Uprawa koniczyny i lucerny

Motylkowe 

drobnonasienne 

Dr hab. Bogdan Kulig 

Głębokość ukorzeniania się niektórych roślin 

uprawianych na zielony nawóz wg Scheffera 

150-300 cm i 

>300cm 

80-150 cm 

Zawartość azotu w resztkach poŜniwnych róŜnych roślin 

motylkowatych 

Plon 

główny 

Rośliny 

Zawartość azotu w 

kg/ha 

lucerna 110-185 

koniczyna czerwona 80-100 

koniczyna czerwona 

z trawami 

55-150 

koniczyna biała 100 

bobik 60-80 

groch, wyka 40-60 

łubin 65-95 

Koniczyna czerwona 

� Wymagania glebowe: jest rośliną gleb Ŝyznych, średnich 

i zwięzłych, ale nie cięŜkich, o odczynie zbliŜonym do 

obojętnego. Nie znosi gleb podmokłych oraz bardzo 

słabych, piaszczystych. 

� Wymagania wilgotnościowe: podobne do lucerny. 

Najlepiej plonuje w regionach o rocznych opadach nie 

mniejszych niŜ 600 mm. Gorzej niŜ lucerna znosi 

krótkotrwałe okresy posuszne. 

� Stanowisko w zmianowaniu: koniczynę moŜna 

uprawiać w siewie czystym lub z rośliną ochronną (jako 

wsiewka), najczęściej zboŜem jarym. Najlepszym 

przedplonem są rośliny okopowe na oborniku oraz rzepak, 

a dalszej kolejności zboŜa i kukurydza, z wyjątkiem 

odchwaszczanej herbicydami triazynowymi. 

cecha 

Ilość wysiewu 

kg/ha 

Liczba 

pokosów 

Liczba lat 

Plon s.m. 

t/ha 

Plon zielonki 

t/ha 

Podstawowe dane agrotechniczne 

K. czerwona 

10-15 

2-3 

2(3) 

8-10 

50-65 

K. biała 

8-10 

2(3) 

8-10 

50-65 

K. szwedzka 

8-12 

1-2(3) 

K. inkarnatka 

20-25 

1 

1 

do 25 

K. perska 

15-20 

3-4(5) 

1 

8-10 

60-70 


Koniczyna czerwona jest najpopularniejszą w Polsce 

rośliną motylkowatą w uprawie polowej. Jej wartość 

Ŝywieniowa jest zbliŜona do lucerny. W ciągu roku 

zbiera się 2, czasem 3 pokosy. Jest uŜytkowana 

jeden, rzadziej dwa lata (oprócz roku siewu). W 

uŜytkowaniu są odmiany diploidalne (odporniejsze na 

choroby, dają więcej nasion) oraz tetraploidalne 

(dają plony większe o 10-20%, są lepiej ulistnione, 

ale jednocześnie delikatniejsze i podatne na choroby, 

np. mączniaka). Dzięki współŜyciu z bakteriami 

brodawkowymi jest w stanie związać nawet do 300 

kg azotu atmosferycznego na 1 ha. 


� Termin siewu: najodpowiedniejszym terminem siewu jest pierwsza 

połowa kwietnia. 

� Ilość wysiewu: w siewie czystym wysiewa się zwykle 10-14 kg/ha 

odmian diploidalnych oraz 12-18 kg/ha tetraploidalnych. W przypadku 

uprawy koniczyny jako wsiewki ilość wysiewu naleŜy zwiększyć o 3-4 

kg/ha. 

� NawoŜenie: przy uprawie w siewie czystym zaleca się przedsiewnie 20-80 

kg/ha fosforu oraz 30-80 kg potasu. W przypadku wsiewki w zboŜa 

ilość nawozów trzeba zwiększyć o 30-40%; naleŜy zastosować 

nawoŜenie azotem w celu pokrycia potrzeb pokarmowych rośliny 

ochronnej tj. 60 kg w przypadku jęczmienia i 80 kg/ha w 

przypadku owsa. W roku pełnego uŜytkowania, wczesną wiosną 

zaleca się wysiać, w zaleŜności od zasobności gleby, 40-80 kg/ha 

P2O5 i 60-150 kg/ha K2O. Dawkę potasu przekraczającą 60 kg/ha 

naleŜy podzielić na połowę, stosując jedną dawkę wiosną, a drugą po I 

pokosie. 


