Kurier Czaplinecki - Nr 154, czerwiec 2019

More documents

Recommendations

Info

8 Kurier Czaplinecki - Czerwiec 2019 EKOLOGICZNE PROBLEMY iczba owadów i płazów gwałtownie spada. Odstrzał dzików, Puszcza Białowieska, ochrona żubra i wilka, redukcja liczebności żurawia, walka ze smogiem – to tylko niektóre tematy z dziedziny środowiska, które zdążyły rozgrzać opinię publiczną w 2019 r. Dzieje się tak prawdopodobnie na całym świecie z jednej przyczyny - działalności człowieka. W ub.r. w Kenii padł ze starości w wieku 45 lat Sudan – ostatni na Ziemi męski osobnik nosorożca białego północnego, bo choć żyją dwie starzejące się samice (Fatu i Naju), nikt już nie będzie mógł być ojcem ich potencjalnych dzieci. Pozostaje zapłodnienie in vitro lub hybrydyzacja z samcem południowego białego nosorożca, ale będzie to już sztuczne podtrzymanie gatunku, a nie jego naturalne trwanie. Sudan za życia był już tylko symbolem białego nosorożca, tak jak takim symbolem są wciąż jeszcze Fatu i Naju. Kiedy padną i one, dla ekologii Afryki niczego to już nie zmieni. Zupełnie inaczej wygląda sprawa z gatunkami o szerokim rozpowszechnianiu i wielkiej liczbie osobników, takimi jak owady, dżdżownice czy niezliczone inne bezkręgowce żyjące w glebie, ściółce i wszędzie tam, gdzie jest cokolwiek do zjedzenia lub rozłożenia. To one, a zwłaszcza owady, rządzą światem – bez nich kwiaty nie byłyby zapylane, „wyższe” zwierzęta nie miałyby co jeść, a materia organiczna gromadziłaby się w coraz większych ilościach, coraz bardziej też zagrażając środowisku. Owady są tak liczne i wszędobylskie, że zdają się nam być stałym i odwiecznym elementem naszego świata. Pod względem biomasy to nie ludzie, ale właśnie owady, zwłaszcza społeczne, są bezapelacyjnym ukoronowaniem Stworzenia (czy raczej ewolucji). Owady są wszędzie. To najbardziej rozpowszechniony gatunek na naszej planecie. Nazwano tylko około 1,5 mln gatunków owadów, ale to trzykrotnie więcej niż gatunków całej reszty mieszkańców naszej planety, z nami włącznie. Od pewnego czasu słychać sygnały alarmowe, że owady są w odwrocie, że znikają, giną. Że je wypychamy z ekosystemów, niszczymy i eliminujemy. Że jest ich zdecydowanie mniej niż jeszcze niedawno. Badacze nazywają to „syndromem przedniej szyby”, bo coraz mniej zmywamy ich po podróżach samochodami. Pewne jest, że poznaliśmy i nazwaliśmy jedynie mały ułamek liczby gatunków „robaczków”. Słowo „gatunek” zostało tutaj celowo użyte, ponieważ mówimy słowo „mucha” na przeróżne owady. Tak jakbyśmy na zebrę, osła i okapi mówili – koń. Myśląc „pszczoła”, myślimy o pszczole miodnej, a to tylko jeden z podgatunków, których jeszcze 40 – 50 lat temu było około 30 tys., a obecnie jest ich około 23 – 25 tys. To bardzo duży regres. O pszczołach pisze się i mówi ostatnio dużo i często: że giną, że je trujemy pestycydami i smogiem, i że bez nich zginiemy. To jedynie część prawdy, ponieważ lubimy miód, więc pszczoły sami mutujemy i modyfikujemy. Jadłospis owadów wydaje się nie mieć końca. Żywią się roślinami (pyłkiem, nektarem), grzybami, rozkładającymi się szczątkami zwierzęcymi i roślinnymi, niemal wszystkim, co spotkają na swej drodze. Wiele owadów pasożytuje też na innych organizmach, w tym na naszych, i wcale nie musi to oznaczać, że są szkodnikami. Oznacza za to, że prowadząc do wyniszczenia jakiegoś całkiem