Nr 38 BELGRAD 2008 - Polonia-serbia.org

Foto Ambasada RP 

• Nr 38 BELGRAD 2008 • 

DziewięćDziesiąt lat niepoDległej 

polski 1918-2008

2 

W TYM NUMERZE: 

Wieści: Rocznica 11 listopada w Polsce i Serbii. – Proces tworzenia się II Rzeczypospolitej. – Trzydziestolecie pontyfikatu Jana Pawła 

II. - O miejscach polskiej pamięci narodowej w Serbii: Dr Jan Sienkiewicz. – Żywot i obiczaje wiślan w powieściach Jerzego Pilcha. - Polacy 

w Ulan Ude, Buriacja. – Akordy Paryża. – Z kultury: XI Spotkania z Kulturą Polską. – Książki. - Z życia polonijnego: Kronika polonijna. 

– Młoda Polonia w Krościenku. - Poznajmy się lepiej: letnia wymiana polskich i serbskich dzieci. – Dzieci z Ostojiciewa w Wiśle. 

– Kącik kulinarny. 

wieści 

W końcu października Irak opuściła opstatnia zmiana polskiego 

kontyngentu sił pokojowych. Polska obecność w Iraku, jako sojuszników 

Stanów Zjednoczonych, trwała od 2003 roku i wzięło w niej 

udział 15 tys. żołnierzy. Pierwsza zmiana liczyła 2500 żołnierzy, natomiast 

ostatnia już tylko 1200 żołnierzy. W tej niebezpiecznej misji 

zginęło 22 oficerów i podoficerów oraz dwóch dziennikarzy. Pię- 

polacy opuścili irak 

cioletnia misja w Iraku kosztowała Polskę 870 mln zł. „O ile w kwestiach 

politycznych i militarnych nasz pięcioletni pobyt w Iraku jest 

ewidentnym sukcesem, o tyle na polu ekonomicznym Polska nie odniosła 

korzyści” – wyraził minister Bogdan Klich. Polskie społeczeństwo 

przyjęło z akceptacją wycofanie wojsk polskich z Iraku. 

(Źródło Gazeta Wyborcza, 6 X 2008) 

obchoDy 90 rocznicy niepoDległości polski 

W dniu 11 listopada Polska, podobnie 

jak wiele innych krajów (szczególnie Francja 

i Anglia), obchodziła uroczyście 90-tą rocznicę 

zakończenia Pierwszej Wojny 

Światowej i wyzwolenia spod 123-letnich 

zaborów. W uroczystościach jubileuszowych 

uczestniczyło 14 prezydentów, 

m.in. prezydenci krajów sąsiednich, łącznie 

z kanclerz Niemiec panią Angelą Merkel, jak 

i prezydenci wszystkich byłych republik Jugosławii 

(oprócz Slowenii). 

Po porannej mszy św. w kościele św. 

Krzyża w Warszawie, w południe odbyła 

się uroczysta parada na Placu Piłsudzkiego 

przed Grobem Nieznanego Żołnierza. 

Po przemówieniu Prezydenta RP Lecha 

Kaczyńskiego, nastąpiła warta honorowa, 

apel poległym żołnierzom, składanie wieńców 

i uroczysta defilada wszystkich rodzajów 

Wojska Polskiego oraz przedstawicieli 

wojsk zagranicznych. Prezydent Kaczyń- 

sli złożył też wieniec pod pomnikiem Piłsudzkiego. 

Po tych uroczystościach, którym 

towarzyszyło tysiące mieszkańców 

Warszawy, goście udali się do Zamku Królewskiego, 

by zwiedzić wystawę o zakończeniu 

I Wojny Światowej i tworzeniu się 

odrodzonego Państwa Polskiego. Wieczorem, 

w Teatrze Wielkim, zaproszeni goście 

spotkali się na koncercie galowym z udziałem 

najwybitniejszych polskich muzyków i 

wokalistów. 

Następnego dnia prezydent Serbii Borys 

Tadić spotkał się w Pałacu Prezydenckim na 

oficjalnej audiencji z prezydentem RP Lechem 

Kaczyńskim. W rozmowach wyraził 

on pozytywne stanowisko Serbii w sprawie 

rozmieszczenia sił europejskich EULEKS 

w Kosowie, ale zgodnie z mandatem Rady 

Bezpieczeństwa ONZ. Prezydent Tadić zaprosił 

prezydenta Kaczyńskiego do odwiedzenia 

Serbii. 

Dzień niepoDległości polski w belgraDzie 

Inicjatorem obchodów 90-rocznicy odzyskania niepodległości 

Polski i Dnia Wojska Polskiego w Belgradzie była Ambasada RP. W 

hotelu Continental na Nowym Belgradzie, w dniu 13 XI, na uroczystym 

koktajlu zaproszeni goście przyjęci zostali dosłownie i prawdziwie 

z polską gościnnością. Zaproponowano im bowiem cały wachlarz 

polskich potraw, które zostały przywiezione prosto z Krakowa, 

z restauracji Polskie Jadła. 

Następnego dnia, 14 listopada, w pięknym teatrze muzycznym 

Madlenianum na uroczystym koncercie chopinowskim wystąpił 

młody pianista polski Jacek Kortus, finalista Międzynarodowego 

Konkursu Chopinowskiego 2006 r. Przed występem artysty, na scenie 

pięknie udekorowanej symbolami narodowymi i biało-czerwonymi 

bukietami kwiatów, odbyła się część oficjalna. Składało się na 

nią prezentacja Flagi przez polskich żołnierzy w reprezentacyjnych 

mundurach, wykonanie hymnów państwowych polskiego i serb- 

Prezydent RP Lech Kaczyński pod pomnikiem 

Piłsudzkiego w Warszawie. 

Foto Gazeta Wyborcza 

Warta honorowa przed wejściem do Sali Hotelu Continental. 

Foto Ambasada RP

skiego oraz przemówienie ambasadora RP dr Macieja Syzmańskiego. 

W hallu teatralnym zorganizowana została wystawa obejmująca 

dzieje Polski od końca XVIII wieku do odzyskania niepodległości. 

Ciekawie ilustrowana, z tekstami w języku serbskim i angielskim, 

Gospodarze uroczystości ambasador Maciej Szymański i attache wojskowy 

Jan Ciećka witają polonijnych gości. Foto Ambasada RP 

Od 4 do 18 sierpnia kontynuowano uprzednio rozpoczęte badania 

terenowe etnicznej mikro-wspólnoty w Ostojiciewie, tym razem 

finansowane przez Fundację Pomoc Polakom na Wschodzie. 

W składzie zespołu badawczego znajdują się: historyk mgr Danuta 

Szczypka i religioznawca dr Renata Czyż – z Wisły, językoznawca 

mgr Wioletta Kozieja – lektorka języka polskiego z Nowego Sadu 

i prof. dr Dušan Drljača z Belgradu. 

W dniach od 11 do 14 września w Wiśle odbyło się XVI Forum 

Inteligencji Ewangelickiej na temat Dziedzictwo przodków – skarbnica 

czy ślady pamięci. Na zaproszenie Parafii Ewangelicko-Augsburskiej 

w Wiśle w obradach Forum brał udział prof. dr Dušan Drljača 

z Belgradu, który wygłosił referat pt. „Próba ustalenia okresów 

w procesach etnicznych u wiślan w Ostojiciewie”. 

wieści w skrócie 

D.D. 

przedstawiała rozwój idei nepodległościowej w Polsce od schyłku I 

Rzeczypospolitej, w okresie zaborów aż do okresu międzywojennego. 

Pokazano także sylwetki najważeniejszych rzeczników tej idei – 

powstańców, polityków, ludzi kultury i nauki. Materiałów do tej ciekawej 

wystawy dostarczyło Muzeum Historii Polski z Warszawy. 

Do uroczystości inicjowanych przez Ambasadę bezpośrednio 

nawiązały doroczne polonijne Spotkania z Polską Kulturą od 15 do 

21 listopada, zorganizowane przez Centrum Poloniusz Pegaz. 

J. M-P. 

rocznica zakończenia i wojny światowej w serbii 

Serbia z powagą i smutkiem obchodziła rocznicę zakończenia I 

Wojny Światowej. 10 listopada w Centrum Sava odbyła się uroczysta 

akademia, a następnego dnia na cmentarzu Novo Groblje pod 

pomnikiem i kapelą gdzie znajdują się szczątki obrońców Belgradu, 

złożono wieńce i oddano honory dla setek tysięcy żołnierzy i cywilów, 

którzy oddali życie za wyzwolenie Serbii. 

Mimo że oficjalna ceremonia we Francji nie odbyła się, jak co 

roku pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu, znalazło się tam m. in. ok. 

50 Serbów na czele z prawnukiem słynnego dowódcy wojewody Živojina 

Mišicia, który nosił chorągiew 12 pułku piechoty „Car Lazar” 

Drińskiej Dywizji. Francja i Europa obchodziły w tym roku rocznicę 

w Werden na cmentarzu Duomont. Serbia jako sojusznik Francji 

uczetniczyła w tej ceremonii na zaproszenie prezydenta Sarkozy. Delegacji 

serbskiej przewodniczył minister obrony Dragan Šutanovac. 

Słowo wstępne Ambasadora RP na uroczystym koncercie w Teatrze Madlenianum. 

Foto Ambasada RP 

Dušan Drljača za katedrą na XVI Forum Inteligencji Ewangelickiej w wiśle. 

Foto Maria Szlaur-Bujok 

* 

W Pierwszej Wojnie Światowej Serbia doświadczyła ogromnych 

strat ludzkich, nie mówiąc już o wyniszczeniu kraju. W belgradzkiej 

«Politice» z dn. 8 XI, w artykule «Zwycięstwo w czarnym całunie» 

(Pobeda zavijena u crno) podana została tragiczna statystyka. W rezultacie 

działań wojennych i straszliwych epidemii zmarło ok. 28 % 

obywateli zaledwie 4 milionowej Serbii, w tym prawie połowa z 852 

tys. zmobilizowanych żołnierzy, czyli niemal co drugi mężczyzna. 

Straty społeczeństwa cywilnego były dwukrotnie większe. Do tego 

trzeba dodać inwalidów, ludzi niezdolnych do samodzielnego życia. 

Ponad 500 tys. dzieci zostało bez ojców, a często i bez obu rodziców. 

W załączonej do artykułu tabeli wykazano straty ludzkie krajów 

uczestniczących w tej tzw. Wielkiej Wojnie w odniesieniu do liczby 

mieszkańców: Serbia 1.247.435 (28%), Francja 1.400.000 (10,5 

3

4 

%), Niemcy 2.000.000 (9,8 %), Austrowęgry 1.542.000 (9,5%), Rosja 

2.000.000 (1,2 % - do wybuchu Rew. Październikowej 1917), Anglia 

744.000 (5,1 %), Belgia 50.000 (1%), Stany Zjednoczone 68.000 (0,2 

%). Polskie straty zapewne zawarte są w statystycznych danych Niemiec, 

Austrowęgier i Rosji. Jak podaje literatura naukowa, szczątki 

85.856 serbskich żołnierzy rozsiane są na terenach 18 państw, gdzie 

znajduje się 1.815 grobowców. Pragniemy dodać do tej smutnej statystyki, 

że również w Polsce znajdują się grobowce Serbów - jeńców 

niemieckich. O jednym grobowcu, który znajduje się na cmentarzu 

artykuły i przyczynki 

proces tworzenia 

się ii rzeczypospolitej 

Gdy w listopadzie 1918 roku klęska państw centralnych była 

przesądzona, Polacy postanowili wykorzystać szansę na 

utworzenie własnego państwa .Proces tworzenia się II Rzeczypospolitej 

był długi i skomplikowany. Ośrodkiem władzy politycznej 

i stolicą Odrodzonego kraju od początku była Warszawa. 

Osobą jednoczącą różne ośrodki władzy politycznej był Józef Piłsudski, 

który po zwolnieniu z twierdzy magdeburskiej przybył 10 listopada 

do Warszawy. Następnego dnia Rada Regencyjna przekazała 

mu dowództwo nad wojskiem polskim i kilka dni później rozwiązała 

się, powierzając mu również władzę cywilną. Data 11 listopada 

zbiegła się z zakończeniem I wojny światowej. Dzień ten stał 

się później świętem Odrodzonego Państwa Polskiego. Zwierzchnictwo 

Piłsudskiego uznał Ignacy Daszyński, który wraz z rządem podał 

się do dymisji. W tej sytuacji Piłsudski 18 XI 1918 r. powierzył 

misję uformowania nowego rządu socjaliście Jędrzejowi Moraczewskiemu. 

Dnia 22 listopada wódz i premier podpisali dekret, na mocy 

którego Piłsudski objął, do momentu zwołania Sejmu Ustawodawczego, 

najwyższą władzę jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. Wobec 

braku akceptacji tego rządu przez polską prawicę i mocarstwa 

zachodnie 16 I 1919 został powołany rząd premiera Ignacego Paderewskiego, 

który zyskał uznanie międzynarodowe. 26 I 1919 odbyły 

się wybory do sejmu ustawodawczego, który miesiąc później 

przyjął tzw. Małą Konstytucję, określającą naczelne organy władzy 

państwowej. Najważniejszą sprawą dla nowych władz było ustalenie 

granic państwowych i zjednoczenie ziem, które przez 123 lata pozostawały 

pod panowaniem państw zaborczych. 

Dla Piłsudskiego najważniejsze było ustabilizowanie sytuacji politycznej 

w kraju. Jego zasługą było szybkie odtworzenie wojska. Na 

mocy ustawy sejmowej o poborze powszechnym szybko rósł stan liczebny 

wojska, które we wrześniu 1919 r., po przybyciu do kraju armii 

generała Hallera, liczyło około 600 tys. żołnierzy. Zważywszy, że 

nie ustalono jeszcze granic była to sprawa pierwszorzędnej wagi. W 

tak trudnym dla Polski czasie Piłsudski potrafił zawrzeć porozumienie 

z głównym przeciwnikiem Romanem Dmowskim. Rezultatem 

tego kompromisu było delegowanie Dmowskiego, jako reprezentanta 

Polski, na Konferencje Paryską. Stojący wówczas na czele rządu 

polskiego Ignacy Paderewski złożył wraz z Dmowskim 16 I 1919 

podpis pod tekstem Traktatu Wersalskiego. Polska odzyskiwała suwerenny 

byt, po 123 latach niewoli. 

Pomimo podpisania zawieszenia broni i powstania Rzeczypospolitej 

11 listopada 1918 roku, jej granice nie były wyznaczone. Zasięg 

granic miał wyznaczyć wysiłek żołnierza polskiego i ludności 

zamieszkującej ziemie pogranicza. Walki zbrojne w Galicji, Wielkopolsce, 

na Górnym Śląsku, a przede wszystkim wojna obronna z 

1920 roku przyczyniły się do ukształtowania i powstania II Rzeczy- 

w Mogilnie pisaliśmy w artykule «Tajemnica Mogileńskich Serbów» 

(Słowo YU Polonii 7, 2001). 

Tak wyniszczona Serbia, jako państwo zwycięskie, zdołała jednak 

wystąpić jako czynnik państwowotwórczy w zjednoczeniu się 

zniewolonych dotychczas innych Słowian Południowych w jedno 

państwo - Królestwo Serbów Chorwatów i Słoweńców, nazwane 

później Królestwem Jugosławii. Jugosławia została proklamowana 

1 grudnia 1918 roku i w tej formie przestała istnieć w 1991 roku. 

J. M-P. 

pospolitej Polski. 

Granice naszego kraju odrodziły się wśród walk o poszczególne 

części swego terytorium. Walki te wzmacniały poczucie więzi narodowej 

i wolę samodzielnego bytu państwowego. W tym okresie 

głównym czynnikiem zespalania narodowego było Wojsko Polskie. 

Była to armia utworzona w nieprawdopodobnie krótkim czasie, z 

samego założenia i przeznaczenia obywatelska. Podstawą istnienia 

poszczególnych jednostek była improwizacja i wysiłek samego społeczeństwa. 

Fundament zaciągu był ochotniczy, nawet pobór nie odbywał 

się pod przymusem tylko uważany był za potrzebną formę 

organizacyjną. Wojsko to toczyło zwycięskie walki z Niemcami w 

Wielkopolsce, z Czechami na Śląsku, z dwiema ukraińskimi republikami 

i wreszcie w wojnie trwającej blisko dwa lata pokonało bolszewików 

udaremniło „czerwony marsz” na Europę. Było gwarantem 

obrony państwa przed zewnętrzną agresją, stanowiło czynnik integrujący 

społeczeństwo. W jego szeregach zżywali się ludzie pochodzący 

z różnych obszarów państwa i warstw społecznych. Było ono 

zarazem masową szkoła, jak i instytucją podnoszącą ogólny poziom 

kultury społecznej. Było jednak przede wszystkim szkołą patriotyzmu 

i wychowania społecznego. Armia stwarzała także możliwości 

życia na wyższym poziomie wielu młodym ludziom pochodzącym 

z biednych środowisk, spełniając funkcję socjalną. Wojsko w II 

Rzeczypospolitej cieszyło się szacunkiem i sympatią całego narodu, 

a okres II wojny wykazał niezbicie, ze szacunek ten był zasłużony. 

Konsekwencją wojny z Rosją było silne zaangażowanie Polaków 

na wschodzie kraju kosztem pozostałych granic oraz włączenie w 

skład Polski ziem zamieszkanych w większości przez Białorusinów 

i Ukraińców. Duże zróżnicowanie etniczne stało się w przyszłości 

podłożem konfliktów narodowościowych. Jednocześnie Polska zyskała 

korzystne granice w porównaniu z proponowanymi wcześniej 

przez Rosję Radziecką. Wojna polsko – bolszewicka określiła kształt 

wschodniej granicy Polski, chociaż cele jej sięgały o wiele dalej. Wytyczenie 

granic na terenach etnicznie mieszanych odbywało się także 

wśród walk i zabiegów dyplomatycznych, których wynikami były 

plebiscyty na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku. Jednak odbywały 

się one w różnych warunkach i tak plebiscyt na Warmii i Mazurach 

odbył się, gdy wojska polskie na całym froncie wschodnim cofały się 

gwałtownie przed zwycięską ofensywą rosyjską. Ułatwiło to antypolską 

propagandę w Prusach, gdzie zapowiadano rychły upadek „sezonowego 

„ państwa polskiego. Wszystkie te czynniki oraz szerzący 

się powszechnie terror, bezkarnie działające nacjonalistyczne bojówki 

niemieckie spowodowały, że Polska przegrała plebiscyt. Natomiast 

Górny Śląsk – germanizowany przez wieki – przed rozbiorami nie 

należał do Polski. Jednak odrodzenie się silnego żywiołu polskiego 

w końcu XIX wieku spowodowało wzrost dążeń zjednoczeniowych

z resztą ziem polskich. Powstanie niepodległego Państwa Polskiego 

w 1918 r. wzmogło na Śląsku polski ruch narodowy. Tej aktywności 

politycznej przeciwstawiała się niemiecka administracja, stosując 

dotkliwe szykany wobec Polaków. Okoliczności te, a także decyzje 

konferencji paryskiej dotyczące przynależności tego rejonu do 

Niemiec lub Polski, spowodowały wybuch trzech Powstań Śląskich. 

