lialiaci - Itaukeiaffairs.gov.fj

Karua ni tabataba 2010
Lewe ni vola
Vakadidike….. 2
Macawa ni
cakacaka…..
3
Veisureti mai …….. 4
Vakasokumuni
tuku……..
5
Sikolasivi 6
Talanoa 7
Vosa veita 8
LIALIACI
TABANA NI VOSA KEI NA ITOVO VAKAVITI
TABACAKACKA ITAUKEI
EDITA
Ni sa bula vinaka na turaga, marama kei kemuni na dau
vakamuria tiko mai na Lialiaci ni Tabana ni Vosa kei na iTovo
Vakaviti. Sa da mai sivita na veimama ni yabaki ni qaravi itavi.
Toso tiko ga na qaravi itavi ni tabana, levu sara na vanua e lai
veiqaravi kina ena loma ni vula 3 sa oti. E dua na ka e sasaga
sara tiko kina vakalevu na tabana na kena sagai meda dei tiko
na kawa itaukei ena nodra ivakarau ni bula na tukada ena maroroi
ni noda itovo, vosa kei na veika e kilai tani kina na noda vanua. Levu era kaya ni
vosa dravudravua na vosa vakaviti, so era kaya ni yaga ga mai vale. Ia na Tabana ni
Vosa e saga sara tiko vakaukaua me kua ni tiko vei keda na vakasama oya. Sa
vakayacori tiko na vuli ni veivakararamataki, wavoki tiko e dua na timi ni vakadidike
ena veikoro ena kena sagai tiko ga meda maroroa na itukutuku ni veika e baleti
keda.
Ena loma ni Lialaici qo, ena vakamacalataki tiko yani kina na cakacaka ni tabana
ena loma ni vula 3 sa oti. Evereli— Jiune.
Nuitaka ni o ni na taleitaka na wilika.
Ni wiliwili sara yani.
VAKAMACALA NI VOSA
Evereli—Jiune
Vula vakaviti
• Evereli - Vulaigasau.
Na vula tolu sa oti qo e tosoi tiko ga kina na kena editataki na ivola e
vica e qarava tiko na tabana. E tosoi tale tiko ga kina na volai ni vosa
Dau tau na uca, dua na
uca bi na wainiduruka. E
vanua e keli na uvi,
era vakatututaki mera na vakacurumi ena itabataba ni ivolavosa a
tarava.
vakabibi na uvi balavu.
Matua e so na mataqali E dua tale ga na tikina bibi e sasagataka tiko vakalevu na tabana, ena vuku ni taba-
uto, dreu na moli. Mai
wai, daba na mana,
matua na qari, kuka.
Drava na waitui.
• Me—Vulaidoi
cakacaka itaukei na kena laveti cake na dokai ni vosa vakaviti ena Tabacakacaka ni
Vuli kei na veivanua e vakavulici kina e Viti. E vakabauta na Tabacakacaka iTaukei ni
dodonu me dokai na vosa vakaViti me vaka ga na vosa vakavalagi. O koya qo a qaravi
kina e dua na bose vata kei ratou na vakailesilesi ena Tabacakacaka ni Vuli.
Dau oti kina na draki ca,
lailai tale na namu kei
na lago. Tau e dua na uca
bi, na vakabonanidu-
Na kena laveti cake na vosa vakaViti me volai e dodonu me na taurivaki ga kina na
ivolavolai ni vosa e sa vakadonuya oti na boseyaco meda taurivaka raraba na volavola
vakaViti. O koya qo e yavutaki kina na noda ivolavosa a vakamacalataki yani ena noda
ruka.Mai wai drava na
waitui, levu na daniva.
itabataba ni vula 3 sa oti. Na ivolavolai ni vosa qo e yavutaki ena nodra vakadidike na
daunivosa qai dei, sega ni veiveisau. Na matanivola ni matuavosa vou e taurivaki ena
• June— Vulaiwerewere ivolavosa e 32 taucoko, sa kuri tale na 23 ratou a se vakarautaka mai na kaulotu, a
E vanua oti na kelikeli,
matua na kawai, se na
duruka kei na vico. Mai
wai , gauna ni daniva,
volai kina na ivolatabu. E buli se vakuri tale na matanivola me rawa ni matataki kece
na rorogo ni veivosanivanu e Viti.
kune na tovuto. Qo ga na matanivola ni matuavosa vou e vakayagataki tiko ena noda ivolavosa:
A ,b, c, d, dr, e, f, g, gw, h, i, j, k, kw, l, m, n, o, p, q, qw, r, s, t, u, v, w, x, xw, y, z, ?(gato)

Tabana 2
Tikinisiga Veiqaravi Koro, Tikina, Yasana
8/04/10 Sikovi na koro makawa e Molituva Kuku, Bau, Tailevu.