� Zabiegi pielęgnacyjne: przed siewem nasiona naleŜy 

zaprawić zaprawą nasienną T lub Funabenem T oraz 

zaszczepić Nitraginą. W roku siewu stosuje się zabiegi 

przeciwdziałające zaskorupianiu się gleby oraz walkę z 

chwastami, nawet z zastosowaniem herbicydów takich jak 

przy uprawie lucerny. Jest wdzięczna za wiosenne 

wałowanie. 

� Zbiór: w roku siewu moŜna zebrać jeden pełny pokos lub 

pokos tzw. ściernianki. Lepsze efekty moŜna uzyskać 

poprzez spasanie ściernianki, poniewaŜ zwierzęta, 

dociskając rośliny do gleby, polepszają warunki ich 

zimowania. Najczęściej zbiera się 2 pokosy koniczyny. W 

takim przypadku, zbiór I pokosu najlepiej wykonać w fazie 

od początku do pełni kwitnienia. Plony koniczyny wynoszą 

około 300-400 dt zielonej masy z ha. 

2

Znaczenie uprawy lucerny 

� Lucerna siewna (Medicago sativa L.) i lucerna mieszańcowa (Medicago media 

L.) Dobrze plonują na terenie prawie całej Polski (z wyjątkiem rejonów 

nadmorskich i górskich). 

� Największe nasilenie uprawy i jednocześnie największe plony zielonki (do 60 ton z 

ha) są notowane w środkowo-zachodniej części kraju. Jako wysokobiałkowa pasza 

objętościowa w postaci zielonki, siana lub sianokiszonki, lucerna znajduje duŜe 

uznanie rolników w Ŝywieniu bydła mlecznego i opasowego, a takŜe owiec. 

� Relatywnie najwięcej białka znajduje się w liściach i kwiatostanach (25-32%), 

natomiast dwukrotnie mniej w łodygach, które zawierają aŜ 40-50% włókna. 

� Produkując siano lub sianokiszonki z lucerny szczególnie warto ograniczać straty 

najwartościowszych części roślin, tzn. liści. 

� DuŜe korzyści daje uprawa lucerny w mieszankach z trawami. W ten sposób 

zmniejsza się zawodność plonowania oraz zwiększa wartość energetyczną paszy 

poprzez lepsze zbilansowanie składników pokarmowych mieszanki (zwłaszcza 

białka i węglowodanów). Lucernę uŜytkuje się najczęściej dwa lub trzy lata, a w 

sprzyjających warunkach przyrodniczych nawet dłuŜej. 

Trochę o historii… 

� Lucerna siewna jest wiodącym pod względem produkcyjnym 

gatunkiem, który od dawna zdominował produkcję paszy na całym 

świecie. Wywodzi się z terenów "śyznego PółksięŜyca", a konkretnie z 

ziem dzisiejszego Iranu, obejmującego równieŜ obszar historycznej 

Medii (nawiązuje do tego nazwa rodzajowa), w której rozpoczęto jej 

uprawę, celem pozyskania siana. 

� W wyniku wojen grecko - perskich granice jej zasięgu objęły Grecję i 

tereny zhellenizowane. Wojny Rzymu ze staroŜytną Grecją przeniosły 

jej uprawę do Italii i cieplejszych obszarów ówczesnego Imperium 

Rzymskiego - głównie Hiszpanii i południowej Francji (Prowansja). 

� Arabowie, którzy wprowadzili ją do uprawy na Półwyspie 

Iberyjskim, nazwali ją "alfalfa" i pod taką nazwą Hiszpanie 

przewieźli ją do Ameryki, gdzie ta nazwa do dzisiaj się 

utrzymała. Co ciekawe, zaczyna być takŜe na powrót uŜywana 

w Europie. 

