Pielęgniarstwo Neurologiczne i Neurochirurgiczne - PNN - Wyższa ...

Pielęgniarstwo 

Neurologiczne i Neurochirurgiczne 

THE JOURNAL OF NEUROLOGICAL AND NEUROSURGICAL NURSING 

eISSN: 2299-0321 ISSN: 2084-8021 

Czerwiec 2012 Tom 1 Numer 2 Strony 45-88 

Spis Treści/Contents 

Od Redakcji/Editorial 47 

Artykuły oryginalne/Original 

Wybrane uwarunkowania jakości życia w chorobie Parkinsona 

Chosen Factors of Quality of Life with Parkinson’s Disease 

Regina Lorencowicz, Józef Jasik, Arkadiusz Podkowiński, Marta Ruchała 

Elżbieta Przychodzka, Agnieszka Brzozowska 48 

Cost – Benefit Analysis: Patient Care at Neurological Intensive Care Unit 

Analiza kosztów i korzyści: Opieka nad pacjentem w Oddziale Intensywnej Opieki Neurologicznej 

Lenka Kopačević, Marija Strapac 58 

Wpływ wybranych czynników psychologicznych i socjalnych na chęć powrotu do aktywności 

zawodowej pacjentów po zabiegach dyskopatii lędźwiowej i szyjnej 

Influence of Some Psychological and Social Aspects on Willingness to Return to Occupational 

Activity of Patients after Lumbar and Cervical Discectomy 

Renata Waliszewska, Piotr Zieliński, Marek Harat 65 

Związek między typami zachowań i przeżyć w pracy a zmiennymi społeczno-demograficznymi 

w grupie pielęgniarek neurologicznych 

The Relationship Between Types of Behavior and Experience in Labor and Socio-demographic 

Variables in a Group of Neurological Nurses 

Joanna Olkiewicz, Anna Andruszkiewicz 70 

Opis przypadku/Case Report 

Proces pielęgnowania pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu – studium indywidualnego 

przypadku 

Nursing Care Plan of Patient after Ischemic Stroke – Case Study 

Dorota Słodownik, Marcelina Skrzypek-Czerko, Anna Roszmann, Magdalena Kozłowska 76 

Artykuły poglądowe/Review 

Zastosowanie przymusu bezpośredniego wobec pacjenta. Aspekt prawny (1) 

The Use of Direct Force to the Patient. The Legal Aspect (1) 

Cecylia Kwapińska, Lech Grzelak 83 

45

PIELĘGNIARSTWO 

NEUROLOGICZNE I NEUROCHIRURGICZNE 


46 

Rada Redakcyjna/editoRial BoaRd 

Redaktor naczelny/Editor-in-Chief 

Robert Ślusarz 

(UMK, CM, Bydgoszcz, Polska) 

Zastępcy redaktora naczelnego/Deputy Editors 

Beata Haor 

(WSHE, Włocławek, Polska) 

Monika Biercewicz 


Redaktorzy międzynarodowi/International Editors 

Janice L. Hinkle 

(The Catholic University of America, USA) 

Catheryne Waterhouse 

(Royal Hallamshire Hospital, Sheffield, UK) 

Sekretarze redakcji/Managing Editors 

Dorota Kochman 


Wanda Stefańska 

(WSHE Włocławek, Polska) 

Dorota Wojciechowska 


Redaktorzy językowi/Language Editors 

Mary E. Braine 

(University of Salford, England) 

Joanna Skiba 


Adam Wróbel 


Redaktor statystyczny/Statistical Editor 

Magdalena Zając 

(UKW, Bydgoszcz, Polska) 

Redaktorzy tematyczni/Section Editors 

Krystyna Jaracz (UM, Poznań, Polska) 

Pielęgniarstwo neurologiczne 

Regina Lorencowicz (UM, Lublin, Polska) 

Pielęgniarstwo neurochirurgiczne 

MiędzynaRodowa Rada naukowa/ 

inteRnational Scientific BoaRd 

Ewa Barczykowska 


Monika Biercewicz 


Mary E. Braine 

(University of Salford, England) 

Sharryn Byers 

(Nepean Hospital Sydney, Australia) 

Vicki Evans 

(Royal North Shore Hospital, Sydney, Australia) 

Theresa Green 

(University of Calgary, Calgary, Canada) 

Beata Haor 


Janice L. Hinkle 

(The Catholic University of America, USA) 

Krystyna Jaracz 

(UM, Poznań, Polska) 

Hatice Kaya 

(Istanbul University, Istanbul, Turkey) 

Lenka Kopacevic 

(University Hospital Center, Zagreb, Croatia) 

Regina Lorencowicz 

(UM, Lublin, Polska) 

Jasna Nikolcic 

(Special Hospital for Cerebrovascular Disease, Belgrade, Serbia) 

Alvisa Palese 

(Udine University, Italy) 

Virginia Prendergast 

(Barrow Neurological Institute, Phoenix, Arizona, USA) 

Joanna Rosińczuk-Tonderys 

(AM, Wrocław, Polska) 

Marcelina Skrzypek-Czerko 

(GUM, Gdańsk, Polska) 



Catheryne Waterhouse 

(Royal Hallamshire Hospital, Sheffield, UK) 

Redakcja/Editorial Office: Instytut Nauk o Zdrowiu WSHE we Włocławku, ul. Okrzei 94 A, 87-800 Włocławek, Polska – Poland 

tel.: +48 516 856 939, e-mail: redakcja.pnn@o2.pl, www.pnn.wshe.pl 

Wydawca/Published by: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, Plac Wolności 1, 87-800 Włocławek, 

Polska – Poland, tel. +48 54 425 20 07 w. 44, e-mail: wydawnictwa@wshe.pl, www.pnn.wshe.pl 

Grafika/Graphics: Karolina Janik Okładka/Cover: Dorota Magier 

©WSHE Włocławek and Editorial Board, Wszelkie prawa zastrzeżone/All rights reserved. Wydawca/Redakcja nie ponosi odpowiedzialności 

za treść reklam oraz artykuły sponsorowane. The Publisher/Editors accept no responsibility for the advertisement contents and sponsored 

articles.

Od Redakcji/Editorial 

W przekazywanym w Państwa ręce numerze rozpoczynamy prezentację członków Komitetu Naukowego/ Dear 

Readers, this issue is the first in which you will find the introduction of the Members of the Scientific Board. 

Janice L. Hinkle, RN, Ph.D., CNRN. She is currently an Associate Professor of Nursing at The Catholic 

University of America and Director at large of the American Association of Neuroscience Nurses. She has been 

a certified neuroscience registered nurse (CNRN) since 1989 and was a section 

editor and contributor for the last two editions of the AANN Core Curriculum 

for Neuroscience Nursing. She is the editor of Brunner & Suddarth’s Textbook 

of Medical-Surgical Nursing published by Lippincott, Williams & Wilkins, 

Philadelphia, Pennsylvania, USA. 

She currently teaches nursing assessment and nursing research. Her main 

interest in research has been to study functional recovery after stroke. She is an 

author and co-author of numerous publications, e.g. functional recovery after 

stroke, research priorities for neuroscience nursing and the needs of family 

members visiting intensive care units and other areas of neuroscience nursing. 

She has rich international experience involving four years as Senior Research 

Fellow in a Fellowship sponsored by the Medical Research Council, UK that 

was spent working as a Nurse Consultant with the Oxford University Acute 

Stroke Programme in the Nuffield Department of Clinical Medicine. She has 

taken part in numerous research projects such as the Reliability and Validity of 

the Alpha FIM TM at the Oxford Radcliffe Hospitals NHS Trust and a survey 

of nurse, physician, and family member needs regarding visitation in the ICU setting. She is a member of the 

American Association of Neuroscience Nurses and the World Federation of Neuroscience Nurses. 

Janice L. Hinkle, RN, Ph.D., CNRN. Obecnie profesor nadzwyczajny pielęgniarstwa w The Catholic 

University of America i dyrektor regionalny Amerykańskiego Towarzystwa Pielęgniarek Neurologicznych (AANN). 

Od 1989 roku posiada tytuł dyplomowanej pielęgniarki neurologicznej (CNRN) i dwukrotnie przyczyniła się do 

opracowania materiału i wytycznych obowiązujących w zaakceptowanym przez AANN Curriculum Pielęgniarstwa 

Neurologicznego. Pod jej redakcją ukazał się podręcznik Brunner & Suddarth’s Textbook of Medical-Surgical 

Nursing wydany przez Lippincott, Williams & Wilkins, Philadelphia, Pennsylvania, USA. Obecnie wykłada 

ocenę pielęgniarską i badania w pielęgniarstwie. W pracy naukowej skupia się na badaniach nad odzyskiwaniem 

funkcjonalności u pacjentów po udarze. Jest autorką i współautorką licznych publikacji, m.in. na temat powrotu 

funkcjonalności u pacjentów po udarze, priorytetów badawczych w pielęgniarstwie neurologicznym, potrzeb osób 

odwiedzających swoich krewnych na oddziale intensywnej opieki medycznej oraz innych obszarów pielęgniarstwa 

neurologicznego. Posiada bogate doświadczenie w pracy poza granicami Stanów Zjednoczonych, m.in. w Nuffield 

Department of Clinical Medicine, gdzie przez cztery lata jako Starszy Członek Towarzystwa Badawczego, wspieranego 

przez Medical Research Council w Wielkiej Brytanii, pracowała jako Konsultantka Pielęgniarstwa w ramach 

programu Uniwersytetu Oxfordzkiego zajmującego się ostrymi udarami. Brała udział w licznych projektach 

badawczych, takich jak Wiarygodność i Skuteczność Skali Alpha FIM TM przy Oxford Radcliffe Hospitals NHS Trust 

a także badania potrzeb pielęgniarek, lekarzy i krewnych w odniesieniu do odwiedzin pacjentów przebywających 

na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Jest również członkiem Amerykańskiego Towarzystwa Pielęgniarek 

Neurologicznych i Światowej Federacji Pielęgniarstwa Neurologicznego. 

47




eISSN 2299-0321 ISSN 2084-8021 www.pnn.wshe.pl Artykuł Oryginalny/Original 

48 

Pielęgniarstwo Neurologiczne i Neurochirurgiczne 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 48-57 

Wybrane uwarunkowania jakości życia w chorobie Parkinsona 

Chosen Factors of Quality of Life with Parkinson’s Disease 

Regina Lorencowicz 1 , Józef Jasik 1 , Arkadiusz Podkowiński 2 , Marta Ruchała 3 , 

Elżbieta Przychodzka 1 , Agnieszka Brzozowska 4 

1 Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego UM w Lublinie 

2 Katedra i Klinika Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej UM w Lublinie 

3 Student UM w Lublinie 

4 Zakład Matematyki i Biostatystyki Medycznej UM w Lublinie 

Streszczenie 

Wprowadzenie. Coraz większe znaczenie w procesie leczenia choroby Parkinsona przywiązuje się do działań zmierzających 

do poprawy funkcjonowania pacjenta w codziennym życiu. Zainteresowanie nauk medycznych przesunęło 

się poza tradycyjny, czysto medyczny obszar działania, skupiając się na aktywności podopiecznych w różnych 

dziedzinach życia. 

Cel. Celem pracy była ocena wpływu wybranych czynników na jakość życia pacjentów z chorobą Parkinsona. 

Materiał i metody. Badania przeprowadzono wśród 75 osób z chorobą Parkinsona w Krakowskim Stowarzyszeniu 

Chorych z Chorobą Parkinsona, w Krakowskiej Klinice Neurologii oraz w Sądeckiej Przychodni Kolejowej 

w okresie od listopada 2010 do kwietnia 2011 roku. Materiał badawczy w pracy został zebrany za pomocą standaryzowanego 

kwestionariusza Parkinson’s Disease Questionnaire 39 (PDQ 39) służącego do oceny jakości życia 

i stanu zdrowia pacjentów z chorobą Parkinsona, skali Lawtona (Instrumental Activities of Daily Living – IADL) 

służącej do oceny sprawności funkcjonalnej badanych w zakresie złożonych czynności życia codziennego oraz geriatrycznej 

skali depresji. 

Wyniki. Badania wykazały, że choroba Parkinsona negatywnie oddziałuje na wszystkie badane składowe jakości 

życia. W największym stopniu ogranicza mobilność pacjentów (74%), uniemożliwia sprawne wykonanie podstawowych 

czynności dnia codziennego (69%). W następstwie choroby 61% badanych, odczuwa stały dyskomfort 

ciała oraz ograniczenia funkcji poznawczych. Aż 60% ma problemy rodzące się w kontaktach z innymi ludźmi 

z powodu stygmatyzacji choroby, zaś 57% problemy w zakresie komunikowania się oraz zaburzeń emocjonalnych. 

Wykazano również, że tylko 36% pacjentów nie było obciążonych depresją, u 61% badanych stwierdzono umiarkowane 

nasilenie depresji. 

Wnioski. Choroba Parkinsona w największym stopniu ogranicza możliwości swobodnego przemieszczania się 

pacjenta zarówno w miejscu publicznym jak i w obrębie własnego mieszkania. Choroba pozbawia człowieka możliwości 

sprawnego posługiwania się telefonem, który jest podstawowym narzędziem komunikacji. Chorzy, którzy 

sami prowadzą gospodarstwo domowe wykazują większą odporność psychiczną w obliczu ciężkiej i nieuleczalnej 

choroby, pomimo większych dysfunkcji w zakresie sprawności funkcjonalnej. Objawy depresji są jednym z czynników, 

które obniżają jakość życia w chorobie Parkinsona. (PNN 2012;1(2):48-57) 

Słowa kluczowe: choroba Parkinsona, wydolność funkcjonalna, depresja, jakość życia 

Abstract 

Background. The most significant aim of treatment for Parkinson’s disease is the improvement of functioning 

of the patient in the daily living. The interest of medical sciences moved beyond the traditional, purely medical 

area of action, focusing on different fields of their life. 

Aim. The assessment of relations of chosen factors to the quality of life of patients with Parkinson’s disease was the 

purpose of this work.

Lorencowicz i wsp. / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 48-57 

Material and methods. The research was conducted among 75 patients with Parkinson’s disease in the University 

Department of Neurology in Cracow and in Sądecki Railway Outpatient in the period from November 2010 to 

April 2011. The data was collected with the standardized Parkinson’s Disease Questionnaire 39 (PDQ 39) used 

for the evaluation of the quality of life and clinical state in patients with Parkinson’s disease, with Lawtona scale 

(Instrumental Activities of Daily Living – IADL) used for the assessment of functional efficiency in complex activities 

of everyday life and with the geriatric depression scale. 

Results. The research showed that Parkinson’s disease had an adverse impact on all examined aspects of the quality 

of life. To a great degree, the disease limits the patients’ mobility (74%) and makes it impossible to perform 

basic everyday activities (69%). As a result of illness, 61% of the examined patients feel permanent discomfort of 

the body and limited cognitive functions. As many as 60% have problems arising from contacts with other people 

because of the stigmatization of their illness, whereas 57% have problems in communicating and emotional disorders. 

Results also showed a moderate grade of depression in 61% of the examined people and only 36% of patients 

had no symptoms of depression. 

Conclusions. Parkinson’s disease to the greatest degree limits abilities of free migration of the patient, both in 

a public place and within their own flat. The illness deprives of possibilities to use the phone which is a basic tool 

of communication. The patients who run their household alone demonstrate a greater psychological resistance in 

the face of heavy and incurable illness in spite of greater functional dysfunctions. Symptoms of depression are one 

of the factors which lower the quality of life in Parkinson’s disease. (PNN 2012;1(2):48-57) 

Key words: Parkinson’s disease, functional efficiency, depression, quality of life 

Wprowadzenie 

Ostatnie dekady przyniosły gwałtowny wzrost zainteresowania 

jakością życia osób niepełnosprawnych, 

czego wymownym wyrazem jest ustanowienie przez 

Radę Unii Europejskiej roku 2003 — Europejskim 

Rokiem Osób Niepełnosprawnych (Decyzja Rady UE 

nr 2001/903/WE). Coraz częściej w badaniach dotyczących 

następstw choroby Parkinsona odchodzi się 

od zasady wyłącznie biologicznego oceniania zdrowia 

pacjenta, a przyjmuje się bardziej holistyczny punkt 

widzenia, w którym szczególną uwagę zwraca się na 

emocjonalne doznania osoby z deficytami neurologicznymi. 

Coraz większe znaczenie w procesie leczenia 

choroby Parkinsona przywiązuje się do działań zmierzających 

do poprawy funkcjonowania pacjenta w codziennym 

życiu. Oceny wyników leczenia oparte na 

kryterium biologicznym stały się już niewystarczające 

[1]. Zainteresowanie nauk medycznych przesunęło się 

poza tradycyjny, czysto medyczny obszar działania, 

skupiając się na aktywności podopiecznych w różnych 

dziedzinach życia [2]. Człowiek niepełnosprawny, pomimo 

swej ułomności, ze swego życia winien być zadowolony, 

bowiem zadowolony człowiek widzi sens 

życia, co warunkuje jego szczęście. Łatwiej wtedy jest 

mu żyć, także łatwiej jest wszystkim innym z nim przebywać 

oraz współpracować z nim w procesie leczenia 

i rehabilitacji [3]. 

Choroba Parkinsona dotyka ludzi w wieku produkcyjnym 

między 40 a 60 rokiem życia, jest następstwem 

procesów degeneracyjnych komórek nerwowych 

w istocie szarej mózgu. W wyniku procesu chorobowego 

mózg zmniejsza wydzielanie dopaminy, która jest 

odpowiedzialna za transmisję sygnałów pomiędzy istotą 

czarną a ciałem prążkowanym w kresomózgowiu [4]. 

Pojawia się drżenie spoczynkowe, wzmożone napięcie 

mięśniowe (sztywność mięśni) oraz spowolnienie ru- 

chowe [5]. Choroba prowadzi do stopniowej utraty 

sprawności fizycznej i całkowitego uzależnienia pacjenta 

od pomocy innych w elementarnych czynnościach 

dnia codziennego. 

Celem pracy była ocena wpływu wybranych czynników 

na jakość życia pacjentów z chorobą Parkinsona. 

Autorzy wybrali do analizy między innymi stopień 

utraty sprawności funkcjonalnej, nasilenie objawów 

depresji, wykształcenie badanych oraz sposób prowadzenia 

gospodarstwa domowego. 

Materiał i metoda 

Badania przeprowadzono w Krakowskim Stowarzyszeniu 

Chorych z Chorobą Parkinsona, w Krakowskiej 

Klinice Neurologii oraz w Sądeckiej Przychodni 

Kolejowej. Kwestionariusz ankiety wypełniło 75 osób 

z chorobą Parkinsona. Wśród ankietowanych było 65 

(86,67%) mężczyzn i 10 (13,33%) kobiet. W badanej 

populacji przeważały osoby legitymujące się wyższym 

wykształceniem (n=47; 62,67%), wykształcenie średnie 

miało 18 badanych (24,00%), najmniejsza grupa 

respondentów (n=10; 13,33%) zakończyła edukację 

na poziomie podstawowym lub zawodowym. Większość 

ankietowanych prowadziło gospodarstwo domowe 

wspólnie z rodziną (n=55; 73,33%), pozostała grupa 

badanych (n=20; 26,67%) zamieszkiwała samotnie. 

Prawie wszyscy badani (n=70; 93,33%) mieszkali 

w warunkach nie przystosowanych do potrzeb wynikających 

ze specyfiki choroby Parkinsona. 

Materiał badawczy w pracy został zebrany za pomocą 

kwestionariusza ankiety. Pierwsza część kwestionariusza 

zawierała pytania, których celem było zebranie 

podstawowych danych demograficznych charakteryzujących 

badaną populację. 

Drugą część ankiety stanowił standaryzowany 

międzynarodowy kwestionariusz PDQ 39 (Parkinson’s 

49

Disease Questionnaire 39) składający się z 39 pytań. 

Jest to uniwersalne narzędzie służące do oceny jakości 

życia i stanu zdrowia pacjentów z chorobą Parkinsona 

[6]. Kwestionariusz PDQ 39 umożliwia ocenę w skali 

liczbowej jakości życia w zakresie ośmiu podstawowych 

kategorii, do których zaliczono: mobilność (10 pytań), 

czynności dnia codziennego (6 pytań), emocjonalne 

samopoczucie (6 pytań), konfrontacja z otoczeniem 

(4 pytania), wsparcie społeczne (3 pytania), zaburzenia 

funkcji poznawczych (4 pytania), komunikację 

(3 pytania) oraz dyskomfort ciała (3 pytania). Wszystkie 

pytania są kodowane w ten sam sposób: 0 = nigdy, 

1 = sporadycznie, 2 = czasami, 3 = często, 4 = zawsze (lub 

może wcale nie dotyczy). Dla każdej grupy stworzono 

osobny wzór do obliczenia wskaźnika, jakości życia. Każda 

składowa jakości życia była skalowana od 0 (nie ma 

problemu) do 100 (maksymalny poziom problemu). 

Następna część kwestionariusza zawierała standaryzowane 

narzędzie służące do oceny sprawności funkcjonalnej 

badanych w zakresie złożonych czynności 

życia codziennego (obowiązki zawodowe, prowadzenie 

finansów, dotrzymywanie umówionych terminów, samodzielnego 

podróżowania, używania urządzeń domowych, 

telefonu, sprzątanie, gotowanie, kontrola 

przyjmowania lekarstw) – skalę Lawtona IADL (Instrumental 

Activities of Daily Living). Skala zawiera osiem 

pytań. Przy każdym pytaniu ankietowany ma możliwość 

wyboru odpowiedzi: bez pomocy (3) z niewielką 

pomocą (2), nie jest w stanie (1) [7]. 

Ostatnia część ankiety zawierała geriatryczną skalę 

oceny depresji. Składa się z 15 pytań, gdzie przy każdym 

pytaniu respondent może odpowiedzieć TAK lub 

NIE. Pozytywna odpowiedź punktowana jest jako 1, 

natomiast negatywna jako 0. W skali tej obowiązuje 

Tabela 1. Sprawność funkcjonalna (IADL) ankietowanych 

następująca punktacja: 0–5 stan prawidłowy, 6–10 depresja 

umiarkowana, 11–15 depresja ciężka [8]. 

Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. 

Wartości analizowanych parametrów mierzalnych 

przedstawiono przy pomocy wartości średniej, 

50 


mediany i odchylenia standardowego a dla niemierzalnych 

przy pomocy liczności i odsetka. Dla cech mierzalnych 

normalność rozkładu analizowanych parametrów 

oceniano przy pomocy testu W Shapiro-Wilka. 

Do porównania dwóch grup niezależnych zastosowano 

test U Manna-Whitneya. Dla więcej niż dwóch 

grup zastosowano test Kruskala-Wallisa. Do zbadania 

związku pomiędzy zmiennymi zastosowano korelację 

r-Spearmana. Dla niepowiązanych cech jakościowych 

do wykrycia istnienia różnic między porównywanymi 

grupami użyto testu jednorodności Ch 2 . Do zbadania 

istnienia zależności między badanymi cechami użyto 

testu niezależności Ch 2 . Przyjęto poziom istotności 

p

w stanie bez pomocy innych osób dotrzeć do miejsc 

położonych dalej niż miejsca codziennego spaceru. 

Taki sam odsetek ankietowanych ma problem ze 

sprawnym wykonywaniem najprostszych prac domowych 

(np. sprzątaniem). Zdecydowana większość 

pacjentów z Parkinsonizmem nie potrafi sprawnie 

operować gotówką (89,33%), przygotować i przyjmować 

leki (88%) czy przygotowywać posiłek (81,34%). 

Najmniej problemów sprawiało ankietowanym pranie 

swoich rzeczy i wychodzenie po drobne zakupy spożywcze, 

jednak i te czynności stosunkowo sprawnie 

wykonywała zaledwie około jedna trzecia badanych 

(odpowiednio 32% i 34,67%). 


Tabela 2. IADL a wykształcenie, prowadzenie gospodarstwa domowego, depresja 

Ocena IADL 

Średnia Odch. 

std. 

Min. Max. 

