agkyra_69-2012

Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ 

Ἄγκυρα 

Ἐλπίδος 

Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β ΄ Τ Ε Υ Χ Ο Σ 6 9 Ι Ο Υ Λ Ι Ο Σ - Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ 2 0 1 2

Περιεχόμενα 

Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ......... 3-5 

Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου 

κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ἐπί τῇ ἑορτῆ τῆς Ἰνδίκτου καί τῇ ἡμέρᾳ προσευχῆς 

ὑπέρ τοῦ Φυσικοῦ Περιβάλλοντος,..................................................................... 6-7 

Ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, 

Κωστῆ Ἠλ. Παπαδάκη .......................................................................................... 8 

Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ, 

Δημητρίου Π. Λυκούδη ......................................................................................... 9-10 

Ἐνταφιασμός ἤ καύση νεκρῶν;, 

Κωνσταντίνου Ἐ. Μάντζαρη ................................................................................ 11-12 

Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα μέσα στό θόρυβο τοῦ σύγχρονου κόσμου, 

Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη ...................................................................................... 13-21 

Ἡ οἰκονομική κρίση καί τά κρίματα τοῦ Θεοῦ, 

Πρωτ. Φιλοκτήμονος Αὐγουστινάκη ................................................................. 22-26 

Ἡ διάκριση τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας καί ὁ ρόλος τους 

γιά τή λειτουργία τοῦ σώματος, 

Ἁποστόλου Ν. Μπουρνέλη .................................................................................. 27-30 

Εὐσέβιος Ξηροποταμηνός, 

Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη .................................................................................. 31-35 

Στά βήματα τοῦ Χριστοῦ. Ἡ προσκυνηματική ἐκδρομή στούς Ἁγ. Τόπους, 

Ὄλγας Σπηλιαρώτη ............................................................................................... 36-47 

Φιλοσοφία - Ποίηση, 

Μιχαήλ Μυγιάκη .................................................................................................... 48-49 

Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως ......................... 50-52 

Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, .................................................................. 53-63 

Ἄγκυρα Ἐλπίδος 

Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

Περιόδος Β΄, Τεῦχος 69, Ἰούλιος- Αὔγουστος 2012. 

Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης 

καί Σητείας κ. Εὐγένιος. 

Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. 

Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος 

Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

Διεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, 

FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: angira@otenet.gr 

Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο, 

τηλ. 2810380886. 

Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. 

Ἐξώφυλλο: Παναγία ἡ Κυρία ἡ Ακρωτηριανή, 1723, διαστ. 49 Χ 49 ἑκ., χείρ Νικήτα Σέπη· μοναδική 

εἰκόνα στήν Κρήτη ζωγραφισμένη πάνω σέ μάρμαρο· φυλάσσεται στό Ἐκκλησιαστικό 

Μουσεῖο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ Σητείας. 

Ὀπισθόφυλλο: Λεπτομέρεια ἀπό τήν ἴδια εἰκόνα. 

Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος 

τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». 

σελ. 

2

Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος 

ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 

••• 

ΕΥΓΕΝΙΟΣ 

Ἐλέῳ Θεοῦ Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας 

Πρός τόν Ἱερό Κλῆρο, τίς Μοναχικές Ἀδελφότητες 

καί τόν εὐσεβῆ λαό τῆς Θεοσώστου 

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

«Ὑπέρ φύσιν ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις» 

(Α´ Ὠδή, α´ κανόνος ἑορτῆς Κοιμήσεως) 

. 

Παρόλο πού ἡ Παναγία Μητέρα τοῦ Κυρίου καί Θεοτόκος ὑπηρέτησε 

ὅλα τά ὑπερφυῆ γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ ἀπό 

τήν Γέννηση ἕως καί τήν Ἀνάστασή Του, τή θεία Ἀνάληψη καί 

στό Ὑπερῶο τῆς Πεντηκοστῆς, ὑπέκυψε ὡς ἄνθρωπος στούς 

νόμους τῆς φύσεως καί δέχθηκε τό «τελευταῖον ἐπ᾽ αὐτῇ μυστήριον» 

(Ἰδιομ. Λιτῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως), δηλ. τό σωματικό θάνατο. 

Ἔλαβε ἐξ οὐρανοῦ τήν πληροφορία τοῦ θανάτου της, προετοιμάστηκε 

καί κάλεσε τούς συγγενεῖς καί τούς ἱερούς Ἀποστόλους ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς, τούς εὐλόγησε, 

τούς ἀποχαιρέτησε, εὐπρέπισε τό νεκρικό κρεββάτι, σχημάτισε τό σῶμα της καί εὐχαρίστως δέχθηκε 

τήν ἀποχώρηση ἀπ᾽ αὐτό τόν κόσμο γιά νά κατοικήσει στόν ἄλλο, στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. 

Παρέλαβε τήν παναγία της ψυχή ὁ ἴδιος ὁ Υἱός καί Θεός της, περιστοιχούμενος ὑπό πλήθους οὐρανίων 

δυνάμεων. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός προσέλαβε τή Μητέρα Του, ἐπειδή ἦταν ἡ Μητέρα πού τοῦ χάρισε 

τήν ἐπίγεια ζωή, γι᾽ αὐτό τώρα πρός τήν ἄλλη καί αἰώνια ζωή τή μετέστησε ὁ Ἴδιος, «ὁ μήτραν 

οἰκήσας ἀειπάρθενον». 

Ἡ φθορά καί ἡ θνητότητα ὑπῆρχαν στήν Παναγία ὡς στοιχεῖα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως καί μετά 

τόν Εὐαγγελισμό της. Ὁ ἱερός Δαμασκηνός γράφει, ὅτι ἔπρεπε νά ἀποβάλλει τή θνητότητα, γι᾽ 

αὐτό πέρασε ἀπ᾽ τό θάνατο καί μετά ἀπ᾽ αὐτή τή διαδικασία νά ντυθεῖ τό ἄφθαρτο σῶμα καί νά 

ζήσει αἰώνια στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἔτσι πέρασε ὡς γνήσιος καί ἀληθινός ἄνθρωπος ὅλα τά 

γεώδη καί φθαρτά γεγονότα μέ τά στοιχεῖα τῆς φθορᾶς καί τῆς θνητότητας γιά νά πιστέψουν οἱ 

ἄνθρωποι, ὅτι δέν ἦταν ἡ ὕπαρξή της «φάντασμα» ἤ ἡ ζωή της «φασμαγωγία», γιά νά μήν ὑπερβάλλουν 

καί μυθοποιήσουν τό ἱερό της πρόσωπο προβάλλοντας τήν ἴδια ὡς «θεά», πράγμα πού 

θά ἐμπόδιζε τούς ἀνθρώπους νά πιστέψουν στή θεία ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ καί στό ἁγιαστικό 

Του ἔργο, τό ἔργο τῆς σωτηρίας μας. 

Ἔτσι ἀποφεύγομε τό δοκητισμό καί τόν μονοφυσιτισμό, τίς πιό ὕπουλες καί ἐπικίνδυνες μορφές 

θεωρητικῆς ἐκφιλοσόφησης τῆς πίστεως. Δυστυχῶς, στή Δύση ἔφτασαν νά μιλοῦν περί τοῦ Δόγματος 

τῆς Παναγίας σάν ἕνα ἄλλο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Γι᾽ αὐτό θά ἔχετε παρατηρήσει 

σέ εἰκόνες τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀπεικονίζουν τήν Παναγία νά τήν στεφανώνει ἡ Ἁγία Τριάδα μέ βασιλικό 

στέμμα καί νά τήν ἀποδέχονται ὡς ἕνα ἄλλο μέρος. Εἶναι δυτικότροπη παράσταση ἐπηρεασμένη 

ἀπό τή διδασκαλία τῆς Δύσεως, κάτι πού δέν ἀποδέχεται ἡ Ἀνατολική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. 

Ἀπό αὐτό καί μόνο τό γεγονός καταλαβαίνουμε πόσο ἀγωνίστηκαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες νά ἀποφύγουν 

τή νόθευση τῆς ἀμωμήτου πίστεως καί διδασκαλίας καί τήν ταύτιση τῆς ζωῆς καί τοῦ προσώπου 

τοῦ Ἰ. Χριστοῦ μέ τό πρόσωπο τῆς Παναγίας Μητέρας. Τά γεγονότα μποροῦν νά συνδέ- 

3


ουν τά πρόσωπα, ὅμως εἶναι ἐντελῶς διαφορετικά. Συνδέονται μέν ἀλλά δέν ταυτίζονται. 

Παρά ταῦτα, οἱ ἱεροί Ὑμνωδοί καί Πατέρες ἐκφράζουν θαυμασμό καί ἀπορία «πῶς καταπίῃ» ὁ 

θάνατος τήν Παρθένον, «πῶς ὁ ἅδης εἰσδέξεται» αὐτήν. Καί ἀπαντοῦν οἱ ἴδιοι Πατέρες, ὅτι ὅλα 

ἦταν ξένα καί ἀλλότρια πρός τή θεοφόρα ψυχή της. Ὁ θάνατος ἐπῆλθε δέν εἶχε καμία ἐξουσία πάνω 

της. Γι᾽ αὐτό ἄλλωστε φυσιολογικά καί ἁγιασμένα ἦταν ὅλα τά γεγονότα τῆς ζωῆς της, ἀκόμα καί 

ὁ θάνατος. 

Μέ τόν θάνατό Της, ἀποχωρίζεται, ὅπως ὅλοι οἱ Ἅγιοι, ὡς ἄνθρωπος μέ φυσικό τρόπο τό ἀκήρατο 

σῶμα της καί μέ ταφή νόμιμη καί κανονική κατεβαίνει στό μνῆμα, ὅπως ὅλοι οἱ θνητοί. Ὁ 

ἅγιος Μόδεστος Ἀρχιεπίσκοπος Ἱεροσολύμων ὑποστηρίζει πώς ἐνῶ τό σῶμα τῆς Παναγίας ὑπέκυψε 

στή φθορά καί κατέβηκε στό μνῆμα, προφυλάχθηκε, ὅμως, καί προστατεύθηκε ἀπό τόν Υἱό 

της ὡς Μητέρα τῆς ζωῆς τιμητικά, γι᾽ αὐτό τήν ἀπέκδυσε ἀπό τό φθαρτό σῶμα καί τήν ἔντυσε μέ 

τό ἄφθαρτο σῶμα. Αὐτό θά γίνει σέ κάθε ἄνθρωπο, ἀλλά στή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου, γιά 

νά πάρομε ἔτσι τό ἄφθαρτο σῶμα πού θά κριθεῖ μαζί μέ τήν ψυχή μας, ἀφοῦ μαζί ἔπραξαν καί ἔζησαν 

τήν ἐπίγεια ζωή, καί νά λάβει τήν τελική ἀποκατάσταση καί ἡ ψυχή καί τό σῶμα. 

Γιά τή Μητέρα τοῦ Κυρίου, ὅμως, δέν χρειάζεται ἡ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Υἱοῦ της, ἀφοῦ ἀπ᾽ 

αὐτή ἐδῶ τή ζωή ἔζησε μέ τή ζωντανή παρουσία τοῦ Υἱοῦ της καί συνεχίζει νά ζεῖ αἰώνια καί νά 

συμβασιλεύει μέ τόν Υἱό καί Θεό Της Ἰησοῦ Χριστό. Γι᾽ αὐτό ψάλλομε: «Νικητικὰ μὲν βραβεῖα ἤρω, 

κατὰ τῆς φύσεως Ἁγνή, Θεὸν κυήσασα, ὅμως μιμουμένη δέ, τὸν ποιητήν σου καὶ Υἱόν, ὑπὲρ φύσιν 

ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις· διὸ θνῄσκουσα, σὺν τῷ Υἱῷ ἐγείρῃ διαιωνίζουσα» (Α´ Ὠδή, 

α´ κανόνος ἑορτῆς Κοιμήσεως). 

Ἐδῶ πρέπει νά ὑπογραμμίσομε τή δογματική διαφορά πού εἶχε ὁ θάνατος τοῦ Ἰ. Χριστοῦ ἀπό τόν 

θάνατο τῆς Μητέρας Του. Ὁ θάνατος τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἦταν ξένος πρός τή φύση Του. Δέν εἶχε 

σχέση μέ τή θεότητα, ἀλλά μέ τήν ἑκούσια γέννησή Του. Ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς δικῆς Του ἐπιλογῆς 

καί θελήσεως καί δέν ἀπέρρεε ἀπό τή φύση Του. Γι᾽ αὐτό ὁ Ἴδιος ἐπέλεξε καί τό Σταυρό Του καί 

τόν θάνατο καί μόνος ἀποφάσισε καί τό πῶς καί τό πότε θά πεθάνει, ἀφήνοντας πάνω στό Σταυρό 

τήν τελευταία λέξη, τό «τετέλεσθαι». 

Ἡ Παναγία, ἀντίθετα, πληροφορεῖται, ὅπως ἄλλωστε καί οἱ Ἅγιοι, ἀπό τόν Ἰ. Χριστό τό θάνατό 

της γιά νά προετοιμασθεῖ, κάτι πού δέν εἶχε ἀνάγκη ὁ Χριστός. Ἐκείνη ὡς ἄνθρωπος συνοδεύεται 

ἀπό ἀνθρώπους καί ψάλλεται καί ξοδιάζεται, ὅπως λέμε μέχρι σήμερα, ἐνῶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός 

στόν Σταυρό ἐκφράζει τό παράπονον «καί ἐμέ μόνον ἀφῆτε» (Ἰωάν, 16,32). Μόνος Του ἀκριβῶς 

γιατί δέν εἶχε ἀνάγκη ἀπό τούς μαθητές Του. Μόνος Του ἤπιε τό πικρό ποτήρι τοῦ θανάτου, μόνος 

Του ἔμεινε πάνω στό Σταυρό καί στόν Τάφο, καί μάλιστα ἐπί τρεῖς ἡμέρες, καί μόνος Του ἄνοιξε 

τό μνημεῖο καί ἀναστήθηκε. Αὐτά ὅλα μᾶς πείθουν περί τῆς οὐσιώδους διαφορᾶς τοῦ θανάτου 

τοῦ Ἰ. Χριστοῦ ἀπό τήν κοίμηση τῆς Παναγίας, ἀλλά καί τοῦ τρόπου τῆς ταφῆς τοῦ Κυρίου στό 

κενό μνημεῖο, πού ἔγινε ὁ Ζωοδόχος Τάφος καί παραμένει μέχρι καί σήμερα ἡ πηγή τῆς δικῆς μας 

Ἀναστάσεως, ἀπό τόν τάφο τῆς Παναγίας. Γι᾽ αὐτό δέν εἶναι δογματικά ἐπιβεβλημένο νά στολίζουμε 

τάφο στήν Παναγία, ὅπως πράττουμε γιά τόν Χριστό, οὔτε νά ψάλλομε παρόμοια ἐγκώμια 

τῆς Παναγίας, ὅπως ψάλλομε γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό. Ἄλλο ὁ θάνατος τοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀνάσταση 

καί ἡ αἰώνια ζωή καί ἄλλο ὁ θάνατος τῆς Παναγίας καί ἡ μετάστασή της, δηλαδή ἡ μετάθεση 

πρός τήν αἰώνια ζωή. 

Καί πάλιν ὁ ἅγ. Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ἐπιμένει, ὅτι πρέπει νά ἀποφεύγομε τίς συγκρίσεις καί 

τήν ἀπολυτοποίηση τῶν φυσικῶν γεγονότων τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας 

Θεοτόκου, γιά νά μήν παρερμηνεύομε καί συγχέομε τήν ξεκάθαρη διδασκαλία τῶν Πατέρων, σημειώνοντας 

χαρακτηριστικά: «Θεοῦ Μητέρα τήν παρθένον ταύτην γιγνώσκοντες, τήν ταύτης πανηγυρίζομεν 

Κοίμησιν, οὐ Θεόν ταύτην φημίζοντες· ἄπαγε τῆς ἑλληνικῆς τεθρείας τά τοιαῦτα μυθεύματα 

καί τόν θάνατον αὐτῆς καταγγέλομεν» (P.G. 86.3277B). 

Ὀφείλομε νά προσέχομε, ὥστε νά μή μυθοποιοῦμε τό ἱερό πρόσωπο τῆς Παναγίας καί νά τήν διαφημίζομε 

ὡς Θεό, δηλ. ὡς ὑπερφυσικό ἄνθρωπο. Ἡ Παναγία μας ἦταν καί ὅλοι τήν ἀναγνωρίζομε 

ὡς πραγματική Μητέρα τοῦ Θεοῦ καί ἀληθινή Ἀειπάρθενο. Ὅμως καί τόν θάνατό της ὀφείλομε 

νά πιστεύομε, νά ὁμολογοῦμε καί νά καταγγέλομε, ἀποφεύγοντας κάθε εἰδωλομανία καί εἰδωλοποίηση. 

Ἡ λατρεία ἀνήκει στόν Θεό, ἡ τιμή στήν Παναγία καί τούς Ἁγίους μας. 

4


Ἡ συνήθεια τοῦ Ἐπιταφίου καί τῶν Ἐγκωμίων στήν Κοίμηση τῆς Παναγίας προέρχεται ἀπό τήν 

Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων καί δή ἀπό τό Θεομητορικό μνῆμα τῆς Γεθσημανῆ. Ἐκεῖ ὡς κατεξοχήν 

χῶρος ὅπου ἔζησε καί ἐτάφη ἡ Παναγία, μποροῦν μέ περισσότερους ὕμνους καί ἐκδηλώσεις 

νά τιμοῦν τή μεγάλη αὐτή ἑορτή, μάλιστα δέ ὅταν τό περιβάλλον πού ζοῦν οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί, 

εἶναι μεταξύ ἀλλοεθνῶν καί ἀλλοθρήσκων. Στόν τόπο μας δέν ὑπῆρχε αὐτή ἡ λατρευτική συνήθεια, 

ἀλλά προῆλθε ἀπό τήν εὐλάβεια τῶν Προσκυνητῶν - Χατζήδων, οἱ ὁποῖοι τήν μετέφεραν ἐρχόμενοι 

ἀπό τούς Ἁγίους Τόπους. 

Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, 

Ἡ Ἱερά Κοίμηση τῆς Παναγίας μᾶς διδάσκει τήν ἱερότητα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, γιατί ἀπ᾽ 

τή γέννηση τοῦ ἀνθρώπου μέχρι καί τόν θάνατό του, ἡ ζωή του δοκιμάζεται, ἀλλά καί ἁγιάζεται. 

Ἀκόμα καί ὁ θάνατος εἶναι ἡ τελευταία εὐκαιρία στόν ἄνθρωπο νά προετοιμασθεῖ, νά συγχωρεθεῖ, 

νά ἐξομολογηθεῖ καί νά λάβει τό ἐφόδιο τῆς αἰωνιότητας, πού εἶναι ἡ θεία Κοινωνία. Νά ζήσει 

αἰώνια μέ τόν Χριστό. 

Ἡ ἱερότητα αὐτή ἐκφράζεται καί μέ τήν πάνδημη συμμετοχή στήν ἐξόδιο ἀκολουθία, μέ τήν ἀπόδοση 

τιμῶν καί ὕμνων καί ψαλμωδίας, γιατί ὁ ἄνθρωπος ἔχει τή μοναδική ἀξία, νά μοιάζει στό Θεό 

Δημιουργό Του καί νά ζεῖ ἀπ᾽ αὐτή τή ζωή μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, πού γίνεται ὅμως ἀφορμή καί 

γέφυρα γιά τήν ἄλλη. 

Ὁ θάνατος εἶναι κοινός καί ἀναπόφευκτος, ἀλλά καί ἀφορμή ἀναγέννησης καί συνέχισης στήν 

αἰώνια καί ἀληθινή ζωή, τήν ὁποία ἡ Παναγία μας ὡς Μητέρα τῆς ζωῆς ὑπόσχεται σέ ὅλα τά παιδιά 

της. 

Ἀρκεῖ ἐμεῖς νά μελετοῦμε τή ζωή μας, νά προσέχουμε τίς πράξεις καί τίς ἐπιλογές μας καί νά παρακαλοῦμε 

τήν Παναγία ὡς ἐγγυήτρια τῆς σωτηρίας μας. Καί ἐκείνη ὡς ἀληθινή Μητέρα καί Θεοτόκος 

θά πράξει τό ἱερό χρέος της, τό μητρικό καθῆκον της, γιά νά «σώζει ἀεί τήν κληρονομίαν» 

Της. 

Ἱεράπετρα, Ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 2012 

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ 

† Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ 

τῆς Ὑπεράγνου Μητρός ὑπέρ πάντων ὑμῶν δεόμενος 

5

ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ Α.Θ.Π. ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ 

κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ 

ΕΠΙ Τῌ ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΚΤΟΥ ΚΑΙ Τῌ ΗΜΕΡᾼ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ 

ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 

6 

Ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, 

••• 

† Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ 

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ 

ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ 

Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ 

ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ 

ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΤΙΣΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ 

ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ 

••• 

ΟΘεός, ὁ δημιουργήσας τὸ Σύμπαν καὶ διαμορφώσας τὴν γῆν εἰς τέλειον κατοικητήριον 

τοῦ ἀνθρώπου, ἔδωκεν εἰς αὐτὸν ἐντολὴν καὶ δυνατότητα νὰ αὐξάνηται καὶ 

νὰ πληθύνηται καὶ νὰ πληρώσῃ αὐτὴν καὶ νὰ κυριεύσῃ αὐτῆς καὶ πάντων τῶν ἐν 

αὐτῇ ζῴων καὶ φυτῶν (Γεν. α΄ 28). 

Ὁ περιβάλλων ἡμᾶς κόσμος ἐχαρίσθη ἡμῖν ὑπὸ τοῦ Δημιουργοῦ ὡς στάδιον κοινωνικῆς 

δραστηριοποιήσεως, ἀλλὰ καὶ ἁγιασμοῦ, πρὸς κληρονομίαν τῆς ἀνακαινισθησομένης ἐν 

τῷ μέλλοντι αἰῶνι κτίσεως. Τὴν τοιαύτην θεολογικὴν θέσιν ἔχει καὶ βιοῖ ἀείποτε ἡ Μήτηρ 

Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία, διὸ καὶ ἡ ἡμετέρα Μετριότης ἐτέθη, ὡς γνωστόν, 

ἐπὶ κεφαλῆς τῆς ἀναληφθείσης παρὰ τοῦ καθ' ἡμᾶς πανιέρου Οἰκουμενικοῦ Θρόνου οἰκολογικῆς 

προσπαθείας διὰ τὴν προστασίαν τοῦ πολλὰ ταλαιπωρουμένου ὑφ ἡμῶν ἐν ἐπιγνώσει 

καὶ ἀνεπιγνώστως πλανήτου μας. 

Ἡ β ι ο π ο ι κ ι λ ό τ η ς, ἡ ὁποία εἶναι τὸ ἔργον τῆς πανσοφίας τοῦ Θεοῦ, δὲν ἐδόθη 

ἀσφαλῶς εἰς τὴν ἀνεξέλεγκτον ἐξουσίαν τοῦ ἀνθρώπου. Κ α τ α κ υ ρ ί ε υ σ ι ς τῆς γῆς 

καὶ τῶν ἐν τῇ γῇ ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου σημαίνει ἔλλογον χρῆσιν καὶ ἀπόλαυσιν τῶν προσφερομένων 

ἀγαθῶν καὶ ὄχι καταστρεπτικὴν ἐκ πλεονεξίας ἀντλησιν καὶ κάρπωσιν ἢ καταστροφὴν 

τῶν πόρων αὐτῆς. 

Ἐν τούτοις, ἰδίᾳ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας, παρατηροῦμεν μίαν ὑπερβολικὴν ἐκμετάλλευσιν τῶν 

φυσικῶν πόρων, μὲ συνέπειαν τὴν καταστροφὴν τῆς περιβαλλοντικῆς ἰσορροπίας τῶν οἰκοσυστημάτων 

καὶ γενικώτερον τῶν περιβαλλοντικῶν συνθηκῶν, εἰς τρόπον ὥστε οἱ ὑπὸ 

τοῦ Θεοῦ τεταγμένοι ὅροι διαβιώσεως τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς νὰ γίνωνται δυσμενέστεροι 

δι' αὐτόν. Ἐπὶ παραδείγματι, ὡς παρατηροῦμεν ἅπαντες, ἐπιστήμονες, ἐκκλησιαστικοὶ 

καὶ πολιτικοὶ ἄρχοντες καὶ ἐν γένει ἡ ἀνθρωπότης, αὐξάνεται ἡ θερμοκρασία τῆς 

ἀτμοσφαίρας, ἐκδηλοῦνται ὑπερβολικαὶ βροχοπτώσεις, μολύνονται ἐπίγεια καὶ θαλάσσια 

οἰκοσυστήματα, καί, γενικώτερον, διαταράσσεται, ἐνίοτε δὲ καὶ καταστρέφεται πλήρως, 

ἡ δυνατότης συνεχίσεως τῆς ζωῆς εἰς ὡρισμένας περιοχάς.


Βλέπουσα καὶ ἐμπειρικῶς ἀξιολογοῦσα τοὺς ἐκ τῆς τοιαύτης ἐξελίξεως τῶν περιβαλλοντικῶν 

συνθηκῶν κινδύνους διὰ τὴν ἀνθρωπότητα, ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία καθιέρωσεν ἤδη 

ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ προκατόχου ἡμῶν ἀοιδίμου Πατριάρχου Δημητρίου τὴν πρώτην Σεπτεμβρίου 

ἑκάστου ἔτους ὡς ἡμέραν προσευχῆς διὰ τὸ περιβάλλον. 

Ἀλλ’ ὀφείλομεν νὰ παραδεχθῶμεν ὅτι τὰ αἴτια τῶν δυσαρέστων περιβαλλοντικῶν ἀλλαγῶν 

δὲν εἶναι θεοκίνητα ἀλλὰ ἀνθρωποκίνητα καί, ἑπομένως, ἡ παράκλησις καὶ ἡ προσευχητικὴ 

δέησις τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡμῶν πρὸς τὸν Θεόν, τὸν Κύριον τῶν κυρίων καὶ Κυβερνήτην 

τοῦ παντός, πρὸς βελτίωσιν τῶν περιβαλλοντικῶν συνθηκῶν, εἶναι οὐσιαστικῶς αἴτημα 

μ ε τ α ν ο ί α ς τῆς ἀνθρωπότητος διὰ τὸ ἁ μ α ρ τ η μ ά της νὰ καταστρέφῃ τὰ ἐν τῇ 

γῇ, ἀντὶ νὰ καρπῶται μετὰ λόγου καὶ προσοχῆς διὰ τὴν διατήρησιν τῆς ἀ ε ι φ ο ρ ί α ς τοὺς 

πόρους αὐτῆς. 

Προσευχόμενοι καὶ αἰτούμενοι παρὰ τοῦ Θεοῦ τὴν διατήρησιν τοῦ περιβάλλοντος τῆς 

γῆς καταλλήλου διὰ τὴν ἐν αὐτῇ ζωὴν τοῦ ἀνθρώπου, κατ' οὐσίαν παρακαλοῦμεν ὅπως 

ὁ Θεὸς ἀλλάξῃ τὸν λογισμὸν τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς καὶ φωτίσῃ αὐτοὺς νὰ μὴ καταστρέφουν 

τὸ γήϊνον οἰκοσύστημα διὰ λόγους οἰκονομικοῦ ὀφέλους καὶ συμφέροντος παροδικοῦ. 

Τοῦτ' αὐτὸ ὅμως ἰσχύει καὶ διὰ πάντα ἄνθρωπον ἐξ ἡμῶν, διότι καὶ ἕκαστος ἐξ ἡμῶν 

ἐν τῷ μέτρῳ τῶν μικρῶν δυνατοτήτων του ἐπιφέρει τὰς μικρὰς περιβαλλοντικὰς καταστροφάς, 

τὰς ὁποίας ἡ ἀφροσύνη του τοῦ ἐπιτρέπει. 

Ἑπομένως, προσευχόμενοι ὑπὲρ τοῦ περιβάλλοντος, προσευχόμεθα ὑπὲρ τῆς μετανοίας 

ἑνὸς ἑκάστου ἐξ ἡμῶν διὰ τὴν μικρὰν ἢ μεγάλην συμβολήν μας εἰς τὴν βλάβην καὶ καταστροφὴν 

τοῦ περιβάλλοντος, τὴν ὁποίαν βιοῦμεν συνολικῶς ὡς ἄθροισμα μερικωτέρων 

ἐπιζημίων ἐπεμβάσεων διὰ τῶν κατὰ τόπους καὶ χρόνους μεγάλων καὶ καταστροφικῶν καιρίων 

φαινομένων. 

Τὴν ἔκκλησιν, προσευχὴν καὶ προτροπὴν ταύτην ἀπευθύνοντες ἀπὸ τοῦ Ἱεροῦ Κέντρου 

τῆς Ὀρθοδοξίας πρὸς τὴν οἰκουμένην καὶ πρὸς συνόλην τὴν ἀνθρωπότητα, δεόμεθα ὅπως 

ὁ ἀγαθοδότης Κύριος, ὁ χαρισάμενος εἰς ἡμᾶς πάντας τοὺς ἐπὶ τοῦ πλανήτου γῆ 

οἰκοῦντας τὸν γήϊνον παράδεισον, λαλήσῃ ἀγαθὰ εἰς τὰς καρδίας ὅλων τῶν ἀνθρώπων, 

διὰ νὰ σεβώμεθα τὴν περιβαλλοντικὴν ἰσορροπίαν, τὴν ὁποίαν Οὗτος ἐν τῇ πανσοφίᾳ Του 

καὶ τῇ ἀγαθότητί Του μᾶς παρέδωκεν, ὥστε καὶ ἡμεῖς καὶ αἱ ἐπερχόμεναι γενεαὶ νὰ ἀπολαμβάνωμεν 

τὰς δωρεὰς τοῦ Θεοῦ μετ᾽ εὐχαριστίας καὶ δοξολογίας. 

Αὐτῆς τῆς Σοφίας, τῆς Εἰρήνης καὶ τῆς Δυνάμεως τοῦ Θεοῦ, τῆς δημιουργησάσης καὶ συντηρούσης 

καὶ κατευθυνούσης τὴν ἀποκαραδοκοῦσαν τὴν σωτηρίαν αὐτῆς κτίσιν πρὸς τὰ 

ἔσχατα, δεόμεθα ὅπως διαφυλάττῃ τὸ περιβάλλον ἀειφόρον καὶ προσφέρον συνεχῶς εἰς 

τὴν εὐημερίαν τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁδηγῇ καρποφόρως τὰ ἀγαθὰ ἔργα τῶν χειρῶν τῶν ἐργαζομένων 

πρὸς τοῦτο συνανθρώπων, καὶ ἐπικαλούμεθα τὴν Χάριν καὶ τὸ ἄπειρον Ἔλεος Αὐτοῦ 

ἐπὶ πάντας τοὺς ἀνθρώπους, μάλιστα τοὺς σεβομένους τὴν δημιουργίαν καὶ φυλάσσοντας 

αὐτήν. 

˛βιβ΄ (2012) Σεπτεμβρίου α΄ 

† Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ 

Διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης 

7

Ἡ Κοίμηση τῆς Θεοτόκου 

Κωστῆ Ἠλ. Παπαδάκη 

Θεολόγου-συντ. Φιλολόγου Καθηγητῆ 

Αὐτές τίς ἅγιες ἡμέρες τοῦ Δεκαπενταύγουστου 

ἑορτάζουμε καί τιμοῦμε 

τή θεία μνήμη τοῦ «θανάτου» 

τῆς Θεοτόκου. Ὁ πιστός λαός μας 

ἑορτάζει καί πανηγυρίζει τή θεία καί ὁλόσωμη 

μετάστασή Της στούς Οὐρανούς, ὡς Βασίλισσας 

στά δεξιά του Υἱοῦ καί Θεοῦ Της, τοῦ 

Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. 

Σκληρός βέβαια ὁ θάνατος! Ἀπό τήν Ἀνάσταση, 

ὅμως, τοῦ Κυρίου καί πέρα ὁ θάνατος 

νικήθηκε κατά κράτος, ὁ θάνατος ἔπαυσε νά 

ὑπάρχει καί νά προκαλεῖ φρίκη καί ἀπόγνωση 

στόν ἄνθρωπο. Καί ἐάν γιά τούς ἄλλους πιστούς 

ὁ θάνατος δέν εἶναι παρά ἕνα ἐπεισόδιο 

τῆς ζωῆς, τό ἀναπόφευκτο καί μοιραῖο τέλος 

τῆς ζωῆς, τῆς δύναμης καί τοῦ σωματικοῦ κάλλους, 

τί κακό θά μποροῦσε νά εἶναι ὁ θάνατος 

γιά τό σκεῦος τῆς ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ, γιά τήν 

Ὑπεραγία Θεοτόκο; Γι᾽ αὐτήν ὁ θάνατος εἶναι, 

χωρίς ἀμφιβολία, διάβαση καί κλίμακα καί γέφυρα 

ἀπό τά πρόσκαιρα καί φθαρτά στά 

αἰώνια καί ἀθάνατα. 

Ὁ θάνατος, λοιπόν, τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, 

ὅπως ἄλλωστε καί τοῦ κάθε πιστοῦ καί ἀφοσιωμένου 

στόν Θεό ἀνθρώπου, δέν πρέπει νά 

λογίζεται ὡς θάνατος, ἀλλά ὡς ζωή ἀθάνατη 

καί αἰώνια. «Ὁ θάνατος αὐτῆς ζωηφόρος, εἰς 

οὐράνιον καί ἀθάνατον ματαβιβάζων ζωήν», σημειώνει 

δοξαστικά ὁ Γρηγόριος ὁ Θεσσαλονίκης, 

ἐνῶ ὁ ἱερός Δαμασκηνός κατηγορηματικά 

θά συμπληρώσει: «δέν θά ὀνομάσωμεν Θεοτόκε, 

τήν ἱεράν σου μετάστασιν θάνατον, 

ἀλλά μᾶλλον κοίμησιν ἤ ἐκδημίαν. Διότι ἐνῶ 

παύεις νά κατοικεῖς εἰς τό σῶμα, ἐγκαθιδρύεσαι 

εἰς τά ἀνώτερα, εἰς τόν οὐρανόν». 

Καί δίκαια! Γιατί ἡ Παναγία ἦταν ἡ Κεχαριτωμένη 

Κόρη, ἡ Παναγία Μητέρα τοῦ Θεοῦ, 

ἡ εὐλογημένη ἀνάμεσα σέ ὅλες τίς γυναῖκες 

τοῦ κόσμου. Πῶς ἦταν, λοιπόν, δυνατόν γῆ καί 

οὐρανός νά μή συγκινηθοῦν ἀπό τήν ἔνδοξη 

Κοίμησή Της; 

Εὐθύς, ἀμέσως, μετά ἀπό τόν θάνατό της, 

κατά τήν ἱερή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, 

συγκεντρώνεται στήν Ἁγία Σιών, στήν ἀκρόπολη, 

στή Μητέρα αὐτήν τῶν ἀνά τήν Οἰκουμένη 

Ἐκκλησιῶν ὅ,τι ἐκλεκτό καί ἅγιο εἶχε νά 

παρουσιάσει ὁ τότε γνωστός κόσμος. Παραβρίσκονταν, 

δηλαδή, ἐκεῖ ὅλοι οἱ ἀξιωματοῦχοι 

τοῦ πνευματικοῦ ἱδρύματος τῆς Ἁγίας 

τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Ἦταν παρόντες ἐκεῖ 

«οἱ αὐτόπται καί τοῦ Λόγου θεράποντες», οἱ 

ἅγιοι Ἀπόστολοι τοῦ Χριστοῦ, ὅπως μαρτυρεῖ 

σπουδαῖα καί σημαντική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας 

μας καί τήν ἀπηχεῖ εὐρύτατα ἡ θεία 

ἐκκλησιαστική της ὑμνωδία, ὅταν ψάλλει ἐκ μέρους 

τῆς Παρθενομήτορος: «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, 

συναθροισθέντες ἐνθάδε, Γεθσημανῇ τῷ 

χωρίῳ, κηδεύσατέ μου τό σῶμα. Καί σύ Υἱέ καί 

Θεέ μου παράλαβέ μου τό πνεῦμα» (Μ. Παρακλητικός 

Κανόνας στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο). 

Νεφέλες, τότε, σημειώνει μέ σεβασμό ἡ 

ὄμορφη καί συγκινητική τῆς Ἐκκλησίας μας 

Παράδοση, ἅρπαξαν τούς Ἀποστόλους ἀπό τά 

πέρατα τοῦ κόσμου- ὅπου ὁ καθένας ἔτυχε νά 

βρίσκεται καί νά κηρύττει τόν Λόγο τοῦ 

Θεοῦ- καί τούς μετέφεραν διαμιᾶς στό σπίτι τῆς 

Θεοτόκου. Αὐτή τότε τούς φανέρωσε τήν 

αἰτία τῆς ξαφνικῆς τους συγκέντρωσης καί τή 

θλίψη τους, ὅπως ἦταν φυσικό, μητρικά ἀνέλαβε 

νά παρηγορήσει. Ἔπειτα, ἀφοῦ σήκωσε τά 

χέρια Της στόν οὐρανό, δεήθηκε γιά τήν εἰρήνη 

τοῦ σύμπαντος κόσμου καί εὐλόγησε τούς 

Ἀποστόλους, παραδίνοντας τήν παναγία της 

ψυχή στά χέρια τοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ Της, ὅπως 

πιστά ἀποδίδει τό γεγονός αὐτό καί ἡ σχετική 

ὀρθόδοξη ἁγιογραφική μας παράδοση. Οἱ 

Ἀπόστολοι, στή συνέχεια, ἀφοῦ σήκωσαν μέ 

εὐλάβεια καί πολλή λαμπαδηφορία τήν κλίνη 

τοῦ θεοδόχου ἐκείνου σώματος καί ψάλλοντας 

ὕμνους ἐπιταφίους τό μετέφεραν στό 

μνῆμα, ἐνῶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός Τῆς χάρισε 

γλυκύτατη καί ἀνέκφραστη μακαριότητα, φῶς 

ἄρρητο, ἀνεκλάλητα ἀγαθά, τέτοια πού 

«ὀφθαλμός δέν εἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί 

καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη» (Α´ Κορ. 2,9). 

Γιατί εἶναι ἀξίωμα ἠθικό καί ἀπαραβίαστο ἡ 

λαμπρότητα τοῦ οὐρανοῦ νά ἀνήκει στούς λαμπρούς 

ψυχικά καί στούς ἁγίους. 

8

«Γεθσημανῇ τῶ χωρίῳ» 

Δημητρίου Π. Λυκούδη, 

Θεολόγου - Φιλολόγου - Ὑπ. Δρος Παν/μίου Ἀθηνῶν 

Aὔγουστος! Τό Πάσχα τοῦ Καλοκαιριοῦ! 

Περίοδος πνευματικῆς ἐγρήγορσης 

καί περισυλλογῆς. Ἀκολουθίες 

Μεγάλου καί Μικροῦ Παρακλητικοῦ 

κανόνα πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, 

νηστεία, ἄσκηση, προσευχητική καί ἐξομολογητική 

διάθεση τῶν πιστῶν πού κατακλύζουν 

τούς ἱερούς Ναούς καί τούς προμαχῶνες τῆς 

Ὀρθοδόξου Πίστεώς μας, τίς σεπτές καί Θεοφρούρητες 

ἱερές Μονές, κατά τήν ἔνδοξη ἑορτή 

τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Ὅλοι μαζί, «ἐν 

ἑνί στόματι» ὡς ἀναπόσπαστο «Σῶμα Χριστοῦ» 

ὑμνοῦν καί δακρύβρεχτοι ψάλλουν: 

«Ἀπόστολοι ἐκ περάτων συναθροισθέντες 

ἐνθάδε· Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ κηδεύσατέ μου τό 

σῶμα». 

Ἡ Καινή Διαθήκη δέν ἀναφέρει τίποτα σχετικά 

μέ τήν ἀπαρχή καί τό τέλος τοῦ βίου τῆς 

Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Ἀπό τήν ἱερή παράδοση 

τῆς Ἐκκλησίας μας ἀντλοῦμε πληροφορίες, 

σύμφωνα μέ τίς ὁποῖες ἡ Κυρία Θεοτόκος, μετά 

τήν Ἀνάληψη τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ παρέμεινε 

στήν πόλη τῆς Ἱερουσαλήμ, στήν οἰκία τοῦ 

Ἰωάννου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ, ὁ ὁποῖος συντηροῦσε 

καί τήν πατερική του ἑστία στή Βηθσαϊδά 

τῆς Γαλιλαίας. Ἐκεῖ στήν Ἱερουσαλήμ ἡ Κυρία 

Θεοτόκος ὑπῆρξε τό κέντρο τῶν Ἀποστόλων 

ἀλλά καί ὅλων ἐκείνων τῶν γυναικῶν πού διακονοῦσαν 

τόν Κύριο καί μετά τήν Ἀνάληψή του, 

ἀφοσιώθηκαν στήν διακονία τῆς ἐκκλησίας: 

«Οὗτοι πάντες ἦσαν προσκαρτεροῦντες ὁμοθυμαδόν 

τῇ προσευχῇ καί τῇ δεήσει σύν γυναιξί 

καί Μαρίᾳ τῇ μητρί τοῦ Ἰησοῦ καί σύν τοῖς ἀδελφοῖς 

αὐτοῦ» 1 . 

Στήν Ἱερουσαλήμ, ἡ Κυρία Θεοτόκος καλεῖ 

τούς Ἀποστόλους, πού εἶχαν διασκορπισθεῖ σέ 

ἄλλες χῶρες γιά νά κηρύξουν τό μήνυμα τοῦ 

Εὐαγγελίου, νά συναθροισθοῦν καί νά τήν 

κηδεύσουν στή Γεθσημανή 2 , στόν κῆπο ἐκεῖνο 

ὅπου προσευχήθηκε ὁ Κύριος κατά τή νύκτα τῆς 

προδοσίας. Ἡ Γεθσημανή βρίσκεται στούς δυτικούς 

πρόποδες τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν καί 

πῆρε τήν ὀνομασία της ἀπό τό τοπικό ἐλαιοτριβεῖο 

πού ὑπῆρχε παλαιότερα στή θέση 

αὐτή. 

Σύμφωνα πάντα μέ τήν Παράδοση, «νεφέλαι 

διήρπασαν» τούς Ἀποστόλους καί τούς μετέφεραν 

ἀπό μακρινές ἀποστάσεις στήν οἰκία τοῦ 

Ἰωάννου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ καί ἀφοῦ ἡ Κυρία 

Θεοτόκος, προγνωρίζοντας τήν ἀκριβή ὥρα τῆς 

παναγίας ἐκδημίας της, «ἀπήυθυνε λόγους 

πρός αὐτούς ἐκοιμήθη». 

«Οἱ Ἀπόστολοι ἐνδεδυμένην αὐτήν ὡς ἦτο, χριστιανοπρεπῶς 

καί εὐλαβῶς, ἀπέθηκαν τό ἱερόν 

σκῆνος της εἰς τόν ἐν Γεθσημανῇ τάφον της, ἀπό 

τόν ὁποῖον τήν τρίτην ἡμέραν μετέστη εἰς οὐρανούς· 

συναντήσασα τόν ἀπόστολον Θωμᾶν καθυστερήσαντα 

καί δοῦσα εἰς αὐτόν ὡς σημεῖον 

τῆς μεταστάσεώς της τήν Ἁγίαν Ζώνην της, ἡ 

ὁποία φυλάσσεται ἕως σήμερον εἰς τήν Ἱεράν Μονήν 

τοῦ Βατοπαιδίου ἐν Ἁγίῳ Ὄρει» 3 . 

Ἡ Παναγία ὡς ἐπίγειο πλάσμα, ὡς ἄνθρωπος 

ἀποθνήσκει. Ἡ Πάναγνος Μητέρα τοῦ Κυρίου 

παραδίδει τό πνεῦμα της στά ἄχραντα χέρια τοῦ 

πολυαγαπημένου Υἱοῦ της καί τό Πανακήρατο 

σῶμα της μένει «ἀπνοῦν εἰς τόν τάφον». «Τί 

παράδοξον! Ἡ ζωηφόρος φαίνεται νεκροφόρος! 

Ἡ θεόμιλος παρουσιάζεται ἄφωνος. Ἡ Μήτηρ 

τῆς ζωῆς, τό σκήνωμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ἡ μεγαλώνυμος 

Θεοτόκος δέχεται νέκρωσιν» 4 . 

«Πῶς ὁ τάφος ἐχώρησε τό δοχεῖον τοῦ Θεοῦ, 

τόν οὐρανόν τοῦ Παμβασιλέως τόν ἔμψυχον;» 

ψάλλει ὁ ἱερός Δαμασκηνός. 

Ἐάν ὅμως μέ τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας 

Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ θάνατος ἔπαψε νά κομίζει τήν 

ἀπαισιοδοξία καί τήν ἀπόγνωση ἀνάμεσα στούς 

ἀνθρώπους, τί δύναται ν’ ἀποτελέσει γιά τήν ἴδια 

τήν Παναγία Μητέρα του; 

Χωρίς ἀμφιβολία, ὁ θάνατος καί ἀκολούθως 

ἡ σεπτή μετάσταση τῆς Θεοτόκου Παρθένου 

Μαρίας ἀποτελεῖ διάβαση καί κλίμαξ ἀπό τά γήϊνα 

πρός τά οὐράνια, ἀπό τά πρόσκαιρα καί 

φθαρτά στά ἄφθαρτα καί αἰώνια, καθώς ἡ παναγία 

μορφή της προβάλλει ὡς «μεθόριον 

ἀναμεταξύ τῆς ἀκτίστου καί κτιστῆς φύσεως» 5 

καί κατά τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Μελωδό «ὁ θάνατός 

της γέγονε διαβατήριον Ζωῆς ἀϊδίου καί 

κρείττονος». 

9


Ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου· πρῶτο ἥμισυ 

15ου αἰ., Ἱερά Μονή Τοπλοῦ Σητείας. 

Βέβαια, ἄς 

ὑπογραμμίσουμε 

ὅτι 

στήν Ὀρθόδοξη 

Ἐκκλησία 

δέν λατ 

ρ ε ύ ο υ μ ε 

τήν Κυρία 

Θ ε ο τ ό κ ο , 

πλήν ὅμως 

τῆς ἀποδίδουμε 

τή μεγ 

α λ ύ τ ε ρ η 

τιμή μετά 

τόν Θεό, καθώς 

«ὡς 

οὖσα μήτηρ 

ἀληθῶς τοῦ 

Θεοῦ ἔχει τά 

δευτερεῖα τῆς 

Ἁγίας Τριάδος» 

καί 

«αὐτῆς τῆς 

Θ εομήτορος 

ὑπερφυῶς χορηγούσης 

τό πλασθῆναι τῷ πλάστῃ καί τό 

ἀνθρωπισθῆναι τῷ Θεῷ καί ποιητῇ τοῦ παντός 

θεούντι τό πρόσλημμα, σωζούσης τῆς ἑνώσεως 

τά ἑνωθέντα τοιαῦτα, οἷα καί ἥνωνται» 6 . Ἡ 

Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀντικρούοντας τίς ἀκρότητες 

τῆς Μαριολατρείας τῶν Δυτικῶν καί 

τοῦ Ἀντιδικομαριανισμοῦ 7 , προτάσσει καί δογματικά 

ἀποδέχεται τόσο τή φυσική γέννηση τῆς 

Θεοτόκου, ἀπορρίπτοντας ὅσα σχετικά περί τῆς 

ἀναμαρτησίας της καί καταλήγει στόν φυσικό 

σωματικό θάνατο καί τήν ἱερή μετάστασή της. 

«Οὕτω Θεοῦ μητέρα τήν Παρθένον ταύτην γινώσκοντες, 

τήν ταύτης πανηγυρίζομεν κοίμησιν, 

οὐ Θεόν ταύτην φημίζοντες· ἄπαγε τῆς ἑλληνικῆς 

τεθρείας τά τοιαῦτα μυθεύματα» 8 . 

Ἀναφύεται ὅμως τό ἐρώτημα: Ἀφοῦ ἡ Παναγία 

ἐπρόκειτο νά μεταστεῖ γιατί πέθανε; 

Δέν ἦταν δυνατόν νά μεταστεῖ ὁλόσωμος στόν 

οὐρανό ὅπως ἀναλήφθηκε ὁ προφήτης Ἠλίας 

ἤ ὁ Δίκαιος Ἐνώχ; 

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀποδέχονται 

στήν πλειονότητά τους ὅτι ὁ θάνατος τῆς Κυρίας 

Θεοτόκου εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἑκούσιας 

καί ἐλεύθερης θελήσεώς της. Ὅλος ὁ βίος τῆς 

Παναχράντου κοσμεῖται ἀπό τήν ἀβίαστη καί 

ἑκούσια αὐταπάρνησή της καί εὐαγγελίζεται σ’ 

ὅλη τή σύμπασα κτίση τήν ὑψοποιό καί ἁγιαστική 

της ταπείνωση ὡς ὀρθοπραξία καί δωρεά. 

«Ἀπέθανε διότι τό ἠθέλησε λόγῳ θείας καί τελείας 

ἀγάπης. Ἐξῆλθε τῆς ζωῆς θαυματουργικῶς 

ὡς καί εἰσῆλθεν εἰς τήν ζωήν οὕτως». 

Ἡ Κυρία Θεοτόκος «μετέστη πρός τήν ζωήν 

ἀλλά τόν κόσμον οὐ κατέλιπε». Ὡς «βασιλέως 

καθέδρα» κατέχει ἰδιαίτερη θέση στό Οὐράνιο 

σκήνωμα παρά τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ: 

«Παρέστη ἡ Βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου ἐν ἱματισμῷ 

διαχρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη» 9 . Ἄς 

στρέψουμε τό νοῦ καί ἄς ἐμπιστευτοῦμε στήν 

Ὑπεραγία Θεοτόκο, στήν Παναγία Μητέρα 

μας κάθε σκέψη καί λογισμό, κάθε ἀγωνία καί 

μέριμνα, ὁλόκληρη τή ζωή μας ψάλλοντας ταπεινά 

καί ἱκετευτικά μαζί μέ τόν ἅγιο Νικόδημο 

τόν Ἁγιορείτη στήν Πανάχραντη χάρη της, 

πού εἶναι «ἔνδοξη καί ὁλόφωτη Σελήνη, λαμπρή 

ἅλωνα, οὐράνια καί πολύαστρη σφαῖρα, ἑπτάστερη 

ἄρκτος, ἀγλαόμορφη Παρθένα, ὡραία 

Πλειάδα καί ποικιλόχροη Ἴριδα» 10 . 