Sposób uŜytkowania i zagospodarowania plonu lucerny 

Sposób 

uŜytkowania 

Skarmianie 

bydłem zielonki 

3-4 zbiory 

Siano 

3-4 pokosy 

Kiszonka 

4-5 pokosów 

Susz lub 

koncentrat 

(drób, trzoda) 

Termin zbioru 

Skarmianie Początek 

trzodą zielonki pąkowania 

4-5 zbiorów 

Pąkowanie do 

początku 

kwitnienia 

Początek 

kwitnienia 

Pąkowanie 

Początek 

pąkowania 

Sposób przygotowania 

paszy 

Transport, 

rozdrabnianie zielonki, 

zadawanie paszy 

Transport, zadawanie 

paszy 

Dosuszanie na polu, 

transport, dosuszanie 

w gosp. 

Podsuszanie na polu, 

transport, formowanie 

pryzmy 

Transport, suszenie 

lub wyciskanie soku 

Dawki dzienne 

kg/szt 

Warchlaki 1 kg 

Tuczniki 5 kg 

Krowy 20-25 kg 

MłodzieŜ 7-15 

kg 

Krowy 4-5 kg 

MłodzieŜ 1-3 kg 

Krowy 15-25 kg 

MłodzieŜ 4-15 

kg 

Graniczny udział 

w mieszankach 

pełnoporcjowych 

1-5% 

Lucerna 

� Lucerna naleŜy do grupy roślin motylkowych wieloletnich 

(drobnonasiennych). W warunkach Polski moŜe trwać na 

jednym polu 2-4 lat w płodozmianie i 4-6 lat w polu 

wypadającym (zaleŜnie od intensywności uŜytkowania). 

� Lucerna wymaga klimatu ciepłego, o łagodnej zimie i 

duŜym usłonecznieniu w okresie wegetacji. W gorszych 

warunkach klimatycznych rośnie wolniej, jest mniej trwała 

i daje niŜsze plony. Jest wraŜliwa na niedobór wody w 

pierwszym roku po siewie, w następnych latach pobiera 

wodę z głębszych warstw gleby. 

� Jest uŜytkowana na zielonkę, siano i kiszonkę. 

� Z roślin zbieranych w młodszych fazach rozwojowych 

(przed pąkowaniem) moŜna produkować doskonałej 

jakości susz, dodawany jako komponent białkowy do pasz 

treściwych. 

Uprawa w Polsce 

� W Polsce lucerna występowała w XVI w. pod nazwą „trawa 

medycka". 

� W ramach rozpoczynającej się na przełomie XVIII i XIX 

wieku rewolucji agrarnej, zgodnie z oświeceniowymi 

hasłami, zaczęto sprowadzać do Polski nasiona lucerny 

siewnej z Prowansji - wtórnego ośrodka róŜnorodności 

oraz z Frankonii. 

� Do rozpowszechnienia się uprawy lucerny w tym okresie w 

Polsce, przyczynili się głównie właściciele majątków 

ziemskich oraz latyfundiów, którzy w podróŜach po Europie 

szukali m.in. nowoczesnych inspiracji do modernizacji 

produkcji rolniczej. 

Lucerna 

W uprawie znajdują się dwa gatunki 

lucerny: 

- lucerna mieszańcowa z odmianami: 

Tula, Kometa, Radius, Vital 

- lucerna siewna z odmianami: Maya, 

Alegro, Derby, Sitel, Wela, Alize, 

Pondus, Crown 2, Legend. 

3

Przedplon. 

� Najlepszym przedplonem są rośliny okopowe, pod które 

zastosowano nawozy naturalne. Lucernę uprawia się takŜe 

po rzepaku i zboŜach. 

� Nie powinno się uprawiać lucerny po roślinach 

strączkowych i innych motylkowatych. 

� Konieczne jest przygotowanie stanowiska 

odchwaszczonego! Trzeba takŜe unikać takiego pola, na 

którym stosowano w duŜych ilościach herbicydy do 

odchwaszczania roślin przedplonowych, zwłaszcza 

kukurydzy, buraków i rzepaku. Ich pozostałości w glebie 

mogą uszkodzić siewki lucerny. 

Uprawa roli 

� Lucerna wymaga bardzo dobrze przygotowanej roli. 

WaŜne jest głębokie spulchnienie gleby i usunięcie 

z pola chwastów. 

� Po zbiorze przedplonu naleŜy zastosować uprawki 

odchwaszczające, a jesienią wykonać staranną, 

głęboką orkę przedzimową. Wiosną niezbędne jest 

włókowanie i bronowanie. 