Lecz dopiero ostatnie z 1921 r. miało wpływ na ostateczną decyzję 

mocarstw zachodnich w sprawie Śląska. Polsce przyznano znacznie 

większą część tego kraju niż poprzednio zamierzano. Mimo tego jednak 

pod niemieckim panowaniem pozostało na Opolszczyźnie ok. 

600 tys. ludności polskiej. Walki o Śląsk miały także podłoże ekonomiczne. 

Teren ten był zasobny w węgiel, najbardziej zurbanizowany 

i rozwinięty gospodarczo, dlatego też Polska jak i Niemcy za wszelką 

cenę próbowały zatrzymać go dla siebie. Polsce przypadła 1/3 część 

tego obszaru, który wywarł wielki wpływ na rozwój gospodarki przemysłowo-ekonomicznej 

II Rzeczypospolitej. 

Niepowodzenia polskie na zachodzie, niezależnie od tego, miały 

jednak swe źródło w zaangażowaniu głównego wysiłku państwa 

Wieczór 16 października 1978 roku pamiętam jakby to było 

wczoraj. Imieniny mojej mamy i paru gości siedzących 

za stolem. Gdzieś w rogu pokoju włączony telewizor, w 

stronę którego od czasu do czasu ukradkiem spoglądamy. Aż wreszcie 

ta pamiętna chwila, kiedy z odbiornika telewizyjnego rozlegają 

się słynne już dziś słowa – «Habemus papam». Rozmowy zamilkły 

w oczekiwaniu na przedstawienie nowowybranego papieża. Nigdy 

nie zapomnę tej chwili wzruszenia, gdy dotarła do nas wiadomość, 

że na Stolicę Piotrową został wybrany nasz rodak – kardynał Karol 

Wojtyła. Ogromne wzruszenie zawładneło nami, radość i duma, a 

nasuwające się pytanie o naszą przyszłość budziło w nas nadzieję. 

Wtedy jeszcze nikt nie zdawał sobie sprawy z tego, jaki 

wpływ będzie miał wybór papieża Polaka na losy nie tylko 

Polski, ale i świata. Tym bardziej ja, zaledwie kilkunastoletnia 

dziewczynka, nie myślałam wówczas o tym, że stałam 

się właśnie świadkiem historycznego wydarzenia. 

Tak oto rozpoczął się jeden z najdłuższych i napewno najbardziej 

niesamowitych pontyfikatów w dziejach kościoła. 

O Janie Pawle II przez cały okres jego pontyfikatu napisano 

wiele książek, artykułów i wierszy. Nagrywano filmy. 

Jego imieniem nazwano wiele szkół. Stawiano mu pomniki. 

Wszystko po to, aby uczcić Wielkiego Papieża Polaka. 

Trudno jest w kilku słowach scharakteryzować osobowość Jana 

Pawła II. Jego długi i pracowity pontyfikat trzeba by pokazać w różnych 

aspektach jak religijnym, pastoralnym, kulturowym, społecznym, 

humanitarnym itd. W kazdym z nich ujawnia się jego wiel- 

Miejsca polskiej pamięci narodowej 

Po završetku Medicinskog fakulteta dr Janko Senkijević (1848- 

1904) obreo se u Srbiji da bi kao dobrovoljac učestvovao u Srpsko-turskom 

ratu 1876. godine. Posle oslobođenja Pirota ukazom 

kneza Milana Obrenovića od 19.2.1879. godine postavljen je dr 

Janko Senkijević za okružnog fizikusa u Pirotu, a osim toga povereno 

mu je kasnije i mesto upravnika bolnice. Iz konduit liste dr J.Senkije- 

30-lecie pontyfikatu 

jana pawła ii 

polskiego na rzecz zdobyczy terytorialnych na wschodzie. Niewyjaśniona 

kwestia Śląska, Warmii i Mazur oraz treść „traktatu mniejszościowego” 

spowodowały, że społeczeństwo polskie powitało 

układ wersalski z mieszanymi uczuciami. Przeważało uczucie zawodu, 

a nawet rozgoryczenia. Mimo swych braków, Traktat Wersalski, 

legalizując polską granicę zachodnią i przynosząc zbiorowe, prawne, 

międzynarodowe uznanie niepodległości Polski, stanowił sukces 

odradzającej się państwowości polskiej. Jeszcze kilka lat wcześniej 

mało kto marzył o takim rozstrzygnięciu. 

II Rzeczpospolita istniała w skali dziejów narodowych bardzo 

krótko. Pozostawiła jednak po sobie ogromną spuściznę i wniosła 

trwałe wartości do naszych czasów. 

Iwona Sobol Stojanovska 

Fragment nieopublikowanej pracy historycznej Iwony Sobol i Macieja 

Pluteckiego pt.” Polskie drogi do niepodległości 1914- 1919. Koncepcje 

polityczne przyszłego państwa i ich, twórcy walka zbrojna i dyplomatyczna 

o miejsce suwerennej Polski w Europie.” 

kość. Był pierwszym papieżem, który opuścił mury Watykanu aby 

podróżować po świecie. Celem jego pielgrzymek było miedzy innymi 

zbliżenie ze sobą trzech największych religii: chrześcijaństwa, judaizmu 

i islamu. Na sercu leżała mu sprawa jedności chrześcijan – 

ekumenizm oraz pokój w świecie. 

Jego charyzmatyczna postać umiała wokół siebie gromadzić setki 

tysięcy młodych ludzi, którzy wyczuwali jego miłość płynącą z 

wiary w nich. W tym celu organizowane były 

«Swiatowe Dni Młodzieży». Papież Wojtyła – jak pisała jedna 

z gazet, potrafił uwodzić młodzież swoim stylem bycia, potrafił 

wykorzystywać media i wielkie masowe imprezy dla celów 

religijnych. Robił rzeczy niekonwencjonalne, słuchał gwiazd 

pop muzyki, podziwiał mistrzów hip-hopu. Młodzież ceniła w 

nim otwartość, mimo iż stawiał im określone zadania słowami: 

« Wymagajcie od siebie, nawet gdyby inni od was nie wymagali». 

Jan Paweł II miał niezwykłą umiejętność mówienia prosto o sprawach 

niezwykle skomplikowanych, dlatego całe masy go tak słuchały. 

Miał rzadką cechę, która pozwalała mu trafić do każdego człowieka. 

Pozostaje tylko pytanie – w jakim stopniu my dzisiaj zachowujemy 

jego nauczanie? 

Nieraz podziwiamy kogoś wielkiego, ale wcale nie chcemy 

wchodzić z nim w zażylość i dlatego najchętniej stawiamy go na pomniku. 

Tymczasem papież, który już za życia był nazwany Wielkim 

chciał być blisko ludzi, i takim pozostał. 

Ewa Milanović 

nekoliko crtica iz ŽiVota Dr janka senkijeVića 

vića može se ustanoviti da je Medicinski fakultet završio u Beču 1875. 

godine, da govori nekoliko jezika (poljski, nemački, srpski i ruski), 

da se „odlikuje vanrednim sposobnostima pri vršenju lekarske službe 

prema pokazanoj spremnosti u oba naša rata sa Turcima”.1 Njegovo 

1 Arhiv Srbije, Ministarstvo unutrašnjih dela-sf.4-4880.Konduit lista 

5

6 

Dr Janko Senkijević. Foto Bratislav Djordjević 

prvo postavljenje bilo je u Pirotu sa platom od 2173 dinara i 40 para. 

Do oslobođenja Pirota od Turaka Piroćance su lečili uglavnom 

turski lekari: Avram, Aga, Rista hećim (očni lekar), Batak Aga, Hećim 

Đorđe i drugi. (Očigledno je da su svoja turska imena preimenovali 

u srpska). Od Srba je iz tog vremena poznat jedino hećim 

Tana Pop Krstić, koji je „hećimluk” završio kod vojnog turskog lekara 

u Pirotu stekavši uverenje da je sposoban da leči sve bolesti za 

koje se „izveštio”. Uprkos tome što mu je otac bio namenio sveštenički 

poziv, mladi Tana je, posle odlaska turskog lekara, kod koga 

je učio „zanat”, počeo da leči sve meštane uključujući i Turke, što do 

tog vremena nije moglo da se zamisli. Mala varošica Pirot imala je 

tada oko 8000 stanovnika i smrtnost je bila oko 300 ljudi godišnje, 

dok su najčešće bolesti od kojih su bolovali pa i umirali stanovnici 

bile: tuberkuloza, tifus, zapaljenje pluća, malarija, difterija, boginje, 

sifilis. Od najčešće pak bolesti glavobolja Piroćanci su, gotovo po 

pravilu, lečeni puštanjem krvi pijavicama. 

Takvo stanje zdravstvenih prilika, ili bolje rečeno neprilika, želelo 

je da popravi tadašnje Ministarstvo unutrašnjih dela Kneževine 

Srbije, pa je neposredno posle oslobođenja od Turaka uputilo u 

Pirot svoje izaslanike dr Janka Senkijevića, privatnog apotekara iz 

Aleksinca Aurela Kalmana i policijskog pisara Pavlovića da pregledaju 

apoteku Mine Anđelković. Komisija je utvrdila da apoteka ne 

odgovara novim zakonskim propisima, a s obzirom na to da su joj 

nedostajali mnogi neophodni lekovi doneta je naredba da se nakon 

ovog izveštaja ista ima zatvoriti 1880. godine. 

Ubrzo posle postavljenja dr Senkijevića na mesto okružnog fizikusa 

pirotskog okruga on dobija nalog, takođe od Ministarstva 

unutrašnjih dela, da obiđe Vranjski okrug, u kome je bila zavladala 

epidemija trbušnog tifusa. U izveštaju zaključuje da je bolest posledica 

siromaštva i bede. Iako su mu na raspolaganju bila skromna 

sredstva i malo lekova, on je potom obišao najpre okružnu varoš, 

a zatim i četiri novoformirana sreza pirotskog okruga: nišavski, 

visočki, lužnički i belopalanački, posle čega je usledio izveštaj 

o zdravstvenim prilikama pirotskog okruga, u kome, između ostalog 

, navodi: „Narod ovog okruga sa gradom od oko 8000 stanovnika 

i okrugom od 77000 stanovnika hrani se vrlo jednoličnom 

ishranom, pretežno biljnom, što se dovodi u vezu sa verskom zatucanošću 

i postovima. Meso se jede sasvim malo i to samo u dani- 

ma kada nisu postovi. Hleb se priprema vrlo loše i isti je od raznih 

vrsta žita, te često nedovoljno pečen. U selima ima više kazana za 

pečenje rakije nego furuna za pečenje hleba. Bolesti među ljudima 

šire se i prenose sa bolesne stoke, iako nema nadzora nad klanjem 

stoke. Crevnih parazita nema. Nema pelagre, iako se jede vrlo 

loš hleb.”2 U izveštaju iznosi i svoje negativno mišljenje o školskom 

prostoru, o kafanama, javnim zgradama, apotekama, aščinicama 

(narodna kuhinja). Takođe ističe da je zbog položaja Pirota, 

koji je okružen baruštinama, ovaj grad leglo komaraca i zaraza, pa 

predlaže regulaciju, jer se zbog čestih kišnih perioda izlivaju reke, 

koje opet uzrokuju zagađenje bunara i vode sa česama, pa tako dolazi 

do crevnih zaraza u vidu epidemija (tifus i dizenterija). Nadalje 

navodi da, kako u samom Pirotu tako i u njegovom okrugu, haraju 

mnoge bolesti, ali da mu se niko ne obraća, te da mu se čini 

da sveštenici i laici imaju bolji uvid u broj obolelih i umrlih od njega 

(lekara) i sreskih vlasti. Po njemu, Piroćanci leti uglavnom obolevaju 

od stomačnih bolesti, dok su to zimi bolesti disajnih organa. 

1880. godine dr Senkijević prvi put sprovodi pelcovanje protiv 

velikih boginja zajedno sa dr Alojzom Ambrozom, koji je bio 

tek prispeo u pirotsku bolnicu. Pelcovanje je novim zakonom bilo 

obavezno za sve, no uprkos tome nije sprovedeno do kraja, a epidemija 

boginja, koja je dve godine potom zahvatila pirotski okrug, 

bila je pogubna za mnoge žitelje ovoga grada. Ovaj izveštaj predstavlja 

prvi izveštaj dr-a Senkijevića. 

Neposredno posle oslobođenja Pirota od Turaka ovaj grad je 

imao malo lekara, a za smeštaj ranjenika služilo je nekoliko škola i 

podesnijih kuća. Dr Janko Senkijević zajedno sa inspektorom sanitetskih 

zavoda dr M. Jankovićem osniva u Pirotu 28.7.1881. godine 

prvu okružnu bolnicu. Napustivši katedru higijene na beogradskoj 

Velikoj školi dr Jovan Valenta, član Srpskog učenog društva, 

dolazi 1882. godine u Pirot, pridružuje se ovoj ekipi i od toga vremena 

svi složno rade na unapređenju narodnog zdravlja u Pirotskom 

okrugu. 

Novembra meseca 1885. godine za vreme Srpsko-bugarskog 

rata došlo je do jednomesečne okupacije Pirota od strane Bugara. 

Dr Senkijević i dr Valenta napuštaju u tom periodu okrug, a kada 

su se vratili, bolnica i mnogi domovi bili su opljačkani i opustošeni. 

Iz kuče dr-a Senkijevića bile su odnete preparirane ptice i životinje.3 

Dr Valenta odlazi u penziju i vraća se u Beograd, kada dr Senkijević 

ponovo postaje okružni fizikus Pirotskog okruga, što će ostati 

sve do svoje prerane smrti 1904. godine. Srpsko državljanstvo zatražiće 

1887. godine, koje je i dobio, čime mu je bio omogućen prelaz 

u pravoslavnu veru, da bi se 1889. godine oženio učiteljicom iz 

Pirota Zorkom. 

Profesor Velike škole i prvi načelnik Pirotskog okruga Panta 

Srećković doneo je u Pirot liberalne ideje, koje su u ovom okrugu 

bile od presudnog uticaja sve do 1880. godine dogod su liberali bili 

na vlasti. Među istaknutijim članovima pomenute stranke posebno 

mesto zauzima i dr Janko Senkijević, zahvaljujući čemu je bio izabran 

za narodnog poslanika. 

Uspomena na dr Janka Senkijevića živi u pirotskom kraju sve 

do današnjih dana. Slika omiljenog lekara, osnivača moderne zdravstvene 

službe ovoga kraja i političara (narodni poslanik) živi i danas 

u sećanjima Piroćanaca, koji su se od ovog, za njihov grad veoma 

zaslužnog čoveka, dostojno oprostili 1904. godine, odavši mu 

zdušno i u velikom broju poslednju počast na Tijabarskom groblju, 

gde i danas počiva. 

Olgica Momčilović 

2 Arhiv Srbije, Ministarstvo unutrašnjih dela- s. Državni šematizam za 

1880. god. 

3 Svetislav Petrović, Istorija Pirota 83, Muzej Ponišavlja u Pirotu

z biografii Doktora jana sienkiewicza 

(janka senkijeVicia 1848-1906) 

Po ukończeniu studiów medycznych doktor Jan Sienkiewicz 

(nazywany dr Janko Senkijević) znalazł się w Serbii w 1876 

roku, by jako lekarz ochotnik uczestniczyć w serbsko-tureckiej 

wojnie. Po wyzwoleniu Pirotu, z rozporządzenia księcia Milana 

Obrenovicia z dnia 19 lutego 1879 roku, mianowany został fizykusem 

(głównym lekarzem) Okręgu Pirockiego, a później też kierownikiem 

pirockiego szpitala. Z listy urzędowej Sienkiewicza można 

się dowiedzieć, że Wydział Medyczny ukończył w Wiedniu w 1875 

roku, że mówi kilkoma językami (po polsku, niemiecku, serbsku i 

rosyjsku) i że „charakteryzuje się nadzwyczajnymi zdolnościami w 

wypełnianiu służby lekarskiej w czasie obu naszych wojen z Turkami” 

(dokument znajduje się w Archiwum Serbii). 

W czasach tureckich mieszkańców Pirotu leczyli lekarze tureccy 

– hecimowie (tur. hekim – lekarz), przybierając często serbskie 

imiona. Z lekarzy serbskich znany był tylko hecim Tana Pop Krstić, 

który swoje lekarskie rzemiosło („hećimluk”) wyuczył u tureckiego 

Jak już pisaliśmy, w drugiej połowie XIX wieku w Serbii działało 

kilkunastu polskich lekarzy. Wielu z nich w swoim kraju było 

w konflikcie z władzami zaborczymi w związku z udziałem w powstaniach 

z lat 1848 i 1862-3. Do Serbii przybywali również wodzeni 

ideą słowianofilstwa, by pomóc swoją fachową wiedzą młodemu 

państwu słowiańskiemu. Wspomina o nich i T. Jeż (zob. 

Słowo 30 i 31). Cennym źródłem informacji o Polakach lekarzach 

jest artykuł dr Simona Dragovicia p.t. Poljaci lekari u Srbiji u XIX 

veku (Sto godina polonistike u Srbiji, Beograd 1996). 

Pani Olgica Momčilović, bibliotekarz Serbskiej Akademii 

Nauk, a pochodząca z Pirotu, gdzie legenda o ofiarnym lekarzu 

Polaku Janku Senkijeviciu żyje do dziś, mimo, że upłynęło ponad 

sto lat od jego śmierci, napisała dla naszego czasopisma powyższy 

tekst, za co Autorce serdecznie dziękujemy. Dziękujemy też panu 

B. Djordjeviciowi z Pirotu za fotografię grobowca J. Sienkiewicza. 

Pragniemy ten tekst uzupełnić o parę danych biograficznych pochodzących 

z artykułu Simona Dragovicia: 

Jan Sienkiewicz urodził się najprawdopodobniej w 1848 roku 

w Galicji w miejscowości Czerniawa. Pochodził z rodziny unickiego 

księdza. Pisarz Henryk Sienkiewicz był jego krewnym. W wojnie 

tureckiej 1876 r. był lekarzem wojskowym okręgu Jagodina, a 

w drugiej wojnie serbsko-tureckiej 1877-78 działał w Kładowie. 

