ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

επιδόσεις της ως Κατανοητική Φιλοσοφία, σε πρώιμη και μόνο
μορφή, και αυτό διότι στην κλασική περίοδο της αρχαίας ελληνικής
σκέψης συντελέσθηκε η ολοκλήρωση της μεταφυσικής πορείας και
των διακρίσεων που συνεπάγεται, η οποία είχε ξεκινήσει από προγενέστερες
εποχές. Η μεταφυσική σκέψη διαιρεί και αντιπαραθέτει
την ύλη με το πνεύμα, την πραγματικότητα με την ιδέα, το νοητό με
το αισθητό και το σωματικό με το ψυχικό και το πνευματικό, αποδίδοντας
σ’ έναν από τους δύο πόλους της αντίθεσης σημαίνουσα
αξία. Έκτοτε, η Δυτική φιλοσοφία σπαράσσεται από αυτές τις αντιθέσεις.
Βέβαια, το σπέρμα της μεταφυσικής σκέψης ανιχνεύεται στην
κοσμογνωσία του υλοζωισμού που διατύπωσαν οι προσωκρατικοί
στοχαστές, σοφοί και λόγιοι της Ιωνίας (Μικρά Ασία) και αυτό γιατί
οι θεωρίες τους άπτονται του κοσμολογικού λόγου που θεωρεί ένα
συμβολικό στοιχείο την απαρχή όλων των πραγμάτων, αλλά και
το στοιχείο που ενοποιεί τον κόσμο, την ουσία του κόσμου. Για τον
Θαλή, αυτό το στοιχείο είναι το νερό, για τον Αναξίμανδρο η αδιαμόρφωτη
και άφθαρτη μάζα, για τον Αναξαγόρα, το απροσδιόριστο
άπειρο, για τον Αναξιμένη η μάζα του αέρα, για τον Εμπεδοκλή, η
ελκτική και απωστική συνάρτηση των στοιχείων, ενώ ο Ηράκλειτος,
θεωρεί πως ό,τι υπάρχει είναι το αέναα μεταβαλλόμενο αποτέλεσμα
της σύγκρουσης των αντιθέτων. Η Υλοζωιστική σκέψη στις διάφορες
εκφάνσεις της, θεωρεί το εκάστοτε πρωταρχικό στοιχείο ως
την αδιαίρετη ουσία του κόσμου. Ο Κόσμος αντιμετωπίζεται ως μια
διαρθρωμένη ενότητα-ουσία που περιέχει την πολλαπλότητα των
φαινομένων. στην προσωκρατική παράδοση δεν αντιτίθεται, άμεσα,
η Ύλη στο Πνεύμα, ούτε η Πραγματικότητα στην Ιδέα. Απέναντι
στην «Ιωνική επανάσταση» αντιπαρατίθεται η «Δωρική αντιπολίτευση»,
των Ορφικών και των Πυθαγόρειων, η οποία υποτάσσει
τον φυσικό κόσμο σε μια μεταφυσική πραγματικότητα, επίσης, πάνω
στο φυσικό σώμα προβάλλονται δαιμονοκρατικές δοξασίες σχετικές
με την ψυχή.
Η ενότητα του πρωταρχικού συμβολικού στοιχείου που διατυπώθηκε,
θεωρητικά, από τους Ίωνες υλοζωιστές στοχαστές, διασπάστηκε
σε αντιθετικά ζεύγη. Η Υλοζωιστική ουσία διαιρέθηκε σε σώμα
και ψυχή και η σχέση του γενικού με το ειδικό παρουσιάστηκε σαν
σχέση του φαινομενικού με το πραγματικό. Ο Πυθαγόρας, ο οποίος
επηρεάστηκε από τους υλοζωιστές, μελετώντας το φυσικό κόσμο,
αναζητά το οικουμενικό στοιχείο στη συμβολική των αριθμών και
τους αποδίδει μυστικιστική έκφραση. Στη διάσημη εξίσωση του Πυθαγόρειου
θεωρήματος που ορίζει ότι ο αριθμός είναι η έννοια των
πραγμάτων, εμφανίζεται για πρώτη φορά η έννοια της ουσίας. Η
ουσία είναι το πρότυπο, από το οποίο μπορούν να δημιουργηθούν
αναπαραστάσεις ή να εξηγηθούν ήδη δεδομένες αναπαραστάσεις.
Αυτό λοιπόν το αρχέτυπο ονομάζουν οι φιλόσοφοι ουσία η καθαυτό
αντικείμενο και μ΄αυτό ασχολήθηκε ο Πλατωνισμός και ο Αριστοτελισμός.
Στη συνέχεια, οι Ελεάτες που βασίστηκαν στις κοσμολογικές σκέψεις
και των Ιώνων και των Δωρικών στοχαστών, εδραίωσαν τη φιλοσοφική
μεταφυσική σκέψη. Αυτός που δημιουργεί τη φιλοσοφικήμεταφυσική
παράδοση είναι ο Παρμενίδης. Γι΄αυτόν, το αντικείμενο
της φιλοσοφίας είναι το ον, αυτό που είναι. Το να φιλοσοφείς είναι
να μιλάς για το ον, η φιλοσοφική αλήθεια είναι η ταυτότητα του
όντος και του λόγου, ο λόγος είναι ταυτόσημος με το αντικείμενο
του λόγου, οπότε η σκέψη δεν είναι μια μορφή του όντος αλλά το
ίδιο το ον. Η ριζική εναλλακτική θέση είναι το “σωστό” και το “λάθος”
που βρίσκονται στον αντίποδα του όντος και του μηδενός. Ο
Παρμενίδης είναι ο “πατέρας” του μηδενός, γι αυτόν το ον υπάρχει,
το μηδέν δεν υπάρχει. Αυτή η διχοτόμηση του όντος από το μηδέν
διαμόρφωσε τις γνωσιολογικές προϋποθέσεις για την εδραίωση
της μεταφυσικής σκέψης. Κλείνοντας αυτή τη σύντομη επισκόπηση
στην ιστορία της μεταφυσικής σκέψης να πούμε ότι από την εποχή
των Υλοζωιστών στοχαστών της Ιωνίας παρατηρούνται ίχνη στη
σκέψη τους που ανοίγουν το δρόμο στη μεταφυσική. Η απόπειρά
τους να υπερβούν κάθε φυσική ιδιαιτερότητα και να αναζητήσουν
ένα θεμέλιο που να εδράζεται η πολλαπλότητα των διαστάσεων και
των μορφών του κόσμου, καλλιεργεί το πνευματικό έδαφος για την
εδραίωση της μεταφυσικής. Θα τους ονομάζαμε περισσότερο προ-
14 15