� Przedsiewną uprawę gleby najlepiej przeprowadzić 

agregatem uprawowym. Powierzchnia pola przed 

siewem powinna być wyrównana i optymalnie 

wilgotna. 

� W przypadku, gdy wierzchnia warstwa jest 

nadmiernie spulchniona, trzeba ją lekko zwałować. 

cd… 

Właściwości te oceniono w 5-stopniowej „szkolnej" skali, w której 5 oznacza ocenę bardzo dobrą, 4 - dobrą, 3 - 

dostateczną, 2 - mierną, 1 - ocenę niedostateczną (dyskwalifikującą). Podsumowaniem jest średnia ocen oraz formuła 

przydatności od-miany (Ł - nadaje się na łąki, P - na pastwiska, GO - na grunty orne), Kolejność zapisu skrótów preferuje 

przydatność danej odmiany. 

Warunki uprawy lucerny 

Warunki 

glebowe 

B. Dobre 

Dobre 

Średnie 

i słabe 

Kompleks 

glebowy 

1,2 

3, 4, 10 

4, 8 

Przedplon 

Okopowe 

ZboŜa 

Rzepak 

ZboŜa 

ZboŜa 

trawy 

Jesienna uprawa - przykład 

Przedplon 

Okopowe 

ZboŜa 

Zabieg 

Wysiew wapna 

Kultywatorowanie 

Wysiew P i K 

Bronowanie 

Orka zimowa 

Wysiew wapna 

Podorywka 

Bronowanie 

Wysiew P i K 

Kultywatorowanie 

Orka zimowa 

Rodzaj narzędzia 

Rozsiewacz naw., ciągnik 

Kultywator, ciągnik 


Brona cięŜka, ciągnik 

Pług, ciągnik 


Pług podorywk., ciągnik 



Kultywator, ciągnik 

Pług, ciągnik 

Odczyn 

gleby 

>6,5 

6,0-6,5 

ok. 6,0 

Nakład na 

1 ha (rbh) 

1,0 

1,1 

1,0 

1,0 

3,0 

1,0 

2,0 

1,0 

1,0 

1,1 

3,0 

4

Zabieg 

Wyrównanie pola 

Siew zboŜa 

Siew lucerny 

Wiosenna uprawa roli, nawoŜenie siew 

Doprawienie roli (2-4 

cm) 

siew 

Wyrównanie pola 

Wysiew azotu 

Doprawianie roli (3-5 

cm) 

Rodzaj narzędzia 

Siew czysty 

Włóka lub brona cięŜka, ciągnik 

Zestaw uprawowy, ciągnik 

Siewnik, ciągnik 

Wysiew w zboŜa 

Włóka lub brona cięŜka, ciągnik 


Zestaw uprawowy, ciągnik 



Pielęgnacja i uŜytkowanie lucerny w roku zasiewu 

Faza rozwojowa 

Przed wschodami 

2-3 liście właściwe 

Początek kwitnienia 

W 60-90 dni później 

III d. listopada 

Wyrzucanie wiech 

W 90-100 dni później 

Dojrzałość pełna jęcz. 

1-2 dni po zbiorze 

jęcz. 

zabieg 

Siew czysty 

Niszczenie skorupy 

/wał lub kolczatka/ 

Zwalczanie chwastów 

Zbiór, transport 

Zbiór, transport 

Zwalczanie chwastów 

Siew w owies 

Zbiór owsa (zielonka) 

Zbiór lucerny (ściernianka) 

Siew w jęczmień 

Zbiór ziarna 

Zbiór i składowanie słomy 

III rok po zasiewie – II pełnego uŜytkowania 

Nakłady na 1 

ha -rbh 

0,9 

0,7 

1,0 

0,9 

0,8 

1,3 

1,0 

1,0 

Nakłady (rbh/ha) 

1,1 

1,0 

5,5 

4,0 

1,0 

5,6 

4,0 

4,0 

7,0 

Normy wysiewu lucerny i rośliny ochronnej 

B. dobre i dobre 

Średnie i słabe 

B. dobre 

i dobre 

Warunki 

polowe 

Średnie i słabe 

Roślina 

ochronna 

- 

- 

Jęczmień 

Owies* 140 

15 

Słonecznik* 

Jęczmień 

Owies* 150 

20 

Słonecznik* 

Termin siewu 

Siew czysty 

II dekada IV 

do I dekady V 

Siew w zboŜa 

II dekada IV 

Ilośc wysiewu kg/ha 

Rośl. ochronna 

- 

- 

90 

30 

100 

30 

Lucerna 

* Na zieloną masę. Głębokość siewu 1-1,5 cm, rozstawa 10-15cm 

II rok po zasiewie – I rok pełnego uŜytkowania 

Liczba 

pokosów 

3-5 

3 

4 

5 

Faza rozwojowa 

Ruszenie weg. 