7/05/10
VAKATATARO KEI NA VAKADIDIKE E VALENIVOLAVOLA
Ulutaga ni vakadidike: Turaga kei na nona itavi
Vakataraisulu vua na Tui Nayau
E 156 na iwiliwili ni vakadidike a qarava rawa na tabana ena loma ni vula 3 sa oti.
Era lewe 35 na qiri mai, 18 na imeli mai, 75 era lai vakadidike yani rara ena macawa ni
cakacaka vakamatanitu ka 28 era mai vakadidike e valenivolavola. Levu na veiulutaga
era a vakadidike kina. E dua na ivola era mai vakadikeva sara vakalevu na lewenivanua
na “Bula vakavanua” vola o Ratu Semi Seruvakula. Qo na itutu vakavanua kei na kena
itavi. So era mai vakataroga na ibalebale ni veikacivi vakavanua me vaka na veitauvutaki,
veimataki kei na so tale. E dua tale ga na Ulutaga e mai vakadikevi vakalevu na
“Wai Vakaviti.. Kevaka e tu e so na nomuni vakatataro, ni qiri mai vei Naomi ena
3100909 extn 1044 se imeli mai ena naomi.koroisamanunu@govnet.gov.fj ka vakaraitaka
mai vua na nomuni vakatataro. Ena dau tu vakarau o koya me na vukei kemuni. E
rawa tale ga ni oni mai sarava e so na iyaloyalo e vakarautaka tu na tabana me vaka na
veibulu vua na turaga na Tui Tavua—Ratu Ovini Bokini, Vakataraisulu vua na Tui Levuka
kei na so tale.
Kumuni Tukutuku kei na veitaba — Evereli-June
Tabaki ni nodra cakacakaniliga na
marama ni koro o Kiuva
26-28/05/10 Turaganilewataki ni veisisivi vosa,
vakatuniloa,cakacakaniliga ena
Bua”Show case”
2/06/10 Sikovi na tulituli ena koro o
Qelekuro
11-12/06/10 Siga kei Rewa Nausori.
15-17/04/10 Veivagunuvi vua na Ratu
Dawasamu—Ratu Peni Waqa
Karua ni tabataba
2010
Na itutu ni turaga e itutu vakavanua cecere duadua. Qo na itutu ni veiliutaki ena
mataqali-turaga, yavusa se vanua. Ni dua e sa digitaki me veiliutaki, ena soli vua na itutu,
dau vakalevu me yaca ni itutu qori na Tui. Era a bulia na tukada e tolu na yacabuli ni turaga
ena gauna ni veibuli itutu vakavanua mai Nakauvadra: a) Na Ratu, se Tui, se Roko
Tui; b) Na Vunivalu; c) Na Komai –e vakatokai na nodra iliuliu na sauturaga me komai ni
koro se itaukei ni koro.
Nona itavi vakavanua Na itavi bibi levu ni turaga me lewa se liutaka e dua
na vanua. E okati kina na veika qo me vakadonuya na veika sa bosei, ra lomavata kina
na lewe ni veimataqali. Ena vakarogotaki vua na veika bibi kece vakavanua. Me kau vua
o ira na cala me qai lai vakatauca na kedra itotogi. Me ciqoma na tabua, qai solia vei matanivanua
me vatonaka.
(Na kena ikuri e rawa ni oni qai mai wilika e valenivolavola.)
Kiuva, Bau, Tailevu
Nabouwalu, Vuya, Bua
Qelekuro, Namena, Tailevu.
Dawasamu, Dawasamu, Tailevu

lialiaci
Vakailesilesi Veiqaravi uasivi ena vula tolu sa
oti Evereli—jiune
A Tamata dau cakacaka sa sega ni
dua na ka me madua kina
(2 Timoci 2-15). A mai taura tale o
Kelera Tuiwailevu na icovi ni
vakailesilesi ni cakacaka gugumatua
ena TVTV ena loma ni vula 3 sa oti.