Παραπομπές: 

1. Πράξ. 1, 14. 

2. Κολιτσάρα Ἰ., Ἐγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν τῆς 

Ἁγίας Γραφῆς, ἔκδ. ΖΩΗ, Ἀθῆναι 1975, σελ. 88-90. 

3. Νησιώτου Ἄγγελου, Ἱερέως, Τά κείμενα, Α´ τόμος, 

Ὀρθόδοξοι Χριστιανικαί Ἑνώσεις, Ἀθήνα 

1997, σελ. 472-473. 

4. Χριστοδουλιᾶ Π., Ἀρχιμ. Ἡ Παναγία, ἔκδ. ΖΩΗ, 

Ἀθῆναι 1999, σελ. 177. 

5. Ἁγ. Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἀόρατος Πόλεμος, 

ἔκδ. Φῶς, Ἀθήνα, σελ. 176. 

6. Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ἀκριβής 

τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, (μτφρ. Ν. Ματσούκας), 

ἔκδ. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 2009, σελ. 256. 

7. Ζήση Θ., Πρωτοπρέσβ., Ἡ Ἁγιότητα καί ἡ Ἀναμαρτησία 

τῆς Θεοτόκου, περιοδ. «Θεοδρομία» 

τεῦχ. 1, 1999, σελ. 8-19. 

8. Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ, Λόγος εἰς τήν Κοίμησιν 

2, 15, PG 96, 7444, Πρβλ., τοῦ Ἰδίου, Πρός τούς διαβάλλοντας 

τάς ἁγίας εἰκόνας, 3, 41, PG 94, 1357: 

«Προσκυνήσωμεν καί λατρεύσωμεν μόνῳ τῷ 

κτίστῃ καί Δημιουργῷ ὡς φύσει προσκυνητῷ τῷ 

Θεῷ. Προσκυνήσωμεν καί τῇ ἁγίᾳ Θεοτόκῳ, οὐχ 

ὡς Θεῷ, ἀλλά ὡς μητρί Θεοῦ κατά σάρκα». 

9. Ψαλμ., 44, 10. 

10. Ἁγ. Νικοδήμου Ἁγιορ., Παρακλητικός κανών 

εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον Γοροϋπήκοον τῆς Ἱ. Μ. 

Δοχειαρείου, ἔκδ., «Περιβόλι τῆς Παναγίας», σελ. 

15. 

10

Ἐνταφιασμός ἤ καύση νεκρν; 

Κων/νου Ε. Μάντζαρη, 

Δρ. Κλασικῆς φιλολογίας 

«Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, συναθροισθέντες 

ἐνθάδε, Γεθσημανῇ τῷ χωρίῳ, κηδεύσατέ μου 

τό σῶμα…». 

Ηἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, 

τό καλοκαιρινό Πάσχα, εἶναι ἡ αἰτία 

πού ὁ Αὔγουστος ὀνομάζεται καί μήνας 

τῆς Παναγίας. Ὅμως, ἀπό ὅλα τά 

συνταρακτικά γεγονότα πού διαδραματίστηκαν 

πρίν καί μετά τήν Κοίμηση ἀξίζει νά 

προσέξει κανείς καί τοῦτο: οἱ Ἀπόστολοι ἔθαψαν 

τό σεπτό σῶμα τῆς Μαρίας. Τό γεγονός 

αὐτό εἶναι σημαντικό καί ἰδιαίτερα διδακτικό 

μιᾶς καί τό ζήτημα τῆς καύσης νεκρῶν στή 

χώρα μας ἐπανέρχεται κατά καιρούς στό 

προσκήνιο τῆς ἐπικαιρότητας. Μέ ἀφορμή 

λοιπόν τά παραπάνω μποροῦν νά γίνουν κάποιες 

χρήσιμες σκέψεις. 

Ἀρχικά, εἶναι πέρα ἀπό κάθε ἀμφιβολία ὅτι 

στήν καρδιά τῶν Ἑλλήνων ἔχει βαθιά ριζώσει 

ὡς ἀναπόσπαστο βίωμα ὁ ἐνταφιασμός. 

Ἡ Ἐκκλησία μας ἐπίσης παίρνει σαφή, ξεκάθαρη 

καί θεολογικά τεκμηριωμένη θέση ὑπέρ 

τῆς ταφῆς προβάλλοντας ἀδιάσειστα ἐπιχειρήματα. 

Ὡστόσο, δέν λείπουν ἐκεῖνοι πού 

υἱοθετοῦν ἀντίθετη ἄποψη καί δημιουργοῦν 

τήν εὔλογη ἀπορία ἄν θεωροῦν ὅτι ἡ καύση 

ὑπαγορεύεται ἀπό κάποιες συγκεκριμένες 

ἀνάγκες τῆς σύγχρονης ἐποχῆς ἤ ἁπλῶς 

ἀμφισβητοῦν τά παραδεδομένα χάριν τῆς 

ἀμφισβήτησης καί μόνο. 

Ἡ ἐξέταση τῶν ἱστορικῶν καταβολῶν τοῦ 

ζητήματος εἶναι σημαντική καί θά μποροῦσε 

νά διαφωτίσει κάπως τά πράγματα διότι, 

ὅπως φαίνεται, τά νεκρικά ἔθιμα σχετίζονταν 

μέ τίς καθημερινές ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων 

καί τόν τρόπο ζωῆς τους. Εἶναι λοιπόν πιθανό 

ὅτι ἡ καύση προηγήθηκε χρονικά τοῦ ἐνταφιασμοῦ 

ἐξαιτίας συγκεκριμένων πρακτικῶν 

λόγων. Ὅπως ὑποστηρίζουν εἰδικοί, οἱ ἄνθρωποι 

ἀνέβαζαν τούς νεκρούς τους στήν πυρά 

κατά τό στάδιο πού δέν εἶχαν ἀκόμη ἀποκτήσει 

χῶρο μόνιμης κατοικίας καί ζοῦσαν νομαδική 

ζωή μέ συνεχεῖς περιπλανήσεις. Στή 

φάση αὐτή τῆς κοινωνικῆς ἐξέλιξης δέν εἶχε 

ἀκόμη διαμορφωθεῖ ἡ αἴσθηση τῆς πατρίδας 

μέ τή στενή γεωγραφική σημασία τῆς ἔννοιας. 

Κανείς δέν ἦταν βέβαιος ὅτι θά ἐπέστρεφε 

σέ μέρη πού κάποτε ἔζησε οὔτε κάν ὅτι θά 

ξαναπερνοῦσε ἀπό ἐκεῖ, ἀφοῦ οἱ μετακινήσεις 

ἦταν πολυάριθμες. Ἑπομένως, ἐάν κάποιος 

ἔθαβε ἕνα ἀγαπημένο του πρόσωπο, ἡ πιθανότητα 

νά ξαναβρεῖ καί νά «προσκυνήσει» τόν 

τάφο του ἦταν μηδαμινή. Ἐπειδή ὅμως ἡ 

ἀνάγκη γιά ἕνα εἶδος ἐπαφῆς μέ ἀγαπημένους 

νεκρούς ὑπάρχει πάντα στήν ἀνθρώπινη 

φύση, ἡ πυρά ἔδωσε τή λύση πού χρειαζόταν. 

Μέ τήν καύση θά μποροῦσαν οἱ πενθοῦντες 

νά πάρουν μαζί τους λίγη ἀπό τή στάχτη τοῦ 

νεκροῦ γιά νά τήν ἔχουν πάντα κοντά τους 

σάν στερνή ἀνάμνηση. 

Κατά τό ἑπόμενο στάδιο τῆς κοινωνικῆς του 

ἐξέλιξης ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ μόνιμη ἐγκατάσταση, 

συνδέεται συναισθηματικά μέ συγκεκριμένη 

γεωγραφική περιοχή ὅπου περνᾶ 

σχεδόν τό σύνολο τῆς ζωῆς του καί, ὡς ἀποτέλεσμα 

τῶν παραπάνω, ἀναπτύσσει σχετικές 

ἀντιλήψεις καί δοξασίες (αὐτοχθονία 

Ἀθηναίων, Κάτω Κόσμος, Δήμητρα καί Κόρη 

κ.ἄ, ὡς πρός τόν ἑλλαδικό χῶρο). Τώρα πιά 

ὁ ἐνταφιασμός καθιερώνεται καί μέ τόν τρόπο 

αὐτό ὁ νεκρός θεωρεῖται ὅτι ἐπιστρέφει στή 

γῆ ἀπ’ ὅπου πιστεύει ὅτι προῆλθε καί ὁδηγεῖται 

στό βασίλειο τοῦ Ἅδη (Κάτω Κόσμος). 

Ἐπίσης, οἱ συγγενεῖς διατηροῦν τήν 

ἀπαραίτητη συναισθηματική ἐπαφή μέ τό νεκρό 

μέ τό νά γνωρίζουν πού βρίσκεται θαμμένος 

καί μέ τό νά ἀντικρίζουν τό μνῆμα του. 

Ἕνα μνημεῖο ἀποτελοῦσε, ὅπως εἶναι γνωστό, 

μέρος τῆς ὑστεροφημίας καί συμπεριλαμβανόταν 

στό ἡρωικό ἰδεῶδες. Μάλιστα, θεωρεῖτο 

ἀνόσιο νά μείνει ἕνας νεκρός ἄταφος 

καί, ἄν αὐτό συνέβαινε, ἐπέφερε βαριά τήν τιμωρία 

τῶν θεῶν (βλ. Σοφοκλέους, Ἀντιγόνη). 

Ὅπως εἴδαμε λοιπόν ἐντελῶς πρακτικοί 

λόγοι καί συγκεκριμένες ἀνάγκες ἐπέβαλλαν 

11


τήν καύση κατά τό πρῶτο στάδιο ἐξέλιξης τῆς 

ἀνθρωπότητας. Πρακτικοί λόγοι ὅμως τήν 

διατήρησαν καί μετά τήν ἐπικράτηση τῆς 

ταφῆς. Ἀναφέρομαι στίς πολεμικές ἀναμετρήσεις 

καί στίς ἐκστρατεῖες. Στήν περίπτωση 

αὐτή οἱ νεκροί πολεμιστές ἦταν ἀπαραίτητο 

νά τεθοῦν ἐπί τῆς πυρᾶς ἐφόσον βρίσκονταν 

μακριά ἀπό τήν πατρίδα καί ἡ μετακομιδή 

τους ἐκεῖ μέ τά μέσα τῆς ἐποχῆς 

ἦταν ἀδύνατη. Καί πάλι ὅμως ὑπῆρχε μέριμνα 

νά μεταφερθοῦν τά ὀστᾶ ἤ ἡ στάχτη τοῦ νεκροῦ 

πίσω στήν πατρίδα καί μετά τό ἐπιβεβλημένο 

τελετουργικό νά ἀναγερθεῖ τό ἀπαραίτητο 

μνημεῖο. Σταδιακά δέ τό ἔθιμο τῆς 

καύσης, ἐπειδή συνδέθηκε μέ τούς ἥρωες τοῦ 

πολέμου, θεωρήθηκε τιμητικό καί ἀποδιδόταν 

σέ ἐλάχιστους ἀνθρώπους, κυρίως ἀνώτερης 

κοινωνικῆς τάξης, ἀκόμη καί σέ καιρό 

εἰρήνης. Τήν ἴδια στιγμή ἡ ταφή συνέχιζε νά 

ἀποτελεῖ εὐρύτατα διαδεδομένη συνήθεια γιά 

τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ πληθυσμοῦ. 

Στά ὁμηρικά ἔπη, τό παράθυρο αὐτό στόν 

ἀρχαϊκό κόσμο, ἄν καί κυριαρχεῖ ἡ καύση τῶν 

νεκρῶν, ἐξαιτίας τοῦ ἡρωικοῦ χαρακτήρα τῶν 

ποιημάτων, εἶναι συνυφασμένη ἡ παρουσία 

καί τῶν δύο παραδόσεων ἀκόμη καί στό ἴδιο 

λογοτεχνικό πλαίσιο. Στή Νέκυια ὁ Ὀδυσσέας 

ἀναφερόμενος στούς νεκρούς πού συναντᾶ 

στό ταξίδι του στόν Κάτω Κόσμο τούς χαρακτηρίζει 

«σκιές» (λ 207) πράγμα πού ἀπηχεῖ 

τήν καύση καί τήν ἐντύπωση ἐξαΰλωσης 

πού προκαλοῦσε. Λίγο πιό κάτω, ὅμως, παρουσιάζει 

τούς τρεῖς μεγάλους ἁμαρτωλούς 

(Τιτυός, Σίσυφος καί Τάνταλος) νά ἔχουν ὑλικό 

σῶμα μέ πάθη καί ἀνθρώπινες ἀνάγκες (λ 

576 κ.ἑξ.). Τό γεγονός αὐτό εἶναι ἀπήχηση τῶν 

ἐθίμων ἐνταφιασμοῦ πού δημιουργοῦσαν 

τήν ἐντύπωση ὅτι τό σῶμα κατερχόταν ἀκέραιο 

στόν Ἅδη μέ τήν ὑλική του ὑπόσταση, 

ἀφοῦ δέν ὑπῆρχε ὀπτική ἀντίληψη κάποιας 

μορφῆς ἐξαΰλωσης. 

Ἐπίσης, παρατηροῦμε ὅτι ὁ Ὅμηρος παρουσιάζει 

τή διαδικασία τῆς καύσης νά γίνεται 

μέ αὐστηρό καί σύνθετο τελετουργικό καί μάλιστα 

νά τελεῖται μέ θρησκευτική εὐλάβεια. 

Ὁ Ἀχιλλέας ὑποχρεώνεται ἀπό τόν ἴδιο τό Δία 

νά παραδώσει τό ἄψυχο σῶμα τοῦ Ἕκτορα 

στόν Πρίαμο γιά νά ἀκολουθήσει ἡ καύση του 

(Ω 133 κ.ἑξ.), ἐνῶ ὁ ἴδιος μετά τό θάνατό του 

ἀποτεφρώνεται φέροντας θεϊκή περιβολή 

μετά ἀπό δεκαεπτά ἡμέρες πένθους. Ἀξίζει νά 

σημειωθεῖ ὅτι, ἀφοῦ ἔσβησαν τίς φλόγες μέ 

κρασί, πλύθηκαν τά ὀστά μέ κρασί καί λάδι 

καί τοποθετήθηκαν σέ χρυσή λάρνακα γιά νά 

ἀκολουθήσει ἀνέγερση τύμβου στόν Ἑλλήσποντο. 

Ἀπό τήν πολύ σύντομη αὐτή ἀναδρομή μποροῦμε 

νά κάνουμε τίς ἑξῆς παρατηρήσεις: ἡ 

παράδοση τῆς καύσης ὑφίσταται ἱστορικά 

ἀλλά σέ καμία περίπτωση δέν γίνεται μέ τόν 

ἀπαξιωτικό γιά τόν ἄνθρωπο τρόπο πού κάποιοι 

ἐπιθυμοῦν νά υἱοθετήσουν. Γιά νά ἀποτεφρωθοῦν 

οἱ νεκροί ἔπρεπε νά συντρέχουν 

συγκεκριμένοι λόγοι καί πρακτικά ἀξεπέραστες 

ἀνάγκες. Ἀκόμη ὅμως καί σέ αὐτή τήν 

περίπτωση ἀκολουθοῦσε μία μορφή εὐλαβικῆς 

ταφῆς πού φανέρωνε, ἐκτός τῶν ἄλλων, 

σεβασμό στό ἀνθρώπινο σῶμα. 

Ἀπό τά παραπάνω λοιπόν φαίνεται ὅτι στίς 

μέρες μας γιά τούς Ἕλληνες δέν τίθεται ζήτημα 

καύσης νεκρῶν. Ἀφενός, αὐτό εἶναι ἀντίθετο 

μέ ὅσα διακηρύττει ἡ Ἐκκλησία μας ἀλλά 

ἐπιπλέον δέν ὑπάρχει καμία ἀπολύτως ἐπιτακτική 

ἀνάγκη πού νά τό ἐπιβάλλει. Τά ὑπόλοιπα 

ἐπιχειρήματα πού προβάλλονται περί 

ἀνεπάρκειας χώρων ταφῆς, διασπορά μικροβίων 

κ.λπ. εἶναι γιά πολλούς λόγους 

ἀβάσιμα ἀλλά δέν εἶναι τοῦ παρόντος νά τά 

ἀντικρούσουμε. Καλό θά εἶναι λοιπόν νά ἀκολουθήσουμε 

τίς ἀδιαμφισβήτητες ἀλήθειες καί 

προτροπές τῆς Ἐκκλησίας, τό παράδειγμα τῆς 

Παναγίας μας καί νά κατανοήσουμε ὅτι δέν 

εἶναι πάντοτε προοδευτικά ὅσα προβάλλονται 

ὡς τέτοια. Ἡ πραγματική πρόοδος πού 

χρειαζόμαστε σήμερα ὡς λαός καί ὡς πρόσωπα 

ἔχει διαφορετικό περιεχόμενο καί συνίσταται 

μόνον στήν ἐπιστροφή στό Χριστό 

καί τήν Ἐκκλησία ἀπ’ ὅπου δυστυχῶς ἔχουμε 

ἀπομακρυνθεῖ. 

12

Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα μέσα στό θόρυβο 

τοῦ σύγχρονου κόσμου 

Ἰωάννου Γ. Τσερεβελάκη, 

Θεολόγου-Φιλολόγου καθηγητῆ 

Οτίτλος τῆς εἰσήγησης «Ὁ λόγος τοῦ 

ἱερέα μέσα στό θόρυβο τοῦ σύγχρονου 

κόσμου»*, θέλει νά δηλώσει ἐξαρχῆς τίς 

δυσκολίες πού ἀντιμετωπίζει σήμερα ὁ 

ἐκκλησιαστικός λόγος, μέσα σ’ ἕνα κόσμο θορύβου, 

πολυπραγμοσύνης, σύγχυσης, ἐξωστρέφειας, 

ἀντιπνευματικότητας, ἕναν κόσμο 

ὅπου θριαμβεύει τό βασίλειο τοῦ Καίσαρος ἐπί 

τοῦ βασιλείου τοῦ Πνεύματος, ἕναν κόσμο πού 

μοιάζει νά ἀκολουθεῖ τό παράδειγμα τοῦ ἄφρονος 

πλουσίου καί ὄχι τοῦ συνετοῦ οἰκονόμου. 

Τό θέμα εἶναι μεγάλο, μέ ποικίλες παραμέτρους 

καί ἐξακτινώσεις καί γιά τό λόγο αὐτό θά προσπαθήσω 

νά ξεδιπλώσω (μέ τή βοήθεια καί τή 

χάρη τοῦ Θεοῦ) μερικές μόνο πτυχές του, περισσότερο 

ὡς ἕνα ταπεινό προσωπικό προβληματισμό, 

τόν ὁποῖο θά ἐκθέσω, κυρίως ὡς 

ἀφορμή γιά περαιτέρω σκέψεις. Στήν ἀρχή θά 

παρουσιάσω μέ πολλή συντομία κάποια ἱστορικά 

στοιχεῖα, γιά νά ἔλθω στή συνέχεια στή 

σύγχρονη πραγματικότητα καί νά ἐξετάσω 

πῶς ἀκούγεται στ’ αὐτιά καί σέ ποιό βαθμό λειτουργεῖ 

ὁ ἐκκλησιαστικός λόγος στήν καρδιά 

καί στό νοῦ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, γιά νά 

καταλήξω σέ κάποιες σκέψεις γιά τό τί χρειάζεται 

νά γίνει σήμερα ἀπό τόν ἱερέα καί τό θεολόγο. 

Ὁ ἀείμνηστος Μητροπολίτης Κοζάνης Διονύσιος 

εἶχε γράψει: «Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι 

παρά αὐτά τά δύο, ὁ ἄμβωνας καί ἡ ἁγία τράπεζα, 

ἡ ἱερουργία τοῦ λόγου καί ἡ Λειτουργία τῶν 

Θείων Μυστηρίων» 1 . Καί στή χειροτονία τοῦ 

ἱερέα ζητεῖται ἀπό τό Θεό νά γίνει ὁ ἱερέας ἄξιος 

«ἱερουργεῖν τόν λόγον τῆς ἀληθείας» 2 . Σύμφωνα 

μέ τά παραπάνω, τό κήρυγμα τοῦ θείου λόγου 

καί ὁ εὐαγγελισμός τοῦ λαοῦ εἶναι μιά 

«ἱερουργία» ἀνάμεσα στίς ἄλλες πού ἐπιφορτίζεται 

ὁ πρεσβύτερος. Αὐτή ἡ σχέση διδαχῆς 

καί Θ. Λειτουργίας ἴσχυε ἀπό τήν πρωτοχριστιανική 

ἤδη λατρεία. Ὑπάρχουν ἀρκετές ἀναφορές 

στά πρωτοχριστιανικά κείμενα ἀπό τίς 

ὁποῖες καταδεικνύεται αὐτή ἡ σχέση κηρύγματος-λατρείας, 

τό ὁποῖο μάλιστα ἦταν μιά ἀπό 

τίς βασικές πτυχές τῆς ἀρχιερατικῆς διακονίας, 

πάνω στήν ὁποία θεμελιωνόταν ἡ ἐκκλησιαστική 

ἑνότητα, ὡς ἑνότητα δηλαδή λατρευτική-εὐχαριστιακή 

καί ἑνότητα ἀληθείας καί πίστεως, 

ἡ ὁποία ἀποκαλύπτεται στό κήρυγμα, 

ὅπως σημειώνει ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος: «Τοῦτο τό 

κήρυγμα παρειληφυία καί ταύτην τήν πίστιν… 

ἡ Ἐκκλησία, καίπερ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ διεσπαρμένη, 

ἐπιμελῶς φυλάσσει, ὡς ἕνα οἶκον οἰκοῦσα. 

Καί ὁμοίως πιστεύει τούτοις, ὡς μίαν ψυχήν καί 

τήν αὐτήν ἔχουσα καρδίαν, καί συμφώνως 

ταῦτα κηρύσσει, καί διδάσκει καί παραδίδωσιν, 

ὡς ἕνα στόμα κεκτημένη» 3 . Τονίζω ἰδιαίτερα 

αὐτή τή σχέση τοῦ κηρύγματος μέ τή Θ. Λειτουργία, 

διότι ἡ τελευταία ἀποτελεῖ τό κέντρο 

τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας καί χωρίς αὐτήν ἤ ἔξω 

ἀπό αὐτήν κάθε ἄλλο ἔργο τῆς Ἐκκλησίας 

ἐκκοσμικεύεται καί χάνει τό ἀμιγῶς ἐκκλησιαστικό 

του νόημα. Αὐτή ἡ παράδοση διατηρήθηκε 

καί στή συνέχεια καί μάλιστα ἐπικυρώθηκε 

καί ἀπό τό 19ο κανόνα τῆς Στ´ Οἰκουμενικῆς 

Συνόδου, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖο: «Δεῖ τούς τῶν 

Ἐκκλησιῶν προεστῶτας ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις, 

ἐξαιρέτως δέ ταῖς Κυριακαῖς, πάντα τόν κλῆρον 

καί τόν λαόν ἐκδιδάσκειν τούς τῆς εὐσεβείας λόγους» 

4 . Τό κήρυγμα δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό 

τή «χειραγώγηση πρός τό μυστήριο τῆς σωτηριώδους 

παρουσίας τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο» καί 

ἡ χειραγώγηση αὐτή εἶναι ἔννοια ταυτόσημη μέ 

τή «μυσταγωγία». Μάλιστα τά μυσταγωγικά 

αὐτά κηρύγματα τῶν Πατέρων «συνιστοῦσαν τή 

μεταβαπτισματική κατήχηση καί εἰσῆγαν τά μέλη 

τῆς Ἐκκλησίας στήν Εὐχαριστία» 5 . Τό κήρυγμα, 

δηλαδή ἡ διδαχή τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, συνδέθηκε 

ἔτσι μέ τήν κατήχηση καί τό φωτισμό τοῦ 

λαοῦ πάνω στά θέματα τῆς πίστης καί τῆς κατά 

Χριστόν ζωῆς καθώς καί μέ τή διάδοσή τους 

στούς λαούς πού δέν εἶχαν γνωρίσει ἀκόμη τό 

Εὐαγγέλιο, δηλαδή μέ αὐτό πού σήμερα ὀνο- 

* Τό κείμενο ἀποτελεῖ εἰσήγηση τοῦ κ. Ἰ. Τσερεβελάκη σέ ἱερατική σύναξη τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, 

Καστελλίου καί Βιάννου, πού ἔλαβε χώρα στήν Ἱ. Μονή Ἁγίας Μαρίνας Βόνης τό Σάββατο 

4 Δεκ. 2006. 

13


μάζουμε «ἱεραποστολή», 

ἀφοῦ 

τό θέλημα τοῦ 

Τριαδικοῦ Θεοῦ 

τῆς ἀγάπης εἶναι 

ἡ σωτηρία ὅλων 

των ἀνθρώπων, 

μέ τελικό σκοπό 

νά γίνει ὁ Θεός 

«τά πάντα ἐν 

πᾶσι» 6 . Τήν 

ἔννοια τῆς ἱεραποστολῆς 

τήν 

ἔχουμε συνδέσει 

στή συνείδησή 

μας κυρίως μέ τή 

διάδοση τοῦ 

Ε ὐ α γ γ ε λ ί ο υ 

στούς μή χριστιανικούς 

λαούς 

καί γι’ αὐτό 

μιλᾶμε γιά «ἐξωτερική ἱεραποστολή». Ὡστόσο, 

πέραν αὐτῆς, ὑπάρχει, ὅπως εἶναι γνωστό, καί 

ἡ ἐσωτερική ἱεραποστολή, μέ τήν ὁποία 

ἐννοοῦμε τό κηρυκτικό ἔργο καί τήν ὅλη συναφῆ 

δραστηριότητα τῆς Ἐκκλησίας πρός τούς 

βαπτισμένους μέν ἀλλά εὑρισκομένους σέ χαλαρή 

σχέση μέ τήν Ἐκκλησία ἤ αὐτούς πού 

ἔχουν παντελῶς ἀποκοπεῖ ἀπό αὐτήν. Ἡ ἐσωτερική 

ἱεραποστολή δέν ἔχει σαφῶς περιγεγραμμένο 

ἀντικείμενο, ἀφοῦ συχνά συγχέεται 

μέ τό κατηχητικό καί τό ποιμαντικό ἔργο τῆς 

Ἐκκλησίας. Πιστεύω, ὡστόσο, ὅτι καταρχήν τό 

γεγονός αὐτό δέν συνιστᾶ μειονέκτημα, ἀφοῦ 

δείχνει τήν ἑνότητα τοῦ ἔργου πού ἔχει νά ἐπιτελέσει 

ὁ ἱερέας, καί ὅτι ὁ χωρισμός σέ τομεῖς 

καί «εἰδικότητες» μπορεῖ νά ταιριάζει στίς κοσμικές 

ἐργασίες γιά τήν αὔξηση τῆς παραγωγικότητας, 

δέν ἰσχύει ὅμως τό ἴδιο καί στή διακονία 

τοῦ ἔργου τῆς σωτηρίας, πού ὑπηρετεῖ τόν 

ἄνθρωπο, τόν ὁποῖο ἀντιμετωπίζει ὡς ψυχοσωματική 

καί πνευματική ὁλότητα. Θά πρέπει, 

ὡστόσο, νά ποῦμε ὅτι πάντοτε ἡ προσπάθεια 

τῆς Ἐκκλησίας νά προσεγγίσει τόν ἄνθρωπο, νά 

τόν διδάξει, νά τόν φωτίσει, νά τόν κατευθύνει 

πρός τήν «κατ’ ἀλήθειαν» ζωή, νά τόν ὁδηγήσει 

στούς κόλπους της καί νά τόν ἑνώσει μέ τό 

Χριστό καί τούς ἀδελφούς του διά τοῦ κοινοῦ 

Ποτηρίου λάμβανε διάφορες μορφές, δέν ἦταν 

κάτι τό στατικό. Ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος 

Νύσσης, «οὐ μήν ὁ τῆς διδασκαλίας λόγος 

ἐπί πάντων ἁρμόσει τῶν προσιόντων τῷ λόγῳ… 

κατά γάρ τό εἶδος τῆς νόσου καί τόν τρόπον τῆς 

θεραπείας προσαρμοστέον» 7 . 

Ὅλα τά παραπάνω ἔδωσαν, νομίζω, λίγα 

ἀπαραίτητα στοιχεῖα, ὥστε νά θυμηθοῦμε ὅτι 

τό διδακτικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι θεμελιωμένο 

πάνω στήν Κ. Διαθήκη καί στήν ἀποστολική 

παράδοση καί ὅτι αὐτῆς τῆς παράδοσης 

συνεχιστές εἶναι κυρίως οἱ ἱερεῖς. Ἔγινε ἐπίσης 

ἀντιληπτό ὅτι τό κίνητρο γιά τήν ἀποστολή 

αὐτή τοῦ εὐαγγελισμοῦ τοῦ λαοῦ εἶναι ἡ ἀγάπη, 

ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο, ἡ φιλανθρωπία 

Του, τῆς ὁποίας μιμητές εἶναι (ἤ πρέπει 

νά εἶναι) ὅλοι ὅσοι διακονοῦν τό ἐκκλησιαστικό 

ἔργο, δηλαδή τό ἔργο τῆς σωτηρίας 

τοῦ ἀνθρώπου. Πρόκειται γιά τήν πρώτη καί κύρια 

ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας, γιά τό βασικό της 

σκοπό. Ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἡ Ἐκκλησία τῶν 

Ἀποστόλων, εἶναι Ἐκκλησία ἀποστολική, ὅπως 

ὁμολογοῦμε στό Σύμβολο τῆς Πίστεως. Τοῦτο 

δέν σημαίνει μόνο ὅτι εἶναι θεμελιωμένη στήν 

γνήσια ἀποστολική διδασκαλία καί συνεχίζει 

ἀδιάσπαστα τήν ἀποστολική παράδοση, ἀλλ’ 

ὅτι εἶναι μιά Ἐκκλησία σέ ἀποστολή, εἶναι μιά 

ἀπεσταλμένη Ἐκκλησία, ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία 

εἶναι ἀποστολή καί αὐτή «ἡ ἀποστολή ἀποτελεῖ 

τήν ἴδια τήν οὐσία της καί τήν ἴδια τή ζωή της» 8 . 

Καί τί σημαίνει αὐτό; Σημαίνει ὅτι εἶναι μιά 

Ἐκκλησία πού ὑπάρχει, γιά νά φέρνει καθημερινά 

σέ πέρας τό ἔργο πού τῆς ἔχει ἀνατεθεῖ ἀπό 

τόν ἱδρυτή της, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Εἶναι μιά 

Ἐκκλησία πού διαρκῶς ἐφημερεύει, πού βρίσκεται 

δηλαδή σέ ἐγρήγορση, πού μοιάζει στίς 

φρόνιμες παρθένες τῆς παραβολῆς καί κρατᾶ 

ἀναμμένη τή λαμπάδα τῆς πίστης καί τῆς ἀγάπης, 

τοῦ καινοῦ μηνύματος ὅτι ὁ Θεός σαρκώθηκε, 

σταυρώθηκε καί ἀναστήθηκε νικώντας 

τό θάνατο, τόν ὁποῖο μπορεῖ πλέον νά νικήσει 

καί ὁ ἄνθρωπος ἐντασσόμενος στούς κόλπους 

της, ἐκεῖ ὅπου τελεῖται ὁ γάμος τῆς 

ἀνθρώπινης ὕπαρξης μέ τό Νυμφίο Χριστό 

καί ἡ ἕνωση μέ τό ἅγιο Σῶμα Του, σύμφωνα μέ 

τή ὡραία καί θεολογικότατη εἰκόνα τοῦ Ἀποστόλου 

Παύλου. Εἶναι, τέλος, μιά Ἐκκλησία «ἐν 

πορείᾳ», μιά πορευόμενη Ἐκκλησία, δηλαδή μιά 

Ἐκκλησία δυναμική πού ἀνοίγει δρόμους στήν 

ἱστορία μέ τό κήρυγμα τῆς ἀγάπης, τῆς ἀνεκτικότητας 

καί τῆς συναδέλφωσης τῶν ἀνθρώπων, 

μιᾶς Ἐκκλησίας πού πορεύεται πρός τόν 

κόσμο καί τοῦ ἀπευθύνει τήν πρόσκληση τῆς 

σωτηρίας καί πού, συγχρόνως, βλέπει τόν κό- 

14


σμο στήν προοπτική τῶν ἐσχάτων, τῆς αἰωνιότητας, 

ἡ ὁποία εἶναι καί τό ἔσχατο «τέλος» της. 

Εἶναι ἡ ἐρχόμενη καί ἤδη παροῦσα Βασιλεία τοῦ 

Θεοῦ, τήν ὁποία ἀποκαλύπτει μέ τή ζωή τῶν 

μελῶν της καί πρός τήν ὁποία πορεύεται ὡς 

ἐσχατολογική κοινότητα. Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως, 

δέν εἶναι ἀφηρημένη ἔννοια οὔτε ἁπλῶς ἕνας 

θεσμός ἀπρόσωπος. Ἡ Ἐκκλησία (ἐννοῶ τή 

στρατευόμενη) εἶναι τά πρόσωπα πού τήν 

ἀποτελοῦν, κληρικοί καί λαϊκοί, ὅλοι ὅσοι 

ἔχουμε βαπτιστεῖ στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί 

συμμετέχουμε στή ζωή καί στά μυστήριά της. 

Ἄρα ὅλοι ἐμεῖς εἴμαστε ἀπεσταλμένοι, εἴμαστε 

ἀπόστολοι, λόγῳ καί τῆς γενικῆς ἱερωσύνης. 

Ὡστόσο, ἐκεῖνοι πού κατεξοχήν ἔχουν ἐπιφορτιστεῖ 

μέ αὐτή τήν ἀποστολή εἶναι οἱ κληρικοί, 

οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀναλάβει τό χρέος ἐνώπιον 

Θεοῦ καί ἀνθρώπων νά γρηγοροῦν, ἀποκαλύπτοντας 

διαρκῶς «ἔργῳ καί λόγῳ» τό θέλημα 

τοῦ Θεοῦ, νά ἐφημερεύουν καί νά ξαγρυπνοῦν 

στή διακονία τοῦ ἔργου στό ὁποῖο ἔχουν ταχθεῖ, 

νά κρατοῦν ἀναμμένο τό φῶς τῆς χριστιανικῆς 

ἀλήθειας, γιά νά μήν ἀφήσουν τόν κόσμο 

νά βυθιστεῖ στό σκότος τῆς ἄγνοιας τοῦ 

Χριστοῦ καί τοῦ πνευματικοῦ θανάτου, γιά νά 

μή σβήσει τό κερί ἐκεῖνο πού ἄναψε τόν πολιτισμό 

ἀπό τό μολυσμένο ἀέρα τοῦ φλύαρου καί 

ἐφήμερου πολιτισμοῦ μας. 

Ἄν αὐτό εἶναι τό χρέος καί ἡ ἀποστολή τοῦ 

ἱερέα στόν κόσμο, τώρα πρέπει νά δοῦμε σέ ποιούς 

ἀνθρώπους ἀπευθύνει τό λόγο τοῦ Εὐαγγελίου 

σήμερα, ποιοί εἶναι οἱ σημερινοί δέκτες 

τοῦ εὐαγγελικοῦ λόγου. Γιατί, ὅπως ἤδη εἴπαμε, 

ποτέ ἡ Ἐκκλησία δέν προσέγγιζε τούς 

ἀνθρώπους μέ τρόπο ἰσοπεδωτικό, ἀλλά πάντα 

λάμβανε ὑπόψη τίς ἐπιμέρους διαφορές καί 

ἀνάλογα προσάρμοζε καί προσέφερε τό κήρυγμά 

της, χωρίς αὐτό νά σημαίνει ὅτι ἄλλαζε 

τήν οὐσία του. Ἁπλῶς ἄλλαζε τόν τρόπο καί τά 

μέσα γιά τήν προσέγγιση τοῦ ἀνθρώπου καί τή 

μετάδοση πρός αὐτόν τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως. 

Σήμερα, λοιπόν, ἄν δέν συνειδητοποιήσουμε 

καί δέν λάβουμε ὑπόψη τίς μεγάλες, 

δραματικές θά ἔλεγα, διαφοροποιήσεις καί 

ἀλλαγές πού ἔχουν συντελεστεῖ στόν κόσμο, 

στόν τρόπο σκέψης καί ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, 

στήν ἰδεολογία καί βιοθεωρία τους, τότε ὁ λόγος 

τοῦ Εὐαγγελίου πού σπέρνουμε δέν θά καρπίσει 

εὔκολα στήν ψυχή τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, 

ἀλλά θά μείνει ἀνενεργός, δέν θά γονιμοποιήσει 

δηλαδή τή ζωή του. Καί ἐπειδή ἡ εἰσήγησή 

μου ἀπευθύνεται σέ κληρικούς πού διακονοῦν 

τό ἐκκλησιαστικό ἔργο στήν ἐπαρχία καί 

ὄχι σέ κάποιο ἀστικό κέντρο, εἶναι ὀρθό νά 

προβῶ σέ μιά σύντομη παρουσίαση τῆς κατάστασης 

πού ἐπικρατεῖ στήν ἑλληνική ἐπαρχία 

σήμερα, ὄχι γιατί δέν εἶναι γνωστή, ἀλλά γιατί 

μέ βάση αὐτή θά προχωρήσω σέ κάποιες σκέψεις 

καί προτάσεις στή συνέχεια. 

«Μέ τίς γρήγορες ἀλλαγές πού χαρακτηρίζουν 

τόν αἰώνα πού ζοῦμε, ἡ ἐπαρχιακή ζωή ἔχει 

ἀλλάξει μέ τέτοιο τρόπο, ὥστε διερωτᾶται κανείς 

ἐάν αὐτοί πού ζοῦν στήν ἐπαρχία ἔχουν μπορέσει 

νά ἀφομοιώσουν αὐτή τήν ἀλλαγή. Ἡ τεχνολογία 

ἔχει εἰσβάλει ἀνεπαίσθητα σέ κάθε 

ὄψη τῆς ζωῆς, ἀπό τίς εὐκολίες τοῦ σπιτιοῦ μέχρι 

καί τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο καλλιεργεῖται 

ἡ γῆ. Ἡ κινητικότητα καί ἡ ἀνωνυμία, κύρια 

χαρακτηριστικά τῆς ἀστικοποίησης, ἔχουν 

διαφοροποιήσει τήν ἐπαρχιακή κοινότητα ἀπό 

τήν παλαιά της ὑπόσταση, μιά διαφοροποίηση 

πού πολλές φορές δέν ξεχωρίζει ἀπό τή ζωή τῆς 

πόλεως» 9 . Ἔτσι ἡ ἑλληνική ἐπαρχία ἀντιμετωπίζει 

μιά δραματική κρίση ταυτότητας, ἀφοῦ μέ 

τίς ἀλλαγές πού ἐπῆλθαν ξεριζώθηκε ἕνας 

τρόπος ζωῆς ἐμβολιασμένος ἀπό τήν παράδοση 

καί τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, πού ἦταν σχεδόν 

ἐντελῶς ἀντίθετος ἀπό τόν σημερινό καί μαζί 

του ξεριζώθηκαν ἤ ἀχρηστεύθηκαν ὅλα ἐκεῖνα 

τά σύμβολα, πού γιά αἰῶνες νοηματοδοτοῦσαν 

καί κατεύθυναν τήν ἀνθρώπινη ζωή στήν ἐπαρχία. 

Γιά παράδειγμα, ποιός γεωργός ξεκινοῦσε 

τή σπορά τῶν δημητριακῶν δίχως νά εὐλογηθεῖ 

ὁ σπόρος ἀπό τόν ἱερέα; Ἤ σέ ποιό σπίτι δέν 

ὑπῆρχε καί δέν ἄναβε καθημερινά τό καντήλι; 

Ἤ πόσο σημαντικό ἦταν τό νά περιποιηθεῖ κάποιος 

ἕνα ἐκκλησάκι ἤ νά δωρίσει μιά εἰκόνα; 

Ἐπειδή, λοιπόν, «αὐτά τά σύμβολα ἐξέφραζαν 

ἄμεσα μιά ἐκκλησιαστική ζωή, ἡ Ἐκκλησία 

ἔχει γίνει μέρος αὐτῆς τῆς κρίσης ταυτότητας, 

εἰδικά στήν ἐπαρχία» 10 . Σ’ αὐτή τήν ἀλλοτρίωση 

καταλυτικός ἦταν ὁ ρόλος τῆς παχυλῆς 

ἀφθονίας πού εἰσέβαλε στήν ἑλληνική ἐπαρχία 

τά τελευταῖα 20-30 χρόνια, μιά εἰσβολή πού ἔγινε 

μέ τέτοιο ρυθμό (σ’ αὐτό σημαντικά συνέτεινε 

ἡ τηλεόραση μέ τή διαφήμιση), ὥστε ὁ νεοέλληνας 

τῆς ἐπαρχίας δέν πρόλαβε νά τήν ἀφομοιώσει. 

Μέσα στό γενικότερο πνεῦμα τῆς 

ἐπιδίωξης τοῦ πλουτισμοῦ ἀλλά καί τῆς προσπάθειας 

τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας νά μή μείνει 

στό περιθώριο, ἐμφανίστηκαν ἀκόμα δύο ἐπίσης 

στρεβλωτικά καί ἀλλοτριωτικά φαινόμενα: 

15


ὁ νεοπλουτισμός καί ἡ νοοτροπία πού τόν ἀκολουθεῖ 

καθώς καί ἡ μετατροπή τῆς Παράδοσης 

σέ φολκλόρ, δηλαδή σέ μιά φτηνή καί κακόγουστη 

διατήρηση καί ἀναπαράσταση ὁρισμένων 

ἐθίμων (ἄς θυμηθοῦμε τίς γνωστές σέ 

ὅλους «πολιτιστικές ἐκδηλώσεις» πού γίνονται 

στά χωριά τό καλοκαίρι). Δημιουργήθηκε ἔτσι 

στά χωριά μας ἕνας νέος «ψευδοσύγχρονος νεοπλουτίστικος 

πολιτισμός, πού ἐνσωμάτωσε ὅλα 

τα ἀρνητικά στοιχεῖα τοῦ ἀνατολικοῦ παρελθόντος 

του μέ τή δυτική τεχνοκρατική κοινωνία 

πού προσπαθεῖ νά μιμηθεῖ. Ἀπό ἕνα τέτοιο 

πολιτισμό λείπει κάθε ζωτικότητα, ὑπαρξιακή 

ἀναζήτηση, ὑπερβατικό ἐνδιαφέρον, πού ἀπαιτοῦν 

λεπτότητα καί εὐαισθησία. Περιορίζεται 

στίς “discos”, καφετέριες καί “pub”, πού “κοσμοῦν” 

τίς ἐπαρχιακές πόλεις καί πού ἔχουν γίνει 

ἴσως ὁ μόνος τρόπος πού οἱ νέοι διασκεδάζουν. 

Ἡ τηλεόραση ἔχει πάρει τή θέση τῶν 

διαπροσωπικῶν σχέσεων» 11 . Ὁ Τσέχωφ στό ἔργο 

του «Τρεῖς ἀδελφές» περιγράφει ζωντανά τήν 

κατάσταση τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐπαρχίας. Θά 

μοῦ ἐπιτρέψετε νά σᾶς διαβάσω τό σχετικό ἀπόσπασμα: 

«Ἡ πόλη μας ὑπάρχει ἐδῶ καί διακόσια 

χρόνια,- ἔχει κατοίκους ἑκατό χιλιάδες κι οὔτε 

ἕνας πού νά διαφέρει ἀπό τούς ἄλλους, ἕνας, 

ἔστω, πρωτοπόρος εἴτε στό παρελθόν εἴτε τώρα- 

ἕνας ἐπιστήμων, ἕνας καλλιτέχνης, ἕνας τόσο δά 

ἀξιόλογος ἄνθρωπος, πού νά προκαλέσει τό φθόνο 

ἤ τή λαχτάρα νά τόν μιμηθοῦν. Μονάχα 

τρῶνε, πίνουν, κοιμοῦνται καί μετά πεθαίνουν… 

γεννιοῦνται ἄλλοι τρῶνε κι αὐτοί, πίνουν, κοιμοῦνται 

καί, γιά νά μήν ἀποβλακωθοῦν ἀπό τήν 

πλήξη, ποικίλλουν τή ζωή τους μέ αἰσχρά κουτσομπολιά, 

βότκα, χαρτιά καί ν’ ἀλληλοσέρνονται 

στά δικαστήρια,- κι οἱ γυναῖκες ἀπατοῦν 

τούς ἄντρες τους κι οἱ σύζυγοι λένε ψέματα, κάνουν 

πώς δέν βλέπουν τίποτε, τίποτε δέν ἀκοῦνε,- 

κι ὅλο αὐτό τό χυδαῖο παράδειγμα καταδυναστεύει 

ἀνελέητα τά παιδιά τους, σβήνει μέσα τους 

τή θεία φλόγα, τά μετατρέπει κι αὐτά σέ θλιβερά 

νεκροζώντανα πλάσματα, παρόμοια τό ἕνα 

μέ τό ἄλλο, ὅπως ἤτανε κι οἱ πατέρες καί οἱ μητέρες 

τους…» 12 . Ποιός μέσα σ’ αὐτό τό κείμενο 

δέν μπορεῖ νά βρεῖ στοιχεῖα ἀπό αὐτά πού χαρακτηρίζουν 

τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας; 

Ποιά εἶναι ὅμως ἡ σχέση τοῦ ἀνθρώπου τῆς 

ἐπαρχίας, ποῦ ζεῖ σ’ ἕνα περιβάλλον, ὅπως 

αὐτό πού μέ ἁδρές γραμμές περιγράψαμε, μέ τήν 

Ἐκκλησία; Βεβαίως στά χωριά καί στίς κωμοπόλεις 

μας ὁ ναός βρίσκεται σέ κεντρικό σημεῖο, 

δεσπόζει μέ τούς τρούλους καί τό καμπαναριό 

του κι ἐξακολουθεῖ νά παίζει ἕνα σημαίνοντα 

ρόλο στή ζωή τῶν κατοίκων, ἀφοῦ ἐκεῖ τελοῦνται 

τά μυστήρια, ἐκεῖ βαπτίζονται, παντρεύονται 

καί προπέμπονται στήν αἰώνια κατοικία 

τους οἱ κάτοικοι. Εἶναι ὅμως σίγουρο ὅτι 

ἡ ἐκκλησιαστική ζωή κρατᾶ τήν κεντρική θέση 

στή ζωή τῆς κοινότητας, ὅπως συνέβαινε παλιά; 

Διότι, ἄν αὐτό δέν συμβαίνει, τότε καί ἡ 

θέση τοῦ ἱερέα ἔχει ἀλλάξει δραματικά. Ἄς προσεγγίσουμε 

σύντομά τό θέμα. Δείξαμε στά 

προηγούμενα τίς ἀλλαγές πού ἐπῆλθαν στόν 

τρόπο σκέψης καί ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐπαρχίας 

καί εἴδαμε ὅτι ὁ τρόπος ζωῆς πού τείνει νά 

ἀκολουθηθεῖ καί ἀπό αὐτόν εἶναι ἐκεῖνος τόν 

ὁποῖο ἐπιβάλλουν ἡ σύγχρονη τεχνολογία καί 

ἡ κοινωνία τῆς κατανάλωσης, πού κυριολεκτικά 

ξεθεμελιώνουν τόν ἐκκλησιαστικό τρόπο ζωῆς, 

ἀφοῦ τό πρότυπο ζωῆς καί ἡ βιοθεωρία πού 

προτείνουν καί προβάλλουν βρίσκονται στόν 

ἀντίποδά του. Ἔτσι ἡ πνευματική ζωή ὑποχωρεῖ 

μπροστά στόν ἄκρατο ὑλισμό, ἡ ἄσκηση 

ἐκλείπει μπροστά στήν ἐπιδίωξη τῆς ἡδονῆς καί 

τῆς εὐμάρειας, τό κοινοτικό πνεῦμα σβήνει 

μπροστά στήν ἐπέλαση τῆς ἀτομοκρατίας. Τό 

γεγονός αὐτό ἔχει κάμει τόν ἄνθρωπο ἀπαθή καί 

ἀδιάφορο γιά ὁ,τιδήποτε πνευματικό, γιά ὑπαρξιακές 

καί μεταφυσικές ἀναζητήσεις, μέ ἀποτέλεσμα 

ἡ συμμετοχή του στή λατρεία νά εἶναι 

μικρή ἤ ἐλάχιστη, σέ σημεῖο πού ἀκολουθίες, 

ὅπως ὁ ἑσπερινός ἤ ὁ ὄρθρος ἀλλά καί οἱ καθημερινές 

γιορτές, νά ἔχουν περιπέσει στήν ἀφάνεια 

καί νά κινδυνεύουν (ἄν αὐτό δέν ἔχει συμβεῖ 

ἤδη, στούς νέους κυρίως) νά γίνουν παντελῶς 

ἄγνωστες ἤ ἀκατανόητες στούς ἀνθρώπους. 

«Στό ὄνομα τῆς “κοινωνικῆς προόδου’’ καί 

τῆς “πολιτιστικῆς ἀλλαγῆς’’, ὄχι μόνον οἱ νέοι 

θεωροῦν ξεπερασμένο νά ἐκκλησιαστοῦν ἀλλά 

πολλές φορές τούς ἀποθαρρύνουν οἱ ἡλικιωμένοι, 

πού ἀποτελοῦν ὄχι μόνο τήν πλειοψηφία 

τῶν ἐκκλησιαζομένων ἀλλά καί τήν πλειοψηφία 

τοῦ πληθυσμοῦ τῆς ἐπαρχίας. Οἱ περισσότεροι 

κάτοικοι τῆς ἐπαρχίας συνήθως θά λειτουργηθοῦν 

ἀπό κοινωνική ὑποχρέωση, πού κυρίως 

συνδέεται μέ τά μνημόσυνα. Ἔτσι ὅμως ἡ 

λειτουργία συνταυτίζεται μέ τό θάνατο μᾶλλον 

παρά μέ αὐτό πού πράγματι εἶναι: νίκη κατά τοῦ 

θανάτου» 13 . 