innego gatunku, wyniszczamy również owady. Bywa też przeciwnie: rośliny zapylane są nie tylko przez pszczoły, lecz także przez bzygi, niektóre osice, trzmiele i bardzo wiele innych owadów. Jeśli mieszkały one na określonym terenie, obok łąk, krzewów, lasów, to żywiły się tym, co miały dokoła i było im dobrze. Nagle człowiek wysiewa im w to miejsce setki hektarów np. rzepaku. Rzepak jest jeszcze dodatkowo jary i ozimy, kwitnie więc łącznie przez trzy miesiące. Oleju nam trzeba dużo, ale owadom nie do końca. Pozbawione różnorodności pokarmu owady z tego obszaru zaczną ginąć, mutować i degenerować się. A od tego do końca już bardzo niedaleko. Badania naukowe w świecie owadów nie są prostą sprawą. O ile chrząszcza czy muchę, zwłaszcza przy obecnym dostępie do zdobyczy technologii, łatwo jest prześwietlić i przestudiować, o tyle zbadanie regresu gatunku na danym obszarze, nawet niezbyt rozległym, to już zajęcie długotrwałe i męczące. Żeby policzyć owady, trzeba je złapać w tych samych miejscach, warunkach i na przestrzeni wielu lat. A „łapać” oznacza rozstawianie wielkich siatek lub niewielkich pudeł w określonym tym samym miejscu i żmudne liczenie odrębnych gatunków przez długie lata. Takie badania udają się nielicznym naukowcom, również dzięki entomologom amatorom, którzy kolekcjonowali „muszki” przed stu laty, a potem darowali je muzeum czy uniwersytetom. W 2017 r. ukazała się praca małego stowarzyszenia entomologów entuzjastów z nieznanego bliżej miasteczka Krefeld w północnych Niemczech. Stowarzyszenie zaczęło działać w 1905 r. i skupiało zapaleńców, poświęcających każdą wolną chwilę na gromadzenie, analizowanie i dokumentowanie bogactwa owadziego świata w różnych zakamarkach ówczesnych Niemiec. Ochotnicy z Krefeld zbierali okazy, opisywali znaleziska, katalogowali zbiory i prowadzili dokładne rejestry przez wiele dziesięcioleci – i wszystko to, każdy chrząszcz, motyl, fiszka i wpis, zachowało się do naszych dni. Stosowali rygorystyczne procedury – siatki zakładane były zawsze w tych samych miejscach, owady chwytali w tych samych powtarzalnych warunkach i porach roku, liczyli, mierzyli i ważyli swoje zdobycze, w sumie zgromadzili imponujący i nieoceniony materiał porównawczy. W pewnym sensie ich praca stanowiła swoistą kapsułę czasu, dzięki której można odbyć podróż w przeszłość i prześledzić procesy zachodzące przez dziesięciolecia. W 2013 r. miłośnicy z Krefeld stwierdzili, że liczba owadów schwytanych w jednym z rezerwatów przyrody była o 80% niższa niż w tym samym miejscu w 1989 r., a przeanalizowawszy stare spisy z innych stanowisk (w sumie z 63 rezerwatów przyrody reprezentujących różne biotopy - naturalne środowiska organizmów żywych – kraju), potwierdzili to samo zjawisko: wszędzie populacja owadów drastycznie zmalała, w ciągu 27 lat aż o 76%. Ich praca ukazała się pod koniec 2017 r. w internetowym czasopiśmie PLOS One i w krótkim czasie stała się, według portalu Almetric, szóstą najczęściej omawianą pracą naukową 2017 r. W nagłówkach prasowych na całym świecie pojawiło się złowróżbne określenie „owadzi armagedon”. Te owadzie armagedony sporo nas kosztują. Np. pracę owadów zapylających nasze rośliny uprawne wycenia się na 500 mld dolarów rocznie. Amerykański ekolog Brad Lister badał w latach 70. XX w. populacje endemicznych jaszczurek i – co ważniejsze – ich owadzich ofiar. Po 40 latach powrócił do tej samej dżungli w Portoryko i dokładnie w tych samych miejscach prowadził badania nad tamtejszymi owadami, których szczegółowe rejestry z jego poprzedniej ekspedycji w pełni się zachowały. Miał więc materiał porównawczy, a wnikały z niego dość przerażające wnioski – owadzia biomasa zmniejszyła się w ciągu tych kilku ostatnich dekad od 10 do 60 razy! (tak, nie o 60%, ale 60 razy). I to samo dotyczyło też konsumentów owych owadów – jaszczurek, żab i ptaków. Cokolwiek dotknęło niemieckie rezerwaty, działało też na dziewiczą dżunglę, na karaibskiej wyspie po drugiej stronie globu! Ten armagedon miał najwyraźniej wymiar globalny. W dodatku odbywał się niejako w cieniu innego, o którym głośno było w końcu ub.w., choć potem sprawa nieco przycichła. Chodzi o tajemnicze wymieranie płazów, co postawiło wówczas na nogi nie tylko świat naukowy, ale i wiele organizacji międzynarodowych. Wymieranie płazów jest tym bardziej intrygujące, że zwierzęta te wykazują dwie cechy, przez które są szczególnie wrażliwe na różne zmiany w ich środowiskach. Pozwalają one patrzeć na nie jak na swoiste „kanarki ostrzegawcze”, które trzymano kiedyś w kopalniach, bo jako małe ptaszki o bardzo szybkiej przemianie materii potrzebowały dużo tlenu i umierały, zanim ktokolwiek z ludzi się zorientował, że zaczyna go brakować. Wrażliwość większości płazów wynika z kombinacji rzadkich cech – uzależnienia od dwóch rozdzielnych środowisk jednocześnie (wodnego – kijanki, i lądowego – osobniki dorosłe), co sprawia, że mogą być kłopoty, gdy choćby jeden z nich ulega niepokojącym zmianom. A także z obecności nagiej, wilgotnej i przepuszczalnej skóry, przez którą dokonuje się wymiana gazowa, więc wszelkie zmiany składu atmosfery lub niekorzystnych domieszek w wodzie mogą być przez nie silnie odczuwane. Te płazie „kanarki” przekazywały więc nam bardzo niepokojący komunikat na temat stanu całej planety. Co na to nasi naukowcy? Prof. Paweł Buczyński z Zakładu Zoologii UMCS w Lublinie specjalizuje się w badaniach bezkręgowców słodkowodnych, głównie ważek i chrząszczy. - Obserwujemy ubożenie gatunkowe bezsprzecznie i od dawna – mówi prof. Buczyński. – Wynika ono głównie z niszczenia siedlisk. Zagęszczenie występowania – według badań np. z Niemiec czy USA – spada. Do 2% rocznie! To może mało groźnie brzmi, ale minus 2%, to już 98, potem kolejne dwa procent mniej, i tak co roku – wylicza entomolog. Nie chodzi tu o zanieczyszczenie wód w Polsce. Tu, z wyjątkiem Górnego Śląska sytuacja się zdecydowanie poprawia, m.in. dzięki europejskim normom i przepisom. Problemem jest owych wód zanikanie: meliorowanie pod uprawy, osuszanie, susze jako takie. Ważna jest różnorodność siedlisk. Trzeba zacząć myśleć o czynnej ochronie przyrody, nie tylko biernej. Wiemy, jak to robić – przekonuje naukowiec. Panuje, niestety, brak zrównoważonego postępowania w rolnictwie i gospodarowaniu terenami – mówi dr n. wet. Marek Chmielewski z Uniwersytetu Przyrodniczego. – Zmiany klimatyczne, które nas dotykają, połączone z masowym wprowadzaniem monokultur w uprawach nierzadko eliminują całe populacje pewnych gatunków na danym terenie. To dotyczy wszystkich roślin, nie tylko upraw. Stopniowe „betonowanie” dawniej zielonych terenów to zanikanie nie tylko owadów, ale i przylaszczek, przebiśniegów