O Kelera e Vunivola, dau oga vakalevu
ena veiqaravi raraba ni tabana.
E sega wale ga ni laurai na nona cakacaka, e vinaka tale ga na
nona veimaliwai, vaka kina na kena dokai na ituvatuva e so e
vakadavora yani na veikomiti ni valenivolavola. A soli na ikarua ni
icovi vei Akanisi Nemani, ratou katolu kina o Setoki Qalubau,
Lanieta Degei kei Mereoni Dikula.
Na veidigitaki ni vakailesilesi eratou vakaitavi kina na
vakailesilesi i cake. Tiko na yavu ni veidigitaki e ratou cakacaka
mai kina.
MACAWA NI CAKACAKA VAKAMATANITU
E dau nanamaka na veitabana vakamatanitu
mera vakaraitaki vua ni cakacaka ena macawa
vakamatanitu (PSC week) ena veiyabaki. Qo
na vanua era dau mai sota vata kina, mai
vakaraitaki na veika era dui qarava, ka ra mai
veikilai tale ga kina.
A vakayacori na soqo ni vakaraitaki vua ni
cakacaka mai na rara na Sukuna Park e na
ika19 i na ika21 ni vula o Me. Ena kena dola
era a tayabe mai na Flea market qai mai cava
ena Sukuna Park, na vanua e tara tiko kina na
kena vakatunuloa. A lesi e rua na kena
vakailesilesi me rau lai vakaitavi i rara ena
kena kacivaki na veika e qarava tiko na tabana.
A volitaki tale tiko ga na ivolavosa, dividi
Tabana 3
E dua na yavu ni komiti ni solesolevaki ni
tabana na vaqarailavo. E sa dau tiko na ituvatuva
e ratou tuvana me dau cici kina ena loma
ni vula tolu. Ni dau mai cava na vula 3 sa qai
dau vakayacori na soli vakomiti. Ena vula 3 sa
oti a vakayacori kina na soli, ratou mai qaqa
kina na Komiti qarava na yaya ni Valenivolavola
(BOS), ratou solia rawa kina e $190.80, karua
na Solesolevaki - $180, katolu na Veiqaravi
Uasivi -$150.00. Na veikomiti qo era vakadurui
me tokoni ka vukei kina na cakacaka e qarava
na tabana. Eratou sa taba tiko yani qori icake
na komiti qarava na iyaya ni valenivolavolava
(BOS).
Vinaka na soli
na ivola ni Wai Vakaviti. A vakaraitaki e vica na
iyaloyalo sa vakarautaka oti na tabana me vaka
na iyaloyalo ni veivagunuvi, Vakataraisulu,
meke kei na so na iyaloyalo ni tabana. E veisoliyaki
e so na
tikidualobi, vakamacalataki kina na valenivolavola.
Era bau sikova yani na gonevuli ni
veikoronivuli lelevu na vakatunuloa.
Ena soqo siga tolu qo a vakayacori tale tiko ga
na veisisivi meke, sere, sulusulu kei na
vakatunuloa. A mai qaqa ena sere na Tabacakacaka
ka karua ena veisisivi unifomu
(Coprote colour). Me vaka e qaravi na vosa e

Tabana 4
Soqo ni Bua “Showcase”
E na ika18 ni siga ni vula o Me a yaco mai kina e valenivolavola na
ivola ni veisureti mai na valenivolavola ni yasana o Bua. A volavola
mai o Merewalesi Vunibau ena vukuna na iliuliu ni komiti ni ‘Bua
Show case’ me lai vakaitavi na Tabana ni Vosa kei na iTovo ena
kena lai turaganilewataki na vosa kei na Vucu ena soqo siga tolu
me vakayacori ena ika26 ina 28 ni siga ni vula o Me.