Grób Jana Sienkiewicza na Cmentarzu Tijabarskim w Pirocie 

jest niewątpliwie jeszcze jednym miejscem polskiej pamięci narodowej 

w Serbii. 

lekarza wojskowego. 

Sytuacja zdrowotna mieszkańców Pirotu i okręgu pirockiego 

po wyzwoleniu spod okupacji tureckiej była bardzo ciężka. Miasto 

miało wówczas 8000 mieszkańców, a śmiertelność wynosiła ok. 300 

osób rocznie. Najczęstszymi chorobami były gruźlica, tyfus, zapalenie 

płuc, malaria, dyfteria, ospa, syfilis. Powszechnym lekiem było 

puszczanie krwi i przykładanie pijawek. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 

pragnęło poprawić taki stan sytuacji zdrowotnej. Bezpośrednio 

po wyzwoleniu, do Pirotu została posłana delegacja w 

osobach dr-a Jana Sienkiewicza, prywatnego aptekarza z Aleksinca 

Aurela Kalmana i policyjnego pisarza Pavlovicia w celu skontrolowania 

apteki właścicielki Miny Andjelković. Komisja stwierdziła, że 

apteka nie spełnia wymogów, brakowało w niej wiele podstawowych 

lekarstw i w rezultacie została ona w 1880 roku zamknięta. 

Wkrótce po tym, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wysyła 

doktora Sienkiewicza do sąsiedniego okręgu Vranje, gdzie wybuchła 

epidemia duru brzusznego. W sprawozdaniu, które posłał do ministerstwa 

Sienkiewicz napisał, że zaraza jest następstwem nędzy. Mając 

do swojej dyspozycji bardzo skromne środki i niewiele lekarstw 

Grób Jana Sienkiewicza na Tijabarskim Cmentarzu, Pirot. Foto B. Djordjević 

Sienkiewicz objechał też, oprócz miasta Pirotu, jeszcze cztery nowouformowane 

powiaty tego okręgów: Nisz, Visoke, Lużniki i Bela 

Palanka. W sprawozdaniu o panującej tam sytuacji zdrowotnej pisze: 

”Lud tego okręgu z miastem liczącym 8000 mieszkańców i regionem 

mającym 77 000 mieszkańców odżywia się bardzo monotonnie, 

głównie pokarmami roślinnymi, co ma też związek z zacofaniem 

religijnym i częstymi postami. I w dniach, w których nie ma postów, 

mięsa jada się bardzo mało. Chleb z różnych rodzajów zboża jest źle 

wyrobiony i niewypieczony. We wsiach jest więcej kotłów do palenia 

rakii niż pieców do wypieku chleba. Ludzie zarażają się od chorego 

bydła, gdyż nie ma nadzoru nad rzezią zwierząt. Pelagry /rodzaj awitaminozy/ 

wprawdzie nie ma, mimo, że jedzą bardzo niedobry chleb”. 

W swoim sprawozdaniu wyraża też negatywną opinię o pomieszczeniach 

szkolnych, gospodach (kafanach), budynkach publicznych, aptekach, 

kuchniach ludowych. Podkreśla, że otoczony moczarami i 

błotami Pirot jest wylęgarnią komarów i zarazy, proponując regulację 

wód, które w czasie częstych okresów deszczowych wylewają, co 

doprowadza do zanieczyszczenia studzien i wodociągu. To jest powodem 

infekcji pokarmowych w postaci epidemii duru brzusznego 

i dezynterii. Sienkiewicz podkreśla dalej, że w Pirocie i w okręgu panują 

liczne choroby o których on nie jest powiadamiany. Uważa, że 

duchowni i laicy mają lepszy wgląd w liczbę chorych i zmarłych, niż 

on sam i władze okręgowe. Jego zdaniem, latem na ogół panują choroby 

żołądkowe, a zimą choroby narządów oddychania. 

7

8 

W roku 1880 dr Sienkiewicz po raz pierwszy stosuje, wraz z lekarzem 

Alojzym Ambrozem, który niedawno dołączył do pirotskiego 

szpitala, szczepienia przeciwko ospie. Zarządzenie o obowiązkowych 

szczepieniach nie zostało jednak wykonane do końca, a dwa 

lata później epidemia ospy przyniosła w okręgu pirotskim wiele 

ofiar. Było to pierwsze sprawozdanie nowomianowanego głównego 

lekarza okręgu pirotskiego doktora Jana Sienkiewicza. 

W mieście Pirot bezpośrednio po wyzwoleniu spod okupacji tureckiej 

było mało lekarzy, a ranni byli umieszczani w szkołach i obszerniejszych 

domach prywatnych. 28 lipca 1881 roku Sienkiewicz 

wraz z inspektorem Zakładu Sanitarnego M. Jankoviciem otwiera 

tam pierwszy okręgowy szpital. Rok później przyłącza się do nich 

wybitny lekarz Jovan Valenta, opuściwszy katedrę higieny na belgradzkiej 

Wielkiej Szkole. Ekipa ta zgodnie działa w kierunku podniesienia 

sytuacji zdrowotnej okręgu Pirot. 

W 1885 roku wybuchła serbsko-bułgarska wojna i w listopadzie 

tego roku nastąpiła miesięczna okupacja Pirotu przez Bułgarów. 

Sienkiewicz i Valenta opuścili miasto, a gdy powrócili, szpital i wiele 

domów było spustoszonych i splądrowanych. Z domu Sienkiewicza 

zostały wyniesione wszystkie jego spreparowane ptaki i zwierzęta. 

Valenta przechodzi na emeryturę i wraca do Belgradu. Sienkie- 

W 

Bezpowrotnie utraconej leworęczności 

znajduje się 

traktat o doskonałości1 . 

Pismo Swięte powiada: ”Bądźcie doskonałymi 

jako i Pan wasz w niebiosach 

doskonały jest” i w wiślanskich 

stronach werset ten, jak i wszystkie 

pozostałe wersety Pisma, traktowany 

był ze śmiertelną powagą. Pełna doskonałość 

i szlus. 

Doskonałość trzeba osiągnąć w 

życiu doczesnym i to im wcześniej 

tym lepiej. Współbracia ewangeliccy 

nie palili papierosów, ciężko pracowali 

w dni powszednie, święcili dzień 

święty i żyli w doskonałości. „I zaprawdę 

powiadam wam (przemawia 

Pilch jak pastor z ambony) liczni moi 

krewni i przodkowie do pełnej doskonałości 

– tak jest - dochodzili”. A 

wspólna obecność kilku porażonych 

doskonałością osób doprowadza do 

ścierania się ze sobą. 

„Niezłomność luterskich zasad 

polega na ich wyłączności. Prócz 

nich nic nie ma. Nagłe, a nieuzasadnione 

ochoty są poza ewangelicką anatomią. Bywają - krótko mówiąc 

– sytuacje, w których przestrzeganie luterskich zasad okazuje 

się zgubne”. Toteż pisarz prowadzi dyskurs z zasadami przestrzegania 

wiary, w której jest głęboko osadzony („spętany błogosławionymi 

kajdanami protestantyzmu”, „trawi go ewangelicko-augsburska 

pycha”). Z drugiej strony dotkliwie odczuwa brak podstawowej 

1 Bezpowrotnie utracona leworęczność, 2006, s. 151-157 

wicz zostaje głównym lekarzem okręgowym i kierownikiem szpitala. 

Na tej funcji pozostaje aż do swojej śmierci w 1904 roku. 

Po długich latach pobytu i działalności w Serbii, występuje 

wreszcie w 1887 roku z prośbą o przyznanie mu obywatelstwa serbskiego, 

na co otrzymał zgodę. Przechodzi na wiarę prawosławną i w 

1889 roku żeni się z nauczycielką Zorką z Pirotu. 

Sienkiewicz działał też politycznie. Został członkiem panującej 

w Serbii w latach 80-tych Partii Liberalnej i z jej ramienia został 

wybrany posłem do parlamentu Królestwa Serbii. Nastąpiło to dzięki 

bliskim kontaktom z profesorem Wielkiej Szkoły Pantą Srećkoviciem, 

który był pierwszym naczelnikiem Okręgu Pirockiego. Srećković 

rozwijał na tym terenie postępowe ideje liberalizmu. 

Pamięć o Janie Sienkiewiczu (Janku Senkijeviciu) trwa w Pirocie 

do dziś. Postać ulubionego lekarza, twórcy modernej służby 

zdrowotnej w tym kraju i polityka (posła) żyje we wspomnieniach 

mieszkańców tego miasta. W 1904 roku pożegnali masowo i dostojnie 

tego ofiarnego i bardzo zasłużonego człowieka, oddając mu 

ostatni hołd na Tijabarskim Cmentarzu, gdzie dotychczas znajduje 

się jego pomnik nadgrobny ufundowany przez małżonkę. 

Żywot i obyczaje wiślan w powieściach 

jerzego pilcha (3) 

Wiślanie o sobie, swoim ewangeliźmie i o innowiernych 

wiedzy nieewangelików o protestantyźmie, 

np. czy ewangelicy obchodzą 

Boże Narodzenie, a jak tak, to kiedy?; 

lub zainteresowanie naszą wiślańską 

wyjątkowością – luterską pychą. Dopytywały 

się o to ambitne dziennikarki 

telewizyjne, zbierające materiały 

do dokumentalnego filmu o ewangelickich 

obyczajach. 

Teologia protestancka nie hierarchizuje 

ani nie kategoryzuje grzechów. 

Grzechem jest pijaństwo, obżarstwo, 

pycha, wróżbiarstwo, wiara 

w horoskopy; grzechem jest palenie 

tytoniu, grzechem jest prawie wszystko; 

gdyby istniał protestancki grzech 

śmiertelny, byłaby to bez wątpienia 

acedia, czyli lenistwo. Nicnierobienie 

było najgroźniejszym występkiem. 

Stary Kubica kurzył i pił, ale robił. 

„Jeśli coś nas od innych potworów 

odróżniało, to przestrzeganie luterskich 

zasad i lektura Biblii” – pisze 

Jerzy Pilch. „W naszych górach jodu 

nie ma. A brak jodu plus luteranizm 

daje – jak się okazuje – opłakane rezultaty 

umysłowe. Wszyscy jesteśmy chrabąszczami, którym szkodzi 

brak jodu. Dlaczegoż to protestantyzm święci wszelkie triumfy 

na ten przykład w Skandynawii? A dlategoż, że są to morskie i pełne 

jodu kraje. O protestantyźmie beskidzkim, niestety, nie da się 

tak powiedzieć.” 2 

„Ewangelicy nigdy nie kłamią. Ojciec dochodził do wniosku, iż 

2 Moje pierwsze samobójstwo, 2006, s. 151 

Przeł. J. Maciejewska-Pavković

pomiędzy nakazami Biblii a moimi zadaniami domowymi zachodzi 

sprzeczność i zabraniał mi ich odrabianie. „Nie bedziesz w niedzielę 

rozwiązywał żadnych równań (dzień święty trzeba święcić). Obyczaju, 

żeby młodemu dla zachęty dać wygrać (np. w szachy), ani w naszym 

domu, ani wogóle w ewangelickich domach nie ma”. 

Dziadek Andrzej Pech powiadał: „Moje strony to nie jest kraina 

fasonu i erotyki, moje strony to jest kraina znaków Bożych, dławionych 

namiętności, ewangelickiej pokory”. Duch jasności pokazywał 

się i znikał, duch ciemności czaił się w każdym kącie. Babka się 

nie żegnała, nie czyniła znaku krzyża, bo u wiślańskich ewangelików 

tego nie ma. W kościele nie trzeba klękać. Stary Kubica pilnie chodził 

do kościoła, ale często zasypiał w czasie nabożeństwa, zapadał w 

bogobojną drzemkę. Babka z całą niezmienną surowością przywracała 

go do przytomności. Po jego reakcji „łacno” było poznać „matkowanie” 

żonie (matriarchat), że tak jak i my wszyscy jej się boi bardziej 

niż Pana na wysokościach. Modlitwy starego Kubicy z racji 

jego „mniej więcej” znanego natręctwa językowego były prawdziwie 

nieśmieretelne: „Chleba naszego powszedniego, mniej więcej i tamtego, 

racz nam dać Panie”... 

Nikandowie nie chodzili do kościoła, odprawiali nabożeństwa w 

domu. Arcymajster Sztwiernia uważał się za ateistę. Do kościoła w 

Wiśle nie chodził, ponieważ na kościelnym witrażu apostoł Paweł 

łudząco mu przypominał Lenina. Z tego powodu trzy razy do roku 

jeździł do kościoła w Ustroniu. Przewidywał, że zaczną rządzić tym 

krajem fundamentaliści religijni. 

„Światłych ewangelików, co miewali jasność, że zmuszanie 

dziecka do udziału w nabożeństwie protestanckim to jest zbrodnia 

przeciwko ludzkości, zawsze było mało (a pośród moich czcigodnych 

krewnych i pradziadów nie było ich wogóle). O wątpliwym 

sensie obecności małych „dziecek” na nabożeństwach ks. bp Wantuła 

mówił:... że kto wie, może jest jednak jakiś sens, bo przeważnie 

małe lutry tak drą pyski w świątyni, jakby istotnie bezwiednie 

wchłaniane Słowo Boże wyganiało z nich diabła”. 

Szkółka niedzielna i nabożeństwo kończyły się o pół do jedenastej 

i o tej samej godzinie zaczynał się poranek filnowy w kinie Marzenie 

o dwieście, może trzysta kroków oddalonym od Domu Zborowego. 

Było to nadprzyrodzone przęsło łączące Biblię z kinem. W 

szkółce oprócz księży wykładała katechetka Martecyka, która jak 

nikt umiała opowiadać o stworzeniu świata, scenach z Ewangelii, o 

Starym Testamencie. 

„Rubaszne żarty antyluterskie były u mnie na porządku dziennym” 

– zaznacza Jurek Pilch i dodaje, „iż bracia protestanci oczekują, 

żebym im dał święty spokój”. 

Zborownicy zawsze z osobliwym entuzjazmem śpiewali końcowy 

psalm - triumfalna i finalna pieśń nr 816, prawie skoczna melodia, 

w Kancjonale Heczki: „Błogosław Panie / okaż zmiłowanie / Ku 

nam obróć oblicze swe / Niech nam świeci światło Twe...” 

Konfirmacja w kościołach protestanckich jest obrzędem religijnym 

o charakterze inicjacji, polegającej na złożeniu wyznania wiary 

i oficjalnym przyjęciu do społeczności wiernych; konfirmuje się 

młodzież w wieku 13-16 lat 33. Ewangeliczki, w przeciwieństwie do 

opalonych katoliczek mają skórę gładką i białą, jak papier kancelaryjny. 

Na dziewiczych konfirmantkach łakomego oka się nie kładło. 

Powabnych pastorowych się nie bajerowało (= czarowało, okłamywało). 

Kroju luterskich stringów się nie analizowało. Pochopne 

parafianki nie droczyły się słodko, że nie uklękną bo to po katolicku. 

Słowem, ewangeliczek się nie miewało, a pisarz lubiał mieć przy 

sobie kobietę, na której widok nawet ewangelikom dech zapiera w 

piersiach. 

Sporo jest w powieściach Jerzego Pilcha i cytowanych jego felietonach 

w publicystyce polskiej rozważań podszytych humorem 

na temat my – inni. O „serdeczności” wzajemnych kontaktów czy- 

3 Mała Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1974, s. 375 

tamy też między wierszami: wiślańska orkiestra dęta wygrywała nawet 

katolikowi Magnuskowi (strażak); „typowo katolicka histeria” u 

pensionarki; niebezpieczeństwo przeniesienia się ewangelickiej rodziny 

do Krakowa, gdzie zamieszka wśród katolików. Jedna z posta- 

W kwietniowym numerze “Newsweeku” (nr 15, 13. 04. 

2008, W-wa, s. 102) ukazała się krytyka literacka nowego utworu 

J. Pilcha Marsz Polonia, pt. „Skutki awarii miksera”, pióra 

Leszka Bugajskiego. Zaznacza on, że „proza Jerzego Pilcha wyczerpała 

już swoje możliwości /wobec czego/ pisarz podjął próbę 

jej odświeżenia – niestety chybioną”. „Jerzy Pilch – pisze dalej 

Bugajski – wielokrotnie udowodnił, że jest ironicznym obserwatorem 

polskiej rzeczywistości. W jego felietonach pojawiała 

się rodzinna Wisła, protestancka tradycja rodzinna (...), a 

we wszystkich jego utworach bohater i narrator wyposażony jest 

w cechy samego autora. Taka gra z autobiografią była jedną z 

przyczyn powodzenia jego prozy, ale też doprowadziła ją do dzisiejszego 

kryzysu. W nowej książce język również nie jest pilchowy”. 

ci w powieści Tysiąc spokojnych miast – pan Ujejski z Wisły mówi: 

„Kościół katolicki to jest kościół elastycznych intelektualistów, a kościół 

luterski to jest kościół dogmatycznych doktrynerów”. I dalej: 

„To jest nie do pomyślenia, żeby w katolickim kraju garsteczka braci 

odłączonych robiła jakiegokolwiek katolika, nawet mnie, w konia. 

My niewinni, wyście winni. Było nie robić schizmy”. 

„Jako człowiek niewierzący – pisze Pilch – nie przepadam zarówno 

za katolikami, jak i za ewangelikami, przy czym za ewangelikami 

nie przepadam bardziej. Dlaczego? Bo ich znam. Znam ich lepiej 

niż katolików. Jako autor Naturalnej historii ziemi cieszyńskiej 

poznałem na wylot luterskie zmory. Luteranie są dogodniejsi do karykaturowania 

i śmiechu. Nabijać się w Polsce z katolików: płaska 

sztuka. Luterstwo przez swoją egzotykę daje anegdocie dodatkową 

– rzekłbym – estetyczną siłę. Poza tym zdaniem agnostyka, w sprawach 

wiary i Boga luteranie mają więcej racji od katolików. A kto 

ma więcej racji, jest bardziej komiczny. Stara prawda”. 

O Hebrajczykach pan Trąba mówi tak: „Żydzi, po wielorakim 

rozwijaniu się w swym żydostwie, nawracają się. Przechodzą na katolicyzm, 

następnie niechybnie zbrzydziwszy sobie Rzym, przechodzą 

na naszą luterską wiarę” 4 . Trzeba ich ewangelizować, iż być lutrem 

w Polsce oznacza być jeszcze subtelniejszy, choć nas lutrów 

kiedyś w Polsce nie było, a obecnie nie ma nas także. Dowcipy żydowskie 

i antyżydowskie nie śmieszą. 

