ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

με, κατ’ επέκταση, την έπαρση και αλαζονεία του Ορθού Λόγου όχι
την κατανόηση κι αυτογνωσία του. Αρκεί να θυμηθούμε το ‘’πας μη
Έλλην βάρβαρος’’ στην αρχαία Ελλάδα τη δια ‘’πυρός και σιδήρου’’
εδραίωση της λογοκρατίας της Δύσης στη συλλογιστική του Διαφωτισμού.
Και τέλος, το ‘’μοντέλο’’ του άκρατου παραγωγικισμού
(με τον έναν ή τον άλλον τρόπο) στη Σοσιαλιστική ιδεολογία.
Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την αξία και την πολύτιμη
συμβολή στην ιδέα της ανθρώπινης ελευθερίας που πρόσφεραν τα
εν λόγω φιλοσοφικά ρεύματα. Όπως και δεν μπορούμε να λησμονούμε
ότι, για τα τότε δεδομένα, η προσπάθεια ήταν ήδη υπερβατική.
Η κριτική που ασκείται, είναι ακριβώς για τη συμπλήρωση της
χειραφετικής ηθικής, η οποία συνέχει τη σύνολη διαδικασία του φιλοσοφικού
ρασιοναλισμού (ορθολογισμού). Κοντολογίς, επιχειρείται
η κριτική του Ορθού Λόγου, με απώτερο στόχο την αποκάθαρσή
του και την ανάδειξή του σε Κατανοητική Φιλοσοφία.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ
Στους δουλοκτητικούς κοινωνικό-διοικητικούς σχηματισμούς που
προηγήθηκαν της Αρχαίας Ελλάδας και εξελίχθηκαν σε ιστορικούς
πολιτισμούς (Αίγυπτος, Βαβυλώνα, Περσία, Φοίνικες κ.λπ.) εμφανίστηκαν
φιλοσοφίες εξορθολογισμένης - και ενίοτε ορθολογικής
- υφής, με την έννοια της αυστηρής παρατήρησης και της λογικής
ερμηνείας, κατά βάση. Πάντως, η κορύφωση τούτης της διαδικασίας,
δίχως αμφιβολία, έλαβε χώρα στην Αρχαία Ελλάδα. Εδώ υπήρξε
μια προλείανση εδάφους… ευτυχής συγκυρία γεγονότων και
πραγμάτων, η οποία έδωσε το έναυσμα της απογείωσης του Λόγου,
που μέχρι τότε, στους προηγούμενους ιστορικούς πολιτισμούς,
συμφυρόταν με ανθρωπομορφικά, υπερφυσικά, ανιμιστικά και
ψυχολατρικά στοιχεία. Ας περιοριστούμε, όμως, σε μια κοινωνιο -
ψυχολογική προσέγγιση και ιδιαίτερα στο οικολογικό και ψυχολογικό
πρότυπο. Πράγματι, στον κλασικό ελληνικό χώρο - περιβάλλον
συγκεντρώθηκαν, ως ελάχιστη εξαίρεση, αρκετοί παράγοντες, οι
οποίοι δημιούργησαν τις ιδανικές προϋποθέσεις προς την ανάπτυξη
της φιλοσοφίας του Λόγου , όπως οι παρακάτω:
Τα οικολογικά στοιχεία: α) Το εύκρατο μεσογειακό κλίμα, που δημιουργεί
ένα φιλικό και ζεστό περιβάλλον και δεν παρουσιάζει την
απωθητικότητα του πολικού κλίματος ή την ανυπόφορη ζέστη του
τροπικού κλίματος. β) Τα γεωγραφικά στοιχεία: Ο πρώτος πυρήνας
του αρχαιοελληνικού πολιτισμού (διευκρινίζουμε ότι εννοούμε να
εξετάσουμε το εν λόγω ζήτημα υπό την προοπτική της εσώτερης
θεματικής διαδικασίας, πράγμα που συνεπάγεται ότι δεν υποτιμούμε
στο ελάχιστο την εξώτερη αλληλουχία της) υπήρξε το λεκανοπέδιο
της Αττικής. Μια πλούσια πεδιάδα φυσικώς προφυλαγμένη
από ορεινούς όγκους με κατάφυτες υπώρειες. Επιπλέον εύφορη
γη με αρκετά γλυκά νερά και ποτάμια, η οποία διαθέτει θαυμάσιες
φυσικές προσβάσεις προς τη θάλασσα. Και είναι γνωστό ότι ο
πολιτισμός εμφανίζεται όπου υπάρχει γλυκό νερό και φυσικό λιμάνι.
Τώρα, από εδώ και πέρα, υπάρχει η υπόλοιπη αρχαία Ελλάδα,
με προεξάρχοντα τα πάμπολλα διάσπαρτα νησιά. Οι κάτοικοι των
νησιών αναπτύσσουν εξ αντικειμένου πλούσια κοινωνική και πολιτιστική
δραστηριότητα, αφού χάρη στη θάλασσα είναι εύκολη η
πρόσβαση στον έξω κόσμο. Επομένως, ένα ισχυρό κέντρο με μια
εύρωστη και εύπορη περιφέρεια προσφέρει το ιδανικό υπόστρωμα,
πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί ένας υψηλός πολιτισμός.
Αλλά και τα δημογραφικά στοιχεία συνηγόρησαν υπέρ του αξιοθαύμαστου
αρχαιοελληνικού κόσμου. Τόσο η πυκνότητα όσο και η
κινητικότητα του πληθυσμού υπήρξαν ιδανικές. Η ροή της κινητικότητας
της αρχαίας Αθήνας, σε συνδυασμό με το ιδανικό χωροταξικό
στοιχείο, συμπεριλαμβανομένης και της κατάλληλης πυκνότητας
των κατοίκων της, εξασφάλισαν της παραπέρα ανώτερες πολιτιστικές
προσαρμογές, δηλαδή την ποιοτική τομή στην κοινωνική ιεραρχία,
στη διαφοροποίηση των ρόλων των μελών της κοινωνίας
καθώς και στις μορφές διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Μια άλλη
σημαντικότερη παράμετρο, που πρέπει να λάβουμε υπόψη στη μελέτη
του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, αναφέρεται στην επίδραση
των κοινωνικών αλλαγών, δηλαδή στην επιρροή ενός ξένου πολιτισμού
επί των παραδοσιακών παραμέτρων μιας συγκεκριμένης
κοινωνίας. Στην περίπτωση της αρχαίας Αθήνας, καταδεικνύεται
6 7