A kauwai sara na valenivolavola ena ivola a yaco mai ni dua na tiki ni
veiqaravi ni tabana na kena vaqaqacotaki na vosa kei na itovo vakavanua,
qai vakabibi ni qo e sa ikarua ni yabaki me sureti mai kina na
valenivolavola. O koya qo a mani talai yani kina e dua na timi ratou
lewena o Sekove Bigitibau, Simione Sevudredre, Makereta Vatuloka
kei Mereoni Dikula meratou lai turaganilewataka na veisisivi vosa kei
na vucu, ratou kauta tale ga e so na icovi me vaka a kerei vata mai. A
veitalanoataki tale ga ena talevoni na veika me nona itavi na valenivolavola
mani vakavakarau tale ga ena vakatulewataki ni veisisivi
vinivo/buiniga kei na sote, bolabola kei na cakacakaniliga.
A qaravi na soqo qo ena rara e Naulumatua, ratou kena komiti tiko
na veimata ni tikina kei na roko veivuke o Ramakutu Nagagavoka. A
soli na kena draki ni cila vinaka tu na siga qai mudre malua tu na
cagi. Ena veimama ni walu keimami sa dabe kece tu. Sa tawa na
veivatunuloa, ratou sa vakavakarau na itabagone mai Naruwai me
ratou kidavaka na vulagi dokai. Ni sa yaco mai na marama vulagi
dokai, o Adi Ana Lalanabaravi, na marama Tui Bua, sa qai tekivutaki
vakalotu na soqo. A wasea na italatala Qase (Manayavu) ni wasewase
o Bua e dua na vakasama vakayalo, qai cabora e dua na masu
me tataunaka kina na soqo. Ni oti qori sa qai caka na veiqaravi vakavanua,
ratou veiqaravi kina na itabagone mai Naruwai ena vukudra
na itabagone ni Bua. Nira sa tauca na vosa e idola ni soqo ena siga
oya na marama Tui Bua, e lekaleka wale ga, ia e rui bibi ka veilauti
dina.
Na soqo ni cakacaka ni liga e Kiuva
Karua ni tabataba
2010
A vosa tiko ga vakaBua ka vakabibitaka me vakaukauataki tale
na yadravi ni tovo e kilai kina o Bua nikua kei na veisiga ni mataka.
Ni oti qori ratou sa qai buturara na matameke ni tabagone
mai Naruwai. A vakayacori tiko na gunuti ena gauna ni meke, oti
a lai tomani tale na bose ni yasana ni oti na gunuti.Eda matalau
ena totoka ni nodra cakacakaniliga na marama ni Cakaunitabua.
Ena loma ni bolabola e voleka nida sega ni curu rawa e
loma ni sa vakaisulutaki tu ena veimataqali cakacakaniliga e
caka ena kuta, voivoi kei na kena e caka ena drauniniu .Ena
veisisi vosa era a vosa vakabua, a tolu na kena iwasewase. Era
vosa e liu na iwasewase e ra, o ira era tiko mai na kalasi Va ki
na ono. Era lewe10 taucoko na vosa ena iwasewase qo, ra cavutu
mai na veikoronivuli e na loma ni yasana. Na ikarua ni
wasewase era vosa kina na gone e na kalasi vitu kei na walu.
Ra lewe 14 taucoko na vosa kina. Na ikatolu ni wasewase o ira
na fomu tolu lako cake, ra sa veisisivi vosa vakavalagi,. E 6
taucoko era veisisivi ena iwasewase qo. A vakaitavi na tabana
ena turaganilewataki ni nodra vosa na kalasi 4-8, qai vakaitavi
e rua na qasenivuli ena turaganilewataki ni vosa ena fomu e
cake. Era marautaka kece, ra tukuna ni rui lekaleka ga na sigatolu
Na yawa kei na sukusukura ni sala e sega ni tarovi ira, era
gu ga mera mai vakadinadinataki ira ena soqo vakayabaki sa
mai yabaki Va tiko na kena qaravi qo.E marautaka na Tabana ni
Vosa kei ni iTovo vakaviti ni Tabacakacaka iTaukei na ituvatuva
ratou qarava tiko ena yasana o Bua ni sega wale ga ni vakabulabulataki
na kila ni teitei, cakacakaniliga kei na itovo tale e so,
e sa tarai tale ga na vosa. Na nodra veisisivi vosa vakaBua na
gonevuli e rui talei ni tiko kina na rai mera vakabulabulataka, ra
kua ni beca na vosa dina ni nodra vanua. Ena sega beka ni
kunei ga qo na vua ni soqo yaga qo, eda na qai kunea ena
veiyabaki mai muri.
