ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ

ανάπτυξη του εμπορίου, η δημιουργία μεγάλων πόλεων και αξιόλογης
βιομηχανίας αποτελούν τα βασικά γνωρίσματα της οικονομίας
της Αναγέννησης. Μια τέτοια σφύζουσα οικονομία ήταν φυσικό κι
επόμενο να δημιουργήσει την πνευματική κίνηση, που προκαλεί και
θα προκαλεί το δίκαιο θαυμασμό, στο διηνεκές. Στην Αναγέννηση
επίσης, θα αποκρυσταλλωθεί η ιδέα της επιστημονικής εμπειρίας.
Τότε αποδεσμεύθηκαν οι τεχνικές από τον εμπειρικό χαρακτήρα
τους και υποτάχθηκαν στο πνεύμα, με τη συνδρομή των μαθηματικών.
Έτσι, η λογική θα απαλλαγεί από την αυταπάτη της απόλυτης
γνώσης και τον κλοιό της μεταφυσικής, για να γίνει μια διαρκής
παλινδρόμηση ανάμεσα σε ένα συλλογισμό και μια εμπειρία.
Όσον αφορά την κοινωνιολογία, από τις αρχές του 16 ου αιώνα εμφανίζονται
δύο διαφορετικές σχολές: η σχολή των εμπειριστών, και
η σχολή των ουτοπιστών.
ΕΜΠΕΙΡΙΣΤΕΣ
Μακιαβέλι: Πρώτος έβαλε με τρόπο ωμό και ρεαλιστικό, με αμοραλισμό
θα λέγαμε, επί τάπητος το πρόβλημα της αυτονομίας της πολιτικής
και των ειδικών λόγων, για τους οποίους υπάρχει το κράτος
ως θεσμός δύναμης κι επιβολής. Συνέλαβε την έννοια της πολιτικής
ηθικής, σε αντιπαραβολή με τη συμβατική ηθική, καθώς και το πρόβλημα
της ισχύος, που είναι ο κατεξοχήν παράγοντας της πολιτικής
ζωής. Η απόφανση του Μάρκου Αντώνιου, του Σέξπιρ, ότι ‘’η εντιμότητα
είναι η πιο ραφιναρισμένη μορφή της απάτης’’ συναντά το
‘’η αιτία εξισώνεται με το αποτέλεσμα ‘’.
Ο Μακιαβέλι, με λίγα λόγια, έθεσε όλα τα βασικά προβλήματα που
απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο και ταυτόχρονα του προκαλούν
σύγχυση. Η σημασία του έργου του Μακιαβέλι έγκειται, ιδίως,
στο γεγονός, ότι χάρη σ’ αυτό η φιλοσοφία της Ιστορίας και η πολιτική
κοινωνιολογία απόκτησαν καθεαυτές υπόσταση και αυτονομία.
Καρτέσιος: Το καρτεσιανό ρασιοναλιστικό φιλοσοφικό σύστημα στο
σύνολό του, και ιδιαίτερα ο χαρακτηρισμός της συνειδήσεως ως
επιφαινόμενου, άσκησε σημαντική επίδραση στην εξέλιξη των κοινωνικών
και πολιτικών επιστημών.
Στο ζήτημα της ηθικής, ο Καρτέσιος θεωρεί ότι αυτή έχει αναγκαστικά
προσωρινό χαρακτήρα - και εμφανίζεται με διάφορες μορφές
στο χώρο και το χρόνο - έως ότου διαμορφωθεί μια οριστική ηθική.
Αυτή, δε, είναι δημιούργημα και επιστέγασμα της επιστήμης, όταν η
τελευταία ανέλθει στον ύψιστο βαθμό τελειότητας.
Σπινόζα: Ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος, εκτός των άλλων, ασχολήθηκε
και με προβλήματα κοινωνικής φιλοσοφίας, τα οποία εκθέτει
κυρίως στο έργο του ‘’Πραγματεία Θεολογικοπολιτική’’. Ο Σπινόζα
διακήρυττε ότι η μεταξύ των ανθρώπων αλληλεγγύη είναι εκ της
φύσεως των πραγμάτων αναγκαία. Επίσης, πίστευε ότι ο άνθρωπος
σχετικά νωρίς διαπιστώνει πως με τα δικά του, τα ατομικά μέσα και
με τις μεμονωμένες προσπάθειές του δεν είναι δυνατόν να αποκτήσει
την πλήρη ελευθερία του πνεύματος. Ότι, μόνο με τις κοινές
προσπάθειες μπορεί να κατακτήσει την αληθινή επιστημονική γνώση
και να επιτύχει υλικά επιτεύγματα.
Τέλος, και το κυριότερο, αντιστρατευόμενος το μεσαιωνικό ιδεώδες
του ασκητισμού και της ψυχικής συντριβής, διακηρύσσει ότι η ηδονή
είναι, από την ίδια της τη φύση, αγαθό, ενώ η οδύνη αφεαυτής κακό.
Και ότι η αληθινή σοφία ασχολείται όχι με το θάνατο, αλλά με τη
ζωή. Ο Σπινόζα, μέσα από την πολυσήμαντη φιλοσοφικοκοινωνική
του σκέψη, βάζει γερά θεμέλια για την περαιτέρω εξέλιξη της Κατανοητικής
Φιλοσοφίας.
ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ
Οι αντιπροσωπευτικότεροι συγγραφείς τούτης της σχολής είναι ο
Άγγλος Τόμας Μορ (ή Μώρος) και ο Ιταλός Τομάζο Καμπανέλα. Ο
πρώτος συνέγραψε την περίφημη ‘’Ουτοπία’’ ο δεύτερος είναι ο δημιουργός
της ‘’Πολιτείας του Ηλίου’’.
Κατά τους νεότερους χρόνους, εμφανίσθηκαν επίσης δύο σχολές:
38 39