Analiza 

statystyczna 

Wykształcenie 

• Podstawowe/zawodowe 

• Średnie 

• Wyższe 

Gospodarstwo domowe 

11,30 

14,61 

12,60 

1,64 

4,23 

2,92 

9,00 

10,00 

8,00 

14,0 

24,0 

21,0 

H=5,98; 

p=0,05 

• Z rodziną 13,18 3,61 8,00 24,00 Z=-0,68; 

• Sam/sama 

Objawy depresji 

12,15 2,11 8,00 16,00 p=0,50 

• Brak objawów 13,53 3,36 8,00 24,00 Z=-2,63; 

• Umiarkowana/ciężka 10,94 2,15 8,00 14,00 p=0,008* 

Tabela 3. Nasilenie depresji w badanej grupie 

N % 

Brak 27 36,00 

Umiarkowana 46 61,33 

Ciężka 2 2,67 

Tabela 4. Zestawienie twierdzeń wchodzących w skład skali oceny depresji 

Skoro choroba Parkinsona powoduje tak duże 

dysfunkcje sprawności funkcjonalnej postanowiono 

sprawdzić jakie pozamedyczne uwarunkowania mogą 

usprawnić funkcjonowanie osoby dotkniętej tą nieuleczalną 

chorobą we współczesnym społeczeństwie. Wyniki 

przeprowadzonej analizy zaprezentowano w tabeli 

2. Z badań zobrazowanych w tabeli wynika, że 

brak wykształcenia przyczynia się do szybszego spadku 

sprawności funkcjonalnej spowodowanego przez cho- 

robę Parkinsona. Stwierdzone różnice 

były bliskie istotności statystycznej 

(p=0,05). Jak wynika z analizy deklaracji 

badanych zaprezentowanej 

w tabeli 2 pacjenci prowadzący sami 

gospodarstwo domowe nieznacznie 

bardziej (brak istotności statystycznej 

p=0,50) odczuwają dysfunkcje wynikające 

ze spadku sprawności funkcjonalnej 

(12,15) niż badani mieszkający 

z rodziną (13,18). 

Ocena występowania objawów 

depresji w badanej grupie 

Następnym celem autorów 

było sprawdzenie czy i w jakim zakresie 

choroba Parkinsona wywiera 

piętno na samopoczuciu psychicznym pacjenta. Przeprowadzane 

badania wykazały, że średnia ocena poziomu 

depresji w badanej grupie wynosiła 6,01 ± 2,22, 

(od 0 do 12 pkt.). Wyniki przedstawione w tabeli 3 

ujawniają, że choroba Parkinsona ma destrukcyjny 

wpływ na stan psychiczny pacjenta. Wyrazem tego jest 

fakt, że aż u niemal dwóch trzecich badanych (64%) 

stwierdzono mniejsze lub większe nasilenie objawów 

depresji. W tabeli 4 przedstawiono zestawienie twierdzeń 

związanych z oceną nasilenia depresji w badanej 

populacji. Dane zawarte w tabeli wskazują między 

innymi, że choroba w odczuciu badanych wywołuje 

Twierdzenia 

N 

Tak 

% N 

Nie 

% 

1. Myśląc o całym swoim życiu, czy jest Pan(i) z niego zadowolony(a)? 52 69,33 23 30,67 

2. Czy zmniejszyła się liczba Pana(i) aktywności i zainteresowań? 68 90,67 7 9,33 

3. Czy ma Pan(i) poczucie pustki w życiu ? 34 45,33 41 54,67 

4. Czy często czuje się Pan(i) znudzony(a)? 34 45,33 41 54,67 

5. Czy zwykle jest Pan(i) pogodny/a? 24 32,00 51 68,00 

6. Czy obawia się Pan(i), że może się zdarzyć Panu(i) coś złego? 50 66,67 25 33,33 

7. Czy przez większość czasu czuje się Pan(i) szczęśliwy(a)? 29 38,67 46 61,33 

8. Czy często czuje się Pan(i) bezradny(a)? 47 62,67 28 37,33 

9. Czy woli Pan(i) zostać w domu niż wyjść i spotkać się z ludźmi ? 57 76,00 18 24,00 

10. Czy czuje Pan(i), że ma więcej kłopotów z pamięcią niż inni ludzie? 70 93,33 5 6,67 

11. Czy myśli Pan(i), że wspaniale jest żyć? 51 68,00 24 32,00 

12. Czy obecnie czuje się Pan(i) gorszy(a) od innych ludzi? 37 49,33 38 50,67 

13. Czy czuje się Pan(i) pełny(a) energii? 28 37,33 47 62,67 

14. Czy uważa Pan(i), że sytuacja jest beznadziejna? 31 41,33 44 58,67 

15. Czy myśli Pan(i), że większości ludzi wiedzie się lepiej niż Panu(i)? 55 73,33 20 26,67 

51

kłopoty z pamięcią (93,33%), ogranicza aktywność 

życiową i krąg zainteresowań (90,33%), odbiera motywację, 

żeby wyjść z domu i spotkać się z przyjaciółmi 

(78%), przyczynia się do obniżenia statusu ekonomicznego 

(73,33%), zabiera pogodę ducha (68%). Warto 

jednak podkreślić, że pomimo tych defetystycznych 

opinii ogromna większość pacjentów doświadczonych 

przez chorobę Parkinsona jest zadowolona ze swego życia 

(69,33%) oraz docenia jego wartość (68%). 

Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała, że 

istotną (p=0,008) przyczyną wywołującą objawy depresji 

jest utrata sprawności funkcjonalnej (tabela 2). 

Przeprowadzone badania wykazały, że poziom 

wykształcenia oraz sposób prowadzenia gospodarstwa 

domowego nie ma istotnego wpływu na nasilenie 

objawów depresji (tabela 5). Dane zestawione w tabeli 

wskazują, że ankietowani, którzy sami prowadzą 

gospodarstwo domowe wykazują większą odporność 

psychiczną w obliczu ciężkiej i nieuleczalnej choroby, 

pomimo większych dysfunkcji w zakresie sprawności 

funkcjonalnej. 

Ocena jakości życia badanych z chorobą Parkinsona 

Skoro depresja jest zjawiskiem powszechnym 

wśród pacjentów z chorobą Parkinsona, to zasadnym 

jest pytanie jak bardzo choroba Parkinsona obniża jakość 

życia osób nią dotkniętych i na które aspekty codziennego 

funkcjonowania jednostki rozwój choroby 

ma najbardziej destrukcyjny wpływ (tabela 6). Ana- 

52 


Tabela 5. Depresja a wykształcenie, prowadzenie gospodarstwa domowego 

liza statystyczna pozwala na stwierdzenie, że choroba 

Parkinsona negatywnie oddziałuje na wszystkie badane 

składowe jakości życia. W największym stopniu 

ogranicza możliwości swobodnego przemieszczania się 

pacjenta zarówno w miejscu publicznym, jak i w obrębie 

własnego mieszkania. Utrudnia bądź uniemożliwia 

sprawne wykonanie podstawowych czynności dnia codziennego. 

W następstwie choroby badani odczuwali 

stały dyskomfort ciała, mieli ograniczone funkcje 

Brak objawów Umiarkowana/ciężka Razem Analiza 

N (%) N (%) N (%) statystyczna 

Wykształcenie 

• Podstawowe/zawodowe 4 (40,00) 6 (60,00) 10 (100) 

Chi2 • Średnie 

• Wyższe 

Gospodarstwo domowe 

9 (50,00) 

14 (29,79) 

9 (50,00) 

33 (70,21) 

18(100) 

47 (100) 

=2,39; 

p=0,30 

• Z rodziną 19 (34,55) 36 (65,45) 55 (100) Chi2 =0,19; 

• Sam/sama 8 (40,00) 12 (60,00) 20 (100) 

p=0,66 

Tabela 6. Wpływ choroby Parkinsona na obniżenie poziomu jakości życia w badanej grupie 

poznawcze oraz skarżyli się na problemy rodzące się 

w kontaktach z innymi ludźmi. Nieco mniejsze spustoszenia 

w codziennym życiu badanych stwierdzono 

w zakresie samopoczucia emocjonalnego i komunikacji, 

a zwłaszcza w ich ocenie wsparcia społecznego. 

Wyniki badań zestawione w tabeli 1 wskazują, 

że choroba Parkinsona prowadzi do znacznego ograniczenia 

sprawności funkcjonalnej pacjentów. Skłoniło 

to autorów do sprawdzenia z jak dużą siłą ten aspekt 

choroby przyczynia się do obniżenia poziomu jakości 

życia respondentów. Przeprowadzona analiza wykazała 

bardzo silny związek pomiędzy sprawnością funkcjonalną 

a poziomem jakości życia pacjentów z chorobą 

Parkinsona. Badania ujawniły istotną dodatnią korelację 

pomiędzy poziomem sprawności funkcjonalnej 

a następującymi składowymi oceny poziomu jakości 

życia: mobilności (r=0,74), czynności dnia codziennego 

(r=0,54), samopoczucia emocjonalnego (r=0,36) 

oraz funkcji poznawczych (r=0,27) i komunikacji 

(r=0,28) (tabela 7, ryc. 1-5). 

Składowe PDQ 39 Średnia Mediana Min. Max. Odch. std. 

Mobilność 73,73 72,50 27,50 117,50 21,07 

Czynności dnia codziennego 69,11 66,67 25,00 104,17 19,87 

Samopoczucie emocjonalne 56,78 54,17 29,17 91,67 18,93 

Konfrontacja z otoczeniem 60,08 62,50 25,00 106,25 17,67 

Wsparcie społeczne 49,56 50,00 25,00 83,33 19,32 

Funkcje poznawcze 60,67 62,50 25,00 100,00 27,59 

Komunikacja 56,89 58,33 25,00 100,00 22,82 

Dyskomfort ciała 62,78 66,67 25,00 100,00 21,93

Tabela 7. Wpływ choroby Parkinsona na obniżenie poziomu 

jakości życia z uwzględnieniem sprawności funkcjonalnej 

(IADL) 

Składowe PDQ 39 

Analiza statystyczna 

R p 

Mobilność 0,74 0,000001* 

Czynności dnia codziennego 0,54 0,000001* 

Samopoczucie emocjonalne 0,36 0,002* 

Konfrontacja z otoczeniem 0,20 0,08 

Wsparcie społeczne 0,19 0,10 

Funkcje poznawcze 0,27 0,02* 

Komunikacja 0,28 0,02* 

Dyskomfort ciała 0,18 0,12 

Rycina 1. Związek pomiędzy IADL a czynnościami dnia codziennego 

Choroba Parkinsona jest schorzeniem nieuleczalnym, 

a działania stricte medyczne tylko w niewielkim 

stopniu mogą poprawić funkcjonowanie pacjenta. 

Dlatego w następnym etapie badań autorzy postanowili 

sprawdzić czy wybrane uwarunkowania nie związane 

bezpośrednio z procesem leczenia mają istotny wpływ 

na poziom jakości życia badanych. 

Przeprowadzona analiza wskazuje, że im wyższy 

poziom wykształcenia tym mniej destrukcyjnie choroba 

Parkinsona wpływa na jakość życia pacjentów. 

Tylko w zakresie mobilności badani, którzy skończyli 


edukację szkolną na poziomie podstawowym lub zawodowym 

mniej dotkliwie odczuwali skutki choroby. Być 

może dzięki pracy fizycznej ich ciało lepiej adaptowało 

się do narastających w wyniku procesu chorobowego 

ubytków neurologicznych. Stwierdzone różnice nie 

były jednak istotne statystycznie (p>0,05) (tabela 8). 

Rycina 2. Związek pomiędzy IADL a mobilnością 

Rycina 3. Związek pomiędzy IADL a funkcjami poznawczymi 

Następnie oceniono skalę wpływu objawów depresji 

na jakość życia pacjentów dotkniętych przez chorobę 

Parkinsona. Przeprowadzone badania wykazały, 

że objawy depresji są jednym z czynników, które obniżają 

jakość życia w chorobie Parkinsona. Stwierdzono, 

że depresja w sposób istotny statystycznie negatywnie 

Tabela 8. Wpływ choroby Parkinsona na obniżenie poziomu jakości życia z uwzględnieniem wykształcenia 

Składowe 

PDQ 39 

Podstawowe/ 

zawodowe 

Średnie Wyższe Analiza 

statystyczna 

Średnia Odch. std Średnia Odch. std Średnia Odch. std 

H p 

Mobilność 62,25 19,38 80,69 20,56 73,51 20,90 3,76 0,13 

Czynności dnia codziennego 60,42 21,09 70,14 18,65 70,57 20,01 1,29 0,52 

Samopoczucie emocjonalne 53,33 13,58 61,34 18,95 55,76 19,90 1,39 0,50 

Konfrontacja z otoczeniem 66,25 12,22 62,50 19,53 57,85 17,80 3,53 0,17 

Wsparcie społeczne 55,83 15,74 51,39 20,66 47,52 19,50 1,80 0,41 

Funkcje poznawcze 73,13 19,78 63,89 28,89 56,78 28,04 3,06 0,22 

Komunikacja 60,83 19,27 58,80 21,67 55,32 24,17 1,16 0,56 

Dyskomfort ciała 72,50 14,19 68,06 19,23 58,69 23,44 4,25 0,20 

53

wpływa na mobilność ankietowanych (p=0,02) oraz 

na wykonywanie przez respondentów czynności dnia 

codziennego (p=0,05). W pozostałych składowych 

destrukcyjny wpływ depresji na poziom jakości życia 

ankietowanych nie był istotny statystycznie (p>0,05) 

(tabela 9). 

Wcześniej prezentowane badania (tabela 5) ujawniły 

korzystny wpływ samodzielnego prowadzenia gospodarstwa 

domowego na obniżenie częstości występo- 

54 


wania objawów depresji u pacjentów z chorobą Parkinsona. 

Autorzy postanowili więc sprawdzić czy i jak 

mocno sposób prowadzenia gospodarstwa domowego 

wpływa na poszczególne składowe jakości życia respondentów. 

Wyniki analizy statystycznej dowodzą, że 

samodzielne funkcjonowanie w obrębie gospodarstwa 

domowego wpływa na podniesienie poziomu jakości 

życia osób doświadczonych przez chorobę Parkinsona 

(tabela 10). 

Tabela 9. Wpływ choroby Parkinsona na obniżenie poziomu jakości życia z uwzględnieniem występowania objawów depresji 


Umiarkowana/ ciężka Brak objawów Analiza 

Średnia Odch. std Średnia Odch. std 

statystyczna 

Z p 

Mobilność 78,11 19,79 59,86 19,35 3,04 0,002* 

Czynności dnia codziennego 71,64 20,08 61,11 17,33 1,94 0,05 

Samopoczucie emocjonalne 58,48 19,46 51,39 16,48 1,35 0,18 

Konfrontacja z otoczeniem 62,17 18,31 53,47 13,93 1,77 0,08 

Wsparcie społeczne 49,71 19,73 49,07 18,50 0,11 0,91 

Funkcje poznawcze 63,49 28,66 51,74 22,26 1,54 0,12 

Komunikacja 58,77 23,49 50,93 19,99 1,13 0,26 

Dyskomfort ciała 65,06 22,24 55,56 19,80 1,54 0,12 

Tabela 10. Wpływ choroby Parkinsona na obniżenie poziomu jakości życia z uwzględnieniem sposobu prowadzenia gospodarstwa 

domowego 


Z rodziną Sam/sama Analiza 

Średnia Odch. std Średnia Odch. std 

statystyczna 

Z p 

Mobilność 76,23 21,69 66,88 18,01 -1,63 0,10 

Czynności dnia codziennego 71,29 20,26 63,13 17,85 -1,13 0,26 

Samopoczucie emocjonalne 59,32 18,49 49,79 18,80 1,92 0,06 

Konfrontacja z otoczeniem 62,73 17,92 52,81 15,10 1,97 0,04* 

Wsparcie społeczne 50,76 20,11 46,25 16,99 0,88 0,38 

Funkcje poznawcze 63,75 28,09 52,19 24,86 1,53 0,13 

Komunikacja 59,70 22,44 49,17 22,60 1,85 0,07 

Dyskomfort ciała 64,85 21,85 57,08 21,68 1,20 0,23 

Rycina 4. Związek pomiędzy IADL a komunikacją Rycina 5. Związek pomiędzy IADL a samopoczuciem

Istotny statystycznie wpływ samodzielnego zamieszkiwania 

stwierdzono w ocenie radzeniu sobie 

w konfrontacji z otoczeniem (p=0,04) oraz bliski istotności 

w ocenie samopoczucia emocjonalnego (p=0,06) 

i komunikacji (p=0,07). Przeprowadzone badania 

wskazują jak istotną rolę w procesie rehabilitacji społecznej 

pacjentów z chorobą Parkinsona odgrywa przystosowanie 

mieszkania do potrzeb i możliwości osoby 

dotkniętej kalectwem w sposób umożliwiający jej samodzielne 

funkcjonowanie oraz grupy wsparcia. 

Dyskusja 

W literaturze istnieje wiele teorii jakości życia, 

które niekiedy trudno zdefiniować. Z pewnością jakość 

życia jest pojęciem wielowymiarowym i interdyscyplinarnym, 

łączącym ważne dziedziny życia (pracę, 

rodzinę, stan zdrowia, sytuację materialną, samorealizację). 

Z początkiem lat dziewięćdziesiątych dwudziestego 

wieku zostało wprowadzone pojęcie jakości 

życia (związane ze stanem zdrowia) [9]. Zakłada ono, 

że podstawowym warunkiem jakości życia jest zdrowie 

człowieka. Uwarunkowana jest wiekiem, płcią, czasem 

trwania choroby, miejscem zamieszkania, poziomem 

wykształcenia oraz innymi czynnikami [10]. 

Wydłużanie się życia w Polsce i na świecie sprawia, 

że wzrasta liczba osób w podeszłym wieku oraz 

ludzi z chorobą przewlekłą [10], w tym z chorobą Parkinsona. 

Choroba Parkinsona nie jest jednostką statyczną 

lecz postępującym schorzeniem ośrodkowego 

układu nerwowego. Zaburzenia ruchowe i pozaruchowe 

niestety mają różne następstwa funkcjonalne u różnych 

pacjentów, a niesprawność funkcjonalna u tych 

chorych zależy od poziomu zaawansowania choroby. 

W początkowym okresie choroby objawy zazwyczaj są 

jednostronne. Jeśli proces chorobowy obejmuje rękę 

dominującą, taka osoba będzie bardziej niesprawna niż 

osoba z takim samym stopniem niepełnosprawności, 

ale dotyczącym ręki niedominującej. Większa niepełnosprawność 

funkcjonalna będzie też u pacjentów 

z upośledzeniem chodu, niestabilnością postawy, czego 

następstwem mogą być upadki a w konsekwencji 

poważne uszkodzenia ciała [11,12]. Wszystkie metody 

leczenia stosowane w chorobie Parkinsona (zachowawcze 

i operacyjne) mają na celu poprawę funkcjonalności 

chorego. Niestety farmakoterapia, która jest podstawowym 

sposobem leczenia schorzenia może powodować 

występowanie zespołu ,,włączenia-wyłączenia” (szczególnie 

leczenie preparatami lewodopy), który także 

wpływa negatywnie na funkcjonalność chorego. 

Przeprowadzone badania potwierdziły, że osoby 

z chorobą Parkinsona mają zaburzoną codzienną funkcjonalność 

– średnia ocena sprawności funkcjonalnej 

(IADL) wynosiła 12,09 ± 3,29 (od 8 do 24). Ponadto 

wskazano czynniki sprawiające najwięcej problemów 

pacjentom z chorobą Parkinsona: 80% badanych nie 


było w stanie korzystać z telefonu, około 70% respondentów 

nie było w stanie przygotować i samodzielnie 

przyjąć leków, blisko 55% nie było w stanie zrobić zakupów, 

ponad 40% badanych nie było w stanie dotrzeć 

do miejsc poza odległością spaceru, samodzielnie 

przygotować posiłku oraz samodzielnie wykonać niektórych 

prac domowych, np. sprzątanie. Przeprowadzona 

analiza wskazuje, że choroba Parkinsona pozbawia 

człowieka możliwości sprawnego posługiwania się 

telefonem, który jest we współczesnym społeczeństwie 

podstawowym narzędziem komunikacji. Tylko jedna 

ankietowana osoba przyznała, że potrafi korzystać z tego 

urządzenia bez pomocy bliskich. Taki stan rzeczy 

jest zapewne konsekwencją sztywności oraz występujących 

w chorobie Parkinsona ruchów mimowolnych, 

które uniemożliwiają pacjentowi precyzyjne wybranie 

numeru. Sprawnego funkcjonowania w coraz szybciej 

toczącym się życiu społecznym nie ułatwia chorym 

z Parkinsonem brak możliwości samodzielnego dotarcia 

w określone miejsce. 

Badania Królikowskiej i wsp. [12] prowadzone 

wśród chorych z chorobą Parkinsona planowanych 

do zabiegów sterotaktcznych wykazały również deficyt 

w funkcjonowaniu codziennym. 86% badanych pacjentów 

posiadało problemy z poruszaniem się, 44% 

z wykonywaniem czynności związanych z higieną osobistą, 

54% ze spożywaniem posiłków, 62% z ubieraniem 

się. 

Badania Mutch i wsp. [6] potwierdzają problem 

niesprawności u chorych z chorobą Parkinsona, aż 45% 

chorych zakwalifikowano do IV i V klasy niesprawności 

według Skali Hoehna-Yahra, zaś 23% miało umiarkowaną 

niesprawność. Badania w Aberdeen potwierdziły 

największe trudności chorych z chodzeniem i ubieraniem 

się, wykonywali te działania bardzo powoli (78%), 

aż 70% badanych miało trudności w stawaniu z krzesła 

a 67% trudności w obracaniu się w łóżku. 

Nieco mniejsze spustoszenia w codziennym życiu 

badanych stwierdzono w zakresie samopoczucia 

emocjonalnego i komunikacji, a zwłaszcza w ich ocenie 

wsparcia społecznego. Wyższą jakość życia w powyższych 

składowych można częściowo tłumaczyć 

dobroczynną działalnością Krakowskiego Stowarzyszenia 

Chorych z Chorobą Parkinsona, z którego pochodziła 

większość respondentów biorących udział 

w badaniach. 

Jakość życia u osób z chorobą Parkinsona uwarunkowana 

jest nie tylko stopniem zaawansowania 

choroby i z tym związaną dysfunkcją w codziennej 

funkcjonalności, ale w ogromnym stopniu zaburzeniami 

neuropsychiatrycznymi: depresją, upośledzeniem 

funkcji poznawczych, zaburzeniami snu [13]. Według 

Jasińskiej-Myga i Sławka depresja występuje nawet 

u 60% pacjentów z chorobą Parkinsona. Pogarsza ona 

jakość życia samych pacjentów, ale także ich opiekunów. 

55

Może mieć nawet większy wpływ na pogarszanie jakości 

życia niż postęp samej choroby [14,15]. W przeprowadzonych 

badaniach problem depresji stwierdzono 

aż u 64% badanych. Analiza statystyczna wykazała, 

że istotną (p=0,008) przyczyną wywołującą objawy 

depresji jest utrata sprawności funkcjonalnej. Poziom 

wykształcenia oraz sposób prowadzenia gospodarstwa 

domowego nie miał istotnego wpływu na nasilenie objawów 

depresji. 

Przeprowadzone badania potwierdzają, że choroba 

Parkinsona ma negatywny wpływ na wszystkie składowe 

jakości życia: możliwość swobodnego poruszania 

się, wykonywanie podstawowych czynności dnia 

codziennego, funkcje poznawcze, kontakty z innymi 

ludźmi. 

Autorzy wykazali silny związek pomiędzy sprawnością 

funkcjonalną a poziomem jakości życia u pacjentów 

z chorobą Parkinsona. Ujawniono dodatnią 

korelację pomiędzy poziomem sprawności funkcjonalnej 

a składowymi oceny poziomu jakości życia (mobilnością, 

czynnościami dnia codziennego, samopoczuciem 

emocjonalnym, funkcjami poznawczymi oraz 

komunikacją). Wykazano, że objawy depresji są jednym 

z czynników, który obniża jakość życia u pacjentów 

z chorobą Parkinsona. Wpływa ona negatywnie na 

mobilność badanych, a także wykonywanie czynności 

dnia codziennego. 

Badania pokazują, że samodzielne funkcjonowanie 

w gospodarstwie domowym podnosi jakość życia 

osób z chorobą Parkinsona. Chorzy ci lepiej radzą sobie 

w ocenie samopoczucia emocjonalnego oraz komunikacji. 