A tabaki e dua na vuli cakacakaniliga vei ira na marama ni vanua o Natena, ena koro o
Kiuva e na ika3 ina ika7 ni siga ni vula o Me. Na vuli macawa dua qo a cicivaka na Tabacakacaka
iTaukei, vakailavotaka na valenivolavola ni Paraiminisita, ratou mai veivakavulici
kina na isoqosoqo vakamarama ratou vakavalenivolavola tiko e Nabua. E se qai mai
vakatovotovotaki na vuli qo, ni bera ni qai vakatetei yani. Era lewe 30 taucoko na lewe ni
vuli, rau lewe rua na nodra qasenivuli. A lai laurai mai ena vuli qo na veika e rawa ni caka
mai na niu. E veivakadrukai dina na veika a vakadinadinataki ena siga sa sogo kina na
vuli nira sa vakaraitaka, ra vakamacalataka mai na veiwasewase yadua na veika era
bulia ka cakava mai na niu. Eda sa kila levu tu ga ni dau rawa mai kina na waiwai me
ilumu, vaka kina na lolo ni keda. Ia ena vuli oya, e lai laurai tale kina e vica tale na yaga
ni kau qo na niu, sa vakatokai tiko kina me kau ni bula. E vakadinadinataki ni rawa ni
buli me sovu, rawa ni caka me ilumu ni yago (body lotion), ilumu ni ulu (conditioner),
imasi (aromatic oil), waiwai ni kakana, vakakina na ‘vinegar.’ Ni sa
vakaisaluwakitaki na niu me qai ilumu, eda sega sara ga ni vakabauta
ni rawa ni va oya na totoka kei Ra Niu. E isarasara tale ga
ena siga oya na veika era vakayagataka me vakaraitaki mai kina na
veika era bulia. Qo na vulo ni niu me cula vinaka qai bola ni sovu
qai wa magimagi na kena itubetube, na qanibilo kari qai ukutaki
vakamatau me itawatawa ni ilumu, na mua ni bawara me musu qai
itawatawa ni sovu kei na levu tale….eda druka, da qai matalau na
vakasarava na nodra cakacakaniliga, vakabibi ni veika kece e
vakayagataki e tu wavoliti ira tu ga. A rogoci ena siga oya ni sa na
oti vakadua na kena dau veiwalitaki tu ena baravi oya na
ivosavosa, ni levu ni niu e sa lai “tubu tale na vara e dela ni vara” A
qai lai sogota na vuli na turaga Paraiminisita, solia nodra sitivikiti,
lai solia tale ga e dua na nodra iloloma na marama. E soqo kamikamica
sara ni dodo na kena meke, ra bulia na kena sere, ra qai
veisoqovi sara tiko ga vakaveiwekani.

Lialiaci
Sauvi ni Vuku ni Kilaka iTaukei
A mai qaravi e dua na vuli ni veivakararamataki
ena ika7 ni siga ni vula o Me, vei ira na turaganikoro
ena tikina o Tokaimalo, Nailuva kei na
tikina o Nalaba. Ratou gole ena veivakararamataki
e tolu na vakailesilesi ni Tabana ka vakayacori na
vuli ena valenisoqo mai Burelevu, ena tikina o
Nalaba. A veivakauqeti sara na vuli nira tiko
vakalewe levu kina na lewenikoro, liuliu ni yavusa
kei ira na turaganikoro ena tikina e tolu ena nodra
via kila na veika e qaravi tiko ena loma ni yasana
vakaturaga. Levu sara na taro a laveti cake mai
ena kena sa luluqa tiko yani na nodra itovo na
gone era tubucake tiko mai ena loma ni tikina. A
mai tinia na vuli na iliuliu ni yavusa o Naliwani
ena koro o Burelevu, ka mai vakātoka qo e dua na
nodra mala ni vosa ‘meda qarauna na koula
dina ni noda vanua, oya na noda itovo.’
Na vuli ni turaganikoro
Lawa ni Kilaka iTaukei
Tabana 5
ICHCAP NADI.