Ὅμως τά προβλήματα τοῦ ἱερέα τῆς ἐπαρχίας 

δέν εἶναι μόνο αὐτά πού προέρχονται ἀπό τίς 

16


ἀλλαγές πού ἔχουν ἐπέλθει στό περιβάλλον 

μέσα στό ὁποῖο ἀσκεῖ τή διακονία του. Ἔχει 

ἀκόμη νά ἀντιμετωπίσει τήν προσκόλληση τῶν 

ἀνθρώπων σέ «πρωτόγονους θρησκοληπτικούς 

κανόνες πού βασίζονται στή δεισιδαιμονία καί 

στή μοίρα» 14 , τήν ἀμείλικτη κριτική πού «σφυροκοπάει 

τήν ἱερατική ψυχή καί προσπαθεῖ νά 

τήν ἐξουθενώσει», τήν παραπληροφόρηση 

καί συχνά τή συκοφαντία πού εἶναι «τό πιό συνηθισμένο 

παρακολούθημα τῆς ἀληθινῆς ποιμαντικῆς 

δραστηριότητας», καί ἀκόμη τίς 

«οἰκογενειακές φροντίδες», τίς «συζυγικές 

δυσκολίες, τά οἰκονομικά καί βιοτικά προβλήματα» 

15 . Ὅλα αὐτά λειτουργοῦν πολύ συχνά 

ἀνασταλτικά γιά τό ἔργο του, κάποτε τόν 

ἀποκαρδιώνουν, τόν ἀδρανοποιοῦν ἴσως, ἀφοῦ 

βλέπει νά δυναμιτίζονται οἱ προσπάθειές του καί 

νά μήν καρποφοροῦν. 

Μέσα σ’ αὐτό τό περιβάλλον τί κάνει ὁ ἱερέας; 

Μήπως μένει στά ἀπολύτως ἀπαραίτητα, δηλαδή 

μόνο στήν τέλεση τῶν ἀκολουθιῶν; Μήπως 

δηλαδή ἔχει καταντήσει ἕνας τελετάρχης; 

Μήπως κι ὁ ἴδιος, χωρίς ἴσως νά τό ἀντιληφθεῖ, 

ἔχει συσσωματωθεῖ σ’ ἕνα ἔργο πού τοῦ ἐπιτάσσει 

τό νέο περιβάλλον; Μήπως, στήν προσπάθειά 

του νά μήν ἀποκοπεῖ ἀπό τούς ἀνθρώπους 

καί νά μή φαντάζει σάν ἕνα ἀπομεινάρι τοῦ 

παρελθόντος, ἕνα κομμάτι τοῦ «φολκλόρ» γιά 

τό ὁποῖο μιλήσαμε, ἔχει ἐκκοσμικευθεῖ κι ἔχει 

ἀσπαστεῖ τόν τρόπο ζωῆς τοῦ παρόντος ἤ ἔχει 

κάμει «ἐκπτώσεις» στήν εὐαγγελική διδασκαλία 

καί στόν ἐκκλησιαστικό τρόπο ζωῆς; Τέτοια 

ἐρωτήματα, πού σχετίζονται μέ τό ρόλο καί τό 

ἔργο τοῦ ἱερέα σήμερα, προβάλλουν καί τίθενται 

ἐδῶ καί καιρό μέ τόν πιό δραματικό τρόπο 

ἀπό ὅλους ὅσοι ἔχουν ἀντιληφθεῖ τή μεγάλη 

ἀλλαγή τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν ἀνθρώπων καί 

τούς νέους προσανατολισμούς καί προτεραιότητες 

πού ἔχουν θέσει στή ζωή τους. Τέτοιας 

λογῆς ἐρωτήματα πρέπει νά θέτει καί ὁ ἱερέας 

στόν ἑαυτό του κάνοντας τήν αὐτοκριτική καί 

τόν αὐτοέλεγχό του. Διότι ὁ πιό μεγάλος πειρασμός 

τῆς Ἐκκλησίας διαχρονικά ἦταν καί εἶναι 

ἡ ἐκκοσμίκευση, νά γίνει δηλαδή ἡ Ἐκκλησία κόσμος 

(μέ τήν ἔννοια πού ἔχει ὁ ὅρος στό κατά 

Ἰωάννην Εὐαγγέλιο), νά σκέφτεται, νά δρᾶ καί 

νά πορεύεται ὅπως ὁ κόσμος. Καί εἶναι, βέβαια, 

ἡ Ἐκκλησία «ἐν τῷ κόσμῳ», δέν εἶναι ὅμως «ἐκ 

τοῦ κόσμου». Ἡ Ἐκκλησία δημιουργήθηκε, γιά 

νά προσλάβει τόν κόσμο, νά τόν ἐκκλησιοποιήσει 

καί ὄχι νά γίνει ἐκείνη κόσμος, Διότι, «ἄν 

τό ἅλας μωρανθῇ ἐν τίνι ἁλισθήσεται;» 16 . Ἄν ἡ 

Ἐκκλησία ἐκκοσμικευθεῖ, πῶς μπορεῖ νά σώσει 

τόν κόσμο, μιά πού ὁ κόσμος εἶναι βέβαιο ὅτι 

ἀφ’ ἐαυτοῦ δέν μπορεῖ νά σωθεῖ; Μέσα, λοιπόν, 

στή νέα πραγματικότητα ὁ ἱερέας θά πρέπει νά 

ξαναδεῖ τό ρόλο του, νά ἐπανακαθορίσει τούς 

τρόπους προσέγγισης τῶν ἀνθρώπων, νά προσδιορίσει 

τίς νέες προτεραιότητες, νά βρεῖ τρόπους, 

ὥστε τό κήρυγμά του καί ἡ ὅλη παρουσία 

του νά λειτουργήσουν θετικά καί σωτηριολογικά 

γιά τόν ἄνθρωπο τοῦ σήμερα, γιά τό 

ποίμνιό του στό χωριό ἤ στήν πόλη. Κεντρικός 

σκοπός του θά πρέπει νά εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ 

ἀνθρώπου. 

Βέβαια ἐδῶ τίθεται τό ἑξῆς βασικό, κατά τή 

γνώμη μου, ἐρώτημα: ἀπό τί σώζει ἀκριβῶς ἡ 

Ἐκκλησία τόν κόσμο καί πῶς μπορεῖ τό σωτηριῶδες 

αὐτό ἔργο νά καταστεῖ ἀποτελεσματικό; 

«Σώζει ἡ Ἐκκλησία τόν κόσμον ἀπό ὅ,τι ὁ 

κόσμος θέλει νά λυτρωθεῖ, ὁρίζει δηλαδή τό 

εὐαγγέλιον ὑπό τούς ὅρους τοῦ κόσμου, ἤ σώζει 

ἡ Ἐκκλησία τόν κόσμον ἀπό ὅ,τι αὐτή πιστεύει 

ὅτι πρέπει νά τόν σώσει, ὁρίζει δηλαδή 

τήν ἔννοιαν τοῦ κόσμου ἐκ τῆς ἐννοίας τοῦ ἰδικοῦ 

της εὐαγγελίου;» 17 . Τά ἐρωτήματα αὐτά ὁρίζουν, 

ὅπως καταλαβαίνει κανείς, τά δύο θεολογικά 

ρεύματα πού συνυπάρχουν στούς κόλπους 

τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀπό τά ὁποῖα τό 

πρῶτο τονίζει τό ἐνδοκοσμικό, ἐκκλησιολογικό-ἱστορικό 

στοιχεῖο καί τό δεύτερό το ὑπερβατικό 

καί ἐσχατολογικό, σύμφωνα καί μέ 

αὐτό πού ἤδη εἴπαμε γιά τήν Ἐκκλησία πού βρίσκεται 

ἐντός του κόσμου, δέν ἔχει ὅμως τήν καταγωγή 

της ἀπό τόν κόσμο. «Διά τόν Ὀρθόδοξον 

Θεολόγον», γράφει ὁ καθηγητής Σάββας 

Ἀγουρίδης, «αἱ δύο ἀπόψεις ἀλληλοσυμπληρούμεναι, 

ἐκφράζουν τήν ζωήν τῆς Ἀνατολικῆς 

Ἐκκλησίας. Ἡ θέσις αὕτη θά ἠδύνατο ἴσως νά συ- 

17


νοψιστεῖ ὡς ἑξῆς: ἄν δέν ἀρνηθεῖ κανείς τόν κόσμον, 

δέν ἠμπορεῖ νά τόν ἀγαπήσει ἀληθινά. Ἡ 

ἀγάπη διά τόν κόσμον κι ἡ ἀναδημιουργία του 

προϋποθέτουν παραδόξως τήν ἀπάρνησιν καί τήν 

καταδίκην του. Ἡ δι᾽ ἡμῶν μεταμόρφωσις τοῦ 

κόσμου καί ἡ ἀνάστασίς του εἰς νέαν ζωήν 

προϋποθέτουν τήν νέκρωσιν τοῦ κόσμου ἐντός 

ἡμῶν» 18 . Ἔτσι ὁ ἱερέας πού ζεῖ μέσα στόν κόσμο 

τῆς ἐπαρχίας, ὅπως τόν περιγράψαμε, ὀφείλει, 

ἀπό ἀγάπη πρός τούς ἀνθρώπους, νά τόν 

ἀρνηθεῖ καί νά τόν ἀπορρίψει μέσα του, γιά νά 

μπορέσει νά λειτουργήσει ὡς ποιμένας, κυβερνήτης, 

γιατρός καί δάσκαλός του. Γιατί 

ὅλα αὐτά εἶναι ὁ ἱερέας. Εἶναι πρῶτα-πρῶτα ποιμένας, 

εἶναι δηλαδή «ὁ τά ἀπολωλότα λογικά 

πρόβατα δι᾽ ἀκακίας, δι’ οἰκείας σπουδῆς καί 

εὐχῆς ἀναζητῆσαι δυνάμενος» 19 . Εἶναι, ἔπειτα, 

κυβερνήτης, ὡς «ἰσχύν νοεράν ἐκ Θεοῦ καί 

οἰκείων μόχθων εἰληφώς, οὐ μόνον ἐκ τρικυμίας, 

ἀλλά καί ἐξ αὐτῆς τῆς ἀβύσσου τήν ναῦν 

ἀποσπᾶσαι δυνάμενος» 20 . Εἶναι, ἐπίσης, ἰατρός, 

ὡς «τό σῶμα κεκτημένος ἄνοσον, μηδεμιᾶς 

ἐμπλάστρου δεόμενος ἐπ’ αὐτοῖς» 21 . Εἶναι, τέλος, 

διδάσκαλος, ὡς «νοεράν δέλτον γνώσεως δακτύλῳ 

Θεοῦ, ἤγουν ἐνεργείᾳ ἐλλάμψεως ἐξ 

αὐτοῦ κομισάμενος καί τῶν λοιπῶν βίβλων 

ἀνενδεής γενόμενος. Ἀπρεπές διδασκάλοις ἐξ 

ἀντιγράφων παιδεύειν καί ζωγράφοις ἐκ πινάκων 

παλαιῶν σημειοῦσθαι» 22 . Τά λόγια αὐτά τοῦ 

μεγάλου Πατέρα τῆς νηπτικῆς καί ἀσκητικῆς θεολογίας, 

ὁσίου Ἰωάννου τοῦ συγγραφέα τῆς 

Κλίμακας, δίνουν τό στίγμα τοῦ ἱερατικοῦ 

ἔργου καθώς καί τίς ἀρετές μέ τίς ὁποῖες πρέπει 

νά κοσμεῖται ἡ ζωή καί τό πρόσωπο τοῦ ἱερέα 

καί συγχρόνως διαγράφουν τό μέγεθος τῶν 

εὐθυνῶν του. 

Ὁ ἱερέας, μποροῦμε νά ὑποστηρίξουμε, θά 

πρέπει νά σαρκώνει στήν πράξη τό τριπλό ἀξίωμα 

τοῦ Χριστοῦ: τό βασιλικό, τό ἱερατικό, τό 

προφητικό. Ὁ ἱερέας εἶναι, ὅπως ἤδη εἴπαμε, 

ποιμένας, ἀσκεῖ ποιμαντικό ἔργο. Τό θέμα 

εἶναι πῶς τό ἀσκεῖ: ἀνέχεται καί συντηρεῖ μιά 

μαγική θρησκευτικότητα ἐπενδυμένη μέ ἐκκλησιαστικό 

μανδύα, ἐνδιαφέρεται νά «τά ἔχει καλά 

μέ ὅλους», ἀπαιτεῖ ἀπό τόν κόσμο νά θεωρεῖ 

αὐτονόητα αὐτά πού ὁ ἴδιος θεωρεῖ ὡς τέτοια 

ἤ ἀγωνίζεται νά κατανοήσει τό σύγχρονο 

ἄνθρωπο καί νά βρεῖ πρόσφορους τρόπους προσέγγισής 

του, νά δώσει πειστικές ἀπαντήσεις 

στά προβλήματά του μέ μιά γλώσσα σύγχρονη, 

νά προσφέρει ἀγάπη ἀπροσποίητη καί νά 

μή συμπεριφέρεται σάν δημόσιος ὑπάλληλος; 

Εἶναι ὅμως καί λειτουργός ὁ ἱερέας. Τί σημαίνει 

ὅμως τελικά γιά κεῖνον ἡ Θ. Λειτουργία; Μήπως 

εἶναι ἁπλῶς μιά εὐσεβής πράξη καί ὁ 

ἐκκλησιασμός μιά καλή συνήθεια, πού ὅμως δέν 

ἔχει καμιά σχέση καί σύνδεση ὀντολογική μέ τήν 

ὑπόλοιπη ζωή 23 ; Διότι, ἄν ἡ Θ. Λειτουργία δέν 

σχετίζεται μέ τή ζωή καί δέν συνεχίζεται μετά 

τό τέλος της, ἄν δέν διαποτίζει δηλαδή τή ζωή 

τοῦ ἱερέα καί τῶν πιστῶν, τότε ἔχει καταντήσει 

μιά μαγικό-θρησκευτική τελετή, πού δέν μεταμορφώνει 

τόν κόσμο καί τόν ἄνθρωπο. Γράφει 

ὁ μακαριστός π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν: «Καί 

τώρα ἦρθε γιά μᾶς ὁ καιρός νά γυρίσουμε στόν 

κόσμο μέσα. ‘‘Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν’’, λέει ὁ 

ἱερουργός ἀφήνοντας τό θυσιαστήριο καί αὐτή 

εἶναι ἡ τελευταία ἐντολή τῆς λειτουργίας… 

Μᾶς στέλνουνε πίσω. Τώρα ὅμως- ‘‘εἴδομεν τό 

φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν πνεῦμα ἐπουράνιον’’. 

Καί πρέπει νά ‘‘ξεκινήσουμε’’ καί νά ἀρχίσουμε 

τήν ἀτέρμονη ἀποστολή τῆς Ἐκκλησίας ὡς μάρτυρες 

αὐτοῦ του Φωτός, ὡς μάρτυρες αὐτοῦ τοῦ 

Πνεύματος…» 24 . Εἶναι ἀκόμη προφήτης, δηλαδή 

δάσκαλος, ὁ ἱερέας. Ποιό εἶναι ὅμως τό κήρυγμά 

του, ὅταν κηρύττει; Ἔχουμε σκεφτεῖ ἴσως γιατί 

ὁ λαός μᾶς λέει τή φράση «μή μοῦ κάνεις κήρυγμα», 

ἐννοώντας ὅτι δέν ἀνέχεται συμβουλές 

ὅλο βερμπαλισμό καί φτηνή ἠθικολογία καί 

ταυτίζοντας ἔτσι τό κήρυγμα μέ κάτι τό ἐνοχλητικό, 

καταπιεστικό, κουραστικό καί ἀπωθητικό; 

Μήπως τό κήρυγμα παραμένει δέσμιο 

ἄλλων ἐποχῶν, ὑποχείριο μιᾶς στεγνῆς ἠθικολογίας, 

ἕνα κήρυγμα χωρίς Χριστό, χωρίς 

Ἐκκλησία, χωρίς ἁγίους, μέ μοναδικό περιεχό- 

18


μενο τίς ἠθικές συμβουλές καί ἐντολές καί μάλιστα 

μέ ἐπιτιμητικό καί εἰσαγγελικό συχνά 

ὕφος; «Δέν εἶναι λίγοι οἱ ἱεροκήρυκες πού 

ἔχοντας μιά ἰδεοληψία ἀναζητοῦν μιά εὐκαιρία 

νά ἐπιβάλουν τήν ἐμμονή τους. Ἀνεξάρτητα ἀπό 

τό ἡμερήσιο θέμα πού ἀποτελεῖ μόνο τόν πρόλογο, 

ἑστιάζονται στό βασικό τους θέμα πού συνήθως 

εἶναι καταστροφολογία: ἡ ἀνηθικότητα 

τῆς κοινωνίας, ἡ κυριαρχία τοῦ Διαβόλου, ἡ τιμωρία 

τῶν ἁμαρτωλῶν. Κραυγή, πίκρα, παράπονο, 

ἀπειλή, ἐνοχοποίηση, συναισθηματικός 

ἐκβιασμός. Ζωγραφίζουν ἀνάλογα μέ τή διάθεσή 

τους ἕνα Θεό Δία πού θυμώνει μέ τούς 

ἀνθρώπους καί τούς κατακεραυνώνει, ἕνα Ἰουδαῖο 

Γιαχβέ πού ὑπάρχει μόνο γιά κάποιους διαλεκτούς, 

ἤ ἕνα Βούδα πού ζητᾶ τήν περιφρόνηση 

τοῦ ὑλικοῦ κόσμου. Δυστυχῶς ὅλα αὐτά 

καταγράφονται δῆθεν ἐν ὀνόματι τῆς «καθαρῆς» 

Ὀρθοδοξίας. Ὁ ἱερέας πού γκρινιάζει στό 

κήρυγμα γιά τήν πορεία τοῦ σημερινοῦ κόσμου, 

νιώθει ὅτι ἀνεπαρκεῖ. Ἔχει παραιτηθεῖ ἀπό τή δυνατότητα 

νά εἶναι ὁδηγός καί τό μόνο πού τοῦ 

μένει εἶναι νά γκρινιάζει γιά τήν πορεία πού οἱ 

ἄνθρωποι ἀκολουθοῦν. Νιώθει ἀνεπαρκής νά 

ἀνταποκριθεῖ στίς σύγχρονες ἀπαιτήσεις καί τελικά 

ἐπιτυγχάνει νά ἀπολέσουν οἱ ἄνθρωποι τήν 

ἐμπιστοσύνη τους στό Λόγο τῆς Ἐκκλησίας» 25 . 

Τί μένει, λοιπόν, νά γίνει; Τί μπορεῖ καί τί πρέπει 

νά κάμει ὁ ἱερέας μέσα στόν κόσμο, ὅπως 

τόν περιγράψαμε; Ἤδη εἰπώθηκαν ἤ ὑπαινίχθηκαν 

ἀρκετά. Θά ἤθελα ὅμως νά προσθέσω κάποια 

πράγματα ἀκόμα. Πρῶτα - πρῶτα, θά ἔλεγα 

ἐξαρχῆς ὅτι μαγικές συνταγές δέν ὑπάρχουν. 

Ἀπαιτεῖται ἡ συνεχής καί ἀδιάλειπτη προσευχή 

καί ἐπίκληση τῆς βοήθειας καί τῆς χάρης τοῦ 

Θεοῦ καί μαζί ὁ προσωπικός ἀγώνας, ἡ προσωπική 

ἀγωνία καί τό ἐνδιαφέρον γιά τό ποίμνιο 

πού ὁ Θεός ἔταξε νά ποιμαίνει ὁ καθένας. 

Ὁ ἱερέας σήμερα πρέπει πρῶτα- πρῶτα νά 

εἶναι ἕνας καλός ἱερουργός. Ἕνας ἱερουργός πού 

τελεῖ σωστά καί μέ ὀρθοέπεια τίς ἀκολουθίες, 

πού γνωρίζει τή σημασία καί τό βάρος τους γιά 

τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν πιστῶν. Ἀμέριστο 

πρέπει νά εἶναι τό ἐνδιαφέρον του γιά τήν 

εὐπρέπεια τοῦ ἐνοριακοῦ ναοῦ καί τῶν ἐξωκκλησίων, 

τά ὁποῖα πολύ συχνά εἶναι παρατημένα 

στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἔπειτα, ἡ ἐπιτυχία τοῦ διδακτικοῦ 

καί ποιμαντικοῦ του ἔργου ἐξαρτᾶται 

ἀπό τό κατά πόσο μελετᾶ τή Γραφή καί τούς Πατέρες, 

ἐνδιαφέρεται γιά τή θεολογική παιδεία 

του καί γιά τή θεολογική σκέψη τοῦ σήμερα, 

ὥστε νά εἶναι σέ θέση νά ἀπαντᾶ μέ σύγχρονη 

γλώσσα στά προβλήματα τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου 

καί νά μπορεῖ νά κάνει ἐπιλογές, γιά ὅσα, 

ἐπί παραδείγματι, ἀφοροῦν τήν αἰσθητική τῶν 

ναῶν, μέ θεολογικά καί ἀμιγῶς ἐκκλησιαστικά 

κριτήρια. «Δεῖ φωτισθῆναι πρῶτον εἶτα καί 

ἑτέρους φωτίσαι», λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. 

Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα πρέπει νά εἶναι θεολογικός, 

διότι μόνο τότε «εἶναι καί ἀνθρωπολογικός» 

26 . Τό νά μένει κανείς σ’ αὐτά πού 

ἔμαθε ὡς μαθητής τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς 

ἤ καί ὡς φοιτητής στό Πανεπιστήμιο καί νά μήν 

ἀνανεώνεται θεολογικά συνιστᾶ σαφῶς μιά κατάσταση 

στασιμότητας, ἡ ὁποία μέ τήν πάροδο 

τοῦ χρόνου γίνεται τέλμα κι ἔτσι ὅλα καταντοῦν 

ψυχοφθόρα συνήθεια, πράγμα πού 

σβήνει τή φλόγα τῆς ἱερωσύνης, δηλαδή τή φωτιά 

τοῦ Πνεύματος. Ὁ ἱερέας πρέπει ἀνά πᾶσα 

στιγμή νά ζητᾶ καί νά ἀναβαπτίζεται στή φλόγα 

τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού ἔλαβε μέ τήν ἱερωσύνη 

του καί νά ἀναζωπυρώνει ἔτσι τό χάρισμα 

πού τοῦ δόθηκε ἀπό τά χέρια τοῦ ἐπισκόπου. 

Χωρίς αὐτή τή φλόγα, χωρίς τή θέληση γιά θυσία 

καί ἀγάπη πρός τό ποίμνιό του καί πρός τόν 

κάθε ἄνθρωπο, τό ἔργο του κινδυνεύει νά 

ἀποχρωματιστεῖ ἐκκλησιαστικά καί θεολογικά 

καί ὁ ἴδιος νά περιπέσει σέ μιά κατάσταση θεολογικῆς 

ἀφασίας, ἀπό τήν ὁποία δύσκολα θά 

βγεῖ στή συνέχεια. «Ὁ ἐκκλησιαστικός-πατερικός 

λόγος», γράφει σύγχρονος ἱερέας-θεολόγος, 

«δέν εἶναι θέμα εὐφυίας, ἀλλά γέννημα πάθους. 

Εἶναι καρπός τῆς ὀδυνώμενης, πάσχουσας καρδιᾶς, 

στήν ἀγαπητική σχέση της μέ τόν Ἕνα Κύριό 

της χάριν τῆς σωτηρίας τοῦ ἑνός ἀνθρώπου» 

27 . Σέ μιά ἐποχή πού ἡ αὐθεντία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ 

λόγου καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐξουσίας 

ἀμφισβητοῦνται καί ἀπό τήν ὥρα πού ζοῦμε 

σ’ ἕνα παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μέ τήν ἀπειλή 

τῶν κάθε λογῆς αἱρέσεων καί μέ τίς ἄλλες 

θρησκεῖες «ἐπί θύραις», ὁ ἱερέας καλεῖται νά δίδει 

λόγο πειστικό, νά δείξει ὄχι τήν ἀνωτερότητα 

τῆς «θρησκείας» του σάν φονταμενταλιστής, 

ἀλλά νά προβάλλει μέ τό λόγο καί τή ζωή 

του τήν Ἐκκλησία ὡς ὑπέρβαση τῆς θρησκείας, 

ὡς χῶρο ἑνότητας καί καταλλαγῆς 

ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ὡς τό χῶρο ὅπου ὁ 

ἄνθρωπος μπορεῖ νά μεταμορφώσει τή ζωή του 

καί νά ἑνωθεῖ μέ τό Θεό, τό Θεό πού ἔγινε 

ἄνθρωπος γιά τόν ἄνθρωπο. Καί εἶναι πειστικός 

ὁ λόγος τοῦ ἱερέα, ὅταν ὁ ἴδιος δέν μιλᾶ 

ἁπλῶς καί δέν ἐκφράζει ἀπόψεις γιά τά θεία καί 

19


τά ἀνθρώπινα, ἀλλά πάσχει τά θεῖα καί τά 

ἀνθρώπινα. Καί τότε ὁ λόγος του «εἶναι ἐπίπονη 

ἄσκηση, μαρτυρία ζωῆς, ἔνθεος πολιτεία, θρόμβος 

αἵματος, σφραγίδα ἑνός ἤθους, ἑνός τρόπου 

ὑπάρξεως, ἑνός πληρώματος καρδιᾶς, 

ὅπως αὐτά τά ἐνσαρκώνει κυρίως ἡ Ἱερωσύνη 

καί ἡ Θεολογία» 28 . Ἕνας τέτοιος λόγος δέν μπορεῖ 

νά εἶναι ἁπλῶς ἠθικολογικός, ἀλλά κυρίως 

λόγος χριστολογικός, σωτηριολογικός, λειτουργικός, 

ἐκκλησιολογικός. 

Γιά νά γίνουν ὅλα αὐτά, πέρα ἀπό τήν προσπάθεια 

προσωπικῆς τελείωσης, τόν ἀγώνα καί 

τή βαθιά ἐπιθυμία τοῦ ἱερέα γιά ζῶσα σχέση μέ 

τόν Χριστό, τό πρῶτο καί σημαντικότερο εἶναι 

νά λειτουργήσουν ξανά οἱ ἐνορίες ὡς ζωντανές 

ἐκκλησιαστικές κοινότητες, ἀφοῦ ἡ ἐνορία 

εἶναι τό πρωταρχικό κύτταρο καί ὁ σκοπός τῆς 

Ἐκκλησίας. Μέσα στόν ἀτομοκρατούμενο κόσμο, 

μέ τίς χαλαρές καί ἐπιφανειακές σχέσεις 

τῶν ἀνθρώπων, ὁ ἱερέας καί ἡ Ἐκκλησία ὁλόκληρη 

πρέπει νά ἀντισταθοῦν, ὥστε νά διασωθεῖ 

αὐτό πού ἡ ἴδια εἶναι ἀπό τή φύση της: ἡ καινούργια 

Κοινωνία τῆς ἑνότητας, τῆς ἀδελφοσύνης 

καί τῆς νέας σχέσης τῶν ἀνθρώπων μέ 

τό Θεό, μέ τήν κτίση καί μεταξύ τους. Αὐτή ἡ 

νέα Κοινωνία τῆς Ἀγάπης σαρκώνεται στήν παράδοση 

τῆς Ὀρθοδοξίας στήν ἐνορία. Μέσα στό 

πλαίσιο τῆς ἐνοριακῆς ζωῆς θά πρέπει νά 

ἐνταχθεῖ κάθε δραστηριότητα, ἡ ὁποία θά 

εἶναι προσανατολισμένη πρός τά σύγχρονα 

προβλήματα τῶν ἀνθρώπων μέ προτεραιότητα 

στούς νέους. Ἡ συνεργασία καί ἡ ἀνταλλαγή 

σκέψεων μέ τούς ἄλλους ἱερεῖς, ἡ ἀναζήτηση 

τῆς γνώμης εἰδικῶν στά διάφορα θέματα, ἡ 

σωστή ἐπιλογή καί καθοδήγηση συνεργατῶν 

καί στελεχῶν καί προπαντός ἡ συνεργασία μέ 

τόν τοπικό ἐπίσκοπο ἀποτελοῦν ὅρους ἐκ τῶν 

«ὧν οὐκ ἄνευ» γιά τό ἐνοριακό ἔργο. Θά πρέπει 

νά ἐπισημανθεῖ ὅτι κεντρικό ρόλο στήν προσπάθεια 

γιά ἀναγέννηση τῶν ἐνοριῶν παίζει ὁ 

ἱερέας, τοῦ ὁποίου ἡ ποιμαντική ἔχει πάντα χαρακτήρα 

προσωπικῆς προσέγγισης καί γνώσης 

τῶν μελῶν τοῦ ποιμνίου. Μαζική ποιμαντική δέν 

ὑπάρχει, ἀφοῦ ἡ Ἐκκλησία (ἑπομένως καί ἡ ἐνορία, 

ὡς ἡ καθολική Ἐκκλησία «ἐν σμικρῷ») εἶναι 

κοινωνία προσώπων, ὄχι ἀπρόσωπη μάζα, οὔτε 

ὄχλος. Ὁ Χριστός ἀναζήτησε τό ἕνα, τό «ἀπολωλός» 

πρόβατο, δείχνοντας ἔτσι τήν ἀξία 

τοῦ κάθε ἀνθρώπου ὡς προσώπου. Ἡ Ἐκκλησία 

δέν εἶναι πολιτικός ὀργανισμός, γιά νά λύνει 

μαζικά τα προβλήματα καί νά δίνει ὑποσχέσεις 

ἀτομικῆς εὐζωίας. Εἶναι θεανθρώπινος 

ὀργανισμός, ἐντός του ὁποίου ὁ ἄνθρωπος βρίσκει 

αὐτό πού εἶναι ὡς πρόσωπο, συσσωματούμενος 

ἐλεύθερα μέ τό Χριστό καί τούς 

ἀδελφούς του. 

Σημαντικό ρόλο μπορεῖ νά παίξει ὁ σύγχρονος 

ἱερέας στήν προβολή τοῦ οἰκολογικοῦ 

προβλήματος καί στήν ἀνάπτυξη οἰκολογικῆς 

συνείδησης στούς ἐνορίτες του, ἀφοῦ ἀφενός 

οἱ γεωργοί στήν πλειονότητά τους κάτοικοι τῆς 

ὑπαίθρου εἶναι ἐκεῖνοι πού μποροῦν καί πρέπει 

νά ἀποκτήσουν μιά ἄλλη σχέση μέ τή γῆ τήν 

ὁποία καλλιεργοῦν καί τό περιβάλλον ἐν γένει, 

καί ἀφετέρου ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ συγκεκριμένου 

προβλήματος ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά ζητούμενα 

τῆς ἐποχῆς μας γιά τό ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία 

πρέπει νά ἔχει λόγο. Ἔτσι, ἀργά ἴσως ἀλλά 

σταθερά, ὁ ἱερέας θά ἀλλάξει τίς συνειδήσεις 

τῶν ἀνθρώπων, γιά νά τούς ὁδηγήσει τελικά σ’ 

αὐτό πού εἶναι καί ὁ τελικός τους σκοπός: ἡ μεταμόρφωση 

τῆς ζωῆς τους καί ὁ προσανατολισμός 

πρός τό νέο κόσμο τοῦ Θεοῦ, τήν 

Ἐκκλησία, ἐκεῖ ὅπου λειτουργεῖται ἡ ζωή ὡς ἑνότητα 

καί σχέση ἀληθινή, βαθιά καί οὐσιαστική 

μέ τήν κτίση, τόν ἄνθρωπο καί τό Θεό. Εἶναι σαφές 

ὅτι γιά τήν πραγμάτωση αὐτῆς τῆς νέας κοινωνίας 

ἀπαιτεῖται ἀπό μέρους τοῦ ἱερέα ἀκράδαντη 

πίστη, κρυστάλλινο ἦθος, ζωντανή ἱερατική 

παρουσία καί πάνω ἀπ’ ὅλα ἀνυπόκριτη 

ἀγάπη: ἀγάπη πρός τό Θεό καί ἀγάπη πρός τόν 

ἄνθρωπο, δηλαδή τήρηση τῆς «καινῆς ἐντολῆς» 

τοῦ Κυρίου πρός τούς ἀνά τούς αἰῶνες μαθητές 

Του. Ὁ ἱερέας πρέπει νά ξέρει καί νά 

θυμᾶται πάντα ὅτι ἡ Ἀγάπη εἶναι «ἡ πάντων μητέρα 

τῶν ἀγαθῶν» 29 , ὅτι «τοῖς ἀγαπῶσι καί τά 

δύσκολα εὔκολα φαίνεται» 30 καί ὅτι «ὁ ἀγαπῶν, 

ὡς χρή, τόν πλησίον, οὐ παραιτεῖται δουλεύειν 

αὐτῷ παντός δούλου ταπεινότερον. Καθάπερ γάρ 

πῦρ ὁμιλῆσαν κηρῷ μαλάσσει ῥαδίως αὐτόν, 

οὕτω καί ἡ τῆς ἀγάπης θερμότης πάντα τύφον 

καί ἀπόνοιαν πυρός σφοδρότερον διαλύει» 31 . 

Αὐτή ἡ ἀγαπητική στάση καί σχέση πρός τόν 

ἄνθρωπο καί τόν κόσμο, αὐτό τό θυσιαστικό 

ἦθος καί ἡ βαθιά πίστη στό Θεό πού πεθαίνει 

ἀπό ἀγάπη γιά τόν ἄνθρωπο εἶναι ἡ σωτήρια 

ἀπάντηση τῆς Ἐκκλησίας στή σύγχρονη κοινωνική 

πραγματικότητα μέ τά φαινόμενα τῆς 

διάλυσης, τῆς ἀπουσίας πνευματικότητας, τῆς 

μοναξιᾶς καί τοῦ ἀτομισμοῦ. Δύσκολη ὑπόθεση 

ἡ ἱερωσύνη καί προπαντός σήμερα. Ἡ ἱερωσύνη 

ὄντως εἶναι σταυρός, ἀλλά ἕνας σταυρός 

20


πού τέλος του ἔχει τήν ἀνάσταση. Εἶναι ἡ στενή 

ὁδός πού ὅμως ὁδηγεῖ στή ζωή, τή ζωή τήν 

ἀληθινή, τή ζωή πού ἔχει νόημα καί περιεχόμενο 

ὑψηλό, γιατί εἶναι ζωή «ἐν Χριστῷ». 

Προσπάθησα, ἔχοντας ἐπίγνωση τῆς ἀνεπάρκειάς 

μου, νά παρουσιάσω μέ συντομία κάποιες 

πλευρές ἑνός εὐρέως θέματος. Σκοπός 

μου ἦταν νά λειτουργήσει τοῦτος ὁ λόγος μου 

δίκην ἑνός καθρέπτη πού θά δώσει τήν εὐκαιρία 

νά καθρεπτιστοῦμε μέσα του, νά ξαναδοῦμε 

τό ἔργο μας στήν προοπτική τοῦ παρόντος, 

νά προβληματιστοῦμε, νά ξανασκεφτοῦμε 

τή διακονία μας εἴτε ὡς κληρικῶν εἴτε 

ὡς πιστῶν λαϊκῶν. Τό θέμα εἶναι ἡ συνειδητοποίηση 

τῶν προβλημάτων καί τῆς ἀνάγκης 

γιά μιά ζωντανή παρουσία τῆς Ἐκκλησίας καί 

τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λόγου στό δύσκολο παρόν 

τοῦ κόσμου μας. Τά ἄλλα ἄς τά ἀφήσουμε στή 

χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἐξάλλου, ὅπως ἔχει πεῖ ὁ ἅγιος 

Κύριλλος Ἱεροσολύμων, «ἐν ἐμοί μέν τό εἰπεῖν, 

ἐν ὑμῖν δέ τό προθέσθαι, ἐν Θεῷ δέ τό τελειῶσαι». 

Π α ρ α π ο μ π έ ς 

1. Ἡ θεία Λειτουργία, Ἀποστολική Διακονία, 

Ἀθῆναι, 1990, σ. 164. 

2. Εὐχολόγιον τό Μέγα, Ἀστήρ, Ἀθῆναι 1970, 

σ. 164. 

3. Ἔλεγχος ψευδωνύμου γνώσεως Α´, 10,2, 

ΒΕΠΕΣ 5, σ. 115-116. 

4. Γ.Ἀ. Ράλλη-Ποτλῆ, Σύνταγμα τῶν θείων καί 

ἱερῶν Κανόνων, τόμ. Β´, Ἀθῆναι, 1852, σ. 346. 

5. Γ. Ν. Φίλιας, «Ἡ ‘‘ἱερουργία’’ τοῦ λόγου: ἡ 

θέση τοῦ κηρύγματος στή Θεία Λειτουργία», 

περ. ΣΥΝΑΞΗ, τεῦχος 83, Ἰούλιος-Σεπτέμβριος 

2002, σ. 11. 

6. Α΄ Κορ. 15, 28. 

7. Θ.Η.Ε., τόμ. Στ, σ. 454. 

8. Ἀλέξανδρος Σμέμαν, Γιά νά ζήση ὁ κόσμος, 

Πρόλογος καί μετάφραση Ζήσιμος Λορεντζάτος, 

Ἀθήνα 1970, σ. 174. 

9. π. Σταύρου Κοφινᾶ, «Ἐπαρχία καί Ἐκκλησία», 

περ. ΣΥΝΑΞΗ, τεῦχος 42, Ἀπρίλιος-Ἰούνιος 

1992, σ.15. 

10. π. Σταύρου Κοφινᾶ, ὅ.π. σ. 16. 


12. Ἀ. Τσέχωφ, Τρεῖς ἀδελφές, μετάφραση Γ. 

Σεβαστίκογλου, Ἀνοιχτό Θέατρο, Ἀθήνα 1989, 

σ. 61. 


14. π. Σταύρου Κοφινᾶ, ὅ.π. σ. 21 

15. Πρωτοπρεσβύτερος Σαράντης Σαράντος, 

«Ποιμήν καί Πατέρας», περ. ΣΥΝΑΞΗ, 

τεῦχος 42, ὅ.π. σ. 28-29. 

17. Ματθ. 5,3. 

18. Σάββα Ἀγουρίδου, Τό Εὐαγγέλιον καί ὁ 

σύγχρονος κόσμος, Ἐκδόσεις Π. Πουρναρᾶ, 

Θεσσαλονίκη 1970, σ. 9. 

19. Σάββα Ἀγουρίδου, ὅ.π. σ. 51-52. 

20. Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, Κλίμαξ, 

Λόγος εἰς τόν Ποιμένα, β΄. 


Λόγος εἰς τόν Ποιμένα γ΄. 


Λόγος εἰς τόν Ποιμένα, δ΄. 

23. π. Φιλόθεος Φάρος, «Ποιός εἶναι ὁ κλῆρος 

τοῦ κλήρου;», περ. ΣΥΝΑΞΗ, τεῦχος 42, ὅ.π. σ. 

34. 

24. Ὅ.π., σ. 72. 

25. Δημήτρης Καραγιάννης, «Κήρυγμα: Ἀπό 

τόν ρητορικό μονόλογο στή διακονία τοῦ προσώπου», 

περ. ΣΥΝΑΞΗ, τεῦχος 83, Ἰούλιος- Σεπτέμβριος 

2002, σ. 20-21. 

26. π. Μιχαήλ Καρδαμάκης, Οἱ πειρασμοί 

τῆς Ἱστορίας καί ἡ μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας, 

Ἁρμός, Ἀθήνα 2001, σ. 15. 

27. π. Μιχαήλ Καρδαμάκης, ὅ.π. σ. 12. 

28. π . Μιχαήλ Καρδαμάκης, ὅ.π. σ. 13. 

29. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ἰωάν. Ὁμιλ. 

ΠΒ΄, 3, MG 59, 445. 

30. Τοῦ αὐτοῦ, Ἐπιστολή Κωνσταντίνου Πρεσβυτέρου, 

MG 52, 746. 

31. Τοῦ αὐτοῦ, Εἰς Γαλ., κεφ. Ε´, 5, MG 61, 670. 

21

Ἡ οἰκονομική κρίση καί τά κρίματα τοῦ Θεοῦ 

Πρωτ. Φιλοκτήμονος Αὐγουστινάκη, 

Θεολόγου, Ἐφημερίου Ἱ. Ναοῦ Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου Σητείας 

22 

Εὐχαριστῶ τή Δημοτική Ἐπιχείρηση Κοινωνικῆς 

Ἀνάπτυξης Σητείας καί τόν 

ἠλεκτρονικό τύπο Σητείας «Sitiapress.gr» 

γιά τήν τιμή νά εἶμαι ἕνας ἀπό 

τούς ὁμιλητές σ᾽ αὐτήν τήν ἑσπερίδα, πού 

ἔχει ὡς θέμα τήν οἰκονομική κρίση καί τίς ἐπιπτώσεις 

της στόν ψυχισμό τῶν ἀνθρώπων καί 

γενικότερα στήν κοινωνία μας. 

Ἀναμφίβολλα ἡ πατρίδα μας διέρχεται μιά δύσκολη 

καί ἐπώδυνη περίοδο μέσα στήν πορεία 

τῆς ἱστορίας της, θά ἔλεγα χειρότερη καί ἀπ᾽ 

αὐτήν τῆς Κατοχῆς. 

Ἡ κρίση δέν εἶναι μόνο οἰκονομική. Εἶναι καί 

πολιτική καί κοινωνική, ἀλλά κυρίως πνευματική. 

Ὁ λαός μας βρίσκεται, ὅπως οἱ Τρεῖς 

Παῖδες, μέσα στήν κάμινο τοῦ πυρός, τήν 

«καιομένην ἑπταπλασίως». Φτώχεια, ἐξαθλίωση 

οἰκονομική, ἀνεργία, κοινωνική ἀνασφάλεια, 

ἐπαχθεῖς φόροι, προσβολή καί καταρράκωση 

τῆς ἀνθρώπινης ἀξιοπρέπειας, πολιτική ἀστάθεια, 

ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης στό κράτος καί 

στούς πολιτικούς, περιφρόνηση τῶν θεσμῶν, 

ἀβεβαιότητα γιά τό μέλλον, ὑπερβολικό ἄγχος, 

κατάθλιψη, ἀπόγνωση, ἀπαξίωση καί αὐτοῦ 

ἀκόμα τοῦ δώρου τῆς ζωῆς, ἀνησυχητική αὔξηση 

τῶν αὐτοκτονιῶν, εἶναι κοινωνικά φαινόμενα, 

πού τά ζοῦμε ὅλοι μας στή καθημερινή ζωή τοῦ 

τόπου μας. 

Ὄντως «ἐπτωχεύσαμεν σφόδρα»! (Ψαλμ. 

78,8). «Ἐγενήθημεν ὄνειδος τοῖς γείτοσιν ἡμῶν, 

μυκτηρισμός καί χλευασμός τοῖς κύκλῳ ἡμῶν»! 

(Ψαλμ. 78,4). «Ἐσμικρύνθημεν παρά πάντα τά 

ἔθνη καί ἐσμέν ταπεινοί ἐν πάσῃ τῇ γῇ σήμερον 

διά τάς ἁμαρτίας ἡμῶν… καί οὐκ ἔστιν ἐν τῷ 

καιρῷ τούτῳ ἄρχων καί προφήτης καί ἡγούμενος» 

(προσευχή Τριῶν Παίδων, Δαν. 3,38). «Οἱ 

πράκτορες ἡμῶν καλαμῶνται ὑμᾶς καί οἱ ἀπαιτοῦντες 

κυριεύουσιν ὑμῶν» (Ἡσ. 3,21), δηλαδή 

οἱ εἰσπράκτορες δυνάστες σας θέλουν νά 

τρυγήσουν (σημ. νά ρουφήξουν!) καί τήν τελευταία 

ρανίδα τοῦ ἱδρώτα σας καί οἱ ἀπαιτοῦντες 

νά σᾶς κατακυριεύσουν. 

Ὡστόσο μέσα σ᾽ αὐτή τή στυγνή και ἀδυσώπητη 

πραγματικότητα ὁ λόγος καί πάλι τοῦ 

Προφήτη Ἡσαΐα ἀφυπνίζει τούς Ποιμένες τοῦ 

λαοῦ τοῦ Θεοῦ, ὥστε νά σταθοῦμε ἐν ἐγρηγόρσει 

«ἐπί τῆς θείας φυλακῆς», πάνω στή σκοπιά 

τῆς εὐθύνης μας καί τῆς ἀποστολῆς μας, δηλαδή 

πάνω στό Σταυρό. «Τάδε λέγει Κύριος· 

ἱερεῖς παρακαλεῖτε, παρακαλεῖτε τόν λαόν 

μου» (Ἡσ. 40,1). 

Ὁ λόγος τοῦ ἱερέα, ὡς Ποιμένα τοῦ λαοῦ τοῦ 

Θεοῦ, πρέπει νά εἶναι «λόγος παρακλήσεως» καί 

«λόγος ἀληθείας», ἔστω κι ἄν ἀκούγεται ὡς 

«φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ» (Λουκ. 3,4). 

Ἄλλωστε δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι «πολλά τά 

τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἤ τῆς ἐχούσης τόν 

ἄνδρα» (Γαλ. 4,27). Καί ἡ ἔρημος, ὅταν θέλει ὁ 

Θεός, μπορεῖ νά ἐξανθίσει «ὡς κρίνον». Διότι, 

«ὅπου ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ἐκεῖ ὑπερεπερίσευσεν 

ἡ χάρις» (Ρωμ. 5,20). 

Μέσα στό διάβα τῆς ἐθνικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς 

ἱστορίας μας τόσο τῆς παλαιᾶς, ὅσο καί 

τῆς Καινῆς Διαθήκης, οἱ κατά Θεόν «σοφοί» καί 

«συνετοί» ἄνθρωποι δέν ἔβλεπαν τά γεγονότα 

ὡς ἁπλά ἱστορικά φαινόμενα. Πέρα ἀπό τά φαινόμενα 

ὑπάρχουν τά νοούμενα, οἱ πνευματικοί 

λόγοι, τούς ὁποίους διέκριναν μέ τήν καθαρή 

προφητική τους ὅραση καί ἀφύπνιζαν τό λαό. 

Ἔτσι καί στήν παροῦσα κρίση «πρέπει νά 

κοιτᾶμε πέρα ἀπό τήν ἐπιφάνεια καί πέρα ἀπό 

τούς τεχνικούς λόγους» καί νά προσπαθήσομε 

νά διακρίνομε τά βαθύτερα πνευματικά 

αἴτια, πού μᾶς ὁδήγησαν στήν κρίση αὐτή. 

Ὅταν οἱ Τρεῖς Παῖδες βλήθηκαν μέσα στήν κάμινο 

τοῦ πυρός, «περιεπάτουν ἐν μέσῳ τῆς φλογός 

ὑμνοῦντες τόν Θεόν καί εὐλογοῦντες τόν 

Κύριον». Τότε ὁ Ἀζαρίας «ἀνοίξας τό στόμα 

αὐτοῦ ἐν μέσῳ τοῦ πυρός» εἶπε: «Εὐλογητος εἶ 

Κύριε ὁ Θεός τῶν πατέρων ἡμῶν καί αἰνετόν καί 

*Εἰσήγηση τοῦ Αἰδεσιμολ. π. Φιλοκτήμονος Αὐγουστινάκη στήν ἑσπερίδα μέ θέμα: «Ὁ ψυχισμός 

τόν καιρό τῆς οἰκονομικῆς κρίσης» πού διοργάνωσε ὁ Δῆμος Σητείας σέ συνεργασία μέ τό «Sitiapress.gr» 

στήν αἴθουσα τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου Σητείας, τήν Τρίτη 10 Ἰουλίου 2012.


δεδοξασμένον τό ὄνομά σου εἰς τούς αἰῶνας… 

ὅτι ἐν ἀληθείᾳ καί κρίσει ἐπήγαγες ταῦτα πάντα 

διά τάς ἁμαρτίας ἡμῶν· ὅτι ἡμάρτομεν καί 

ἠνομήσαμεν ἀποστῆναι ἀπό σοῦ καί ἐξημάρτομεν 

ἐν πᾶσι καί τῶν ἐντολῶν σου οὐκ ἠκούσαμεν 

καθώς ἐνετείλω ἡμῖν, ἵνα εὖ ἡμῖν γένηται» 

(Δανιήλ 3,24 καί ἑξῆς). Τό πρῶτο φάρμακο 

γιά τή θεραπεία τῆς κρίσης εἶναι ἡ συναίσθηση 

τῆς εὐθύνης μας καί ἡ μετάνοια, ἡ 

ἀλλαγή νοῦ, νοοτροπίας, τρόπου ζωῆς. 

«Μακάριον τό ἔθνος οὗ ἐστί Κύριος ὁ Θεός 

αὐτοῦ, λαός ὅν ἐξελέξατο εἰς κληρονομίαν 

ἑαυτῷ» (Ψαλμ. 32). «Τά γάρ ἔθνη καί οἱ βασιλεῖς, 

οἵτινες οὐ δουλεύσουσί σοι, ἀπολοῦνται καί 

τά ἔθνη ἐρημίᾳ ἐρημωθήσεται» (Ἡσαΐας 60,12). 

«Δικαιοσύνη ὑψοῖ ἔθνη, ἐλασσονοῦσι δέ φυλάς 

ἁμαρτίαι» (Παροιμοίαι 14,34). 

Ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης στό «Ἄξιόν ἐστιν» λέγει: 

«Μνήμη τοῦ λαοῦ μου σέ λένε Πίνδο καί σέ λένε 

Ἄθω. Ἐσύ μόνη ἀπ᾽ τή φτέρνα τόν ἄνδρα 

γνωρίζεις, ἐσύ μόνη ἀπό τήν κόψη τῆς πέτρας 

μιλᾶς, ἐσύ στοῦ νεροῦ τῶν αἰώνων τήν ἄκρη σύρεις 

πασχαλιά ἀναστάσιμη». 