Choroba Parkinsona jest schorzeniem dotyczącym 

nie tylko strefy ruchowej, ale i psychicznej. Współistniejące 

schorzenia neuropsychiatryczne, wywierają ogromny 

wpływ na przebieg samego schorzenia, jak również 

na jakość życia pacjenta oraz jego najbliższych [14]. 

Wnioski 

Rozważania podjęte w niniejszej pracy wskazują 

na dominujący wpływ sprawności funkcjonalnej na jakość 

życia pacjentów z chorobą Parkinsona. W wyniku 

przeprowadzonych badań ustalono między innymi, że: 

1. Choroba Parkinsona pozbawia człowieka możliwości 

sprawnego posługiwania się telefonem, który 

jest we współczesnym społeczeństwie podstawowym 

narzędziem komunikacji. 

2. Chorzy, którzy sami prowadzą gospodarstwo domowe 

wykazują większą odporność psychiczną 

w obliczu ciężkiej i nieuleczalnej choroby, pomimo 

większych dysfunkcji w zakresie sprawności funkcjonalnej. 

3. Choroba Parkinsona negatywnie oddziałuje na 

wszystkie składowe jakości życia. W największym 

56 


stopniu ogranicza możliwości swobodnego przemieszczania 

się pacjenta zarówno w miejscu publicznym 

jak i w obrębie własnego mieszkania. 

4. Objawy depresji są jednym z czynników, które obniżają 

jakość życia w chorobie Parkinsona. 

5. Samodzielne funkcjonowanie w obrębie gospodarstwa 

domowego wpływa na podniesienie poziomu 

jakości życia osób doświadczonych przez chorobę 

Parkinsona. 

Zalecenia dla praktyki pielęgniarskiej 

W pracy podjęto próbę analizy czynników wpływających 

na jakość życia chorych z chorobą Parkinsona, 

określono problemy chorych i ich uwarunkowania 

oraz czynniki determinujące wydolność funkcjonalną, 

występowanie depresji oraz obszary wymagające wsparcia 

opiekuńczego. W planowaniu opieki pielęgniarskiej 

należy uwzględnić fakt, że choroba Parkinsona zakłóca 

wszystkie aspekty życia pacjenta, ze względu na szybką 

progresję choroby – poważne zaburzenia motoryczne 

i upośledzenie funkcji poznawczych. Inwalidztwo wynikające 

z konsekwencji neurologicznych schorzenia 

prowadzi do ujawnienia się depresji, eliminuje pacjenta 

z życia zawodowego, społecznego oraz rodzinnego; 

izolacja i brak satysfakcji z życia pogłębiają deficyty 

neurologiczne. Jednym z podstawowych zadań pielęgniarki 

sprawującej opiekę nad pacjentem z chorobą 

Parkinsona jest poprawa ocen w zakresie wszystkich 

aspektów jakości życia chorych. 

Podziękowania 

Serdeczne podziękowania zespołowi pracującemu 

w Krakowskim Stowarzyszeniu Chorych z Chorobą 

Parkinsona a szczególnie Pani docent dr hab. n. med. 

Annie Krygowskiej-Wajs, zespołowi Katedry i Kliniki 

Neurologii Collegium Medicum UJ oraz kierownictwu 

Sądeckiej Przychodni Kolejowej za ogromną pomoc 

w zorganizowaniu spotkań z chorymi i umożliwienie 

przeprowadzenia badań składają autorzy pracy. 

Piśmiennictwo 

[1] Jasik J., Mróz A. Jakość życia i sposób funkcjonowania 

osób niepełnosprawnych w szpitalu a zarządzanie 

informacją. W: Lewandowski J., Lecewicz-Bartoszewska 

J., Sekieta M. (Red.), Ergonomia niepełnosprawnym 

w przyszłości. Łódź 2003;232-239. 

[2] Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii 

zdrowia i choroby. Collegium Medicum UJ, Kraków 

1995. 

[3] Skrzypek E. Czynniki kształtujące jakość życia. Materiały 

z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo- 

-Technicznej Ergonomia Niepełnosprawnym. Jakość 

Życia MKEN, Łódź 2001.

[4] Dubelt T. Choroba Parkinsona, objawy kliniczne, 

diagnostyka i leczenie farmakologiczne. Czelej, Lublin 

1999. 

[5] Friedman A. Choroba Parkinsona – od rozpoznania 

do leczenia. Nowa Klinika Medica Press, Warszawa 

1997. 

[6] Jenkinson C., Fitzpatrick R., Peto V. The Parkinson´s 

Disease Questionnaire (PDQ-39): development and 

validation of the Parkinson´s disease summary index 

score. Age and Ageing. 1997;26:353-357. 

[7] Lawton M.P., Brody E.M. Assessment of older people: 

Self-maintaining and instrumental activities of daily 

living. Gerontologist.1969;9:179-186. 

[8] Yesavage J.A. Geriatric Depression Scale. Psychopharmacology 

Bulletin. 1988;24:709-710. 

[9] Chrobak M. Ocena jakości życia zależnej od stanu 

zdrowia. Problemy Pielęgniarstwa. 2009;17(2):123- 

-127. 

[10] Muszalik M., Kędziora-Kornatowska K. Jakość życia 

przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontologia 

Polska. 2006;14(4):185-189. 

[11] Olanow C., Watts R., Koller C. Algorytm postępowania 

w chorobie Parkinsona. Czelej, Lublin 2002. 

[12] Królikowska A., Ślusarz R., Gryszko R., Harat M., 

Beuth W. Ocena funkcjonalna stanu chorego po leczeniu 

operacyjnym choroby Parkinsona. Annales 

UMCS. 2005;7:106-109. 

[13] Sobstyl M., Ząbek M., Koziara H., Kądzioła B. Ocena 

jakości życia po operacjach ablacyjnych w leczeniu 


choroby Parkinsona. Neurologia Neurochirurgia Polska. 

2003;Supl.5:221-230. 

[14] Jasińska-Myga B., Sławek J. Depresja w chorobie Parkinsona. 

Polski Przegląd Neurologiczny. 2006;2(4):210- 

-215. 

[15] Kamrowska A. Depresja w chorobie Parkinsona. Polski 

Merkuriusz Lekarski. 2009;28:158,170-172. 

Adres do korespondencji: 

Regina Lorencowicz 

Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego UM 

w Lublinie, ul. Jaczewskiego 8, 20-950 Lublin, 

e-mail: regina_lorencowicz@wp.pl 

Konflikt interesów: nie występuje 

Źródła finansowania: nie występuje 

Wkład autorski: Regina Lorencowicz A,C,E,F,H , 

Józef Jasik E,F , Arkadiusz Podkowiński G , Marta Ruchała A,B , 

Elżbieta Przychodzka C , Agnieszka Brzozowska D 

(A – Koncepcja i projekt badania, B – Gromadzenie i/lub 

zestawianie danych, C – Analiza i interpretacja danych, 

D – Analiza statystyczna, E – Napisanie artykułu, F – Poszukiwanie 

piśmiennictwa, G – krytyczne zrecenzowanie 

artykułu, H – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu) 

Praca wpłynęła do Redakcji: 05.04.2012 r. 

Zaakceptowano do druku: 07.05.2012 r. 

57





58 


Cost – Benefit Analysis: Patient Care at Neurological Intensive Care Unit 

Analiza kosztów i korzyści: Opieka nad pacjentem w Oddziale 

Intensywnej Opieki Neurologicznej 

Lenka Kopačević 1 , Marija Strapac 2 

1 Referral Centre for Neurovascular Disorders, Ministry of Health, Republic of Croatia 

2 Referral Centre for Headaches, Ministry of Health, Republic of Croatia 

Abstract 

Background. Modern quality definition relies on patient centeredness and on patient needs for particular services, 

continuous control of the service provided, complete service quality management, and setting quality indicators 

as the health service endpoints. The health service provided to the patient has certain costs. Thus, one can ask 

the following: To what extent does the increasing cost of patient care with changes in elimination improve the quality 

of health care and what costs are justifiable? 

Aim. The aim of the study was cost determination for patient care with the use of a quality aid relative to classic 

care without a quality aid, with special reference to changes in elimination. 

Material and methods. The study included a sample of 224 patients admitted to the Neurological Intensive Care 

Unit (NICU), University Department of Neurology, “Sestre Milosrdnice” University Hospital Centre. A list of 

data designed exclusively for research purposes and modified according to neurologic patient needs was used to 

follow patient needs during NICU stay with special reference to elimination. Besides data from the list, other data 

necessary for the study were obtained by direct questions and personnel performance observation. 

Results. Study results are presented in three logical units, as follows: laundry, nurses and expendable supplies 

(urinary catheters, diapers etc.). In both cases (classic management, quality aid), hospital linen maintenance 

accounted for the largest portion of related costs; however, with classic management it was fourfold that recorded 

with the use of quality aid. This cost increase was additionally generated by longer time required for patient care 

provided by nurses. The only saving recorded with classic management relative to quality aid management referred 

to the cost of expendable care supplies; however, due to the low share of these supplies in the overall cost this 

finding was not in favour of quality aid non-utilization. 

Conclusions. Data presented in this study indicate the cost of managing elimination problems to be lowered more 

than twice with the use of quality aid as compared with classic management. (PNN 2012;1(2):58-64) 

Key words: neurological patient, intensive care unit, cost-benefit analysis 

Streszczenie 

Wprowadzenie. Współczesna definicja jakości zorientowana jest na pacjenta i na jego wymaganiach dotyczących 

poszczególnych usług, na ciągłej kontroli świadczonych usług, zarządzania jakością oraz ustanowieniu wskaźników 

jakości jako wyznaczników działania służby zdrowia. Usługi zdrowotne świadczone dla pacjenta mają pewne 

określone koszty. Można zatem zadać następujące pytanie: W jakim stopniu rosnące koszty opieki nad pacjentem 

powodują poprawę jakości opieki zdrowotnej i jakie koszty są uzasadnione? 

Cel. Celem pracy było określenie i porównanie kosztów opieki nad pacjentem z wykorzystaniem uwarunkowań 

jakości w klasycznym modelu zarządzania oraz modelu zarządzania przez jakość. 

Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 224 pacjentów przyjętych na Oddział Intensywnej Opieki 

Neurologicznej, Kliniki Neurologii, Szpitala Uniwersyteckiego „Sestre Milosrdnice”. Do określenia potrzeb pacjenta 

w trakcie pobytu w Oddziale Intensywnej Opieki Neurologicznej przygotowano listę danych służących wyłącznie 

do celów badawczych. Pozostałe dane niezbędne do przeprowadzenia badania uzupełniono o bezpośredni wywiad 

oraz obserwacje personelu.

Kopačević, Strapac / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 58-64 

Wyniki. Wyniki badań zostały przedstawione w trzech logicznych obszarach dotyczących zagadnień: pralnia, praca 

pielęgniarki oraz akcesoria (cewniki moczowe, pieluchy itp.). W obu przypadkach (zarządzania klasycznego i przez 

jakość) utrzymanie w czystości bielizny szpitalnej stanowiło największą część kosztów i było czterokrotnie wyższe 

w zarządzaniu klasycznym w porównaniu do zarządzania przez jakość. Ten wzrost kosztów został dodatkowo 

spowodowany dłuższym czasem opieki pielęgniarskiej nad pacjentem. Jedyna oszczędność w klasycznym modelu 

zarządzania w stosunku do zarządzania przez jakość, to koszt jednorazowych materiałów, jednak ze względu na 

niski udział tych materiałów w całkowitym koszcie, to stwierdzenie nie uzasadnia zastosowania tej metody. 

Wnioski. Dane zaprezentowane w niniejszym opracowaniu wskazują, że eliminację kosztów można uzyskać 

obniżając je więcej niż dwukrotnie, stosując metodę zarządzania przez jakość w porównaniu z metodą zarządzania 

klasyczną. (PNN 2012;1(2):58-64) 

Słowa kluczowe: pacjent neurologiczny, oddział intensywnej opieki medycznej, analiza kosztów i korzyści 

Introduction 

The pattern of demographic changes in society 

indicates a steady increase in the elderly population, resulting 

in ever greater proportion of individuals requiring 

health care service at primary and secondary levels. 

This in turn implies increasing efforts of those involved 

to provide quality health care to our patients. As stroke 

is the third leading cause of morbidity and mortality 

in Europe and worldwide, attention has been increasingly 

focused on stroke prevention and providing quality 

care for stroke patients. One of the most common 

medical/nursing problems in these patients is change 

in elimination, which additionally affects their mental 

health. As ensuring quality health care is currently in 

the focus of interest, all health care professionals tend 

to provide it, which is even more emphasized in health 

care for neurologic patients. Obviously, great advances 

have been made in the field, in line with changes we 

face daily in our practice. In addition, modern quality 

definition relies on patient centeredness and on patient 

needs for particular services, continuous control 

of the service provided, complete service quality management, 

and setting quality indicators as the health 

service endpoints [1]. 

The health service provided to the patient has certain 

costs. Thus, one can ask the following: “To what 

extent does the increasing cost of patient care with 

changes in elimination improve the quality of health 

care and what costs are justifiable?” The present study 

was based on the financial structure of neurologic patient 

health care with changes in elimination by use of 

a quality aid as compared with classic care. Personnel 

cost was analyzed along with material cost [2]. 

The Intensive Care Unit of the Department 

of Neurology, as part of intensive and interventional 

neurology, provides care to a group of neurological patients 

who required intensive care measures (due to the 

nature of neurological disease or the general condition 

of patients), or some form of neurological or neuroradiological 

intervention treatment. 

The largest number of urgently admitted or 

moved patients are patients with cerebrovascular diseases, 

especially patients with acute and/or subacute 

stroke or bleeding in the brain. Of course, other patients 

who require intensive treatment are also treated 

in the Unit, including patients who need continuous 

monitoring, mechanical ventilation and/or intensive 

care, and these are most frequently patients in epileptic 

status, patients with myastenic crisis, acute polyradiculitis, 

or patients with rare diseases manifested in 

neurological symptoms and requiring intensive medical 

care. 

The aim of the study was cost determination for 

patient care with the use of a quality aid relative to classic 

care without a quality aid, with special reference to 

changes in elimination. 

Material and methods 

The study included a sample of 224 patients 

admitted to the Neurological Intensive Care Unit 

(NICU), University Department of Neurology, Sestre 

Milosrdnice University Hospital Centre, during a 

4-month period (February through May 2011). A list 

of data designed exclusively for research purposes and 

modified according to neurologic patient needs was 

used to follow patient needs during NICU stay with 

special reference to elimination. Besides data from the 

list, other data necessary for the study were obtained 

by direct questions and personnel performance observation. 

Statistical analysis included a follow-up of 

absolute and relative frequency of the events observed 

and arithmetic means expressing the needs. Data were 

collected, analysed and validated. Direct health care indicators 

were calculated from data obtained on personnel 

(nurse) time required for solving elimination problems, 

and cost of this time. Expendable supplies used 

on elimination (urinary catheters, urinary bags, diapers 

and rubber clothes) as required by each individual patient 

during NICU stay, as well as the time invested by 

laundry personnel, water and electricity consumption 

for washing, drying and ironing exclusively for NICU 

were included in the analysis. Figure 1 shows patient 

data observed during NICU stay and data obtained 

by direct questions posed to the Hospital technical 

personnel. All necessary information on the methods 

of work, time and tariff for washing, drying, ironing 

59

and distribution of hospital lining was obtained by 

posing questions, making rounds and observing the 

procedures, talking to technical personnel and laundry 

workers. In order to get the real cost structure, indirect 

indicators such as monthly salary of laundry workers, 

and hourly wage of laundry workers and NICU staff 

were also taken into consideration. 

Comparison of cases managed with the use of a 

quality aid and classic patient care required setting of 

certain prerequisites, in this case supported by the rich 

experience of staff members with long-standing work 

at NICU. The prerequisites implied assessment of the 

time required for classic patient management versus patient 

management with the use of a quality aid. 

Results 

Laundry 

As shown below, this item accounted for the largest 

portion of the elimination related cost. We had to 

know the amount of linen used per 24 h at NICU and 

the overall amount of linen at the Hospital. Total laundry 

cost was obtained from data on electricity consumption 

(washing machines, drying machines and ironing 

machines), water and detergent, and personnel work. 

Regarding the needs of the Intensive Neurological 

Treatment Unit, 5 washing machines per day are used 

Figure 1. Patient data observed 

for laundry services. 120 kW of electricity is consumed 

for laundry. The cost for a poor quality aid and the cost 

for a quality aid amount to 37.80 HRK and 9.45 HRK 

respectively per day. During the drying cycle electricity 

consumption totals 6 kW, which totals 15.12 HRK 

for a poor quality aid and 3.02 HRK for a quality aid 

in the consumption price. During the ironing process 

electricity consumption is 15 kW per electricity unit, 

which totals 9.45 HRK for a quality aid (table 2) and 

37.80 HRK for a poor quality aid (table 2a). 

Detergent consumption is presented as required 

grams of detergent per kg of linen. 20 grams of detergent 

is used per one kg of linen. 1600 g of detergent 

60 


is used daily for linen, which is 16 HRK for washing 

the linen of patients whose elimination problem has 

been treated with a quality aid (table 2), that is, 80 

HRK for washing the linen of patients whose elimination 

problem has been treated with a poor quality aid 

(table 2a). 

The staff of the linen maintenance service is the 

most expensive item in the cost benefit analysis of linen 

maintenance. As indirect support systems, they are 

classified in two working shifts, a total of 16 hours during 

24 hours. The total number of workers is 35 persons 

for the previously presented linen maintenance 

system. When using a quality aid to treat the elimination 

problem, daily work consumption per worker is 

875 HRK (table 2), that is, 218.75 HRK when a poor 

quality aid is used (table 2a). 

Assuming that 80 kg of linen per day are necessary 

to treat the elimination problem with a quality 

aid, that is, 130 kg to treat the elimination problem 

with a poor quality aid, daily costs total 41.69 HRK 

and 166.75 HRK respectively (table 2a). Regardless of 

the type of aids used, daily consumption is 23 m 3 . 

Ironing costs are calculated per m 3 of linen, for the 

same weight of linen in the calculation of water costs, 

the cost price is 14.50 HRK with the use of a quality 

aid (table 2), that is, 58 HRK with the use of a poor 

quality aid (table 2a). 

Nurses 

The cost of managing elimination problems by 

NICU nurses was obtained by monitoring the frequency 

of particular procedures (placement of urinary 

catheters, changing urinary bags, urinal placement, 

placement of diapers, and patient personal hygiene) 

and recording the time invested for each procedure per 

time unit. The assumption is that a patient has his diapers 

changed 4 times in 24 hours. If a patient wets the 

bed the same number of times, the time of service of 

a nurse, the number of procedures of a nurse and the 

cost of linen maintenance increase (table 3 and 3a).

Expendable supplies 

The cost of expendable supplies required for the 

management of elimination problems was obtained by 

monitoring consumption of these materials and recording 

the price of each material. The analysis showed that 

during 4 months of managing elimination problems 

more expendable supplies are used in treating a patient 

with a quality aid than if the same patient is treated 

with a poor quality aid (table 4 and 4a). 


Table 2. Total laundry coast cases managed with the use of a quality aid 

HOSPITAL LAUNDRY SERVICE 

power kW time h 

Electricity 

energy kWh price 1 kWh price HRK/kWh price (neurology) 

washing machines 120 2 240 0.63 HRK 151.20 HRK 9.45 HRK 

drying machines 6 0.8 4.8 0.63 HRK 3.02 HRK 3.02 HRK 

ironing 15 16 240 

Detergent 

0.63 HRK 151.20 HRK 9.45 HRK 

washing machines 20 g/kg – 1600 

Workers 

16 HRK 

35 100 HRK/day 

Water 

3,500 HRK 218.75 HRK 

capacity m3 time h wother total price 1 m3 price total price (neurology) 

washing machines 23 1 23 29 667.00 HRK 41.69 HRK 

ironing 0.5 16 8 29 232.00 HRK 14.50 HRK 

1 day 312.86 HRK 

1 month 9,385.85 HRK 

4 months 37,543.38 HRK 

Table 2a. Total laundry cost cases managed with classic patient care 

HOSPITAL LAUNDRY SERVICE 

power kW time h 

Electricity 

energy kWh price 1 kWh price HRK/kWh price (neurology) 

washing machines 120 2 240 0.63 HRK 151.20 HRK 37.80 HRK 

drying machines 6 4 24 0.63 HRK 15.12 HRK 15.12 HRK 

ironing 15 16 240 

Detergent 

0.63 HRK 151.20 HRK 37.80 HRK 

washing machines 20 g/kg – 8000 

Workers 

80 HRK 

35 100 HRK/day 

Water 

3,500 HRK 875.00 HRK 

capacity m3 time h wother total price 1 m3 price total price (neurology) 

washing machines 23 1 23 29 667.00 HRK 166.75 HRK 

ironing 0.5 16 8 29 232.00 HRK 58.00 HRK 

1 day 1,270.47 HRK 

1 month 38,114.10 HRK 

4 months 152,456.40 HRK 

The data presented were collected at NICU, where 

patient management is carried out by use of quality 

aids. Data on the classic management of elimination 

problems were deduced by increasing the presumed 

utilization of hospital linen and time of patient management 

by nurses. Study results are shown in table 5. 

Results obtained by the analysis of costs for the 

management of patient elimination problems by use of 

61

a quality aid are presented in the left panel, while the 

right panel shows the respective results for the classic 

management of elimination problems. 

In calculating the final cost of treating elimination 

problems with a poor quality aid a total of 190,091.31 

HRK is spent, whereas a total of 72,167.96 HRK is 

spent for managing the elimination problem. The cost 

benefit analysis has shown that the saving amounts to 

117,923.35. 

Table 3. Total nurses cost 

Discussion 

The results of this study answer the question posed 

at the beginning affirmatively: “Is a quality aid at the 

same time an economical aid?” Economical aid enables 

quality performance, but it is not the only solution for 

quality care free from complications during patient 

hospital stay. Data from quality control monitoring on 

the absence of urinary infections, diaper rash, fungal 

inflammation and decubitus ulcers during the study 

support the quality of work, suggesting that provid- 

62 


CARE COSTS DURING TREATMENT 

Min Pieces 

ing quality care with the use of quality aid can result 

in cost savings at long term while reducing consumption 

for parallel services. The costs and the quality of 

care should be properly balanced. Providing quality 

care requires good practice, which is closely related to 

education; this will then result in quality health care 

at a rational cost. Work standards, control of nursing 

time utilization and performance quality control make 

the basis upon which nursing practice should rely. 

Total minutes 

in 4 months 

Total minutes 

in 1 month 

Total minutes 

in 1 day 

Urinary catheters 10.00 73.00 730.00 182.50 6.08 

Urinary bags 3.00 576.00 1,728.00 432.00 14.40 

Bed urinals 3.00 72.00 216.00 54.00 1.80 

Diapers 9.00 2,506.00 22,554.00 5,638.50 187.95 

0.00 0.00 0.00 0.00 

Hourly wage of a nurse (gross) 52.52 HRK 

Total hours 420.47 105.12 3.50 

Hours per nurse 70.08 17.52 0.58 

Cost per nurse 3,680.48 HRK 920.12 HRK 30.67 HRK 

Cost per staff 22,082.91 HRK 5,520.73 HRK 184.02 HRK 

Table 3a. Total nurses cost 

CARE COSTS DURING TREATMENT 

Min Pieces 

Continuous, systematic standardized collection, 

analysis and interpretation of data related to plans for 

permanent training and comparison with health statistics 

can be useful in the educational system when 

creating programs that will result in competent and 

competitive workers. Determination of priorities, ongoing 

program evaluation and research encouragement 

can be of utmost importance when support individuals 

and groups in career management and professional 

development [3]. 