E na ika 24 ni Veverueri, 2010
a mai ciqoma kina na Tabana
ni Vosa kei na iTovo Vakaviti
e dua na ivola ni
veisureti na
Intangible Cultural Heritage
Centre for Asia and the Pacific
(ICHCAP), me rau qarava vata
e dua na bose ni Sub-Regional Network meeting on
Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. A vakayacori na bose
ena otela na Tokatoka mai Nadi e na ika26-27 ni Evereli, 2010. A
gole yani e dua na timi e valenivolavola me lai veivuke ena cicivaki
ni bose. Ratou a lewe ni timi yani o Setoki, Kelera. T kei Siteri.
Na inaki ni bose qo mera mai wasea vata na sala era sa dui qarava
tiko mai ena kena vaqaqacotaki na ICH, vaka tale ga kina na kena
vakaukauataki na sasaga ena 2003 UNESCO ICH Convention, qo me
vaka:
- na veika sa qaravi tiko ena ICH convention;
- na itavi ni ICHCAP;
- dikevi na iwalewale e veiganiti ni kena vakasokumuni ka
mai maroroi na itukutuku baleta na kawa itaukei, ni
qo e vakabauta na safeguarding ICH e gaunisala
vinaka ni kena vaqaqacotaki na cakacaka qo;
- Rogoci ni ripote ni veika esa vakayacori tiko ena matanitu
vakaPasivika; Fiji, Tonga, Vanuatu, Papua New Guinea,
qo era oka ena parokaramu ni safeguarding ICH;
- gadrevi me kilai na rabailevu ni kilaka vakaitaukei kei na itavi
e qarava na ICH ena Pasivika
- Vakamacalataki na dredre e sotavi ena cakacaka ni safeguarding
ICH ena Pasivika;
- Veivosakitaki e so na gaunisala ni qaravi itavi kei na veitaratara
ena vanua ni vakasokumuni itukutuku.
E va (4) na mata mai na matanitu vakaPasivika eratou a sureti ena
bose qo; Papua New Guinea, Vanuatu, Tonga & Viti. Era a sureti tale
ga e vica na mata era sema mai ena veika baleta na safeguarding of
ICH, qo o Ms. Akatsuki Takahashi, Programme Specialist for Culture,
UNESCO Office Apia, Professor Amareswar Gala mai na
Queensland Univesiti, Dr. Elisse Hufer (head of Culture for the Secretariat
of the Pacific Community), dua na mata mai na South Pacific
Board for Educational Assessment (SPBEA), kei rau na mata mai na
Tabana ni National Heritage, Culture & Arts.
A mai dolava na bose na Vunivola Tudei ni Tabacakacaka ni Vuli o
Ms Rokobua Naiyaga.
A soli na gauna ni vakamacala, a vakaitavi o Sekove Bigitibau na
iliuliu vakatawa me vakamacalataka na veika sa qarava rawa tiko na
Tabana ni Vosa. Era vakamacala tale ga ena lawa sa buli tiko me
baleta na maroroi ni noda dodonu na kawa itaukei. Era qai sogota na
vuli na ivukevuke ni Vunivola Tudei ni Tabacakacaka iTaukei o Mr
Saverio Baleikanacea.
Ena matai ni tabataba ni Lialiaci, a vakamacalataki kina na tekivutaki ni cakacaka ni kena vakavotukanataki e dua na lawa ka vakatokai
tiko me “ Model Law on Traditional Knowledge & Cultural Expression”. E tolu na yavu se inaki bibi ni kena tauyavutaki na lawa.
• Me taqomaki na dodonu kei na kaukaua e tu vua e dua na mataqali se yavusa e taukena na kilaka vakavanua kei na kena matanataki.
• Me vakadeitaki vakalawa na kena kilai kei na kena vakamareqeti na veikila, ka yadravi na nodra saumi vakadodonu na kena itaukei
ke yaco kina na veivoli.
• Me tokoni na dodonu vakalawa sa davo oti koto ena Ulutaga “Indigenous Intellectual Property Rights”
E vakailavotaka na kena volai na tiki ni lawa bibi qo na matabose cokovata ni veimatanitu e Urope se na “European
Union”,qarava tiko na kena vakavotukanataki e dua ga na gone itaukei ka kena dau ena lawa me baleta na kilaka
vakaitaukei kei na kena matanataki.
Sa tuvai tale tiko ga e dua na ituvatuva ni kena kau wavoki ena veiyasana, me rawa ni vakasokomuni mai na noda
nanuma me baleta na lawa qo.