Ἀλήθεια, ποιός μᾶς ἔδωσε τό δικαίωμα νά ἀσεβοῦμε 

σ᾽ αὐτή τή «μνήμη τοῦ λαοῦ»; Ποιός ταΐζει 

τό λαό μας μέ τούς λωτούς τῆς λήθης; Γιατί 

περιθωριοποιεῖται καί ἐξοστρακίζεται ἡ 

Ὀρθόδοξη πολιτισμική καί πολιτιστική παράδοση 

τοῦ τόπου μας ἀπό τίς ἐκφάνσεις τῆς κοινωνικῆς 

μας ζωῆς; Ποιός βάζει βουλοκέρι στ᾽ 

αὐτιά μας γιά νά μήν ἀκοῦμε καί νά μήν καταλαβαίνουμε 

αὐτά πού εἶπε ὁ Ἀμερικανός Κίσινγκερ 

τό 1994 καί τά ὁποῖα βλέπομε χρόνο 

μέ τόν χρόνο νά ἐπαληθεύονται; «Οἱ Ἕλληνες, 

εἶπε, εἶναι λαός, δυσκολοκυβέρνητος, γι᾽ αὐτό 

πρέπει νά τόν πλήξουμε βαθιά στίς πολιτισμικές 

του ρίζες. Ἴσως ἔτσι βάλουν μυαλό. Ἐννοῶ δηλαδή, 

νά τούς πλήξουμε στή γλώσσα, στή θρησκεία, 

στά πολιτισμικά καί ἱστορικά τους ἀποθέματα, 

ὥστε νά ἐλαχιστοποιήσουμε κάθε δυνατότητα 

προόδου τους, διακρίσεως καί κυριαρχίας, 

ὥστε νά πάψουν νά ἔχουν λόγο στά 

Βαλκάνια, στήν Ἀνατολική Μεσόγειο, στή Μέση 

Ἀνατολή, πού εἶναι περιοχές μεγάλης στρατηγικῆς 

σημασίας γιά τήν πολιτική τῶν Η.Π.Α.». 

Μήπως ἦταν αὐτός πιό ἔξυπνος ἀπό μᾶς; 

Δυστυχῶς ἀπεμπολήσαμε καί ἐκχωρήσαμε τά 

«πρωτοτόκια» καί τά δικαιώματα τῆς φυλῆς μας 

ἀντί «πινακίου φακῆς». Θαμπώθηκαν τά μάτια 

μας ἀπό τήν πλεονεξία. Κυνηγήσαμε μέ τόν τζόγο 

καί τά δάνεια τόν εὔκολο καί ἐπίπλαστο 

π λ ο υτισμό. 

Περιφρονήσαμε 

τόν τίμιο 

ἱδρώτα τοῦ 

προσώπου μας 

καί ἀφήσαμε 

ἔρημη καί 

αὐτή ἀκόμα 

τή «μάννα 

γῆ». Στηρίξαμε 

τίς ἐλπίδες 

μας καί τήν 

ἀσφάλειά μας 

στά δάνεια καί 

τίς ἀποταμιεύσεις 

μας. Οἱ 

Τράπεζες τῆς 

Ἑλβετίας καί 

οἱ off shore 

Ἑταιρείες καί 

τό χρηματιστήριο 

εἶναι μιά σύγχρονη ἐκδοχή καί ἑρμηνεία 

τοῦ «καθελῶ μου τάς ἀποθήκας καί μείζονας 

οἰκοδομήσω» (Λουκ. 12,18). Ἡ λιτότητα, αὐτή 

ἡ ἀρχοντική ἀρετή τῆς φυλῆς μας, τό ἀσκητικό 

πνεῦμα καί ἦθος τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσής 

μας, ἐξοβελίστηκε ἀπό τόν ἄφρονα πλουτισμό, 

τήν εὐδαιμονία καί τήν ὑπερκατανάλωση. 

Ρώτησαν τόν π. Παΐσιο: «Γέροντα, γιατί οἱ 

ἄνθρωποι σήμερα νιώθουν ἀνασφάλεια;». Καί 

ἀπάντησε λακωνικά καί χαριτωμένα: «Γιατί 

ὅλοι εἶναι ἀσφαλισμένοι»! Καί τώρα «ἰδού 

ἄνθρωπος, ὃς οὐκ ἔθετο τόν Θεὸν βοηθόν 

αὐτοῦ, ἀλλ᾿ ἐπήλπισεν ἐπί τό πλῆθος τοῦ 

πλούτου αὐτοῦ καί ἐνεδυναμώθη ἐπί τῇ ματαιότητι 

αὐτοῦ» (Ψαλ. 51,9). Ἔφυγε κάτω ἀπό 

τά πόδια μας τό χαλί, πού νομίζαμε πώς πατούσαμε 

γερά καί πέσαμε στό κενό! «Ματαιότης 

ματαιοτήτων, τά πάντα ματαιότης» (Ἐκκλησιαστής 

1,2). «Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καί ἐπείνασαν» 

(Ψαλμ. 33,11). Μά καί οἱ φτωχοί ἔγιναν 

ἀκόμη πιό φτωχοί. Τό βιός μας ἐξανεμίζεται. Ὁ 

τόπος μας ξεπουλήθηκε. Τό μέλλον ἀβέβαιο. «Οἱ 

πράκτορες ἡμῶν καλαμῶνται ἡμᾶς καί οἱ ἀπαιτοῦντες 

κυριεύουσιν ἡμῶν»! 

Παιδαγωγία Θεοῦ εἶναι τούτη ἡ συμφορά, πού 

βρῆκε τό ἔθνος μας. Ὅμως «καί ἡ παιδεία σου 

ἀνώρθωσέ με εἰς τέλος καί ἡ παιδεία σου αὐτή 

μέ διδάξῃ» (Ψαλ. 17). «Ὅτι ἐν πυρί δοκιμάζεται 

χρυσός καί ἄνθρωποι δεκτοί ἐν καμίνῳ ταπεινώσεως» 

(Σοφ. Σειράχ 2,5). 

23


Ἡ παιδεία 

τοῦ Θεοῦ εἶναι 

τό μυστήριο 

τῆς σοφίας Του 

καί τῆς ἀγάπης 

Του γιά τά παιδιά 

Του. «Ὅν 

γάρ ἀγαπᾶ Κύριος 

παιδεύει, 

μαστιγεῖ δέ 

πάντα υἱόν ὅν 

παραδέχεται. 

Εἰ παιδείαν 

ὑπομένετε, ὡς 

υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται 

ὁ 

Θεός· τίς γάρ 

ἐστίν υἱός ὅν 

οὐ παιδεύει πατήρ; 

εἰ δέ χωρίς 

ἐστε παιδείας 

… ἄρα νόθοι 

ἐστέ καί οὐχ 

υἱοί» (Ἑβρ. 12, 

7-8). 

Αὐτή ἡ παιδεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ κρίση τῆς κρίσης 

μας. Ἡ θεραπεία τῆς ἀλογίας μας. Τό «χωνευτήρι» 

τῆς φωτιᾶς, πού κατακαίει «τό ξύλον, 

τόν χόρτον, τήν καλάμην καί τό ἄχυρον» καί λαγαρίζει 

τό χρυσάφι. Τό «δοκίμιον τῆς πίστεως», 

πού «κατεργάζεται ὑπομονήν» (Ἰακ. 1), «ἡ δέ 

ὑπομονή τήν ἐλπίδα, ἡ δέ ἐλπίς οὐ καταισχύνει, 

ὅτι ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἐκκέχυται ἐν ταῖς καρδίαις 

ἡμῶν» (Ρωμ. 3, 4-5). Ἡ παιδεία τοῦ Θεοῦ 

μεταβάλλει τήν κρίση σέ «εὐκαιρία» γιά νά ξυπνήσουν 

οἱ κοιμισμένες δυνάμεις τοῦ λαοῦ μας, 

οἱ ἀρετές τῆς φυλῆς μας, τό ἦθος τῆς φιλοθεΐας 

καί τῆς φιλανθρωπίας, πού χαρακτηρίζει τήν 

ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας, ἡ πίστη τῶν πατέρων 

μας, ἀπό τήν ὁποία βάλθηκαν κάποιοι νά 

μᾶς ἀποκόψουν σπείροντας τά ζιζάνια καί τό δηλητήριο 

τῆς ἀθεΐας στά παιδιά μας, διαπράττοντας 

ἔτσι τό μεγαλύτερο ἔγκλημα εἰς βάρος 

ὄχι μόνο τῆς ψυχῆς τους ἀλλά καί τοῦ γένους 

μας. Ὁ Ντοστογιέφσκι ἔλεγε: «Δίχως Θεό ὅλα 

ἐπιτρέπονται». Ποιά πρότυπα ζωῆς, ἤθους, 

ἐντιμότητας, καλωσύνης καί ἀνθρωπιᾶς ἔχει νά 

προβάλλει ἡ παιδεία μας στούς νέους μας 

πέρα ἀπό τό Χριστό, τήν Παναγία καί τούς φίλους 

τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι οἱ Ἅγιοι; Ποιά παράδοση 

ἐγαλούχησε τούς ἥρωες τῆς ἐθνικῆς 

ἱστορίας μας, τό Μακρυγιάννη, τόν Παπαδιαμάντη, 

τόν Κόντογλου, ἤ τά ἀπαγχονισθέντα 

ἡρωϊκά παλληκάρια τῆς Κύπρου, πού κείτονται 

στά Φυλακισμένα Μνήματα; Ποιός θά δώσει 

ἐλπίδα καί αἰσιοδοξία στά νειάτα μας, ἀγάπη γιά 

ζωή, ἡρωϊσμό καί ἀνδρεῖο φρόνημα, κουράγιο 

καί ὑπομονή ἄν τούς γκρεμίσεις «τόν πύργον 

τῆς ἰσχύος», δηλαδή τή κραταιά δύναμη τῆς πίστεως 

μέσα στήν ψυχή τους; 

Ὁ Χριστός εἶπε· «Μή φοβεῖστε αὐτούς πού 

σκοτώνουν τό σῶμα, ἀλλά δέν μποροῦν νά σκοτώσουν 

τήν ψυχή. Ἀντίθετα νά φοβᾶστε περισσότερο 

αὐτόν, πού μαζί μέ τό σῶμα μπορεῖ 

νά καταστρέψει καί τήν ψυχή» (Ματθ. 10,28). 

Καί ὁ Ἱσαπόστολος Κοσμᾶς, ὁ Αἰτωλός, ἀναφέρει 

στίς Διδαχές του: «Ψυχή καί Χριστός σᾶς 

χρειάζονται. Αὐτά τά δύο κανείς δέν μπορεῖ νά 

σᾶς τά πάρει, παρεκτός καί θελήσετε μόνοι σας 

νά τά δώσετε». 

Ἡ παιδεία τοῦ Θεοῦ θά μᾶς ἀνορθώσει καί θά 

μᾶς διδάξει νά βροῦμε καί πάλι τόν Χριστό καί 

τή ψυχή μας. Ὁ βασιλιάς Ναβουχοδονόσωρ 

ἀπειλοῦσε τούς Τρεῖς Παῖδες μέ τοῦτα τά 

ὑπερφίαλα λόγια: «Ἐάν μή πεσόντες προσκυνήσητε 

τῇ εἰκόνι τῇ χρυσῇ, ᾗ ἐποίησα, αὐτῇ τῇ 

ὥρᾳ ἐμβληθήσεσθε εἰς τήν κάμινον τοῦ πυρός 

τήν καιομένην· καί τίς ἐστί Θεός, ὅς ἐξελεῖται 

ὑμᾶς ἐκ τῶν χειρῶν μου;» (Δαν. 3,7). Καί τότε 

ὁ Ἀνανίας, ὁ Ἀζαρίας καί ὁ Μισαήλ τοῦ ἀποκρίθηκαν· 

«Οὐ χρείαν ἔχομεν ἡμεῖς περί τοῦ ρήματος 

τούτου ἀποκριθῆναί σοι· ἔστι γάρ Θεός 

ἡμῶν ἐν οὐρανοῖς, ᾧ ἡμεῖς λατρεύομεν, δυνατὸς 

ἐξελέσθαι ἡμᾶς ἐκ τῆς καμίνου τοῦ πυρός τῆς 

καιομένης, καί ἐκ τῶν χειρῶν σου, βασιλεῦ, ρύσεται 

ἡμᾶς· καί ἐὰν μή, γνωστόν ἔστω σοι, βασιλεῦ, 

ὅτι τοῖς θεοῖς σου οὐ λατρεύομεν καί τῇ 

εἰκόνι, ᾗ ἔστησας, οὐ προσκυνοῦμεν» (Δαν. 3,15- 

18). 

Ναί, εἶναι δυνατός ὁ Θεός τῶν Πατέρων μας, 

ὁ Θεός πού λατρεύομε καί προσκυνοῦμε, νά γλιτώσει 

καί τήν πατρίδα μας ἀπ᾽ αὐτή τήν «ἑπταπλασίως 

καιομένην κάμινον» τῆς κρίσεως. «Ὁ 

Θεός δώσει δύναμιν καί κραταίωσιν τῷ λαῷ 

αὐτοῦ» (Ψαλμ. 67). Ὁ Χριστός, ὁ «Μεγάλης 

Βουλῆς Ἄγγελος», πού ἐδρόσισε τούς Τρεῖς 

Παῖδες, μπορεῖ νά δροσίσει κι ἐμᾶς καί νά μᾶς 

δώσει τή δύναμη νά περπατοῦμε καί νά προχωροῦμε 

μέσα στόν καύσωνα τῆς φωτιᾶς. 

Ἐκεῖνος πού περπάτησε πάνω στή φουρτουνιασμένη 

θάλασσα ἔδωσε τή δύναμη καί στόν 

Πέτρο νά περπατήσει κι αὐτός. Ὅση ὥρα εἶχε 

24


τά μάτια του στραμμένα στόν Χριστό, προχωροῦσε 

ἀψηφώντας τά μανιασμένα κύματα. 

Ὅταν ἡ προσοχή του «καρφώθηκε» σ᾽ αὐτά, δείλιασε 

καί βούλιαξε. Μά καί πάλι μέσα στήν ἀδυναμία 

του καί τό φόβο του φώναξε στό Χριστό: 

«Κύριε βοήθοι μοι» καί ὁ Χριστός τοῦ ἅπλωσε 

τό χέρι Του καί τοῦ εἶπε: «ὀλιγόπιστε εἰς τί 

ἐδίστασας;» 

Ὁ Χριστιανός δέν ἀπελπίζεται. Κι ὅταν ἀκόμα 

ὀλιγοπιστεῖ καθώς κινδυνεύει νά βουλιάξει 

μέσα στό πέλαγος καί τίς τρικυμίες τῆς ζωῆς, 

ξέρει πώς ὁ Χριστός τοῦ ἁπλώνει τό χέρι Του 

καί δέν τόν ἀφήνει νά χαθεῖ. 

Ἡ ὑπομονή πού παίρνεις ἀπό τήν πίστη καί 

τήν ἐλπίδα στό Θεό εἶναι ἀναίμακτο μαρτύριο 

συνειδήσεως, ἀλλά καί ἐλευθερία καί ἡρωϊσμός 

καί ἀρχοντιά. Ἡ αὐτοκτονία δέν εἶναι πράξη 

ἡρωϊκή. Εἶναι ἡ σφραγίδα τῆς ἀπελπισίας, 

ἐγωϊσμός, ὑποδούλωση καί αὐτοπαράδοση 

στό διάβολο, σ᾽ ἐκεῖνον πού μαζί μέ τό σῶμα 

ἀποκτείνει καί τήν ψυχή. 

Πρέπει νά βοηθήσομε τό λαό μας νά ἐπανεύρει 

ἤ νά μή χάσει τό πολύτιμο «τζιβαερικό» του, τό 

θησαυρό τῆς πίστεως. Ἔχομε Θεό πατέρα. 

Εἴμαστε λαός δικός Του καί «πρόβατα νομῆς» 

Του. Ζοῦμε καθημερινά μέσα στήν πρόνοιά Του. 

Ἀκόμα καί οἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς μας εἶναι ἀριθμημένες! 

(Ματθ. 10,30). «Ὁ διδούς τοῖς κτήνεσι 

τροφήν αὐτῶν καί τοῖς νεοσσοῖς τῶν κοράκων 

τοῖς ἐπικαλουμένοις αὐτόν» (Ψαλμ. 146), δέν 

θά θρέψει ἐμᾶς τά παιδιά του ἐν καιρῷ λιμοῦ; 

«Μή ἐπιλήσεται τοῦ οἰκτειρῆσαι ὁ Θεός ἤ συνέξει 

ἐν τῇ ὀργῇ αὐτοῦ τούς οἰκτιρμούς αὐτοῦ»; 

(Ψαλμ. 76). Τό θαῦμα τοῦ χορτασμοῦ τῶν 

πεντακισχιλίων τό ξεχάσαμε; Μήπως στέρεψαν 

οἱ κρουνοί τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, τῆς Παναγίας 

τῆς Πορταΐτισσας στό Ἅγιον Ὄρος, πού ἔδωσε 

φλουρί στόν πεινασμένο γιά ν᾽ ἀγοράσει 

ψωμί, τῆς Γερόντισσας, τῆς Ἐλαιοβρύτισσας καί 

τῆς οἰκονόμισσας, πού γέμισε τά ἄδεια πιθάρια 

τοῦ δοχειοῦ μέ λάδι τόσο πολύ, πού ξεχύλισαν; 

«Νεώτερος ἐγενόμην καί γάρ ἐγήρασα καί 

οὐκ εἶδον δίκαιον ἐγκαταλελειμμένον οὐδέ τό 

σπέρμα αὐτοῦ ζητοῦν ἄρτους» (Ψαλμ. 36). 

«Πλούσιοι ἐπτώχευσαν καί ἐπείνασαν οἱ δέ 

ἐκζητοῦντες τόν Κύριον οὐκ ἐλαττωθήσονται 

παντός ἀγαθοῦ» (Ψαλμ. 33). 

Νά μάθομε ἐμεῖς καί νά μάθομε καί στά παιδιά 

μας νά «ἐκζητοῦμε» τόν Κύριο. Νἄμαστε 

«ζητιάνοι» στήν πόρτα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. 

Μοῦ ἔλεγε ἕνας φτωχός πατέρας μέ ἑφτά παιδιά: 

«Μιά 

ζωή θυμᾶμαι 

τόν ἑαυτό 

μου ζητιάνο 

μ π ρ ο σ τ ά 

στήν πόρτα 

τοῦ Θεοῦ καί 

ἡ ἀγάπη Του 

ποτέ δέ μέ 

στέρησε τά 

ἀγαθά Του». 

«Μή μεριμνᾶτε» 

μᾶς 

λέγει ὁ Χριστός, 

μήν 

ἀγ ω ν ι ᾶτ ε , 

μήν ἀγχώνεστε! 

«Ζητεῖτε 

πρῶτον τήν 

β α σ ι λ ε ί α ν 

τοῦ Θεοῦ καί 

τήν δικαιοσύνην αὐτοῦ καί πάντα προστεθήσεται 

ὑμῖν» (Ματθ. 6,33). Ποιά «πάντα»; Αὐτά, 

πού χρειάζεστε, αὐτά πού σᾶς εἶναι ἀναγκαῖα 

γιά νά ζήσετε. Ὄχι πλεονεξία. Ὄχι σπατάλη. Ὄχι 

πολυτέλεια. Ὄχι ματαιοδοξία. Ὄχι ἐπίδειξη. 

Ὄχι φαντασμένα μυαλά. Λιτότητα, ὀλιγάρκεια, 

ἁπλότητα. Αὐτό εἶναι τό ἀσκητικό ἦθος 

τῆς παράδοσής μας. Νά κάνομε διάκριση ἀνάμεσα 

στό «τί θέλω» καί στό «τί χρειάζομαι» (Ἐπίσκοπος 

Διοκλείας Κάλλιστος Ware). Νά λέμε 

«δόξα σοι ὁ Θεός» γι᾽ αὐτά πού ἔχομε καί «ἔχει 

ὁ Θεός» γι᾽ αὐτά πού στερούμαστε. Αὐτά τά 

δύο ἀνοίγουν τούς κρουνούς τῆς ἀγάπης καί τῆς 

εὐλογίας τοῦ Θεοῦ στή ζωή μας. 

Κι ἀκόμα νά ἐπιστρέψομε ὅσοι μποροῦμε καί 

ὅσο μποροῦμε στή «μάννα γῆ» καί στό φυσικό 

τρόπο ζωῆς. Τό συνιστοῦσε καί ὁ Γέροντας 

Παΐσιος αὐτό. Εἶναι εὐλογία νά καλλιεργεῖς τή 

γῆ καί νά τήν ποτίζεις μέ τόν τίμιο ἱδρώτα σου. 

Ἡ ἀγάπη στή φύση, στά ζῶα, στά πουλιά καί ἡ 

χαρά τῶν ἀγαθῶν πού σοῦ προσφέρουν αὐτά 

σέ ἰσορροποῦν ψυχικά καί σωματικά. 

Ὅσο ἀγαπᾶς τό Θεό, τόσο ἀγαπᾶς, νοιάζεσαι 

καί συμπονεῖς τό συνάνθρωπο. Ἡ φιλοθεΐα 

ἀνοίγει τό δρόμο τῆς φιλανθρωπίας. Ἀλλά καί 

ἡ φιλανθρωπία σίγουρα ὁδηγεῖ στή γνώση τοῦ 

Θεοῦ. Εἶναι ἐπιτακτική ἡ ἀνάγκη στήν παρούσα 

οἰκονομική ὕφεση νά ἀναδειχθεῖ ἔτι περισσότερο 

αὐτή ἡ μεγάλη ἀρετή τῆς φυλῆς μας, 

πού λέγεται ἀλληλεγγύη, ἐλεημοσύνη, φι- 

25


λανθρωπία. Πάντοτε, ἀλλά ἰδιαίτερα τώρα 

εἶναι ἐπίκαιροι οἱ πύρινοι λόγοι τῶν Μεγάλων 

Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας γιά τήν κοινωνική 

δικαιοσύνη, γιά τόν πλοῦτο καί τούς «πλουτοῦντας», 

γιά τούς ἐκμεταλλευτές, γιά τούς τοκογλύφους, 

γιά τούς σκληροκάρδιους καί ἀνελεήμονες, 

γιά τήν ἐλεημοσύνη, γιά τή συμπάθεια 

τῶν ἐπιδεομένων καί γιά τή «μνεία τῶν πενήτων 

ἐν ταῖς προσευχαῖς». Ἡ ἀρετή τῆς ἐλεημοσύνης 

δέν ἀφορᾶ μόνο τούς πλούσιους, 

ἀλλά καί τούς φτωχούς, γιατί δέν εἶναι ὑπόθεση 

χρημάτων, ἀλλά καρδιᾶς. Ὅλοι πρέπει νά ἔχομε 

σπλάχνα οἰκτιρμῶν, γιατί ὅλα, ἀκόμα καί τό 

δίλεπτο τῆς χήρας, τά εὐλογεῖ καί τά πολλαπλασιάζει 

ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ὁ Κύριος εἶπε ὅτι 

ὁ ἄνθρωπος δέν θά ζήσει μόνο μέ ψωμί. Ἀλλά 

καί ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ζήσει χωρίς ψωμί 

(Ἐπίσκοπος Κάλλιστος Ware). Ὁ Ἅγιος Ἰάκωβος 

ὁ Ἀδελφόθεος λέει: «Ἄς πάρουμε τήν περίπτωση 

πού κάποιος ἀδελφός ἤ ἀδελφή δέν 

ἔχουν ροῦχα νά ντυθοῦν καί στεροῦνται τό καθημερινό 

τους φαγητό. Ἄν κάποιος ἀπό σᾶς τούς 

πεῖ· ὁ Θεός μαζί σας. Πηγαίνετε στό καλό. Εὔχομαι 

νά βρεῖτε ροῦχα καί νά χορτάσετε φαγητό, 

ποιό τό ὄφελος ἄν δέν τούς δώσει κιόλας τά 

ἀπαραίτητα, πού χρειάζεται τό σῶμα;» (Ἰακ. 

2,14). Ἕνας Ρῶσος φιλόσοφος, ὁ Ν. Μπερντιάγεφ 

εἶπε: «Τό ψωμί γιά τόν ἑαυτό μου εἶναι 

μιά ὑλική ἐπιδίωξη· τό ψωμί γιά τόν πλησίον 

εἶναι μιά πνευματική ἐπιδίωξη» (Ἐπίσκοπος 

Κάλλιστος Ware). 

Ὁ Προφήτης Δαβίδ λέγει: «Μακάριος ὁ συνιών 

ἐπί πτωχόν καί πένητα, ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ 

ρύσεται αὐτόν ὁ Κύριος» (Ψαλμ. 46). Ἔχομε 

εὐθύνη γι᾽ αὐτούς, πού πεινᾶνε, γι᾽ αὐτούς πού 

χρειάζονται ἕνα πιάτο φαγητό, γι᾽ αὐτούς πού 

δέν ἔχουν νά ντυθοῦν, γι᾽ αὐτούς πού ζητοῦν 

ψωμί, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν καταγωγή τους ἤ 

τή θρησκεία τους. Γιά τά φαγητά πού πετᾶμε, 

θά δώσομε λόγο στό Θεό. Καί γι᾽ αὐτά τά παραπανίσια, 

πού ἀγοράζομε ἀπό ματαιόδοξα καί 

πολυτέλεια θά μᾶς ζητήσει ὁ Χριστός λόγο ἐν 

ἡμέρᾳ κρίσεως. Ὁ Κύριος εἶπε· «μακάριόν ἐστιν 

μᾶλλον διδόναι ἤ λαμβάνειν» (Πράξ. 20,35), 

καλύτερο εἶναι νά δίνεις παρά νά παίρνεις. Ὅσο 

πτωχός καί ἄν εἶσαι δίνε ἀπό τό ὑστέρημά σου 

τό δίλεπτον τῆς χήρας, ἕνα πιάτο φαγητό, ἕνα 

ποτήρι νερό, ἕνα χαμόγελο, ἕνα βλέμμα καλωσύνης, 

ἕνα πόνο καρδιᾶς, μιά προσευχή καί 

τότε θά ζεῖς τό θαῦμα τοῦ πολλαπλασιασμοῦ 

καί τῆς εὐλογίας τοῦ Θεοῦ στή ζωή σου. 

Ἀγαπητοί μου· ἐπιτρέψετέ μου νά κλείσω 

τήν ἀποψινή ὁμιλία μου μέ τά σοφά λόγια ἑνός 

μεγάλου Ἁγίου καί Ὁμολογητοῦ τῆς Ὀρθόδοξης 

Σερβικῆς Ἐκκλησίας, τοῦ Ἐπισκόπου Ἀχρίδος 

Νικολάου Βελιμίροβιτς, πού ἔζησε τόν περασμένο 

αἰώνα: «Ἡ σφραγίδα τῆς ἀπελπισίας 

εἶναι ἡ αὐτοκτονία. Ἀναρωτιέστε, γιατί ὑπάρχει 

τόση ἀπελπισία καί γιατί ὑπάρχουν τόσοι ἀπελπισμένοι 

στήν ἐποχή μας; Ἀπό τό ἄδειασμα τοῦ 

μυαλοῦ καί τήν ἐρημιά τῆς καρδιᾶς. Ὁ νοῦς δέ 

σκέφτεται τό Θεό καί ἡ καρδιά δέν ἀγαπάει τόν 

Θεό. Ὅλος ὁ κόσμος δέν μπορεῖ νά γεμίσει τό 

ἀνθρώπινο μυαλό. Αὐτό μπορεῖ μόνο ὁ Θεός νά 

τό κάνει. Χωρίς τόν Θεό ὁ νοῦς εἶναι πάντα ἄδειος 

καί ὅλες οἱ γνώσεις, πού μπαίνουν στό μυαλό, 

πέφτουν στήν ἄβυσσο. Ἡ ἀγάπη ὅλου τοῦ κόσμου 

δέν μπορεῖ νά γεμίσει τήν καρδιά τοῦ 

ἀνθρώπου, ἐπειδή ἡ καρδιά νιώθει πώς ἡ κοσμική 

ἀγάπη ἀλλάζει καί εἶναι σάν τήν παλίρροια καί 

τήν ἄμπωτη τῆς θάλασσας. Ἀδελφοί μου, καί τό 

μυαλό καί ἡ καρδιά μας ἀνήκουν στό Θεό καί 

μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά τά γεμίσει μέ τή δύναμή 

Του: Νά τά γεμίσει μέ τή δική Του χαρούμενη 

σοφία, μέ τήν πίστη καί τήν ἀγάπη. 

Χωρίς τό Θεό ὅλα εἶναι ἀμάθεια. 

Χωρίς τό Θεό ὅλα εἶναι στεναχώρια. 

Χωρίς τό Θεό ὅλα εἶναι ἀπελπισία» 

(Ἁγίου Νικολάου Ἀχρίδος, Ἀφυπνιστικοί Λόγοι 

μέσα ἀπό τό παράθυρο τῆς φυλακῆς- Μηνύματα 

στό λαό, Ἐκδόσεις «Ὀρθόδοξος Κυψέλη»). 

26

Ἡ διάκριση τν μελν τῆς Ἐκκλησίας 

καί ὁ ρόλος τους γιά τή λειτουργία τοῦ σώματος 

Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, 

Ἀν. Καθηγητῆ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης 

Προλεγόμενα 

Ως γνωστόν ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖται 

ἀπό πολλά μέλη, τά ὁποῖα μεταξύ 

τους διαφέρουν καί ὡς πρός τή θέση 

καί ὡς πρός τά διακονήματα, χωρίς 

αὐτό νά συνιστᾶ διαίρεση ἤ ἀντίθεση μεταξύ 

τῶν πιστῶν. Ἐπιπροσθέτως «ἡ Ἐκκλησία εἶναι 

ὀργανισμός καί κοινωνία θεοσύστατος, θεμελιωθείς 

ὑπό τοῦ Κυρίου πρός σωτηρίαν καί ἁγιασμόν 

τοῦ ἀνθρωπίνου γένους 1 », ὁ ὁποῖος ἐρείδεται 

ἐπί τῆς θεμελιώδους ἀρχῆς τῆς ἑνότητος 

τῶν μελῶν της σύμφωνα καί μέ τίς χαρακτηριστικές 

εἰκόνες τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ὁ μέγας 

τῶν ἐθνῶν κήρυξ χρησιμοποιεῖ τίς εἰκόνες 

«σώματος καί κεφαλῆς» 2 καί «τῆς οἰκοδομῆς» 3 , 

παρομοιάζοντας κεφαλή καί θεμέλιο ἀντιστοίχως 

τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, γιά νά καταδείξει 

τή σχέση μεταξύ τῶν μελῶν τῆς 

Ἐκκλησίας. 

Γιά τήν ἄρρηκτη ἑνότητα τοῦ σώματος ἀλλά 

καί γιά τήν πρόοδο τῶν μελῶν του, ἡ Ἐκκλησία 

διέκρινε ἐξαρχῆς δύο τάξεις, τούς ποιμένες 

καί τούς ποιμαινόμενους, ἀκολουθοῦσα τό 

παράδειγμα τοῦ Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος «ἔδωκε τούς 

μέν ἀποστόλους, τούς δέ προφήτας, τούς δέ 

εὐαγγελιστάς, τούς δέ ποιμένας καί διδασκάλους, 

πρός καταρτισμόν τῶν ἁγίων εἰς ἔργον 

διακονίας, εἰς οἰκοδομήν τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ» 

4 . Ἀργότερα πλήν τῶν κληρικῶν καί 

λαϊκῶν, διαμορφώθηκε καί μία τρίτη τάξη, τῶν 

μοναχῶν, ἡ ὁποία εὑρίσκεται μεταξύ τῶν δύο 

προηγουμένων. 

Ἡ τάξη τῶν κληρικῶν 

Γιά νά προσεγγίσομε τήν πρώτη τάξη θεωροῦμε 

δόκιμο νά ἀναφέρουμε τήν κλήση τῶν 

Ἀποστόλων ἀπό τό Χριστό, τήν τριετή θητεία 

τους κοντά του κατά τήν ἄσκηση τοῦ ἐπίγειου 

ἔργου του, τό θαυμαστό γεγονός τῆς Πεντηκοστῆς, 

θεολογικά θέματα τά ὁποῖα ἀποτελοῦν 

τή βάση τῆς μυστηριακῆς ἱερωσύνης. 

Εἶναι ἐπίσης ἀληθές ὅτι «ὁ Χριστός κάλεσε τόν 

Παῦλο ὡς Ἀπόστολο, ὁ Παῦλος δέ χειροτόνησε 

τόν Τίτο, ὡς ἐπίσκοπο Κρήτης, τόν Τιμόθεο ὡς 

ἐπίσκοπο Ἐφέσου, τόν Διονύσιο Ἀρεοπαγίτη, ὡς 

ἐπίσκοπο Ἀθηνῶν, καί ἄλλους στίς ἐκκλησίες 

πού αὐτός ἵδρυσε, ἀκόμη δέ καί πρεσβυτέρους 

στά Λύστρα, τό Ἰκόνιο, τήν Ἀντιόχεια καί 

ἀλλοῦ. Οἱ πρῶτοι αὐτοί ἐπίσκοποι χειροτόνησαν 

ἄλλους ἐπισκόπους, πρεσβυτέρους καί διακόνους. 

Τό ἴδιο ἔκαναν καί οἱ ἄλλοι Ἀπόστολοι 

καί μάλιστα καθώς πλησίαζε τό τέλος τῆς ἐπίγειας 

ζωῆς καί δράσης τους, χειροτόνησαν καί 

ἐγκαθίδρυσαν τούς διαδόχους τους ἐπισκόπους 

καί πρεσβυτέρους, στούς ὁποίους ἐμπιστεύθηκαν 

τό εἰδικό ἱερατικό χάρισμα καί ὅλη τήν 

πνευματική ἐξουσία γιά νά τήν μεταδώσουν 

στίς ἐπερχόμενες χριστιανικές γενεές» 5 . Ἔτσι μέ 

τήν ἀποστολική διαδοχή τῶν Ἐπισκόπων διασφαλίστηκε 

ἡ αὐθεντική παράδοση καί οἱ βασικές 

ἰδιότητες τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖες εἶναι: 

ἑνότης, ἁγιότης, καθολικότης καί ἀποστολικότης 

6 . 

Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ἀρχαῖοι ἐκκλησιαστικοί 

συγγραφεῖς συνέταξαν ἐπισκοπικούς καταλόγους 

7 μεταξύ τῶν ὁποίων ὁ Εἰρηναῖος 

Λυῶνος, γιά νά τεκμηριώσει στούς αἱρετικούς 

τήν ἀλήθεια τῆς ἀποστολικῆς παραδόσεως. Ὁ 

ἴδιος γράφει· «Τήν μέν οὖν παράδοσιν τῶν Ἀποστόλων 

ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ φανερουμένην ἐν 

πάσῃ ἐκκλησίᾳ πάρεστιν ἀναγνωρίσαι πᾶσι 

τοῖς τἀληθῆ ὁρᾷν ἐθέλουσιν, καί ἔχομεν καταριθμεῖν 

τούς ὑπό τῶν Ἀποστόλων κατασταθέντας 

ἐπισκόπους κατά τάς ἐκκλησίας καί τούς 

διαδεξαμένους αὐτούς ἕως ἡμῶν, τούς μηδέν 

τοιοῦτο διδάξαντας μηδέ ἐπιγνόντας, οἷον ὑπό 

τούτων ληρωδεῖται» 8 . Τήν πρωτοβουλία τοῦ 

Εἰρηναίου συνέχισε ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας, ὁ 

ὁποῖος μᾶς παρέδωσε κατάλογο ἐπισκόπων 

γιά τίς τέσσερις μεγάλες Ἐκκλησίες Ἱεροσολύμων, 

Ἀλεξανδρείας, Ρώμης καί Ἀντιοχείας 9 . Ἐκ 

τῶν ἀνωτέρω ἀντιλαμβανόμεθα ὅτι οἱ Ἐπίσκοποι 

ὡς φορεῖς τῆς πνευματικῆς ἐξουσίας 

εἶχαν καί ἔχουν τήν εὐθύνη λειτουργίας καί 

προαγωγῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὀργανισμοῦ. 

Σέ σχέση μέ τούς λαϊκούς «οἱ κληρικοί διακρίνονται 

εἰς δύο τάξεις: α) εἰς τήν τῶν ἀνωτέρων 

κληρικῶν, δηλαδή ἐπισκόπων, 

27


πρεσβυτέρων καί διακόνων, καί β) εἰς τήν τῶν 

κατωτέρων, δηλαδή ὑποδιακόνων, ἀναγνωστῶν, 

ψαλτῶν, πυλωρῶν, νεωκόρων 

κ.λπ.» 10 . Ἡ ἰδιότης τοῦ κληρικοῦ ἀποκτᾶται μέ 

τή χειροτονία, πού ἀποτελεῖ τή «θεοσύστατο 

τελετή, ἐν τῇ ὁποίᾳ δι’εὐχῆς καί ἐπιθέσεως τῶν 

χειρῶν τοῦ ἐπισκόπου κατέρχεται ἡ θεία χάρις 

προχειριζομένη τόν ὑποψήφιον εἰς ἕνα τῶν 

τριῶν ἱερατικῶν βαθμῶν» 11 . 

Ὁ Ἰγνάτιος θεοφόρος ἀναφερόμενος στή 

σχέση ἱερατείου καί Ἐπισκόπου χαρακτηρίζει 

τούς πρεσβυτέρους «συνέδριον Θεοῦ» καί τόν 

Ἐπίσκοπο «τύπον τοῦ Πατρός τῶν ὅλων», οἱ 

ὁποῖοι συνεργάζονται ἁρμονικά καί ἀποτελοῦν 

«συνάθροισμα ἁγίων» 12 . Ὁ ἴδιος πνευματοφόρος 

ἀνήρ εἰκονίζει τούς ἱερωμένους σάν 

χορδές μιᾶς κιθάρας πού δημιουργοῦν ἁρμονία, 

ὅταν αὐτές πάλλονται ἀπό τόν κιθαρωδό. 

«Τό γάρ ἀξιονόμαστον πρεσβυτέριον ἄξιον ὄν 

τοῦ Θεοῦ, οὕτως συνήρμοσται τῷ ἐπισκόπῳ, ὡς 

χορδαί κιθάρα . Συνδεδεμένοι οὕτω τῇ ὁμονοίᾳ 

καί συμφώνῳ ἀγάπῃ, ἧς ἐστιν ἀρχηγός καί 

φύλαξ Ἰησοῦς ὁ Χριστός. Καί οἱ κατ’ ἄνδρα δέ 

χορός γίνεσθε εἷς, ἵνα σύμφωνοι ὄντες ἐν ὁμονοίᾳ, 

συνάφειαν Θεοῦ λαβόντες ἐν ἑνότητι, ἕν 

γίνεσθε τῇ συμφωνίᾳ, τῷ Θεῷ Πατρί καί τῷ 

ἡγαπημένῳ Υἱῷ αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστῷ τῷ Κυρίῳ 

ἡμῶν» 13 . 

Ἡ τάξη τῶν λαϊκῶν 

Ἀναφορικά μέ τούς «λαϊκούς» ὡς ὅρος δέν 

συναντᾶται στήν ἁγία Γραφή. Ἀντ’ αὐτοῦ 

ἀπαντᾶται τόσο στήν Παλαιά Διαθήκη 14 , ὅσο 

καί στήν Καινή Διαθήκη 15 ὁ ὅρος «λαός», ἀπό 

τόν ὁποῖον καί παράγεται. Στήν Ἐκκλησιαστική 

Γραμματολογία ὁ ὅρος χρησιμοποιεῖται 

ἀπό τόν Κλήμεντα Ρώμης 16 , τόν Κλήμεντα 

Ἀλεξανδρείας 17 , τόν Ὠριγένη 18 καί ἄλλους Πατέρες 

καί Ἐκκλησιαστικούς Συγγραφεῖς. 

Ἡ δεύτερη τάξη τῶν λαϊκῶν, ναί μέν δέν 

τελεῖ ἱερά μυστήρια ὅμως συμμετέχει 

ἐνεργῶς 19 στά θέματα τῆς Ἐκκλησίας. Διά τοῦ 

βαπτίσματος καί χρίσματος ἀποκτᾶ δικαιώματα 

ἐπί τοῦ τριπλοῦ ἀξιώματος τοῦ Κυρίου 

(Ἀρχιερατικοῦ, Βασιλικοῦ, Προφητικοῦ), μέ 

συνέπεια νά δύναται νά μετέχει στό τελετουργικό, 

τό διδακτικό καί τό διοικητικό 20 

ἔργο τῆς Ἐκκλησίας. 

Ὁ μακαριστός καθηγητής Ἰωάννης Καρμίρης 

ἐξετάζοντας τή θέση καί τή διακονία τῶν 

λαϊκῶν χριστιανῶν στή μελέτη του τονίζει . 

«Οἱ λαϊκοί, ἀποτελοῦντες ζωντανό καί ἐνεργητικό 

στοιχεῖο τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ὀργανισμοῦ, 

ἔχουν τά δικά τους ἀπαράγραπτα 

δικαιώματα, καθήκοντα καί διακονήματα μέσα 

στήν Ἐκκλησία, ὅπου πρέπει νά διαδραματίζουν 

δικαιωματικά σημαίνοντα ρόλο. Συμμετέχοντας 

στή διδαχή, στήν ἱεραποστολή, στή λατρεία, 

στή διοίκηση, στό κοινωνικό καί σέ ὅλο 

γενικώτερα τό ἐκκλησιαστικό ἔργο, οἱ λαϊκοί θά 

συμβάλλουν ἔτσι στήν ἐπιτυχία του καί στόν 

πληρέστερο καί βαθύτερο εὐαγγελισμό καί 

ἐκχριστιανισμό τοῦ κόσμου μέ ὑψηλό αἴσθημα 

χριστιανικῆς εὐθύνης» 21 . 

Αὐτονόητον εἶναι ἡ ἀγαστή συνεργασία- 

ὑπακοή τῶν δύο τάξεων ὑπό τόν ζωοδότην 

Χριστόν, γιά τήν προαγωγή τοῦ ὅλου σώματος. 

Τό ἐρώτημα «κλῆρος ἤ λαός» εἶναι φυσικά 

ψευτοδίλημμα καί ἀπορρίπτεται τόσο ἀπό τήν 

Πατερική, ὅσο καί ἀπό τή σύγχρονη θεολογία. 

Διά τῆς ἐνσυνείδητης ὑπακοῆς προκόπτει ὅλο 

τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας καί κοινωνεῖ οὐσιαστικά 

μέ τήν κεφαλή του. 

Ὁ Ἰγνάτιος ὁ θεοφόρος ἐπισημαίνει . «Οἱ λαϊκοί 

τοῖς διακόνοις ὑποτασσέσθωσαν. Οἱ διάκονοι, 

τοῖς πρεσβυτέροις· οἱ πρεσβύτεροι, τῷ 

ἐπισκόπῳ . ὁ ἐπίσκοπος, τῷ Χριστῷ ὡς αὐτός τῷ 

Πατρί» 22 . Ἐπίσης ὁ Γρηγόριος Θεολόγος σέ 

πολλούς λόγους του ὁμιλεῖ γιά τά δικαιώματα 

καί τά καθήκοντα τῶν δύο τάξεων χωρίς ἡ μία 

νά σφετερίζεται ἤ νά ἀνατρέπει τήν ἄλλη. Μεταξύ 

ἄλλων προτείνει . «Τά πρόβατα μή ποιμαίνετε 

τούς ποιμένας, μηδέ ὑπέρ τούς ἑαυτῶν 

ὅρους ἐπαίρεσθε… μή τοίνυν τις κεφαλή, μόλις 

που χείρ τυγχάνων ἤ πούς ἄλλο τι τῶν εὐτελεστέρων 

μελῶν τοῦ σώματος, ἀλλ’ ἕκαστος ἐν ᾗ 

ἐκλήθη τάξει, ἐν ταύτῃ μενέτω, κἄν ᾗ τῆς κρείττονος 

ἄξιος… μηδέ ὁ τῆς ὑποταγῆς νόμος καταλυέσθω, 

μηδέ ποιῶμεν ἀναρχίαν τήν 

πολυαρχίαν» 23 . Ἀκόμα ὁ Παῦλος Εὐδοκίμωφ 

28


κατά τόν προηγούμενο αἰώνα σχολιάζοντας 

τήν ὡς ἄνω σχέση λέγει . «Βλέπομεν λοιπόν καθαρά 

ὅτι τό οὐσιῶδες τῆς ἀνατολικῆς παραδόσεως 

δέν εἶναι οὔτε ἡ ἀντιιεραρχική στάσις τῆς 

ἰσότητος τῶν πάντων, οὔτε ἡ κληρικοκρατική 

διχοτόμησις τοῦ ἑνιαίου σώματος, ἀλλά ἡ ἱερατική 

συμμετοχή τῶν πάντων εἰς τόν μοναδικόν 

θεῖον ἱερέα διά μέσου τῶν δύο ἱερωσυνῶν. Καί 

αἱ δύο ἱδρύθησαν ἀπό τόν Θεόν καί αὐτή ἡ προέλευσις 

αὐτῶν τάς ἀποσπᾶ ἀπό τόν κόσμον καί 

ἀπό κάθε ἐγκόσμιον προοπτικήν» 24 . 

Ἡ τάξη τῶν μοναχῶν 

Ἡ τρίτη τάξη τῶν μοναχῶν δέν ὑφίστατο 

ἐξαρχῆς. Οἱ πρῶτοι ἀσκητές ζοῦσαν ἐντός τῆς 

χριστιανικῆς κοινότητος. Περί τά μέσα τοῦ 

τρίτου αἰῶνος ἐμφανίζονται οἱ ἐρημίτες καί 

ἀναχωρητές. Πρότυπο ἀναχωρητισμοῦ θεωρεῖται 

ὁ Μέγας Ἀντώνιος. Τόν τέταρτο αἰώνα 

ὁ ἀναχωρητισμός ἐξελίσσεται σέ κοινοβιακό 

σύστημα μέ ἐμπνευστές καί θεμελιωτές τούς 

Παχώμιο καί Μέγα Βασίλειο. Ἀπό τόν δέκατο 

τέταρτο αἰώνα ἐμφανίζονται καί τά ἰδιόρυθμα 

μοναστήρια 25 , ὁπότε ἔχομε τό συνολικό πλαίσιο 

λειτουργίας τῆς μοναχικῆς τάξεως. 

Σύμφωνα μέ τόν τέταρτο κανόνα τῆς Δ΄ 

οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁ μονήρης βίος ὑπάγεται 

εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί ὑπό τήν ἄμεσον καί 

πλήρη δικαιοδοσίαν τῶν κατά τόπους Ἐπισκόπων 

26 . Κατά τά εἰωθότα «ἡ μοναχική ἰδιότης 

ἀποκτᾶται διά τῆς μοναχικῆς κουρᾶς, ἡ 

ὁποία εἶναι ἱερά τελετή, διά τῆς ὁποίας ὁ ὑποψήφιος 

μοναχός κατατάσσεται τυπικῶς καί ἐπισήμως 

εἰς τήν μοναχικήν ἀδελφότητα, τῆς 

ὁποίας καθίσταται κανονικόν μέλος. Κατά τήν 

μοναχικήν δέ κουράν δίδεται ὑπό τοῦ ὑποψηφίου 

μοναχοῦ ἡ μοναχική ὁμολογία, διά τῆς 

ὁποίας οὗτος ἀφιεροῦται εἰς τόν Θεόν καί ὑπόσχεται 

νά τηρήσῃ διά βίου ἐγκράτειαν, ἀκτημοσύνην 

καί ὑπακοήν εἰς τάς ἐντολάς τοῦ 

ἡγουμένου καί τῆς ἀδελφότητος» 27 . 

Ὁ ρόλος τῶν τριῶν τάξεων 

Μετά τή σύντομη αὐτή παρουσίαση τῶν 

τριῶν τάξεων, ἀναφύεται τό ἐρώτημα . μέ ποιό 

τρόπο θά πολιτευθοῦν τά πρόσωπα πού τίς 

συγκροτοῦν, γιά νά ἀνταποκριθοῦν στήν ἀποστολή 

τους; Κατά τήν κρίση μας ἡ ἀπάντηση 

εἶναι μία . νά μελετηθεῖ σέ βάθος καί νά βιωθεῖ 

ἡ ἀποταμιευθεῖσα πατερική διδασκαλία. Ὁρισμένοι 

θεωροῦν στίς ἡμέρες μας ὅτι πολλά 

πρέπει νά ἀλλάξουν σέ θέματα πίστεως γιά νά 

δημιουργηθεῖ 

ἕνα ρεῦμα 

ἐπιστρ ο φῆς 

στήν Ἐκκλησία. 

Φθάνουν 

μάλιστα στό 

σημεῖο κάποιοι 

νά διδάσκουν 

καί 

ἀ λ λ ό τ ρ ι ε ς 

ἀπόψεις ἀπό 

αὐτές πού 

ἔχουν παραδοθεῖ 

ἀπό 

τούς Πατέρες, 

κ ά ν ο ν τ α ς 

τούς «διδασ 

κ ά λ ο υ ς » 

στούς μελιρρύτους 

ποταμούς 

τῆς σοφίας. 

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὑπογραμμίζοντας τό 

ρόλο τῆς ἀληθοῦς πίστεως τήν ὁποία παρέδωσε 

ὁ Κύριος, ἐκήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι καί 

ἐφύλαξαν οἱ Πατέρες, καί πού σ’αὐτήν ἔχει θεμελιωθεῖ 

ἡ Ἐκκλησία εἰσηγεῖται . «Ἴδωμεν δέ 

ὅμως καί πρός τούτοις καί αὐτήν τήν ἐξ ἀρχῆς 

παράδοσιν καί διδασκαλίαν καί πίστιν τῆς καθολικῆς 

Ἐκκλησίας ἥν ὁ μέν Κύριος ἔδωκεν, οἱ 

δέ Ἀπόστολοι ἐκήρυξαν καί οἱ Πατέρες ἐφύλαξαν. 

Ἐν ταύτῃ γάρ ἡ Ἐκκλησία τεθεμελίωται» 28 . 

Ὁ ἴδιος θεοφόρος ἀνήρ ἀπορρίπτει κάθε καινοτομία, 

διότι δέν ἐκφράζει τήν πατρώα παράδοση 

. «Ἐμοί πλῆθος αἰδέσιμον, οὐ τό φεῦγον 

ἐξέτασιν, ἀλλά τό παρέχον ἀπόδειξιν . οὐ τό 

χαῖρον καινοτομίᾳ, ἀλλά τό φυλάττον πατρώαν 

κληρονομίαν» 29 . 