Baptyści, zwłaszcza gdy przychodziły wielkie święta, sprawiali 

wrażenie kompletnie pogubionych w swoim innowiernym nieszczęściu. 

Do wieczerzy wigilijnej zasiadali o bezbożnie wczesnej porze, 

jeszcze w biały dzień, nie łamali się opłatkiem, nie dawali sobie prezentów, 

nie jedli ryb. Mieli wprawdzie wśród wigilijnych dań kapustę 

i białą bułkę z mlekiem, ale to wszystko było za mało 5 . 

Kalwina (pogromcę katoliczek) gubi pochopna wymiana spojrzeń 

z pewną katoliczką, lub runięcie w ramiona ponętnych papistek. 

„W takiej miłości nie można odnaleźć sens życia i małżeństwo mieszane 

to jest jak ogień i woda” – mówił kościelny Messerschmidt. 

* * * 

Po zakończeniu lektury i ściągnięciu mistrzowskich tekstów Jerzego 

Pilcha otrzymałem jeszcze jedną książkę jego pióra: Pociąg do 

życia wiecznego, Warszawa 2007. Zawiera ona felietony. Niektóre z 

nich w swoim czasie przeczytałem w warszawskiej „Polityce”. 

Z przyjemnością przeczytał i streścił prof. Dušan Drljača 

4 tamże, s. 174 

5 tamże, s. 69 

9

10 

Próba analizy bogatego słownictwa w trzech wymienionych powieściach 

Jerzego Pilcha wskazuje na korzystanie staropolskich, 

rzadziej używanych lub gwarowych słów – nierzadko bliskich 

słownictwu serbskiemu. Występują germanizmy znane też banackiej 

ludności, bohemizmy i pojedyńcze słowa łacińskiego pochodzenia. 

Najwięcej jest terminów staropolskich, ew. gwarowych: bonza 

– dygnitarz; dziedzina – wieś dziedziczna, kraina; fanzolić – bujać, 

pleść głupstwa; kolasa – kareta; kolebać się – huśtać; /pozycja/ korna 

– pokorna; krasne – piękne; ksywa – przydomek, przezwisko; kumać 

– podziwiać coś u przyjaciela, kuma; laska – kochanka; łasy / 

człowiek/ - łakomy; namolnie – natrętnie; pawłacz – chór w kościele; 

ochędożny – czysty, schludny; pitolić – grać nieumiejętnie na instrumencie; 

prawiczek – naiwniaczek; pyszałek – dumny, nadęty, zarozumiały; 

ranne – poranne nabożeństwo; rejterada – cofnięcie się; 

/stare/ spełzłe mapy - wybladłe; struga – strumień, potok, rzeczka; 

tłumok – worek, tobołek; trzewia – kiszki, wnętrzności; ułuda – złudzenie; 

wszechtecznictwo – rozpusta, niegrzeczność; wysmyczyć – 

wydobyć, wyciągnąć; zakutać się – okryć się mocno; zatęchły – stęchły; 

zetlały – spróchniały (korek, suknia); zmyla – miała miejsce, 

zdarzyła się; żagwa – gatunek grzybów; trud – wysiłek. 

Formą i znaczeniem bliskie językowi serbskiemu są następujące 

słowa: bitka – walka; chód – chodzenie; córy – córki; gacie; łac- 

Polacy w Syberii 

- Ułan-Ude to stolica Autonomicznej Republiki Buriacji… 

- Nasze miasto położone jest blisko stu kilometrów na wschód 

od południowego Bajkału, w pobliżu granicy z Mongolią. Obszar 

naszej republiki przewyższa terytorialnie obszar Polski, ma jednak 

zdecydowanie mniej ludności – zaledwie milion mieszkańców. 

- Najliczniejszą grupą narodową Waszej autonomicznej republiki 

są Rosjanie… 

- Według spisu z roku 2004 Rosjan jest u nas 67,8% mieszkańców. 

Na drugim miejscu są Buriaci – 27, 8% oraz Niemcy – 1,6%, 

Ukraińcy – 0,98%, Białorusini, Ewenkowie, Żydzi i wreszcie Polacy 

będący dziś czwartym pokoleniem zesłanych tu za cara rodaków. 

- Jak doszło do powstania Waszej Autonomii? 

- Oficjalnie nazywamy się Narodowo-Kulturana Autonomia Polaków 

miasta Ułan-Ude „Nadzieje”. Potocznie mówimy o sobie Stowarzyszenie 

Polskiej Kultury „Nadzieja”. Nasza organizacja utworzona 

została 15 lat temu w roku 1993 by zasiać w duszach młodych 

polskich potomków szacunek dla działań swych dziadów i pradziadów 

oraz wskrzesić tradycje narodowe polskiej mniejszości i wnieść 

do naszych rodzin obrzędy i obyczaje narodowe. Chcieliśmy też dać 

wszystkim chętnym możliwość nauki języka polskiego, jak również 

zapoznać się z historią i kulturą naszej starej ojczyzny. 

W Ułan-Ude jesteśmy zorientowani na konsolidację obywateli 

polskiego pochodzenia oraz rozwiązywanie wspólnych zadań naszego 

miasta, republiki i państwa. Nasza Autonomia wchodzi w 

skład Kongresu Polaków w Rosji, skupiającego 44 organizacje polonijne 

w Federacji Rosyjskiej. 

W piśmie oficjalnym skierowanym do delegatów zjazdu Kongresu 

Polaków, odbywającym się w grudniu 2007 roku w Moskwie 

prezydent Federacji Rosyjskiej Wladimir Putin zauważył, że nasz 

słowniczek 

no – łatwo, tanio; legł – położył się; lico – policzek; nazad – do tyłu 

(np. w zwrocie tam i nazad); pławić się – nurzać się; puszka – broń 

palna; rozłupany – rozwalony; szczeznąć – zniknąć; usrana – pobrudzona 

kałem; zezuć – zdjąć obuwie; żywot – życie. 

Używane w powieściach germanizmy znane są również wiślańskiej 

ludności osiedlonej w Banacie, gdzie do zakończenia II wojny 

światowej mieszkało sporo Niemców: fasować – dostać coś regularnie; 

fertig – gotowy; fest – mocno; fircyk – modniś, trzpiot, wiercipięta; 

gwint – śruba; szlus – koniec; szpagaty – sznury; sztafirować 

się – stroić się; (na) sztorc – sterczeć; sztreka – tor kolejowy; sztrombandle 

– podwiązki; strudla – podłużna zawijana bułka z słodkiego 

ciasta; taszka – torebka. Niemiecką ortografią podane są wyrazy, 

których używają pani Rychterowa i kościelny Messerschmidt: gut – 

dobrze; Verdunkelung – zaciemnienie (w czasie okupacji); langsam 

und trübe – z wolna, bardzo wolno. 

Wyraz dojmująca (gorycz) – dotkliwa, jest przypuszczalnie zapożyczona 

z czeskiego, podobnie jak i laska, ale nie w znaczeniu 

„miłość”, lecz „ładna dziewczyna”. 

Konterfekt pochodzi z łaciny, a stringi – sznury, tu w znaczeniu 

majteczek damskich – to anglicyzm. 

„naDzieja” z ułan-uDe 

- rozmowa z Marią Iwanową – prezesem Narodowo-Kulturanej A 

utonomii Polaków miasta Ułan-Ude „Nadzieje” w Buriacji w Federacji Rosyjskiej 

Kongres bierze 

aktywny udział 

w życiu społecznym 

i wiele wnosi 

w pielęgnowanie 

różnoro dności 

kulturowej oraz 

w rozwoj dialogu 

i porozumienia 

pomiędzy narodami 

Federacji 

Rosyjskiej. 

- Wasza Autonomia 

mocno 

akcentuje rodzinęwielopokoleniową… 

- Taka forma 

działania pozwala 

zachować dobry 

kontakt pomię- 

D.D. 

Maria Iwanowa – prezes Narodowo-Kulturanej 

Autonomii Polaków miasta Ułan-Ude„Nadzieje” 

w Buriacji 

dzy pokoleniami i przywrócić związki z przeszłością. W tym m.in. 

celu, już w roku 1994, otwarta została przy naszej Autonomii szkoła 

niedzielna języka polskiego, w której zajęcia odbywają się dziś w 

10 grupach. Języka ojczystego uczą się u nas dzieci, młodzież i dorośli 

– od 10 do 75 roku życia. 

Język polski, jako fakultatywny, nauczany jest też na Państwowym 

Uniwersytecie Buriackim w Ułan-Ude. 

- Wasza Autonomia prowadzi, znana na całej Syberii, szkołę

Koncert jubileuszowy z okazji 15-lecia Autonomii /20 września 2008/ 

Miszycha nad Bajkałem - pomnik poświęcony pamięci uczestników polskiego 

powstania z 1866 roku /fot. Leszek Wątróbski/ 

letnią kultury i języka polskiego… 

- Od 5 już lat, na bazie naszej szkoły niedzielnej, realizowany 

jest projekt edukacyjno-kulturalno-turystyczny szkoła letnia kultury 

i języka polskiego nad Bajkałem „Bliżej Ojczyzny”. Szkoła ta zbiera 

i jednoczy młodzież polonijna z Ułan-Ude, Tomska, Abakanu, Czity, 

kraju Krasnojarskiego i Chakasji, Irkucka i St. Petersburga. W naszym 

projekcie biorą także udział nauczyciele wolontariusze z Polski. 

- Jak wyglądają dziś Wasze kontakty z krajem ojczystym? 

- Nasze dzieci wyjeżdżają od lat na obozy, a młodzież na kursy 

doskonalenia języka na polskie uczelnie. Mamy też 7 studentów w 

kraju. Poznanie języka polskiego oraz tradycji i kultury narodowej 

pozwala na dalsze duchowe odradzanie się naszych rodaków. 

Nasza Autonomia organizuje także, wspólnie z krajem, tradycyjne 

polskie święta, na które zapraszani są nasi przyjaciele. 

W ostatnim czasie realizujemy nowe projekty kulturalne otwarte 

także dla szerokiej społeczności naszego miasta. Z wielkim np. 

sukcesem udało się nam zrealizować ostatnio dni kultury polskiej 

z udziałem Zespołu Pieśni i Tańca z uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 

w Lublinie. 

Z naszej też inicjatywy, w roku 2001, w pobliżu wsi Miszycha 

nad Bajkałem, odsłonięty został pomnik poświęcony pamięci 

uczestników polskiego powstania na trakcie krugobajkalskim, którzy 

zginęli tam w lipcu 1866 roku. Staramy się, by żadme ślady historii, 

w których brali udział nasi rodacy nie zostały zatarte i nie stały 

się ciemnymi plamami naszej przeszłości. Podążając tymi śladami, 

chcemy w dalszym ciągu torować ścieżkę pamięci i wzbogacać 

się dokonaniami naszych rodaków rzuconych tu przez los. Piszemy 

Miszycha nad Bajkałem, krzyż na pomniku Polaków 

Ikonostas w cerwi w Ułan Ude 

o tym wszystkim na łamach naszego pisma „Pierwsze kroki”, którego 

pierwszy numer ukazał się w roku 2000. 

- Nie wspomniała Pani jeszcze o serii wspomnień edytowanej 

przez Wasza Autonomię „Polacy w Buriacji”… 

- Na przestrzeni kilku ostatnich lat wydaliśmy 6 tomów popularno-naukowego 

almanachu „Polacy w Buriacji”. Pozycja ta jest 

przygotowywana przez członków naszej Autonomii i adresowana do 

szerokiego kręgu czytelników. Piszemy w niej o przeszłości Syberii i 

ludziach, którzy tam trafili wbrew własnej woli i tworzyli jej historię. 

- Ważną role w życiu członków Autonomii odgrywa też kościół 

katolicki… 

- W Buriacji prawosławni żyją obok buddystów, szamanistów 

i niewierzących. Są też i katolicy, choć stanowią tu niewielki procent. 

Pierwszymi katolikami byli u nas Polacy. Oni też wybudowali 

tutaj pierwszy kościół, który konsekrował w roku 1907 prawdopodobnie 

abp Cieplak. Polska świątynia została niestety zamknięta zaraz 

po rewolucji październikowej, a później zniszczona. Obecna parafia 

zarejestrowana została w sierpniu 1999 roku. Jest też wreszcie u 

nas stały duszpasterz i polskie siostry. 

Rzmawiał i fotografował Leszek Wątróbski 

11

12 

,,Chciałbym znowu ujrzeć Paryż”. . . Myślę że wielu z nas zna 

słowa i melodię tej piosenki. Kiedykolwiek ją słyszałam, koniecznie 

musiałam cichutko zanucić, a wówczas przed moimi oczami 

zaczynały się snuć znane z literatury, filmu lub telewizji widoki 

Paryża. Nigdy nie myślałam że spełni się moje ciche marzenie i 

że pewnego dnia zobaczę stolicę Francji i że będę mogła podziwiać 

zabytki, których jest tak dużo, że podczas kilkudniowego pobytu 

niemożliwe jest zwiedzenie wszystkiego co by chciało się zobaczyć. 

Kto z nas nie wie jak wygląda wieża Eiffela (Tour d Eiffel) symbol 

miasta, usytuowana na Placu Marsowym w centrum stolicy, a 

która zbudowana została z okazji Wystawy Światowej w latach 1887 

– 1889 i miała zostać rozebrana po jej zakończeniu. Istnieje jednak 

do dzisiaj, stanowiąc wizytówkę miasta i nieodłączny punkt wszystkich 

wycieczek. Nie próbowałam wspinać się na górę ponieważ 

masa ludzi cierpliwie czekała w kolejce, chcąc popatrzeć z wieży na 

panoramę miasta, ale zobaczyć miasto z lotu ptaka można z innego 

miejsca, co dla mnie było większą atrakcją wjeżdżając za 38 sekund 

na 56 piętro wieży Montparnasse, na wysokość 196 m, najszybszą 

windą w Europie. To dopiero jest frajda. Widok przepiękny a miasto 

w zasięgu 360º jak na dłoni. 

Paryż jest słusznie uważany za najbardziej romantyczne miasto 

na świecie. Jest wprost stworzony do długih spacerów od Montmartre 

do Dzielnicy Łacińskiej. Małe kawiarenki wabią stolikami tylko 

dla dwoje, którzy siedząc plecami oparci o ścianę i trzymając się 

za ręce z twarzami skierowanymi ku słońcu, próbują uchwycić jego 

promyk. 

Wzgórze Montmartre – na którym znajduje się kościół Najświętszego 

Serca Jezusowego (Sacre Coeur), mogłoby się powiedzieć 

że w stosunku do innych paryskich kościołów (słynnego Notre 

Dame) ma dosyć skromny wystrój wnętrza, ale za to z zewnątrz 

ta biała budowla z charakterystycznymi kopułami nie przypomina 

typowych kościołów europejskich, może dlatego, że nawiązuje do 

stylu bizantyjskiego. W każdym razie to najpiękniejszy kościół jaki 

kiedykolwiek dane mi było oglądać, a w mierzącej 83 metry najwyższej 

wieży kościoła znajduje się najcięższy dzwon na świecie 

(19 ton). Montmartre to dzielnica artystów. To naprawdę wspaniałe 

miejsce, gdzie uliczni malarze wiekami szkicują swoje dzieła. W 

podnóżu wzgórza słynny kabaret Moulin Rouge. 

Paryż to Srbona, kościół Notre Dame i rzeka Sekwana. Panteon, 

gdzie pochowani są francuscy bohaterowie narodowi, Łuk Tryumfalny 

– pomnik upamiętniający francuskie zwycięstwa i na nim wypisane 

nazwiska naszych rodaków generałów Wielkiej Armii napoleońskiej 

(Poniatowski, Dąbrowski, Zajączek, Chłopicki), oraz ciągnace 

się od Łuku Triumfalnego słynne Pola Elizejski, Paólac Cobcorde, 

Luvr z Mona Lisą, kościół Inwalidów, Ogród Luksemburski i 

Pałac Wersajski i jego przepiękne ogrody. 

A istnieje jedno miejsce gdzie można na chwilę oderwać się 

od codziennej rzeczywistości, gdzie panuje spokój a historia czyta 

się na pomnikach. To cmentarz Pere Lachaise, który jest jednym 

z najpiękniejszych i zarazem największych cmentarzy paryskich. 

Jest wielkim muzeum na otwartym powietrzu. Nekropolia 

ta wzbudza raz po raz wrażenie nieprzyjemne. Stara część cmentarza 

poprzecinana jest licznym dróżkami, więc bez mapki łatwo 

zbłądzić, ponieważ cmentarz jest ogromny. Stare groby to głównie 

mauzolea. Prawie każdy stary grobowiec ma formę małej kapliczki 

stojącej na powierzchni ziemi. Do wnętrza budowli prowadzą 

piękne kute z metalu drzwi, niektóre zdobione ornamentami 

roślinnymi. Niektóre grobowce od wielu dziesiątów lat nikt nie 

odwiedza. Szukam na mapie znanych polskich nazwisk, a przede 

akorDy paryŻa 

wszystkim Fryderyka Szopena. Bardzo odważnie ruszam jedną 

alejką, a orientację ułatwiają nazwy alejek i numery kwater, ale 

niestety, po paru minutach w bujnej zieleni drzew już nie wiem w 

którą stronę ruszyć. W pewnym momencie słyszę głosy i rozróżniam 

polską mowę. Krzepki siedemdziesięcioletni pan, mówiąc 

płynną polszczyzną, oprowadza polskich turystów po cmentarzu. 

Bardzo szybko dochodzimy do niewielkiego pomnika z medalionem 

przedstawiającym głowę Fryderyka Chopina. Na pomniku fi- 

gura kobiety która w zamierzeniu autora przedstawia personifikacju 

Muzyki (dzieło Jeana Baptiste Clesingera – męża Solange, córki 

George Sand). Przy grobie mnóstwo biało czerwonych kwiatów 

i dużo ludzi różnych narodowości. Jestem naprawdę wzruszona. 

Grób kompozytora nie jest jednak jedynym znanym polskim grobem 

na tej lokacji. U boku Balzaka pochowana jest jego żona Ewelina 

Hańska. Maria Walewska spoczywa w mauzolum razem ze 

swoim niechcianym mężem Conte d´Ornano, którego jednak nie 

zostawiła dla Napoleona. Prócz polskich grobów odnosi się wrażenie 

że tu spoczywają wszyscy sławni ludzie: Edit Piaf, Oscar Wilde, 

Jim Morrison... 