Tabana 6
Tabana ni Sikolasivi, Tabacakacaka iTaukei.
(iTaukei Affairs Scholarship Unit)
Qo na itukutuku mai na Na Mata ni yabaki drau sa oti. E
kau sara mai ena Na Mata ni yabaki 1901, sa oti toka qo e
105 na yabaki na kena tabaki.
E na ika3 ni vula o Jiulai a kacivaki mai Nawaqadamu mera
lai qoli kece sara na lewenikoro me magiti ni bose ni tikina
o Rukuruku ka na vakayacori tiko i Nawaqadamu. Sa lala
sara na lomanikoro ka ra sa lai qoli kece na tagane kei na
yalewa. Ia, eratou lewe tolu na mataboko eratou mani tiko
voli ga ena koro, na yacadratou o Voate, Sitiveni kei Tailala,
ka ratou tiko ga ena dua na bure.
Ni ratou sa tiko voli sa qai kaya mai o Sitiveni me ratou bau
lako tu mada i qoli me bau dua na nodratou icoi ni kakana
ena gauna ni bose. Oti sa ratou mai lako sara yani kei na
nodratou dui titoko ina dua na wai lailai na yacana o
Nawaidamu. Ni ratou yaco yani sa kaya sara o Voate vei
rau na lewe rua me rau lako sobu yani ena dreke ni wai, me
qai vakamuria cake o koya na Uluniwai. Ratou sa qai mai
tawase yani na lewe tolu, ni yaco yani i uluniwai o Voate sa
rogoca sara e dua na domo ni vuaka, sa mai tu sara yani
vakadua me rogoca e vuaka dina se sega, ni sa kila ni sa
vuaka dina, sa qai siro sobu tale me lai tukutuku vei rau na
lewe rua.
Talanoa
Karua ni tabataba
2010
Na Tabana ni Sikolasivi ni iTaukei e soli sikolasivi vakatabakidua vei ira na gone iTaukei kei ira na tama Rotuma e ra
vakaitikotiko tudei ena noda vanua.
Ena yabaki qo e 4901 na fomu ni kere veivuke e ciqomi. Mai na iwiliwili qori, e 1617 na kerekere vou e vakadonui. Ni
okati vata kei ira era tomana tiko mai na nodra vuli mai na yabaki sa oti, e laurai ni tiko sara yani ena 3218 na kedra wiliwili
taucoko. E $10.0 na milioni na dola e solia vakatabakidua na Matanitu ina veivuke qo. Ena yabaki sa oti e $8.5 na milioni
ka tubu cake ena $1.5 na milioni e na yabaki qo.
Qo na veitabana ni vuli e vagolei kina na sikolasivi: USP, FSM, FIT, FULTON, Sangam Nursing Institute, Vuli Pailate,
Fomu Vitu kei na Vuli i Vanua Tani (Overseas Scholarship). Na vei kerekere kece e dau tabaki ena niusiveva ena
veiyabaki. E mai vaqaqacotaki tale ga ena yabaki qo na kena vakataudeitaki o ira kece era sa vakadonui ni dodonu me
volai tiko na yacadra ena iVola ni Kawa Bula. E qai laurai ni 170 era se sega sara tu ga ni vakacurumi.
Ena sasaga ni veivakararamataki, sa mai tekivu tale na kena talevi e so na koronivuli era veisureti mai. Sa yaco tale ga
mai na veisureti e so mai na Yasana ka kena isevu na Yasana Vakaturaga o Rewa.
Kevaka e dua na nomuni vakatataro ni qai qiri mai ena 3100909 se ni volavola mai vua na Vunivola Tudei ni
Tabacakacaka iTaukei, Katonimeli 2100, Valenitabacakacaka, Suva.
Me vuavuaivinaka tiko na qaravi vuli e na yabaki vakavuli qo.
Ni sa yaco yani vei rau na lewe rua, sa tukuna sara ni dua
na vuaka e rogoca na domona mai cake, ia e sega ni kila e
vuaka levu se ka lailai ga. Oti sa ratou qai mai vakayayamo
yani i na vanua e rogo tiko mai kina na domo ni vuaka. Sa
ratou yaco yani sa kaya sara o Voate vei Sitiveni me lako
cake i na delana me lai tu mai kina, ia o Tailala me tu ga
ena vanua ga eratou tucake tu kina, o Voate me sa qai lai
vakasava mai na vuaka mai na veigasau. Oti yā sa qai mai
vakadreti rau yani o Voate me rau gumatua me mate na
vuaka, sa lomadratou me ratou vakauta ga yani i wai me
ratou qai lai toboka kina.