Total minutes 

in 4 months 

Total minutes 

in 1 month 

Total minutes 

in 1 day 

Urinary catheters 10.00 73.00 730.00 182.50 6.08 

Urinary bags 3.00 576.00 1,728.00 432.00 14.40 

Bed urinals 3.00 72.00 216.00 54.00 1.80 

Washing without diapers 13.50 2,506.00 33,831.00 8,457.75 281.93 

0.00 0.00 0.00 0.00 

Hourly wage of a nurse (gross) 52.52 HRK 

Total hours 608.42 105.10 5.07 

Hours per nurse 101.40 25.35 0.85 

Cost per nurse 5,325.67 HRK 1,331.42 HRK 44.38 HRK 

Cost per staff 31,954.04 HRK 7,988.51 HRK 266.28 HRK

Table 4. Total cost of expendable supplies 

Conclusion 

Data presented in this study indicate the cost of 

managing elimination problems to be lowered more 

than twice with the use of quality aid as compared 

with classic management. In both cases, hospital linen 

maintenance accounted for the largest portion of related 

costs; however, with classic management it was 

fourfold that recorded with the use of quality aid. This 

cost increase was additionally generated by longer time 

required for patient care provided by nurses. The only 

saving recorded with classic management relative to 

quality aid management referred to the cost of expendable 

care supplies; however, due to the low share of 

these supplies in the overall cost this finding was not in 

favour of quality aid non-utilization. 

Implications for Nursing Practice 

Good organization of the implementation of 

health care in hospitals, which is always based on well- 


EXPENDABLE SUPPLIES 

Pieces/24h Unit price Price per day Price per 1 month Price in 4 months 

Urinary bags 4.8 1.79 8.59 HRK 257.76 HRK 1,031.04 HRK 

Urinary catheters 0.608 2.84 1.73 HRK 51.80 HRK 207.21 HRK 

Diapers 20.88 3.29 68.70 HRK 2,060.86 HRK 8,243.42 HRK 

Rubber clothes 25 1.02 25.50 HRK 765.00 HRK 3,060.00 HRK 

Total 104.51 HRK 

FINAL COST 

3,135.42 HRK 12,541.67 HRK 

1 day 1 month 4 months 

Laundry service 312.86 HRK 9,385 HRK 37,543.38 HRK 

Nurses 184.02 HRK 5,520.73 HRK 22,082.91 HRK 

Expendable supplies 104.51 HRK 3,155.42 HRK 12,541.67 HRK 

Total 601.40 HRK 18,041.99 HRK 72,167.96 HRK 

Table 4a. Total cost of expendable supplies 

EXPENDABLE SUPPLIES 

Pieces/24h Unit price Price per day Price per 1 month Price in 4 months 

Urinary bags 4.8 1.79 8.59 HRK 257.76 HRK 1,031.04 HRK 

Urinary catheters 0.608 0.82 0.50 HRK 14.96 HRK 59.83 HRK 

Diapers 0 3.29 0.00 HRK 0.00 HRK 0.00 HRK 

Rubber clothes 37.5 1.02 38.25 HRK 1,147.50 HRK 4,590.00 HRK 

Total 47.34 HRK 1,420.22 HRK 5,680.87 HRK 

FINAL COST 

1 day 1 month 4 months 

Laundry service 1,270.47 HRK 38,114.10 HRK 152,456.40 HRK 

Nurses 266.28 HRK 7,988.51 HRK 31,954.04 HRK 

Expendable supplies 47.34 HRK 1,420.22 HRK 5,680.87 HRK 

Total 1,584.09 HRK 47,522.83 HRK 190,091.31 HRK 

educated and competent nurses, can significantly affect 

the overall success of treatment that has the expert and 

financial effects. Since nurses in a hospital care carry 

out more than 80% of all the procedures in 24 hours, 

their impact on the total care is proportional to their 

share in the health care. It should be noted that nurses’ 

expertise is most important but so are other elements: 

a sufficient number of nurses, good distribution, based 

on changing needs, good equipment and accessories 

for the implementation of health care and space conditions 

[4]. 

Limitations to Study 

Costs and losses resulting from an investment in 

a venture are onetime and certain, while revenues and 

benefits are long-term and uncertain. This complicates 

the cost-benefit analysis process, especially when we 

are confronted only with benefits that are indirect and 

that contribute to the effects of beneficiaries, in this 

63

Table 5. Total cost analysis 

case patients. For example, it is easy to determine the 

costs and losses of applying useful aids in faeces and 

urine elimination, but it is not at all easy to determine 

the economic benefits for many beneficiaries of these 

aids resulting from improved health care. And it is even 

impossible and unnecessary to quantify the costs and 

losses arising from degrading the environment through 

inadequate diapers and waste water after washing linen, 

or revenues and benefits arising from faster and easier 

elimination management. In any case, if investments 

are higher, the cost-benefit analysis is also more complicated 

because the “game” includes more “variables”, 

economic life and uncertainty are long, and the risk is 

higher. 

References 

[1] Drey N., Gould D., Allan T. The relationship between 

continuing professional education and commitment 

to nursing. Nurse Education Today 2009;29(7):740- 

-745. 

[2] Department of Health. The NHS Plan, A Plan for 

Investment, a Plan for Reform. The Stationery Office, 

London 2000 [pdf]. 

64 


COST ANALYSIS 

QUALITY AID CLASSIC MANAGEMENT 

24 h 1 month 4 months 24 h 1 month 4 months 

Laundry 312.86 HRK 9,385.85 HRK 37,543.38 HRK Laundry 1,270.47 HRK 38,114.10 HRK 152,456.40 HRK 

Nurses 184.02 HRK 5,520.73 HRK 22,082.91 HRK Nurses 266.28 HRK 7,988.51 HRK 31,954.04 HRK 

Expendable 

supplies 

104.51 HRK 3,135.42 HRK 12,541.67 HRK Expendable 

supplies 

47.34 HRK 1,420.22 HRK 5,680.87 HRK 

Total 601.40 HRK 18,041.99 HRK 72,167.96 HRK Total 1,584.09 HRK 47,522.83 HRK 190,091.31 HRK 

[3] Calpm-Davies P.J. Demand for post-qualifying professional 

education in the health care sector in England. 

Journal of Advanced Nursing. 1996;24(4):800-809. 

[4] Smith J., Topping A. Unpacking the ‘value added’ 

impact of continuing professional education: a multimethod 

case study approach. Nurse Education Today. 

2001;21(5):341-349. 

Corresponding Author: 

Lenka Kopačević 

Department of Neurology, University Hospital “Sestre Milosrdnice”, 

Zagreb, Croatia 

e-mail: lkopacevic@gmail.com 

Conflict of interest: None 

Funding: None 

Contributions: Lenka Kopačević A,E,G,H , Marija Strapac B,C 

(A – Study Concept and Design, B – Collection and/or 

Assembly of Data, C – Data Analysis and Interpretation, 

E – Writing the Article, G – Critical Revision of the Article, 

H – Final Approval of Article) 

Received: 17.04.2012 

Accepted: 15.05.2012






Wpływ wybranych czynników psychologicznych i socjalnych na chęć powrotu 

do aktywności zawodowej pacjentów po zabiegach dyskopatii lędźwiowej i szyjnej 

Influence of Some Psychological and Social Aspects on Willingness to Return 

to Occupational Activity of Patients after Lumbar and Cervical Discectomy 

Renata Waliszewska, Piotr Zieliński, Marek Harat 

Klinika Neurochirurgii 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy 

Streszczenie 

Wprowadzenie. Schorzenia kręgosłupa stanowią duży problem społeczny i często są powodem poważnych zaburzeń 

wpływających na podstawowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Występujące dolegliwości oraz cechy indywidualne 

determinują postawę pacjentów w odniesieniu powrotu do aktywności zawodowej. W pracy pielęgniarki 

tego rodzaju postawy pacjentów stanowią wskazówkę, w jakich przypadkach motywowanie pacjenta do powrotu 

do pełnienia ról społecznych po operacji jest szczególnie ważne. 

Cel. Poznanie wpływu typów indywidualności, czynników i motywów decydujących o zamiarze powrotu do aktywności 

zawodowej pacjentów po operacjach odcinków lędźwiowego i szyjnego kręgosłupa. 

Materiał i metody. Badaniami objęto 54 pacjentów Kliniki Neurochirurgii w Bydgoszczy operowanych z powodu 

dyskopatii szyjnej lub lędźwiowej w okresie od marca do kwietnia 2011 roku. Analizowano wiek badanego, płeć, 

wykształcenie, charakter pracy – umysłowa lub fizyczna, fakt posiadania na utrzymaniu innych osób, motywację 

powrotu do pracy, typ indywidualny. W badanej grupie 31 (57%) osób było operowanych z powodu dyskopatii lędźwiowej, 

23 (43%) osoby z powodu dyskopatii szyjnej. W postępowaniu badawczym zastosowano kwestionariusz 

diagnozy typu indywidualnego MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) oraz kwestionariusz ankiety skonstruowany na 

potrzeby pracy. 

Wyniki. Chęć powrotu do pracy w większym stopniu deklarują osoby po operacjach dyskopatii lędźwiowej. Wyniki 

badań wykazały również, że grupą badawczą deklarującą większą chęć powrotu do aktywności zawodowej 

są mężczyźni, osoby lepiej wykształcone, wykonujące zawody o charakterze umysłowym, mające na utrzymaniu 

inne osoby. Rozpatrując profile psychologiczne zaobserwowano, że większą chęć powrotu do pracy deklarują ekstrawertycy, 

zmysłowcy, percepcjoniści. 

Wnioski. Chęć powrotu do aktywności zawodowej po dyscektomiach istotnie zależy od indywidualności chorego, 

wieku, płci, wykształcenia i warunków rodzinnych. (PNN 2012;1(2):65-69) 

Słowa kluczowe: choroba dyskowa, indywidualność, aktywność zawodowa, niezdolność do pracy 

Abstract 

Background. Spine disorders are a common social problem and they often influence basic functioning in society. 

Symptoms, disability as well as individual aspects determine patients attitude towards return to professional activity. 

It is especially important for nurses who motivate patients after surgery to return to social roles. 

Aim. Analysis of influence of individuality types, social factors and motives to return to professional activity after 

surgery of lumbar and cervical spine. 

Material and methods. 54 patients from department of neurosurgery of 10 Military Hospital in Bydgoszcz, operated 

on because of a lumbar and cervical discopathy from March to April in 2011 were included in the examination. 

Age, sex, education, type of work, fact of providing for other people, motivation and individuality type were 

analysed. In the examined group there were 31 (57%) people operated on because of a lumbar discopathy whereas 

23 (43%) people because of a cervical discopathy. Questionnaires of individual type METI (Myers-Briggs Type 

Indicator) and survey questionnaire created for work needs were used. 

65

66 

Waliszewska i wsp. / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 65-69 

Results. Willingness to return to work was declared by more patients after lumbar discectomy. Also the results 

of findings showed that the examined group which declared stronger desire to return to professional activity are 

men, better educated, doing intellectual demanding jobs and those providing for family. Taking into consideration 

psychological profiles it was observed that the stronger desire to return to work declared extraverts, sensualists and 

perceptionists. 

Conlusions. Patients’ attitude towards return to work depends on individuality type, age, sex, type of work and 

family situation. (PNN 2012;1(2):65-69) 

Key words: disc disease, individuality, occupational activity, work ability 

Wprowadzenie 

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa oraz skutki 

jego urazów stanowią poważny problem społeczny i są 

jedną z najczęstszych przyczyn niezdolności do pracy 

zarobkowej [1,2]. Okres niezdolności do pracy jest 

bardzo zróżnicowany, a w orzekaniu o niezdolności 

do pracy często kluczową rolę odgrywają dolegliwości 

podmiotowe, przede wszystkim ból. Ból związany 

z chorobami degeneracyjnymi kręgosłupa jest często 

bólem przewlekłym i przez to silnie uzależnionym od 

czynników psychologicznych, osobowościowych. Stąd 

wydaje się, że osobowość oraz aspekty socjalne mogą 

mieć znaczny wpływ na chęć powrotu do pracy i związane 

z tym decyzje co do okresu opiniowanej niezdolności 

do pracy. 

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa jest pojęciem 

bardzo ogólnym i obejmuje wiele zmian patologicznych 

lub związanych z procesami fizjologicznego 

starzenia się organizmu. Jedną z istotniejszych postaci 

i składników choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa jest 

choroba dyskowa, nazywana też dyskopatią. 

Dyskopatia to choroba krążka międzykręgowego. 

Mówiąc o dyskopatii używa się takich określeń, jak: 

choroba dyskowa, ból krzyża, rwa kulszowa, wypadnięcie 

jądra miażdżystego, wypadnięcie dysku. Bóle krzyża 

i karku są obecnie jednym z najczęstszych schorzeń wśród 

społeczeństw w krajach wysoko rozwiniętych. Dotykają 

one niemal wszystkich ludzi przynajmniej raz w życiu 

i mają bardziej lub mniej nasilony charakter. Najczęstszą 

ich przyczyną jest choroba dyskowa kręgosłupa uznawana 

za chorobę cywilizacyjną. Przyjmuje się, że jest 

odpowiedzialna za ponad 85% bólów kręgosłupa [1,2]. 

Biorąc pod uwagę koszty związane z leczeniem, rehabilitacją, 

niezdolnością do pracy, rezygnacją z pracy, zasiłkami, 

rentami chorobowymi, inwalidztwem, procesami 

sądowymi jest to w chwili obecnej jedno z najbardziej 

kosztownych schorzeń [2]. Rzadziej za dolegliwości bólowe 

kręgosłupa są odpowiedzialne procesy patologiczne 

toczące się w stawach międzykręgowych i strukturach 

podtrzymujących, stawach krzyżowo-biodrowych, mięśniach 

i powięziach, aparacie więzadłowym. Dwadzieścia 

trzy tarcze międzykręgowe potocznie zwane dyskami 

w normalnych warunkach spełniają funkcję amortyzującą 

kręgosłup. Jednak w wyniku naturalnych procesów 

starzenia się tkanek i organizmu, jak również na skutek 

powoli postępujących zmian zwyrodnieniowych, te 

naturalne amortyzatory tracą swoją funkcję. Najczęściej 

patologię dysku obserwuje się w odcinkach narażonych 

na największe obciążenia, jak również w tych, w których 

odbywa się największy zakres ruchu, tj. w odcinku 

szyjnym i lędźwiowym. Niebagatelny wpływ mają 

również przeciążenia dynamiczne i statyczne związane 

z wykonywaniem określonych zawodów i zaniedbania 

w codziennej higienie zdrowotnej. Oprócz uwarunkowań 

środowiskowych za przyczynę degeneracji krążka 

międzykręgowego przyjmuje się także narastające pogorszenie 

jego odżywiania na skutek zmniejszonego ukrwienia, 

a także genetycznie uwarunkowane osłabienie sprężystości 

tkanki łącznej i wrodzone wady kręgosłupa. 

Leczenie zachowawcze sprowadza się przy braku 

bezwzględnych wskazań do zabiegu, do stosowania 

farmakoterapii – stosowanie leków przeciwbólowych: 

niesteroidowych przeciwzapalnych, uspokajających, 

steroidów, leków sedatywnych, przeciwbólowych. 

Ulgę może przynieść zastosowanie fizykoterapii, ćwiczeń 

rozluźniających mięśnie przykurczone (głównie 

mięśnie grzbietu i wzmacniające mięśnie osłabione 

– głównie brzucha), mobilizacje czynne, kinezyterapii, 

balneoterapii, ćwiczeń izometrycznych grzbietu, brzucha 

i korekcja wad postawy oraz przeciwdziałanie nadwadze. 

Wskazane jest stosowanie edukacji, psychoterapii, 

medycyny manualnej oraz leczenia sanatoryjnego. 

W przypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego 

lub wystąpienia deficytów neurologicznych 

konieczna jest diagnostyka obrazowa i konsultacja celem 

ewentualnej kwalifikacji do zabiegu operacyjnego. 

Należy pamiętać, że ból jest wskazaniem względnym 

do zabiegu operacyjnego. Natomiast bezwzględnym 

wskazaniem do pilnej operacji w odcinku lędźwiowo- 

-krzyżowym jest stwierdzenie u chorego niedowładu 

lub porażenia oraz upośledzenie czynności zwieraczy 

pęcherza. W przypadku dyskopatii szyjnej, jeżeli ból 

nie ustępuje i dochodzi do postępu upośledzenia czynności 

układu nerwowego (radikulopatii, mielopatii), 

konieczne staje się zastosowanie leczenia operacyjnego. 

W przypadkach odpowiedniej kwalifikacji chorych 

do leczenia operacyjnego uzyskuje się w większości 

przypadków bardzo dobre i dobre wyniki leczenia. 

Na motywację i decyzje co do pracy zawodowej 

[3], jak i po leczeniu operacyjnym może wpływać osobowość 

chorego. 

Carl Gustaw Jung, jeden z najpopularniejszych 

badaczy dokonał podziału typów osobowości na introwertyków 

i ekstrawertyków [4]. 

Do tego podziału nawiązuje wielu psychologów, 

np. Katherine Cook Briggs i Isabel Briggs-Myers [5].

O ekstrawersji i introwersji wypowiadają się jako 

o dwóch odmiennych rodzajach preferencji psychicznych 

w zakresie pobudzenia (sposobu reagowania na 

bodźce). Ekstrawersja i introwersja są pierwszą parą 

preferencji. Pozostałe to intuicja i percepcja w zakresie 

uwagi, odczuwanie i myślenie w zakresie sposobu decydowania 

oraz percepcjonizm i racjonalizm w zakresie 

żywotności pojmowanej jako przyjęty model życia. 

Amerykańscy psycholodzy opracowali tablicę szesnastu 

typów osobowości, tzw. MBTI (The Myers-Briggs Type 

Indicator) [5]. Akronimy nazw owych typów są utworzone 

z kombinacji liter wchodzących w skład angielskich 

nazw poszczególnych preferencji, tzn. że: 

• litera E oznacza ekstrawertyka / (Extravert); 

• I – introwersja – introwertyk / (Introvert); 

• T – myślenie – myśliciel / (Thinking); 

• F – odczuwanie – odczuciowiec / (Feeling); 

• J – racjonalizm – racjonalista / (Judgment); 

• P – percepcjonizm – percepcjonista / (Perception); 

• N – intuicja – intuicjonista / (iNtuition); 

• S – zmysłowość – zmysłowiec / (Sensing). 

W wersji Myers i Briggs litery: 

• J – ocenianie – (Judging); 

• P – obserwowanie – (Perceiving). 

W skrócie zapisuje się je w postaci symbolicznych 

liter pomiędzy literami symbolizującym postawę, 

np. INTJ. 

Myers-Briggs Type Indicator (MBTI) jest najpopularniejszym 

instrumentem wykorzystywanym do zrozumienia 

różnic w zachowaniach ludzi. Co roku ponad 

trzy miliony ludzi na świecie wypełnia test MBTI. Jest 

on szeroko stosowany w biznesie, szkolnictwie i poradnictwie 

zawodowym. W niektórych firmach wykorzystuje 

się ten instrument również jako uzupełnienie 

szkoleń z zakresu sprzedaży, negocjacji, przywództwa, 

budowania zespołów, rozwiązywania problemów, 

zwiększenia kooperacji i produktywności [4]. 

Celem niniejszej pracy była ocena czynników 

i indywidualnych cech pacjentów poddanych operacjom 

kręgosłupa w odniesieniu do deklarowanej przez 

nich chęci powrotu do aktywności zawodowej. Główny 

problem badawczy sformułowano w formie pytania: 

Jakie czynniki wpływają na decyzje powrotu do pracy 

pacjentów po operacjach kręgosłupa? Do tak sformułowanego 

problemu głównego ustalono następujące 

cele szczegółowe: 

1. Czy pacjenci po operacjach kręgosłupa wykazują 

chęć powrotu do pracy? 

2. Czy istnieje zależność pomiędzy płcią, wykształceniem, 

rodzajem pracy, faktem posiadania innych 

osób na utrzymaniu, operowanym odcinkiem 

kręgosłupa a deklarowaną chęcią powrotu do aktywności 

zawodowej? 

3. Jakie motywy decydują o zamiarze powrotu 

do pracy? 

4. Czy cechy indywidualne wpływają na chęć 

powrotu do pracy? 



Badaniami objęto 54 pacjentów Kliniki Neurochirurgii 

w Bydgoszczy operowanych z powodu dyskopatii 

szyjnej lub lędźwiowej w okresie od marca do 

kwietnia 2011 roku. 

Warunkiem przeprowadzenia badań było uzyskanie 

pozytywnej opinii Komisji Bioetycznej Uniwersytetu 

Mikołaja Kopernika w Toruniu przy Collegium 

Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, dotyczącej 

koncepcji przedstawionej pracy. 

Analizowano wiek badanego, płeć, wykształcenie, 

charakter pracy – umysłowa lub fizyczna, fakt 

posiadania na utrzymaniu innych osób, motywację 

powrotu do pracy, typ indywidualny. Większą grupę 

badanych stanowiły kobiety – 36 (66,7%), mężczyźni 

– 16 (29,6%). W przypadku 2 (3,7%) ankiet nie uzyskano 

informacji o płci respondenta. Najwięcej osób 

biorących udział w badaniu mieści się w przedziale 

wiekowym miedzy 51 a 60 rokiem życia – 17 (31,5%). 

Najmniej pacjentów, bo tylko jedna osoba (1,9%) mieści 

się w przedziale wiekowym 61–70 r.ż. Wśród ankietowanych 

większość stanowili pacjenci z wykształceniem 

średnim – 25 (46,3%). Najmniejszą grupą byli 

chorzy z wykształceniem podstawowym – 2 (3,7%). 

Aktywnie zawodowo pracowało 30 chorych (55,6%), 

rentę pobierało 10 chorych (18,5%), na emeryturze 

było 5 chorych (9,3%), na zasiłku rehabilitacyjnym 

7 chorych (14,8%), nie uzyskano danych od 2 chorych 

(3,7%). Osiem osób wskazało po dwie formy aktywności 

zawodowej. Wykonywane przez badanych zawody 

przedstawiono w tabeli 1. 

Tabela 1. Zestawienie wykonywanych zawodów 

Zawód N % 

pracownik biurowy / asystent 9 16,7 

pedagog / nauczyciel 3 5,6 

kierowca 3 5,6 

murarz 3 5,6 

księgowa 2 3,7 

sprzedawca / ekspedient 2 3,7 

rolnik 2 3,7 

ekonomista 1 1,9 

właściciel firmy 1 1,9 

technik 1 1,9 

pielęgniarka 1 1,9 

instruktor terapii zajęciowej 1 1,9 

artysta muzyk 1 1,9 

pracownik ochrony 1 1,9 

serwisant urządzeń gazowych 1 1,9 

ślusarz 1 1,9 

listonosz 1 1,9 

fryzjer 1 1,9 

woźna w przedszkolu 1 1,9 

pomoc kuchenna 1 1,9 

brak danych 17 31,5 

67

Metoda, którą zastosowano w badaniach był sondaż 

diagnostyczny, natomiast narzędziem badawczym 

kwestionariusz MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) 

[4,5] przed zabiegiem oraz kwestionariusz ankiety 

skonstruowany na potrzeby pracy. Po zabiegu operacyjnym 

w przeddzień wypisu ze szpitala w trakcie wywiadu 

skategoryzowanego – pytania z kwestionariusza 

ankiety. 

Wyniki 

Chęć powrotu do pracy wskazało 40 badanych 

(74,1%), brak zamiaru powrotu do pracy wykazało 

7 (13%), a 7 chorych nie wypowiedziało się na ten 

temat. W przypadku kobiet – 25 (78,1%) wykazało 

chęć powrotu do pracy, a wśród mężczyzn 15 (100%). 

Wśród chorych z dyskopatią lędźwiową 25 wykazało 

chęć powrotu do pracy, 3 brak takiego zamiaru. Wśród 

chorych z dyskopatią szyjną 15 chorych zamierzało powrócić 

do pracy, a 4 nie. 

Rozpatrujac wykształcenie, to chęć powrotu do 

pracy wykazało 11 z 14 osób (78,6%) z wykształceniem 

co najwyżej zasadniczym, 19 z 23 osób ze średnim 

(82,6%) oraz 10 (100%) osób z wykształceniem 

wyższym. 

Analizując typ zawodu, to wśród pracowników 

umysłowych 19 z 20 (95%) wykazało chęć powrotu 

do pracy, a w zawodach fizycznych 12 z 17 chorych 

(70,6%). 

Chorzy posiadający osoby na utrzymaniu w 24 

przypadkach z 26 (92,3%) wykazali chęć powrotu do 

pracy, a nie posiadający osób na utrzymaniu w 15 przypadkach 

z 19 (78,9%). 