Aby mówić i pisać o Paryżu trzeba mieć go przed oczyma, trzeba 

przenieść się duszą do tego serca Europy. Ja miałam to szczęście, 

że spełniło się moje marzenie i zwiedziłam to miasto i chodziłam 

stopami naszych sławnych przodków. 

Felicja Halina Jovanović

z kultury 

koncert chopinowski jacka kortusa 

Pianista Jacek Kortus wystąpił w Belgradzie z recitalem chopinowskim 

na zaproszenie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w ramach 

obchodów jubileuszu 90-lecia niepodległości Polski. Jego występ 

krasił główną ceremonię tych obchodów jakim było honorowe 

wprowadzenie przez reprezentantów WP chorągwi i wykonanie 

hymnów narodowych polskiego i serbskiego oraz uroczyste orędzie 

JE Ambasadora RP Macieja Szymańskiego. 

Zaledwie 20-letni Jacek Kortus jest studentem Akademii Muzycznej 

w Warszawie w klasie prof. Waldemara Andrzejewskiego. 

W swojej krótkiej karierze zdobył już wiele nagród, a w grud- 

W październiku b.r. w Kragujewcu odbywał się Trzeci Międzynarodowy 

Festiwal Teatralny Małych Scen „Joakim Inter Fest”. 

Wzięły w nim udział teatry z Polski, Słowenii, Republiki Serbskiej, 

Tegoroczne Spotkania z Kulturą Polską odbywały się pod znakiem 

dźwięku i obrazu. Zgodnie z tradycją zapoczątkowaną 

jedenaście lat temu uroczystej inauguracji Spotkań z Kulturą 

Polską dokonał urzędujący ambasador RP. Nasza impreza wpisała 

się w obchody 90-lecia niepodległości Państwa Polskiego – co podkreślił 

Jego Ekscelencja Maciej Szymański, dodając, że m. in. dzięki 

takim animatorom kultury – jakimi są organizatorzy Spotkań Kulturą 

Polską - polska kultura jest w Serbii znana, lubiana i ceniona. 

Impreza rozpoczęła się dwoma dużymi wydarzeniami: otwarciem 

wernisażu INTERIOR artysty grafika Marka Wawro oraz koncertem 

znanego już naszej wiernej publiczności zespołu jazzowego 

Electric Band No Name. Przestrzenny Pawilon Centrum Dekontaminacji 

Kultury okazał się doskonałym miejscem. Mieliśmy duże 

szczęście, gdyż Marek Wawro przyjął nasze zaproszenie i osobiście 

mógł wprowadzić nas w tajniki swojej sztuki, co niewątpliwie nie 

tylko ułatwiło zrozumienie jego twórczej idei, ale i wzbogaciło przeżycia 

rodzące się w momencie oglądania wernisażu. 

Mały koktajl pozwolił publiczności dłuższą chwilę obcować ze 

sztuką Marka Wawro, a nam przygotować scenę do kolejnego punk- 

niu 2005 roku doszedł do finału XV Międzynarodowego Konkursu 

Chopinowskiego. 

W starannie wybranym programie (m. in. słynny Polonez Asdur 

op. 53, Nokturn c-moll op. 48, No 1) znalazła się również jedna 

kompozycja Franciszka Liszta. Chopin Jacka Kortusa, dzięki mocnemu 

uderzeniu jego palców, nie był zbyt liryczny. Publiczność jednak 

wielkimi brawami okazywała swój zachwyt, tak, że artysta aż 

trzy razy zagrał na bis. 

To był dla nas polonusów niezapomniany wieczór patriotyzmu i 

pięknej polskiej muzyki. 

wrocławski teatr w kragujewcu 

Rumunii i Serbii. Wrocławski Teatr Formy otrzymał nagrodę publiczności 

za sztukę „Głód”. 

Xi spotkania z kulturą polską 

tu programu czyli koncertu OUR FAVOURITE STUFF w wykonaniu 

No Name Electric Band z Kielc. Panowie – o czym mogliśmy 

Występ grupy No Name Electric Band z Kielc, foto J. Pavković 

13

14 

Ambasador Szymański i Dagmara Luković na otwarciu XI Spotkań z Kulturą 

Polską. Foto J. Pavković 

się już raz przekonać – grali świetnie! Zresztą publiczność gromkimi 

brawami co jakiś czas okazywała swoje uznanie i długo muzyków 

nie chciała wypuścić ze sceny. Wydaje się, że najwięcej sympatii zdobył 

sobie – przynajmniej wśród żeńskiej części publiczności – młody 

wokalista zespołu. Jego świeżo upieczone fanki nie szczędziły mu 

wyrazów uznania. 

Również drugi dzień imprezy odbywał się po znakiem muzyki i 

dobrej poezji. Po wielu perypetiach wynikłych z artystycznego oderwania 

od rzeczywistości i zwykłej beztroski, które organizatorów 

przyprawiły o palpitacje serca, do Belgradu dotarł wrocławski artysta 

Jacek Telus i koneserzy dobrej sztuki mogli wysłuchać recitalu 

„Perły polskiej poezji”. Tylko ci, którzy na recitalu byli obecni są w 

stanie powiedzieć, jak wiele straciła ta część publiczności, która nie 

miała okazji wysłuchać przepięknych, często bardzo wzruszających 

i głębokich wersów z poezji Herberta, Gałczyńskiego, Leśmiana, 

Buczkówny i innych wyśpiewanych przy akompaniamencie gitary. 

Po doznaniach natury dźwiękowej zaprosiliśmy naszą publiczność 

na spotkanie z polskim filmem. Przez cały tydzień w Centrum 

Poloniusz – Pegaz odbywały się projekcje filmów powstałych na bazie 

powieści Henryka Sienkiewicza. Wybór był nieprzypadkowy – 

Sienkiewicz jest znany serbskim sympatykom polskiej kultury – jego 

entrum Poloniusz-Pegaz – wspólna lekcja dzieci polonijnych z Budapesztu i 

Belgradu 

powieści do dziś są w Serbii w kanonie lektur nieobowiązkowych. 

W takcie tegorocznych Spotkań z Kulturą Polską mieliśmy gości 

szczególnych: młodzież ze Szkoły Polonijnej w Budapeszcie. To spotkanie 

odbyło z inicjatywy młodzieży polonijnej z Serbii i Węgier, a 

doszło do niego wskutek, a może trafniej byłoby powiedzieć dzięki 

przyjaźniom zawartym w trakcie wspólnie spędzonych wakacji w 

Łebie. Spotkanie miało z jednej z strony charakter towarzyski – ale z 

drugiej również edukacyjny. W sobotę, zgodnie z planem Belgradzkiej 

Szkoły Polonijnej, odbyły się wspólne lekcje pod hasłem „Na samym 

rogu tej starej mapy jest kraj, do którego tęsknię...” 

Po realizacji takich imprez jaką są na przykład Spotkania z Kulturą 

Polską przychodzi pora na refleksje… Wśród wielu z nich jedna 

się z roku na rok powtarza – nasze środowisko polonijne jest bardzo 

bierne i co tu dużo mówić nieco zmanierowane. Na otwarciu Spotkań 

z Kulturą Polską było około 300 osób. Jeśli z tej liczby wyłączymy 

organizatorów oraz uczniów Szkoły Polonijnej (a ci zjechali nawet 

z bardzo odległych części Serbii: z Niša, Vrnjačkiej Bani, Suboticy, 

Varvarina) to wśród publiczności dostrzegliśmy nie więcej niż 

dziesięć osób należących do tutejszej Polonii… Wnioski pozostawiamy 

czytającym…. 

Centrum Poloniusz - Pegaz 

Otwarcie wystawy obrazów Marka Wawry. Foto J. Pavković 

Pokrzepienie dla ciała i ducha. Foto J. Pavković

jacek telus – recital „perły polskiej poezji” 

W 

programie tegorocznych Spotkań z Kulturą Polską znalazł 

się recital pana Jacka Telusa pt. „Perły polskiej poezji”. 

Byłam tam i słuchałam. Pan Jacek - muzyk, kompozytor, 

poeta – śpiewał przy akompaniamencie gitary wiersze znanych 

poetów polskich, a i swoje. 

Mała kawiarenka Parlament, w mroku palące się świeczki, kawka, 

przytulnie i nastrojowo. Jedynie mała flaga biało-czerwona 

oznaczała, że tego listopadowego wieczoru był to kawałek polskiej 

przestrzeni. Pan Jacek najpierw zaśpiewał przez siebie skomponowany 

hymn „Teraz Polska”, następnie dwa wiersze Miłosza „Przypowieść 

o ziarnku maku” i „Wiara” i wiersz poetki M. Buczkówny Jastrun 

„Chwila”. Potem, animując nas do śpiewania, wykonał własną 

„Balladę o długim nożu” i „Dyktando”. Kontaktując ze słuchaczami 

opowiadał anegdoty i znowu śpiewał, tym razem Leśmiana „Dłońmi 

tak splecionymi”, wiersze Gałczyńskiego i jeszcze wiele utworów. 

Atmosfera w kawiarence z minuty na minutę cieplejsza. Delektowałam 

się polskim słowem i przeniosłam się myślami do Wrocławia 

(pan Jacek też jest z Wrocławia) do tamtych lat, do bardzo odległych 

czasów. Też małe kawiarenki, kluby. Ktoś śpiewał przy fortepianie 

lub gitarze. Świeczki, dym papierosa. Piło się wtedy calvados, 

czasem wino – i kochało, bo się było młodym... 

Cenjeni poljski slikar Marek Wawro, naš savremenik, prvi put 

se predstavio beogradskoj publici novembra ove godine u 

okviru Desetih susreta sa poljskom kulturom organizovanih 

od strane Centra Polonius-Pegaz – Poljska škola u Beogradu. Izložba 

je bila postavljena u Centru za kulturnu dekontaminaciju, u tzv. 

I ta niepowtarzalna atmosfera, ten kawałeczek odmiennej polskiej 

kultury przyczyniły się do najlepszego odbioru tej niezwykłej 

polskiej poezji. 

Hanna Drljača 

Marek wawro, slike i objekti 

Marek Wawro – „Wnętrze” 

Jacek Telus śpiewa polską poezję 

Paviljonu Veljković, čiji veliki, a jednostavni prostor služi i za pozorišne 

predstave i za umetničke izložbe. Umetnikove slike, prevashodno 

velikih, ali i manjih formata, grupisanih u neku vrstu narativne 

celine, prekrivale su zidove, a njihova mnogobrojnost je bila 

sasvim u skladu sa znatnim gabaritom prostora. U slobodnom prostoru 

hale bili su postavljeni objekti. 

Čitav ovaj umetnički arsenal pripada umetnikovom najnovijem, 

u mnogo čemu jedinstvenom ciklusu radova, pod nazivom „Enterijer“ 

(premijerno izložen u oktobru ove godine u Varšavi), čime se 

cilja na unutrašnji život i intimne mentalne i emotivne prostore. Uz 

očigledno prisustvo note ispovednog, autobiografskog beleženja podataka 

iz neposrednog okruženja i života koji sve to povezuje, radovi 

Mareka Wawra su nastajali unutar međusobne, neraskidive semantičke 

povezanosti, nalikujući na romane toka svesti. 

Wawro u svojim radovima, posebno na slikama velikih formata, 

primenjuje sistem pravog i pseudo-kolažiranja elemenata, od- 

Marek Wawro na otwarciu swojej wystawy w Centrum Dekontaminacji Kultury. 

Foto J. Pavković 

15

16 

nosno slikanje u partijama, koje su obeležene različitim likovnim 

iskustvima: enformela, art brut, apstraktnog ekspresionizma, uličnih 

grafita, sasvim izvesnom asocijacijom na Jozefa Bojsa, što je 

posebno uočljivo u objektima – policama sa raznim kućnim inventarom. 

Vešto i umešno je koristio razne tehnike, u čistom izdanju, 

ali najčešće kombinovano: ulje, pastel, tuš, olovka i kreda, čak i 

printovi, na različitim podlogama, od platna, preko papira i drveta, 

do metala. 

Umetnički izraz Mareka Wawro nosi u sebi sasvim očitu dihotomiju, 

između poetske nežnosti značenjske ravni dela i „grubog“ korišćenja 

materijala gestualnim zahvatima. To, naravno, najviše dolazi 

do izražaja na velikim formatima, na kojima se događanje previše 

rasplinjuje, te istinsku uverljivost nosi sam materijal kojim je delo 

izvedeno. Mali format je nužno zahtevao odricanje od svih oblika 

razbarušenosti, te je upravo na njemu do pravog izražaja dolazio talenat 

ovog umetnika i njegova sposobnost za koncentrisano prikazivanje 

teme, svedenu na suštinu, uz primerenu estetizaciju. Takođe 

nalazimo da je možda bilo bolje odreći se izlaganja objekata, makar 

koliko da su bili deo teme, i ostaviti ih za neku drugu priliku samostalnog 

prikazivanja, ili za neki razuđeniji prostor, gde bi oni bili 

53 MięDzynaroDowe targi ksiąŻki w belgraDzie 

W 

dniach od 20 do 26 października odbyły się w Belgradzie 

doroczne, 53. już zkolei Międzynarodowe Targi Książki. To 

jedna z największych i najbardziej popularnych manifestacji 

kulturalnych w Serbii, ongiś, za czasów Jugosławii dorównująca wielkością 

i rozmaitością targom we Frankfurcie. Obecnie nieco skromniejsza, 

ale nadal o wielkich ambicjach. Na gospodarza tegorocznych Targów 

została zaproszona Japonia. Stoisko japońskie rzeczywiście prezentowało 

się wspaniale, a Targi, obok pisarza serbskiego Dragoslava Mihailovicia 

(wielokrotnie tłumaczonego Polsce), otworzył japoński pisarz 

Natsuki Ikezava. W swoim wystąpieniu, bądącym orędziem pokoju 

i współpracy, Ikezava powołał się m. in. na polską noblistkę Wisławę 

Szymborską cytując jej wiersz „Początek i koniec” mówiący o tym, że po 

każdej wojnie ktoś musi posprzątać... My, Polacy poczuliśmy się bardzo 

zaszczyceni wyróżnieniem naszej noblistki. 

Dział stoisk międzynarodowych reprezentowany był skromniej, niż 

niegdyś, ale jednak z roku na rok coraz bogatszy. W tym roku nie zabrakło 

i Polski. Organizatorem stoiska polskiego była Ambasada RP. Stoisko 

skromne, książek niewiele, ale mimo to było ono odwiedzane i zauważone 

przez prasę dzięki szczęśliwemu pomysłowi pań Agnieszki 

Poeci Dušan Puača i Djura Radaković na wystawie Marka Wawry. 

|Foto J. Pavković 

podjednako logičan deo ideje, ali bi „disali“ oslobođenije i samostalnije. 

Samim tim sa više ubedljivosti. 

Vesna Todorović, likovni kritičar 

Czerwińskiej i tłumaczki Biserki Rajčić, żeby publiczności przedstawić 

postać poety Zbigniewa Herberta (1924-1998), którego rok obchodzony 

jest aktualnie w Polsce. Oprócz fotografii i danych biograficznych o poecie 

przedstawione zostały wypowiedzi o Herbercie różnych wybitnych 

osobistości, jak Josif Brodski, Czesław Miłosz, Adam Zagajewski i inni. 

Teksty podane zostały w języku angielskim i w tłumaczeniu na serbski 

Petra Vujičicia i Biserki Rajčić. Serbscy czytelnicy mogli więc w ten sposób 

zapoznać się z poezją i fragmentami prozy tego niezwykłego pisarza. 

Obok fotografii wystawę urozmaicały rysunki tego wyjątkowego 

wszechstronnego twórcy jakim był Zbigniew Herbert. 

Fotografia i notatka o wystawie opublikowane zostały w belgradzkiej 

Polityce (25. X 2008, str. 19). Miejmy nadzieję, że w przyszłym 

roku wachlarz propozycji polskich oficyn wydawniczych będzie bogatszy 

i że będziemy również mogli kupić sobie jakiś polski bestseller. 

J. M-P. 

Międzynarodowe Targi Książki w Belgradzie, stoisko Ambasady Polskiej z wystawą o Zbigniewie Herbercie. Foto J. Pavković

Vislava Šimborska 

Početak i kraj 

Posle svakog rata 

neko mora da pospremi. 

Kakav takav red neče se uspostaviti sam. 

Neko mora odgurnuti ruševine 

na ivice puta, 

da bi mogla proći vozila puna leševa. 

Neko mora utonuti 

u žabokrečinu i pepeo, 

federe kanabea, 

krhotine stakla 

i krvave krpe. 

Neko mora dovući gredu 

za podupiranje zida, 

neko zastakliti prozor 

i postaviti vrata na šarke. 

To nije fotogenično 

i zahteva godine i godine. 

Sve kamere već su otišle na druga ratišta. 

Mostove i stanice 

treba obnoviti. 

Rukavi će biti u dronjcima od zasukivanja. 

Neko s metlom u ruci 

još se seća kako je bilo. 

Neko sluša 

klimajući neotkinutom glavom. 

Ali u njihovoj blizini već će 

početi da se vrzmaju neki 

kojima će to biti dosadno. 

Neko će još vremenom 

ispod žbuna iskopati 

argumente nagrižene rđom 

i preneti na gomilu otpadaka. 

Oni što su znali 

o čemu se ovde radilo, 

moraju ustupiti mesto onima 

što znaju malo. 

I manje malo. 

Odnosno, isto što i ništa. 

U travi, koja je nadrasla 

uzroke i posledice, 

neko mora ležati 

s klasom u zubima 

i zevati u oblake. 

Prevela Biserka Rajčić 

(iz zbirke Kraj i početak, pesme. Vršac 1996) 

o kielecczyznie 1914- 

1915, o bohaterstwie i 

patriotyźMie 

Tadeusz Wiącek, Nad nami orzeł biały 

Kielce, 2001 

Dla miłośników historii faktów, na pewno książka Tadeusza 

Wiącka, Nad nami orzeł biały będzie znakomitą lekturą na długie jesienno 

– zimowe wieczory. Napisana w formie reportażu historycznego, 

oparta na licznych pamiętnikach, wspomnieniach i dokumentach 

przybliża szerszemu gronu czytelników nie znane wydarzenia z minionej 

epoki. Zaletą tej książki jest barwna opowieść o dziejach strzelców 

i Legionów Polskich na Kielecczyźnie w latach 1914- 1915. Autor 

w sposób jasny, subiektywny ukazuje szlak bojowy polskiego żołnierza, 

a także nie znane dotąd losy bohaterów, zarówno tych mniej znanych 

jak również wybitnych. Ale najlepiej do przeczytania tej pozycji zachęcą 

państwa słowa samego autora… Przybliżając państwu publikację 

T. Wiącka chciałby zachęcić państwa do wspólnego czytania i omawiania 

dziejów naszej ojczyzny. Może dzięki temu, a przede wszystkim 

dzięki wspólnym komentarzom i recenzjom przybliżymy młodemu 

pokoleniu, urodzonemu z dala od kraju, godne do naśladowania 

postawy. Zapraszam państwa do konfrontacji z historią. 