Ni sa cabe cake yani o Voate i na vuni gasau me lai
yavalata mai sa qai cici na vuaka ka ratou sa rogoca wale
voli ga na domona ka sega ni kunea na yagona dina, sa
mani dro yani na vuaka ka rau sa muria tiko na lewe rua, ia
ni ratou yaco yani i na vanua e tu mai kina o Tailala sa qai
taura na nona ititoko o Sitiveni ka yavita e dua na vuni
gasau ka tu voleka e kea, sa qai dro vakadodonu sara yani
na vuaka vei Tailala, qai yavala mai o Tailala ka mani
vakacemuria yani na vuaka me gole i wai. Oti sa qai muria
yani o Tailala ka lai yavita i wai ka mani mate sara, rau sa
qai lako mai na lewe rua me rau mai taura na vuaka me
ratou sa kauta yani ina koro.
E dua na ka eda kurabuitaka ni ratou mataboko ratou qai
vakamatea rawa e dua na vuaka.

VAKABABA:
1. Cavuti vei iratou e lewetolu,
sega ni wili kina o koya e vosa.
2. E ika, e naba tale ga
6. Draunikau vu mai Solomoni
7. Veibasai ni totolo.
8. Vinaka taucoko; tautauvata na
vinaka vaka…..
10. iTikotiko ena kaciwa
veimama ni maile gole vaka i
Nausori .
12. Vosa tautauvata kei na Matai
13.Dau veikacivi kina o Vanua
Levu kei Lau.
14 Veivakamarautaki vakavanua
16. Matemate vakabibi ni
draunikau.
17. Mataqali ika ni wasa vakabibi
ni tawaitini
19. Tikiniyago rokovi
NA VOSA VEITA
1 20 21 2 22
10
6
7 8 23
14 24
17
24
12
16
13
19 25
Sobu
1. Dua ga na siga ni cola
qele.
2.. Toqili duiroka, biu ena
misini, dau laurai ena
tela.
14. Dua na yanuyanu ena
yatu Lau
20. Vosa ni vakarokoroko
21. Mataqali manumanu
vaqana, tv Urau.
22.. Sala ni dra e yagoda.
23.. Ulunitiqa
24. Dua na mataqali vale,
vakayacani ena vanua
ena ivolatabu.
25.. Vakalekaleka ni yaca
era dau veikacivi kina na
yasana o Tailevu
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Na tabana ni Vosa kei na Itovo Vakaviti e qarava na veika e baleti keda na itaukei. Kevaka e vakarau qaravi e dua na soqo
bibi vakavanua, e rawa ni tabaki ena vidio(Yaloyalo). Ni qiri mai e valenivolavola ena talevoni na 3100909-1040 ka vosa
vei Mereoni Dikula na neitou daunitukutuku. E rawa tale ga ni o ni volavola ka vakauta mai vua na iliuliu ni Tabana ena:
Na iliuliu
Tabana ni Vosa kei na iTovo Vakaviti
Katonimeli 2100
Valenitabacakacaka, Suva
Na kena ciqomi ena qai vakatau ena ituvatuva ni valenivolavola kei na nodra galala na vakailesilesi.
L
U
T
11
O
15
A
21
A
24
Y
12.
T
U
T
A
7
V
I
S
A
18
T
U
R
U
I
16.
R
U
8.
R
E
13.
B
A
19.
S
A
23.
G
A
E
U
I
A
I
G
10.
I
20.
T
O
S
O
Tanana 7
Qo na isau ni vosa veita a taba ena ikalima ni
tabatabataba ni lialiaci
T
U
B
A
O
A
9.
C
E
17.
T
22.
A
V
U
S
A
14.
U
A
U

Veivagunuvi vua na Ratu ni Dawasamu– Ratu Peni Waqa
Bua Showcase 2010
Macawa ni vakaraitaki vua ni cakacaka ni matanitu, 2010 (PSC week).