Wśród motywów decydujących o powrocie do pracy 

konieczność zapewnienia bytu podkreśliło 23 chorych, 

motywacja „nie wyobrażam sobie” u 18 chorych, 

„mam jeszcze wiele zobowiązań” u 8 chorych, „mam 

jeszcze dzieci” u 16 chorych, „muszę pracować według 

kwalifikacji zawodowych” u 8 chorych, „uważam, że 

renta nie pozwoli mi na spokojne życie” u 11 chorych, 

„uważam, że renta nie pozwoli mi na realizację...” 

u 3 chorych, „praca to nie tylko zarobek” u 21 chorych 

(tabela 2). 

Według typów indywidualnych (tabela 3) w wymiarze 

ekstrawertyk (E) – introwertyk (I) zaobserwowano, 

że wśród introwertyków 19 z 22 (86,4%) 

zadeklarowało chęć powrotu 

do pracy, a wśród ekstrawertyków 

18 z 20 (90%). W wymiarze 

indywidualności zmysłowe 

(S) i intuicyjnej (I) taką chęć 

deklarowało 32 z 37 chorych 

(86,5%) w typie S i 5 z 7 chorych 

typu I (71,4%). W wymiarze 

typu myśliciel (T) – uczuciowiec 

(F) nie zaobserwowano 

68 


różnic (25 z 29 chorych versus 11 z 13 chorych z chęcią 

powrotu do pracy odpowiednio dla typów T i F). 

Dla wymiaru racjonalista (J) – percepcjonista (P) odpowiednio 

chęć powrotu do pracy zaznaczyło 38 z 45 

chorych (84,4%) i jedyny chory w typie P. 

Tabela 2. Wybór motywów decydujących o zamiarze 

powrotu do pracy 

Motyw decydujący o zamiarze Chęć powrotu do pracy 

powrotu do pracy 

tak nie 

konieczność zapewnienia 

bytu… 

23 (100%) 0 (0%) 

nie wyobrażam sobie … 18 (95%) 1 (5%) 

mam jeszcze wiele 

zobowiązań… 

8 (89%) 1 (11%) 

mam jeszcze dzieci … 16 (100%) 0 (0%) 

muszę pracować wg kwalifikacji 

zawodowych 

8 (100%) 0 (0%) 

uważam, że renta nie pozwoli 

mi na spokojne życie 

11 (100%) 0 (0%) 

uważam, że renta nie pozwoli 

mi na realizację… 

3 (100%) 0 (0%) 

praca to nie tylko zarobek… 21 (95%) 1 (5%) 

przejdę na rentę… 0 (0%) 4 (100%) 

inne 0 (0%) 2 (100%) 

Tabela 3. Rozkład typów indywidualnych według wymiaru 

I – E 

Typ N % 

I 24 44,4 

E 25 46,3 

(nieokreślony) - ? 5 9,3 

Według typów indywidualnych zaobserwowano, 

że w typie ISTJ chęć powrotu do pracy zgłosiło 11 z 13 

chorych (84,6%), w typie ESTJ 9 z 10 chorych (90%), 

ISFJ 3 z 4 chorych (75%), ESFJ wszystkich 3 chorych 

(100%), ENFJ także wszystkich 3 chorych (100%). 

W innych typach indywidualnych 11 z 14 chorych zadeklarowało 

chęć powrotu do pracy po leczeniu operacyjnym 

dyskopatii (tabela 4). 

Tabela 4. Typy indywidualne a chęć powrotu do pracy 

Chęć powrotu 

Typ indywidualny 

do pracy ISTJ ESTJ ISFJ ESFJ ENFJ inny 

tak 

11 

(84,6%) 

9 

(90%) 

3 

(75%) 

3 

(100%) 

3 

(100%) 

11 

(78,6%) 

nie 

2 

(15,4%) 

1 

(10%) 

1 

(25%) 

0 

(0%) 

0 

(0%) 

3 

(21,4%) 

Razem 

13 

(100%) 

10 

(100%) 

4 

(100%) 

3 

(100%) 

3 

(100%) 

14 

(100%)

Dyskusja 

Pacjenci poddani analizie byli leczeni operacyjnie, 

co oznacza, że w ich przypadku leczenie zachowawcze 

nie przyniosło oczekiwanych efektów. Nieco większą 

grupę pacjentów deklarujących chęć powrotu do pracy 

stanowili pacjenci po operacjach dyskopatii lędźwiowej 

(89,9%) w porównaniu z grupą pacjentów po operacjach 

dyskopatii szyjnej (78,9%). Przeprowadzone 

badania potwierdziły różnorodność motywów decydujących 

o zamiarze powrotu do pracy. Należą do nich: 

konieczność zapewnienia bytu – to motyw powtarzający 

się u 23 ankietowanych, 21 stwierdziło, że praca 

to nie tylko zarobek, 18 nie wyobraża sobie życia bez 

pracy. Analiza badań wykazała, że osoby deklarujące 

chęć powrotu do aktywności zawodowej to mężczyźni, 

osoby lepiej wykształcone, wykonujące zawody umysłowe, 

aktywne zawodowo, mające na utrzymaniu inne 

osoby. Z części teoretycznej wiemy, że mówiąc o indywidualności 

mamy na myśli cechy osobowe, które różnią 

ludzi. Rozpatrując profile psychologiczne badania 

potwierdziły, że w większym stopniu chęć powrotu do 

pracy deklarują ekstrawertycy, zmysłowcy i percepcjoniści. 

Wyniki korelują z danymi z piśmiennictwa, które 

również wykazują zależność okresu niezdolności do 

pracy od typu osobowości w innej skali (D) czy innych 

parametrów demograficznych [3,6,7]. 

Praca zarobkowa stanowi dla nas wielką wartość, 

jest aktywnością, dzięki której człowiek wyraża całe 

spektrum swej osobowości, a wybór określonej kariery 

uwarunkowany jest wyobrażeniami jednostki co do 

sposobu, w jaki chciałaby żyć, chociaż w dobie rosnącej 

rywalizacji na rynku pracy i w życiu zawodowym, 

realizacja kariery nie jest sprawą prostą. Społeczeństwo 

polskie staje się coraz starsze. Zmniejsza się liczba osób 

młodych wchodzących na rynek pracy. Przybywa natomiast 

tych, którzy stają się nieaktywni zawodowo 

z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego, przeszli na 

wcześniejsze świadczenia emerytalne, czy są długotrwale 

niezdolni do pracy z powodu choroby. 

Wnioski 

Chęć powrotu do pracy w większym stopniu deklarują 

osoby po operacjach dyskopatii lędźwiowej. 

Wyniki badań wykazały również, że grupą deklarującą 

większą chęć powrotu do aktywności zawodowej 

są mężczyźni, osoby lepiej wykształcone, wykonujące 

zawody umysłowe, mające na utrzymaniu inne osoby. 

Rozpatrując profile psychologiczne na podstawie uzyskanych 

wyników wysunięto wnioski, że większą chęć 

powrotu do pracy deklarują ekstrawertycy, zmysłowcy, 

percepcjoniści, typy indywidualne ESFJ i ENFJ. 


Jednym z celów leczenia jest pełen powrót chorego 

do pełnienia ról społecznych, w tym do pracy za- 


robkowej [8,9]. Niektórzy pacjenci wymagają szczególnej 

troski i motywacji, aby powrócić do wykonywania 

pracy. Szczególnie takiej motywacji wymagają chorzy 

po operacjach dyskopatii szyjnej, kobiety, osoby z niższym 

wykształceniem, pracownicy fizyczni, nie mający 

na utrzymaniu nikogo innego, introwertycy. 


[1] Boos N., Aebi M. Spinal Disorders. Springer Verlag, 

Berlin Heidelberg 2008. 

[2] Dziak A. Bóle i dysfunkcje kręgosłupa. Medicina Sportiva, 

Kraków 2007. 

[3] Mols F., Denollet J. Type D personality in the general 

population: a systematic review of health status, 

mechanisms of disease, and work-related problems. 

Health and Quality of Life Outcomes. 2010;8:9. 

[4] Čakrt M. Kto jest kim? Typy osobowości dla menedżerów. 

Onepress, Gliwice 2006. 

[5] Quenk NL. Essentials of Myers-Briggs Type Indicator 

Assessment. John Wiley and Sons, Hoboken 2009. 

[6] Steenstra I.A., Verbeek J.H., Heymans M.W., Bongers 

P.M. Prognostic factors for duration of sick leave in 

patients sick listed with acute low back pain: a systematic 

review of the literature. Occupational and Environmental 

Medicine. 2005;62(12):851-860. 

[7] Coste J., Lefrancois G., Guillemin F., Pouchot J. 

et al. Prognosis and quality of life in patients with 

acute low back pain: insights from a comprehensive 

inception cohort study. Arthritis and Rheumatism. 

2004;51(2):168-176. 

[8] Eggert S. Psychosocial factors affecting employees 

abilities to return to work. AAOHN J. 2010;58(2):51- 

-55. 

[9] Butler R.J., Johnson W.G., Gray B.P. Timing makes 

a difference: early nurse case management intervention 

and low back pain. Professional Case Management. 

2007;12(6):316-319. 


Renata Waliszewska 

Klinika Neurochirurgii 10 Wojskowego Szpitala 

Klinicznego w Bydgoszczy, ul. Powstańców Warszawy 5 

85-681 Bydgoszcz 

e-mail: r.gryszko@10wsk.mil.pl 



Wkład autorski: Renata Waliszewska B,C,E , Piotr 

Zieliński C,E,F , Marek Harat A,C,H 




piśmiennictwa, G – Krytyczne zrecenzowanie artykułu, 

H – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu) 


Zaakceptowana do druku: 15.05.2012 r. 

69





70 


Związek między typami zachowań i przeżyć w pracy a zmiennymi 

społeczno-demograficznymi w grupie pielęgniarek neurologicznych 

The Relationship Between Types of Behavior and Experience in Labor 

and Socio-demographic Variables in a Group of Neurological Nurses 

Joanna Olkiewicz 1 , Anna Andruszkiewicz 2 

1 Oddział Neurologiczny i Oddział Udarowy, Regionalny Szpital Specjalistyczny im. Wł. Biegańskiego w Grudziądzu 

2 Katedra i Zakład Promocji Zdrowia, Collegium Medicum, UMK Toruń 

Streszczenie 

Wprowadzenie. Praca zawodowa w życiu człowieka ma istotne znaczenie. Jest jedną z najważniejszych aktywności 

w życiu dorosłego człowieka. Może ona oddziaływać pozytywnie, ale może też być źródłem frustracji i dyskomfortu 

psychicznego. Pielęgnowanie jako zawód usług społecznych jest narażony na działanie różnych czynników 

stresogennych związanych z ochroną i ratowaniem życia. Jednym z najgroźniejszych skutków stresu w pracy jest 

Zespół Wypalenia Zawodowego, prowadzący do przedmiotowego traktowania podopiecznych a nawet porzucenia 

zawodu. 

Cel. Głównym celem podjętych badań była ocena związku między typami zachowań i przeżyć w pracy a zmiennymi 

społeczno-demograficznymi. 

Materiał i metody. Badaniami objęto 50 pielęgniarek zatrudnionych w Bydgoszczy, które różniły się między sobą 

wiekiem, stażem pracy, wykształceniem oraz systemem pracy. Badania przeprowadzono za pomocą kwestionariusza 

AVEM (Arbeitsbezogenes Verhaltens-und Erlebensmuster) służącego do badania typów zachowań związanych 

z pracą. 

Wyniki. Analiza nasilenia oddzielnych wymiarów oraz ich układ wykazała istnienie czterech typów zachowań 

i przeżyć związanych z pracą. Wyniki uzyskane w badaniu pokazały, że pielęgniarki najczęściej funkcjonują w sposób 

wypalony i oszczędny a najrzadziej w sposób zdrowy. Stwierdzono również związek pomiędzy zmiennymi 

społeczno-demograficznymi a typami zachowań i przeżyć oraz zdrowiem w badanej grupie pielęgniarek. Uzyskane 

wyniki przedstawiają nie tylko zależności teoretyczne, ale wskazują na obszar zastosowania ich w praktycznej działalności, 

przede wszystkim w procesie kształcenia pielęgniarek. 

Wnioski. Stwierdzono związek pomiędzy zmiennymi społeczno-demograficznymi a typami zachowań i przeżyć 

w badanej grupie pielęgniarek. (PNN 2012;1(2):70-75) 

Słowa kluczowe: AVEM, pielęgniarki neurologiczne 

Abstract 

Background. Professional work in human’s life has essentials meaning, it is one of the most important activities in 

the most important activity in the life of an adult man. It may impact positively, but can also be a source of frustration 

and mental discomfort. Nursing as occupation of social service is subject to working with different stress 

factors connected with protection and saving life. One of the most dangerous consequences of stress is the so-called 

burnout, leading to treating people objectively and even resulting in quitting jobs. 

Aim. The main aim of undertaken by the investigations was to estimate the relationship between types of behaviors 

in work and socio-demographic variables in nurses. 

Material and methods. Investigation included 50 nurses employed in Bydgoszcz, who differed from one another 

with age, seniority, education and the workplace. Investigation was conducted by Questionnaire AVEM 

(Arbeitsbezogenes Verhaltens-und Erlebensmuster) which is designed for subjective measurement of state of psychical 

health.

Olkiewicz, Andruszkiewicz / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 70-75 

Results. An analysis of these dimensions and their constellations reveals the existence of four patterns of work 

related to behaviour and experiences. Results of investigation showed that nurses most often function in the burnt 

out and thrifty way, and most seldom in a healthy way. There was also an association between socio-demographic 

variables and types of behaviors and experiences and health in the tested nurses group. The results obtained show 

not only theoretical relationships, but they also indicate the area of their application in practice, first of all in the 

process of education of nurses. 

Conclusions. There is an association between socio-demographic variables and types of behaviors and experiences 

in the tested nurses group. (PNN 2012;1(2):70-75) 

Key words: AVEM, neurological nurses 

Wprowadzenie 

Praca jest jedną z najważniejszych form działalności 

człowieka. Może dawać poczucie tożsamości, 

stwarza możliwości uczenia się nowych umiejętności. 

Może być również źródłem satysfakcji i utrzymania 

siebie oraz rodziny. Praca zawodowa poprzedzona jest 

wyuczeniem zawodu, opanowaniem takich umiejętności 

i nawyków oraz zdobycia wiedzy, aby stały się one 

warunkiem wykonywania zadań zawodowych. Niejednokrotnie 

traktowana jest jako przykry obowiązek. 

Długotrwały stres w pracy oraz przeciążenie fizyczne 

i psychiczne powodują brak motywacji, bezradność, 

frustrację a nawet chorobę. Jak wynika z danych Światowej 

Organizacji Zdrowia blisko połowa pracujących 

czuje się nieszczęśliwa w miejscu pracy. Sposób funkcjonowania 

w środowisku zawodowym stanowi zagrożenie 

zdrowotne dla osób pracujących [1]. 

Wielu autorów stawia sobie pytanie czy istnieją 

korzystne i niekorzystne dla zdrowia psychicznego 

charakterystyczne typy zachowań człowieka w obliczu 

wymagań zawodowych. Badania udowodniły, że praca 

zawodowa jest jednym z głównych źródeł stresu. 

Na to pytanie próbowali odpowiedzieć Schaarschmidt 

i Fischer z Zakładu Psychologii Osobowości 

i Różnic Indywidualnych Uniwersytetu w Poczdamie 

opracowując narzędzie: Wzorzec Zachowań i Przeżyć 

Związanych z Pracą (AVEM). W praktyce pozwala on 

określić wzorce zachowań sprzyjające zdrowiu psychicznemu 

jednostki oraz wskazać na przyczyny zagrożeń 

[2]. Zgodnie z ich koncepcją, funkcjonowanie człowieka 

w środowisku pracy determinuje wiele różnych 

czynników. Istotną rolę oprócz kompetencji fachowych 

odgrywają: stosunek do pracy, sposoby radzenia sobie 

z problemami zawodowymi oraz emocjonalny stosunek 

do pełnionej funkcji zawodowej. Pozwala także na 

wyróżnienie typów zachowań w trakcie wykonywania 

obowiązków zawodowych. Autorzy określili przeżycia 

i zachowania osób w trzech sferach funkcjonowania. 

Wyróżnione obszary to: zaangażowanie zawodowe, 

które wyraża się w następujących kategoriach – ambicje 

zawodowe jako dążenie do ciągłego doskonalenia 

zawodowego, gotowość do wydatków energetycznych 

jako miernik wkładu osobistego jednostki w wykonywanie 

zadań zawodowych, dążenie do perfekcji jako 

przekonanie o rzetelności i dokładności wykonywanej 

pracy, zdolność do zachowania dystansu jako umiejętność 

odprężenia się po godzinach pracy oraz przeznaczenie 

czasu wolnego na życie osobiste, subiektywne 

znaczenie pracy określające miejsce pracy w życiu jednostki 

[2]. Wskaźniki tej sfery wyznaczają optymalny 

poziom zaangażowania w sprawy zawodowe, wskazują 

na ile jednostka posiada umiejętności koncentrowania 

się na rzeczach istotnych oraz jakie miejsce wśród życiowych 

celów zajmuje praca [3]. Odporność psychiczna 

i strategie zwalczania sytuacji problemowych ujmowane 

w kategorii: tendencja do rezygnacji w sytuacji 

porażki jako skłonność do pogodzenia się z niepowodzeniem, 

ofensywny styl radzenia sobie z problemami 

jako czynna i optymistyczna postawa wobec wyzwań 

i wymagań zawodowych, równowaga wewnętrzna 

jako poczucie stabilności i komfortu psychicznego [2]. 

Sfera ta odzwierciedla dwa sposoby zachowania człowieka 

w sytuacji trudnej: konfrontację lub unikanie 

sytuacji problemowych. Sposób radzenia sobie z problemami 

jest charakterystyczny dla każdego człowieka 

i wyraża typowy dla niego sposób zachowania się [4]. 

Emocjonalny stosunek do pracy wyrażający się: poczuciem 

sukcesu w zawodzie będące odzwierciedleniem 

zadowolenia z osiągnięć zawodowych, zadowolenie 

z życia we wszystkich jego obszarach, poczucie wsparcia 

społecznego jako świadomość pomocy ze strony 

najbliższego otoczenia oraz poczucie bezpieczeństwa 

społecznego [2]. Przeżycia emocjonalne występujące 

w pracy powodują zmaganie się z problemami zawodowymi. 

Obciążenia psychiczne w zawodzie to głównie 

obciążenia emocjonalne, wsparcie społeczne jako główny 

czynnik ochronny w sytuacjach krytycznych [5]. 

Analiza badań pozwoliła autorom wyłonić cztery typy 

zachowań i przeżyć związanych z pracą. Są to: Typ G – 

typ zdrowy, Typ S – typ oszczędnościowy, Typ A – typ 

ryzyka nadmiernie obciążony, Typ B – typ wypalony. 

Typy zachowań można rozpatrywać jako wskaźnik 

istniejących oczekiwań i wymagań jednostki w stosunku 

do środowiska pracy; jako zachowania, które są wynikiem 

doświadczeń i przeżyć a co za tym idzie pozwala 

spojrzeć na człowieka jako ocenę przyszłych sukcesów 

lub nawet porażek. Lalonde [6] w 1974 roku opublikował 

czynniki warunkujące zdrowie, tzw. „pola zdrowia”, 

gdzie głównymi czynnikami okazały się styl życia 

stanowiąc 53% i środowisko fizyczne 21%. Jak wyka- 

71

72 


zały badania prowadzone przez Gniazdowskiego ludzie 

uważają, że głównym czynnikiem odpowiedzialnym za 

zdrowie człowieka są czynniki środowiskowe. 

Opierając się na powyższych przesłankach celem 

podjętych badań była ocena związku pomiędzy zmiennymi 

społeczno-demograficznymi a typami zachowań 

i przeżyć w pracy w grupie pielęgniarek. 


Przebadano ogółem 50 osób, w tym 49 (98%) 

kobiet i 1 (2%) mężczyznę — w wieku średnim 35,82 

lat (przy SD=6,99). Najmłodsza badana osoba miała 

23 lata, a najstarsza 51. Najwięcej badanych kobiet 

było mężatkami, a najmniej wdowami. Najwięcej osób 

miało ukończone liceum medyczne, a najmniej inne 

Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy (N=50) w poszczególnych skalach 

Zaangażowanie 

zawodowe 

Odporność psychiczna 

i strategie zwalczania 

sytuacji problemowych 

Emocjonalny stosunek 

do pracy 

Typy zachowania 

w pracy 

Skale testu AVEM M SD Centyle 

Subiektywne znaczenie pracy 15,40 4,31 36,28 

Ambicje zawodowe 18,28 3,82 32,52 

Gotowość do angażowania się 18,28 3,41 29,52 

Dążenie do perfekcji 21,34 4,22 30,96 

Zdolność do dystansowania się 20,98 4,48 67,56 

Tendencja do rezygnacji w sytuacji 

porażki 

16,66 3,73 51,22 

Ofensywna strategia rozwiązywania 

problemów 

20,62 3,79 40,34 

Wewnętrzny spokój i zrównoważenie 18,76 4,07 41,76 

Poczucie sukcesu w zawodzie 17,24 3,65 23,18 

Zadowolenie z życia 20,38 3,48 43,04 

Poczucie wsparcia społecznego 20,66 4,51 58,64 

G – typ zdrowy 0,12 0,25 

S – typ oszczędnościowy 0,30 0,33 

A – typ nadmiernie obciążony 0,17 0,23 

B – typ wypalony 0,41 0,33 

wyższe studia niezwiązane z pielęgniarstwem. Średni 

staż pracy badanych wynosi M=14,04 przy odchyleniu 

standardowym SD=8,05. Najstarsza pielęgniarka 

przepracowała w zawodzie 31 lat, najmłodsza zaś zaledwie 

rok. Badane osoby najczęściej pracują w trybie 

dwuzmianowym (N=45;90%), zdecydowanie rzadziej 

w trybie jednozmianowym (N=4;8%), a tylko jedna 

z nich (2%) pracuje w trybie trzyzmianowym. Wszystkie 

badane pracują w wymiarze pełnego etatu. Badane 

pielęgniarki to w większości mieszkanki miast powyżej 

100 tysięcy (N=16;32%), najmniejsza grupa to miesz- 

kanki wsi (N=9;18%). Badane pielęgniarki oceniają 

swoją sytuację materialną jako przeciętną (N=26;52%) 

lub dobrą (N=21;42%), a najrzadziej jako złą (N=0) 

lub bardzo dobrą. Na pytanie o swój stosunek do wiary 

najwięcej osób odpowiedziało, że są wierzące, najmniej 

stosunek swój określiło – głęboko wierzące i obojętne. 

Najwięcej osób na pytanie o motyw wyboru miejsca 

pracy wybrało odpowiedź, że jest to wybór przypadkowy, 

bo tak zdecydował los (N=23;46%), świadomą 

decyzję o wyborze oddziału podjęło 17 osób, co stanowi 

34%; najmniej, bo tylko 6% kierowało się względami 

osobistymi. Na badane pielęgniarki przypada 

średnio 1,24 dzieci (SD=0,98), najwięcej pielęgniarek 

posiada 2 dzieci (N=19;38%), 15 z nich jest bezdzietna, 

najmniej jest pielęgniarek z trójką dzieci (N=4%). 

Większość badanych osób (N=35;71%) nie uczestni- 

czyła w szkoleniach z zakresu 

stresu i wypalenia 

zawodowego, niektóre 

(N=14;29%) jednak brały 

udział w takich szkoleniach. 

Średnia satysfakcja 

z pracy na skali 5-punktowej 

wynosi M=3,04 

przy SD=0,89, minimalna 

ocena to nieusatysfakcjonowana, 

a maksymalna to 

niezmiernie usatysfakcjonowana 

i takich osób jest 

najmniej. Średnio oceniają 

wynagrodzenie za swoją 

pracę na skali 4-punktowej 

M=1,94 przy SD=0,83. 

Nikt nie ocenił go jako 

bardzo dobre, najwięcej 

osób oceniło swoje wynagrodzenie 

jako niedostateczne. 

Badanie przeprowadzono 

za pomocą: 

1. Ankiety osobowej służącej 

do opisania grupy 

pielęgniarek ze względu 

na właściwości społeczno- 

demograficzne i związane miejscem pracy. 