Iwona Sobol Stojanovska 

(…) Kielce i Kielecczyzna zasłużyły sobie na książkę opowiadającą 

o epopei legionowej w tym regionie. 

Nigdy wcześniej, ani później, Kielce nie odegrały tak ważnej roli 

w historii Polski, jak latem 1914 roku, gdy w sierpniu wkroczyły oddziały 

strzelców Józefa Piłsudskiego i przez trzy tygodnie panowały 

w mieście. W tym okresie Kielce były pierwszą „stolicą” niepodległej 

Polski. Tutaj rządził Józef Piłsudski ze swoim sztabem w pałacu, tutaj 

formowały się oddziały strzelców, tutaj składały przysięgę Legiony 

Polskie i stąd wyruszyły na swój szlak bojowy, wieńczony setkami 

bohaterskich bitew, bojów i potyczek na drodze do niepodległej 

ojczyzny. Józef Piłsudski napisał po latach „Kielce są dla mnie, czym 

pierwszy uśmiech ukochanej, czym pierwszy promień rannego brzasku.”Dzisiaj 

trudno uwierzyć, że ten największy Polak XX wieku, tak 

szczególnie zasłużony dla Kielc, nie ma w mieście swojej ulicy!” 

Szlak bojowy Pierwszej Brygady Legionów Polskich – wcześniej 

strzelców i I pułku Legionów – na Kielecczyźnie ( w dzisiejszych 

granicach województwa świętokrzyskiego) wiódł ciężkimi marszami 

i walkami przez Jędrzejów do Kielc, a potem wyznaczały go bitwy 

pod Nowym Korczynem, Czyrkowymi, Opatowcem, nad Nidą, 

pod Konarami… Przez niemal rok - od sierpnia 1914 roku do początków 

lipca 1915 roku – legioniści Józefa Piłsudskiego stoczyli 

wiele bojów i bitew na Kielecczyźnie. Pamięć o tych wydarzeniach 

jest, mam taką nadzieje, ciągle żywa, może nie tylko w starszym pokoleniu. 

A ta książka pomoże te pamięć odświeżyć. 

I jeszcze jedno. W oddziałach strzeleckich i legionowych służyli 

ochotniczo młodzi chłopcy niekiedy piętnastoletni, uczniowie, 

skauci, studenci. Ochotniczo! Nikt ich nie zmuszał, by zaciągali się 

do polskiego wojska i walczyli o niepodległość swojej ojczyzny. Dla 

nich był to patriotyczny obowiązek, nakaz honoru, rezultat odpowiedniego 

wychowania. Tysiące tych młodych chłopców nie wahało 

się poświęcić swojego życia dla ojczyzny. 

Obawiam się, że dzisiaj takich młodych ludzi mamy znacznie 

mniej. Obym się mylił. 

Tadeusz Wiącek. 

17

18 

oDaVDe Do kosMosa 

Eva Lipska: ’’NJUTNOVA POMORANDŽA’’, s poljskog prevela Biserka Rajčić, 

KOV, Vršac, 2008. 

Posle ’’Havarisanog sveta’’ (koji smo u prevodu Biserke Rajčić 

imali prilike da čitamo 1998. godine) i u izvesnoj meri novog 

sveta Eve Lipske koji se sastojao od njene tri pesničke knjige 

’’1999’’, ’’Zoološke prodavnice’’ i ’’JA’’, pred nama je najnovije pesničko 

ostvarenje ’’Njutnova pomorandža’’. 

Nekoliko glavnih tema na kojima je postavila temelje svoje poetike, 

kao što su vreme, istorija, dom, Lipska je zadržala i u ovoj 

knjizi. 

Vreme je sažeto u jednu genezu stihovima: Oni su već postojali./ 

Mi upravo postojimo./Vi ćete tek postojati. Ovo je s jedne strane geneza 

postojanja, a s druge strane ništa manje geneza prolaznosti, tek 

uvod u opšte ništavilo. 

Istorija je spuštena na nivo apsurda (koji je inače vrlo čest gost 

u Evinoj poeziji), dovedena do neprepoznatljivosti najviše zbog toga 

što je izgubila ne samo svoju osnovnu, već i sve ostale svrhe. Svedoci 

istorije/iz obližnje pržionice pomfrija. Ovde više istoriju ne pišu pobednici, 

ona se piše sama, ili je još češće piše nonsens izazvan ’’dostignućima’’ 

civilizacije. Moguća ilustracija ovoga je i pesma ’’Miris’’: 

Dobro informisana istorija/daje mi do znanja/da nas je odao/ 

miris čoveka. 

Dom u prethodnoj trilogiji je predstavljao ono što je maltene jedino 

izvesno, trajno, što pruža sigurnost negdanjeg doma, u čemu 

ćemo trajati (trajati a ne živeti!) to je crna kutija. Sada je dom metamorfozirao 

u pomorandžu, koja se – ako napravimo dovoljnu distancu 

može posmatrati i kao planeta Zemlja, jer u ovoj zbirci poezije 

pesnikinja ionako čini iskorak ka svemiru i zakonimernostima 

koje u njemu vladaju, počevši ponajpre od gravitacije, čije otkrivanje 

je i proslavilo Isaka Njutna. Istu tu gravitaciju , koja se provlačo 

kroz većinu ovih pesama srećemo u poslednjoj pesmi Dok leži/ispod 

rasejanog drveta/ na nju pada/čovek. Možda onaj isti, gore navedeni 

gospodin Njutn. 

U ovoj poeziji nema optimizma i nade. Pesnikinja smatra da 

smo je potrošili u ranijim epohama. Osim, ako optimizmom ne 

smatramo stihove iz pesme ’’Možda Bog voli krofne’’ Možda Bog 

voli krofne./Šta ga se tiču naši gresi. 

U ’’Njutnovoj pomorandži’’ nema ljubavi kakvu bi smo mogli 

očekivati u savremenom svetu, pa čak ni ljubavi viđene očima Eve 

Lipske u prethodnom troknjižju, kao na primer u pesmi ’’Ljubav’’: 

Sve zavisi od toga/koliko ćemo dugo biti zauvek. Samo na momente, 

kao u ubrzanoj filmskoj projekciji, nailazimo na stihove koji bi mogli 

u sebi nositi trunčice ljubavi, ali i ne moraju. Ovde, ljubav kao 

takva, uopšte nije obavezujuća. Ona se dovodi u neke druge kontekste, 

kao na primer stihovi iz pesme ’’Posle više godina’’: U vremenima/kada 

smo se voleli/na delićima tajni/istorija je odugovlačila/s 

političkim kreditom. (Ovde je pojam ljubavi zapravo paravan za 

politiku.) 

Pored već navedenih mogućnosti mogli bi smo Njutnovu pomorandžu 

posmatrati i kao nastanak i razvoj ljudske civilizacije koja je 

već dosegla svoj zlatni presek i sada se nepovratno sulja (kao grafikon 

koji je dostigao svoj vrhunac i sad se neminovno spušta ka dnu) 

niz pulp, janch, otpatke od hamburgera, plastične kese i sve ono što 

je instant, a tužno jei neizbežno, bar u ovoj fazi ljudskog bitisanja na 

parče, na sekvencu, na sveopšti instant. 

Oliver Janković 

POSLE VIŠE GODINA 

U vremenima 

kad smo se voleli 

na delićima tajni 

istorija je odugovlačila 

s političkim kreditom. 

Omoti bonbona 

oponašali su čopore reči. 

Ležali smo 

u kremu od kajsija 

mada je sve drugo 

ličilo 

ne policijske sirene. 

Posle više godina 

sreli smo se 

u istoj melodiji 

koju je pevušio tvoj sat 

na odsutnoj ruci. 

NJUTNOVA POMORANDŽA 

GRAVITACIJA 

Srećem je 

na trgu starog grada. 

Možda antičkog Rima. 

Na sebi nosi 

zajedljivu boju 

proigranog života. 

Ismeva sekunde. 

Semenke suncokreta. 

U vojničkom pamćenju 

čuva smenu straže. 

Prislanja uvo na vlažnu zemlju. 

Otkucava puls dolazećih uputstava. 

Dok leži 

ispod rasejanog drveta 

na nju pada 

čovek. 

prevela s poljskog Biserka Rajčić

z życia polonijnego 

Wrześniowe spotkanie, choć w zmniejszonym gronie, odbyło 

się już tym razem w salach Ambasady RP. Przebiegło na wymianie 

wrażeń wakacyjnych, doświadczeń z letnich pobytów w Polsce, 

przekazania informacji polonijnych, a najbardziej w przyjacielskich 

rozmowach przy obowiązkowej kawce. 

W październiku zebrało się nas już więcej. Pani Hania Drljača 

opowiedziała o swojej podróży do Wisły, panie Ewa Milanović i Iza 

Bubania podzieliły się wrażeniami z XVI Międzynarodowego Forum 

Mediów Polonijnych w Tarnowie (zob. sprawozdania w Słowie 

37), natomiast pani Dagmara Luković opowiedziała o pobycie na VI 

Międzynarodowym Forum Oświaty Polonijnej w Białymstoku (zob. 

Słowo 37). Pani Dagmara podzieliła obecnym pierwszy numer czasopisma 

Bałkańska Mozaika, które zaczęło wydawać Centrum Poloniusz-Pegaz 

przy pomocy finansowej Fundacji Pomoc Polakom na 

Wschodzie. Wkrótce ukazał się i następny numer. Możemy się czuć 

tylko uprzywilejowani, że tak małej Polonii, jak naszej umożliwiono 

wydawanie 2 czasopism! 

Listopadowe spotkanie, jak co roku, przebiegło w omawianiu 

przygotowań do naszej największej wspólnej imprezy jaką jest Wigilia 

Polonijna i na którą przygotowujemy niniejszy numer Słowa 

YU Polonii. Zebrało się też liczne grono młodzieży, które w drugiej 

sali, pod kierunkiem pani Iwony Sobol-Stojanowskiej, omawiało 

swoje sprawy i plany dalszej działalności. Przewodniczący Andrzej 

Dakić przebywał na spotkaniu Młodej Polonii w Krościenku 

i przywiózł stamtąd wiele korzystnych doświadczeń i nowych przy- 

U periodu od 15.08. do 22.08.2008. godine održan je skup turističko-edukativnog 

tipa mladih Poljaka iz cele Evrope, na jugu 

Poljske u mestu Krošćenko (Krościenko) nedaleko od Krakova. 

Skup je organizovan zahvaljujući Poljskoj zajednici u saradnji sa 

NOEMP-om (Niezależna Organizacja Młodzieży Polonii), na kojem 

je učestvovao i predstavnik Srbije – Andrija Dakić. Cilj samog 

skupa je bio upoznavanje vodećih članova mladih Poljaka iz raznih 

zemalja, razmena ideja i iskustava, kao i predavanja koji su 

vodili stručnjaci-psiholozi. Jedna od tema je bila „Kako uspešno 

voditi poljsku organizaciju van njenih granica i promovisati poljsku 

kulturu”. 

Pored predavanja bili su organizovani i izleti, čiji je cilj bio 

upoznavanje lokalne sredine, obilazak Tatra, Gorca, Pienina, 

poznatog turističkog mesta Zakopane, kao i upoznavanje lokalnog 

stanovništva tipičnog za taj deo Poljske - takozvanih Gurala. 

Glavni organizatori skupa bili su Robert Novakovski - predstavnik 

NOEMP-a iz Velike Britanije i Zofia Barańska iz Poljske. Za 

mladu YU-Poloniu bilo je to bogato iskustvo za dalje uspešno delovanje 

i promovisanje poljske kulture, širenje i uspostavljanja međunarodnih 

kontakata. Učešće Srbije omogućeno je zahvaljujući predsednici 

YU Polonije Malgożati Srdić, potpredsednici Ivoni Sobol 

– Stojanovskoj i konzulu Aleksandru Chećko. 

Nadam se da je to tek početak naše saradnje, tako sa Evropom, 

kao i van njenih granica. 

Andrija Dakić 

oD wyDania Do wyDania 

(Kronika polonijna wrzesień-grudzień 2008) 

jaźni (zob. sprawozdanie w tym numerze). 

Polonia była obecna też na wszystkich imprezach związanych z 

jubileuszem 90-lecia Niepodległej Polski, a więc na koktajlu w Hotelu 

Continental, na uroczystym koncercie chopinowskim Jacka 

Kortusa w Teatrze Madlenianum, na otwarciu i imprezach dorocznych 

Spotkań z Kulturą Polską organizowanych przez Centrum Poloniusz-Pegaz 

(zob. oddzielne teksty). 

Tego lata, obok kolonii letnich organizowanych przez Wspólnotę 

Polską i Szkołę Polonijną, dzięki angażowaniu p. Iwony Stojanowskiej 

już drugi raz realizowana była wymiana polskich i serbskich 

oraz polonijnych dzieci w ramach polsko-serbskiego projektu 

„Poznajmy się lepiej”. O tym, że realizacja tego projektu była i w tym 

roku udana świadczy blok tekstów w niniejszym numerze. 

Ostojiciewo stało się obowiązkowym tematem w naszym polonijnym 

czasopiśmie. W tym roku dzieci i młodzież z Ostojiciewa dwukrotnie 

gościła w Wiśle, o czym informuje nas w swoich sprawozdaniach 

pani Renata Pilch, która dzięki pomocy z Wisły już od dwóch lat prowadzi 

klasę języka polskiego. Nasza Polonia pragnie uczcić Rok Zbigniewa 

Herberta, przygotowując numer Specjalny Słowa YU Polonii. 

W naszej działalności pomaga nam finansowo Wspólnota Polska 

i Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie. W tym roku otrzymalismy 

dodatkowe fundusze na zakup niezbędnego sprzętu dla 

grupy młodzieżowej oraz redakcji Słowa YU Polonii oraz funduszy 

na utrzymanie naszej witryny internetowej www.polonia-serbia.org. 

J. M-P. 

skup MlaDe polonije u krošćenku 

Ze zjazdu Młodej Polonii w Krościenku 

19

20 

Drodzy Przyjaciele, 

Pragniemy Wam w kilu zdaniach opowiedzieć o naszym projekcie 

„ Poznajmy się lepiej”. Nasza opowieść zaczęła się jeszcze w listopadzie 

2006 roku, podczas manifestacji „Spotkania z kulturą polską” 

w Belgradzie, w której uczestniczyły dzieci polskie i serbskie z 

zaprzyjaźnionych zespołów. W trakcie tych spotkań, zauważyliśmy, 

że dzieci, bez względu na barierę językową, bardzo się zaprzyjaźniły 

i w miłej atmosferze upłynęły dni. Dlatego, postanowiliśmy rozszerzyć 

naszą działalność i objąć nią i dzieci niezwiązane z naszymi 

organizacjami. Aby nasze marzenia mogły się zrealizować, zaplanowaliśmy 

letnią wymianę, która w ramach projektu „Poznajmy się lepiej”, 

została zrealizowana w minionym roku i okazała się wspaniałym 

rozwiązaniem, dzięki, któremu nasza młodzież i dzieci mogły 

się zapoznać z kulturą, zwyczajami, językiem i tradycjami naszych 

krajów i narodów. 

W akcji tej uczestniczyły dzieci polonijne i polskie, a także serbscy 

sympatycy w wieku od 12 do 17 lat. Równocześnie w Puławach 

i w Belgradzie młodzi ludzie brali udział w wielu wycieczkach krajoznawczo-historycznych, 

pogadankach, warsztatach i zajęciach 

sportowych. Prócz tych zajęć obie grupy relaksowały się na belgradzkiej 

Adzie lub na puławskich basenach, a wieczorami bawiąc 

się w dyskotekach lub wokół ogniska nawiązywały nowe znajomości 

z młodzieżą miejscową. W trakcie warsztatów odbywała się nauka 

języka, tańca i pieśni – śmiechu było, co niemiara! 

Nieprzespane, przegadane noce, wspólne zabawy, mieszanina 

języków - to atmosfera, jaka panowała zeszłego lata i tu i tam. 

Żeby to zrozumieć trzeba to wszystko było przeżyć. Być tam i słyszeć 

„słowiańskie esperanto”, którym próbowali się nawzajem porozumieć. 

Można było obserwować rodzące się przyjaźnie, miłostki 

i sympatie. Cieszyć się z każdej drobnostki, kłócić o byle co, a co 

najważniejsze, czuć się młodym i beztroskim razem ze wszystkimi. 

W dniach 14-31 lipca 2008 r. kilkanaście osób z Puław na Lubelszczyźnie 

przebywało na niezapomnianych, pełnych wrażeń wakacjach 

w Serbii. Polacy znaleźli się w Serbii na zaproszenie Stowarzyszenia 

YU Polonia, na kolejnej już wymianie młodzieży polskiej 

i serbskiej w ramach programu „Poznajmy się lepiej”. 

Strona serbska dołożyła wszelkich starań, żebyśmy czuli się w 

Serbii niemalże jak u siebie w domu. Nie ma w tym twierdzeniu 

żadnej przesady, bowiem odpowiedzialni za nasz pobyt ludzie dwoili 

się i troili, żeby przychylić nam przysłowiowego nieba. W pierw- 

poznajMy się lepiej 

Kiedy trzeba było to wszystko zostawić i opuścić gościnne zakątki, 

ich serca ścisnął ból, żal było się im rozstać, ale niestety czas nieubłagalnie 

poganiał. W końcu nadszedł dzień powrotu do domu. 

Przyjazd autobusu jeszcze bardziej spotęgował uczucie smutku i tęsknotę 

za tym, co właśnie się kończyło. Jeszcze byli jedna nogą w 

Belgradzie lub w Puławach, a już każdy z nich zaczynał kombinować 

jak tu wrócić za rok. 

Z tych też względów, my organizatorzy: Harcerski Zespół Pieśni 

i Tańca „Grześ” z Puław i Stowarzyszenie YU Polonia z Belgradu, 

na podstawie zeszłorocznych i obecnych doświadczeń stwierdziliśmy, 

że cele naszego projektu zostały przynajmniej po części spełnione, 

gdyż zaszczepiliśmy wśród tych młodych ludzi bakcyl przyjaźni, 

który może w przyszłości zaowocuje współpracą międzynarodową 

obu państw i przyniesie im tylko same obopólne korzyści. 