Μέ ἀφορμή ἐπίσης τήν προβαλλόμενη ἀπό 

κάποιους μεταπατερική ἤ ἀντιπατερική θεολογία, 

καλόν εἶναι νά ἐντρυφήσομε στήν τοποθέτηση 

τοῦ Γρηγορίου Νύσσης, ἡ ὁποία 

εἶναι σαφής . «Παυσώμεθα τοῦ θέλειν εἶναι τῶν 

διδασκάλων διδάσκαλοι. Μισήσωμεν τό λογομαχεῖν 

ἐπί καταστροφῇ τῶν ἀκουόντων. Πιστεύσωμεν 

ὡς οἱ Πατέρες ἡμῶν 

παραδεδώκασιν. Οὐκ ἐσμέν τῶν Πατέρων σοφώτεροι 

. οὐκ ἐσμέν τῶν διδασκάλων ἀκριβέστεροι» 

30 . Ἀκόμα ἄς μήν λησμονοῦμε τή 

χρυσοστομική ἄποψη ὅτι οὐδείς πού θέλησε, 

νά πλήξει τήν Ἐκκλησία ἑκουσίως ἤ ἀκουσίως 

ἐπέτυχε τό στόχο του . «Οὐδέν Ἐκκλησίας δυ- 

29


νατώτερον ἄνθρωπε. Λῦσον τόν πόλεμον, ἵνα 

μή καταλύσῃ σου τήν δύναμιν . μή εἴσαγε πόλεμον 

εἰς οὐρανόν. Ἄνθρωπον ἐάν πολεμῇς, ἤ ἐνίκησας 

ἤ ἐνικήθης, ἐκκλησίαν δέ ἐάν πολεμῆς, 

νικῆσαι σε ἀμήχανον .· ὁ Θεός γάρ ἐστιν ὁ πάντων 

ἰσχυρότερος» 31 . 

Ἐπιλεγόμενα 

Κατόπιν τούτων κατανοοῦμε ὅτι ἀπό τή μία 

πλευρά ἡ ἐπιστροφή 32 στή ζῶσα διδασκαλία 

τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελεῖ ὕψιστο 

ζήτημα καί πρώτιστο αἴτημα τῆς τρίτης χιλιετίας. 

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ἡ διάκριση τῶν 

τριῶν τάξεων ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καί ἡ ἀναφορά 

σέ κληρικούς, μοναχούς καί λαϊκούς «δέν ἔχει 

κανένα ἄλλο σκοπό ἀπό τήν αὔξηση τοῦ καθενός 

καί ὅλων μαζί στήν πληρότητα τοῦ σώματος 

τοῦ Χριστοῦ. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι μιά 

θρησκευτική ἑταιρεία, στήν ὁποία κυβερνᾶ ὁ 

Θεός μέσῳ τῶν ἱερέων πάνω στό λαό, ἀλλά τό 

ἴδιο τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, μέ μόνη πηγή ἀλλά 

καί περιεχόμενο τῆς ζωῆς της τή θεανθρώπινη 

ζωή τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ» 33 . 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 

1. Ροδόπουλου Π., Μαθήματα Κανονικοῦ Δικαίου, 

ἔκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1980, σ. 136. 

2. Ρωμ. ΙΒ΄, 4-5. Α΄ Κορ. ΙΒ΄,14-22. Ἐφεσ. Α΄, 22- 

23. Κολ. Α΄, 18. Β΄, 19. 

3. Β΄ Κορ, ΙΓ΄, 10. Πρβλ. καί Ἐφεσ. Δ΄, 13. 

4. Ἐφεσ. Δ΄, 11-13. 

5. Βακάρου Δ., Ἡ ἱερωσύνη στήν Ἐκκλησιαστική 

γραμματεία τῶν πέντε πρώτων αἰώνων, Θεσ/νίκη 

1986, σ. 100. 

6. Περισσότερα βλ. Κρικώνη Χ., Ἡ αὐθεντία τῆς 

Ἐκκλησίας, τό κῦρος τῆς παραδόσεώς της καί ἡ διδασκαλία 

τῶν Πατέρων, ἔκδ. University Studio 

Press, Θεσ/νίκη 1998, σσ. 238-276. 

7. Εἰρηναίου Λυῶνος, Ἔλεγχος καί ἀνατροπή τῆς 

ψευδωνύμου γνώσεως, PG7, 844Β, 849Α-Β. 

8. Αὐτόθι, σ. 848Β. 

9. Εὐσεβίου Καισαρείας, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία 

Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄, PG20, 308C, 445A ἑξ. Τοῦ αὐτοῦ χρονικός 

κανών, PG19, 313 ἑξ. 

10. Ροδόπουλου Π., Μαθήματα… ἔνθ. ἀνωτ. σ. 

146. Βλ. καί Ἀναστασίου Ἰ., Ἐκκλησιαστική Ἱστορία 

Τόμ. Α΄, Θεσ/νίκη 1979, σσ. 194-197. 


137. Στεφανίδου Β., Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, ἔκδ. 

Παπαδημητρίου, Ἀθήνα 1998, σσ. 153-166. 

12. Ἰγνατίου θεοφόρου, Πρός Τραλλησίους 3, 

PG5, 780Α. Περισσότερα βλ. Μπουρνέλη Ἀ., «Τό 

πρόσωπο τοῦ Ἐπισκόπου εἰς τάς ἐπιστολάς τοῦ 

Ἱερομάρτυρος Ἰγνατίου», Ἄγκυρα Ἐλπίδος 10(2010) 

11-14. 

30 

13. Ἰγνατίου θεοφόρου, Πρός Ἐφεσίους 4, PG5, 

736Α. 

14. Δευτερ. Δ΄, 1 ἑξ. Ζ΄, 6 ἑξ. 

15. Πέτρ. Β΄, 9-10. 

16. Κλήμεντος Ρώμης, Α΄ Κορινθίους 40, 5 PG1, 

289A. «Τῷ ἀρχιερεῖ ἴδιαι λειτουργίαι δεδομένα εἰσί, 

καί τοῖς ἱερεῦσιν ἴδιον τόπος προστέτακται, καί 

λευΐταις ἴδιαι διακονίαι ἐπίκεινται, ὁ λαϊκός ἄνθρωπος 

τοῖς λαϊκοῖς προστάγμασι δέδεται» 

17. Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως, Στρωματεῖς Γ΄, 12 

PG8, 1189C. 

18. Ὠριγένους, Εἰς Ἱερεμίαν 11, 3 PG 13, 369C. 

19. Περισσότερα βλ. Μπουρνέλη Ἀ., «Ὁ λαϊκός 

χριστιανός κατά τήν παράδοσιν τῆς Ἐκκλησίας», 

Ὀρθόδοξη μαρτυρία 78 (2006) 81-86. 

20. Γιά περισσότερες πληροφορίες βλ. Μπούμη 

Π., Κανονικόν Δίκαιον, Ἀθήνα 1991, σσ. 171-174. 

21. Καρμίρη Ἰ., Ἡ θέση καί ἡ διακονία τῶν λαϊκῶν 

στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἔκδ. Τῆνος, Ἀθῆναι 1988, 

σ. 10 

22. Ἰγνατίου θεοφόρου, Πρός Σμυρναίους 10, 

PG5, 853B. Πρβλ καί Γαλ. Α΄, 10. Ἑβρ. ΙΓ΄, 17. 

23. Γρηγορίου θεολόγου, Λόγ. ΙΘ΄, 10 PG35, 

1053C. 

24. Εὐδοκίμωφ Π., Ἡ πάλη μέ τόν Θεόν, Θεσ/νίκη 

1970, σ. 273. 

25. Μπούμη Π., Κανονικόν… ἔνθ. ἀνωτ. σσ. 174- 

176. Βλ. καί Ἀναστασίου Ἰ., Ἐκκλησιαστική… ἔνθ. 

ἀνωτ. σσ. 275-284. Τζώγα Χ., «Μοναχισμός», ΘΗΕ 

9, 18-35. Βαφειάδη Ἠ., «Μοναχικός βίος», ΜΕΕ 17, 

329-331. Παπανικολάου Φ., Ἡ ἔρημος καί ἡ πόλη, 

ἔκδ. Πουρναρᾶ, Θεσ/νίκη 2000. 

26. Πηδάλιον, Κανών 4 ος , Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, 

ἔκδ. Ἀστήρ, Ἀθῆναι 1976, σσ. 187-189. 


154. 

28. Μεγάλου Ἀθανασίου, Πρός Σεραπίωνα 1, 28 

PG26, 593D. Βλ. καί Κοντάκιον Κυριακῆς Ἁγίων 

Πατέρων τῶν ἐν Νικαίᾳ, Πεντηκοστάριον, Κυριακή 

ἑβδόμη ἀπό τοῦ Πάσχα. «Τῶν Ἀποστόλων τό κήρυγμα 

καί τῶν Πατέρων τά δόγματα τῇ Ἐκκλησίᾳ 

μίαν τήν πίστιν ἐκράτυνεν . ἥ καί χιτῶνα φοροῦσα 

τῆς ἀληθείας, τόν ὑφαντόν ἐκ τῆς ἄνω θεολογίας, 

ὀρθοτομεῖ καί δοξάζει τῆς εὐσεβείας τό μέγα μυστήριον». 

29. Μεγάλου Ἀθανασίου, Πρός τούς πλήθει μόνῳ 

κρίνοντας τήν ἀλήθειαν, PG28, 1341. (spuria) 

30. Γρηγορίου Νὐσσης, Εἰς τό «οὗτος ἐστιν ὁ Υἱός 

μου ὁ ἀγαπητός», PG46, 1112A. 

31. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ὁμιλία πρό τῆς ἐξορίας 

1, PG52, 429. 

32. Περισσότερα βλ. Μπουρνέλη Ἀ., Ἐκκλησιαστική 

Γραμματολογία–Πατρολογία Τόμ. Α΄, ἔκδ. Ν. 

Παναγόπουλος, Ἡράκλειο Κρήτης 2000, σσ. 112- 

116. 

33. Schmemann Al., Εὐχαριστία, ἔκδ. Ἀκρίτας, 

Ἀθήνα 2000, σσ. 125-127.

Ε ὐ σ έ β ι ο ς Ξ η ρ ο π ο τ α μ η ν ό ς 

Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη, 

Ἐκπαιδευτικοῦ-Συγγραφέως 

Οταν ἤμουν παιδί, περί τά μέσα τῆς δεκαετίας 

τοῦ 1960, ἕνα γεγονός πού εἶχε 

γίνει μερικά χρόνια νωρίτερα, ἐξακολουθοῦσε 

νά κυριαρχεῖ ἔντονα στό χωριό 

μας καί νά ἐπηρεσάζει τήν πνευματική καί 

τή θρησκευτική ζωή του. 

Τρεῖς νέοι εἶχαν ἐγκαταλείψει τά ἐγκόσμια καί 

εἶχαν ἀναχωρήσει ἀπό τό χωριό γιά τό Ἅγιον 

Ὄρος, ὅπου προσῆλθαν στήν Ἱερά Μονή Ξηροποτάμου 

γιά νά δοκιμασθοῦν καί νά γίνουν 

«ἐν καιρῷ τῷ δέοντι» μοναχοί. 

Αὐτό τό γεγονός ἔγινε ἀφορμή νά δημιουργηθεῖ 

στό χωριό μας μία ἔντονα πνευματική- 

«ἁγιορείτικη» ἀτμόσφαιρα καί οἱ διηγήσεις 

γιά τή ζωή στόν Ἄθωνα, γιά τούς μοναχούς, 

τούς ἀσκητές, τούς ἡσυχαστές, τους ἐρημίτες καί 

τούς ὁσιομάρτυρες ἦταν καθημερινές καί δημιουργοῦσαν 

συγκίνηση καί κατάνυξη στήν 

ψυχή μας. 

Ἐμεῖς τά παιδιά ἀκούγαμε αὐτές τίς ἀθωνικές 

ἀφηγήσεις «μέ ἀνοικτό στόμα» και τερπόταν ἡ 

καρδιά μας, ἐνῶ ἡ φαντασία μας φτερούγιζε 

στούς ἀπορρώγους βράχους, στίς πλαγιές, στά 

διάσελα καί στά δάση τοῦ Ἄθωνα, ὅπου «συναντούσαμε» 

αἰωνόβιους ἐξαϋλωμένους ἀσκητές, 

μέ κάτασπρα μακρυά γένια πού ἔφταναν 

ἕως τά γόνατα τῶν ποδιῶν τους, ἡμίγυμνους 

(γιά σληρότερη σωματική καί πνευματική 

ἄσκηση) ἅγιους ἀσκητές πού ζοῦσαν στή βαθυτέρα 

ἔρημο καί δέν ἐμφανιζόταν παρά μόνο 

στόν ἱερέα πού τούς κοινωνοῦσε τῶν Ἀχράντων 

Μυστηρίων, νηπτικούς μοναχούς πού το 

πρόσωπό τους ἀκτινοβολοῦσε ἕνα ἱλαρό θεϊκό 

φῶς, νεαρά καλογέρια πού πρίν γνωρίσουν 

μέ τίς ἀτελείωτες ὧρες ἀγρυπνίας καί προσευχῆς, 

μέ τήν ταπείνωση καί τήν ἀπόλυτη ὑπακοή. 

Τότε ἄρχισαν καί τά πρῶτα νοσταλγικά «φτερουγίσματα» 

καί τῆς δικῆς μου καρδιᾶς πρός τό 

Ἅγιον Ὄρος 1 . Ἄκουγα ὅτι ἐκεῖ ὁ Θεός λατρεύεται 

πραγματικά καί ὁ ἄνθρωπος πλησιάζει 

πολύ κοντά στόν Θεό, γίνεται Θεός κατά Χάριν, 

ὅπως ἔκπληκτος ἄκουσα νά λέγει ὁ μακαριστός 

Ἱερομάναχος Ἰουστίνος ἀπό τήν Ἁγία 

Μονή Βιάννου, ὁ ὁποῖος ὑπηρέτησε ὡς Ἐφημέριος 

γιά κάποιο χρονικό διάστημα στό χωριό 

μου 2 . 

Πέρασαν βέβαια πολλά χρόνια ἀπό τότε γιά 

νά κατανοήσω τί ἀκριβῶς ἐννοοῦσε ὁ Γέροντας 

Ἰουστίνος, τόν ὁποῖο, ἄν καί ἤμουν παιδί, 

ἰδιαίτερα ἀγαποῦσα καί εὐλαβούμουν, γιατί ἡ 

ὅλη παρουσία του καί ἡ ἀγάπη του προκαλοῦσαν 

ἱερό σεβασμό καί δέος. 

Ἄκουγα ἐπίσης νά λένε ὅτι αὐτοί οἱ τρεῖς χωριανοί 

μας νέοι εἶχαν Γέροντά τους τόν Ἱερομόναχο 

Εὐσέβιο, πού καταγόταν ἀπό τό χωριό 

Χριστός Ἱεράπετρας, ὁ ὁποῖος τούς ὁδήγησε στό 

Ἅγιον Ὄρος καί στό ὁποῖο ὑποτάχθηκαν, δηλαδή 

ἔκαναν ἀπόλυτη ὑπακοή. 

Ὅλες αὐτές τίς λέξεις, Γέροντας, ὑποκακτικός, 

ὑπακοή, δόκιμος, δοκιμασία κ.ἄ. τίς ἄκουγα γιά 

πρώτη φορά καί δέν γνώρισα τή σημασία τους 

καί τό ἀκριβές περιεχόμενό τους. Μάλιστα, ὅταν 

ρώτησα νά μάθω, μοῦ εἶπαν ὅτι αὐτοί οἱ τρεῖς 

νέοι ἄφησαν τούς γονεῖς τους, τούς συγγενεῖς 

τους, τούς φίλους τους, τούς συγχωριανούς 

τους, ἀκολούθησαν τόν Γέροντά τους, δηλαδή 

τόν πνευματικό τους Πατέρα, στό Ἅγιον Ὄρος, 

ὅπου γιά κάποιο μικρό ἤ μεγαλύτερο χρονικό 

διάστημα θά τούς δοκίμαζε στήν ὑπακοή καί 

στήν ἄσκηση, κι ἄν ἔκρινε ὅτι μποροῦσαν νά 

ἀνταποκριθοῦν ἐπιτυχῶς, θά ἔδινε τή συγκατάθεσή 

του νά καροῦν μοναχοί, νά ἐνδυθοῦν τό 

ἀγγελικό σχῆμα καί νά ἀφοσιωθοῦν ἀπόλυτα 

καί ὁλοκληρωτικά στόν Θεό. 

Γιά τόν Γέροντα Εὐσέβιο τόν Ξηροποταμηνό 

μιλοῦσαν μέ σεβασμό καί θαυμασμό. Ἔλεγαν ὅτι 

ἀσκοῦνταν ἤδη σαράντα καί πλέον χρόνια 

στό Ἅγιον Ὄρος, ὅτι εἶχε βοηθήσει πολύ τή 

Μονή Ξηροποτάμου, τόσο στήν ἀνακαίνισή της, 

μετά ἀπό μιά καταστροφική πυρκαγιά, ὅσο καί 

στήν ἐπάνδρωσή της ἀπό νέους μοναχούς. 

Ἔλεγαν ὅτι ὁ Γέροντας αὐτός εἶχε πολλά πνευματικά 

παιδιά, τά ὁποῖα προέτρεπε καί βοηθοῦσε 

νά σπουδάσουν, νά γίνουν πιστοί καί 

εὐσεβεῖς ἐπιστήμονες καί νά φανοῦν χρήσιμοι 

στήν κοινωνία. 

31


Ὁ μακαριστός Προηγούμενος 

Εὐσέβιος Δασκαλάκης. 

32 

Πέρασαν 

ἀπό τότε 

πολλά χρόνια 

καί ὅταν 

τόν Ἰούλιο 

τοῦ 1985 

βρέθηκα γιά 

πρώτη φορά 

ὡς ταπεινός 

προσκυνητής 

στήν 

Ἱερά Μονή 

Ξηροποτάμου, 

ζήτησα 

νά συναντήσω 

τόν Γέροντα 

Εὐσέβιο, 

νά τόν 

γ ν ω ρ ί σ ω 

«διά ζώσης» 

καί νά πάρω 

τήν εὐχή 

του. Δυστυχῶς 

ὅμως, 

ὅπως μέ πληροφόρησε 

ὁ εὐγενέστατος ἀρχοντάρης, ἄν 

θυμᾶμαι καλά ἦταν ὁ π. Χρυσόστομος, ὁ Γέροντας 

Εὐσέβιος εἶχε κοιμηθεῖ τόν ὕπνο τῶν δικαίων 

πρίν ἀπό ἕνα χρόνο. 

Ἡ χαρμολύπη κυρίευσε τήν ψυχή μου. Ἔνιωθα 

μεγάλη χαρά, γιατί βρισκόμουν στή Μονή 

Ξηροποτάμου. Σ᾽ ἕνα μοναστήρι γιά τό ὁποῖο 

τόσα εἶχα ἀκούσει κατά τήν παιδική μου ἡλικία, 

σ᾽ ἕναν τόπο μετάνοιας, πνευματικῆς ἀσκήσεως, 

προσευχῆς καί ἀληθινῆς λατρείας τοῦ 

Θεοῦ, πού εἶχε μάλιστα τή μεγάλη εὐλογία νά 

φιλοξενεῖ τό μεγαλύτερο τμῆμα ἀπό τόν Τίμιο 

καί Ζωοποιό Σταυρό τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. 

Αἰσθανόμουν ὅμως καί λύπη, γιατί δέν πρόλαβα 

νά γνωρίσω στήν παροῦσα ζωή τό Γέροντα 

Εὐσέβιο, ἀλλά καί γιατί δέν βρίσκονταν πιά ἐδῶ 

οἱ τρεῖς συγχωριανοί μου, πού περί τό 1960 εἶχαν 

ἐνταχθεῖ ὡς δόκιμοι στήν Ξηροποταμηνή Ἀδελφότητα 

ὑπό τήν ὑπακοή καί πνευματική καθοδήγηση 

τοῦ Γέροντος Εὐσεβίου. 

Ὁ ἕνας ἐξ αὐτῶν ἐκάρη μοναχός μέ τό ὄνομα 

Βασίλειος. Ἀργότερα βγῆκε στόν κόσμο, ἔγινε 

Ἱεροδιάκονος καί Ἱερομόναχος ἀπό τόν μακαριστό 

Μητροπολίτη Πέτρας Δημήτριο Μπουρλάκη 

(†1990), προσῆλθε στήν Ἱερά Μονή τῆς 

Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου-Ἁγία Μονή Βιάννου, 

τῆς ὁποίας εἶναι ἐπί πολλά ἔτη Καθηγούμενος 3 . 

Οἱ ἄλλοι δύο δέν ἔγιναν μοναχοί καί ἐπέστρεψαν 

στό χωριό. Ὁ ἕνας ἔγινε ἀργότερα 

ἔγγαμος ἱερέας καί σήμερα εἶναι ἐφημέριος στήν 

Ἐνορία Καστρίου Χόνδρου Βιάννου. Ὁ ἄλλος 

δημιούργησε οἰκογένεια χωρίς νά γίνει κληρικός. 

Ποιός ἦταν ὅμως ὁ Γέροντας Εὐσέβιος ὁ Ξηροποταμηνός, 

αὐτός ὁ εὐλογημένος ἄνθρωπος 

τῶν παιδικῶν μου ἀναμνήσεων, ὁ ὁποῖος ὑπηρέτησε 

μέ ἐπίγνωση τόν Θεό, ἀπέκτησε δεκάδες 

πνευματικά τέκνα καί τά βοήθησε νά πορευθοῦν 

ἀσφαλῶς τό δύσκολο δρόμο τῆς ζωῆς 

καί «εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» 4 ; 

Ὁ κατά κόσμον Ἐμμανουήλ Γ. Δασκαλάκης 

γεννήθηκε τό ἔτος 1904 στό χωριό Χριστός 

Ἱεράπετρας (τότε Βιάννου) ἀπό εὐσεβεῖς καί φιλόθεους 

γονεῖς, οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονταν Γεώργιος 

καί Δέσποινα. Ἦταν τό ἕνα ἀπό τά ἕξι παιδιά 

τῆς οἰκογένειας. Τά ἄλλα πέντε ἦταν ὁ Μιχαήλ, 

ἡ Μαρία, ἡ Χαριτωμένη, ἡ Εὐαγγελία καί 

ἡ Παρασκευή 5 . 

Στό Δημοτικό Σχολεῖο τοῦ Χριστοῦ ἔμαθε τά 

πρῶτα γράμματα καί ἐν συνεχείᾳ «μετήρχετο τό 

ἐπάγγελμα τοῦ ὑποδηματοποιοῦ-γεωργοῦ» 6 

γιά νά συνεισφέρει καί αὐτός στά πενιχρά 

οἰκονομικά τῆς ἀγροτικῆς οἰκογένειάς του, ἡ 

ὁποία μάλιστα ἦταν καί πολύτεκνη (δύο γονεῖς 

καί ἕξι παιδιά), σέ μιά πολύ δύσκολη ἐποχή πού 

ἡ ἀνέχεια κυριαρχοῦσε στήν ὕπαιθρο τῆς πατρίδας 

μας. 

Γιά τό λόγο αὐτό οἱ χωρικοί ἀσχολοῦνταν συνήθως 

μέ τή γεωργία καί τήν οἰκόσιτη κτηνοτροφία, 

ὅμως πολλοί ἐξ αὐτῶν ἀσκοῦσαν καί κάποιο 

ἄλλο «πάρεργο; ἐπάγγελμα (ὑποδηματοποιός, 

κουρέας, πεταλωτής κ.ἄ.) γιά νά ἐνισχύσουν 

τό πενιχρό οἰκογενειακό βαλάντιον. 

Ἔτσι περνοῦσαν οἱ ἡμέρες τοῦ νεαροῦ Ἐμμανουήλ 

στό χωριό, ὅταν σέ ἡλικία 18 ἐτῶν, τό 

ἔτος 1922, ὁ Κύριος «ἔκρουσε τή θύραν» τῆς 

καρδιᾶς του καί τόν ἔκανε νά πάρει καθοριστικές 

ἀποφάσεις γιά τήν πορεία τῆς ζωῆς του. 

Ἀποφάσισε λοιπόν νά ἐγκαταλείψει τούς γονεῖς, 

τά ἀδέλφια του, τούς ἄλλους συγγενεῖς, 

τούς φίλους του καί τούς συγχωριανούς του καί 

νά πορευθεῖ στό Ἅγιον Ὄρος, στήν πανίερη κιβωτό 

τῆς Ὀρθοδοξίας, στό μεθόριον τοῦ κόσμου 

καί τῶν οὐρανίων, στό πνευματικό ἐργαστήριο 

πού κατεργάζεται καί σφυρηλατεῖ ψυχές καί τίς 

στέλνει στό αἰώνιο φῶς τοῦ Οὐρανοῦ.


Προσῆλθε ἑκουσίως καί χωρίς «δεύτερες 

σκέψεις» στίς 23 Ἀπριλίου 1922 στήν Ἱερά 

Μονή Ξηροποτάμου, πού ἐκεῖνα τά χρόνια, 

παρά τό γεγονός ὅτι ἦταν ἰδιόρρυθμη, ἤκμαζε 

πνευματικά καί ἀσκοῦνταν ἐκεῖ μεγάλα πνευματικά 

ἀναστήματα μεταξύ τῶν ὁποίων ἦταν καί 

οἱ Κρῆτες Ἱερομόναχοι Εὐδόκιμος καί Βασίλειος 

7 . Προσῆλθε γιά νά δοκιμασθεῖ καί νά γίνει, 

ἄν τό ἐπέτρεπε ὁ Θεός, «ἐν καιρῷ τῷ δέοντι» 

μοναχός. 

Ὑποτάχθηκε στόν Ἱερομόναχο Βασίλειο Βλασσάκη 

8 , ἄνδρα ἐγνωσμένης ἀρετῆς καί ἀσκητικῆς 

βιοτῆς, πού εἶχε προσέλθει στήν Ἱερά Μονή ἀπό 

τό 1893 καί εἶχε ἤδη διανύσει ἐπιτυχῶς τριάντα 

ὁλόκληρα χρόνια αὐστηρῆς ἀσκητικῆς ζωῆς. 

Σ᾽ αὐτόν τόν ἔμπειρο πνευματικό ὁδηγό ὑποτάχθηκε 

χωρίς ὅρους καί ὅρια ὁ νεαρός Ἐμμανουήλ 

καί στήριξε τίς ἐλπίδες του νά γίνει γνήσιος 

καί ἀληθινός μοναχός. 

Μετά ἀπό τή σχετική δοκιμασία ἐκάρη μοναχός 

στίς 11 Σεπτεμβρίου 1922. Χειροτονήθηκε 

Διάκονος στίς 23 Φεβρουαρίου 1925 καί Ἱερομόναχος 

στίς 10 Μαρτίου 1930. Προήχθη Προϊστάμενος 

τῆς Μονῆς στίς 7 Ἰανουαρίου 1936 9 . 

Ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς πλέον δυναμικούς Ἱερομονάχους 

τῆς Ξηροποταμηνῆς Ἀδελφότητας καί 

ὑπηρέτησε τή Μονή τῆς μετάνοιάς του ἀπό διάφορες 

καίριες θέσεις καί σέ ὅλα τά διακονήματα 

«διελθών κανονικῶς ὅλα τά ἀξιώματα» 10 . Ὑπηρέτησε 

καί ὡς Πρόεδρος τῆς Μοναστηριακῆς 

Συνάξεως, οὐσιαστικά δηλαδή ὡς Καθηγούμενος, 

ὅπως γίνεται στά ἰδιόρρυθμα μοναστήρια. 

Πολύ σημαντική καί γόνιμη ἦταν ἡ ὑπηρεσία 

καί παρουσία τοῦ Γέροντα Εὐσεβίου στή θέση 

τοῦ Ἐπιστάτη τῆς Μονῆς Ξηροποτάμου στήν 

Ἱερά Κοινότητα ἀπό τήν ὁποία ὑπηρέτησε ἐπιτυχῶς, 

τόσο τή Μονή τῆς μετάνοιάς του, ὅσο 

καί τό Ἅγιον Ὄρος γενικότερα. 

Τό ἔτος 1952 κάηκε ἡ βορειοανατολική πτέρυγα 

τῆς Μονῆς καί, ὅπως ἀναφέρεται σέ 

ἀξιόλογο βιβλίο τῆς ἁγιορειτικῆς βιβλιογραφίας, 

«ξανακτίσθηκε μέ προσπάθειες καί ἐράνους τῶν 

μοναχῶν μέ ἐπικεφαλῆς τόν δυναμικό Προηγούμενο 

τῆς Μονῆς Εὐσέβιο Δασκαλάκη, ὁ 

ὁποῖος πρόσφερε σπουδαῖες ὑπηρεσίες στή 

Μονή καί στό Ὄρος ἐπί πενήντα ὁλόκληρα χρόνια, 

ὡς Προϊστάμενος καί Ἐπίτροπος στή Μονή 

του καί ὡς Ἐπιστάτης στήν Ἱερά Κοινότητα τοῦ 

Ἁγίου Ὄρους» 11 . 

Πραγματικά, κατά τή χρονική περίοδο πού 

ἦταν Πρόεδρος 

τῆς 

Μοναστηριακῆς 

Συνάξεως, 

τέθηκε 

ἐπικεφαλῆς 

τοῦ 

δύσκολου 

ἀγώνα καί 

τῆς ἄοκνης 

π ρ ο σ π ά - 

θειας νά 

ἀποκατασταθεῖ 

καί 

νά ἀνακαινισθεῖ 

τό 

τμῆμα «τοῦ 

ἐκ τοῦ πυρός 

ἀναλωθέντος 

κ τ η ρ ί ο υ 

τ ῆ ς 

Μ ο ν ῆ ς » 

Ξηροποτάμου, 

πού τελικῶς 

ἐπιτ 

ε ύ χ θ η κ ε 

ἐξαιτίας τῆς ἐπιμονῆς καί τῆς δυναμικῆς παρουσίας 

τοῦ Γέροντος Εὐσεβίου. 

Ὁ Γέροντας ἀπέκτησε δεκάδες πνευματικά τέκνα 

στόν κόσμο, τά ὁποῖα νουθετοῦσε καί τά 

ἐνίσχυε στήν πρός τόν Χριστό δύσκολη πορεία 

τους καί γενικότερα στή ζωή τους. 

Ὅπως ἀναφέρει ὁ Θεοχάρης Μ. Προβατάκης, 

τ. Διευθυντής στό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ «τῇ 

πνευματικῇ ὑποδείξει καί τῇ ἠθικῇ καί οἰκονομικῇ 

ἐνισχύσει τοῦ Γέροντος Εὐσεβίου ἐσπούδασαν 

20 θεολόγοι, 5 φιλόλογοι, 4 νομικοί, 

ἀρκετοί δάσκαλοι καί πλείονες ὅσοι κληρικοί 

μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἕνας Ἀρχιερεύς, ὁ μακαριστός 

Μητροπολίτης Ἐλευθερουπόλεως 

Εὐδόκιμος» 12 . 

Οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν κατεῖχαν καί κάποιοι 

καέχουν ἕως σήμερα καίριες κρατικές καί ἐπιστημονικές 

θέσεις. Ἄλλοι δίδαξαν ἤ διδάσκουν 

σέ Πανεπιστήμια, ἄλλοι εἶναι ἀνώτεροι ὑπάλληλοι 

Ὑπουργείων (Διευθυντές Ὑπουργείων 

Πολιτισμοῦ, Ἐθνικῆς Παιδείας καί Θρησκευμάτων 

κ.ἄ.), ἄλλοι διηύθυναν Ἐκκλησιαστικές 

Σχολές καί ἱδρύματα, ἄλλοι εἶναι Καθηγητές καί 

Διευθυντές Γυμνασίων καί Λυκείων, ἄλλοι 

Ὁ μακαριστός Γέροντας Εὐσέβιος (ἀριστερά) 

σέ νεαρά ἡλικία μέ τόν Γέροντα Ἀρτέμιο Νοδαράκη 

(καθήμενος) καί τόν Ἱερομόναχο 

Εὐγένιο Παπανικολουδάκη. 

33


εἶναι διδάσκαλοι καί 

οἱ περισσότεροι 

εἶναι ἱερεῖς, Λειτουργοί 

τοῦ Θεοῦ, 

καί τελοῦν τήν Ἀναίμακτη 

Θυσία τοῦ 

Κυρίου μας ἐνώπιον 

τοῦ Ἱεροῦ καί Ἁγίου 

Θυσιαστηρίου, τόσο 

ἐντός Ἑλλάδος, ὅσο 

καί στό ἐξωτερικό 

στόν Ἑλληνισμό τῆς 

διασπορᾶς. 

Ὁ Γέροντας Εὐσέβιος 

ὁδήγησε πολλούς 

«νέους στό μοναχικό 

ἰδεῶδες καί 

ἀρκετοί ἀπό τούς 

Ὁ μακαριστός Γέροντας Εὐσέβιος ὑποτακτικούς του 

μέ τούς ὑποτακτικούς του μοναχό σπούδασαν τήν ἱερή 

Κύριλλο καί Ἱερομόναχο Γαβριήλ. ἐπιστήμη τῆς θεολογίας 

καί προσφέρουν 

ἀθόρυβα τίς ὑπηρεσίες τους στό σύγχρονο 

Ὀρθόδοξο μοναχισμό ὡς ἁπλοί ὑποτακτικοί, ὡς 

Ἱερομόναχοι, ἀλλά καί ὡς Καθηγούμενοι» 13 . Πίστευε 

ὅτι τό Ἅγιον Ὄρος πρέπει νά βρίσκεται 

σέ κοινωνία καί ἄμεση ἐπικοινωνία μέ τόν κόσμο 

γιά νά παιδαγωγεῖ εἰς Χριστόν καί τούς «ἐν 

τῷ κόσμῳ» ἀγωνιζομένους ὀρθοδόξους χριστιανούς. 

Γνώριζε ὁ εὐλογημένος τούς λόγους 

τοῦ Κυρίου ὅτι «ὁ θερίζων μισθόν λαμβάνει 

καί συνάγει καρπόν εἰς τήν αἰώνιον ζωήν» 14 . Δηλαδή, 

ἐκεῖνος πού ἑλκύει ψυχές στή σωτηρία 

παίρνει μισθό καί ἀποθηκεύει καρπό γιά τήν 

αἰώνια ζωή. 

Γιά τό λόγο αὐτό, μέ τήν ἄδεια καί τήν εὐλογία 

τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος, «ἠγήθη τό 1963 

εἰδικῆς ἀποστολῆς πρός μεταφοράν ἀνά τήν 

Ἑλλάδα τοῦ μεγαλυτέρου Τεμαχίου Τιμίου Ξύλου 

πού φυλάσσεται ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Ξηροποτάμου 

πρός πανελλήνιον προσκύνημα» 15 . 

Σ᾽ αὐτή τή βαθύτατη πεποίθηση, πού εἶχε ὁ 

Γέροντας περί τῆς στενῆς σχέσεως τοῦ Ἁγίου 

Ὄρους μέ τόν κόσμο, ἐντάσσεται καί ἡ συνεχής 

καί ἄοκνη προσπάθειά του νά ἀποκτήσει πνευματικά 

τέκνα στόν κόσμο καί νά τά βοηθήσει 

νά προοδεύσουν στή βιοτή τους καί κυρίως 

στήν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ζωή. 

Ὁ Γέροντας Εὐσέβιος μελετοῦσε πολύ, καί ἔδειχνε 

μεγάλο ἐνδιαφέρον γιά καθετί, γιά ὁποιαδήποτε 

ἐνέργεια βοηθοῦσε στήν πρόοδο, ἰδιαίτερα 

στήν πνευματική πρόοδο καί στήν ἀναζήτηση 

τῆς ἀλήθειας. 

Στό περιοδικό «Πρωτᾶτον» ἀνιχνεύσαμε μία 

ἐπιστολή τήν ὁποία ἀπέστειλε τόν Ἰανουάριο 

τοῦ 1983 στόν ἐκδότη τοῦ περιοδικοῦ Γέροντα 

Καρεώτη στόν ὁποῖο ἐκφράζει τήν ἱκανοποίησή 

του γιά τήν ἐπανέκδοση τοῦ περιοδικοῦ 

καί ζητᾶ τήν ἐγγραφή του ὡς συνδρομητοῦ σ᾽ 

αὐτήν τήν προσπάθεια. 

Αὐτό τό ἁπλό γεγονός καταδεικνύει ὅτι ὁ 

Ἱερομόναχος Εὐσέβος Ξηροποταμηνός, παρά τή 

μεγάλη ἡλικία του, δέν ἔπαυε νά ἐνδιαφέρεται 

καί νά ἀγωνίζεται γιά τήν διά βίου ἄσκηση, μάθηση, 

βελτίωση καί πνευματική τελείωσή του, 

παρά τό γεγονός ὅτι ἦταν ἀσκητής ἑξῆντα καί 

πλέον ἔτη. 

Δεν ἔπαυε ἐπίσης νά ἐνισχύει κάθε θεοφιλή 

προσπάθεια, γιά νά γίνει περαιτέρω γνωστή ἡ 

πνευματική ζωή τῆς μοναστικῆς ἀθωνικῆς πολιτείας, 

μέ τελικό σκοπό τήν πνευματική καλλιέργεια 

τῶν χριστιανῶν πού ζοῦσαν μεταξύ 

ἄλλων καί τά ἑξῆς: 

«Μέ πολλήν ἀγάπην καί χαράν ἔλαβον τό 

Ἁγιορειτικόν Δελτίον ὑφ᾽ ὑμῶν ἐκδιδόμενον, τό 

ὁποῖον ἐπισταμένως διεξῆλθον καί ἔχω ἐπ᾽ 

αὐτοῦ θερμά συγχαρητήρια πρός ὑμᾶς. Ἐάν καί 

ἐφ ὅσον θά ἐκδίδηται τοῦτο ὑφ ὑμῶν ἐν συνεχείᾳ, 

παρακαλῶ νά μέ ἐγγράψητε ὡς συνδρομητήν 

κατά τήν τάξιν τήν ὁποίαν θά ἀκολουθήσητε...» 

16 . 

Πρέπει νά ἀναφερθεῖ ὅτι ὁ Γέροντας Εὐσέβιος 

πέρασε στή ζωή του καί πειρασμούς καί δοκιμασίες. 

Ὅμως αὐτό συμβαίνει μέ ὅλους ἐκείνους 

τούς φλογερούς χριστανούς καί μάλιστα τούς 

μοναχούς, πού ἀγωνίζονται μέ πνευματικό 

ἡρωισμό καί αὐταπάρνηση καί γίνονται στόχος 

τοῦ ἀρχέκακου «ἀντικειμένου» στήν πορεία τοῦ 

ἀνθρώπου, στήν ὄντως δύσκολη καί ἐπίπονη πορεία 

του πρός τόν Χριστό, πρός τήν Ἄνω 

Ἱερουσαλήμ, πρός τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. 

Εἶναι γνωστό ἐξάλλου τό πατερικόν ὅτι «εἶναι 

ἀδύνατον χωρίς νά δοκιμασθοῦμε ἀπό τά κύματα 

καί τόν ἐνάντιο ἄνεμο τῶν πειρασμῶν, νά 

φθάσουμε στήν ἀντίπερα ὄχθη» 17 κι ἀκόμη 

αὐτό πού λέγει ὁ Ἀββᾶς Ἰσαάκ ὁ Σύρος ἀπευθυνόμενος 

στόν κάθε χριστιανό καί ἰδιαίτερα 

σ᾽ αὐτόν πού βρίσκεται στήν πρώτη γραμμή τοῦ 

πνευματικοῦ ἀγώνα: «Γνώριζε ὅτι χωρίς πειρασμούς 

βρίσκεσαι μακριά ἀπό τόν δρόμο τοῦ 

Θεοῦ καί δέν περπατᾶς στά ἴχνη τῶν ἁγίων» 18 . 

Σ᾽ αὐτές τίς δύσκολες στιγμές τῶν δοκιμασιῶν, 

34


τῶν πειρασμῶν καί τῶν θλίψεων, πού, ἄν τίς 

ὑπομείνει κανείς μέ ταπείνωση, μέ ὑπομονή, μέ 

καρτερία καί μέ πίστη, ἀποδεικνύεται ἀποτελεσματικό 

παιδαγωγικό μέσον στήν ἐν Χριστῷ 

Ἰησοῦ ζωή, ὁ Γέροντας Εὐσέβιος εἶχε πάντα τήν 

ἐλπίδα του στόν Θεο καί ἐπαναλάμβανε τούς 

λόγους τοῦ ψαλμωδοῦ: 

«Μή ἀποστρέψῃς τό πρόσωπόν σου ἀπ᾽ ἐμοῦ· 

ἐν ᾗ ἄν ἡμέρᾳ θλίβωμαι, κλῖνον πρός μέ τό οὖς 

σου· ἐν ᾗ ἄν ἡμέρᾳ ἐπικαλέσωμαί σε ταχύ 

ἐπάκουσόν μου» 19 . 

Δηλαδή, μή στρέψεις ἀλλοῦ τό πρόσωπόν Σου, 

Κύριε, ὥστε νά μή μέ βλέπεις. Κατά τήν ἡμέρα 

τῆς θλίψεώς μου πλησίασε πρός ἐμέ τό αὐτί Σου, 

καί ἄκουσέ με μέ κατανόηση καί εὐμένεια. 

Ὅσες φορές Σέ ἐπικαλεσθῶ, γρήγορα καί χωρίς 

ἀναβολή ἤ ἀργοπορία ἐπάκουσόν με. 

Ὁ Γέροντας Εὐσέβιος ὁ Ξηροποταμηνός ἀξιώθηκε 

ἀπό τόν Θεό, λίγα χρόνια πρίν κοιμηθεῖ, 

νά δεῖ τή Μονή τῆς μετάνοιάς του νά υἱοθετεῖ 

καί νά ἀκολουθεῖ τήν κοινοβιακή ζωή, νά γίνεται 

ἕνα ἄριστο κοινόβιο ἀπό τήν Ἀδελφότητα τοῦ 

Γέροντα Ἐφραίμ τοῦ Φιλοθεΐτου (τοῦ Πρεσβυτέρου), 

ὁ ὁποῖος ἀπέστειλε τό 1980 στή 

Μονή Ξηροποτάμου εὐάριθμη ὁμάδα Φιλοθεϊτῶν 

Πατέρων μέ ἐπικεφαλῆς τόν ἐκλεκτό 

ὑποτακτικό του Ἱερομόναχο Ἐφραίμ, ὁ ὁποῖος 

κατεστάθη πρῶτος Ἡγούμενος τῆς κοινοβιακῆς 

πλέον Μονῆς Ξηροποτάμου στίς 9 

Μαρτίου 1981, δημιουργώντας ἕνα λαμπρό κοινόβιο. 

Μετά τήν πρόωρη κοίμησή του στίς 21 Νοεμβρίου 

1984, ἡμέρα ἑορτῆς τῶν Εἰσοδίων τῆς 

Θεοτόκου, Καθηγούμενος ἐξελέγη ὁ Ἱερομόναχος 

Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος συνεχίζει ἕως σήμερα τήν 

τριαντάχρονη κοινοβιακή πορεία της κατά 

τήν ὁποία ἡ Ἱερά Μονή Ξηροποτάμου ἀνθεῖ καί 

θάλλει πνευματικά. 

Ὁ Γέροντας Εὐσέβιος ὁ Ξηροποταμηνός κοιμήθηκε 

τόν ὕπνο τῶν δικαίων στίς 18 Ἰουλίου 

1985 πλήρης ἡμερῶν καί «ἐν μετανοίᾳ» στήν 

Ἀθήνα, ὅπου βρισκόταν ἐκεῖνες τίς ἡμέρες. Ἡ 

σωρός του μεταφέρθη στή Μονή τῆς Μετάνοιάς 

του, ὅπου καί ἐτάφη. 

Ὅλη ἡ ζωή του καί ἰδαιτέρως ἡ διακονία του 

στόν Ἀμπελώνα τοῦ Κυρίου μαρτυρεῖ ἄνδρα 

πού ἡ ψυχή του ἐφλέγετο ἀπό τήν ἀγάπη του 

πρός τόν Θεό καί πρός τόν πλησίον. 

Ἄς ἔχομε τήν εὐχή του καί τήν εὐλογία του. 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 

1. Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁδοιπορικό στόν Ἄθωνα, 

Ἀθήνα, 1987, σ. 5-6. 

2. α) Στιβακτάκης Ἀντ., «Ἐκκλησιαστική Ἱστορία 

τῆς Βιάννου», Νέα Χριστιανική Κρήτη, 2004, 

23, σ. 173-212. 

β) Στιβακτάκης Ἀντ., Ὁ Χόνδρος Βιάννου στά 

μονοπάτια τῆς Ἱστορίας, Ἡράκλειο, 2008, σ.171- 

173. 

γ) Στιβακτάκης Ἀντ., «Γενική ἐπισκόπηση τῆς 

Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τῆς Βιάννου», Ἐπιστημονική 

Ἐπετηρίδα Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί 

Χερρονήσου, τόμος Β´, 2011. 

3. α) Στιβακτάκης Ἀντ., Κρῆτες Ἁγιορεῖτες Μοναχοί, 

Ἱεράπετρα, 2007, σ. 84. 

β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Παρουσία Βιαννιτῶν 

Μοναχῶν στό Ἅγιον Ὄρος», Βιαννίτικες Ρίζες, 

2008, 2, σ. 155-156. 

4. Εὐχή α´ Μεγάλου Βασιλείου στήν ἀκολουθία 

τῆς Θείας Μεταλήψεως. 

5. α) Σημαντικές πληροφορίες γιά τόν Γέροντα 

Εὐσέβιο Ξηροποταμηνό μᾶς ἔδωσε ὁ κατά σάρκα 

συγγενής του Θεοχάρης Μ. Προβατάκης, τ. Διευθυντής 

στό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ. 

β) Σύμφωνα μέ τό Μοναχολόγιον τῆς Ἱερᾶς 

Μονῆς Ξηροποτάμου γεννήθηκε τό ἔτος 1904, ἐνῶ 

ὁ Θεοχάρης Προβατάκης ἀναφέρει ὡς ἔτος γεννήσεώς 

του τό 1900. 

6. Πληροροφίες, Θεοχάρης Μ. Προβατάκης. 

7. α) Εὐδόκιμος Ξηροποταμηνός Προηγούμενος, 

Ἡ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ἱερά Βασιλική, Πατριαρχική καί 

Σταυροπηγιακή Μονή Ξηροποτάμου (α´ ἔκδ. 

1926), Θεσσαλονίκη 1971. 

β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Εὐδόκιμος Ξηροποταμηνός», 

Ἄγκυρα Ἐλπίδος, 2005, 25, σ. 30-35. 

γ) Στιβακτάκης Ἀντ., «Βασίλειος ὁ Ξηροποταμηνός», 

Ἄγκυρα Ἐλπίδος, 2002, 10, σ. 29-34. 

8. α) Στιβακτάκης Ἀντ., Κρῆτες Ἁγιορεῖτες Μοναχοί, 

Ἱεράπετρα, 2007, σ. 79-81. 

β) Στιβακτάκης Ἀντ., «Γέρων Βασίλειος ὁ Ξηροποταμηνός», 

Μαρτυρία 2004, 221, σ. 41-47. 

9. Μοναχολόγιον Ἱερᾶς Μονῆς Ξηροποτάμου. 


11. Προβατάκης Θεοχ., Τό Ἅγιον Ὄρος-Ἄθως, 

Ἀθήνα, 1986, σ.169. 



14. Ἰωάν. 4,36. 


16. «Κείμενα καί Μαρτυρίες», Πρωτᾶτον, 1983, 

4, σ.77. 

17. Ὠριγένης. 

18. Ἀββάς Ἰσαάκ ὁ Σύρος. 

19. Ψαλμ. 101,3. 

35

Στά βήματα τοῦ Χριστοῦ. 

Ἡ προσκυνηματική ἐκδρομή τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας στούς Ἁγίους Τόπους. 

Ὄλγας Σπηλιαρώτη, 

Παθολόγου Ἰατροῦ 

Αξιωθήκαμε φέτος, μέ τή βοήθεια τοῦ 

Θεοῦ καί μέ τήν πνευματική καθοδήγηση 

τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας 

κ. Εὐγενίου, νά ἀκολουθήσομε τά χνάρια τοῦ 

Χριστοῦ μας πάνω στή γῆ. Νά βρεθοῦμε -ταπεινοί 

κι ἐμεῖς προσκυνητές- στούς τόπους τῶν 

Πατριαρχῶν καί τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων 

καί τῶν Μαρτύρων, στούς τόπους ὅπου 

ἀνέτειλε «τό Φῶς καί ἡ Ἀνάσταση καί ἡ Ζωή». 

Ἐκεῖνο τό εὐλογημένο πρωινό τοῦ τελευταίου 

Σαββάτου τοῦ Ἰουνίου, τό ἀεροπλάνο μᾶς μετέφερε 

ἀπό τό Ἡράκλειο στό Ἰσραήλ. Μετά τό 

Τέλ Ἀβίβ καί τό πρῶτο μας προσκύνημα στόν 

τάφο τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ 

Τροπαιοφόρου στή Λύδα, ὁδεύσαμε πρός τήν 

Ἱερουσαλήμ. Τήν Ἁγία Πόλη μέ τόν ἐπίγειο καί 

οὐράνιο χαρακτήρα. Τό πνευματικό κέντρο 

τοῦ κόσμου, ὅπου συναντῶνται τά προσκυνήματα 

τῶν τριῶν μεγάλων μονοθεϊστικῶν θρησκειῶν: 

Χριστιανισμοῦ, Ἰουδαϊσμοῦ καί Μουσουλμανισμοῦ. 

Ἡ ψυχή πλημμυρίζει μέ δέος καί συγκίνηση 

ἀπό τίς πρῶτες κιόλας εἰκόνες τῆς πόλης, συναισθανόμενη 

τό μέγεθος καί τήν ἐκρηκτικότητα 

τῆς πνευματικῆς δύναμης πού βρέθηκε κάποτε 

συμπυκνωμένη ἐδῶ καί πού ἔμελλε ν᾽ 

ἀλλάξει καί ν᾽ ἀλλάζει ὁλοένα, μέ τίς ἀνεξάντλητες 

ἁλυσιδωτές ἀντιδράσεις της, τήν καρδιά 

καί τή συνείδηση τῶν ἀνθρώπων. 

