Turk-Dövletleri-Birliyi-Qazax
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
11. ЕУРАЗИЯНЫҢ ӨЗГЕРМЕЙТІН ЖӘНЕ ӨЗГЕРМЕЛІ<br />
БАТЫСТЫҚ САЯСАТЫ<br />
Ренессанс, Реформация мен Ағартушылық қозғалыстары қоғамдық, саяси,<br />
экономикалық және мәдени өмірді түбегейлі өзгертуге дайындалу үстіндегі<br />
Еуропаның барлық қапталындағы үдерістерге қозғау салды: еуропалықтар<br />
жүздеген жылдар бойы билік жүргізген корольдерді орындарынан кетіруден<br />
және оларды жазалаудан, әулеттерін өлтіріп тастап, жаңа саяси жүйе<br />
қалыптастырудан (Француз революциясы), саяси тәжірибеде – парламенттік<br />
мәдениетті күшейтуден (британдық реформа), өндірісті революциялық<br />
әдістермен өзгерте отырып, экономиканың капиталистік жүйесін қалыптастыру<br />
және оны бүгінгі күннің тұрғысында жүзеге асырудан еш уақытта қашқан<br />
емес. Вестфальд бітімі (1648) жасалғаннан кейін Еуропада ұлттық<br />
мемлекеттердің пайда болу үрдісі қайталанбайтын болды. Әрине, осыдан кейін<br />
аймақтардағы соғыстар бірден тоқтап қалған жоқ, дегенмен құрлықтық өзінөзі<br />
ұйымдастыруының саяси қисыны Еуропа ішіндегі жанжалдарды Еуропа<br />
сыртындағы бәсекелестік алаңына қарай бағыттай бастады. Планетаның<br />
географиясы және оның түрлі аймақтарында тіршілік етіп жатқан адамдардың<br />
өмір сүру салты жөніндегі тың ақпараттарының легі «еуропалықтарды оятты».<br />
Олар өз уақытында Александр Македонский, одан кейін Рим империясы<br />
кеңейтіп кеткен сонау шекара аймақтарына қайтадан оралуды қиялдады.<br />
Бұдан әрі, олар қалыптасқан шектеулерден аттап өтіп, ендігі жерде Азия,<br />
Африка, сондай-ақ Америка құрлықтарында «өздерінің үкіметін» құрудың<br />
мүмкін екендігіне шексіз сеніммен қарай бастады. Еуропалық мемлекеттердегі<br />
экономиканың дамуы саяси құрылымдардың ілгерілеуіне, оның ізін ала әскери<br />
өнеркәсіптің дамуына жол ашты.<br />
Еуропаның қатты дамыған елдері Еуропадан тыс алып геосаяси кеңістіктердегі<br />
өзінің «өркениеттік артықшылықтарын» әскери-саяси өктемдіктерімен<br />
алмастыру үшін бір-бірімен қатал бәсекелестік күреске кірісіп кетті. Тарихы<br />
XVIII ғасырдан басталып, өзінің шырқау шыңына ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ<br />
ғасырдың басында көтерілген Еуразиялық империализм, планетаның басым<br />
бөлігін өздерінің саяси экспансиясының желісіне тартып алды. Планетамыздың<br />
батыс бөлігінің жарты шары ХХ ғасырға дейінгі уақытта әлемдік саясатты<br />
басқаруға қатысқан жоқ. Есесіне, осы кездерге дейін бұл саясаттың негізгі алаңы<br />
Шығыстың жарты шары бөлігінің, нақтылап айтқанда, Азия мен Еуропада<br />
бірін-бірі алмастырып жатқан гегемон-мемлекеттердің қолында болды. Тек<br />
Құрама Штаттары мен Батыс жарты шары ғана, гегемондардың менмендігінің<br />
басымдығына айналған «нақты саясаттың» бағытын жүргізе асырылған сәттен<br />
бастап қана, олар әлемдік саясатқа шықты (272. 17-55, 137 беттер).<br />
151
Change language