Również i w tym roku, przy pomocy naszych wspaniałych humanitarnych 

sponsorów i donatorów udało się go nam ponownie 

wdrożyć w życie. To dzięki ich ofiarności 48 – dzieci i młodzieży z 

Serbii wraz z opiekunami przyjechało ponownie na ziemię lubelską, 

aby wypocząć, a przede wszystkim zapoznać się historią i tradycją 

tej ziemi. A Serbię odwiedziło 10 dzieci z puławskiego Domu Dziecka. 

Należy także nadmienić, że patronat i współfinansowanie kolonii 

w Polsce objął Senat RP, zaś w Serbii Ambasada RP w Belgradzie, 

tak jak rok temu, podjęła się pełnienia honorowego patronatu nad 

tym projektem. Dzieci polskie współfinansowali sponsorzy serbscy i 

polscy biznesmeni pracujący w Serbii. 

Chcielibyśmy w imieniu dzieci, rodziców i swoim podziękować 

za wszelkie wsparcie przyjaciołom i sponsorom, którzy przyczynili 

się do realizacji tego projektu. 

Organizatorzy projektu Iwona 

Sobol Stojanowska i Krzysztof Hawryluk 

wakacje poD ….”specjalnyM naDzoreM” 

Na meczu siatkówki Polska-Serbia w Belgradzie 

szym tygodniu przebywaliśmy w ośrodku „Maszynac” na Kopaoniku. 

Miejsce, które dla Polaka jawi się jako drugie Zakopane. 

Już sama droga z Belgradu, wijąca się niczym wąż wśród górskich 

urwisk i stromizn przyprawiała niektórych wycieczkowiczów 

o zawrót głowy. Nie był on jedynie wywołany strachem, ale 

przede wszystkim niecodziennymi widokami. Kiedy późnym wieczorem 

dotarliśmy na miejsce, okazało się, że Ośrodek, w którym 

zostaliśmy zakwaterowani przerósł nasze oczekiwania. Ale dopiero 

rano mogliśmy właściwie ocenić walory tego magicznego miejsca. 

Zwiedzanie Nowego Sadu

Nowy Sad, na twierdzy Petrovaradin Oplenac, cerkiew mauzoleum rodziny królewskiej Karadjordjević 

Wspaniałe widoki, góry i doliny oraz przepiękna roślinność tworzyły 

niepowtarzalny klimat, który na zawsze pozostanie w naszej 

pamięci. W całej tej euforii nie można zapomnieć o ludziach, którzy 

przyczynili się do tego, że nasz pobyt na Kopaoniku stał się niezapomnianym. 

Nasi przewodnicy po górach Raiko i Rada, Dragana 

– koordynatorka pobytu oraz cały sztab kucharzy i pozostała obsługa 

Ośrodka sprawili, że pobyt na Kopaoniku zaliczamy do imprez 

bardzo udanych. Odbyliśmy kilka wspaniałych wycieczek, zdecydowanie 

poprawiając naszą kondycję fizyczną. Smażyliśmy się w 

wysokogórskim słońcu i wdychaliśmy kryształowe, nieskażone żadnymi 

zanieczyszczeniami powietrze. Z ogromnym żalem, po sześciu 

dniach pobytu, wyjechaliśmy do Belgradu zatrzymując się po 

drodze w dwóch bardzo ciekawych monastyrach w Studenicy i Żicy 

oraz w przepięknej, skąpanej w słońcu i tonącej w zieleni, uzdrowiskowej 

miejscowości Vrnjackiej Banji. 

Belgrad przywitał nas deszczem, ale nie przejmowaliśmy się tym 

zbytnio, ponieważ szef internatu, w którym zamieszkaliśmy Perisza 

okazał się człowiekiem tak sympatycznym i pogodnym, że mieliśmy 

wrażenie, że przez chmury przedziera wspaniałe słoneczko. 

Żeby nie zmarnować żadnego dnia, postanowiliśmy, że oddamy się 

szałowi zakupów, bo temu słoneczna pogoda sprzyjać nie musi. Już 

drugi dzień pobytu i kolejne okazały się wymarzonymi na zwiedzanie 

i wycieczki, których zaliczyliśmy całe mnóstwo. Ogromne wrażenie 

zrobił na nas Kalemegdan, belgradzkie zoo, wizyta w Białym 

Dworze, wycieczka do Nowego Sadu, wyprawa na Gardosz, zwiedzanie 

kolejnych ciekawych monastyrów m.in. we Fruszkiej Gorze 

oraz wycieczka do Topoli, gdzie zwiedziliśmy Mauzoleum i dworek 

НАСТАВЉАМО СА БОЉИМ УПОЗНАВАЊЕМ 

На велико задовољство учесника, програм „Упознаjмо 

се боље” и ове године je нaстављен. У периоду од 16.7. 

до 28.7.2008. године успостављена je размена српске и 

пољске деце. Пут Пољске кренула су деца из Београда, Обреновца, 

Младеновца. Овог пута група je била броjниjа него прошле 

године: тридесетосморо деце узраста од 12 до 18 година и 

3 васпитача: Милена Лукић, Богумила Живковић и Maja Ранђеловић. 

У групи деце било je и оних коjи су у овом проjекту 

учествовали и прошле године. Њихови добри утисци, преносили 

су се током пута на остале коjи су путовали први пут. Након 

осамнаесточасовне вожње стигли смо до града Пулави (Puławy) 

и сместили се у Интернат, познат од прошле године, али 

видно реновиран. 

Сутрадан, након буђења и доручка, указана нам je част 

приjемом у просториjама Општине. Врло брзо сећање од 

прошле године се враћало. Деца су препознавала обjекте и пут 

коjи je водио до тако познате ,,3елене галериjе”. 

królewskiej rodziny Karadjordjeviciów. Odbyliśmy niezapomniany 

rejs po Dunaju i zwiedziliśmy wyspę Lido, gdzie zachwycaliśmy się 

wspaniałą roślinnością i „wioską ekologów”. Mieliśmy też okazję wypoczywać 

na kąpielisku Ada Ciganlija – „morzu Belgradu”. Zawsze 

towarzyszył nam uśmiech i ciekawość czym zaskoczą nas opiekujący 

się nami polscy Serbowie, czy serbscy Polacy. I tutaj „czapki z głów”. 

Takich opiekunów jakich mieliśmy podczas naszego pobytu w Serbii 

mogłyby nam pozazdrościć wszystkie grupy wczasowiczów odpoczywający 

we wszystkich zakątkach świata. Iwona – vice szefowa 

YU Polonii , nasza dama do towarzystwa, która przebywała z nami 

dzień i noc i przybliżyła nam w sposób bardzo ciekawy i przystępny 

historię Serbii. Małgosia – szefowa YU Polonii, która towarzyszyła 

nam na Kopaoniku i jak nikt, dbała, żeby nie zabrakło nam przysłowiowego 

„ptasiego mleka”. Nemanja, młody człowiek, który towarzyszył 

nam również na Kopaoniku, mający w sobie tyle uroku 

i sympatii, którymi mógłby obdarzyć pół ziemskiej kuli. Ci ludzie, 

to właśnie ten tytułowy „specjalny nadzór”. Specjalny bo szalenie 

miły, zawsze uśmiechnięty, niezwykle pomocny i ogromnie kompetentny. 

To dzięki nim poznaliśmy serbską kuchnię, obyczaje i dzień 

powszedni na Bałkanach. Jesteśmy zaszczyceni, że tacy ludzie poświęcili 

nam czas i dziękujemy, że dzięki nim mogliśmy przeżyć tak 

wspaniałe wakacje. Już nie możemy doczekać się następnych spotkań. 

Hvala! (to słowo to najlepszy dowód na to, że nauczyliśmy 

się nieco języka serbskiego!). Do zobaczenia za rok! 

Opiekunka polskiej młodzieży przebywającej w Serbii 

Jolanta Hawryluk 

Puławy, dzieci w polskim stroju regionalnym 

21

22 

W kręgielni 

Већ наредног дана поново нас je чекала вожња аутобусом. 

Наравно, пут ниjе био дуг. Kpajњи циљ био je Лублин, а уз пут 

смо обишли етно-село. Некадашњи начин живота, поређење са 

начином живота два различита словенска народа биле су теме 

о коjима се расправљало. Чак ни ветар ни киша нису нас могли 

спречити да разгледамо знаменитости Старог града. Посебан 

утисак оставио je сценски приказ пожара у Лублину, приказан 

у театру у подземном пролазу. Аутентичност догађаjа уз визуелне 

и звучне ефекте видно нас je одушевиo. 

Након повратка у Интернат организована je дискотека где 

су се могли чути разни звуци који су привлачили и спаjали децу 

са заједничким претком. 

Warsztaty muzyczne 

Наредних дана смењивали су нам се зраци сунца и кишне 

капи, али нисмо посустаjали. Посетили смо cajaм цвећа, 

неизбежну атракциjу наших домаћина и присуствовали 

миси у катедрали. Нови утисци и искуства подстакли су нас 

да разговарамо о сличностима, али и разликама везаним за 

историју, традицију, религију, културу. 

Повратак у прошлост и повратак природи био je наш 

задатак, а краjни циљ Парк из доба Jype. Као да нам се ниjе дало 

да уживамо у овом парку, jep већ након изласка из аутобуса 

крупне кишне капи сручиле су се на нас. Ни yмoтaвaњe у jaкнe, 

ни заклон под стрехом нису нам помогли: били смо мокри до 

голе коже. Какав ужас! Како се не бисмо прехладили, а да би 

бар мало поправили расположење у аутобусу, попут америчких 

кojи превозе ученике, обишли смо ЗОО врт. Импровизован 

сафари поправио нам je расположење. Неуобичаjене и ретке 

животиње ипак су нас повезале са природом, а делом и са 

прошлошћу, мада не тако далеком, jep ни jедног диносауруса 

нисмо видели. Наjважниjе je да дружење деце никакве 

временске околности нису могле омести. Дискотека je била 

место где су се уз песму и игру потискивале све недаће. Ту 

смо прослављали Тиjанин и Тадиjин рођендан. Наравно, 

рођенданска прослава не иде без торте, па су нам домаћини за 

ову прилику, у част слављеника, обезбедили jедну. Пошто смо у 

земљи домаћина прослављали рођендане, морали смо искусити 

и њихове обичаjе за ову прилику: четворица пољских дечака 

подигли су Тадиjу ухвативши га за руке и ноге и ударили га по 

туру онолико пута колико jе напунио година. Схватили смо ово 

као размену искустава и део проjекта „Упознаjмо се боље”... 

Ни ове године нисмо изоставили логорску ватру и печење 

кобасица. Наравно, већ заборављени „ћира” употпунио je oвaj 

Przy ognisku 

доживљаj. Пловећи Вислом борили смо се са ветром коjи нас je 

терао у подпалубље. Изигравали смо стамене морнаре коjи су 

помно пратили куда плови њихов брод. 

Наравно, бавили смо се и спортским активностима. 

На спортским теренима иза Интерната организовали смо 

приjaтeљcкe утакмице у фудбалу и одбоjци. Победници су 

били сви учесници ових активности , jер су показали праву фер 

игру кoja je оснажила приjатељство. Када je реч о спортским 

активностима неизбежно je поменути посету затвореном и 

отвореном базену. Beceљe и узбуђење изазивали су пажњу 

посетилаца. 

Последња дестинациjа посете био je одлазак у Варшаву. Била 

je нeдeљa, на сву срећу леп и сунчан дан као створен за jедну од 

манифестациjа кoje се одржаваjу у престоници. Присуствовали 

Rej statkiem

ПОСЕТА 

САЈМУ РУЖА 

Диван, сунчан дан. Да, до jуче нам je падала киша, а 

ове нeдeљe je цео дан сиjало сунце. Покушавали смо да 

убедимо Милену и Majy да нас воде на базен, али су нам оне 

обjашњавале да je први сунчан дан, после низа кишних и 

да су нам домаћини припремили изненађење: посетићемо 

изложбу цвећа. 

Аутобусом смо стигли до одредишта. Велики ограђен 

простор на коме су постављени шатори, тезге, бина на 

којој су извођачи коjи забављаjу присутне. Како другачиjе 

да се обjасни него наш српски вашар. Само што je на овом 

вашару све у знаку цвећа и то наjвише ружа. На изложби 

су представљене ретке и необичне врсте ружа, а затим je 

проглашена победничка. 

Свака тезга била je прекривена необичним и ретким 

биљкама: собно цвеће, резано, баштенско, сушено. Посебну 

пажњу ми je привукла саксиjа из кoje су вириле танане 

влати траве кoje су избиjале из центра као палма. Нисам 

могла да одолим. Купила сам ову саксиjу са цвећем са жељом 

да je донесем у Србиjу. Jош неке другарице су урадиле исто 

што и ja, део живе природе Пољске понеле су за Србиjу. 

Мало су нас други уплашили рекавши да нећемо моћи да 

пренесемо биљке преко границе. Међутим, успели смо да их 

донесемо нашим кућама и ja моjy пољску биљку кojy зовем 

„Чупко” нeryjeм и чувам као успомену на jедно незаборавно 

дружење и искуство понето из Пољске. 

JЕЛЕНА ЛУКИЋ, 12 година 

Обреновац 

смо незаборавном концерту на отвореном у парку Лазиенки, и 

како су и деца коментарисала, осим чаробних тонова клавира 

коjи су изводили Шопенова дела, у овом се парку могла чути 

и тишина, иако jе било више од хиљаду посетилаца. Стари 

део града, дух старих времена, али и претече овог данашњег, 

урбаног, спретно су се стопили у jедну целину. 

Да би смо оправдали назив проjекта „Упознаjмо се боље” 

требало je некако представити српску традициjу и културу. 

Музиком и плесом смо наjбоље то приказали, али нашу кухињу 

нисмо могли да прикажемо. У импровизованим условима 

чаjне кухиње направили смо велики броj палачинки и њима 

почастили госте. Циљ нам je био да покажемо шта деца у 

Србиjи воле да jеду. Ове вечери искористили смо прилику, 

захвалили се домаћинима коjи су се трудили да нам боравак 

буде угодан, и уручили им сувенире кoje смо за њих понели из 

Србиjе. И они су се нама захвалили за лепе тренутке којe смо 

провели заједно и много тога шта су научили од нас. Обећали 

смо jедни другима да ћемо се следеће године обавезно видети 

поново. 

И као што то увек бива, све што je лепо кратко тpaje, 

и нашем дружењу je дошао кpaj, али смо се и овог пута у 

Србиjу вратили пуни утисака, обогаћени новим искуствима 

и стекавши ново знање, упознавши начин живота, културу и 

традициjу нама блиског словенског народа - Пољака. 

Оно што човек носи у срцу од непроцењиве je вредности. 

Зато се захваљујемо свима онима који су подржали и помогли 

реализацију овог проjекта, jep они су обогатили наша срца. 

Маја Ранђеловић 

проф. разредне наставе 

W podziemiach lubelskiego zamku 

Na zamku w Lublinie 

Wycieczka kolejka wąskotorowa - Wąwolnica 

Przed grobem nieznanego żołnierza w Warszawie 

23

24 

wakacyjny obóz językowy Dla Dzieci z ostojiciewa 

(wisła jawornik, 7-19 lipca 2008) 

Na zaproszenie Parafii Ewangelicko-Augsburskiej 

w Wiśle i Wiśle-Jawornik dzieci 

z Ostojiciewa wraz z opiekunkami pojechały 

w dniach 7-19 lipca na zorganizowany 

dla nich obóz. Podróż do Polski była wygodna i 

niezbyt długa, bowiem do Jawornika dojechaliśmy 

z krótkimi przerwami za 8 godzin. Uczestnicy 

Obozu zamieszkali w ośrodku parafialnym 

w Wiśle Jaworniku. Ucząc się języka dzieci miały 

się bliżej zapoznać z dziejami i kulturą przodków. 

Zajęcia odbywały się w godzinach przedpołudniowych. 

Nie obyło się bez tremy przy pierwszym 

sprawdzaniu znajomości języka. Pani mgr 

Małgorzata Pilch oraz niżej podpisana opiekunka 

prowadziły młodszą grupę, a mgr Edyta Soluch-Cieślar 

wraz z panią Pauliną Maluckov starszą 

grupę uczniów. Była to nauka przez zabawę 

i opowiadania o historii Wisły, co się bardzo 

wszystkim podobało. Dzieci starały się chłonąć 

jak najwięcej, aby się najlepiej przedstawić po powrocie 

do kraju. 

Po obiedzie, a wszystko wszystkim smakowało 

i nikt nie grymasił, była wolna godzina. Druga 

połowa dnia przeznaczona była na wycieczki 

i długie spacery, zabawę, sport, zielony kulig 

i jazdę „ciuchcią”. Najpierw oczywiście zwiedzano 

Wisłę Centrum i Muzeum Beskidzkie, korzystano 

z Aqua Parku w Hotelu Gołębiowski, wyciągiem 

krzesełkowym wspinano się na Czantorię. 

Dzieci z Serbii odwiedziły szkołę w Malince, 

z którą ostojiciewianie mają stosunki partnerskie 

i gdzie odbył się „międzypaństwowy” mecz piłki 

nożnej. Pani Hermina Vilovski była pomocna 

jako pielęgniarka, ponieważ było kilka przypadków 

rozbicia kolan i obdarcia nóg. W Malince 

miała miejsce wspólna zabawa wiślańskich 

i ostojiciewskich dzieci. Zwiedzano również Zameczek 

Prezydenta RP i Ośrodek Edukacji Ekologicznej 

w Istebnej. 

Na całodziennej wycieczce dzieci zwiedziły 

Kraków i jego zabytki oraz Wieliczkę z objektami 

zabztkowymi znajdującymi się w tej kopalni 

soli, czym wszystkie były zachwycone. Nie zabrakło 

nawet lizania ścian, by sprawdzić czy na 

prawdę są słone. 

Drugi week end w Wiśle dzieci spędziły u 

swoich rówieśników w ich domach rodzinnych 

lub u dalekich wiślańskich krewnych, co było 

świetnym pomysłem. W sobotę przedpołudniem 

wysyłały bez przerwy SMS-y do swoich opiekunek, 

by pochwalić gościnność gospodarzy. Jeszcze długo w ich 

uszach rozbrzmiewały głosy chóru dziecięcego pod kierownictwem 

mgr Elżbiety Szajtauer, a w oczach trwał blask wieczornych 

wspólnych ognisk. 