Wczesna wiosna 

Pąkowanie 40 cm 

Początek kwitnienia 

Początek pąk. 

Pąk. – pocz. kwit. 

Pąkowanie 

Pąkowanie 

Początek pąk. 

Wysiew P i K 

Bronowanie 

Zbiór I pokosu 

Zbiór II pokosu 

Zbiór III pokosu 




Zbiór IV pokosu 




Zbiór IV pokosu 

Zbiór V pokosu 

Zabieg Rodzaj narzędzia 

Nakłady 

Plonowanie lucerny 

rbh/ha 

Wysiew nawozów 

P i K 

Bronowanie 



Wysiew wapna 

Podorywka 

Bronowanie 

Orka siewna z 

doprawieniem 

Lucerna 



Zestaw zbierający 

Zestaw zbierający 

Roślina następcza - rzepak 


Brona talerzowa, ciągnik 

Brona średnia, ciągnik 

Pług,wał specjalny, ciągnik 

1,0 

1,0 

5,0 

4,0 

1,0 

2,4 

1,0 

3,5 

zabieg 

15 

18 

Nakłady 

(rbh/ha) 

1 

1 

5,2 

4,5 

3,5 

4,2 

4,2 

3,2 

3,0 

5,0 

4,0 

3,0 

2,8 

1,5 

5

t/ha 

% 

Plonowanie lucerny 

� Jednym z podstawowych warunków trwałości plantacji jest odpowiedni odczyn 

i zasobność gleby w magnez, dlatego moŜna stosować węglanowe wapno magnezowe 

takŜe po pierwszym lub drugim roku uprawy. 

� Przed załoŜeniem plantacji zaleca się nawozić fosforem i potasem w dawce 

pokrywającej potrzeby rośliny ochronnej i lucerny. Dawkę nawozów 

wieloskładnikowych pod roślinę ochronną (jęczmień jary lub owies) zwiększyć 

o co najmniej 50%. Nawozy wieloskładnikowe dobrze wymieszać z orną warstwą gleby, 

dlatego stosuje się je pod orkę zimową, a wiosenne ich stosowanie powoduje przesuszanie 

gleby, co osłabia wschody roślin. Jednorazowo wiosną, przed siewem zboŜa ochronnego 

powinno się zastosować azot w dawce do 60 kg/ha. 

� W latach pełnego uŜytkowania nawozy wieloskładnikowe stosować wczesną wiosną, przed 

ewentualnym bronowaniem plantacji. 

� Wiosenną startową dawkę azotu, która przyspiesza wiosenny wzrost roślin, w wysokości 

25-40 kg N/ha najlepiej zastosować z nawozami wieloskładnikowymi. JeŜeli uŜytkowanie 

plantacji trwa dłuŜej, w trzecim oraz ostatnim roku, wskazane jest zwiększenie startowej 

dawki azotu do 70-120 kg/ha. W uprawie tradycyjnej, mniej intensywnej, nie ma potrzeby 

stosowania nawoŜenia w trzecim i czwartym roku uŜytkowania. 

Wpływ nawoŜenia azotem na plonowanie mieszanek lucerny z trawami 

Lp. Obiekty 

1. lucerna 50% + kupkówka pospolita 40% + festulolium 

10% N - 40 kg/ha 

2. lucerna 50% + kostrzewa łąkowa 40% + festulolium 10% 

N - 40 kg/ha 

3. lucerna 50% + kupkówka pospolita 40% + festulolium 

10% N - 100 kg/ha 

4. lucerna 50% + kostrzewa łąkowa 40% + fstulolium 10% N 

- 100 kg/ha 

* - średnia z 3 doświadczeń 

Średnia z 5 doświadczeń (t/ha) - 2004 r. 