2. Kwestionariusza AVEM – Wzorzec Zachowań 

i Przeżyć Związanych z Pracą autorstwa Schaarschmidta 

i Fischera z Zakładu Psychologii Osobowości i Różnic 

Indywidualnych Uniwersytetu w Poczdamie. 

Kwestionariusz jest narzędziem o wysokiej rzetelności 

(zgodność wewnętrzna mierzona metodą 

α Cronbacha od 0,70 do 0,87 i metodą połówkową 

Spearmana-Browna od 0,69 do 0,83), oparty na koncepcji 

Antonovsky’ego i Beckera opisującej indywidualne 

możliwości człowieka wobec problemu radzenia


sobie ze stresem. Narzędzie to pozwala określić wzorce 

zachowań stosowane przez pracownika w środowisku 

pracy jako sposoby radzenia sobie z problemami zawodowymi 

[2]. W ocenie wzoru zachowań posłużono 

się następującymi skalami: zaangażowanie zawodowe 

(subiektywne znaczenie pracy, ambicje zawodowe, gotowość 

do angażowania się, dążenie do perfekcji, zdolności 

do dystansowania się), odporność psychiczna 

i strategie zwalczania sytuacji problemowych (tendencja 

do rezygnacji w sytuacji porażki, ofensywne strategie 

rozwiązywania problemów, wewnętrzny spokój 

i równowaga), emocjonalny stosunek do pracy (poczucie 

sukcesu w zawodzie, zadowolenie z życia, poczucie 

wsparcia społecznego). Skale te pozwoliły na dokonanie 

oceny czterech typów zachowań związanych z pracą 

w badanej grupie (tabela 1). 

Analizę statystyczną wykonano w programie 

STATISTICA 6.0. Badania zostały zrobione w modelu 

korelacyjnym. Do opisu zmiennych w grupach zastosowano 

średnią (M) i odchylenia standardowe (SD) oraz 

liczebność (N) i procent (%). Do określenia kierunku 

i siły związku pomiędzy zmiennymi zastosowano 

test korelacji liniowej r-Pearsona (zachodziła liniowość 

związku pomiędzy zmiennymi) lub test nieparame- 

tryczny r-Spearmana, gdy zmienne miały charakter jakościowy 

lub nie było liniowego związku między nimi. 

Przyjęto poziom istotności (p) p

74 


poczuciem wsparcia i typem zdrowym. Im pozytywniej 

badane pielęgniarki oceniają swoją sytuację materialną, 

tym mają większe ambicje zawodowe, większe poczucie 

sukcesu w zawodzie i poczucie wsparcia oraz częściej 

funkcjonują zgodnie z typem G, czyli typem zdrowym 

(tabela 2). 

Satysfakcja z pracy ujawnia związek istotny statystycznie 

z ambicjami zawodowymi, dążeniem do 

perfekcji, stosowaniem ofensywnych strategii radzenia 

sobie, poczuciem wsparcia oraz typem zdrowym 

i wypalonym. Im większą mają satysfakcję z pracy, 

tym większe mają ambicje zawodowe, większe dążenie 

do perfekcji i poczucie wsparcia, częściej radzą sobie 

w sposób ofensywny oraz częściej funkcjonują zgodnie 

z typem G zdrowym a rzadziej zgodnie z typem wypalonym 

B (tabela 2). 

Stosunek do wiary koreluje z typem G zdrowym 

– im pielęgniarki są głębiej wierzące, tym częściej funkcjonują 

zgodnie z typem G zdrowym (tabela 2). 

Miejsce zamieszkania koreluje z typem wypalonym 

B. Gdy badane osoby mieszkają w mniejszym 

mieście lub na wsi, to częściej funkcjonują w sposób 

wypalony (tabela 2). 

Wiek i staż pracy ujawniają pozytywny związek ze 

zdolnością do dystansowania się. Osoby starsze i dłużej 

pracujące częściej się dystansują od problemów zawodowych 

(tabela 2). 

Ilość posiadanych dzieci ujawnia istotny statystycznie 

związek ze zdolnością do dystansowania się 

i tendencją do rezygnacji w sytuacji porażki. Im ma się 

więcej dzieci, tym ta zdolność wzrasta, a tendencja do 

rezygnacji maleje (tabela 3). 

Pozostałe zmienne społeczno-demograficzne nie 

ujawniły związku z typami zachowań i przeżyć w pracy 

na poziomie istotnym statystycznie. 

Tabela 3. Związki pomiędzy ilością dzieci a przeżyciami 

i typami zachowań w pracy (r-Pearsona) 

Ilość dzieci 

Zdolność do dystansowania się r = 0,3836; p = 0,007 

Tendencja do rezygnacji 

w sytuacji porażki 

Dyskusja 

r = -0,3996; p = 0,004 

Analiza uzyskanych wyników pokazuje, że pielęgniarki 

w zakresie zaangażowania zawodowego charakteryzują 

się dużym dążeniem do perfekcji i zdolnością 

do dystansowania się od problemów zawodowych. 

Najprawdopodobniej związane jest to z faktem, że na 

równi traktują one życie rodzinne i zawodowe, a co 

za tym idzie potrafią dystansować się od problemów 

zawodowych. Pomaganie innym obciąża emocjonal- 

nie osoby, które się tym zajmują, w związku z czym 

dystansowanie się od spraw zawodowych jest jakby 

reakcją obronną organizmu, aby można było osiągnąć 

równowagę psychiczną. Dążenie do perfekcji związane 

jest z profesjonalizmem tego zawodu, pielęgniarki 

wykonują swoje czynności wobec pacjenta na najwyższym 

możliwym poziomie. Ambicje zawodowe czy też 

gotowość do angażowania się cechują się przeciętnym 

nasileniem. 

Porównując wyniki badań własnych oraz wyniki 

badań przeprowadzone przez Andruszkiewicz w tej 

samej grupie zawodowej można stwierdzić, że jest to 

grupa, która ma bardzo niskie poczucie sukcesu w zawodzie 

oraz przeciętne zadowolenie z życia i poczucie 

wsparcia społecznego. Jedynie pielęgniarki, które mają 

wysoką inteligencję emocjonalną są zadowolone ze swojego 

życia zarówno osobistego jak i zawodowego [3,7]. 

Potwierdza się tu zjawisko braku satysfakcji z wykonywanego 

zawodu. Niskie poczucie sukcesu w zawodzie 

i zadowolenia z życia potwierdzają zjawisko frustracji 

naszej grupy. Zdaniem samych pielęgniarek przyczyną 

takiego zjawiska jest mała możliwość rozwoju zawodowego, 

brak możliwości awansu, podziału kompetencji 

w zależności od wykształcenia i niskie wynagrodzenie, 

zbyt duża ilość chorych w stosunku do liczby osób 

nimi się opiekujących. Badania prowadzone przez Gugałę 

z 2001 roku potwierdziły, że odsetek pielęgniarek, 

które nisko oceniają prestiż tego zawodu ciągle wzrasta 

[8]. 

Opierając się na badaniach z 2003 roku prowadzonych 

w ramach projektu NEXT (Nurses’ Elary 

Exit Study) można stwierdzić, że na skali zadowolenia 

polskie pielęgniarki osiągnęły najniższe wyniki w porównaniu 

z innymi w krajach Unii Europejskiej oraz 

niski poziom zadowolenia z życia zawodowego [9]. 

Długotrwale utrzymujące się zjawisko niezadowolenia 

z sukcesu w zawodzie może doprowadzić do poważnego 

kryzysu. 

Badane pielęgniarki funkcjonują w sposób zgodny 

z typem B wypalonym oraz typem S oszczędnościowym, 

najrzadziej zaś w sposób zdrowy. Typ wypalony 

najprawdopodobniej jest wynikiem ograniczonej zdolności 

do relaksu i dystansowania się wobec problemów 

zawodowych, spowodowane jest to niezadowoleniem 

z życia zawodowego. Pielęgniarki funkcjonujące zgodnie 

z tym typem wykazują ogromne obciążenie pracą 

zawodową oraz niepokojem wewnętrznym. Brak 

motywacji, obniżona odporność psychiczna stają się 

przyczyną wystąpienia zespołu wypalenia zawodowego, 

który rzutuje nie tylko na życie zawodowe, ale 

i prywatne. Drugi typ funkcjonowania w pracy badanych 

pielęgniarek to typ oszczędnościowy zaliczany do 

typu sprzyjającemu zdrowiu. Taki typ funkcjonowania 

to efekt zadowolenia z życia i równowagi wewnętrznej.


Być może związane jest to z wynikiem doświadczenia 

zawodowego pielęgniarek i stażu pracy, które to po 

zapoznaniu z możliwościami rozwoju zawodowego 

w miejscu swojej pracy nie mają już ambicji zawodowych 

i wykształciły u siebie wachlarz ochronny, ale 

w chwili pojawienia się sytuacji trudnych bez problemu 

dystansują się. 

Otrzymane wyniki są bardzo zbliżone do badań 

prowadzonych przez Andruszkiewicz i Basińską w grupie 

zawodowej pracowników socjalnych. Tam również 

obserwujemy zachowania osób zgodnie z typem 

oszczędnościowym i wypalonym [7]. 

Analizując otrzymane wyniki należałoby rozważyć 

możliwość prowadzenia działań edukacyjnych w środowisku 

pielęgniarek, które miałyby na celu zwiększenie 

umiejętności interpersonalnych, co pozwoli chronić 

pielęgniarki przed wypaleniem zawodowym. 

Wnioski 

Analiza materiału badawczego pozwoliła na sformułowanie 

poniższych wniosków: 

1. Wykształcenie koreluje z ambicjami zawodowymi, 

zdolnością do dystansowania się i typem 

oszczędnościowym. Sytuacja materialna badanych pielęgniarek 

wykazuje związek z ambicjami zawodowymi, 

poczuciem sukcesu i poczuciem wsparcia a typem 

zdrowym. Satysfakcja z pracy ujawnia związek z ambicjami 

zawodowymi, dążeniem do perfekcji, poczuciem 

wsparcia a typem zdrowym i wypalonym. Stosunek do 

wiary ma istotne znaczenie i koreluje z typem zdrowym. 

Wiek i staż pracy badanych pielęgniarek wykazuje pozytywny 

związek ze zdolnością do dystansowania się. 

2. Ilość posiadanych dzieci pozytywnie koreluje 

ze zdolnością do dystansowania się i tendencją do rezygnacji 

w sytuacji porażki. 


Analizując otrzymane wyniki należałoby rozważyć 

możliwość prowadzenia działań edukacyjnych w środowisku 

pielęgniarek, które miałyby na celu zwiększenie 

umiejętności interpersonalnych, co pozwoli chronić 

pielęgniarki przed wypaleniem zawodowym; konieczność 

prowadzenia szkoleń z profesjonalnych technik 

radzenia sobie ze stresem w miejscu pracy, a co za tym 

idzie podnoszenie świadomości o konsekwencjach 

zdrowotnych wynikających z wypalenia zawodowego; 

wskazanie na możliwość korzystania z pomocy psychologicznej 

czy też nauki ćwiczeń relaksacyjnych. 


[1] Ogińska-Bulik N. Stres zawodowy w zawodach usług 

społecznych. Źródła, Konsekwencje, Zapobieganie. Difin, 

Warszawa 2006. 

[2] Rongińska T., Gaida-Werner A. Strategie radzenia sobie 

z obciążeniem psychologicznym w pracy zawodowej. 

WSP, Zielona Góra 2001. 

[3] Andruszkiewicz A., Basińska M.A. Indywidualne 

typy zachowań i przeżyć w grupie pielęgniarek. 

W: Konieczny J., Bartuzi Z. (Red.), Leczenie, pielęgnowanie 

i zarządzanie – wybrane elementy opieki nad 

pacjentem. CM, Bydgoszcz 2006;146-152. 

[4] Endler N.S, Parker J.D.A. The multidimensional assessment 

of coping. A critical evaluation. Journal of 

Personality and Social Psychology. 1990;58:844-895. 

[5] Cohen S., Wills T.A. Stress social support and the buffering 

hypothesis. Psychological Bulletin.1985;98:310- 

-377. 

[6] Lalonde M. A New Perspective on the Heath of 

Canadians; A Working Document; Information Canada, 

Ottawa 1974. 

[7] Andruszkiewicz A., Basińska M.A. Inteligencja emocjonalna 

pielęgniarek a typy zachowań i przeżyć 

w pracy. W: Wrona-Polańska H. (Red.), Zdrowie Stres 

Choroba w wymiarze psychologicznym. Impuls, Kraków 

2008;75-85. 

[8] Gugała B. Sytuacje trudne w środowisku pracy pielęgniarek 

a umiejętność radzenia sobie z nimi. Zdrowie 

Publiczne. 2004;114(3):367-370. 

[9] Widerszal-Bazyl M. Źródła stresu i satysfakcji 

w pracy pielęgniarki. Czy istnieje polska specyfika? 

W: Materiały Konferencyjne: Pielęgniarek polskich 

portret własny z Europą w tle, czyli raport z badań 

europejskiego projektu NEXT. Warszawa 2005;5-17. 


Joanna Olkiewicz 

Oddział Neurologii, Regionalny Szpital Specjalistyczny 

im. Wł. Biegańskiego w Grudziądzu, ul. Rydygiera 15/17 

86-300 Grudziądz 

e-mail: j.olkiewicz@bieganski.org 



Wkład autorski: Joanna Olkiewicz A,B,C,D,E,F , Anna Andruszkiewicz 

A,B,C,E,F,G,H 




piśmiennictwa, G – Krytyczne zrecenzowanie artykułu, 

H – Zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu) 


Zaakceptowana do druku: 16.05.2012 r. 

75




eISSN 2299-0321 ISSN 2084-8021 www.pnn.wshe.pl Opis przypadku/Case Report 

76 


Proces pielęgnowania pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu 

– studium indywidualnego przypadku 

Nursing Care Plan of Patient after Ischemic Stroke – Case Study 

Dorota Słodownik 1 , Marcelina Skrzypek-Czerko 2 , Anna Roszmann 2 , Magdalena Kozłowska 3 

1 Absolwentka Oddziału Pielęgniarstwa Wydziału Nauk o Zdrowiu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego 

2 Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego, GUM 

3 NZOZ Balti-Med., Gdańsk 

Streszczenie 

Udar mózgu jest stanem zagrożenia życia. Chory prezentuje wiele różnorodnych problemów, stąd pielęgnowanie 

pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu wiąże się z potrzebą ich właściwego rozpoznania i koniecznością sprawowania 

profesjonalnej opieki w oparciu o proces pielęgnowania. 

Celem pracy było stworzenie propozycji procesu pielęgnowania pacjenta po udarze niedokrwiennym mózgu i jego 

praktyczne zastosowanie w oddziale neurologii szpitala w Morągu. 

Badaniem objęto pacjenta, który był dwukrotnie hospitalizowany z powodu udaru niedokrwiennego mózgu w oddziale 

neurologii w Morągu – w okresie od lutego do marca 2010 roku. W przedstawionej pracy posłużono się 

metodą studium indywidualnego przypadku. Wykorzystano następujące techniki badawcze: wywiad, analiza dokumentacji 

medycznej oraz obserwacja. W oparciu o zastosowane techniki badawcze wyłoniono główne problemy 

pielęgnacyjne: 

• deficyt wiedzy na temat czynników ryzyka udaru mózgu i zasad prewencji wtórnej, 

• brak motywacji do zmiany dotychczasowego stylu życia, 

• narastający deficyt w zakresie sprawności ruchowej i samoobsługi. 

Biorąc pod uwagę zakres działań pielęgniarskich badany chory wymagał przede wszystkim pomocy w zakresie 

czynności dnia codziennego oraz motywacji i edukacji na temat zasad prewencji wtórnej udaru mózgu. 

(PNN 2012;1(2):76-82) 

Słowa kluczowe: udar mózgu, proces pielęgnowania 

Abstract 

Stroke is a medical emergency. The patient presents many different problems, thus fostering the patient after 

ischemic stroke is associated with the need of proper diagnosis and the need to exercise professional care based on 

nursing process. 

The aim of the study was to develop proposals for the nursing care plan after ischemic stroke and its practical application 

in neurology department in Morąg hospital. 

The study involved a case study of a patient who was hospitalized twice due to ischemic stroke, in the department 

of neurology at the Morąg hospital – from February to March 2010. In the research were used: interview, analysis 

of medical documentation and observation. Based on the research techniques used, nursing problems were chosen, 

as follows: 

• deficit of knowledge about risk factors of stroke and secondary prevention rules, 

• lack of motivation to change their lifestyle, 

• a growing deficit in mobility and self-service. 

Given the scope of nursing activities examined, the patient required assistance primarily in activities of daily living, 

motivation and education on the principles of secondary prevention of stroke. (PNN 2012;1(2):76-82) 

Key words: stroke, nursing care plan

Wprowadzenie 

Wystąpienie udaru mózgu jest zdarzeniem nagłym 

i nieprzewidywalnym, pacjent sprawia wrażenie osoby 

zdezorientowanej, może mieć problemy z mówieniem, 

niedowład lub porażenie, czasem występują zaburzenia 

świadomości. Ponadto udarowi mózgu często towarzyszą 

objawy ogólne (np. wzrost ciśnienia tętniczego 

krwi) i zaburzenia w sferze emocjonalnej [1-3]. 

Chorzy dotknięci udarem mają największe szanse 

na skuteczne leczenie, jeśli objawy zostaną u nich 

wcześnie rozpoznane i ich leczenie odbywać się będzie 

w wyspecjalizowanym ośrodku. Poza podawaniem 

specyficznych leków, zastosowaniem odpowiednich 

metod terapii i opieki niezwykle istotne jest jak naj- 

wcześniejsze wdrożenie rehabilitacji. Działania rehabilitacyjne 

dotyczą zarówno usprawniania ruchowego, 

jak również zaburzonych czynności poznawczych, 

oraz procesów związanych z mówieniem, rozumieniem 

mowy, czytaniem [4]. 

Najskuteczniejszą znaną dotychczas formą zminimalizowania 

medycznych, społecznych i ekonomicznych 

skutków udaru jest profilaktyka pierwotna 

i wtórna, która polega na eliminacji bądź modyfikacji 

szeregu czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia 

incydentu naczyniowego [5]. 

Chory może manifestować różne problemy, stąd 

pielęgniarka wchodząca w skład zespołu terapeutycznego 

planując działania pielęgniarskie musi wykazać 

się odpowiednią wiedzą medyczną i wysokim poziomem 

profesjonalizmu [9-11]. 

Zgodnie z wytycznymi Deklaracji Helsingborskiej 

z 2006 roku pacjenci, u których rozpoznaje się udar 

mózgu powinni być jak najszybciej leczeni w specjalistycznych 

oddziałach udarowych, gdyż prowadzona 

tam terapia oraz rehabilitacja przebiega znacznie 

skuteczniej w porównaniu z leczeniem w oddziałach 

niewyspecjalizowanych. Związane to jest z redukcją 

śmiertelności i zmniejszeniem niepełnosprawności 

w wyniku udaru mózgu [12-14]. 

Terapia udaru niedokrwiennego mózgu polega 

na postępowaniu ogólnym (monitorowaniu czynności 

układu oddechowego, układu sercowo-naczyniowego; 

kontroli ciśnienia tętniczego, gospodarki wodno-elektrolitowej, 

kontroli odżywiania pacjentów) oraz leczeniu 

farmakologicznym (zależnie od etiologii udaru) 

z zastosowaniem rt-PA, alteplazy w dożylnym leczeniu 

trombolitycznym, leczeniu antyagregacyjnym, antykoagulacyjnym, 

rewaskularyzacji (operacyjnie lub angioplastyce) 

zwężenia tętnic szyjnych. Istotna jest również 

profilaktyka i leczenie powikłań neurologicznych 

(obrzęku mózgu, drgawek, wtórnego krwawienia) 

i ogólnoustrojowych (krążeniowych, oddechowych, 

metabolicznych, wodno-elektrolitowych, zakażeń i odleżyn), 

wczesna rehabilitacja oraz wtórna profilaktyka 

udaru [2,13-16]. 

Słodownik i wsp. / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 76-82 

W zależności od stanu klinicznego pacjent z udarem 

niedokrwiennym mózgu może prezentować różnego 

rodzaju problemy [17,18]. Opieka pielęgniarska 

w ostrej fazie leczenia udaru koncentruje się głównie 

na zapobieganiu powikłaniom wynikającym z przebytego 

incydentu naczyniowego ośrodkowego układu 

nerwowego [8,17]. 

Celem niniejszej pracy było opracowanie propozycji 

procesu pielęgnowania pacjenta z udarem niedokrwiennym 

mózgu, w oparciu o studium indywidualnego 

przypadku. 

Metodyka badań 

Badania własne przeprowadzono w okresie 

od lutego do kwietnia 2010 roku w Samodzielnym 

Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Morągu, 

w oparciu o studium indywidualnego przypadku. 

Dane zebrano podczas dwukrotnej hospitalizacji chorego. 

Uzyskano świadomą zgodę pacjenta na udział 

w badaniu. W celu korzystania z dokumentacji medycznej 

uzyskano stosowną zgodę od dyrekcji szpitala. 

Posłużono się następującymi technikami badawczymi: 

wywiadem, analizą dokumentacji medycznej i obserwacją. 

Studium indywidualnego przypadku 

Podmiotem badania był 59-letni mężczyzna, żonaty, 

mieszkający na wsi, od około dziesięciu lat przebywający 

na rencie, jednocześnie pracujący zawodowo 

w niepełnym wymiarze godzin w charakterze pracownika 

fizycznego. 

Pacjent od 18 roku życia palił papierosy, około 

paczki dziennie, alkohol pił okazjonalnie. Z zebranego 

wywiadu uzyskano informacje na temat przebytych 

chorób oraz aktualnego stanu zdrowia pacjenta. 

Choroby współistniejące to: cukrzyca typu 2 rozpoznana 

trzy lata temu, nadciśnienie tętnicze, przebyty 

zawał serca ściany dolnej w 1990 roku i ściany dolnej 

i przedniej w 1991 roku, hipercholesterolemia, w wywiadzie 

choroba wrzodowa żołądka i przepuklina rozworu 

przełykowego. Pacjent przyjmował na stałe leki 

przeciwcukrzycowe oraz stosował dietę cukrzycową. 

Pierwszy pobyt pacjenta w oddziale neurologii 

Pacjent (lat 59) dnia 17 lutego 2010 roku został 

skierowany do oddziału neurologii przez lekarza rodzinnego 

z rozpoznaniem przemijającego niedokrwienia 

mózgu (TIA). 

Objawy choroby pojawiły się rano podczas pracy, 

pacjent nagle poczuł się słabo, miał mroczki przed 

oczami, czuł drętwienie lewej połowy twarzy i pocił 

się. Ciśnienie tętnicze mierzone w gabinecie lekarza 

rodzinnego wynosiło 215/90 mm Hg, poziom cukru 

85 mg%. Z uwagi na wysokie ciśnienie tętnicze skierowano 

do oddziału neurologii z rozpoznaniem TIA. 

77

Pacjent komunikatywny, chętnie opowiadał 

o swoich dolegliwościach, zdawał sobie sprawę 

z powagi sytuacji, w której się znalazł, był w dobrym 

kontakcie z rodziną – przybył do oddziału w towarzystwie 

żony i syna, mógł liczyć na ich pomoc i wsparcie. 

Uskarżał się na silny ból i zawroty głowy, obserwowano 

niewielkie osłabienie siły mięśniowej lewej 

kończyny górnej i dolnej. Występowały zaburzenia snu 

pod postacią utrudnionego zasypiania z powodu bólu 

głowy. W godzinach rannych wystąpiły zaburzenia 

widzenia, pojawiły się mroczki przed oczami. Chory 

z niedowidzeniem korygowanym okularami. Nastrój 

obniżony, denerwował się, gdy opowiadał o swoich 

dolegliwościach. Chory samodzielny w zakresie zaspokajania 

czynności dnia codziennego (według skali 

Barthel 90/100 punktów). Włosy czyste, skóra czysta, 

sucha z tendencją do łuszczenia się, paznokcie grzybicze. 

Waga pacjenta 85 kilogramów, wzrost 164 centymetrów 

(BMI – 31,5). W badaniu neurologicznym 

nie stwierdzono objawów ogniskowych i oponowych. 

U pacjenta nie stwierdzono ryzyka narażenia na odleżyny. 