Od serca dziękujemy: pomysłodawczyni pani Danucie Jakuckiej 

i JE Ks. bp Januszowi Jaguckiemu, europosłowi prof. Jerzemu 

Buzkowi, panu burmistrzowi Miasta Andrzejowi Molinowi 

z Małżonką, pani Danucie Szczypka, nauczycielkom 

Małgorzacie Pilch i Edycie Soluch-Cieślar i panu Maciejowi 

Oczkowskiemu. Ponadto dziękujemy zespołowie pracowników 

Wspólnoty Polskiej, panu Konsulowi RP w Belgradzie Aleksandrowi 

Chećko za pomoc i zrozumienie. A specjalne dzięki ks. 

pr Waldemarowi Szajthauerowi z Małżonką Olą za sprawowanie 

opieki nad całą ekspedycją w drodze powrotnej aż do Ostojiciewa. 

Renata Pilch, opiekunka

MłoDzieŻ szkolna z ostojiciewa w wiśle Malince 

W ramach międzynarodowej współpracy i wymiany młodzieży 

pomiędzy szkołami, a na zaproszenie Szkoły Podstawowej nr 3 

im. Bolesława Prusa w Wiśle, od 12 do 16 października bawiła tam 

34-osobowa grupa gości z południa: uczniowie, opiekunowie na czele 

z dyrektorem Antonijem Cicmilem i kierowcy, ze szkoły Podstawowej 

im. Tihomira Ostojicia z miejscowości nazwanej imieniem 

tego zasłużonego profesora. W wyprawie do Wisły uczestniczyli nie 

tylko uczniowie polskiego pochodzenia, lecz i ich rówieśnicy węgierskiej 

i serbskiej narodowości. Zakwaterowani byli bardzo wygodnie, 

wręcz komfortowo w ośrodku wypoczynkowym MITUR w Malince. 

Spotkanie integracyjne przebiegło pod hasłem: „śladami przodków, 

bliżej siebie”, Wieczorem po przyjeździe odbyło się spotkanie 

z przedstawicielami Rady Pedagogicznej szkoły w Malince. W programie 

akademii i odsłonięcia tablicy pamiątkowej wystąpili również 

uczniowie z Ostojiciewa. W bezpośrednich kontaktach dzieci 

polskiego pochodzenia okazały się jako dobrzy tłumacze z języka 

polskiego na serbski. 

Wiadomo, że najpierw zwiedzano samą Wisłę, a potem goście 

z Serbii zwiedzili zaporę wodną w Czarnem, Zameczek Prezydenta. 

Przejechali się pętlą beskidzką, obejrzeli zabytkowe chaty, Muzeum 

Koronek w Koniakowie, wspięli się pieszo na Stożek (wys. 980 

m), skąd zjechali wyciągiem, wykąpali się w krytym basenie. Przedostatni 

dzień był poświęcony spotkaniom sportowym i tradycyjnemu 

ognisku. Wszystko odbywało się przy ładnej pogodzie. 

Dzieci były tak szczęśliwe i pełne zachwytu, że aż się nie chciało 

wracać do domu. Żegnały się ze smutkiem z zaprzyjaźnionymi 

wiślanami, którzy im wręczyli upominki i CD nakręcony podczas 

wizyty w Malince. Wdzięczni gospodarzom, uczniowie z Ostojiciewa 

postarają się w przyszłym roku odwzajemnić polskim kolegom. 

Renata Pilch, opiekunka 

Burmistrz Wisły Andrzej Molin wita dzieci z Ostojiciewa 

Rozrywki sportowe, ognisko, odpoczynek w schronisku, zwiedzanie starej chałupy góralskiej 

25

26 

O Wiśle z Wisły 

(Tekst ten dedykuję wiślanom z Ostojiciewa) 

Będąc pod koniec tego lata w Wiśle, ciekawa wszystkiego 

– widoków, lasu, ludzi, zwyczajów, atmosfery miasta – miałam 

okazję uzupełnić swoją wiedzę kulinarną tego regionu. Zajrzałam 

do ciekawych restauracji, a przede wszystkim do stylowych 

karczm, gdzie rozbrzmiewa góralska muzyka. Przestudiowałam 

jadłospisy i zanotowałam: 

- zupa z sąsiadowej kury 

- placki ziemniaczane y blachy ze szpyrkami (pyszne!) 

- żebroczka (zapiekanka z tartych ziemnieków, ryżu i boczku) 

- kapusta zasmażana po wiślańsku (z kartoflem) 

- golonko po beskidzku 

- „miodula” (niezwykły trunek na miodzie) 

Kuchnia ciekawa i smaczna. Na rynku miasta cukiernia o domowej 

atmosferze, w której kawa specjalnie smakuje z wiślańskim 

kołoczem. 

Nie bez powodu więc w Wiśle działa od dziesięcioleci (dokładniej 

72 lata) Zespół Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich im. 

W. Reymonta. Szkoła kształci przyszłych kucharzy i hotelarzy. 

Ciekawostka, którą się z Wami, Szanowne Panie pragnę podzielić 

jest to, że Szkoła każdy rok ogłasza po jakimś kraju. Np. zeszły 

rok był irlandzkim, a ten bieżący jest s e r b s k i m. Adepci 

uczą się historii, kultury, no i kuchni wybranego kraju. Ja zostałam 

zaproszona, by przed dziesiątkami wspaniałej młodzieży i 

przemiłych profesorów zainaugurować rok serbski przedstawiając 

serbską kuchnię. „Pani Hania” miała tremę, wykładać przecie 

nie umie, ale zato lubi gotować i to podobno dobrze! Słyszałam 

potem, że spotkanie się udało, po którym w prezencie otrzymałam 

cenną dla mnie książkę: „Przepisy ze starych zeszytów, czyli 

co gotowali uczniowie w wiślańskim „Patelnioku”. 

Bawiąc w Wiśle w miłym i eleganckim świecie, miałam okazję 

w gościnnym domu pastorostwa Szajthauerów, przy herbatce, 

porozmawiać z panią biskupiną Danutą Jagucką i panią pastorową 

Olą o zwyczajach wigilijnych w mieście pod Czantorią. 

Panie, sięgając do wspomnień z rodzinnego domu wiślańskiego 

i do współczesnych zwyczajów, dokładnie opisały mi jak wygląda 

Dzień Wigilijny i Wigilia. Postaram się więc wiernie przenieść 

zwyczaje wiślańskie czytelniczkom naszego Kącika Kulinarnego. 

W D z i e ń W i g i l i j n y nie wolno nic robić. Wszystko 

co ma się znaleźć na stole musi być w przeddzień przygotowane. 

Choinka ubrana no i obowiązkowe prezenty. Tylko karpia wcześniej 

oprawionego można usmażyć. W południe nakrywa się do 

stołu najbielszym obrusem i najpiękniejszą zastawą. Pod obrus 

kładzie sie, oprócz siana, pieniądze i klucze od domu. 

Przed rozpoczęciem wieczerzy gospodarz domu czyta modlitwę 

błogosławiąc stół, a domownicy śpiewają specjalną pieśń stołową. 

Gasi się światła i zapala świece. Za oknami góry w śniegu, 

mróz, migające gwiazdy, a pani domu błogosławi chleb. Odkrawa 

piętkę i z zachowaną łuską karpia przechowuje do dosiego roku. 

Teraz następuje najbardziej uroczysty moment dzielenia się 

opłatkiem polanym miodem, po czym zjada się kawałek chleba 

posmarowanego grubo masłem i posypanego solą. Zatym podaje 

się zupę rybną z chałką (i ta podobno wyjątkowo smakuje tylko 

na Wigilię), kapustę kwaszoną z całymi grzybami i karpia smażonego 

z surówką. 

Po takim posiłku należy zjeść cztery orzechy podane w łu- 

kącik kulinarny pani hani 

pinkach, które symbolizują cztery pory roku (wszystkie cztery 

powinny być zdrowe), jabłko przekrojone w poprzek i kompot 

z suszonych jabłek. Wieczerzę kończy modlitwa i dopiero wtedy 

można wstać od stołu. Podczas kolacji nikt nie wstaje, nawet wtedy, 

gdy się zapomniało czegoś podać. Naczyń nie zbiera się do 

następnego dnia. 

Po wieczerzy przechodzi się do drugiego pokoju, gdzie czekają 

różnorodne, obowiązkowo małe ciasteczka (im więcej rodzajów, 

tym lepiej), makowiec i herbata. Dla dobrzej atmosfery w 

dzień wigilijny można wypić kieliszek „mioduli”. 

W pierwszy dzień Swiąt nie idzie się z wizytą, a zjada się to, 

Wiślańskie rozmowy kulinarne. Foto M. Szlaur-Bujok 

co pozostało od Wigilii. 

Przypuszczam, że takie Wigilie przygotowywano w zamożniejszych 

domach, choć w literaturze te jadła i zwyczaje się często 

wspomina. 

* 

Jednak moje zainteresowania wiślańskimi zwyczajami wigilijnymi 

nie były zupełnie zaspokojone. Miałam również przyjemność 

poznać osobiście panią Wandę Pilch, matkę Jerzego – pisarza. 

Gawędząc przy wieczornym ognisku w Jaworniku, opiekając 

kiełbaski i zagryzając ogóreczkiem (tym polskim, małosolnym) 

spytałam: co synowi, który obowiązkowo na Swięta zjeżdża do 

Wisły, przygotuje na Wigilię? Natychmiast odpowiedziała: opłatek 

z miodem, barszczyk z uszkami (być może wpływ krakowski), 

chleb z masłem i solą (obowiązkowo), karpia smażonego z 

ogórkiem kwaszonym, na stole główka czosnku, drobne ciasteczka 

(te różnorodne), kołacz drożdżowy. Pani Wanda przesłała serdeczne 

pozdrowienia paniom z YU Polonii, które z przyjemnością 

przekazuję. 

Po powrocie do Belgradu natychmiast zadzwoniłam do p. 

Renaty Pilch z Ostojiciewa i spytałam, co z tych tradycji kulinarnych 

pozostało u naszych wiślan na G o d y. Otóż opłatka 

nie ma, chleba z masłem też nie ma. Na stole są: orzechy, jabłka, 

miód i czosnek. Podaje się zupę fasolową, rybną lub „paradajzovą 

polievkę”. Następnie smażonego karpia, makaron z makiem, 

orzechami lub serem, kompot ze śliwek i te, znane już nam, 

drobne ciasteczka. Potem kołacz drożdżowy i różne sztrudle. Potrawy 

również przygotowuje się w przeddzień Wigilii, a podczas 

wieczerzy nikt od stołu nie wstaje. Za oknami śpiewają serbskie 

dzieci – „korinđaši...”. 

* 

Wiemy już co panie domu z Wisły i Ostojiciewa podadzą na 

Wigilię. A my, co my przygotujemy na wigilijny wieczór urządzany 

w podwojach naszej Ambasady? Co podamy do stołu w na-

szych domach, a jak będzie wyglądała Wigilia prawosławna, którą 

również wszystkie obchodzimy? 

P r z e - pisów na potrawy wigilijne jest wiele, ale nie 

zawsze przecież chodzi o jedzenie. 

Potrzebna jest ta specyficzna atmosfera 

i zwyczaje, które wywodzą 

się z polskiej kultury. 

Czy będzie opłatek? 

Czy sianko pod obrus 

przygotowane? A jaką 

choinkę planujemy? 

Zacznijmy się więc już 

krzątać, aby na czas 

wszystkiemu podołać. 

Tym razem Pani Hania 

proponuje przygotowanie 

drobnych, wspomnianych 

wyżej ciasteczek – nazywanych 

po serbsku „vanilice”. Przepisów 

na nie jest wiele, ale ja proponuję mój, wypróbowany, 

ten najlepszy. 

Vanilice można wcześniej przygotować, schować do pudła 

przed domowymi łasuchami i podać dopiero na święta. 

Surowce 

125 g smalcu (tego bez zapachu), 125 g masła, 6 łyżek równych 

cukru kryształowego, 1 całe jajko, 1 żółtko, 125 g mielonych orzechów, 

cca 400 g mąki T 400 gładkiej, trochę startej skórki z cytryny, 

łyżkę soku cytrynowego, cukier puder do posypania, cukier waniliowy, 

dżem z moreli (domowego wyrobu). 

Hani Wanda Pilch, matka pisarza Jerzego opowiada, jak urządza Wigilię. 

Foto M. Szlaur Bujok 

Wykonanie 

Spienić w mikserze masło i smalec, żółtko, jajko, cukier, skórkę 

i sok z cytryny. Dodać orzechy i mąkę i szybko ręką zagnieść ciasto. 

Pozostawić na 10 min. Na chłodnym miejscu. Wałkować na grubość 

0,5 cm. Wykrawać małe okrągłe ciasteczka 

(o średnicy 3,5 cm) i układać na uprzednio przygotowanej, wyłożonej 

papierem do pieczenia blasze. Piec na średniej temperaturze 

na jasnozłoty kolor. Upieczone zlepiać po dwa dżemem. Następnie 

suto obsypać z obu stron cukrem pudrem z cukrem waniliowym. 

Podawać ułożone w stożek na pięknej paterze. Gwarantuję, że będą 

się topić w ustach! 

Czytelniczkom Kącika Kulinarnego życzę miłych Świąt i szczęścia 

w Nowym Roku! 

Pani Hania (Hanna Drljača) 

polskie jadła na galowym przyjęciu jubileuszowym 

Z okazji 90 Rocznicy odzyskania niepodległości Polski i Dnia 

Wojska Polskiego, 13 listopada w hotelu Continental w Belgradzie JE 

Ambasador RP i Attache Wojskowy wydali galowe przyjęcie dla dostojników 

i wysokich urzędników państwowych, , przedstawicieli ambasad, 

wojska, świata kultury, duchowieństwa, jak i licznej Polonii. 

Przyjęcie było tematyczne – polskie jadło. W przestronnej, odpowiednio 

udekorowanej sali, z wojskową wartą honorową u wejścia, 

ustawiono drewniane akcesoria charakterystyczne dla polskiej 

wsi, jak ławy, stoły, półki, wozy, sanie, na których rozmieszczono m. 

in. tace i półmiski drewniane. Nakrycia stołowe też żywcem ze wsi. 

Starannie zakomponowane „ikebany” z wieńców czosnku, cebuli, 

suszonych grzybów, wiszących połci słoniny, tu i tam położonych jabłek 

– dopełniały wiejską atmosferę. 

Cała ta długa kompozycja, ciągnąca się przez calą salę, była bogato 

zastawiona jadłami. Różnorodność strawy wyjątkowa, od serów 

począwszy: bryndza, twarożek, bunc, oscypek, masło aromatyz 

owane czosnkiem, a zatym niezwykłej urody bochny chleba i kosze 

bułeczek. W garncach kamiennych ogórki małosolne (to specjalność 

polskiej kuchni), smalec ze skwarkami i sałatka ze śledzia 

z cebul- ką. W miseczkach drewnianych gruboziarni- 

sta sól, pieprz, musztarda, no i żurawina 

na słodko. Na ogromnych tacach 

w ę - dliny staropolskie – szynka gotow 

a na, baleron, przepyszna kiełbasa, 

salceson i specjał polski pieczony 

pasztet ze śliweczką 

i orzechem 

laskowym. 

W kociołkach 

pachniała zupa 

grzybowa i parował żurek z kiełbasą. Wielkim powodzeniem cieszył 

się bigos, gołąbki i trzy rodzaje pierogów: z mięsem, serem i grzybami. 

Na słodko – sernik i szarlotka. Napojów w bród, chyba pięć rodzajów 

wódek, wina, piwao, soki itd. 

Polskie Jadło” z Krakowa zaprezentowało się serbskiej publiczności. 

Foto Ambasada RP. 

Był to prawdziwy pokaz bogactwa i specjałów kuchni polskiej; 

wszystko gościom wyraźnie smakowało. Takie sute i przemyślane 

przyjęcie można śmiało nazwać polską biesiadą i dobrą reklamą polskiej 

kuchni dla zagranicy. 

Komplementy za wykonawstwo należy przekazać firmie Catering 

Grupa Kościuszko SA „Polskie Jadło”, Kraków. Wydarzenie to 

uwieczniła 

Pani Hania 

(Hanna Drljača)

Foto Stanko Kostić. www.skostic.com 

W głębokim śnie, w głębokim śniegu 

Mieścina leży pogrążona. 

Sennego księcia i śnieżnego 

Twarz świeci, srebrnie zamrożona, 

Uśmiechem białym nieruchoma. 

Podpiera domki śnieg pierzasty, 

W wysokie nawalony zaspy; 

Czasem je wiatr napadnie dmący 

I z puszystego wierzchu zwiewa 

pył roziskrzony, kołujący. 

Dwa bratnie przed sklepikiem drzewa 

Są jak śmietaną ochlapane 

Lub jakbyś mydlin gęstą pianę 

Rozrobił na zwichrzonej brodzie 

SŁOWO YU POLONII 

Biuletyn nr 38 

Beograd, oktobar-decembar 2008. 

Izdaje: 

Udruženje srpsko-poljskog prijateljstva 

JU Polonija (Stowarzyszenie Przyjaźni 

Serbsko-Polskiej YU Polonia) 

Adresa: Kneza Miloša 38, 11000 Beograd 

Srbija 

Redakcioni odbor: 

Joanna Maciejewska-Pavković 

glavni urednik 

npavkovi@eunet.rs 

Dagmara Luković 

daga@eunet.rs 

Jolanta Tančić 

tanana@infosky.net 

Świętego Mikołaja, który 

Śpi stojąc; w ręku ma latarnię: 

To szyba okna, cała w lodzie. 

A za nią światło planetarne 

Mrugliwej lampy. Mróz-kwiatodziej, 

Co brylantową ma kwiaciarnię, 

Bystro tęczuje iskierkami, 

Miotając ognik za ognikiem, 

Diamencik goniąc diamencikiem 

Z takim pośpiechem, że chwilami 

Sam nie wie, czy jest ogrodnikiem, 

czy wielkomiejskim jubilerem... 

Julian Tuwim, 

Kwiaty polskie 

Dizajn i priprema: 

Stanko S. Kostić • www.skostic.com 

Lidija Maćej • e-mail: macej@sezampro.yu 

Štampa: 

Lithoart, Beograd 

Tiraž: 

500 primeraka 

Publikacija izlazi uz finansijsku pomoć 

Senata Republike Poljske i 

Fondacije „Pomoc Polakom na Wschodzie”, 

Varšava 

PUBLIKACIJA SE NE PRODAJE

Nr 38 BELGRAD 2008 - Polonia-serbia.org

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?