Ὁ νοῦς στροβιλίζεται στή δίνη τῶν σαράντα 

αἰώνων ἱστορίας, τῶν χιλιάδων χρόνων ἀδυσώπητων 

μαχῶν, στήν ἀνάμνηση τῶν ἑκατομμυρίων 

νεκρῶν, στά τείχη τά ποτισμένα μέ 

αἷμα… 

Ἡ Ἱερουσαλήμ εἶναι ἡ πρωτεύουσα κι ἡ μεγαλύτερη 

πόλη τοῦ Ἰσραήλ. Πιθανῶς πρόκειται 

γιά τήν ἀρχαία πόλη Σαλήμ, τῆς ὁποίας βασιλιάς 

ὑπῆρξε ὁ Μελχισεδέκ. Εἶναι κτισμένη σέ 

ὑψόμετρο περίπου 750 μ. πάνω στούς λόφους 

Βεζεθά, Σιών, Μορία καί Ἄκρα. Ἡ Ἱερουσαλήμ, 

ἡ Ἱερή Πόλη, μιά ἀπό τίς ἀρχαιότερες πόλεις τῆς 

παγκόσμιας ἱστορίας, συνεχίζει ἀπό τήν ἵδρυσή 

της τό 2.000 π.Χ. τήν παράδοση τῶν δραματικῶν 

ἀναμετρήσεων καί τῶν σκληρῶν πολέμων. 

Πόσοι βασιλεῖς, πόσοι ἡγεμόνες δέν πέρασαν 

ἀπό τόν «θρόνο» της… Τό 1.000 π.Χ. ὁ 

Δαβίδ τήν ἔκανε πρωτεύουσα τῶν Ἰουδαίων κι 

ἀργότερα ὁ Σολομώντας ἔχτισε ἐκεῖ τόν περίφημο 

ἰουδαϊκό Ναό. Ὁ ναός τοῦ Σολομώντα καταστράφηκε, 

ἀνοικοδομήθηκε, ξανακαταστράφηκε 

καί σήμερα σώζεται μόνο ἕνα τμῆμα 

τοῦ τείχους ἀπό τήν περίοδο τοῦ Δεύτερου 

Ναοῦ, τό γνωστό «Τεῖχος τῶν Δακρύων» ἤ 

ὀρθότερα «Δυτικό Τεῖχος», τό ὁποῖο ἀποτελεῖ 

ἱερό προσκύνημα τῶν Ἑβραίων θυμίζοντάς 

τους τήν παλιά τους δόξα. Ἡ Ἱερουσαλήμ πέρασε 

διαδοχικά στά χέρια τῶν Βαβυλωνίων, τῶν 

Περσῶν, τῶν Ἑλλήνων, τῶν Σελευκιδῶν, τῶν 

Πτολεμαίων καί τῶν Ρωμαίων καί γνώρισε 

ἀλλεπάλληλες καταστροφές, ἀλλά πάντοτε 

ἀναστηλωνόταν. Δύο μεγάλες καταστροφές πού 

ἔχουν καταγραφεῖ, εἶναι ἐκείνη τῶν Βαβυλωνίων 

μέ τόν βασιλιά Ναβουχοδονόσορα τό 586 π.Χ. 

καί ἡ καταστροφή πού ἔγινε τό 70 μ.Χ. ἀπό τόν 

Ρωμαῖο αὐτοκράτορα Τίτο μέ ἀφορμή τήν 

ἐπανάσταση τῶν Ἑβραίων. Ὁ αὐτοκράτορας 

Ἀδριανός τήν ξανάκτισε ἀπό τά ἐρείπια τό 134 

μ.Χ. δίνοντας της τό ὄνομα Αἰλία Καπιτωλίνα. 

Στά βυζαντινά χρόνια ἔγινε τμῆμα τοῦ κράτους 

τοῦ Βυζαντίου καί ὁ Μέγας Κωνσταντίνος 

τῆς ἔδωσε ἰδιαίτερη σημασία. Τῆς ἀπόδωσε τό 

παλιό της ὄνομα, ἔχτισε μέ τή μητέρα του τήν 

Ἁγία Ἑλένη τό ναό τῆς Ἀνάστασης στό λόφο 

τοῦ Γολγοθᾶ καί τή στόλισε μέ πολλά μνημεῖα. 

Κατά τό διάβα της στούς ἑπόμενους αἰῶνες, 

πολλά ἔθνη συνεχίζουν νά ἐπιτίθενται σάν 

ἀκρίδες ἐναντίον της: Ἄραβες, Σταυροφόροι, 

Τοῦρκοι, Βρετανοί… Τελικά τό 1947 χωρίζεται 

σέ δύο μέρη τήν Ἀραβική καί τήν Ἑβραϊκή. Ἡ 

παλιά πόλη ἀνήκει στήν Ἰορδανία ἐνῶ ἡ νέα στό 

κράτος τοῦ Ἰσραήλ. 

Ἀπό τό 1967 μετά τόν γνωστό πόλεμο τῶν ἕξι 

μερῶν, παλιά καί νέα πόλη ὑπάγονται ἐξ ὁλοκλήρου 

στό κράτος τοῦ Ἰσραήλ. 

Στήν Ἁγία Γραφή εἶναι γνωστή μέ τά ὀνόματα: 

Σαλήμ πού σημαίνει εἰρήνη, Ἱεβοῦς ἀπό τό 

Ἱεβουσαῖος, Σιών, πόλη τοῦ Δαυίδ, Κάδυτις, Ἁγία 

36


Πόλη. Τό ὄνομα Ἱερουσαλήμ ἐπικράτησε ἀπό 

τήν ἐποχή τοῦ βασιλιᾶ Δαυίδ πού σημαίνει πόλη 

τῆς Εἰρήνης. Ὅμως ἡ εἰρήνη παρέμενε πάντα τό 

ζητούμενο στή μαρτυρική καί πολυτάραχη 

διαδρομή της μέσα στό χρόνο. Ἡ Ἱερουσαλήμ 

χωρίζεται στήν παλιά καί στή νέα πόλη. Ἡ παλιά 

πόλη περιβάλλεται ἀπό τείχη καί ἐπικοινωνεῖ 

μέ τή νέα πόλη μέσω ὀκτώ πυλῶν. Ἡ Χρυσή 

Πύλη ἀνατολικά τῆς πόλης εἶναι ἡ πιό ἀρχαία 

πύλη. Ἀπό αὐτή πέρασε ὁ Χριστός πάνω στό 

γαϊδουράκι κατά τήν εἴσοδό του στά Ἱεροσόλυμα, 

ὅπως καί ὁ αὐτοκράτορας Ἡράκλειος μεταφέροντας 

τόν Τίμιο Σταυρό τό 629 μ.Χ. ἀπό 

τούς Πέρσες πού τόν εἶχαν κλέψει κατά τίς ἐπιδρομές 

τους. Στή συνέχεια παρέμεινε κλειστή 

καί ἄνοιγε μία φορά τό χρόνο, τήν Κυριακή τῶν 

Βαΐων, κατά τήν ὁποία περνοῦσε ὁ Πατριάρχης 

σέ ἀνάμνηση τῆς εἰσόδου τοῦ Χριστοῦ στά Ἱεροσόλυμα. 

Ἡ πόρτα κλείστηκε ἀπό τόν Ὀμάρ Χαττάπ, 

γιατί θεωρήθηκε ὡς περιττή ἀλλά καί γιά 

λόγους ἀσφαλείας. Ἡ παράδοση λέει ὅτι καί 

πάλι θά ἀνοίξει ἡ πύλη, ὅταν θά ξανάρθει ὁ Κύριος 

κατά τή Δευτέρα Παρουσία Του. 

Μέσα ἀπό τά ψηλά μεσαιωνικά της τείχη, ἡ 

παλιά πόλη προσφέρεται μπροστά στά ἔκπληκτα 

μάτια μας, πυκνά χτισμένη, κοκκινοκίτρινη 

καί στολισμένη θαρρεῖς μέ ἀσήμι καί χρυσάφι, 

φορτωμένη τρούλους, καμπαναριά καί μιναρέδες. 

Εἶναι πολύ κοντινή, πολύ οἰκεία καί 

μαζί ἀπόκοσμη, τήν ἴδια ὥρα πραγματική καί 

ὀνειρεμένη. Μνημεῖο παγκόσμιας πολιτιστικῆς 

κληρονομιᾶς, περικλείει τά ἱερά προσκυνήματα 

καί εἶναι διαιρεμένη σέ τέσσερις συνοικίες: 

τήν ἀρμένικη, τήν χριστιανική, τή μουσουλμανική 

καί τήν ἑβραϊκή. 

Λίγο πρίν συναντήσομε τήν ἀπόλυτη γαλήνη, 

τήν ὀμορφιά τῆς ἀγάπης καί τήν ἱερή ἔκσταση 

ἐρχόμαστε ἀντιμέτωποι μέ τό βαρύ ὁπλισμό τῶν 

φρουρῶν. Περπατᾶμε μέσα στά στενά σοκάκια, 

μέ τούς πολλούς ἤχους καί τά χρώματα, μέ τίς 

πολλές πραμάτειες καί τά μυρωδικά καί μᾶς 

σκουντᾶ ἕνα κινούμενο πλῆθος ἀνθρώπων 

κάθε φυλῆς καί ἐθνικότητας, ντόπιοι καί προσκυνητές 

ἀπ᾽ ὅλες τίς γωνιές τῆς γῆς. Αἰσθανόμαστε 

νά αἰωροῦνται ἀκόμη στόν ἀέρα γεμάτα 

ὀργή καί παράπονο τά λόγια τοῦ Χριστοῦ: 

«Ἱερουσαλήμ, Ἱερουσαλήμ, ἡ ἀποκτέννουσα 

τούς προφῆτας καί λιθοβολοῦσα τούς ἀπεσταλμένους 

πρός αὐτήν, ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν 

τά τέκνα σου, ὅν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει 

τά νοσσία αὐτῆς ὑπό τάς πτέρυγας, καί 

οὐκ ἠθελήσατε;» (Ματθ. 23,37). 

Τόν Πανάγιο Τάφο ἐπισκεφτήκαμε τά μεσάνυχτα 

τῆς πρώτης μέρας. Ἡ περίλαμπρη ἀρχιερατική 

θεία λειτουργία πού κράτησε ὥς τίς τέσσερις 

τά ξημερώματα -στήν ὁποία ἔλαβαν μέρος 

ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης μας, ὁ Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος 

Κωνσταντίνης κ. Ἀρίσταρχος, Κληρικοί 

τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων καί οἱ 

ὀκτώ συνταξιδιῶτες Κληρικοί τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας- ἡ γλυκιά 

προσμονή καθώς περιμέναμε στή σειρά γιά νά 

προσκυνήσομε τό Ζωηφόρο Μνῆμα καί ἡ Ἀναστάσιμη 

χαρά πού μᾶς πλημμύρισε ψάλλοντας 

ὅλοι μαζί τό «Χριστός Ἀνέστη», θά μείνουν χαραγμένα 

ἀνεξίτηλα στή μνήμη μας. Τέτοιες στιγμές 

δέν χρειάζονται πολλά λόγια. Τό μόνο 

πού μποροῦμε μυστικά νά ἀναφωνήσουμε μέ 

συγκίνηση καί κατάνυξη εἶναι ὁ ὕμνος τοῦ Μεγάλου 

Σαββάτου: «Σιγησάτω πᾶσα σάρξ βροτεία 

καί στήτω μετά φόβου καί τρόμου». 

Τήν ἑπόμενη μέρα τό πρωί ἐπισκεφθήκαμε τό 

ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων. 

Μετά τό προσκύνημα στόν πάνσεπτο Πατριαρχικό 

Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί Ἑλένης, 

μᾶς ὑποδέχτηκε μέ ἐγκάρδιους λόγους ὁ 

Μακ. Πατριάρχης Ἱεροσολύμων κ.κ. Θεόφιλος 

Γ΄, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ὅτι «ὅπως ὁ 

Ἀπόστολος Θωμᾶς, ἔτσι καί σεῖς ἤλθατε νά θεωρήσετε 

καί νά ψηλαφήσετε καί μέ τίς φυσικές 

σας αἰσθήσεις τόν Κύριο, διά τῆς θέας τῶν 

Ἁγίων Τόπων, οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦν τά ἀδιάψευστα, 

ἀναντίρρητα καί ἱστορικά τεκμήρια τῆς 

πίστεώς μας εἰς Χριστόν Ἐσταυρωμένον καί Σεσαρκωμένον». 

Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης 

κ. Εὐγένιος προσφώνησε κατάλληλα τόν 

Μακαριώτατο Πατριάρχη, ἐκφράζοντας τή 

37


38 

συγκίνησή του γιά τήν προσκυνηματική ἐπίσκεψη 

τῆς πολυμελοῦς ὁμάδας μας «εἰς τόν τόπον 

οὗ ἔστησαν οἱ πόδες Αὐτοῦ». Ὅπως τόνισε 

χαρακτηριστικά, «παρά τίς ὑπάρχουσες 

οἰκονομικές δυσκολίες, ἤλθαμε γιά νά ἱκανοποιήσομε 

ἕναν πόθο ζωῆς, νά δοῦμε καί νά ζήσομε 

αὐτά πού περιγράφουν τά Ἱερά Εὐαγγέλια, 

γιά νά πιστέψουμε ἀκόμη περισσότερο στό 

ἔργο τῆς σωτηρίας μας». Ὁ Σεβασμιώτατος, 

ἀφοῦ εὐχαρίστησε τόν Πατριάρχη γιά τήν 

ἄδεια τελέσεως τῆς νυκτερινῆς Θείας Λειτουργίας 

στόν Πανάγιο Τάφο, χαρακτήρισε 

αὐτόν ὡς «ἄλλον Κυρηναῖο» πού αἴρει τόν βαρύ 

σταυρό τῆς Σιωνίτιδος Ἐκκλησίας στό ξεκίνημα 

τῆς τρίτης χριστιανικῆς χιλιετίας… 

Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Σιών, ἡ Ἐκκλησία τῶν 

Ἱεροσολύμων, ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων ἀποτελοῦσε 

καί συνεχίζει, μέχρι σήμερα, νά ἀποτελεῖ 

τό κέντρο τῆς παγκόσμιας Ὀρθοδοξίας, 

τήν Ἱερά Κιβωτό ὅλου τοῦ Χριστιανισμοῦ. 

Εἶναι «ἡ Μήτηρ πασῶν τῶν Ἐκκλησιῶν», εἶναι 

ἐκείνη ἡ ὁποία διαφύλαξε ὡς κόρη ὀφθαλμοῦ 

καί διατήρησε στήν ἐκκλησιαστική δικαιοδοσία 

τῆς Ὀρθοδοξίας καί τῆς Ρωμηοσύνης τά Πανάγια 

Προσκυνήματα. 

Εἶναι γνωστό ὅτι τό Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων, 

μέ βάση ἐπίσημα διατάγματα χαλίφηδων 

καί φιρμάνια σουλτάνων, ἀπολάμβανε ἑνός 

εἰδικοῦ συστήματος προστασίας καί ἀναγνώρισης 

τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἐπί τῶν Παναγίων 

Προσκυνημάτων. Αὐτό βέβαια δέν σημαίνει ὅτι 

ὅλα κυλοῦσαν μέ τίς ἰδανικότερες τῶν συνθηκῶν. 

Ὅλοι οἱ κατακτητές οἱ ὁποῖοι κατέκτησαν 

τήν Ἁγία Γῆ, μετά τό τέλος τῆς Βυζαντινῆς 

αὐτοκρατορίας, τήν πλήγωσαν βαριά, ἄφησαν 

τά ἴχνη τους, ἀλλά δέν μπόρεσαν νά κάμψουν 

τό φρόνημα τῶν λιγοστῶν ἡρώων μοναχῶν 

τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων, πού μέ 

νύχια καί μέ δόντια διατήρησαν τήν Ἑλληνικότητα 

καί τή χριστιανικότητα τῶν Ἱερῶν 

Προσκυνημάτων τῆς Ἁγίας Γῆς καί δέν ὑπέκυψαν 

ποτέ καί σέ κανέναν, παρά τίς καταστροφές 

καί τίς ταπεινώσεις πού ὑπέστησαν. Μετά 

τούς Βυζαντινούς χρόνους καί μέχρι τίς ἡμέρες 

μας, γίνονταν καί γίνονται συνεχεῖς ἀγῶνες γιά 

τήν προστασία τῶν Παναγίων Προσκυνημάτων, 

γιατί κατά καιρούς ξεσποῦσαν φανατικές διενέξεις 

καί διαμάχες, γιά τήν ἀπόκτηση δικαιωμάτων 

πάνω στά προσκυνήματα ἀπό διάφορες 

χριστιανικές κοινότητες. Μιά μαύρη σελίδα γιά 

τόν Χριστιανισμό. 

Οἱ Ἁγιοταφίτες πατέρες δέν εἶναι μόνον οἱ 

φρουροί τοῦ Παναγίου Τάφου καί τῶν ἱερῶν καθιδρυμάτων. 

Εἶναι οἱ ἔσχατοι ἀκρίτες τοῦ ἑλληνισμοῦ 

καί ἔχουν ἀναπτύξει μεγάλο καί πολύπλευρο 

πνευματικό, κοινωνικό, ἱεραποστολικό 

καί ἀναστηλωτικό ἔργο στήν Ἁγία Γῆ. Ἡ Ἁγιοταφιτική 

Ἀδελφότητα τελεῖ ὑπό τήν πνευματική 

ἀρχηγία καί καθοδήγηση τοῦ ἑκάστοτε Πατριάρχου 

Ἱεροσολύμων, ὁ ὁποῖος εἶναι πάντοτε 

ἑλληνικῆς ἐθνικότητας. Τό ἔμβλημά της 

εἶναι τό Φ καί τό Τ (=Φύλακες Τάφου) καί τά 

χρώματα τῆς σημαίας της, τό λευκό καί τό κόκκινο 

(λευκή σημαία μέ κόκκινο σταυρό). Εἶναι 

ἡ σημαία πού μαζί μέ τή γαλανόλευκη βλέπουμε 

νά κυματίζει σέ ὅλα τά Ἑλληνορθόδοξα Πανάγια 

Προσκυνήματα καί τά Μοναστήρια τῆς Ἁγίας 

Γῆς. 

Στήν περιπλάνησή μας στά Ἅγια Χώματα, εἴχαμε 

τή χαρά νά ἔχομε γιά ξεναγό τόν Σεβ. Μητροπολίτη 

Γεράσων κ. Θεοφάνη, πρώην Ἔξαρχο 

τοῦ Παναγίου Τάφου στήν Ἀθήνα, ἕναν ἀξιόλογο 

Ἱεράρχη καί βαθύτατα πνευματικό ἄνθρωπο. 

Θά θυμᾶμαι πάντα τά φλογερά του λόγια: 

«Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ μυστικός χῶρος ὅπου συναντιόμαστε 

ὅλοι. Ἐδῶ ὁ Κύριος, ἐδῶ οἱ Ἄγγελοι, 

ἐδῶ οἱ Ἅγιοι καί οἱ πιστοί. Ἐδῶ ἐπίσης, μᾶς 

τραβᾶ κοντά της γεμάτη ἀγάπη ἡ Δέσποινα τῶν 

Οὐρανῶν, ἡ Παναγία… Νά πηγαίνομε ὅσο πιό 

συχνά μποροῦμε στήν ἐκκλησία… Δέν ἔχει νόημα 

νά εἶσαι Χριστιανός καί νά εἶσαι ἔξω ἀπό τά 

μεγάλα μυστήρια... Δέν εἶναι σωστό νά λές: ἐγώ 

κάνω μόνος μου τό καλό καί δέν χρειάζεται νά 

ἐκκλησιάζομαι, ἤ δέν ἔχει θέση ἐκεῖ ἡ ἀνάξια 

καρδιά μου. Ἡ ἐκκλησία εἶναι σάν ἕνα καράβι. 

Ὅπως στό καράβι ὅλοι ἔχουν μία κοινή μοίρα, 

ἔτσι καί στήν ἐκκλησία, ὅσοι εἶναι κάτω ἀπό τή


σκέπη της θά πάρουν κάτι ἀπό τήν εὐλογία…». 

Ἡ πρώτη μας ξενάγηση ξεκίνησε ἀπό τά 

Πάνσεπτα Προσκυνήματα πού βρίσκονται 

μέσα στόν Πανίερο Ναό τῆς Ἀναστάσεως. Γιά 

νά πῶ τήν ἀλήθειά μου, προσπαθοῦσα νά 

βάλω σέ τάξη τίς εἰκόνες καί τά γεωγραφικά τοπία 

πού εἶχα σχηματίσει στό μυαλό μου ἀπό τίς 

περιγραφές τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων, σέ σχέση μέ 

αὐτά πού ἔβλεπα μπροστά μου. Γιατί, ἔτσι καθώς 

πῆγα ἀδιάβαστη, περίμενα νά ἀνεβῶ μέ 

κόπο τόν γρανιτένιο λόφο τοῦ Γολγοθᾶ, νά δῶ 

ἀπάνω τούς τρεῖς σταυρούς, τόν τάφο τοῦ Χριστοῦ 

λαξευμένο σέ βράχο κ.λ.π. Ἦταν τόση ἡ 

σύγχυσή μου, ὥστε τά μεσάνυχτα πού ἐπισκεφτήκαμε 

τόν Πανάγιο Τάφο, ὅταν μέ πλησίασαν 

δύο συνταξιδιώτισσες καί μοῦ εἶπαν: «Ἐμεῖς 

ἀνεβήκαμε στόν Γολγοθᾶ», μέ μιά πελώρια 

ἀπορία τίς ρώτησα: 

-Τέτοια ὥρα πήγατε στό Γολγοθᾶ; 

-Ναί, μοῦ ἀπάντησαν, πήγαινε κι ἐσύ. 

-Μά εἶστε καλά; ἐπιμένω ἐγώ. Μές τά μαῦρα 

μεσάνυχτα θά πάω στό βουνό; 

Πολλά ἔχουν ἀλλάξει ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ. 

Πάνω σέ κάθε σημεῖο πού ἔχει κάτι νά μᾶς 

διηγηθεῖ ἀπό τά γεγονότα τοῦ Θείου Δράματος, 

ἔχουν κτιστεῖ παρεκκλήσια μέ τά ἀνάλογα 

ὀνόματα: Μπορεῖ νά δεῖ κανείς τή Φυλακή τοῦ 

Χριστοῦ, τήν κολώνα τῆς «Φραγγελώσεως», τό 

Σπήλαιο τῆς Εὕρεσης τοῦ Τίμιου Σταυροῦ στό 

ὁποῖο ἡ Ἁγία Ἑλένη, μητέρα τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, 

βρῆκε θαμμένο τόν Τίμιο Σταυρό, 

τό «Διαμερίσαντο τά Ἱμάτιά μου». Ἐδῶ οἱ Ρωμαῖοι 

στρατιῶτες «ἐπί τόν ἱματισμόν» τοῦ Κυρίου 

«ἔβαλον κλῆρον» (βλ. Ματθ. 27,35). Τό παρεκκλήσι 

τοῦ Λογγίνου τοῦ ἑκατόνταρχου, 

ἀφιερωμένο στόν Ρωμαῖο ἑκατόνταρχο, ὁ 

ὁποῖος παρέμεινε στό σημεῖο μέχρι πού ὁ 

Ἰησοῦς παρέδωκε τό πνεῦμα καί στή συνέχεια 

λόγχισε τήν πλευρά Του. Ἀπό τήν ὥρα ἐκείνη, 

ὁ ἴδιος «καί οἱ μετ᾽ αὐτοῦ τηροῦντες τόν 

Ἰησοῦν, ἰδόντες τόν σεισμόν καί τά γενόμενα 

ἐφοβήθησαν σφόδρα λέγοντες: «ἀληθῶς Θεοῦ 

υἱός ἦν οὖτος» (Ματθ. 27,54)… Στό «παρεκκλήσι 

τοῦ Ἀκάνθινου Στεφάνου», σώζεται 

τμῆμα τῆς κολώνας πάνω στήν ὁποία κάθισαν 

τόν Χριστό καί τοῦ ἔβαλαν κόκκινη χλαμύδα, 

τό ἀκάνθινο στεφάνι στό κεφάλι, τό καλάμι στό 

χέρι καί τόν χλεύαζαν: «Χαῖρε ὁ βασιλεύς τῶν 

Ἰουδαίων» (Ἰω. 19,3). Ἀνάμεσα στά δύο παρεκκλήσια, 

στόν Γολγοθᾶ τό παρεκκλήσι τοῦ 

Ἀδάμ. Βρίσκεται κάτω ἀπό τό σημεῖο πού στήθηκε 

ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ τοποθέτησε 

ὁ Νῶε τά κρανία τοῦ Ἀδάμ καί τῆς Εὔας πού 

στή συνέχεια βαπτίστηκαν μέ τό Τίμιο αἷμα πού 

ἔτρεξε ἀπό τό Σταυρό καί ἐξάγνισε καί ξέπλυνε 

τά ἁμαρτήματα τῶν πρωτοπλάστων… Στό 

παρεκκλήσι τῶν «Κλαπῶν», ὑπάρχει μικρή 

Ἁγία Τράπεζα καί κάτω ἀπό αὐτήν μιά πλάκα μέ 

δύο τρύπες. Στίς τρύπες αὐτές, κατά τήν παράδοση, 

ἔβαλαν τά πόδια τοῦ Ἰησοῦ γιά νά τόν 

βασανίσουν λίγο πρίν τή Σταύρωση. Στόν τόπο 

πού βρίσκεται τό παρεκκλήσι «Μή μου ἅπτου», 

ὁ Ἀναστημένος Κύριος ἐμφανίστηκε στήν Ἁγία 

Μαρία τή Μαγδαληνή ἀλλά δέν τῆς ἐπέτρεψε 

νά Τόν ἀγγίξει… 

Κάποια ἀπό τά παρεκκλήσια αὐτά ἀνήκουν 

στούς Καθολικούς, τούς Κόπτες, τούς Ἀρμενίους. 

Ὅλα μαζί ἑνώνονται μεταξύ τους σ᾽ ἕνα τεράστιο 

συγκρότημα καί τά στεγάζει τό ἴδιο ἱστορικό 

γεγονός: τό Πάθος καί τό Μαρτύριο τοῦ 

Χριστοῦ. Κεντρικό σημεῖο ἀποτελεῖ τό καθολικό 

τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως καί κύρια προσκυνήματα 

τό ἱερό Κουβούκλιο τοῦ Παναγίου 

Τάφου καί ὁ φρικτός Γολγοθᾶς. Γιά τήν ἱστορία, 

τό 325-335 μ.Χ. ἡ Ἁγία Ἑλένη, ἡ μητέρα τοῦ Μεγάλου 

Κωνσταντίνου, συνοδευόμενη ἀπό τούς 

καλύτερους ἀρχαιολόγους καί θεολόγους τῆς 

ἐποχῆς, ἔχτισε τόν πρῶτο Ναό τῆς Ἀναστάσεως, 

σηματοδοτώντας γιά πάντα τή θέση τοῦ 

ἱερότερου χριστιανικοῦ προσκυνήματος στή γῆ. 

Ἡ μορφή τοῦ ναοῦ ἄλλαξε ἀρκετές φορές 

στούς ἑπόμενους αἰῶνες λόγῳ λεηλασιῶν καί 

καταστροφῶν, ἀλλά ποτέ δέν ἔπαψε νά κόβει 

τήν ἀνάσα αὐτῶν πού τόν ἀντικρίζουν. Εἶναι τεράστιος 

καί ἀχανής, ἀλλά συνάμα μοιάζει μέ ζε- 

39


στή φωλιά. Εἶναι πανύψηλος καί ἐπιβλητικός, 

ἀλλά καθόλου ἀπειλητικός. 

Τρέμει τό χέρι νά γράψει καί νά περιγράψει τί 

αἰσθάνεται κάθε ψυχή, ὅταν βρίσκεται στήν 

Ἁγία Αὐλή, ὅπου γίνεται ἡ τελετή τοῦ Νιπτῆρος 

τή Μεγάλη Πέμπτη. Ὅταν προχωράει πρός τή 

μεγάλη ξύλινη πόρτα τοῦ Ναοῦ. Ἀριστερά ἡ σχισμένη 

κολώνα σφραγίζει μέ τή μεγάλη ρωγμή 

της τήν ἐπιλογή τῶν Ἑλληνορθοδόξων γιά τό 

Ἅγιο Φῶς. Ὅταν οἱ Ἀρμένιοι ἐπιχείρησαν νά κλέψουν 

τό Ἅγιο Φῶς ἀπό τόν Πανάγιο Τάφο τό 

1549 μ.Χ καί κλείδωσαν τίς ἐξωτερικές πόρτες, 

τό Ἅγιο Φῶς βγῆκε ἀπό τήν κολώνα «ὡς ἐκ θαύματος» 

καί δόθηκε στούς ἀποκλεισμένους ἀπό 

τούς Ἀρμενίους, Ἕλληνες χριστιανούς ὀρθοδόξους. 

Ἡ πιό συγκλονιστική ἐμπειρία γιά κάθε προσκυνητή, 

ὁ ὁποῖος προσέρχεται στό Ναό τῆς 

Ἀναστάσεως εἶναι ἡ ἄνοδός του στόν λεγόμενο 

«Κρανίου Τόπον», (Ἑβραϊστί δέ «Γολγοθᾶ»), 

ὅπου συνετελέσθη τό μυστήριο τῆς θείας 

Οἰκονομίας καί ἐσφραγίσθη ἡ καινή διαθήκη μέ 

τό αἷμα τοῦ Θεανθρώπου. Ναός τώρα πιά, δεξιά 

μετά τήν κεντρική εἴσοδο, εἶναι ὁ τόπος ὅπου 

τερμάτισε τό μακρύ δρόμο ἀπό τό Πραιτώριο 

ὁ Χριστός κουβαλώντας τό Σταυρό, ὁ ὁποῖος 

ἦταν τόσο βαρύς γιατί σήκωνε πάνω του ὅλες 

τίς ἁμαρτίες τοῦ κόσμου. Ἀπό τό μυαλό σου 

περνοῦν σάν μέσα ἀπό ταινία οἱ εἰκόνες καί τά 

λόγια της Γραφῆς. Μπορεῖς νά ἀκούσεις τίς φωνές 

τοῦ ὄχλου νά οὐρλιάζουν, νά ἀναθεματίζουν 

καί νά ἀνυπομονοῦν νά δοῦν αἷμα. Τό Ἄχραντο 

αἷμα πού θά τρέξει γιά «νά λυτρωθεῖ τό γένος 

τῶν βροτῶν». Νά ἀκούσεις τόν ἐμπαιγμό 

τῶν στρατιωτῶν, τό μαστίγωμα. «Αὕτη ἐστίν ἡ 

40 

ὥρα καί ἡ ἐξουσία τοῦ σκότους» (Λουκ. 22,53). 

Βλέπεις τόν Ἰησοῦ ἐν μέσῳ τοῦ ὄχλου αἱμόφυρτο, 

ταπεινωμένο, ἐξουθενωμένο, νά πάσχει 

καί ὀδυνᾶται ἀπό ἀγάπη ἄπειρη πρός ἐμᾶς. 

«Λαός μου, τί ἐποίησά σοι ἤ τί σοί παρηνώχλησα; 

τούς τυφλούς σου ἐφώτισα, τούς λεπρούς 

σου ἐκαθάρισα, ἄνδρα ὄντα ἐπί κλίνης 

ἀνωρθωσάμην. Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, καί τί 

μοί ἀνταπέδωκας; Ἀντί τοῦ μάννα χολήν· ἀντί 

τοῦ ὕδατος ὄξος· ἀντί τοῦ ἀγαπᾶν με σταυρόν 

μέ προσηλώσατε». Ὕστερα ἀκοῦς νά καρφώνουν 

τά καρφιά. Καί «ἐπέθηκαν ἐπάνω τῆς κεφαλῆς 

αὐτοῦ ἐπιγραφή γεγραμμένη γράμμασιν Ἑλληνικοῖς 

καί Ρωμαϊκοῖς καί Ἐβραϊκοῖς: Ἰησοῦς ὁ 

Ναζωραῖος, ὁ βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων» (Ματθ. 

27,37). Πιό ᾽κεῖ οἱ Ρωμαῖοι στρατιῶτες παίζουν 

στά ζάρια τόν χιτώνα… Ὁ κατατρεγμός, ἡ συκοφαντία, 

ἡ προδοσία, ὁ πόνος... «Ἠλί ἠλί, λιμᾶ 

σαβαχθανί» (Ματθ. 27,46)… Ὁ βαθύς, ἀπροσπέλαστος 

στήν ἀνθρώπινη κακία λόγος συγνώμης: 

«Πάτερ ἅφες αὐτοῖς, οὐ γάρ οἴδασι τί 

ποιοῦσι» (Λουκ. 23,34)… 

Ὁ βράχος τοῦ φρικτοῦ Γολγοθά, ὁ ὁποῖος σήμερα 

ἔχει καλυφθεῖ μέ μαρμάρινη ἐπένδυση, 

ὑψώνεται τεσσεράμισυ περίπου μέτρα ἀπό τό 

δάπεδο τοῦ Ναοῦ. Λίγο πρίν ἀνέβομε τά 27 σκαλοπάτια 

του, συναντοῦμε χῶρο ὁ ὁποῖος εἶναι 

περιφραγμένος μέ τζάμι καί μᾶς δείχνει πώς 

ἦταν ἡ ὄψη τοῦ Γολγοθᾶ πρίν νά χτιστοῦν τά 

προσκυνήματα. Πάνω στόν Γολγοθᾶ εἶναι κτισμένα 

δύο παρεκκλήσια, τό ἕνα βόρεια πού 

ἀνήκει στούς Ὀρθοδόξους καί περιλαμβάνει τόν 

πραγματικό τόπο τῆς Σταύρωσης καί τό ἄλλο 

νότια πού ἀνήκει στούς Καθολικούς καί εἶναι 

ὁ τόπος ὅπου ὁ Χριστός τοποθετήθηκε πάνω 

στό Σταυρό καί δέχτηκε τά καρφιά. Στό ὀρθόδοξο 

παρεκκλήσι ἐκτός ἀπό τή διακόσμηση καί 

τή μεγαλοπρέπεια, ρίγη συγκίνησης γεμίζουν 

τόν προσκυνητή ὅταν βρεθεῖ μπροστά στόν 

Ἐσταυρωμένο Χριστό, ὁ ὁποῖος ἔχει στά πλάγια 

του τήν Θεοτόκο καί τόν Ἰωάννη. «Ἰησοῦς 

οὖν ἰδών τήν μητέρα καί τόν μαθητήν παρεστῶτα 

ὅν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ: γύναι, 

ἴδε ὁ υἱός σου. Εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ: ἰδού 

ἡ μήτηρ σου». (Ἰω. 19, 26-27). Ἐδῶ τέλειωσε τό 

ἔργο πάνω στή γῆ... «ΤΕΤΕΛΕΣΤΑΙ» (Ἰω. 19, 

28). Ὁ κόσμος σκοτείνιασε. «Ὁ Ἰησοῦς κράξας 

φωνή μεγάλη παρέδωκε τό πνεῦμα… Καί ἰδού 

τό καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπό ἄνωθεν 

ἕως κάτω καί ἡ γῆ ἐσείσθη καί αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν» 

(Ματθ. 27, 50-51)... Ἡ σχισμή στό βράχο 

εἶναι ἀκόμη ἐκεῖ, ζωντανή μαρτυρία μέσα


στούς αἰῶνες… Ἐκεῖ, δίπλα στόν ραγισμένο ἀπό 

τόν σεισμό βράχο, ἡ γονυκλισία κάτω ἀπό τήν 

Ἁγία Τράπεζα πού ἀντί γιά λείψανα μαρτυρίου, 

ἔχει σάν βάση τήν ὀπή ὅπου ὑψώθηκε ὁ Τίμιος 

Σταυρός καί ἔχει διαβραχεῖ ἀπό τό ζωήρρητο 

αἷμα τοῦ Βασιλέως τῆς Δόξης, παραμένει ἡ μέγιστη 

τιμή ἐπί γῆς. «Προσκυνοῦμεν σου τά 

Πάθη Χριστέ»… 

Κι ὅταν ἔπεσε τό δειλινό, «ἦλθεν ἄνθρωπος 

πλούσιος ἀπό Ἀριμαθαίας τοὔνομα Ἰωσήφ ὅς 

καί αὐτός ἐμαθήτευσε τῷ Ἰησοῦ. Οὗτος προσελθῶν 

τῷ Πιλάτῳ ᾐττήσατο τό σῶμα τοῦ 

Ἰησοῦ» (Ματθ. 27, 57). Τό ἰδιόμελο τῆς Μεγάλης 

Παρασκευῆς, βάζει στό στόμα του καταπληκτικά 

λόγια: «Δός μοι τοῦτον τόν ξένον, τόν 

ἐκ βρέφους ὡς ξένον ξενωθέντα ἐν κόσμῳ. Δός 

μοι τοῦτον τόν ξένον, ὅν ὁμόφυλοι μισοῦντες, 

θανατοῦσιν ὡς ξένον… Δός μοι τοῦτον τόν ξένον, 

ὅστις οἶδε ξενίζειν τούς πτωχούς καί τούς 

ξένους… Δός μοι τοῦτον τόν ξένον, ἵνα κρύψω 

ἐν τάφῳ, ὅς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τήν κεφαλήν ποῦ 

κλίνῃ…». Τότε ὁ Πιλάτος «ἐκέλευσεν ἀποδοθῆναι 

τό σῶμα» (Ματθ. 27,58)… 

Σηκώνεσαι συγκλονισμένος καί κατεβαίνεις 

σιγά-σιγά πρός τήν Ἁγία Ἀποκαθήλωση. Τό 

λευκοπόρφυρο μάρμαρο πού καλύπτει τό σημεῖο 

τῆς Ἀποκαθήλωσης, εἶναι τό πρῶτο προσκύνημα 

πού ἀντικρίζει κανείς περνώντας τήν 

Ἁγία Πόρτα. Πάνω του σκύβουν εὐλαβικά 

λαοί ἀπ᾽ ὅλη τήν οἰκουμένη. Εἶναι τό σημεῖο πού 

ὁ Εὐσχήμων Ἰωσήφ καί ὁ Νικόδημος τοποθέτησαν 

τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ ὅταν τό κατέβασαν 

ἀπό τό Σταυρό γιά νά τό ἀλείψουν μέ μύρα 

καί στή συνέχεια νά τό τυλίξουν μέ καθαρό σινδόνι 

γιά νά τό ἐνταφιάσουν. Πάνω στόν τοῖχο 

ἕνα ἐκπληκτικό ψηδιδωτό παριστάνει τίς φάσεις 

τῆς ταφῆς τοῦ Χριστοῦ (ἀποκαθήλωση, ἐπιτάφιος 

θρῆνος, ἐνταφιασμός). Φρίττεις μέ τήν 

ἄφατη μακροθυμία τοῦ Κυρίου, καί ἀναφωνεῖς 

μέ τόν ἀπό Ἀριμαθαίας Ἰωσήφ: «πῶς σέ κηδεύσω 

Θεέ μου; Ποίαις χερσί προσψαύσω τό Σόν 

ἀκήρατον σῶμα;»… Ἄν ἀφήσεις τήν ψυχή σου 

νά ἀφουγκραστεῖ, θ᾽ ἀκούσεις καί τό θρῆνο τῆς 

Παναγιᾶς πού κρατᾶ στήν ἀγκαλιά τόν Μονογενή 

της. «Ὤ! γλυκύ μου ἔαρ, γλυκύτατόν μου 

τέκνον, ποῦ ἔδυ σου τό κάλλος;»… 

Λίγα μέτρα πιό πέρα, σέ κυκλικό χῶρο πού 

εἶναι σκεπασμένος μέ τεράστιο τροῦλο, δεσπόζει 

τό Ἱερό Κουβούκλιο, μέσα στό ὁποῖο φιλοξενήθηκε 

ὁ Κύριος καί τό ὁποῖο εἶναι δίχωρο. Στό 

πρῶτο μέρος φυλάσσεται ὁ Ἅγιος Λίθος, δηλαδή 

τμῆμα ἀπό τήν ταφόπετρα μέ τήν ὁποία σφράγισαν 

τόν Τάφο τοῦ Χριστοῦ, καί στή συνέχεια 

ὁ Ἄγγελος ἀποκύλησε κατά τήν Ἀνάσταση 

ἀπό τήν εἴσοδο τοῦ μνημείου. Στό δεύτερο βρίσκεται 

ὁ Πανάγιος καί Ζωοδόχος Τάφος τοῦ Κυρίου 

μας. Ἀνάμεσα στίς πολλές παραστάσεις καί 

ἐπιγραφές ξεχωρίζει ἐκείνη μέ τήν ἀγγελία τῆς 

ζωηφόρου Ἀνάστασης: «ΤΙ ΖΗΤΕΙΤΕ; ΙΗ- 

ΣΟΥΝ ΤΟΝ ΝΑΖΑΡΗΝΟΝ ΖΗΤΕΙΤΕ ΤΟΝ 

ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΝ; ΗΓΕΡΘΗ ΟΥΚ ΕΣΤΙΝ 

ΩΔΕ. ΙΔΕ Ο ΤΟΠΟΣ ΟΠΟΥ ΕΘΗΚΑΝ ΑΥ- 

ΤΟΝ» (βλ. Μαρκ. 16,6). Τόν Πανάγιον Τάφον 

φωτίζουν ἄσβεστες λαμπάδες καί σαράντα 

τρεῖς κανδῆλες, ἀπό τίς ὁποῖες δεκατρεῖς ἀνήκουν 

στούς Ὀρθοδόξους, δεκατρεῖς στούς Λατίνους, 

δεκατρεῖς στούς Ἀρμενίους καί τέσσερις 

στούς Κόπτες. Στό Ἱερό Κουβούκλιο τελεῖται 

καθημερινά ἀπό τούς Ὀρθοδόξους Θεία Λειτουργία, 

κατά τήν ὁποία ὁ Πανάγιος Τάφος χρησιμοποιεῖται 

ὡς ἁγία Πρόθεσις καί ὁ ἅγιος Λίθος 

ὡς Ἁγία Τράπεζα. Δεξιά καί ἀριστερά τοῦ 

προθαλάμου ὑπάρχουν δύο ὠοειδεῖς τρύπες. Ἀπ’ 

αὐτές ὁ Πατριάρχης τό Μεγάλο Σάββατο δίνει 

τό Ἅγιο Φῶς. Ἀπό τή δεξιά τό παίρνουν οἱ 

Ὀρθόδοξοι καί ἀπό τήν ἀριστερή οἱ Ἀρμένιοι. 

Στό Ἅγιο Κουβούκλιο στέκεται ἀκοίμητος 

Ἁγιοταφίτης φρουρός, διορισμένος μέ σουλτανικό 

φιρμάνι, βεβαιώνοντας ἔτσι τά ἀπαράγραπτα 

δίκαια τῶν Ἑλλήνων ἐπί τοῦ Παναγίου 

Τάφου. 

Τά συναισθήματα πού προκαλεῖ τό προσκύνημα 

στόν Πανάγιο Τάφο, δέν τά αἰσθάνεται κανείς 

ἀμέσως. Τά χάνει κάπου ἀνάμεσα στήν κοσμοσυρροή 

καί τή βιασύνη νά προσκυνήσει 

γρήγορα γιατί περιμένουν κι ἄλλοι… Καί εἶναι 

πάντα πολλοί αὐτοί πού περιμένουν. Μέσα στόν 

ταραγμένο κόσμο μας, χιλιάδες ἄνθρωποι ἀπ᾽ 

ὅλα τά ἔθνη, συρρέουν καθημερινά ζητώντας 

μήνυμα παρηγοριᾶς καί ἐλπίδας, ἀπό Ἐκεῖνον 

πού συνέτριψε τίς «χαλκές πύλες τοῦ Ἅδη». Τά 

συναισθήματα πού προκαλοῦν τά λίγα λεπτά 

πού στάθηκε κανείς μπροστά στόν Πανάγιο 

Τάφο περιμένοντας τή σειρά του γιά νά προσκυνήσει, 

τά κλείνει ἀκριβό φυλακτό στήν 

καρδιά του μαζί μέ τίς εἰκόνες καί τά ἀκούσματα, 

τά ἀναπολεῖ μέ νοσταλγία ὅταν ἐπιστρέψει στίς 

βιοτικές μέριμνες καί τά κρατᾶ, πολύτιμο στήριγμα, 

σέ κάθε δυσκολία τῆς ζωῆς. Γιατί ἡ 

πλάκα τοῦ Πανάγιου Τάφου, ἡ πλάκα πού 

κάθε μεσημέρι τοῦ Μεγάλου Σαββάτου στέλνει 

σ᾽ ὅλους μας τό Ἅγιο Φῶς τῆς Ἀναστάσεως, 

βροντοφωνάζει: «Ποῦ σου, θάνατε, τό 

κέντρον; Ποῦ σου, ᾅδη, τό νῖκος; Ἀνέστη Χρι- 

41


στός, καί σύ καταβέβλησαι. Ἀνέστη Χριστός, καί 

πεπτώκασι δαίμονες. Ἀνέστη Χριστός, καί χαίρουσιν 

Ἄγγελοι. Ἀνέστη Χριστός, καί ζωή πολιτεύεται…» 

(Α´ Κορ 15,55). 

Ὕστερα περπατήσαμε στήν ὁδό τοῦ Μαρτυρίου. 

Τό δρόμο πού ἀκολούθησε ὁ Κύριος 

«αἴρων τόν Σταυρόν του» ἐρχόμενος πρός τό 

ἑκούσιον πάθος. Σ᾽ αὐτό τό δρόμο «κλίνει τό 

γόνυ» ἡ ἀνθρωπότης. Πάντα ἔνοχη. Ἀκαταμάχητα 

ὅμως λυγισμένη, τρυφερή μπροστά 

στό μαρτύριο τοῦ Ἰησοῦ. Περάσαμε ἀπό τό σπίτι 

τοῦ Σίμωνα τοῦ Κυρηναίου, τόν ὁποῖο ἀγγάρεψαν 

«ἵνα ἄρει τόν Σταυρόν Αὐτοῦ». Σέ μία πέτρα 

πάνω στόν τοῖχο, ἔχει ἀπομείνει τό χνάρι τῆς 

παλάμης τοῦ Χριστοῦ, σάν ἔπεσε ἀπό τό βάρος 

τοῦ Σταυροῦ. Πιό πέρα τό σπίτι τῆς Ἁγίας Βερενίκης. 

Ἐδῶ ἡ ἀρχοντοπούλα Βερενίκη βλέποντας 

ἀπό τό παράθυρό της τόν Ἰησοῦ νά περνάει 

τόν λυπήθηκε, κατέβηκε καί τοῦ σκούπισε 

τό ἱδρωμένο καί ματωμένο πρόσωπο κι 

εὐθύς ἀποτυπώθηκε ἡ μορφή Του στό Ἱερόν 

Μανδήλιον. 

Φτάσαμε μέχρι τό Πραιτώριο. Αὐτό ἦταν τό μέγαρο 

ὅπου διέμενε ὁ Ρωμαῖος ἡγεμόνας Πόντιος 

Πιλάτος. Στό κτήριο αὐτό διεξάγονταν οἱ δίκες 

καί φυλακίζονταν οἱ ἐγκληματίες. Στόν περίβολο 

τοῦ πραιτωρίου ἔγινε ἡ τελική καταδίκη τοῦ Χριστοῦ 

ἀπό τόν Ρωμαῖο Διοικητή Πιλάτο. Σώζεται 

ἀκόμη ἕνα κομμάτι ἀπό τό «Λιθόστρωτο» τῆς 

ἐποχῆς ἐκείνης καθώς καί μία τρίπορτη ἁψίδα 

γνωστή μέ τό ὄνομα «Ἴδε ὁ Ἄνθρωπος». Πιστεύεται 

ἀπό τόν χῶρο τῆς ἁψίδας παρουσίασε 

ὁ Πιλάτος τόν Χριστό στό πλῆθος λέγων «Ἴδε 

ὁ ἄνθρωπος» (Ἰω. 19,5). 

Τήν τρίτη μέρα κάναμε ὁλοήμερη ἐκδρομή στή 

42 

Γαλιλαία. Κατά τούς χρόνους τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, 

Γαλιλαία ὀνομαζόταν ὁλόκληρη ἡ περιοχή 

βόρεια τῆς Σαμάρειας πού ἀποτελοῦσε 

ἐπαρχία τῆς Παλαιστίνης. Σ᾽ αὐτήν συμπεριλαμβάνονταν 

τά παλαιά ἐδάφη τῶν φυλῶν Νεφθαλείμ, 

Ἀσήρ, Ζαβουλών καί Ἰσσάχαρ. Στή περιοχή 

ἦταν ἐγκατεστημένοι οἱ Ἰσραηλίτες 

ἀλλά ἔμεναν καί πολλοί «ἐθνικοί» ἐξ οὗ καί ἡ 

χαρακτηριστική ὀνομασία της«Γαλιλαία τῶν 

Ἐθνῶν». Τό φιλελεύθερο πνεῦμα τῶν κατοίκων 

τῆς περιοχῆς αὐτῆς ἦταν πιό κατάλληλο νά δεχτεῖ 

νέες ἰδέες, γι᾽ αὐτό ὁ Κύριος διάλεξε ὡς 

κέντρο δράσης του τή Γαλιλαία. «Καί περιῆγεν 

ὅλην τήν Γαλιλαίαν ὁ Ἰησοῦς διδάσκων 

ἐν ταῖς συναγωγαῖς καί κηρύσσων τό Εὐαγγέλιον 

τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ». Ἐδῶ βρίσκεται 

ἡ Ναζαρέτ, τό Θαβώρ, ἡ Κανά καί ἡ θάλασσα 

τῆς Τιβεριάδας ἤ τῆς Γαλιλαίας. 