W 24-punktowej skali Douglasa otrzymał 22 

punkty (odjęto 2 punkty ze względu na cukrzycę). 

Trzeciego dnia pobytu pacjent około godziny 

15.00 zgłosił silny ból głowy, ciśnienie tętnicze wynosiło 

180/100 mm Hg, otrzymał przeciwbólowo 1 gram 

Perfalganu dożylnie oraz 12,5 mg Captoprilu doustnie. 

Ból zmniejszył się nieznacznie. Ciśnienie tętnicze 

obniżyło się do 150/90 mm Hg. Od godziny 18.30 

pojawił się trwający około 2 godzin epizod niedowładu 

lewostronnego stopnia umiarkowanego. Nastąpiło 

osłabienie siły mięśniowej kończyn lewych połączone 

z drętwieniem twarzy, chwiejny chód. Dodatkowo pacjent 

zaczął uskarżać się na pogorszenie ostrości widzenia. 

Zlecono Clexane 2 x 20 mg podskórnie, Polocard 

1 x 75 mg, Gasec 2 x 20 mg, Codipar 3 x 2 tabletki 

oraz konsultację okulistyczną. Po zastosowanym leczeniu 

przeciwpłytkowym dolegliwości ustąpiły, poprawiła 

się siła mięśniowa kończyn lewych – symetryczna. 

Opisane powyżej incydenty nie powtarzały się. 

W kolejnych dobach pobytu stan pacjenta stabilny, 

samopoczucie chorego poprawiło się, samodzielny 

w zakresie zaspokajania potrzeb. Zawroty i bóle głowy 

zmniejszyły się, ale nie ustąpiły całkowicie. Zaburzenia 

ostrości widzenia ustąpiły. Pacjent okresowo zgłaszał 

jeszcze dolegliwości bólowe głowy, które doraźnie 

przerywane były gramem Perfalganu podawanym drogą 

dożylną lub doustną – Codipar 500 mg. Podczas 

hospitalizacji kontrolowano poziom glikemii w surowicy 

krwi. W wykonywanych kontrolnych pomiarach 

glikemii stwierdzono prawidłowe wartości przy stosowanej 

diecie cukrzycowej i odstąpiono od leków przeciwcukrzycowych. 

W dziesiątej dobie hospitalizacji chory w stanie 

ogólnym dobrym wypisany został z oddziału z zaleceniem 

przyjmowania leków i przestrzegania diety cukrzycowej. 

Dodatkowe zalecenia to kontrola w poradni 

lekarza rodzinnego, kontrola w poradni neurologicz- 

78 


nej, kontrola poziomu cukru we krwi oraz redukcja 

masy ciała. 

Drugi pobyt pacjenta w oddziale neurologii 

Po około dwóch tygodniach pacjent w godzinach 

wieczornych ponownie trafił do oddziału neurologii 

z powodu utrzymującego się od godziny niedowładu 

lewostronnego kończyny górnej lewej w miernym 

stopniu. Z wywiadu uzyskano informację, że chory od 

godzin rannych czuł się źle, odczuwał zawroty głowy 

i drętwienie lewej kończyny górnej i dolnej. Ciśnienie 

tętnicze krwi 150/90 mm Hg. 

Przed dwoma tygodniami hospitalizowany z powodu 

dwóch epizodów przemijającego niedokrwienia 

mózgu. W lutym 2010 roku – tętnice szyjne drożne. 

Chory przyjęty na oddział w stanie ogólnym dobrym, 

przytomny, w pełnym kontakcie słownologicznym. 

W badaniu neurologicznym stwierdzono niedowład 

lewostronny z niedoczulicą, niedowidzenie połowicze 

lewostronne. W ciągu pierwszych dni pobytu deficyt 

neurologiczny narastał, chory skarżył się na bóle głowy 

nasilające się przy pionizacji. Osłabienie siły mięśniowej 

kończyn lewych nasiliło się, pojawił się niedowład 

kończyn lewych znacznego stopnia. Obniżyła się sprawność 

ruchowa chorego oraz pogorszył kontakt słowny 

z powodu niewyraźnej mowy. Pacjent wymagał pomocy 

w zaspokajaniu niektórych potrzeb fizjologicznych 

(oddanie moczu i stolca, toaleta ciała, zmiana bielizny 

osobistej). Funkcja połykania prawidłowa. Posiłki stałe 

i płyny przyjmował, nie krztusił się. Okresowo nie 

był w stanie samodzielnie zmienić pozycji ułożeniowej 

w łóżku. Kończyna górna lewa obrzęknięta. Pojawiły 

się trudności w zasypianiu. 

W oparciu o zebrane informacje z dwóch pobytów 

pacjenta w oddziale neurologii rozpoznano liczne 

problemy pielęgnacyjne, na podstawie których przygotowano 

proces pielęgnowania chorego z udarem niedokrwiennym 

mózgu. Poniższe wyniki odnoszą się do 

kolejnych pobytów pacjenta w szpitalu. 

Propozycja procesu pielęgnowania pacjenta 

Podczas pierwszej dziesięciodniowej hospitalizacji 

wyłoniono następujące problemy pielęgnacyjne: 

1. U pacjenta występuje silny ból głowy 

Cel opieki: zminimalizowanie lub zlikwidowanie bólu 

głowy. 

Działania pielęgniarskie: 

• ocena poziomu bólu, 

• podanie pacjentowi zleconych leków przeciwbólowych, 

• eliminowanie określonych bodźców ze środowiska: 

silnego światła, hałasu, 

• ustalenie okoliczności występowania bólu, jego 

natężenia, określenie pozycji, w której nasila się 

ból i takiej, która przynosi ulgę,

• kontrola natężenia bólu, skuteczności terapii 

przeciwbólowej, 

• obserwacja w kierunku narastania wzmożonego 

ciśnienia śródczaszkowego (ocena stanu świadomości, 

występowanie nudności, ocena wydolności 

oddechowej, kontrola ciśnienia tętniczego 

i tętna). 

Ocena działania: ból głowy zmniejszył się, wartości ciśnienia 

tętniczego po zastosowanym leczeniu obniżyły się. 

2. Niepokój pacjenta na skutek nagłej hospitalizacji 

Cel opieki: zniwelowanie lęku, pozyskanie zaufania 

i sympatii chorego. 


• zapoznanie pacjenta z personelem medycznym, 

• zapoznanie pacjenta z innymi pacjentami, z którymi 

został umieszczony na wspólnej sali, 

• zapoznanie chorego z kartą praw pacjenta, 

• zapoznanie pacjenta z topografią i regulaminem 

oddziału, 

• okazywanie zainteresowania ogólnym samopoczuciem 

pacjenta przez pielęgniarkę. 

Ocena działania: pacjent spokojniejszy. 

3. U pacjenta występują wysokie wartości ciśnienia 

tętniczego, które są czynnikiem ryzyka udaru mózgu 

Cel opieki: obniżenie wartości ciśnienia tętniczego, 

zmniejszenie stopnia ryzyka powtórnego incydentu 

naczyniowego. 


• podawanie leków obniżających ciśnienie na zlecenie, 

• edukacja pacjenta na temat konieczności zmiany 

stylu życia i stosowania właściwego sposobu 

odżywiania ze zmniejszeniem ilości spożywania 

soli kuchennej, 

• systematyczna kontrola ciśnienia i informowanie 

pacjenta o wyniku pomiaru, 

• motywowanie do podjęcia konsekwentnej decyzji 

zaprzestania palenia tytoniu, 

• kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze 

stresem (pozytywne myślenie, rozmowa o problemach, 

ustalenie jakie sytuacje są stresujące 

i unikanie ich w miarę możliwości, ograniczenie 

reakcji żywiołowych, chwila refleksji i zastanowienia), 

• edukacja chorego na temat konieczności samokontroli 

ciśnienia tętniczego, stosowania farmakoterapii 

i współpracy z lekarzem. 

Ocena działania: ciśnienie tętnicze w trakcie pobytu 

pacjenta zostało obniżone. 

4. Otyłość jako czynnik ryzyka choroby naczyniowej 

mózgu 

Cel opieki: normalizacja masy ciała. 


• edukacja pacjenta na temat prawidłowego żywienia 

i przestrzegania zaleceń dietetycznych, 

• uświadomienie pacjentowi, że otyłość ma niekorzystny 

wpływ na jego zdrowie i samopoczucie, 


• zapoznanie żony pacjenta z przykładowymi jadłospisami, 

które można wykorzystać w domu 

(ograniczenie w diecie tłuszczów zwierzęcych 

i węglowodanów, unikanie sosów, zasmażek, 

wybieranie produktów o małej zawartości tłuszczów), 

• wzmacnianie motywacji pacjenta do wyrabiania 

właściwych nawyków dietetycznych, 

• po konsultacji z lekarzem zalecanie pacjentowi 

aktywności fizycznej w formie spacerów na 

świeżym powietrzu. 

Ocena działania: pacjent potwierdził słuszność ograniczeń 

dietetycznych i zasadność wdrożenia systematycznej 

aktywności fizycznej, nie było jednak możliwości 

kontroli masy ciała z powodu wypisu pacjenta do 

domu. 

5. U pacjenta występuje osłabienie siły mięśniowej 

w lewej kończynie górnej i dolnej 

Cel opieki: pomoc pacjentowi w przemieszczaniu 

się, poprawa sprawności motorycznej, zabezpieczenie 

przed upadkiem. 


• pomoc przy wstawaniu, 

• asekuracja podczas chodzenia. 

Ocena działania: sprawność lokomocyjna poprawiła 

się, siła mięśniowa w lewej kończynie górnej i kończynie 

dolnej wróciła do normy. 

6. Niepokój pacjenta z powodu pogorszenia ostrości 

widzenia 

Cel opieki: poprawa ostrości widzenia i uspokojenie 

pacjenta. 


• poinformowanie lekarza o objawach zgłaszanych 

przez pacjenta, 

• spokojna, rzeczowa rozmowa z chorym, 

• zgłoszenie konsultacji okulistycznej na zlecenie 

lekarza, 

• spokojne, rzeczowe poinformowanie pacjenta 

o terminie planowanej konsultacji okulistycznej. 

Ocena działania: pacjent nadal zaniepokojony sytuacją, 

w jakiej się znalazł. 

7. U pacjenta wystąpił chwiejny chód 

Cel opieki: pomoc w przemieszczaniu się, poprawa 

sprawności lokomocyjnej, zapewnienie bezpieczeństwa 

pacjenta przed ewentualnymi upadkami. 


• pomoc przy wstawaniu, 

• asekuracja podczas chodzenia, 

• zastosowanie łóżka z barierkami, 

• poinformowanie lekarza o zaistniałym deficycie 

neurologicznym, 

• podanie zleconych leków na zlecenie lekarza. 

Ocena działania: chód pacjenta poprawił się. 

8. Deficyt wiedzy pacjenta na temat palenia tytoniu 

jako czynnika ryzyka udaru mózgu 

Cel opieki: pogłębienie motywacji do rezygnacji z palenia 

papierosów. 

79


• uświadomienie pacjentowi, że wydając pieniądze 

na papierosy świadomie inwestuje w chorobę, 

• wskazanie sposobów, które pomagają w rzuceniu 

palenia, na przykład zastosowanie nikotyny 

w postaci gumy do żucia czy plastrów. 

Ocena działania: podczas pobytu w oddziale pacjent 

nie palił papierosów. 

9. Ryzyko wystąpienia ponownego incydentu naczyniowego 

Cel opieki: zmniejszenie ryzyka ponownego udaru 

mózgu. 


• przedstawienie pacjentowi wszystkich czynników 

ryzyka, 

• motywowanie pacjenta do modyfikacji stylu życia, 

• zalecenie systematycznego przyjmowania leków, 

systematycznej kontroli ciśnienia krwi, poziomu 

glukozy w surowicy. 

Ocena działania: w trakcie pobytu wystąpił jeden epizod 

przemijającego niedokrwienia mózgu, który po zastosowanym 

leczeniu ustąpił i nie pozostawił trwałych 

deficytów neurologicznych. 

10. Możliwość wystąpienia hiperglikemii lub hipoglikemii 

Cel opieki: ustabilizowanie i utrzymanie poziomu glikemii 

w granicach normy. 


• kontrola wartości glikemii w surowicy krwi według 

karty profilu glikemii, 

• kontrola przyjmowanych przez pacjenta posiłków, 

• podawanie leków doustnych obniżających glukozę 

na zlecenie lekarza i pod kontrolą wartości 

glikemii, 

• rozmowa z chorym na temat konieczności przestrzegania 

diety cukrzycowej w szczególności 

dotycząca wyeliminowaniu z diety napojów 

typu coca-cola, 

• edukacja rodziny pacjenta na temat diety cukrzycowej, 

przekazanie broszurki informacyjnej 

dotyczącej diety rodzinie, 

• upewnienie się, że przekazane treści zostały dobrze 

zrozumiane poprzez odebranie przez pielęgniarkę 

informacji zwrotnej. 

Ocena działania: przy stosowanej diecie poziom glikemii 

ustabilizował się, odstąpiono od stosowania doustnych 

leków przeciwcukrzycowych. 

11. Sucha, matowa skóra z tendencją do łuszczenia się 

Cel opieki: ochrona naturalnej bariery skóry, zapobieganie 

przesuszeniu skóry. 


• unikanie niekorzystnego działania gorącej wody 

na skórę podczas wykonywania toalety ciała, 

• unikanie pieniących się płynów, które niszczą 

płaszcz lipidowy skóry, 

80 


• delikatne osuszanie skóry, 

• stosowanie emolientów, np. Oliatum, Emolium, 

• dostarczenie odpowiedniej ilości wody do organizmu, 

• wietrzenie pomieszczenia, gdzie przebywa pacjent. 

Ocena działania: skóra pacjenta ma mniejszą tendencję 

do łuszczenia się. 

Problemy pielęgnacyjne, jakie się pojawiły 

w trakcie drugiej hospitalizacji 

Nadal aktualne pozostały problemy związane 

z dolegliwościami bólowymi głowy, z deficytem wiedzy 

na temat czynników ryzyka udaru mózgu (problem 

stanowiła otyłość i nadciśnienie tętnicze), z adaptacją 

do warunków szpitalnych. Dodatkowo wystąpiło 

rozregulowanie wartości glikemii w surowicy. Pojawił 

się lęk o własne zdrowie pacjenta i pogorszenie snu. 

Powtórnie pojawił się i utrwalił niedowład połowiczy 

lewostronny. Kolejny problem to adaptacja do zmienionego 

przez chorobę stanu pacjenta (niesprawność). 

Częściowy brak samodzielności w zakresie samoopieki 

i samopielęgnacji. 

1. U pacjenta wystąpił niedowład połowiczy 

Cel opieki: wdrożenie pacjenta z niedowładem lewostronnym 

do samoobsługi i uzyskanie przez niego 

podstawowych umiejętności w zakresie samoobsługi, 

przywrócenie funkcji narządu niepełnosprawnego, 

wzmocnienie wiary we własne siły, poprawa samopoczucia 

i jakości życia, pobudzenie czucia, ułatwienia 

percepcji, ćwiczenia kończyn po stronie niedowładnej 

w koordynacji ze stroną zdrową. 


• wdrożenie chorego do współpracy, 

• wszelkie działania inicjowane od strony niedowładnej, 

• przestrzeganie prawidłowej pozycji podczas leżenia, 

siedzenia, stania, chodzenia, 

• układanie chorego w sposób zapobiegający powstawaniu 

przykurczy (podkładanie poduszki 

pod niedowładną rękę i zapobieganie podeszwowemu 

zgięciu stopy), 

• zwracanie uwagi podczas siedzenia na ułożenie 

kończyn (czy stopa jest dobrze podparta, czy nie 

opada, wygodne podparcie dla kończyny górnej, 

• ustawienie łóżka w sposób zapewniający kontakt 

z chorym od strony niedowładnej, 

• ustawienie stolika po stronie z niedowładem, 

• zachęcanie do aktywności fizycznej z zaangażowaniem 

kończyn z niedowładem, 

• niewyręczanie chorego w czynnościach, które 

on sam może wykonywać, 

• podkreślanie nawet najmniejszych osiągnięć, 

zachęcanie pacjenta do aktywności fizycznej 

z używaniem kończyn niedowładnych, 

• nauczenie pacjenta układania porażonych kończyn.

Ocena działania: osiągnięto poprawę stanu neurologicznego 

pacjenta zwłaszcza w kończynie dolnej lewej. 

2. Niepokój pacjenta o stan swojego zdrowia 

Cel opieki: obniżenie poziomu lęku. 


• poinformowanie chorego o stanie i dalszym postępowaniu, 

• przebywanie z chorym, 

• zapewnienie ciszy i spokoju, 

• uprzedzenie i informowanie o wykonywanych 

badaniach, 

• umożliwienie rozmowy z lekarzem, kontaktu 

z rodziną, 

• postępowanie spokojne i troskliwe. 

Ocena działania: pacjent ma mniejsze poczucie niepokoju, 

jego wątpliwości zostały wyjaśnione. 

3. Możliwość powikłań z powodu nadmiernego wzrostu 

ciśnienia tętniczego 

Cel opieki: uniknięcie powikłań naczyniowych i pogłębienia 

się deficytów neurologicznych. 


• częste monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi 

oraz po każdym wysiłku (czynności higieniczne, 

wyjście do toalety), 

• pomoc przy wstaniu z łóżka, 

• podawanie leków na zlecenie lekarza. 

Ocena działania: powikłania związane ze wzrostem ciśnienia 

tętniczego nie rozwinęły się. 

4. Ryzyko wystąpienia obrzęku mózgu wskutek wzmożonego 

ciśnienia śródczaszkowego 

Cel opieki: niedopuszczenie do powstania powikłań z 

powodu obrzęku mózgu. 


• ciągłe monitorowanie pod kątem wystąpienia 

objawów obrzęku mózgu, takich jak splątanie, 

zaburzenia oddychania, nudności, wymioty, 

bóle głowy, bradykardia, podwyższone ciśnienie 

krwi, 

• prowadzenie karty obserwacyjnej i monitorowanie 

stanu pacjenta oraz parametrów życiowych, 

takich jak stan przytomności, oddech, tętno, 

ciśnienie tętnicze krwi, temperatura, szerokość 

źrenic, napięcie mięśni, 

• układanie chorego z głową pod kątem 30 stopni, 

aby ułatwić odpływ krwi żylnej z mózgu, 

• prowadzenie bilansu płynów i obserwacja objawów 

odwodnienia, 

• leczenie wspomagające na zlecenie lekarza polegające 

na podaniu leków przeciwbólowych, 

wyrównaniu hiperglikemii, 

• monitorowanie parametrów życiowych, 

• podawanie dożylne środków osmotycznie czynnych 

w powolnym wlewie kroplowym 20% 

Mannitolu 4 x 125 ml i Furosemidu 20 x 20 

mg dożylnie z jednoczesną kontrolą i uzupełnianiem 

elektrolitów. 


Ocena działania: powikłania z powodu obrzęku mózgu 

u pacjenta nie wystąpiły. 

5. Ryzyko wystąpienia zaburzeń gospodarki wodno- 

-elektrolitowej 

Cel opieki: utrzymanie prawidłowego nawodnienia 

i zrównoważonego bilansu płynów. 

Działanie pielęgniarskie: 

• obserwacja i monitorowanie pod kątem hiponatremii: 

nudności i wymioty, osłabienie, kurcze 

mięśniowe, brak łaknienia, objawy ze strony 

ośrodkowego układu nerwowego (zaburzenia 

orientacji, splątanie, drgawki, śpiączka), 

• obserwacja pacjenta pod kątem wystąpienia objawów 

hipokaliemii, takich jak uczucie zmęczenia, 

splątanie, osłabienie siły mięśniowej, kurcze 

oraz zaburzenia czynności serca w postaci skurczów 

dodatkowych pochodzenia przedsionkowego 

i komorowego, 

• pobieranie choremu krwi na poziom elektrolitów 

zgodnie ze zleceniem lekarza i interpretacja, 

• obserwacja pacjenta pod kątem odwodnienia 

(suchość skóry, stan błony śluzowej języka, 

przyśpieszona akcja serca). 

Ocena działania: pacjentowi zapewniono odpowiednią 

ilość płynów, uzupełniono niedobory elektrolitowe. 

6. Możliwość wystąpienia zakrzepicy żył głębokich 

oraz zatorowości płucnej 

Cel opieki: niedopuszczenie do powstania zakrzepicy 

żył głębokich. 


• wczesne uruchamianie pacjenta (sadzanie w łóżku, 

potem ze spuszczonymi kończynami dolnymi 

aż do całkowitej pionizacji), 

• usprawnianie układu krążeniowo-oddechowego 

przez ćwiczenia oddechowe, 

• dbanie o skórę, natłuszczanie jej oraz odpowiednie 

ułożenie kończyn dolnych, 

• dbanie o prawidłowe nawodnienie pacjenta 

– około 2,5 litra na dobę, 

• codzienne badanie kończyn dolnych (wygląd, 

obserwacja zmian ocieplenia skóry i obrzęków), 

• kontrola parametrów krwi pod kątem czynników 

układu krzepnięcia, 

• podawanie zleconych środków przeciwzakrzepowych. 

Ocena działania: nie wystąpiły powikłania pod postacią 

zakrzepicy żył głębokich. 

7. Pacjent ma trudności w zasypianiu 

Cel opieki: zapewnienie odpowiedniej liczby godzin 

snu dającego choremu poczucie wypoczynku. 


• prowadzenie ukierunkowanej obserwacji, 

• poznanie sposobu radzenia sobie z bezsennością 

w warunkach domowych, 

• umożliwienie odreagowania emocjonalnego 

przez rozmowę terapeutyczną, 

81

• przypominanie o porze nocnej i potrzebie snu 

także innym chorym, 

• przygotowanie sali przed snem (wietrzenie, 

przygotowanie łóżka), 

• zapewnienie odpowiedniego oświetlenia, ciszy 

i spokoju, 

• podanie środka nasennego Nitrazepamu według 

wskazań lekarza, 

• pilnowanie, aby pacjent nie spał w ciągu dnia. 

Ocena działania: pacjent spał odpowiednio długo. 

Podsumowanie 

Opieka pielęgniarska w oparciu o proces pielęgnowania 

pozwala na indywidualne podejście pielęgniarki 

do pacjenta i jego potrzeb. U pacjenta, który był 

podmiotem badań wyodrębniono główne problemy 

pielęgnacyjne: 

• deficyt wiedzy na temat czynników ryzyka udaru 

mózgu i zasad prewencji wtórnej, 

• brak motywacji do zmiany dotychczasowego 

stylu życia, 

• narastający deficyt w zakresie sprawności ruchowej 

i samoobsługi. 

Biorąc pod uwagę zakres działań pielęgniarskich 

badany chory wymagał przede wszystkim pomocy 

w zakresie czynności dnia codziennego oraz motywacji 

i edukacji na temat zasad prewencji wtórnej udaru 

mózgu. Przedstawiony proces może zostać wykorzystany 

w codziennej praktyce pielęgniarskiej w odniesieniu 

do chorego z udarem niedokrwiennym mózgu. 


[1] Czerniecki T., Marchel A. Wyniki leczenia udarów niedokrwiennych 

móżdżku. Neurologia i Neurochirurgia 

Polska. 2004;38:37-43. 

[2] Jaracz K. Rola pielęgniarki w leczeniu trombolitycznym 

chorych z ostrym niedokrwiennym udarem 

mózgu. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne. 

2009;1:1-4. 

[3] Mazur R. Neurologia Kliniczna. Via Medica, Gdańsk 

2005. 

[4] Adamczyk K. Pielęgnowanie chorych po udarach mózgowych. 

Czelej, Lublin 2003. 

[5] Sacco R.L., Adams R., Albers G., et al. Guidelines 

for Prevention of Stroke in Patients With Ischemic 

Stroke or Transient Ischemic Attack. A Statement 

for Healthcare Professionals From the American 

Heart Association/American Stroke Association 

Council on Stroke: Co-Sponsored by the Council 

on Cardiovascular Radiology and Intervention: The 

American Academy of Neurology affirms the value of 

this guideline. Stroke. 2006;37:577-617. 

[6] Adamczyk K. Pielęgniarstwo Neurologiczne. Czelej, 

Lublin 2000. 

[7] Jaracz K., Kozubski W. Pielęgniarstwo neurologiczne. 