pokosy sucha masa 

suma s.m. 

z pokosów 

I 5,84 14,4 

II 2,91 

III 3,54 

IV 2,12* 

I 5,73 14,3 

II 3,16 

III 3,54 

IV 1,82* 

I 6,23 17,5 

II 4,37 

III 4,42 

IV 2,44* 

I 5,96 16,7 

II 4,29 

III 4,31 

IV 2,17* 

NawoŜenie lucerny 

� Lucerna jako roślina motylkowa współŜyje z bakteriami 

brodawkowymi i za ich pomocą moŜe korzystać z azotu 

znajdującego się w powietrzu. W związku z tym nawoŜenie 

azotem jest ograniczone (20-30 kg/ha). Bardzo dobrze 

wykorzystuje trudniej dostępne składniki pokarmowe. 

Lucerna przeciętnie pobiera z plonem 10 t zielonki 

� 60-70 kg azotu (N), 

� 15 kg fosforu (P2O5), 

� 50-70 kg potasu (K2O), 

� 50 kg wapnia (CaO), 

� 8 kg magnezu (MgO), 

� 10 kg siarki (S), 

� 60-110 g boru (B), 15-20 g miedzi (Cu), 100-150 g manganu 

(Mn), 1,5-3 g molibdenu (Mo) i 80-130 g cynku (Zn). Jest bardzo 

wraŜliwa na niedobór boru, miedzi i molibdenu i średnio wraŜliwa na 

mangan. 

Uprawa mieszanek lucerny z trawami 

� Uprawa lucerny w mieszance z dwoma gatunkami traw jest korzystna ze względu na 

wyŜszy i jakościowo lepszy plon siana oraz mniejsze wymagania odnośnie nawoŜenia 

azotem. Zastosowanie w mieszance dwóch gatunków traw o róŜnych wymaganiach 

siedliskowych, zróŜnicowanej budowie morfologicznej i konkurencyjności względem 

lucerny, korzystnie oddziaływuje na plonowanie, wartość pokarmową uzyskanej paszy 

oraz trwałość mieszanki. 

Uprawa mieszanek lucerny z trawami ma duŜe znaczenie w woj. podlaskim ze względu 

na dynamicznie rozwijającą się hodowlę bydła. Wprowadzenie mieszanek do 

płodozmianu, w którym przewaŜają zboŜa (ponad 80% zbóŜ w strukturze zasiewów), 

znacząco poprawi warunki fitosanitarne jak i fizykochemiczne gleb. 

W doświadczeniach polowych przeprowadzonych przez WPODR w Szepietowie, w latach 

2003 i 2004 uprawiano następujące mieszanki: 

– lucerna 50% + kupkówka pospolita 40% + festulolium 10%, 

– lucerna 50% + kostrzewa łąkowa 40% + festulolium 10%. 

Dobór traw do mieszanek z 

lucerną: 

http://sai.iung.pulawy.pl/MieszLucTrawyDG.htm 

6

Esparceta 

Wyszczególnienie 

Biologia 

Preferuje odczyn 

Sposób siewu 

Ilość wysiewu 

Rozstawa rzędów 

Głębokość siewu 

NawoŜenie 

Plon zieolonki 

Uprawa seradeli i esparcety 

Seradela 

Roślina jednoroczna, jara, 

samopylna 

kwaśny 

Na zielonkę w roślinę ochronną, 

na nasiona w siewie czystym 

30-60 kg/ha 

10-15 cm 

2 cm 

40-80 kg P 2 O 5 

80-120 kg K 2 O 

15-30 t/ha 

Esparceta 

Roślina wieloletnia, obcopylna 

zasadowy 

Na zielonkę w roślinę ochronną, 

na nasiona w siewie czystym 

80-100 kg strąków/ha 

Do 20 cm 

2-3 cm 

30-60 kg P 2 O 5 

40-80 kg K 2 O 

Do 20-40 t zielonki/ha (4-10 t.s.m.), 

Liczba pokosów 2-3 u form 

wielokośnych, 

rośliny miododajne (100 kg miodu) 

Seradela 

Jeśli nie zdąŜyłeś zapisać!!! 

� www.ar.krakow.pl/~bkulig 

� surbk 

7

Uprawa koniczyny i lucerny

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?