Κάθε γωνιά ἤ ἀκόμη καί κάθε πέτρα τῶν 

Ἁγίων Τόπων ἔχει κάτι νά μᾶς διηγηθεῖ γιά τά 

μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ. Ὁ προσκυνητής ἐπισκέπτεται 

δεκάδες μέρη- χωρίς φυσικά νά προλαβαίνει 

νά τά ἐπισκεφτεῖ ὅλα κατά τήν 

ὀλιγοήμερη παραμονή του- ἀπό τά ὁποῖα προσπαθεῖ 

νά συγκρατήσει στή μνήμη καί στήν 

καρδιά του τά γεγονότα, τίς πληροφορίες καί 

ὅ,τι ἄλλο σχετίζεται μ᾽ αὐτά. Κάθε προσκύνημα 

ἔχει μία ἰδιαίτερη Χάρη καί μοναδική 

ὑπόσταση γιά τήν Πίστη μας. Οὔτε κι ἐγώ 

μπορῶ περικλείσω ὅλα αὐτά τά θαυμαστά 

μέσα σέ λίγες σελίδες. Σίγουρα θά τά ἀδικήσω. 

Γι᾽ αὐτό ζητῶ ἐκ τῶν προτέρων τήν κατανόησή 

σας πού θά σταθῶ πιό πολύ σέ ὅσα μέ 

ἐντυπωσίασαν περισσότερο. 

Τό ὄρος Θαβώρ ὑψώνεται σάν ἕνας τεράστιος 

κωνικός ὄγκος μεταξύ τοῦ ὀροπεδίου 

τῆς Γαλιλαίας, τοῦ ποταμοῦ Ἰορδάνη καί τῆς 

Τιβεριάδας λίμνης. Θαβώρ σημαίνει ὄρος ἤ 

ὕψωμα ἤ ὀμφαλός. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἀνεβαίνει 

ἐκεῖ μαζί μέ τρεῖς μαθητές Του καί 

bμεταμορφώνεται σέ Φῶς. Ἀποκαλύπτει ὅπως 

λέει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ἕνα 

μικρό μόνο μέρος τῆς θείας φύσης Του. Τόσο, 

πού οἱ μαθητές του πού ἦταν παρόντες νά 

μπορέσουν ν’ ἀντέξουν, διότι διαφορετικά, ἄν 

τούς ἔδειχνε ὁλόκληρη τή δόξα τῆς Θεότητάς 

Του, κινδύνευαν νά χάσουν ἀκόμα καί τή ζωή 

τους. 

Ἡ Ναζαρέτ εἶναι ἡ πόλη τῆς Γαλιλαίας ὅπου 

εὐαγγελίστηκε ἡ Θεοτόκος. Παρ᾽ ὅλο πού 

κατά τήν Καινή Διαθήκη, στή Ναζαρέτ μεγάλωσε 

μετά τήν ἐπιστροφή του ἀπό τήν Αἴγυπτο


ὁ Ἰησοῦς (ἐξ οὗ καί τό ὄνομα Ναζωραῖος), δέν 

ἔγινε δεκτό ἐκεῖ τό κήρυγμά Του ἀπό τούς συντοπίτες 

Του - μάλιστα κάποτε ἐπιχείρησαν νά 

τόν γκρεμίσουν ἐκεῖ σέ κάποια χαράδρα. Κοντά 

στήν πηγή ὁ ἀρχάγγελος Γαβριήλ παρουσιάσθηκε 

ἐνώπιον τῆς Παρθένου Μαρίας καί 

τῆς εἶπε: «Χαῖρε Κεχαριτωμένη Μαρία, ὁ Κύριος 

μετά Σοῦ… πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί Σέ 

καί δύναμις Ὑψίστου ἐπισκιάσει Σοί διό καί τό 

γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱός Θεοῦ» 

(Λουκ. 1,35). Καί νά! Στήν ἀπαξιωτική ἐρώτηση 

«Ἐκ Ναζαρέτ δύναταί τί ἀγαθόν εἶναι»; ἡ ἀπάντηση 

εἶναι: ὁ ὕψιστος νόμος τῆς Θείας Ἀγάπης. 

Στό παρεκκλήσι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, συνεχίζει νά 

ρέει δροσερό τό ἁγίασμα ἀπό τήν πηγή τῆς 

Παρθένου ἡ ὁποία βρίσκεται κάτω ἀπό τήν Ἁγία 

Τράπεζα. 

Koντά στή Ναζαρέτ βρίσκεται ἡ Κανᾶ. Τόν 

καιρό ἐκεῖνο «γάμος ἐγένετο» καί «ὑστερήσαντος 

τοῦ οἴνου λέγει ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ πρός 

αὐτόν: οἶνον οὐκ ἔχουσι» (Ἰω. 2,3). Τό νερό ἔγινε 

κρασί καί ἐδῶ πρωτοφανέρωσε ὁ Κύριος τή 

μεγάλη Του δόξα... «ἦσαν δέ ἐκεῖ λίθιναι ὑδρίαι 

ἕξ κείμεναι»… Στήν ἐκκλησία πού σύμφωνα 

μέ τήν παράδοση εἶναι κτισμένη στόν τόπο πού 

βρισκόταν ὁ Σίμωνας ὁ Κανανίτης, ἕνας ἀπό 

τούς Δώδεκα Μαθητές τοῦ Χριστοῦ, σώζονται 

δύο ἀπό τίς λίθινες ὑδρίες πού χρησιμοποιήθηκαν 

τότε. Ὁ κάθε προσκυνητής μπορεῖ νά 

προμηθευτεῖ καί κρασί ὡς εὐλογία εἰς ἀνάμνησιν 

τοῦ πρώτου θαύματος. 

«Καί καταλιπών τήν Ναζαρέτ ἦλθεν κατώκησεν 

εἰς Καπερναούμ τήν παραθαλασσίαν ἐν 

ὁρίοις Ζαβουλών καί Νεφθαλείμ» (Ματθ. 4,12). 

Δίπλα στή λίμνη Γεννησαρέτ (Τιβεριάδα λίμνη, 

ὅπως ἀναφέρεται στά ἱερά εὐαγγέλια) βρισκόταν 

ἡ Καπερναούμ τήν ὁποία ὁ Κύριος εἶχε 

κάνει κέντρο τῆς διδασκαλίας Του. Μ’ αὐτόν τόν 

τρόπο ἐπιβεβαιώθηκε παλαιά προφητεία τοῦ 

Ἡσαΐα, τό 800 π.Χ., πού ἔλεγε: «Γῆ Ζαβουλών 

καί γῆ Νεφθαλείμ, ὁδόν θαλάσσης, πέραν τοῦ 

Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν, ὁ λαός ὁ καθήμενος 

ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα». Στά περίχωρα 

τῆς Καπερναούμ ὁ Ἰησοῦς ἔκανε τά περισσότερα 

θαύματά Του, ὅπως τοῦ παραλυτικοῦ, τόν 

ὁποῖο κατέβασαν μέ τό κρεβάτι του ἀπό τή στέγη, 

τοῦ δαιμονισμένου, τοῦ ὑπηρέτη τοῦ ἑκατόνταρχου 

κ.λ.π. Φεύγοντας ἀπό τήν Καπερναούμ, 

δεξιά συναντοῦμε τό «Ὄρος τῶν Μακαρισμῶν», 

ὅπου ὁ Κύριος ἐκφώνησε τήν «ἐπί 

τοῦ ὅρους ὁμιλία» Του. Σ’ αὐτήν κεντρικό σημεῖο 

κατέχουν οἱ «Μακαρισμοί». Στά πεδινά τοῦ 

βουνοῦ ὁ Χριστός χόρτασε θαυματουργικά τό 

πλῆθος, πολλαπλασιάζοντας τούς πέντε ἄρτους 

καί τούς δύο ἰχθύες. «Καί ἔφαγον πάντες καί 

ἐχορτάσθησαν, καί ἦραν τό περισσεῦον τῶν 

κλασμάτων δώδεκα κοφίνους πλήρεις. Οἱ δέ 

ἐσθίοντες ἦσαν ἄνδρες ὡσεί πεντακισχίλιοι χωρίς 

γυναικῶν καί παιδίων» (Ματθ. 15,37). 

Ἡ Τιβεριάδα λίμνη ἤ θάλασσα (λόγῳ τοῦ μεγέθους) 

διαδραμάτιζε σπουδαῖο ρόλο τά χρόνια 

τοῦ Χριστοῦ. Ἐδῶ ἔγινε τό κάλεσμα τοῦ 

Ἰησοῦ πρός τούς Μαθητές Του: «Δεῦτε ὀπίσω 

μου καί ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων» (Ματθ. 

4,19). Ὁ Χριστός ἐπιλέγει αὐτούς τούς ἁπλοϊκούς 

ἀνθρώπους γιά νά φανεῖ στόν κόσμο ὅτι 

ἡ διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου δέν εἶναι ἀποτέλεσμα 

ἀνθρώπινης δύναμης καί σοφίας, ἀλλά ἀποτέλεσμα 

τῆς δύναμης καί τῆς χάριτος τοῦ 

Θεοῦ. Εἶναι χαρακτηριστικά τά λόγια τοῦ Ἀποστόλου 

Παύλου: «τά μωρά τοῦ κόσμου ἐξελέξατο 

ὁ Θεός, ἵνα τούς σοφούς καταισχύνῃ καί 

τά ἀσθενῆ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεός ἵνα καταισχύνῃ 

τά ἰσχυρά» (Α´ Κορ 1,27). Ἐδῶ περπάτησε 

πάνω στά κύματα, καυτηρίασε τόν 

Πέτρο γιά τήν ὀλιγοπιστία του καί ἔδωσε θάρρος 

στούς Ἀποστόλους ὅταν τούς ἔδερνε ἡ τρικυμία: 

«Θαρσεῖτε, ἐγώ εἰμί». Ἐδῶ ἀκούστηκε ἡ 

προτροπή πού περισσότερο ἀπό ποτέ ἔχει 

ἀνάγκη σήμερα ἡ ἀνθρωπότητα: «Ἐπανάγαγε 

εἰς τό βάθος» (Λουκ. 5,4)… 

Ἀφοῦ ἀπολαύσαμε περιμετρικά τήν Τιβεριάδα 

πήραμε τό δρόμο πρός τό Σαραντάριο 

Ὄρος. Πάνω σέ μιά ἀπότομη βουνοπλαγιά, στήν 

ἔρημο τῆς Ἰουδαίας, κρέμεται σάν ἀετοφωλιά 

τό μοναστήρι τοῦ Σαραντάριου Ὄρους ἤ τοῦ 

Πειρασμοῦ ὅπως λέγεται. Σ᾽ αὐτό τόν τόπο 

43


44 

ἔμεινε ὁ Χριστός σαράντα μέρες, νηστεύοντας 

καί προσευχόμενος. Ἐδῶ δέχτηκε τούς τρεῖς πειρασμούς 

ἀπό τόν Διάβολο. Ὁ πρῶτος πειρασμός 

ἦταν ὁ «βιολογικός» πειρασμός, ὁ πειρασμός τῆς 

πείνας καί τῆς δίψας: 

-Ἐάν εἶσαι υἱός τοῦ Θεοῦ, πές νά γίνουν 

αὐτοί οἱ λίθοι ἄρτοι, νά φάγεις. Ὁ Χριστός 

ἀρνεῖται: «Οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνο ζήσεται ἄνθρωπος» 

(Λουκ. 4,4)… Τότε παραλαμβάνει αὐτόν 

ὁ διάβολος καί τόν μεταφέρει εἰς τήν ἁγίαν πόλιν, 

τήν Ἱερουσαλήμ, καί τόν τοποθετεῖ στό ἄκρο 

τῆς στέγης τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομῶντος. Τόν βάζει 

νά δοκιμάσει τή σχέση Του μέ τόν Θεό Πατέρα 

καί νά βεβαιωθεῖ γιά τόν ἑαυτό Του καί τίς 

δυνατότητές Του: 

-Ἐάν εἶσαι υἱός τοῦ Θεοῦ, πέσε κάτω ἀπό τή 

στέγη τοῦ Ναοῦ, γιατί εἶναι γραμμένο ὅτι δέ θά 

πάθεις τίποτε, ἀφοῦ ὁ Θεός θά δώσει ἐντολή γιά 

Σένα στούς ἀγγέλους Του καί θά σέ σηκώσουν 

στά χέρια τους. 

-«Οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τόν Θεόν σου»... 

Ὁ τρίτος πειρασμός τῆς ἐρήμου εἶναι ὁ πειρασμός 

τῆς ἐξουσίας καί τῆς δύναμης. Ὁ διάβολος 

ἀνεβάζει τό Χριστό σ᾽ ἕνα ψηλό βουνό 

καί τοῦ δείχνει ὅλα τά βασίλεια, τά πλούτη καί 

τή δόξα τοῦ κόσμου. Ἐάν πέσεις καί μέ προσκυνήσεις, 

ὅλα αὐτά θά γίνουν δικά σου τοῦ 

εἶπε, γιά νά ἀκούσει τό περίφημο: «Ὕπαγε ὀπίσω 

μου Σατανᾶ» (Μάρκ. 8,33)… Μέσα στό ναό 

δεξιά, ψηλά στό βράχο, βρίσκεται τό παρεκκλήσι 

τοῦ Πειρασμοῦ καί ἡ πέτρα πάνω στήν ὁποία 

κάθισε ὁ Χριστός. Ἀπό τό σημεῖο αὐτό ὁ διάβολος 

τοῦ ἔδειξε «ὅλα τά βασίλεια τοῦ κόσμου». 

Ἀπό τό Σαραντάριο Ὄρος σέ πανοραμική ἄποψη 

ἁπλώνεται μπροστά στόν ἐκστατικό ἐπισκέπτη 

ἡ Ἱεριχώ, ἡ ἀρχαιότερη πόλη στόν κόσμο. 

Σύμφωνα μέ τήν Παλαιά Διαθήκη ἡ Ἱεριχώ 

ἦταν ἡ πρώτη πόλη πού κατέλαβαν οἱ 

Ἰσραηλίτες, ἀφοῦ πέρασαν τόν ποταμό Ἰορδάνη. 

Σάλπισαν μέ τίς σάλπιγγές της καί τά τείχη 

της κατέρρευσαν. 

Ἀκολουθεῖ προσκύνημα στήν Ἱερά Μονή τοῦ 

Προφήτου Ἐλισαίου, ὅπου ὑπάρχει ἡ συκομορέα 

πάνω στήν ὁποία ἀνέβηκε ὁ Ζακχαῖος γιά 

νά δεῖ τόν Χριστό καί στή συνέχεια στή γυναικεία 

Μονή τοῦ Ἁγ. Λαζάρου καί τῶν 

ἀδελφῶν του Μάρθας καί Μαρίας στή Βηθανία. 

«Κύριε, εἰ ἦς ὧδε, ὁ ἀδελφός μου οὐκ ἄν ἐτεθνήκει» 

(Ἰω. 11,21). Λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς: «Ἐγώ 

εἰμί ἡ Ἀνάστασις καί ἡ Ζωή… ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, 

κἄν ἀποθάνῃ, ζήσεται». 

Ὁδεύοντας στούς τόπους τῆς ἀγάπης καί 

τῆς εἰρήνης σοκάρεσαι βλέποντας τά τείχη 

τῆς ντροπῆς πού δυστυχῶς ἐξακολουθοῦν νά 

ὑψώνουν μεταξύ τους οἱ ἄνθρωποι. Χιλιόμετρα 

τείχους, μπετόν καί συρματοπλεγμάτων ἁπλώνονται 

μπροστά μας. Οἱ Ἰσραηλινοί κάθε μέρα 

ὅλο καί περισσότερο «σπρώχνουν» τούς Παλαιστινίους 

σέ ὅλο καί μικρότερες ἐκτάσεις, ἐπεκτείνοντας 

τά σύνορα τῆς Νέας Ἱερουσαλήμ γιά 

λογαριασμό τους. Περνώντας τά σύνορα πρός 

τά παλαιστινιακά ἐδάφη, θά δεχτεῖς τόν ἔλεγχο 

μέσα στό λεωφορεῖο ἀπό ὁπλισμένους 

στρατιῶτες πού ἄν τούς καλοκοιτάξεις εἶναι 

ἀμούστακα παιδιά… 

Ἡ τέταρτη μέρα ξεκινᾶ μέ ἐπίσκεψη στή Βηθλεέμ. 

Ἐκεῖ πού «ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο» (Ἰω. 

1,14). Ὁ δεύτερος κατά σειρά μεγάλος προσκυνηματικός 

τόπος τῆς Ἁγίας Γῆς. Ἐκεῖ ὑπάρχει 

ἡ μεγαλοπρεπής Βασιλική τῆς Βηθλεέμ 

πού πρώτη φορά ἀνοικοδόμησε ἡ Ἁγία Ἑλένη 

στό Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. Στό 

χῶρο τῆς γεννήσεως ἕνα μεγάλο ἀσημένο 

ἀστέρι μέ λατινική ἐπιγραφή λέει: «ἐδῶ γεννήθηκε 

ὁ Χριστός ἀπό τήν Παρθένο Μαρία». 

Λυγίζουν τά πόδια στό σημεῖο πού πανηγύρισε 

μία Ἅγια νύχτα ὅλο τό σύμπαν καί ὑποκλίθηκε 

ἡ σοφία τῶν ἀνθρώπων. Παραδίπλα εἶναι 

ἡ Ἁγία Φάτνη ὅπου ἡ Παναγία ἔβαλε τό Χριστό 

μέσα στά ἄχυρα νά ζεσταθεῖ. Λίγο πιό κεῖ 

τό σπήλαιο τῶν 14.000 νηπίων πού κατεσφάγησαν 

ἀπό τόν Ἡρώδη, πρώτη μεγάλη θυσία 

στόν ἐρχομό τοῦ Θεανθρώπου. 

Οἱ ἑπόμενες ὧρες περιλαμβάνουν περιήγηση 

σέ πολλά ἱερά μοναστήρια. Ἑλληνικές ἐκτάσεις 

γῆς πού ἀπειλοῦνται ἀπό φανατισμένους ἑβραίους 

καί μουσουλμάνους καί φυλάσσονται ἀπό


γενναίους γέροντες καί ἄγρυπνους νεαρούς 

ἡγούμενους, φρουρούς τῆς θρησκευτικῆς περιουσίας. 

Μόνοι ἐναντίον πολλῶν, θέτουν 

κάθε λεπτό σέ κίνδυνο τή ζωή τους στό βωμό 

τῆς Πίστης καί τῆς Ὀρθοδοξίας. Δυστυχῶς, ὁ 

ἀριθμός τῶν Ἑλλήνων μοναχῶν, χρόνο μέ τό 

χρόνο, ὅλο καί λιγοστεύει… 

Ταξιδεύοντας ὡς προσκυνητής μέσα στήν 

ἔρημο τῆς Ἰουδαίας, συγκινεῖσαι καί δακρύζεις 

ὅταν βλέπεις ξαφνικά μπροστά σου μοναστήρια 

πού ἔχουν ὑψωμένη τήν Ἁγιοταφιτική μαζί 

μέ τή γαλανόλευκη ἑλληνική σημαία. Μπαίνεις 

μέσα στά μοναστήρια, ἐπισκέπτεσαι τά προσκυνήματα 

καί ἀκοῦς νά μιλοῦν ἑλληνικά, 

βλέπεις κιονόκρανα κορινθιακοῦ ρυθμοῦ, βαπτιστήρια, 

ἐντοπίζεις ἑλληνικές ἐπιγραφές, 

μωσαϊκά, ψηφιδωτά ἑλληνικά, σημαντικότατες 

εἰκόνες καί τοιχογραφίες. Ἔχουμε ζωντανή παρουσία 

αἰώνων ἐδῶ στήν Ἁγία Γῆ, καί στή διάρκεια 

ὅλων αὐτῶν τῶν αἰώνων ἀκούγεται, ὁμιλεῖται, 

διαβάζεται, γράφεται καί διδάσκεται ἡ 

ἑλληνική γλώσσα, ἀπό τότε μέχρι καί σήμερα. 

Ἔχουμε περιουσιακά στοιχεῖα, μνημεῖα, ἀρχαιότητες. 

Καί αὐτό δέν ἔχει μόνον οἰκονομικό χαρακτήρα, 

ἀλλά κυρίως ἔχει πολιτιστικό, ἰδεολογικό 

καί ἐθνικό χαρακτήρα. Τά μοναστήρια 

εἶναι οἱ προμαχῶνες, οἱ προφύλακες τῆς ὁδοιπορούσης 

Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ στήν πορεία 

της πρός τούς οὐρανούς. Γιατί ἡ ζωή στήν Ἁγία 

Γῆ εἶναι μεταξύ οὐρανοῦ καί γῆς, ὅπως ἔλεγε 

ἕνας ἅγιος γέροντας. 

Τί νά πρωτοπεριγράψει κανείς ἀπό τά πλούσια 

προσκυνήματα πού γέμισε ὁ νοῦς; Τήν Ἱερά 

Λαύρα Ἁγίου Σάββα τοῦ Ἡγιασμένου πού τό 

2002 γιόρτασε τά 1.500 χρόνια ἀδιάλειπτης λειτουργίας 

της, τήν Ἱερά Μονή τῶν Ποιμένων, 

ὅπου οἱ ταπεινοί ποιμένες πῆραν τό οὐράνιο μήνυμα: 

«ἐτέχθη ὑμῖν σήμερον ὁ Σωτήρ» καί 

εἶδαν πλῆθος Ἀγγέλων νά ψάλλουν τό «Δόξα 

ἐν ὑψίστοις Θεῷ»; (Λουκ. 2,14). Τήν Ἱερά 

Μονή Ἁγίου Συμεών τοῦ Θεοδόχου ἤ Καταμόνας, 

ὅπου ὁ Ἅγιος Συμεών εἶδε τήν Παρθένο 

Μαρία νά ἔρχεται μέ τό Θεῖο Βρέφος καί τότε 

φωτίστηκε ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα καί εἶπε: «Νῦν 

ἀπολύεις τόν δοῦλον σου Δέσποτα κατά τό ρῆμα 

σου ἐν εἰρήνῃ, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τό σωτήριόν 

Σου, ὅ ἡτοίμασας κατά πρόσωπον πάντων 

τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καί 

δόξαν λαοῦ σου Ἰσραήλ». Στό σημεῖο πού βρίσκεται 

ἡ Ἱερά Μονή Τιμίου Σταυροῦ, κατά τήν 

παράδοση, ὁ Λώτ φύτεψε τά τρία ραβδιά τά 

ὁποία ἔγιναν ἕνα τρισύνθετο δένδρο μέ ἕνα κορμό 

καί τρία κλαδιά, ἀπό πεῦκο, κυπαρίσσι καί 

κέδρο. Ὅταν ἀργότερα χτιζόταν ὁ ναός τοῦ Σολομώντα, 

ὁ βασιλιάς Σολομών διέταξε τήν 

κοπή τοῦ τρισύνθετου δένδρου γιά νά τό χρησιμοποιήσει 

γιά τήν ἀνοικοδόμηση τοῦ Ναοῦ. 

Παρά τό μέτρημα καί τό κόψιμο δέν ταίριαζε 

πουθενά, γιατί ἄλλοτε μίκραινε καί ἄλλοτε μεγάλωνε. 

Ἔτσι τό ἄφησαν ἐκεῖ ἀχρησιμοποίητο 

ὡς καταραμένο ξύλο. Ὅταν ἔφτασε ἡ στιγμή τῆς 

Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ, ὁ Καϊάφας θυμήθηκε 

τό καταραμένο ξύλο καί διέταξε νά φτιάξουν 

τό σταυρό τοῦ Χριστοῦ ἀπό τό ξύλο αὐτό πού 

εἶχε τήν ἰδιότητα τῆς αὐξομείωσης, ὥστε νά εἶναι 

πιό φρικτό τό μαρτύριο τοῦ Χριστοῦ. Μέ τή 

Σταύρωση ὅμως, τό ξύλο αὐτό τῆς κατάρας ἔγινε 

ὁ Τίμιος Σταυρός, τό σύμβολο ὅλων τῶν Χριστιανῶν 

καί ξύλο εὐλογίας. 

Πῶς νά ἀποτυπώσει κανείς σ᾽ ἕνα κομμάτι 

χαρτί τά συγκλονιστικά καί ἀντικρουόμενα συναισθήματα, 

καθώς βαδίζει στήν κοιλάδα τῆς 

Γεθσημανῆ; Μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα 

ἔλαβαν μέρος κι ἐκεῖ. Ἡ Γεθσημανή δέν συνδέεται 

μόνο μέ τήν ἀγωνία καί τό πάθος τοῦ 

Χριστοῦ ἀλλά καί μέ τήν ταφή τῆς Παρθένου 

Μαρίας. Οἱ «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων συναθροισθέντες 

ἐνθάδε» ἐκήδευσαν τό πανάχραντο 

σῶμα. Μπαίνοντας στό Ναό τῆς Κοιμήσεως 

τῆς Θεοτόκου πάλλεται ἡ καρδιά ἀπό 

σεβασμό καί εὐλάβεια, καθώς κατεβαίνει τά 48 

σκαλοπάτια γιά νά φτάσει στό Θεομητορικό 

Μνῆμα. Στή μέση τῆς σκάλας, ἀριστερά καί δεξιά, 

βρίσκονται δύο παρεκκλήσια. Τό ἀριστερό 

περιλαμβάνει τόν τάφο τοῦ Ἰωσήφ τοῦ Μνήστορος 

καί τό δεξιό τούς τάφους τῶν γονέων 

τῆς Παναγίας Ἰωακείμ καί Ἄννας. Τό σεμνό 

45


46 

τοῦτο καί σεβάσμιο προσκύνημα, ὑπενθυμίζει 

τίς κατακόμβες τῆς διωκόμενης Ἐκκλησίας. 

Στή Γεθσημανή ἐπίσης μαρτύρησε καί ὁ Ἀρχιδιάκονος 

Στέφανος. Ἀφόρητη φρίκη βιώνει ἡ 

ψυχή, στή θέα τοῦ ἄγριου βράχου πού ἔχει ποτιστεῖ 

μέ τό αἷμα τοῦ Πρωτομάρτυρα. Πόσο μίσος, 

μισαλλοδοξία, βαρβαρότητα μά καί πόση 

πίστη καί καρτερία καί ἔλεος ἀκτινοβολεῖ ὁ βράχος 

αὐτός ἀνά τούς αἰῶνες… Δέος καταλαμβάνει 

τόν ἐπισκέπτη ἄν ἀναλογιστεῖ ὅτι πατάει 

πάνω ἐκεῖ πού στεκόταν ὁ Σαούλ καί μετέπειτα 

Ἀπόστολος Παῦλος κι ἔριχνε λίθους χριστιανοκτόνους. 

Εἶναι ἀξιοθαύμαστο ὅτι ὥς τίς μέρες μας 

μπορεῖ κάποιος νά δεῖ πολλά μέρη ὅπως ἦταν 

ἤ σχεδόν ὅπως ἦταν αὐτά καί κατά τήν ἐποχή 

τοῦ Χριστοῦ ἤ ἀκόμη καί πρό Χριστοῦ, ἀκόμη 

καί πρίν ἀπό τόν Ἀβραάμ. 

Ἐξαιρετική ἐμπειρία ἦταν ἡ διαδρομή μας 

ξημερώματα μέ τά πόδια πρός τό Μοναστήρι 

τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Χοτζεβίτου. Τό Μοναστήρι 

βρίσκεται στήν ἔρημο τῆς Ἰουδαίας σέ 

μία ἄγρια χαράδρα κοντά στόν παλιό δρόμο πού 

ἕνωνε τήν Ἱεριχώ μέ τήν Ἱερουσαλήμ. Κάτω ἀπό 

τήν Μονή περνᾶ ἕνας χείμαρρος πού χύνεται 

στόν Ἰορδάνη. Ἀπό ᾽κεῖ ἔπινε νερό ὁ Προφήτης 

Ἠλίας, ὅταν μέ ἐντολή τοῦ Θεοῦ κρύφτηκε 

γιά τριάμισυ χρόνια προκειμένου νά ἀποφύγει 

τό θυμό τῶν ἀσεβῶν βασιλέων Ἀχααβ καί 

Ἰεζαβελ, τρεφόμενος ἀπό τόν κόρακα. Φαίνεται 

ἀκόμη τό δυσπρόσιτο σπήλαιο μέ τό καλάθι 

κρεμασμένο συμβολικά μπροστά του. Ὁ χείμαρρος 

καί ἡ γύρω περιοχή ἀνῆκαν στόν Ἰωακείμ 

τόν πατέρα τῆς Θεοτόκου. Πάνω ἀπό τό 

καθολικό τῆς Μονῆς ὑπάρχει ὁ χῶρος πού ἀπομονώθηκε 

ὁ Ἰωακείμ καί προσευχότανε νά τοῦ 

στείλει ὁ Θεός παιδί. Γι᾽ αὐτό καί ὁ κεντρικός 

ναός εἶναι ἀφιερωμένος στή Γέννηση τῆς Θεοτόκου. 

Τό μοναστήρι σήμερα ἀποτελεῖ μία 

ὄαση πνευματική στήν καρδιά τῆς ἐρήμου καί 

χαρίζει τόν ἁγιασμό καί τήν εὐλογία του σέ κάθε 

προσκυνητή πού τό ἐπισκέπτεται. 

Ἄλλη στάση στή διαδρομή μας εἶναι τό Μοναστήρι 

τοῦ Ἁγίου Γερασίμου τοῦ Ἰορδανίτη: μιά 

ὄαση μέσα στήν ἔρημο. Μιά μικρή Ἑλλάδα στό 

πουθενά. Ἕνας φωτισμένος σταυρός καί μία 

Ἑλληνική σημαία πού κυματίζει δηλώνει μέρα 

νύχτα τήν παρουσία τῶν Ἑλλήνων ἐκεῖ καί 

σφραγίζει τήν Ὀρθοδοξία λίγα μέτρα πιό πέρα 

ἀπό τόν Ἰορδάνη Ποταμό. Ἑβραῖοι καί φανατικοί 

μουσουλμάνοι κάνουν τά πάντα γιά νά ἐξοβελίσουν 

τό γέροντα ἀπό τά ἐδάφη τους. Ὁ 

Ἡγούμενος Χρυσόστομος θυμίζει τόν Παπαφλέσσα 

πού ὑπερασπίζεται κάθε σπιθαμή γῆς, 

δημιουργώντας ἕναν παράδεισο γιά ὅλους 

τους πιστούς ἀλλά καί τούς φτωχούς μουσουλμάνους 

ἤ ἄλλους ἀλλόθρησκους πού ζητοῦν 

ἕνα χέρι βοήθειας, χωρίς ποτέ νά κάνει καμία 

ἐξαίρεση. 

Κομβικό σημεῖο γιά κάθε προσκυνητή ἀποτελεῖ 

βέβαια τό συμβολικό βάπτισμα στόν 

Ἰορδάνη. Στίς ὄχθες τοῦ περιλάλητου ποταμοῦ 

τῆς Παλαιστίνης χωρίστηκαν οἱ δώδεκα φυλές 

τοῦ Ἰσραήλ πρίν μποῦν γιά νά καταλάβουν τή 

Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας. Ἐδῶ, στήν Ἀνατολική ὄχθη 

τοῦ Ἰορδάνη, ἦλθε ὁ Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος νά 

κηρύξει στό λαό τοῦ Ἰσραήλ τή μετάνοια. Στά 

νερά του ἐβαπτίσθη ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος μας 

Ἰησοῦς Χριστός καί ἐφανερώθη ἡ Ἁγία Τριάδα. 

Γιά ἕνα κομμάτι γῆ ἔχουν ἐπίσης σφαγιαστεῖ στίς 

ὄχθες τοῦ ἀμέτρητες ψυχές… 

Tό πηγάδι τοῦ Πατριάρχη Ἰακώβ εἶναι ἕνα προσκύνημα 

πού δέν μπορεῖ νά περάσει ἀπαρατήρητο, 

γιατί τό βαραίνουν σημαντικά γεγονότα 

καί σηματοδοτεῖ ὑψηλά νοήματα. Ἐκεῖ κατασκήνωσε 

ὁ Ἀβραάμ, ὅταν ἔφυγε ἀπό τή Μεσοποταμία. 

Στό πηγάδι αὐτό πουλήθηκε ὁ 

Ἰωσήφ ἀπό τούς ἀδελφούς του. Κάποτε, κατάκοπος 

ὁ Ἰησοῦς κάθισε ἐκεῖ νά ξεκουραστεῖ. 

Ἔρχεται τότε γυναίκα ἀπό τή Σαμάρεια νά 

ἀντλήσει νερό. Καί ὁ Ἰησοῦς τῆς λέγει: «Δός μου 

νά πιῶ». Ἔκπληκτη ἡ Σαμαρείτισσα τόν ρωτᾶ: 

«Πῶς ἐσύ ἕνας Ἰουδαῖος ζητᾶς ἀπό μένα, μιά γυναίκα 

Σαμαρείτισσα, νά σοῦ δώσω νερό; «Οὐ 

γάρ συγχρῶνται Ἰουδαῖοι Σαμαρείταις» (Ἰω. 

4,9)… Ἔχει σημασία νά γνωρίζει κανείς τίς ἐπικρατοῦσες 

συνθῆκες, ὥστε νά καταλάβει τό με-


γαλειῶδες νόημα τῆς συνομιλίας μέ τή Σαμαρείτισσα, 

ὅσο καί τήν παραβολή τοῦ Καλοῦ Σαμαρείτη. 

Οἱ Σαμαρεῖτες δέν ἦταν γνήσιοι Ἰσραηλίτες, 

ἀλλά λαός μεικτός ἀπό Ἑβραίους καί ξένους. 

Ἀπό τό ἀνακάτωμα αὐτό τῶν διαφόρων 

φυλῶν, ὅσο καί ἀπό τή μακρινή τους διαμονή 

στή Βαβυλώνα, οἱ Σαμαρεῖτες εἶχαν φέρει στόν 

τόπο τούς συνήθειες ξένες, πού ἐρέθιζαν καί 

ἐξόργιζαν τούς ὁμόθρησκους τους. Ὅλες οἱ 

ἄλλες φυλές τῆς Παλαιστίνης τούς περιφρονοῦσαν 

καί τούς μισοῦσαν τόσο, ὥστε ἐνῶ ὁ κατευθείαν 

δρόμος μεταξύ Ἰουδαίας καί Γαλιλαίας 

περνοῦσε μέσα στή Σαμάρεια, κανένας Ἰουδαῖος 

ἤ Γαλιλαῖος δέν ἔπαιρνε ποτέ τό δρόμο 

αὐτό. Ἰουδαῖοι καί Γαλιλαῖοι, πηγαίνοντας οἱ μέν 

στούς δέ, προτιμοῦσαν νά κάνουν μεγάλο 

γύρο παρά νά διαβοῦν ἀπό τή Σαμάρεια. Ἡ περιφρόνηση 

τῶν Φαρισαίων γιά τούς Σαμαρεῖτες 

πήγαινε ὥς πέρα ἀπό τό θάνατο· ἐνῶ αὐτοί πίστευαν 

στήν ἀνάσταση, τήν ἀρνοῦνταν γιά τούς 

Σαμαρεῖτες, τόσο τούς θεωροῦσαν καταραμένους 

ἀπό τό Θεό. Οἱ Ἑβραῖοι θεωροῦσαν τή γυναίκα 

τόσο κατώτερο πλάσμα, πού δέν καταδέχουνταν 

νά τῆς μιλοῦν δημόσια, ἀκόμα καί 

δική τους ἄν ἦταν. Ὁ Ἰησοῦς ἀψηφώντας τό κατεστημένο 

τῆς ἐποχῆς προσέφερε στή Σαμαρείτισσα 

τό «ὕδωρ τό ζῶν» (Ἰω. 4,11), ἀπό τό 

ὁποῖον «πᾶς ὁ πίνων, οὐ μή διψήσῃ εἰς τόν 

αἰῶνα». Τό φρέαρ τοῦ Ἰακώβ βρίσκεται σήμερα 

στό ὑπόγειο μεγαλοπρεπῆ ναοῦ. Ἐκεῖ βρίσκεται 

τό σκήνωμα τοῦ Ἁγίου Φιλουμένου 

τοῦ προηγούμενου Ἀρχιμανδρίτη-φύλακα τοῦ 

φρέατος, τόν ὁποῖον κατέσφαξαν τό 1979 φανατικοί 

Μουσουλμάνοι τήν ὥρα πού τελοῦσε 

τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ. Τό φρέαρ τοῦ 

Ἰακώβου δέν στέρεψε ποτέ ἀπό τήν ἐποχή τοῦ 

Ἰησοῦ μέχρι σήμερα. 

Ἀνεξάντλητες οἱ διαδρομές καί οἱ μνῆμες. Τά 

συναισθήματα ἔντονα, ἀντικρουόμενα, ἀπερίγραπτα. 

Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν (ἀπό ᾽δῶ πῆρε τό 

γαϊδουράκι ὁ Χριστός γιά νά κάνει τή θριαμβευτική 

εἴσοδο στά Ἱεροσόλυμα). Ναός Ἁγίων 

Ἀποστόλων στή Μικρή Γαλιλαία (ὅπου ἔγινε ἡ 

πρώτη ἐμφάνιση τοῦ Κυρίου στούς Μαθητές 

Του μετά τήν Ἀνάσταση). Ἱερά Μονή Ἀνάληψης 

τοῦ Σωτῆρος…. 

Κάθε βῆμα στό λόφο τῆς Σιών ἀποτελεῖ μία 

συγκλονιστική ἐμπειρία. Στό Ὑπερῶο, ἔγινε ὁ 

Μυστικός Δεῖπνος, ἡ ἐμφάνιση τοῦ Ἀναστημένου 

Χριστοῦ στούς Μαθητές Του, ἡ ψηλάφηση 

τοῦ Θωμᾶ, ἡ κάθοδος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 

μέ τή μορφή πύρινων γλωσσῶν τήν 

ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς, τό κήρυγμα τοῦ Ἀποστόλου 

Πέτρου, ἡ πρώτη Ἀποστολική Σύνοδος. 

Στό σπίτι τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου ἔζησε 

ἡ Παναγία, σύμφωνα μέ ὑπόδειξη τοῦ Υἱοῦ 

της, ἀπό τό Σταυρό μέχρι τήν κοίμησή της. 

Χῶροι ἱεροί, τόποι προσφορᾶς καί θυσίας, 

ἑστίες φωτός καί ἀγάπης μά καί τόποι κρανίου 

καί Γολγοθᾶ. Ἦταν περίεργο συναίσθημα νά 

ἀκοῦς τίς καμπάνες νά χτυποῦν ταυτόχρονα μέ 

τή φωνή τοῦ Μουεζίνη πού καλοῦσε γιά τή βραδινή 

προσευχή. Ἔνιωθες γύρω σου μιά λεπτή 

ἰσορροπία, μιά εἰρηνική συμβίωση πού μποροῦσε 

ἀνά πᾶσα στιγμή νά διαταραχθεῖ. Τό προσκύνημα 

στήν Ἁγία Γῆ ὁλοκληρώθηκε μέ Θεία 

λειτουργία στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό τοῦ Τιμίου 

Προδρόμου στήν Ὀρεινή. Ἦταν ἡ κατοικία 

τοῦ ἱερέως Ζαχαρία καί τῆς Ἐλισάβετ καί τό 

μέρος, ὅπου γεννήθηκε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος. 

Ἐδῶ ἡ Θεοτόκος ἐπισκέφτηκε τήν 

ἐξαδέλφη της Ἐλισάβετ καί «ἐσκίρτησε τό βρέφος 

ἐν ἀγαλλιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς» (Λουκ. 

1,41)… 

Φεύγοντας ἀπό τούς Ἁγίους Τόπους, νιώθομε 

ὅτι ἀποχαιρετοῦμε τό σπίτι τῆς ψυχῆς μας. 

Τώρα ἐμεῖς ἔχομε χρέος νά γίνομε καλύτεροι 

ἄνθρωποι, νά μεταδώσομε τό πνευματικό φῶς 

μέ τό ὁποῖο ἀναβαπτιστήκαμε. Μήν ὑποκύψομε 

καί τό κάνομε μέσα μας σκοτάδι, οὔτε νά τό 

κρατήσομε γιά τόν ἑαυτό μας. Δέν «καίουσι λύχνον 

καί τιθέασιν αὐτόν ὑπό τόν μόδιον, ἀλλ᾽ 

ἐπί τήν λυχνίαν, καί λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ. 

Οὕτω λαμψάτω τό φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν 

ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τά καλά ἔργα καί 

δοξάσωσι τόν πατέρα ὑμῶν τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς» 

(Ματθ. 5,15-16). 

47

Φ ι λ ο σ ο φ ί α - π ο ί η σ η 

Μιχαήλ Μυγιάκη, 

Φιλολόγου-πρώην Δημάρχου Ἱεράπετρας 

Ζητῶ προκαταβολικά τήν ἐπιείκειά σας* 

γιά ὅ,τι θ᾽ ἀκούσετε ἀπόψε ἀπό μένα. 

Νιώθω ἀμήχανος καί ἀδύναμος ἀπέναντι 

στά ὀνόματα τῶν συνδαιτυμόνων 

μας, τοῦ σοφοῦ πρεσβύτη Γ. Γραμματικάκη 

καί τοῦ καθηγητῆ Στέφανου Τραχανᾶ, τῶν 

ὁποίων τό ἐπιστημονικό ὕψος καί ἦθος ὅλοι 

γνωρίζουμε. 

Νά πῶ ὄχι στόν ποιητή Μαθιό, πού μέ ξάφνιασε 

μέ τή συλλογή του καί τήν ἱκανότητά του 

νά ὑποτάσσει τίς λέξεις σέ στίχους (γιατί αὐτό 

λέμε ποίηση) καί νά τίς κάνει δοξαστικά ὕμνο 

μέ μία ἀπίστευτα ὄμορφη στιχουργική. 

Ἔτσι βρέθηκα κι ἐγώ στή σκηνή μέ τούς Μάγους, 

ἀφοῦ καί ἡ μαγεία εἶναι ἡ ποίηση. 

Ἡ ποιητικοποίηση τῆς φιλοσοφίας καί ἡ φιλοσοφικοποίηση 

τῆς ποίησης εἶναι ὑπέρτατος 

στόχος ὅλων τῶν ρομαντικῶν στοχαστῶν. Τό 

ἀληθινό ποίημα δέν εἶναι ἔργο ἀτομικοῦ ποιητῆ. 

Εἶναι τό ἴδιο τό Σύμπαν, τό ἕνα καί μοναδικό 

ἔργο Τέχνης, πού ἀδιάκοπα τελειοποιεῖ τόν ἑαυτό 

του. 

Ἑπομένως στήν ποίηση ἀνήκουν τά βαθύτερα 

μυστήρια ὅλων τῶν Τεχνῶν καί τῶν Ἐπιστημῶν. 

«Ἡ ποίηση» εἶπε ὁ Νοβάλις «εἶναι ὅ,τι 

πιό ἀπόλυτα καί γνήσιο πραγματικό». Αὐτός 

εἶναι ὁ πυρήνας τῆς φιλοσοφίας. Γιά νά νιώσουμε 

καί μεῖς μέ τόν ἴδιο τρόπο πρέπει νά συνεργαστοῦμε 

μέ τόν καλλιτέχνη. Πρέπει νά 

μποῦμε μέσα στή δημιουργική του δραστηριότητα. 

Ἀλλά ἄν «ἡ Τέχνη εἶναι μία ἀπέραντη ἀλληλεγγύη», 

ὅπως λέει ὁ Σεφέρης, τότε «προβάλλει 

γιά τόν ποιητή ἡ ὑποχρέωση ὄχι μόνο νά μή 

μιλήσει γιά τόν ἑαυτό του, ἀλλά γιά τούς συνανθρώπους 

του, γιατί ἡ κραυγή του εἶναι ἡ 

κραυγή τους, πού μόνο αὐτό μπορεῖ νά προσφέρει, 

ἄλλο καί νά ὑποφέρει μαζί τους, νά χαίρεται, 

νά δουλεύει καί νά ἀγωνίζεται μαζί τους. 

Τότε μόνο ἡ ποίηση θά εἶναι ἀληθινή καί θά μπορεῖ 

νά μιλάει στήν καρδιά καί στό νοῦ (Χάρης 

Σακελαρίου, «Μοντέρνα ποίηση»). 

Ἡ φιλοσοφία κατέδειξε ὅτι ἡ ἐλευθερία εἶναι 

μία ἐσωτερική ἀνάγκη, ἕνας ἐσωτερικός πόθος 

τοῦ ἀνθρώπου γιά τήν ὑπέρβαση τῶν ὁρίων, πού 

ἐμποδίζουν τήν αὐθεντικότητα καί τή δημιουργική 

αὐτοπραγμάτωση. Τήν ἀνάγκη αὐτή 

ἐκφράζει μέ πολλούς τρόπους ἡ ποίηση, πού συνειδητά 

βρίσκεται σέ μία διαρκή δημιουργική 

σχέση καί συνάντηση μέ τή φιλοσοφία, ὄχι θεσμική, 

ἀλλά πραγματική. 

Ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους σύγχρονους θεωρητικούς, 

ὁ φιλόσοφος Πιέτρο Ἰγκράο, μᾶς 

λέει: «Ἔμαθα σ᾽ αὐτό τόν αἰώνα, τόν ἀνείπωτο 

τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ καθενός ἀπό μᾶς καί τῆς σχέσης 

μέ τούς ἄλλους πού (δέν) μπορέσαμε ποτέ 

ν᾽ ἀντιληφθοῦμε σέ βάθος. Ὁ φόβος μου εἶναι μήπως 

μᾶς πάρουν ὄχι μόνο τό ψωμί, οὔτε τό Σύνταγμα 

ὅσο νά σβηστεῖ ἡ ἰδέα τοῦ ἀνθρώπου». 

Καί ὁ ποιητής Μαθιός στήν ἐπιμνημόσυνη δέηση 

(σελ. 57), 

«Ὑπόθεση τῆς Γαίας κωμικοτραγική. 

Ὁ αὐτοαπειλούμενος ὁ περιούσιός σου φωνή 

βοῶντος, ἀνέλπιδα, κραυγή σπαρακτική, κατώτερος 

τῆς ἐντολῆς ὁ πληρεξούσιός σου. 

Χαῖρε σύμπαν ἀσύμπαντο». 

Μπορεῖ λογικά νά ἑρμηνευτεῖ ἡ φράση; Τί σημαίνει 

«ἀσύμπαντο σύμπαν»; Εἶναι κυριολεξία; 

Ἀντίρρηση, ἀντίθεση; Εἶναι εὐχή, ὠδή, μεγαλυνάριον; 

Εἶναι ὅ,τι κατ᾽ ἀναλογίαν τό «Χαῖρε 

Νύμφη Ἀνύμφευτε»; Εἴπαμε ὅτι ἡ ποίηση εἶναι 

φιλοσοφία καί μπορεῖ νά δώσει τή δική της 

ἑρμηνεία. 

«Ἡ Τέχνη δέ δεσμεύεται ἀπό τόν ὀρθολογισμό 

τῶν πραγμάτων καί τῶν συμβάντων». 

Ἡ Τέχνη, κατά τόν Γκαῖτε, εἶναι μία δεύτερη 

φύση, μυστηριώδης καί αὐτή, μά πιό εὐνόητη, 

γιατί πηγάζει ἀπό τή νόηση. 

Ἕνας ἄλλος διανοητής, ὁ Βακαλιός γράφει: «Ἡ 

φιλοσοφία γέννησε μία ἄλλη σχέση μεταξύ φι- 

*Ὁμιλία τοῦ κ. Μιχ. Μυγιάκη στήν παρουσίαση τῆς ποιητικῆς συλλογῆς τοῦ κ. Ματθαίου Παχλιτζανάκη 

«Χαῖρε σύμπαν ἀσύμπαντο», πού πραγματοποιήθηκε τήν Τετάρτη 1 Αὐγούστου στή δημοτική 

αἴθουσα «Μελίνα Μερκούρη» Ἱεράπετρας. 

48


λοσοφίας καί ποίησης, ἡ ὁποία βασίζεται στήν 

ἀρχή ὅτι ἄνθρωπος εἶναι causa sui, αἰτία δηλ. καί 

δημιουργός τοῦ ἑαυτοῦ του, τοῦ δικοῦ του 

ἀνθρώπινου πολιτισμοῦ». 

Ὁ ἄνθρωπος, ἡ ζωή του, τά συναισθήματά του, 

ἡ εὐτυχία του εἶναι τό αἰώνιο ἀντικείμενο τῆς 

φιλοσοφίας τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς ποίησης καί 

δέν ἦταν δυνατό νά ἀποκτήσουν τό ἀληθινό περιεχόμενό 

τους μέ τίς πραγματικές ἐντάσεις καί 

ἀντιφάσεις. 

Αὐτή ἡ φιλοσοφία ἔχει τήν καταγωγή της στήν 

Ἀναγέννηση, μέ κύρια στοιχεῖα τήν ἰδέα τοῦ 

Ἀνθρωπισμοῦ καί τήν αἴσθηση τοῦ Μέτρου στή 

συμπεριφορά τοῦ ἀνθρώπου. 

Μέ τό Διαφωτισμό καί τή μετάβαση στή νεωτερικότητα, 

μέ τίς ἀστικές ἐπαναστάσεις, μέ 

κορυφαία τή Γαλλική, ἀλλά καί τή βιομηχανική, 

πού ἄλλαξε ριζικά τή δομή τῆς κοινωνίας, 

ἡ φιλοσοφία καί ἡ Τέχνη, μέ ἔμφαση στήν ποίηση, 

λειτουργοῦν ὡς διανοητικό καί αἰσθητικό 

ὄχημα στή γεμάτη ἀντιφάσεις ἱστορική διαδικασία 

καί τή δημιουργία ἑνός πολιτισμοῦ μέ κέντρο 

τήν ἀντιμετώπιση τοῦ ἀνθρώπου ὡς αὐταξίας 

καί ὡς μιᾶς ἀντικειμενικῆς ὀντότητας μέ καθοριστική 

τήν κοινωνικότητά του στή στάση του 

ἀπέναντι στή Ζωή. 

Ἀγαπητοί μου φίλοι, 

Προσπάθησα νά δείξω ὅτι ἡ συλλογή «Χαῖρε 

Σύμπαν Ἀσύμπαντο» εἶναι ἕνα ποίημα φιλοσοφικοποιημένο 

μέ λέξεις μεστές πού ἀνεβοκατεβαίνουν 

στήν κλίμακα κατά «λεκτρικό» τρόπο, 

πού ψάχνουν τό φῶς. Τό φῶς τό ἀέναο, τό 

ἀόρατο, τό ἁπτό, τό ἄπιαστο, τό ἀειφανές, 

τό... 

Ἡ κορύφωση τῆς ἔρευνας 

Χαῖρε φωτός χρωμάτων φάσμα 

χαῖρε τοῦ φωτός τό ἀμίαντο 

χαῖρε φωτός κυμάτων ἄσμα 

χαῖρε, ὤ χαῖρε σύμπαν ἀσύμπαντο. 