i fiołków – podsumowuje dr Chmielewski. Brak owadów to zahamowanie wielu procesów, w tym zapylania i rozkładu, a także brak roślin tworzących pożywienie. My – ludzie – powinniśmy pamiętać o jednym: my też możemy paść, jeśli dalej będziemy bezrefleksyjnie wykorzystywać środowisko. Jeśli jednak wyginiemy, owady zostaną, bo jest ich więcej, są bardziej zróżnicowane i bez nas nawet lepiej sobie poradzą. Jeśli zaś – całkowicie hipotetycznie – człowiek zatryumfuje i zwycięży jako gatunek, wybijając wszystkie inne i częściowo siebie, też zginie, bo nie poradzi sobie bez owadów. Opracował: Brunon Bronk
Kurier Czaplinecki - Czerwiec 2019 9 Ryby inwazyjne (cz. II) iektóre gatunki ryb, szczególnie z rodziny karpiowatych, są celowo do nas sprowadzane. Dotyczy to zwłaszcza amura, tołpygi białej lub pstrej. W obu tych przypadkach, z uwagi na to, że się w sposób naturalny u nas nie rozmnażają ze względów klimatycznych, człowiek zachowuje nad ich występowaniem pełną kontrolę. W zasadzie nie są konkurencją dla naszych rodzimych ryb, jednocześnie wykorzystują niszę pokarmową. Amur traktowany jest jako biologiczna dobra kosiarka, usuwając w jeziorze nadmiar niektórych roślin. Natomiast tołpygi w małych płytkich zbiornikach oczyszczają wodę z nadmiaru fito- i zooplanktonu. W wodnym ekosystemie niemałą, wręcz szkodliwą rolę odgrywają niektórzy akwaryści, którym hodowane w domowych akwariach rybki się znudziły, i aby się ich pozbyć wpuszczają je do otwartych wód. Tak było m.in. z muławką wschodnioamerykańską. Karaś srebrzysty i sumik karłowaty należą do gatunków najbardziej inwazyjnych. Szczególnie sumik karłowaty jest sporą konkurencją pokarmową dla innych ryb, dodatkowo niszczy ikrę i narybek, jednocześnie nie ma z niego żadnego pożytku. Do wód otwartych sprowadzono także bassa słonecznego, ale tylko z uwagi na jego walory ozdobne. Niektóre ryby są już u nas w Polsce uznawane praktycznie za wymarłe. Do tych gatunków należy Aloza jesiotr ostronosy, tak samo traktuje się łososia i głowacicę, które objęte są programem ochrony i sztucznego rozmnażania. Do krytycznie zagrożonych gatunków należą minogi, węgorz, parposz, aloza, ciosa i certa, i to ze względu na odcięcie ich od naturalnych tarlisk, wynikające ze sztucznych budowli i zapór na rzekach. Ryby słodkowodne mają ogromne znaczenie gospodarcze, były więc wielokrotnie sprowadzane poza ich naturalny obszar występowania. W wielu rejonach świata, ale także i u nas w kraju spowodowały trwałe zmiany w składzie gatunkowym ryb dziko żyjących, gdyż obok nich zjawiły się też gatunki obcego pochodzenia. W ciągu ostatnich 800 lat, szacuje się, że do polskich wód śródlądowych sprowadzono 37 gatunków. Najwięcej pochodzi z Ameryki Płn. – 12 gat., ze Wschodniej Azji i Syberii – 11, z różnych regionów Europy – 10, po 2 gat. z Ameryki Płd. i Afryki. Obecnie w naszych wodach występuje 19 gat. obcych, tj. 24% gat. naszych ryb słodkowodnych. W przeważającej liczbie był to efekt celowych zarybień, np. pstrągiem dla celów wędkarskich, dla akwarystyki, która obecnie na świecie jest wskazywana jako jej główny winowajca. Do Polski przypadkowo, w ramach sprowadzanego narybku, przy okazji zawleczono niechciane gatunki. Reszta to przede wszystkim skutek migracji sztucznymi kanałami między rzekami różnych państw. Do tego także mogły się przyczynić zbiorniki