Μᾶς θυμίζει μία ἁπτή καί συγκεκριμένη καί 

ταυτόχρονα μεταφυσική καί ὑπαρξιακή ποίηση. 

Ἡ ποίηση τοῦ Μαθιοῦ εἶναι καί συμβολική. Ἡ 

παρουσίαση τῶν πραγμάτων δίδεται μέ λέξεις 

καί εἰκόνες ἄλλοτε δυσνόητες, ἄλλοτε κατανοητές. 

Ὁ ποιητής καταφέρνει νά διασχίσει τό ἀχανές 

σύμπαν σχεδόν ἀπό τό χῶρο τοῦ παράλογου μέ 

ἕνα καινοφανή τρόπο, ἀναπαριστώντας τήν 

πραγματικότητα μέ ὅλες τίς ἀντιφάσεις γιά νά 

πάει μπροστά τήν ἀνθρωπότητα. 

Γι᾽ αὐτό 

καί ἔκρινα 

ὅτι ἡ ποίηση 

τοῦ 

Μαθιοῦ δέν 

εἶναι ἡ κλασική 

ποίηση. 

Εἶναι 

ὀρατόριο ἤ 

μελόδραμα 

πού ἔχει 

ἀνάγκη νά 

μ ε λ ο π ο ι - 

ηθεῖ. Αὐτό 

ξεπερνᾶ καί 

τά δικά μου 

ὅρια καί τή 

δική μου 

λογοτεχνική 

παιδεία. 

Δίχως αὐτό 

νά σημαίνει ὅτι δέν μπορῶ νά ἀναλύσω ἐνδελεχέστερα 

τή συλλογή: Τή δομή, τή στιχουργική, 

τό ὕφος τοῦ ποιητῆ. Γιά τήν ὥρα, ὅμως, σταματῶ. 

Φίλε Μαθιό, τελειώνοντας σέ ἀφήνω μέ τούς 

στίχους τοῦ Πάστερνακ: 

Ξαγρύπνα, καλλιτέχνη, ξαγρύπνα 

μήν παραδίνεσαι στόν ὕπνο, 

ὅμηρος τῆς αἰωνιότητας εἶσαι 

καί δεσμώτης τοῦ χρόνου. 

Πύκνωσα τό κείμενό μου προκειμένου νά 

δώσω τό χρόνο στόν ἑπόμενο ὁμιλητή πού εἶναι 

καί ὁ καθ᾽ ὕλην ἁρμόδιος γιά τήν ἔννοια τοῦ χώρου 

καί τοῦ χρόνου. 

Νά πῶ μόνο θέλω ὅτι ὁ Στέφανος εἶχε τό τάλαντο 

ἀπό τά μικράτα του νά συγκρούεται μέ 

τό κατεστημένο καί νά προτείνει λύσεις καλύτερες. 

Παρακολουθώντας τήν πορεία καί τίς περιπέτειές 

του, κάποιες φορές ἔνιωθα ὅτι θά τσακιζόταν. 

Κι ὅμως, σάν ἄλλος Παράκελσος ἤ Γαλιλαῖος, 

ἄντεξε καί ὑπῆρξε ἀπόλυτα συνεπής μέ 

τό χρέος του ἀπέναντι στήν ἐπιστήμη καί ἀπέναντι 

στήν κοινωνία. Καί αὐτό εἶναι σήμερα πού 

τόν τιμᾶ καί τόν ἀνεβάζει δικαίως στό βάθρο τοῦ 

νικητῆ. 

Στέφανε Τραχανᾶ, δικαίως μποροῦμε νά 

ποῦμε ὅτι «ἀπόκειταί σοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος». 

49

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 

• Ἑπταήμερη ἐπίσκεψη στήν Ἱερά Μητρόπολη 

Σερβίων καί Κοζάνης καί τήν Ἱερά Μητρόπολη 

Καστορίας πραγματοποίησε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης 

κ.κ. Βαρθολομαῖος ἀπό 27 Ἰουνίου ἕως 

καί 3 Ἰουλίου. Εἰδικότερα στήν Ἱερά Μητρόπολη 

Σερβίων καί Κοζάνης δέχθηκε τήν θερμή ὑποδοχή 

τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Παύλου, τοῦ 

Ἱεροῦ Κλήρου, τῶν Ἀρχῶν καί τοῦ λαοῦ στήν 

κεντρική πλατεία τῆς πόλεως, ἀκολούθησε τιμητική 

ἐκδήλωση τοῦ Δήμου Κοζάνης καί στή 

συνέχεια ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε στήν Ἐπίσημη 

Δοξολογία στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό 

Ἁγίου Νικολάου, ὅπου τέλεσε τά ἐγκαίνια τοῦ 

ἀποκατασταθέντος ἱστορικοῦ κτηρίου τοῦ Μητροπολιτικοῦ 

Οἴκου Κοζάνης, παρουσίᾳ τοῦ 

Μακ. Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν κ.κ. Ἱερωνύμου, 

καί πλειάδος Ἱεραρχῶν, κληρικῶν, καί πιστοῦ 

λαοῦ. Ἐπίσης ὁ Παναγιώτατος μίλησε σέ Ἱερατικὴ 

Σύναξη στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης 

Κοζάνης, τέλεσε τά Θυρανοίξια τοῦ 

Ἱεροῦ Ναοῦ Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, παρέστη 

σέ τιμητική ἐκδήλωση πρός τιμή του ἀπό τόν 

Δῆμο Σερβίων-Βελβενδοῦ, χοροστάτησε κατά 

τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγ. πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ 

τῆς ἑορτῆς τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Πέτρου 

καί Παύλου στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Κυριακῆς 

Σερβίων, ἐπισκέφθηκε τή Βυζαντινή 

Καστροπολιτεία Σερβίων, τέλεσε τή Θεία Λειτουργία 

στόν Ἱ. Ναό Ἁγίων Κωνσταντίνου καί 

Ἑλένης Κοζάνης, ἐπισκέφθηκε τό Ἱστορικό- 

Λαογραφικό Μουσεῖο Κοζάνης, τό Ἀρχαιολογικό 

Μουσεῖο Αἰανῆς, τήν Περιφέρεια Δυτικῆς 

Μακεδονίας, τόν Ἀτμοηλεκτρικό Σταθμό Ἁγίου 

Δημητρίου Δ.Ε.Η. καί τό Τ.Ε.Ι. Δυτικῆς Μακεδονίας, 

ὅπου ὁ ὑψηλός ἐπισκέπτης ἀναγορεύθηκε 

σέ ἐπίτιμο διδάκτορα τοῦ Τμήματος Γεωτεχνολογίας 

καί Περιβάλλοντος. 

• Στήν Ἱερά Μητρόπολη Καστορίας ὁ Πατριάρχης 

τοῦ Γένους ἔγινε δεκτός τό Σάββατο 

30 Ἰουνίου στήν κεντρική πλατεία τῆς πόλεως 

ἀπό τόν οἰκεῖο Ποιμενάρχη Σεβ. κ. Σεραφείμ, τόν 

Ἱερό Κλῆρο, τούς ἐκπροσώπους τῶν Ἀρχῶν καί 

τόν εὐσεβή λαό τῆς περιοχῆς. Τό ἑσπέρας τῆς 

ἴδιας ἡμέρας ὁ Παναγιώτατος χοροστάτησε 

κατά τόν πανηγυρικό Ἑσπερινό στόν Ἱ. Ναό Κοιμήσεως 

Θεοτόκου Καστοριᾶς. Τήν Κυριακή 1 

Ἰουλίου προέστη κατά τήν Θεία Λειτουργία στόν 

Ἱ. Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 

Καστοριᾶς, ὅπου καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο. 

Τό ἀπόγευμα ἔγινε δεκτός μέ αἰσθήματα συγκίνησης 

καί χαρᾶς καί χοροστάτησε στή Δοξολογία 

στήν Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου 

Κλεισούρας, ὅπου προσκύνησε τόν τάφο τῆς 

Ὁσίας Σοφίας τῆς Κλεισούρας καί τέλεσε τόν 

καθαγιασμό τοῦ Ἱεροῦ Κιβωρίου τοῦ τάφου. Ἐπίσης, 

τέλεσε ἐπιμνημόσυνη δέηση στόν τάφο τῆς 

Γερόντισσας Ἀνυσίας, ἐπισκέφθηκε τήν ἱστορική 

Ἱερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγία 

Μαυριώτισσα), χοροστάτησε στή Δοξολογία 

50


στὸν Ἱερό Ναό Ἁγίου Νικολάου Νυμφαίου, μίλησε 

σέ Ἱερατική Σύναξη τῶν Κληρικῶν τῆς 

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Καστορίας καί ἀνακηρύχθηκε 

Ἐπίτιμος Δημότης Καστοριᾶς στό Δημαρχιακό 

Μέγαρο τῆς πόλεως. 

• Ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ 

Πατριαρχείου, κατά τήν Συνεδρία τῆς 10ης 

Ἰουλίου, ἐξέλεξε τόν Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτη 

κ. Παγκράτιο Dubas, Ἱερατικῶς Προϊστάμενο 

τοῦ ἐν Σικάγῳ Ἱεροῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῆς 

Οὐκρανικῆς παροικίας, παμψηφεί Βοηθό Ἐπίσκοπο 

τοῦ Σεβ. Mητροπολίτου Μεξικοῦ κ. 

Ἀθηναγόρα, ὑπό τόν τίτλο τῆς πάλαι ποτέ 

διαλαμψάσης Ἐπισκοπῆς Σκοπέλου. 

• Tήν Κυριακή 15 Ἰουλίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης 

κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε κατά 

τήν τελεσθεῖσα Θ. Λειτουργία καί κήρυξε τόν 

θεῖο λόγο στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Ἀλυπίου Ἀττάλειας. 

Τόν Παναγιώτατο ὑποδέχθηκε καί προσφώνησε 

κατάλληλα ὁ Μητροπολίτης Πισιδίας 

κ. Σωτήριος. 

• Tήν 24η Ἰουλίου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης 

κ.κ. Βαρθολομαῖος ἀπέστειλε Γράμμα συμπαθείας 

πρός τόν Μακ. Πατριάρχη Ἀντιοχείας κ. 

Ἰγνάτιο γιά τήν ἐμπόλεμη κατάσταση στή Συρία, 

εὐχόμενος «ὅπως ἡ ὑπερέχουσα πάντα 

νοῦν εἰρήνη, ὁ Χριστός, φωτίσῃ πάντας ἀνθρώπους 

καὶ κατευθύνῃ αὐτοὺς εἰς ἐργασίαν τῶν 

ἐντολῶν Του, παρέχων αὐτοῖς πᾶσαν δόσιν 

ἀγαθὴν καὶ πᾶν δώρημα τέλειον πρὸς ὑπέρβασιν 

τῶν δυσχερειῶν καὶ ἐπικράτησιν τῆς πρὸς 

τὸν πλησίον ἀγάπης». 

• Τήν Κυριακή 5 Αὐγούστου ὁ Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε 

κατά τόν Μεγ. Ἑσπερικό τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως 

τοῦ Κυρίου στήν φερώνυμη Ἱερά 

Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Σκήτη τῆς 

Χάλκης, ὅπου καί μίλησε κατάλληλα στό ἐκκλησίασμα. 

• Τή Δευτέρα 6 Αὐγούστου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης 

κ.κ. Βαρθολομαῖος χοροστάτησε κατά 

τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία στήν Ἱερά 

Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή Μονή Μεταμορφώσεως 

τοῦ Σωτῆρος στήν Πρίγκηπο, ὅπου 

μίλησε ἐπίκαιρα στούς πιστούς πού ἐκκλησιάσθηκαν 

καί, κατά τό ἔθος, διένειμε τά εὐλογηθέντα 

σταφύλια. Ἐπίσης ἀνέγνωσε Τρισάγιο 

στόν τάφο του ἀοιδίμου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου 

Χρυσάνθου, που βρίσκεται στόν αὐλόγυρο 

τῆς Ἱ. Μονῆς. Παρέστη συμπροσευχόμενος 

ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Πριγκηποννήσων κ. 

Ἰάκωβος, ὁ ὁποῖος ὑποδέχθηκε τόν Παναγιώτατο 

στήν ἀποβάθρα τοῦ νησιοῦ μαζί μέ τήν 

Πρόεδρο τῆς Ἐφοροεπιτροπῆς τῆς Κοινότητας 

κ. Ἁγνή Νικολαΐδου καί ἱκανό ἀριθμό προσκυνητῶν, 

ἐνῶ στό τέλος τῆς Θ. Λειτουργίας 

προσῆλθε καί ὁ Δήμαρχος Πριγκηποννήσων Δρ. 

Mustafa Farsakoglu. 

• Τήν Τετάρτη 15 Αὐγούστου, ἑορτή τῆς Κοιμήσεως 

τῆς Θεοτόκου, ὁ Πατριάρχης τοῦ Γένους 

ἐμφανῶς συγκινημένος, προεξῆρχε, γιά τρίτη συνεχῆ 

χρονιά, στή Θεία Λειτουργία στήν ἱερά καί 

ἱστορική Πατριαρχική καί Σταυροπηγακή Μονή 

Παναγίας Σουμελᾶ Τραπεζοῦντος. Ὁ Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος στή βαρυσήμαντη 

ὁμιλία του ἀπηύθηνε ὁλοκάρδια τήν 

πατριαρχική εὐλογία του πρός ὅλους τούς 

εὐσεβεῖς συμπανηγυριστές, «τούς ἀπό διαφόρων 

χωρῶν συνελθόντας, καί πρός κάθε Πόντιον 

ὅπου γῆς» εὐχόμενος: «Εἴθε ὁ Θεὸς τῶν πατέρων 

μας νά μᾶς ἀξιώσῃ καί τοῦ χρόνου νά ἑορτάσωμεν 

τήν Κοίμησιν τῆς Παναγίας μας εἰς 

αὐτὸ τὸ προπύργιον τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Γένους, 

τήν ἱστορικήν Ἱεράν Μονήν Σουμελᾶ. 

Ἀμήν». 

Στήν Πατριαρχική Θεία Λειτουργία συμμετεῖχαν 

ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Πέτρος ἀπό τήν 

Ἐκκλησία τῆς Γεωργίας καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Ἀλεξανδρουπόλεως κ. Ἄνθιμος, ἀπό τίς 

ἐπαρχίες τοῦ Θρόνου τῶν «Νέων Χωρῶν», ἐνῶ 

πλῆθος πιστῶν κατέκλυσε τόν προαύλιο χῶρο 

τῆς ἱστορικῆς Μονῆς στήν ἀπόκρημνη πλαγιά 

τοῦ Ὄρους Μελᾶ, ἀνάμεσα στούς ὁποίους ὁ Γενικός 

Πρόξενος τῆς Ἑλλάδος στήν Πόλη κ. Νικόλαος 

Ματθιουδάκης καί ἡ σύζυγός του Αἰκατερίνη 

Βαρβαρίγου, Πρόξενος στήν Ἀδριανούπολη. 

Κατά τήν παραμονή του στόν Πόντο ὁ Πα- 

51


τριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ἐπισκέφθηκε τόν 

Ἱερό Ναό Ἁγίας Σοφίας Τραπεζοῦντος, τήν 

ἱστορική Μονή Ἁγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, 

καθώς καί περιοχές τῆς Σάντας, τῆς Κρώμνης 

καί τῆς Ἴμερας. 

• Τό Φανάρι ἐπισκέφθηκε τή Δευτέρα 20 

Αὐγούστου ὁ Μακ. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν 

καί πάσης Ἑλλάδος κ. κ. Ἱερώνυμος, συνοδευόμενος 

ἀπό τόν Θεοφ. Ἐπίσκοπο Διαυλείας 

κ. Γαβριήλ, Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Συνόδου 

τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τόν Πανοσιολ. 

Ἀρχιμανδρίτη π. Μάξιμο Παπαγιάννη, Πρωτοσύγκελλο 

τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς, τόν Πρωτ.. π. 

Ἀδαμάντιο Αὐγουστίδη, καθηγητή Πανεπιστημίου, 

καί τόν Ἱερολ. Διάκονο π. Ἐπιφάνιο 

Ἀρβανίτη. Ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος 

Ἀθηνῶν καί ἡ συνοδεία του προσκύνησαν στόν 

Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου 

καί στή συνέχεια ἔγιναν δεκτοί ἀπό τόν Οἰκουμενικό 

Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο. Τήν ἴδια 

μέρα μετέβησαν στό νησί τῆς Ἁγίας Γλυκερίας, 

ἰδιοκτησίας τοῦ Ἐπιχειρηματία Ἐντιμ. κ. Rahmi 

M. Koç, ὅπου προσκύνησαν στὰ ἐρείπια τοῦ Καθολικοῦ 

τῆς Βυζαντινῆς Μονῆς. 

52 

• Τήν Τρίτη 21 Αὐγούστου ἕως καί Παρασκευή 

24 Αὐγούστου ὁ Μακ. Ἀρχιεπισκοπος Ἀθηνῶν 

καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμος καί ἡ συνοδεία 

του ἐπισκέφθηκαν μαζί μέ τόν Παναγιώτατο 

Πατριάρχη τή γενέτειρά του Ἴμβρο. Τόν 

Πατριάρχη τοῦ Γένους καί τόν προκαθήμενο τῆς 

Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας ὑποδέχθηκε στό λιμάνι 

τοῦ νησιοῦ ὁ ἐπιχώριος Σεβ. Μητροπολίτης 

Ἴμβρου καί Τενέδου κ. Κύριλλος καθώς καί ὁ 

Ἴμβριος Σεβ. Μητροπολίτης Μύρων Χρυσόστομος 

καί πολλοί Ἴμβριοι. 

Ἀκολούθως, ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης καί ὁ Μακ. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν 

καί ἡ συνοδεία τους προσκύνησαν στόν Ἱερό 

Μητροπολιτικό Ναό τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 

στήν πρωτεύουσα τῆς νήσου, Παναγία. 

Ἀμέσως μετά ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἴμβρου καλωσόρισε 

τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί τόν 

Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν στήν ἕδρα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως 

Ἴμβρου καί Τενέδου. Τήν ἑπόμενη 

ἡμέρα ὁ Πατριάρχης ξενάγησε τόν Μακ. Ἀρχιεπίσκοπο 

Ἀθηνῶν κ.κ. Ἱερώνυμο στό χωριό του 

καί περπάτησαν στά στενά καλντερίμια τῶν 

Ἁγίων Θεοδώρων καί στό πατρικό του σπίτι, στό 

μουσεῖο πού δημιούργησαν συμπατριώτες του 

ἀφιερωμένο στή διακονία του, στό σπίτι τοῦ μακαριστοῦ 

Ἀρχιεπισκόπου Βορείου καί Νοτίου 

Ἀμερικής κυροῦ Ἰακώβου ἀλλά καί στό δημοτικό 

σχολεῖο πού φοίτησε καί τό ὁποῖο θά 

ἐπαναλειτουργήσει ὕστερα ἀπό 48 χρόνια. 

Τέλος, τήν Πέμπτη 23 Αὐγούστου, ἀπόδοση 

τῆς ἑορτής τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου τελέσθηκε 

Θεία Λειτουργία στόν πανηγυρίζοντα 

Ἱ. Ναό τῶν Ἁγ. Θεοδώρων, προεξάρχοντος τοῦ 

Μακ. Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος 

κ.κ. Ἱερωνύμου καί συλλειτουργούντων 

τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μύρων κ. Χρυσοστόμου 

καί τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Διαυλείας κ. Γαβριήλ. 

Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης προσφώνησε 

κατάλληλα τόν Μακ. Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν, ὁ 

ὁποῖος μέ τή σειρά του ἀντιφώνησε τόν Πατριάρχη 

μέ θερμά λόγια. 

• Τήν περίοδο Ἰουλίου-Αὐγούστου τό Φανάρι 

καί τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. 

Βαρθολομαῖο ἐπισκέφθηκαν Ἀρχιερεῖς τοῦ 

Θρόνου, Κληρικοί, Μοναχοί, ὁ Ὑπουργός Μακεδονίας-Θράκης 

κ. Θεόδ. Καράογλου, Ὁ Γενικός 

Πρόξενος τῶν Η.Π.Α. στή Κων/πολη κ. 

Scott Kilner, ὁ Ρουμάνος Εὐρωβουλευτής κ. Corneliu 

Vadim Tudor, ἡ Γενική Πρόξενος τῆς Ρουμανίας 

στήν Πόλη κ. Stefana Greavu, διπλωμάτες, 

Πρέσβεις καί ὅμιλοι προσκυνητῶν ἀπό 

τήν Ἑλλάδα καί ἀλλοῦ, καί ἄλλοι.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ 

ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ 

Οι κατασκηνώσεις στισ Ιερεσ Μονεσ Παναγίας Βρυωμένης 

και Παναγίας Φανερωμένης 

Μέ τήν εὐλογία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης 

καί Σητείας κ. Εὐγενίου πραγματοποιήθηκαν καί φέτος 

ἐκκλησιαστικές κατασκηνώσεις στήν Ἱερά Μονή Παναγίας 

Βρυωμένης Μεσελέρων Ἱεράπετρας ἀπό τή 

Δευτέρα 2 Ἰουλίου ἕως καί τήν Παρασκευή 13 Ἰουλίου, 

καί στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεράπετρας 

ἀπό τήν Κυριακή 1/7 ἕως καί τήν Πέμπτη 5/7. 

Στήν Ἱ. Μονή Παναγίας Βρυωμένης φιλοξενήθηκαν 

τριάντα παιδιά σέ μία κατασκηνωτική περίοδο ὑπό τήν 

καθοδήγηση τοῦ π. Γεωργίου Μανθαιάκη, Ἐφημερίου τῆς 

Ἐνορίας Κάτω Χωριοῦ, καί μέ τή συμβολή τοῦ π. Ἰωάννου 

Τράκου, Ἐφημερίου τῆς Ἐνορίας Μεσελέρων καί τῆς 

Ἱ. Μονῆς Παναγίας Βρυωμένης, ἐνῶ στό μαγείρεμα, στήν 

καθαριότητα, στήν περιφρούρηση τοῦ χώρου, στίς 

ἐκδηλώσεις, στά παιγνίδια καί στήν παιδαγωγία βοήθησαν 

ἐθελοντικά γυναῖκες καί ἄλλοι συνεργάτες τῶν 

κατασκηνώσεων. 

Οἱ χῶροι τῆς Μονῆς ξαναζωντάνεψαν καί φέτος ἀπό 

τίς χαρούμενες φωνές τῶν μαθητῶν τῶν Κατηχητικῶν 

Συνάξεων. Τά παιδιά ἀκολούθησαν ἕνα πλούσιο λατρευτικό, 

ἐκπαιδευτικό καί ψυχαγωγικό πρόγραμμα μέ 

πολλές δραστηριότητες δημιουργικῆς ἀξιοποίησης τοῦ 

ἐλεύθερου χρόνου τους. 

Τήν Τετάρτη 11 Ἰουλίου, μετά τό πέρας τοῦ Ἀρχιερατικοῦ 

Ἑσπερινοῦ, ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης 

καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί γονεῖς τῶν παιδιῶν παρακολούθησαν 

τή βραδιά κρητικοῦ χοροῦ καί τραγουδιοῦ 

πού πραγματοποιήθηκε στόν αὔλειο χῶρο τοῦ μοναστηριοῦ. 

Τά παιδιά διασκέδασαν ἀφιλοκερδῶς μέ παραδοσιακή 

κρητική μουσική ἀπό τό συγκρότημα τῶν 

Κων/νου Χειλᾶ (λύρα), Σήφη Πατεράκη (λαοῦτο) καί Νίκου 

Πυθαρούλη (τουμπερλέκι-τραγούδι), χόρεψαν παραδοσιακούς 

χορούς καί τραγούδησαν ριζίτικα καί 

ἄλλα κρητικά τραγούδια. Μετά τό μουσικοχορευτικό 

πρόγραμμα προσφέρθηκε τό δεῖπνο πού εὐλόγησε ὁ Σεβ. 

Ποιμενάρχης μας, ὁ ὁποῖος μίλησε κατάλληλα στά 

παιδιά, τούς πρόσφερε γλυκίσματα καί παγωτά, καί τούς 

ἀπένειμε ἀναμνηστικά καθώς καί τό περιοδικό τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 

μέ τό παιδικό ἔντυπο «Κοντά στόν Χριστό» 

53


καί τό φυλλάδιο «Ἡ Ἱερά Μονή Παναγίας Βρυωμένης» 

πού ἐξέδωσε πρόσφατα ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης 

καί Σητείας. 

Στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης γιά δεύτερη 

συνεχή χρονιά φιλοξενήθηκαν γιά τέσσερις ἡμέρες 

μαθητές τῶν Κατηχητικῶν Συνάξεων Καλοῦ Χωριοῦ, 

Παχειᾶς Ἄμμου καί Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου πόλεως Ἱεράπετρας. 

Περίπου τριάντα μαθητές τῆς Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης 

εἶχαν τή δυνατότητα γιά πέντε μέρες νά ζήσουν 

σύμφωνα μέ τό ἐκκλησιαστικό πνεῦμα καί νά ἀναπτύξουν 

οὐσιαστικές καί φιλικές σχέσεις θεμελιωμένες στό 

σύνδεσμο τῆς χριστανικῆς ἀγάπης καί τῆς κοινοβιακῆς 

ζωῆς. Τά παιδιά συμμετεῖχαν σέ μιά σειρά δραστηριοτήτων, 

ὅπως τό ζύμωμα ψωμιοῦ καί προσφόρου, 

ἡ κατασκευή θυμιατῶν ἀπό πηλό, ἡ παρασκευή λιβανιοῦ, 

ἡ προβολή ταινίας, τά παιχνίδια, τά τραγούδια, ἡ 

ὁδοιπορία, ἡ ἱππασία, ἡ σκοποβολή, ἀλλά καί σέ διάφορα 

διακονήματα τῆς Μονῆς. Ἐπίσης, πραγματοποιήθηκαν 

ὠφέλιμες ὁμιλίες γιά τά μέρη καί τόν συμβολισμό 

τοῦ προσφόρου καί γιά τό Μυστήριο τῆς Ἐξομολογήσεως, 

Παράκληση στό κατανυκτικό βυζαντινό 

τοιχογραφημένο ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ἄσσαρης, 

Ἐξομολόγηση καί Θεία Λειτουργία τήν τελευταία 

ἡμέρα, κατά τήν ὁποία ὅλοι κοινώνησαν τῶν Ἀχράντων 

Μυστηρίων. 

Ο Σεβ. Μητροπολιτης ιεραπυτνησ και σητειασ κ. Ευγενιος: 

•Ἀπό τό Σάββατο 30 Ἰουνίου ἕως καί τό Σάββατο 7 Ἰουλίου, στό πλαίσιο τῆς ἐτησίας 

προσκυνηματικῆς ἐκδρομῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, συνόδευσε 

ὅμιλο ἑκατό σαράντα (140) προσκυνητῶν καί ἐπισκέφθηκαν τούς Ἁγίους Τόπους 

καί τό Ὄρος Σινᾶ. 

•Τήν Κυριακή 8/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια 

ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό 40ήμερο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ 

Ἰωάννου Πυράκη στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεραπέτρας. 

•Τό μεσημέρι τῆς ἴδιας ἡμέρας ὑποδέχθηκε 

στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας 

καί μίλησε κατάλληλα σέ ὅμιλο περίπου 

ἑκατό προσκυνητῶν ἀπό τήν Ἐνορία Τιμίου Σταυροῦ 

Περιβολίων Ρεθύμνου μέ ἐπικεφαλῆς τόν 

Αἰδεσιμώτατο Ἐφημέριο π. Ἐμμανουήλ Σαρρῆ. 

•Τήν Τετάρτη 11 Ἰουλίου, μνήμη τῆς Ἁγίας 

Μεγαλομάρτυρος Εὐφημίας, χοροστάτησε κατά 

τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια 

54


ἱερούργησε, ἐκήρυξε ἐπίκαιρα καί τέλεσε τό 

ἐννιάμηνο μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου 

Πρεκατσουνάκη στήν Ἱερά Μονή Ἁγίων Πάντων 

Ἁγιασμένου Ἱεράπετρας, ὅπου εὐχήθηκε τά δέοντα 

στήν Μοναχή Εὐφημία. 

•Τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου 14/7 τέλεσε στήν 

Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης Ἱεραπέτρας 

τό Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος τῆς κόρης τῶν 

Νεκτάριου Θ. Παπαβασιλείου καί Μαρίας Ν. Μαστοράκη, 

ἡ ὁποία ἔλαβε τό ὄνομα Ἄλκηστις. 

•Τήν Κυριακή 15/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία 

τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε, 

κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό μνημόσυνο 

τοῦ μακαριστοῦ Ἐμμανουήλ Σφυράκη στόν Ἱερό 

Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεραπέτρας. 

•Τό ἑσπέρας τῆς Δευτέρας 16/7 χοροστάτησε 

καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς 

ἑορτῆς τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνης 

στόν φερώνυμο καί πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό τῆς 

Ἐνορίας Καλογέρων Ἱεράπετρας. 

•Τήν Τρίτη 17/7 έλαβε μέρος στήν Πατριαρχική 

Θεία Λειτουργία πού τελέσθηκε στήν πανηγυρίζουσα 

Ἱερά Μονή Ἁγίας Μαρίνης Βόνης 

Πεδιάδος, προεξάρχοντος τοῦ Μακ. Πατριάρχου 

Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς κ.κ. Θεοδώρου, 

καί συλλειτουργούντων τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, Γορτύνης 

καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, Ἀρκαλοχωρίου, 

Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέου καί τοῦ 

Θεοφ. Ἐπισκόπου Ἀβύδου κ. Κυρίλλου. 

•Τήν Πέμπτη 19/7 δέχθηκε στό γραφεῖο του τόν 

ἀποχωρήσαντα ἐκ τῆς ἐνεργοῦς ὑπηρεσίας Ἀστυνομικό 

Διευθυντή Λασιθίου κ. Δημήτριο Χρονάκη. 

•Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους 

τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε καί μίλησε ἐπίκαιρα 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ 

Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Προφήτη Ἠλία 

55


στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Σφάκας 

Σητείας. 

•Τήν Παρασκευή 20/7 χοροστάτησε κατά τήν 

ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε 

καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα 

Ἱερό Ναό Προφήτη Ἠλία τοῦ 3ου Κ.Ε.Π., στή 

Ζήρο Σητείας, παρουσίᾳ τοῦ Διοικητῆ Σμήναρχου 

κ. Ἰωάννου Βλάχου, τῶν Ἀξιωματικῶν καί τῶν 

σμηνιτῶν τῆς Μονάδος. 



κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό ἑτήσιο 

μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ καθηγητῆ Γεωργίου 

Ἀναγνωστάκη στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ 

τῆς Θεοτόκου πόλεως Σητείας. 

•Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας προέστη στήν 

ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Γεωργίου Ν. 

Σκουλούδη, πενθεροῦ τοῦ Ἱερέως π. Ἀνδρέου Χατζάκη 

στόν Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου 

Μακρυλιᾶς Ἱεράπετρας. 

•Τή Δευτέρα 23/7 μετεῖχε στήν τακτική συνεδρία 

τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας 

Κρήτης. 

•Τό ἑσπέρας τῆς Τρίτης 24/7, ἑορτή τῆς Κοιμήσεως 

τῆς Ἁγίας Ἄννης, χοροστάτησε κατά τήν 

ἀκολουθία τοῦ Μεγ. πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ καί 

κήρυξε ἐπίκαιρα στόν φερώνυμο βυζαντινό κατάγραφο 

Ναό τῆς Ἁγίας Ἄννης Ἐνορίας Ἐπάνω 

Χωρίου στή Θρυπτή Ἱεράπετρας. 

•Τό ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης 25/7, περιστοιχούμενος 

ἀπό Ἐφημερίους τῆς εὐρύτερης περιοχῆς 

Σητείας, χοροστάτησε καί μίλησε ἐπίκαιρα 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ 

τῆς ἑορτῆς τῆς Ὁσίας Παρθενομάρτυρος Παρασκευῆς 

στόν φερώνυμο Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας 

Ἁγίου Γεωργίου (Τουρτούλων) Σητείας, ἐπί τῆς 

ἐπαρχιακῆς ὁδοῦ Σητείας-Μακρύ Γιαλοῦ. 

56


•Τήν Πέμπτη 26/7 χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία 

τοῦ Ὄρθρου, ἀκολούθως ἱερούργησε καί 

κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό 

Ναό Ἁγίας Παρασκευῆς Ζήρου Σητείας, καί τέλος 

τέλεσε τή καθιερωμένη ἐπιμνημόσυνη δέηση 

τῶν σφαγιασθέντων Σκαλιωτῶν ἡρώων ἐνώπιον 

τοῦ Ἡρώου στήν πλατεία τοῦ χωριοῦ. 

•Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό πλειάδα 

Ἐφημερίων τῆς εὐρύτερης περιοχής, χοροστάτησε 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ 

Ἑσπερινοῦ καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν 

πιστῶν πού κατέκλυσαν τόν πανηγυρίζοντα Ἱερό 

Ἐνοριακό Ναό στόν Μαῦρο Κόλυμπο Μακρύ Γιαλοῦ. 

•Τήν Παρασκευή 27/7, ἑορτή τῆς μνήμης τοῦ 

Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Παντελεήμονος, περιστοιχούμενος 

ἀπό Ἐφημερίους τῆς περιοχῆς, χοροστάτησε 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί 

στή συνέχεια ἱερούργησε καί κήρυξε τό θεῖο λόγο 

στόν φερώνυμο Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Χαμαιζίου Σητείας. 

•Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Ἐφημερίους 

τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε κατά τήν 

ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ 

καί κήρυξε ἐπίκαιρα στό πολυάριθμο ἐκκλησίασμα 

στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίας Εἰρήνης Χρυσοβαλάντου 

Δάφνης Σητείας. 

•Τό Σάββατο 28/7 τέλεσε τή Βάπτιση τῆς κόρης 

τῶν Νεκταρίου Φρονιμάκη καί Ἑλένης Πρινιωτάκη 

στόν Ἱ. Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων στά Ἀχλιά Ἱεράπετρας, 

ἡ ὁποία ἔλαβε το ὄνομα Ἀφροδίτη. 


τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε 

καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό 

Ἁγίας Αἰκατερίνης Σητείας, ὅπου τέλεσε τό ἐτήσιο 

μνημόσυνο τῶν μακαριστῶν Ἐμμανουήλ Καραμανωλάκη, 

συνταξ. διδασκάλου, καί Ἐμμανουήλ 

Ἠλιαδέλη, Ἰατροῦ. 

57


•Τό ἑσπέρας, περιστοιχούμενος ἀπό Κληρικούς 

τῆς εὐρύτερης περιοχῆς, χοροστάτησε κατά 

τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ 

καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου 

Σίλα Ἐνορίας Καλοῦ Χωριοῦ Μερ/λου. Ἐπίσης, παρακολούθησε 

τήν καθιερωμένη ἐκδήλωση κρητικῆς 

μουσικῆς στόν αὔλιο χῶρο τοῦ πανηγυρίζοντος 

Ναοῦ, κατά τήν ὁποία παιδιά τῶν Κατηχητικῶν 

Συνάξεων τῶν Ἐνοριῶν Καλοῦ Χωριοῦ 

καί Παχείας Ἄμμου χόρεψαν παραδοσιακούς χορούς. 

•Τό ἑσπέρας τῆς Πέμπτης 2 Αὐγούστου χοροστάτησε 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί 

τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος καί στη συνέχεια 

μίλησε ἐπίκαιρα γιά τό πρόσωπο τῆς Ὑπεραγίας 

Θεοτόκου στήν Ἱερά Μονή Παναγίας 

Φανερωμένης Ἱεράπετρας. 

•Τήν Παρασκευή 3/8 χοροστάτησε κατά τήν 

ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ 

Κανόνος πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο 

καί μίλησε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως τῆς 

Θεοτόκου στό «Μπεράτι» τῆς Ἐνορίας Πισκοκεφάλου 


•Τό Σάββατο 4/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ στήν Ἱερά Μονή Παναγίας 



τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε 

καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως 

Θεοτόκου Τουρλωτῆς Σητείας. 

•Τό ἑσπέρας, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ 

Μεγάλου Πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ καί κήρυξε τόν 

θεῖο λόγο, ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ 

Κυρίου, στόν φερώνυμο ἑορτάζοντα Ἱερό Ναό τῆς 

πόλεως Ἱεραπέτρας. 

•Τήν κυριώνυμη ἡμέρα τῆς ἑορτῆς, Δευτέρα 6/8, 

χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, 

ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί εὐλόγησε 

τά πρῶτα σταφύλια, στόν φερώνυμο ἑορτάζοντα 

Ἱερό Ἐνοριακό Ναό στίς Μάλλες Ἱεραπέτρας. 

58


•Τό μεσημέρι τῆς ἴδιας μέρας δέχθηκε τόν νέο 

Ἀστυνομικό Διευθυντή Λασιθίου κ. Φανούριο 

Μανιαδάκη, στόν ὁποῖο εὐχήθηκε γιά τήν ἀνάληψη 

τῶν καθηκόντων του. 

•Τό βράδυ χοροστάτησε κατά τήν ἀκολουθία 

τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ ἐπί τῇ 

ἑορτῇ τῆς μνήμης τοῦ Ὁσίου Ἰωσήφ τοῦ Γεροντογιάννη 

στήν Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου 

Καψᾶ καί μίλησε ἐπίκαιρα γιά τόν τοπικό μας ἅγιο 

ὡς κτήτορα καί ἀνακαινιστῆ τοῦ μοναστηριοῦ 

,ἐνῶ ἀκολούθησε ἱερά ἀγρυπνία μέ τή συμμετοχή 

Ἐφημερίων τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. 

•Τήν Τρίτη 7/8 δέχθηκε τόν νεοεκλεγέντα 

Βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Νομοῦ Λασιθίου κ. Κων/νο 

Δερμιτζάκη, συνοδευόμενο ἀπό τόν Γραμματέα 

τῆς Ν.Ε. τοῦ κόμματος κ. Δ. Γιαννίδη. 

•Τό μεσημέρι ἐπισκέφθηκε τίς πυρόπληκτες περιοχές 

τῆς δυτικῆς ἐπαρχίας Ἱεράπετρας καί 

ἐνημερώθηκε ἀπό τόν Πρόεδρο τοῦ Τοπικοῦ Συμβουλίου 

τῆς Τοπικῆς Κοινότητας Μύρτου κ. 

Ἀλ. Παντελάκη καί ἄνδρες τῆς Πυροσβεστικῆς 

Ὑπηρεσίας Ἱεράπετρας γιά τό μέγεθος καί τά αἴτια 

τῆς πυρκαγιᾶς στήν εὐρύτερη περιοχή Μουρνιῶν, 

Γδοχίων καί Μύρτου. 

•Τό ἑσπέρας χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ 

Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί μίλησε 

ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Κοιμήσεως τῆς 

Θεοτόκου Ὀρεινοῦ. 

•Τήν Τετάρτη 8/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ 

Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί μίλησε 

κατάλληλα στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου 

Γαλακτοκτισμένης στόν οἰκισμό Ρίζα τῆς 

Ἐνορίας Σκορδύλλου Σητείας. 

•Τὀ ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης 9/8 χοροστάτησε 

στήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου 

Παρακλητικοῦ Κανόνος στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο 

καί κήρυξε τόν θεῖο λόγο στήν πάλαι ποτέ διαλάμψασα 

Ἱερά Μονή Παναγίας Παπλινοῦ Ἱεράπετρας. 

59


60 

•Τήν Παρασκευή 10/8 προέστη στόν Ἱερό Ναό 

Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου Γδοχίων Ἱεράπετρας 

στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τῆς μακαριστῆς Μαρίας 

Ἀρχοντικάκη, πενθερᾶς τοῦ π. Κων/νου Γιανναδακη 

καί γιαγιᾶς τοῦ Ἐφημερίου Βαϊνιᾶς π. Γεωργίου 

π. Κων/νου Γιανναδάκη. 

•Τό ἑσπέρας χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος 

στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί μίλησε ἐπίκαιρα 

στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Κοτσιφιανῆς, στή 

Γρᾶ Λυγιά Ἱεράπετρας. 


τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε καί 

κήρυξε ἐπίκαιρα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Βρυωμένης 

Μεσελέρων Ἱεράπετρας. 

•Τήν Κυριακή 12/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Ὄρθρου, ἱερούργησε, κήρυξε τόν θεῖο 

λόγο καί τέλεσε τό ἐτήσιο μνημόσυνο τῆς μακαριστῆς 

Ἀγγελικῆς Λιμπιτάκη στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ 

Θεοτόκου πόλεως Σητείας. 

•Τό ἑσπέρας χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ 

Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος 

στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί ἐκήρυξε ἐπίκαιρα 

στήν Ἱερά Ἐνοριακή Μονή Παναγίας Φανερωμένης 

«Τράχηλα» Σκοπῆς Σητείας. 

•Τή Δευτέρα 13/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος 

καί μίλησε ἐπίκαιρα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας 


•Τήν Τρίτη 14/8, παραμονή τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως 

τῆς Θεοτόκου, χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Μεγάλου πανηγυρικοῦ Ἑσπερινοῦ 

στήν ἱστορική Ἱερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης 

Ἱεράπετρας. Στήν ἑορτή συμμετεῖχαν οἱ Ἀρχές 

τῶν πόλεων Ἱεράπετρας καί Ἁγίου Νικολάου καί 

ἑκατοντάδες προσκυνητές ἀπό ὅλο τόν Νομό Λασιθίου, 

ἐνῶ ἀναγνώσθηκε καί ἡ Ἐγκύκλιος τοῦ Σεβ. 

γιά τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως.


•Τήν Τετάρτη 15 Αὐγούστου, ἀνήμερα τῆς 

ἑορτῆς, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος χοροστάτησε στήν 

ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου στήν πανηγυρίζουσα Ἱερά 

Μονή καί στή συνέχεια τέλεσε τήν Ἀρχιερατική 

Θεία Λειτουργία, κατά τή ὁποία μετεῖχαν πλῆθος 

πιστῶν, πολλοί ἐκ τῶν ὁποίων κοινώνησαν τῶν 

ἀχράντων Μυστηρίων. 

• Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας στόν Ἱερό Ναό 

Ἁγίου Χαραλάμπους Μουρνιῶν Ἱεράπετρας χοροστάτησε 

κατά τήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ 

συνταξιούχου Ἱερέως Νικολάου Ἐλευθ. 

Ἀλεξάκη, ἐπί πολλά ἔτη Ἐφημερίου τῆς Ἐνορίας 

Μουρνιῶν, καί ἐκφώνησε σχετικό ἐπικήδειο λόγο. 

• Τήν Κυριακή 19/7 στόν Ἱερό Ἐνοριακό Ναό 

Ἁγ. Μηνᾶ Βαϊνιᾶς Ἱεράπετρας χοροστάτησε 

στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, στή συνέχεια 

ἱερούργησε καί κατά τή διάρκεια τῆς Θ. Λειτουργίας, 

κατά τό ἀρχαῖο ἔθος, τέλεσε τό μυστήριο 

τοῦ γάμου τῶν Ἐμμανουήλ Γεωργ. Προϊστάκη 

καί Μαρίας Εὐαγγ. Καραμπατζάκη. 

•Τό ἀπόγευμα τέλεσε μυστήριο τοῦ γάμου 

τῶν Ἐμμανουήλ Χαρ. Μπελιμπασάκη καί Αἰκατερίνης 

Μιχ. Κρητικοῦ στόν Ἱ. Ναό Εὐαγγελισμοῦ 

Θεοτόκου πόλεως Σητείας. 

•Tή Δευτέρα 20 Αὐγούστου στόν θερινό κινηματογράφο 

«Κῆπος» τῶν Χανίων, παρουσίαστηκε 

ἡ νέα ἔκδοση τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης 

καί Σητείας «Ὁ Γέροντας Ἀβιμέλεχ ὁ Ἁγιορείτης», 

παρουσίᾳ κληρικῶν, ἐκπροσώπων τῆς 

Δημοτικῆς Ἀρχῆς Χανίων, συγγενῶν τοῦ μακαριστοῦ 

Γέροντα καί ἀρκετοῦ κόσμου. 

Κατά τήν ἐκδήλωση, πού παρουσίασε ὁ Πανοσιολ. 

Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως 

Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Ἀρχιμ. Δαμασκηνός 

Λιονάκης, ὁ ὁποῖος καί εἶχε καί τήν εὐθύνη τῆς 

διοργάνωσης, μίλησαν ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, ὁ Σύμβουλος 

Ἐκπαίδευσης στό «Ζάννειο Ἐκπαιδευτήριο» 

61


Ἡρακλείου κ. Χρῆστος Π. Κωσταντουδάκης καί 

ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου κ. Ἀντώνιος Στιβακτάκης, 

ἐνῶ χαιρέτισε καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός. 

•Τήν Τετάρτη 22/8 προέστη καί ἐκφώνησε 

τόν ἐπικήδειο λόγο κατά τήν ἐξόδιο ἀκολουθία 

τοῦ μακαριστοῦ Ἰωάννου Μιχ. Ταμπακάκη, μέλους 

τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου καί Ἱεροψάλτου 

τῆς Ἐνορίας Καβουσίου, πού τελέσθηκε στόν Ἱερό 

Ναό Ἁγίας Τριάδος Καβουσίου Ἱεράπετρας. 

•Τήν Πέμπτη 23/8, ἑορτή τῆς ἀποδόσεως τῆς 

Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καί τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου 

Ἱερομάρτυρος Εἰρηναίου, Ἐπισκόπου Λουγδούνου, 

μετέβη στήν Ἱερά Μονή Γενεσίου τῆς Θεοτόκου 

Σαββαθιανῶν Ἡρακλείου, ὅπου εὐχήθηκε 

στόν ἄγοντα τά ὀνομαστήριά του Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπο 

Κρήτης κ. Εἰρηναῖο. 

•Tήν Παρασκευή 24/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 

τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου 

Ἀποστόλου Τίτου, πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης, καί 

μίλησε ἐπίκαιρα στόν φερώνυμο ὑπό ἀνέγερσιν 

Ἱερό Ναό τῆς Ἐνορίας Κουτσουρᾶ. 



κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου 

Τίτου Μόχλου Ἐνορίας Τουρλωτῆς Σητείας. 

•Τό ἑσπέρας τέλεσε τό Μυστήριο τοῦ Γάμου τῶν 

Ἐμμανουήλ Ἰω. Μοσχολιδάκη καί Μαρίας π. Ἰω. 

Καριχημάκη στόν Ἱ. Καθεδρικό Ναό Ἁγίας Αἰκατερίνης 


•Τήν Κυριακή 26/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 


κήρυξε τόν θεῖο λόγο καί τέλεσε τό τρίμηνο 

μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Μιχαήλ Κωνσταντακάκη 

στήν Ἱερά Μονή Ἁγίων Πάντων Ἱεράπετρας. 

•Τό ἑσπέρας χοροστάτησε στήν ἀκολουθία τοῦ 

Μεγάλου Ἑσπερινοῦ καί κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πα- 

62

Περισσότερες εἰδήσεις καί φωτογραφίες στόν καθημερινά 

ἐνημερωμένο ἱστοχῶρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως: www.imis.gr 

νηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Ἁγίου Φανουρίου Παπαγιαννάδων 


•Τή Δευτέρα 27/8 παρέστη συμπροσευχόμενος 

κατά τήν τελεσθεῖσα Θεία Λειτουργία καί στή συνέχεια 

τέλεσε τό μνημόσυνο τοῦ μακαριστοῦ Δημητρίου 

Γ. Σφακιανάκη στόν Ἱ. Ναό Μιχαήλ 

Ἀρχαγγέλου Ἱεράπετρας. 

•Τήν Τρίτη 28/8 χοροστάτησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα 

κατά τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ 

τῆς ἑορτῆς τῆς ἀποτομῆς τῆς κεφαλῆς τοῦ Τιμίου 

Προδρόμου στήν πανηγυρίζουσα Ἱερά Μονή 

Καψᾶ μέ τή συμμετοχή τῶν Ἡγουμένων τῶν Ἱ. 

Μονῶν Καψᾶ καί Τοπλοῦ καί πλειάδος Ἐφημερίων, 

καθώς καί παρουσίᾳ τῶν Δημάρχων Σητείας κ. Θ. 

Πατεράκη καί Ἱεράπετρας κ. Σ. Ἀναστασάκη καί 

ἄλλων ἐκπροσώπων τῶν δύο Δημοτικῶν Ἀρχῶν, 

τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου καί τῆς Ναυτικῆς Βάσης Κυριαμαδίου. 

•Τήν Τετάρτη 29/8 χοροστάτησε στήν ἀκολουθία 


κήρυξε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ναό Τιμίου 

Προδρόμου τῆς Ἐνορίας Κάτω Σύμης Βιάννου. 

•Τήν Πέμπτη 30/8 παρέστη στήν τελετή παράδοσης 

καί παραλαβῆς στό 3ο Κέντρο Ἐλέγχου Περιοχῆς 

(Κ.Ε.Π.) Ζήρου Σητείας ἀπό τόν ἀπερχόμενο 

Διοικητή τῆς μονάδος Ταξιάρχο κ. Ἰω. Βλάχο στόν 

νέο Διοικητή Σμήναρχο κ. Κων/νο Φουσταλιεράκη. 

•Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας προέστη στήν 

ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ Ἐμμανουήλ 

Σολυδάκη, πού τελέσθηκε στόν Ἱερό Ναό Τιμίου 

Σταυροῦ Σφάκας Σητείας. 

•Τήν Παρασκευή 31/8, ἑορτή τῆς Καταθέσεως 

τῆς Τιμίας Ζώνης τῆς Θεοτόκου, χοροστάτησε στήν 

ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί στή συνέχεια ἱερούργησε 

καί μίλησε ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν 

στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ἐνοριακό Ναό Μύθων. 

63

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ 

ΤΕΛΟΣ 

Ταχ. Γραφεῖο 

ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ 

Ἀριθμός Ἄδειας: 5 

ISSN 1109-3617

agkyra_69-2012

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?