zaporowe, ale także zmiana środowiska, bo wody z niektórych zakładów przemysłowych czy kopalń, mają duże zasolenie. Jedne ryby czują się tam znakomicie, a inne. przeważnie autochtoniczne, giną. Najstarszą i udana próbą przystosowania do naszych warunków klimatycznych było sprowadzenie we wczesnym średniowieczu karpia. Zarybili karpiem mnisi cystersi, którzy sprowadzili go z obszaru Czech i Moraw w XII i XIII w. Na Śląsku i w Małopolsce powstały pierwsze gospodarstwa karpiowe. Karp, jako ryba szczególnie silna i wytrzymała, zrobił u nas ogromną karierę. Ta wszystkożerna ryba, daje się tuczyć, a w warunkach klimatycznych, gdy może bez pomocy człowieka naturalnie się rozmnażać, szybko zawojowała ogromne połacie naszego globu. Ta ryba z dorzecza Morza Kaspijskiego, Azowskiego i Aralskiego opanowała m.in. Wielkie Jeziora i rzekę Missisipi w Ameryce Płn. Karp w Polsce był i jest najstarszą rybą sprowadzoną i naturalizowaną, a że ze względów klimatycznych ma trudności w samodzielnym rozmnażaniu, całkowicie można zachować nad nim pełną kontrolę. Dużo później, w XIX w. sprowadzono 10 gat. ryb, z których udanie tylko pstrąga tęczowego i źródlanego, sumika karłowatego, bassa słonecznego i wielkogębowego oraz karasia srebrzystego. Dopiero po roku 1950 sprowadzono, lub zostało zawleczonych przypadkowo aż 25 różnych gat., m.in. amur i tołpyga. Ale jednocześnie nastąpiła wspomniana inwazja gat. niepożądanych, jak: czebaczek, czy ryby z rodziny babkowatych, które zaznaczyły się wyjątkowo szybką ekspansją. W tym też okresie sprowadzono do naszego kraju obce gat. jesiotrów (hodowane w stawach). Obce gat. są sobie nierówne, gdyż jedne żyją tylko w sztucznej hodowli, a w wodach otwartych nie mają szans przeżycia (zima). Są to tilapia nilowa, wiosłonos amerykański, sterlet, jesiotry syberyjskie lub rosyjskie. Osobną grupę stanowią ryby, które przeżyją, ale same się nie rozmnażają, są zależne od zarybień. Są to: karp, pstrąg tęczowy, amur, tołpyga. Ale są też gatunki naturalizowane, które są zdolne do samodzielnego rozmnażania, ale występowanie ich jest w zasadzie regionalne. Jedne lepiej się czują w dorzeczu Wisły, inne na zachodzie kraju. Kluczem do rozpowszechniania się jest Kanał Królewski, który łączy Bug i Prypeć. Najbardziej zadomowił się u nas czebaczek amurski, ale najliczniejszy jest karaś srebrzysty, sprzyjał mu fakt, że był hodowany w stawach, skąd przeniknął do wód otwartych. Pomogli też wędkarze, celowo zarybiając jeziora i stawy, jako atrakcyjną rybę do połowów wędkarskich. Biologiczne zanieczyszczenie naszych wód jest faktem nieodwracalnym. Obecność wielu obcych gatunków na terenie Polski spowodowało wiele niekorzystnych zmian w ekosystemie. Nie wszystkie szkody da się oszacować. Np. w jeziorach konińskich, niektórych ogrzewanych wodami zrzutowymi z elektrowni, wraz z rybami pojawił się ogromny małż – szczeżuja chińska. ten mięczak trafił wraz z rybami karpiowatymi. Larwa tego małża, podobnie jak innych szczeżui jest pasożytem, który żyje na rybich skrzelach. Karpiowate są także nosicielami wielu innych obcych pasożytów, np. raczka skrzelowego. Szczególnie szkodliwa jest niewielka rybka – czebaczek amurski, już wspomniany wyżej. Azjatyckie ryby roślinożerne, przede wszystkim amur biały, wyjadają miękką roślinność, niszczą tarliska naszych rodzimych ryb, składających ikrę na tych roślinach, powodując spadek ich liczebności, gdzie współwystępują. Fakt ten odbija się też negatywnie na ptactwie wodnym, szczególnie na łabędziach i łyskach żywiących się roślinami wodnymi, Dotyczy to zwłaszcza moczarki, rdestnicy oraz ramienicy. Ryby te ponadto wydalają ogromne ilości odchodów, które przyspieszają proces zanieczyszczania i zanikania wód. Wraz z rybami obcymi przybyły do polskich wód pasożyty i choroby, które wcześniej u nas nie występowały. Ciosa Muławka bałkańska Niektóre ryby się krzyżują, np. sieja i peluga lub pstrąg, oraz karasie złociste i srebrzyste, i w naszych wodach coraz mniej rodzimych gatunków. Ponadto, krzyżówki niektórych ryb nie rozmnażają się. Zanikanie rodzimych gatunków niektórych ryb, powoduje zanikanie niektórych rodzimych skorupiaków. Powstaje ogromna konkurencja pokarmowa i siedliskowa. I tak np. tołpyga biała i pstra zjadając ogromne ilości fito- i zooplanktonu, przerywają cykl – łańcuch pokarmowy małych rodzimych ryb, które albo się nie rozmnażają lub nie rosną, po prostu karłowacieją w danym środowisku wodnym. Niektóre gatunki inwazyjne, np. sumik karłowaty lub trawianka wyjadają z kolei ogromne ilości ikry rodzimych ryb, same zaś nie mają żadnego znaczenia gospodarczego, bo nie przyrastają do większych rozmiarów. Pisałem o negatywach ryb inwazyjnych, ale są też i pozytywne aspekty i korzyści. Przede wszystkim dotyczy to ryb sprowadzonych celowo i zamkniętych w stawach hodowlanych, a w wodach otwartych tylko jako uciekinierzy, bo zima dokonuje selekcji, nie pozwalając przystąpić do tarła i rozrodu. Hodowla niektórych gatunków ryb pozwala na dostarczenie i zaspokojenie popytu na rybie mięso (święta), zwłaszcza ze względu na szczególne cechy rybiego mięsa – białko i tłuszcze. Najwięcej w naszych stawach i płytkich wodach otwartych, wyrobiskach, gliniankach, hoduje się karpia. Prawie tyle samo hoduje się pstrąga tęczowego. Produkcja ich wzrasta, zwłaszcza u nas, na naszym wybrzeżu środkowym. Nieco mniej jest hodowanych ryb azjatyckich: amura oraz tołpygi białej i pstrej. Ponadto hoduje się, choć znacznie mniej, sumika afrykańskiego, jesiotra i pelugi. Powstają specjalne łowiska na wodach do tego się nadających, gdzie specjalnie hoduje się dla wędkarzy, łowiących za specjalną opłatą, i mogą sobie np. takiego jesiotra zabrać ze sobą. Łowienie dużych okazów na sztucznych zbiornikach to szansa dla ryb żyjących w naturalnych warunkach, bo zwiększa się szansa ich przeżycia szczególnie rzadszych gatunków osobników dojrzałych do rozrodu. Cywilizacja, urbanizacja, szybkość przemieszczania, genetyka i inne czynniki coraz bardziej mieszają nam w naszych ekosystemach, i już nigdy nie doczekamy się stanu naszych wód sprzed wieków – nawet w rezerwatach. Józef Antoniewicz OGŁOSZENIE DROBNE Szukam opiekunki dla starszej pani zamieszkałej w Czaplinku. Opieka całodobowa, z zamieszkaniem, co drugi tydzień naprzemiennie lub do uzgodnienia. Praca od lipca. Więcej informacji i kontakt - tel. 531 514 506.
Page 1 and 2: V Iras Cup 2019; Ekologiczne proble
Page 3 and 4: Kurier Czaplinecki - Czerwiec 2019
Page 5 and 6: Kurier Czaplinecki - Czerwiec 2019
Page 7: Kurier Czaplinecki - Czerwiec 2019
Page 11: Kurier Czaplinecki - Czerwiec 2019

Kurier Czaplinecki - Nr 154, czerwiec 2019

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?