PZWL, Warszawa 2008. 

82 


[8] Smolińska A., Książkiewicz B. Pielęgnowanie chorych 

z udarem mózgu. Choroby Serca i Naczyń. 

2007;4(1):6-9. 

[9] Jachińska K., Lipczyńska-Łojkowska W., Kuran W., 

Rozenfeld A., Grochowska E., Szpak G.M., Lenart J. 

Opis przypadku. Rozwarstwienie aorty oraz tętnic 

szyjnych wspólnych i wewnętrznych powikłane udarem 

niedokrwiennym mózgu u osoby ze zwyrodnieniem 

torbielowatym błony środkowej. Neurochirurgia 

i Neurochirurgia Polska. 2009;43(6):584-590. 

[10] Jaracz K., Kozubski W. Jakość życia po udarze mózgu. 

Część I – badanie prospektywne. Udar Mózgu. 

2001;3(2):55-62. 

[11] Marciniak M., Królikowska A., Ślusarz R., Jabłońska R., 

Książkiewicz B. Opieka pielęgniarska w udarach mózgu. 

Problemy Pielęgniarstwa. 2010;18(1):83-88. 

[12] Deklaracja Helsingborgska 2006 Europejskich 

Strategii Udarowych. Neurologia i Neurochirurgia 

Polska. 2008;42,4(supl.3):276-288. 

[13] Członkowska A., Niewada M. Postępowanie w ostrej 

fazie udaru niedokrwiennego mózgu. Neurologia 

i Neurochirurgia Polska. 2008;42,4(supl.3):211-230. 

[14] Owecki M., Kozubski W. Terapia ostrego okresu udaru 

niedokrwiennego mózgu. Udar Mózgu. 2007;9(2):79-88. 

[15] Ryglewicz D., Milewska D. Zaburzenia przytomności 

w udarze mózgu. Udar Mózgu. 2006;8(2):61-65. 

[16] Wiszniewska M. Profil czynników ryzyka i 30-dniowe 

następstwa udaru u mężczyzn i kobiet z pierwszym 

w życiu udarem niedokrwiennym mózgu – analiza 

4802 pacjentów z lozańskiego rejestru udarowego. 

Postępy Psychiatrii i Neurologii. 2009;18(3):263-268. 

[17] Miller M. Rola pielęgniarki w rehabilitacji i opiece nad 

chorym po udarze mózgu. Problemy Pielęgniarstwa. 

2009;17(2):152-156. 

[18] Świerkocka M., Skrzypek-Czerko M., Kubach M. 

Opieka domowa nad chorym po udarze mózgu. 

W: Mazur R., Książkiewicz B., Nyka W.M. (Red.), 

Udar mózgu w praktyce lekarskiej. Via Medica, Gdańsk 

2010;159-178. 


Marcelina Skrzypek-Czerko 

Zakład Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego, 

GUM, Do Studzienki 38, 80-227 Gdańsk 

email: marcelinaskrzypek@gmail.com 



Wkład autorski: Dorota Słodownik A,B,E,F , 

Marcelina Skrzypek-Czerko A,B,C,E,H , Anna Roszmann C,F , 

Magdalena Kozłowska C,F 



E – Napisanie artykułu, F – Poszukiwanie piśmiennictwa, 

H – Zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu) 


Zaakceptowano do druku: 29.05.2012 r.




eISSN 2299-0321 ISSN 2084-8021, www.pnn.wshe.pl Artykuł poglądowy/Review 

Zastosowanie przymusu bezpośredniego wobec pacjenta. 

Aspekt prawny (1) 

The Use of Direct Force to the Patient. The Legal Aspect (1) 

Cecylia Kwapińska 1 , Lech Grzelak 2 

1 Oddział Neurochirurgii, Szpital Wojewódzki we Włocławku 

2 Oddział Neurochirurgii, Specjalistyczny Szpital Miejski w Toruniu 

Streszczenie 

Praca porusza problem zastosowania przymusu bezpośredniego wobec pacjenta oraz omawia aspekty prawne, które 

to regulują. 

W pracy przytoczono wybrane fragmenty ustaw oraz szereg regulacji prawnych, gwarantujących właściwą ochronę 

dóbr osobistych człowieka. Wyjaśniono w niej, za pomocą jakich instrumentów można tych praw dochodzić. 

Ustawodawca precyzuje sposób oraz zasady postępowania przymusowego wobec pacjenta. Każde odstąpienie od 

zasad naraża świadczeniodawcę na konsekwencje prawne, dlatego też stosując przymus bezpośredni, należy zadbać 

o legalność jego stosowania. Biorąc pod uwagę obecne ustawodawstwo prawne, prawa pacjenta są dość dobrze 

chronione. Problemem jest tylko nieznajomość tych praw przez samych pacjentów, jak również pracowników 

ochrony zdrowia. Same zapisy w ustawach i rozporządzeniach są dla większości niezrozumiałe i mało czytelne. Wydaje 

się, że w związku z powyższym, jest za mało publikacji i informatorów, które w sposób jasny i czytelny określają 

prawa pacjenta. (PNN 2012;1(2):83-85) 

Słowa kluczowe: przymus bezpośredni, aspekt prawny, prawa pacjenta, pielęgniarka 

Abstract 

The first chapter of this paper presents a series of law regulations which guarantee protecting patients’ personal 

belongings. Moreover, it itemizes instruments which allow pursuing these rights. The analysis of laws concerning 

mentally disordered patients’ rights aims at showing ways of protecting personal belongings and defining the legality 

of the medical staff’s actions. The legislator precisely presents the means and rules of commencing execution 

proceedings against patients. Each case of acting not accordingly to procedures exposes the medical staff to legal 

consequences. That is why it is crucial to obey legal regulations whenever commencing execution proceedings. 

Taking into account the current legislation, patients’ rights are secured very well. The only problem is the patients’ 

lack of knowledge about these rights. The ferore the regulation obliging medical staff to inform patients about their 

rights is vital. The laws and regulations alone are perceived by the majority of the society as incomprehensible and 

incoherent. Therefore, it seems the number of publications and information clearly explaining patients’ rights is 

too small. It seems appropriate to create publications which will reach the patient as brochures. It is the easiest way 

to make patients aware of their rights. (PNN 2012;1(2):83-85) 

Keys words: direct force, legal aspect, patient’s laws, nurse 

Wprowadzenie 


Pochylając się nad problematyką stosowania 

środków przymusu bezpośredniego wobec pacjenta nie 

sposób pominąć nawiązania do kluczowego dokumentu 

dla całego cywilizowanego świata, jakim jest zbiór 

praw człowieka. Najpełniej został on wyrażony w zapisach 

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uchwa- 

lonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 

1948 roku. 

Najważniejszym wskazaniem w tym dokumencie, 

także dla pracy pielęgniarskiej, jest wyraźne nawiązanie 

do godności osoby ludzkiej i wszystkich implikacji, 

które z tego wskazania wynikają [1]. Zatem możemy 

powiedzieć, że człowiek powinien być zawsze postrzegany 

jako podmiot moralnego rozwoju, świadomego 

83

życia psychicznego oraz społecznego, a także jako istota 

odczuwająca ból, cierpienie i strach [2]. Wskazane asocjacje 

nigdy nie powinny znikać z horyzontu świadomości 

każdej osoby wykonującej zawód medyczny, tym 

bardziej pielęgniarki sprawującej opiekę nad chorym. 

Spośród szeregu praw szczególnie jest zaakcentowana 

nietykalność cielesna oraz poszanowanie innych 

należnych człowiekowi praw, które zostały zagwarantowane 

w licznych ustawach oraz innych aktach prawnych. 

Wśród nich główne płaszczyzny gwarancji dotyczą 

życia i zdrowia człowieka. Uważane są one za jego 

dobra osobiste, a ochrona tych dóbr jest obowiązkiem 

państwa. 

Do najważniejszego katalogu aktów o charakterze 

międzynarodowym możemy zaliczyć wspomnianą już 

Powszechną Deklarację Praw Człowieka, a także: 

• Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka 

i Podstawowych Wolności z 1950 roku. 

• Europejską Konwencję Bioetyczną o Ochronie 

Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej 

wobec zastosowań Biologii i Medycyny z 1997 

roku. 

Celm pracy niniejszej części jest przedstawienie 

aktualnie obowiązujących aktów prawnych, regulujących 

właściwą ochronę dóbr osobistych człowieka. 

Aspekt prawny 

Przestrzeń rozważań niejako naturalnie jest polaryzowana 

przez dwa aspekty zawarte w tytule publikacji, 

czyli aspekt prawny i medyczny. Aspekt prawny, 

jako materiał analizy, choć już zasygnalizowany wymaga 

koniecznego uszczegółowienia. Na gruncie rodzimych 

uregulowań prawnych prawa pacjenta są chronione 

przez Konstytucję oraz poniższy, elementarny 

katalog ustaw: 

• Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej z 1991 

roku. 

• Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z 1994 

roku. 

• Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty 

z 1996 roku. 

• Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej 

z 1996 roku. 

Na podstawie powyższych ustaw oraz Konstytucji 

została opracowana Karta Praw Pacjenta. Ponadto 

doniosłą rolę w ochronie praw pacjenta odgrywa Światowa 

Organizacja Zdrowia (Word Heath Organization), 

opierająca się głównie na licznych aktach międzynarodowych. 

Sentencję tych deklaracji moglibyśmy zawrzeć 

w następujących stwierdzeniach [3]: 

• Każdy ma prawo do poszanowania swojej osoby 

jako osoby ludzkiej; 

• Każdy ma prawo do samodecydowania; 

• Każdy ma prawo do poszanowania integralności 

fizycznej i psychicznej oraz do poczucia bezpieczeństwa 

swojej osoby; 

84 

Kwapińska, Grzelak / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 83-85 

• Każdy ma prawo do poszanowania swojej prywatności. 

Delikatna materia, jaką jest zdrowie psychiczne, 

wymaga szczególnej ochrony prawnej. Polskie normy 

prawne regulują od niedawna kwestie ochrony zdrowia 

człowieka, w tym zdrowia psychicznego w sposób 

wyczerpujący. 

Podstawowym aktem prawnym chroniącym interesy 

osób z zaburzeniami psychicznymi, jest Ustawa 

o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 

1994 roku. Ustawa ta została uzupełniona Rozporządzeniem 

Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej 

w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego z dnia 

23 sierpnia 1995 roku. Kolejną ustawą zawierającą 

aktualne akty prawne, chroniącą prawa pacjenta jest 

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 

z dnia 6 listopada 2008 roku (Dz.U. Nr 52, poz. 417 

z późn. zm.). Powyższe zapisy nie tylko deklarują istnienie 

praw człowieka (w tym człowieka chorego), ale 

również są gwarantem ich przestrzegania. Jednak istota 

sprawy nie tkwi w epatowaniu szeregiem uregulowań 

prawnych lecz uchwyceniu istoty przesłania, które się 

w nich zawierają. Można by ją ująć w sformułowanie, 

że system ochrony zdrowia ma być oparty na działaniach 

podjętych w imię dobra drugiego człowieka. 

Dobra, które w sposób rzeczywisty przyczynia się także 

do szeroko rozumianego rozwoju naszej kultury, czyli 

przyczynia się do autentycznego rozwoju człowieka 

w całej złożoności jego istoty [4]. 

Aby zapobiec pewnej monotonii analizy powinniśmy 

wyłowić kluczowe uregulowania prawne, najistotniejsze 

z punktu widzenia czytelności przekazu. 

Wydaje się, że należy skupić szczególną uwagę na Ustawie 

o ochronie zdrowia psychicznego, która weszła 

w życie dniu 19 sierpnia 1994 (Dz.U. z 20.10.1994 

roku, Nr 111, poz. 535). W obecnej sytuacji nieznajomość 

nowych przepisów lub ich nierespektowanie, 

jest rażącym naruszeniem prawa [5]. Ponadto należy 

dodać, że ustawa ta jest wzorcem dla uregulowań dotyczących 

przymusu bezpośredniego, gdyż ustala granice 

legalności działania personelu medycznego. Ewidentna 

jest tu bowiem nierównorzędność faktyczna stron interakcji 

procesu leczniczego. 

Z jednej strony pacjent z zaburzeniami psychicznymi 

nie mogący wyrazić świadomego stanowiska 

z powodu zaburzeń percepcji. Natomiast z drugiej 

strony, wzgląd na skuteczność postępowania medycznego, 

pozwalającego na działania zespołowi medycznemu, 

który pomija zasady ochrony autonomii woli 

pacjenta [6]. Aspekty prawne zastosowania przymusu 

bezpośredniego, reguluje szczegółowo i wyczerpująco 

art. 18 przywoływanej ustawy. Zezwala on na stosowanie, 

w toku wykonywania przewidzianych w tej ustawie 

czynności, przymusu bezpośredniego wobec osób 

z zaburzeniami funkcji psychicznych. 

Pośredni czy bezpośredni przymus zewnętrzny 

stanowi zawsze drastyczne naruszenie autonomii

jednostki. Jest on skrajną postacią ingerencji w sferę 

fizyczną i psychiczną człowieka. Postępowanie dopuszczające 

możliwość naruszenia tak ważnego dobra może 

być regulowane wyłącznie na drodze ustawy [5]. 

Decyzję o zastosowaniu przymusu zawsze podejmuje 

lekarz, który określa rodzaj środka przymusu 

oraz osobiście nadzoruje jego wykonanie. Decyzję taką 

może w wyjątkowych przypadkach podjąć także pielęgniarka, 

jednak powinna niezwłocznie o tym fakcie 

zawiadomić lekarza. Ponadto każdy przypadek zastosowania 

przymusu bezpośredniego, musi być udokumentowany 

w dokumentacji medycznej [7]. 

Precyzując, przymus bezpośredni może być zastosowany 

w stosunku do pacjenta, który wykazuje wyraźne 

zakłócenia czynności psychicznych, stwarzające 

zagrożenie dla życia lub zdrowia własnego lub innej 

osoby. Na przykład wówczas, jeśli w sposób agresywny 

oraz gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty 

znajdujące się w jego otoczeniu albo, gdy występują 

inne okoliczności wymienione w Ustawie o ochronie 

zdrowia psychicznego [8,9]. Trzeba jednak dodać, że 

katalog tych sytuacji jest zamknięty, co oznacza, że 

pole interpretacji kwalifikujące zastosowanie przymusu 

bezpośredniego jest ograniczone. Z całą mocą należy 

podkreślić, że stwierdzenie tylko samych zaburzeń psychicznych 

u pacjenta nigdy nie uprawnia do zastosowania 

przymusu bezpośredniego wobec niego [6]. 

Wzmiankowany artykuł 18 omawianej ustawy 

nakłada również obowiązek na personel medyczny 

powiadomienia o takim zamiarze pacjenta, przed zastosowaniem 

przymusu bezpośredniego. Ponadto należy 

zaznaczyć przyczynę zastosowania przymusu bezpośredniego, 

jego rodzaj oraz czas trwania. W czasie 

trwania przymusu bezpośredniego, należy opiekować 

się pacjentem ze szczególną starannością i dbałością, 

stosując się do zasad przewidzianych w tego typu sytuacjach. 

Jednak kontynuując wątek uwarunkowań prawnych 

związanych ze stosowaniem przymusu bezpośredniego 

wobec pacjenta należy jednoznacznie wyjaśnić, 

że w myśl analizowanych zapisów katalog form stosowania 

jest również zamknięty i obejmuje przytrzymanie, 

przymusowe podanie leków, unieruchomienie lub 

zastosowanie izolacji [7]. 

Reasumując te z konieczności syntetyczne refleksje 

należy jeszcze wskazać na kolejny akt prawa jakim 

jest Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta 

z dnia 6 listopada 2008 roku (Dz.U. Nr 52, poz. 

417 z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia 

i Opieki Społecznej, w sprawie sposobu stosowania 

przymusu bezpośredniego z dnia 23 sierpnia 1995 roku 

(Dz.U. Nr 103, poz. 514). Przywołany tutaj akt wykonawczy 

w postaci Rozporządzenia stanowi niezbędne 

uzupełnienie wymiaru prawnego związanego z zastosowaniem 

form przymusu bezpośredniego w sytuacjach 

kiedy jest to konieczne. 

Kwapińska, Grzelak / PNN 2012, Tom 1, Numer 2, Strony 83-85 

Omawiany tutaj aspekt prawny jawi nam się 

w rzeczywistości jako zbiór niezbędnych przepisów, 

które umożliwiają wykonywanie tych specyficznych 

czynności i działań realizowanych dla szeroko rozumianego 

dobra pacjenta. 

Podsumowanie 

Podsumowując powyższe rozważania nasuwa się 

wniosek, że kluczowym przesłaniem aspektu prawnego 

jest wyakcentowanie podmiotowości pacjenta jako 

osoby ludzkiej, a działania wobec niej podejmowane 

zawsze powinny być podyktowane jego szeroko rozumianym 

dobrem. 

W artykule wykorzystano fragmenty pracy dyplomowej 

autorstwa Cecyli Kwapińskiej napisanej na Wydziale 

Nauk o Zdrowiu, kierunek pielęgniarstwo, Wyższej Szkoły 

Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku. 


[1] Motyka K. Prawa człowieka. Wybór źródeł. Oficyna 

Wydawnicza AD REM, Lublin 1996. 

[2] Herbut J. Leksykon filozofii klasycznej. Wydawnictwo 

KUL, Lublin 1997. 

[3] Nesterowicz M. Prawo medyczne. PZWL, Toruń 

2001. 

[4] Kowalczyk S. Filozofia kultury. Wydawnictwo KUL, 

Lublin 1997. 

[5] Dąbrowski S. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. 

Letter Quality, Warszawa 1995. 

[6] Świderska M. Zgoda pacjenta na zabieg operacyjny. 

PZWL, Toruń 2007. 

[7] Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 

sierpnia 1994, art. 18, pkt 2 (Dz.U. z 20.10.1994 r., 

Nr 111, poz. 535). 

[8] Kubicki L. Prawo medyczne. Wydawnictwo medyczne, 

Wrocław 2003. 

[9] Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K. Podstawy 

pielęgniarstwa. Tom II. Czelej, Lublin 2009. 


Cecylia Kwapińska 

87-800 Włocławek, ul. Długa 34 m 33 

e-mail: celina1743@wp.pl 



Wkład autorski: Cecylia Kwapińska A,B,E,F,H , 

Lech Grzelak A,C,G,H , 



E – Napisanie artykułu, F – Poszukiwanie piśmiennictwa, 

G – Krytyczne zrecenzowanie artykułu, H – Zatwierdzenie 

ostatecznej wersji artykułu) 


Zaakceptowano do druku: 01.06.2012 r. 

85

infoRMation foR authoRS 

The Journal of Neurological and Neurosurgical 

Nursing, JNNN is a quarterly magazine, which publishes 

peer reviewed original articles (experimental and clinical research), 

review articles and illustrative case report in nursing 

in neurology and neurosurgery. Besides, it publishes letters to 

the editor, editorials, book reviews, reports and material from 

scientific meetings, announcements of planned congresses 

and scientific meetings. The journal is directed to a wide 

range of specialists in the nursing environment and people 

associated with the health sciences. The quarterly is edited by 

titled entities in the field of nursing in neurology and neurosurgery 

from home and abroad. 

Editors obey the principles embodied in the Declaration 

of Helsinki and the Interdisciplinary Principles and 

Guidelines for the Use of Animals in Research, Testing and 

Education and it is expected that all research involving humans 

or animals must be approved by the local ethical committee. 

Information on obtaining consent should be included 

in the text. 

Basic Principles of Review Process 

Received manuscripts are initially examined by the 

Editorial Board. Manuscripts with insufficient priority for 

publication as well as incomplete or which do not adhere to 

the rules, will be sent back (rejected) without rating. Manuscripts 

fulfilling the basic conditions of publication are registered 

and submitted for the two independent reviewers. The 

reviews will be forwarded to the authors, who are asked to 

respond to them. After receiving positive reviews, the editors 

qualifies work for publication. The author receives an article 

for author’s corrections. The revision of the author should be 

returned to the Editor within three working days. Otherwise 

the article is withdrawn from the magazine. Changes in the 

correction of the author are placed under the responsibility of 

the author. The printed article becomes the property of the 

Editor / Publisher. 

The paper should contain a statement form (Conflict 

of Interest), the transfer of copyright, and author’s criteria 

(Appendix 1) that the work has not been previously published 

nor submitted in another journal and that there was no 

conflict of interest of the parties. If the material was already 

published, it must be accompanied by a written consent for 

reprinting both from the publisher, as well as the original authors. 

Furthermore, the author states that automatic and free 

transfer of copyright to the publishing and distribution of 

the material submitted in all available forms and in all fields 

of exploitation on the Editorial Board / Publisher, provided 

that the material is accepted for publication. At the same time 

he/she agrees that work will not be published anywhere and 

in any language without the prior written permission of the 

copyright holder, which is the Editor / Publisher. The author 

also determines their contribution to the creation of paper, 

according to the criteria contained in the form. The responsibility 

for the accuracy of the information in the form of work 

lies with the authors, who are required to send a personal form. 

Manuscript Preparation 

Editors accept the work written in Polish or English. 

The volume of work, together with illustrative material, references 

and abstract should not exceed 15 pages (1 page manuscript 

is 1800 characters). The work should be written on one 

side of A4 paper, in Word, font 12 points., double spacing, 

and the margins of about 2.5 centimeters. The text should 

not be formatted. Each part of the manuscript should start 

on a new page: title page, abstract with key words (Polish and 

English), text, references, tables and figures. References to literature 

should be marked in the text with Arabic numerals 

and placed in curly braces, with no space between the comma 

86 


and the next number, eg [3,4,8-10] in the order of citation. 

The authors are advised to carefully verify the accuracy of 

citations. Tables and figures should be kept to a minimum. 

Tables and figures (photographs, drawings, graphs, etc.) are 

numbered with Arabic numerals. 

In the text can not be used any enhancements. Pages 

should be numbered consecutively, starting with the title 

page. Abbreviations, along with the development, should 

be given in brackets after the shortened term on their first 

appearance in the text. Avoid abbreviations not accepted by 

international experts. It is advisable to give the international 

drug names, rather than commercial ones. The results of biochemical 

and other tests should be reported in units consistent 

with the SI system. 

Original Article 

Original article should have the following system: 

• Title page 

• Abstract with Keywords 

• Introduction with the aim of paper 

• Materials and method 

• Results 

• Discussion 

• Conclusions 

• Implications for nursing practice (this part must 

be included) 

• Acknowledgements 

• References 

• Tables and figures 

The title page should include: title of the work in Polish 

and English and a short title in Polish and English (up 

to 50 characters), names of authors, name of the institution 

where the work was prepared, details of any grants or other 

sources of funding, mailing address (name, address, tel. / fax, 

e-mail). 

The abstract should be written in Polish (300 words) 

and English (up to 300 words). It must have the following 

structure: Background, Aim, Material and Methods, Results, 

Conclusions. No abbreviations can be used. Under the abstract 

should be placed from 3 to 6 key words in Polish and English 

recommended by the Index Medical Subject Headings. 

Review Article 

The Editorial Board accepts review articles only ordered 

or prepared by the authorities in the field of neurological 

nursing after consulting the Editorial Board. 

The article should have the following system: 




• Review 






and English and a short title in Polish and English (up 

to 50 characters), names of authors, name of the institution 

where the work was prepared, mailing address (name, address, 

tel. / fax, e-mail). 

The abstract should be written in Polish (up to 250 

words) and English (up to 250 words). It must have reflect 

the paper structure with conclusions. Under the abstract 



Case Report Article 

The Editorial Board accepts articles presenting interesting 

clinical case description, or new methods of patient care 

and management.


The article should have the following system: 




• Case presentation 

• Discussion 






and English and a short title in Polish and English (up to 50 

characters), names of authors, name of the institution where 

the work was prepared, mailing address (name, address, 

tel. / fax, e-mail). 

The abstract should be written in Polish (up to 250 

words) and English (up to 250 words). It must have reflect 

the paper structure with conclusions. Under the abstract 



Acknowledgments 

Colleagues who do not meet the criterion of authorship, 

but contributed in any way to the creation of the paper 

should be listed in the acknowledgments. At the same time 

it is observed that any detected cases of scientific misconduct 

will be exposed, including notifying the appropriate entities 

(eg, institutions employing the authors, societies, associations, 

scientific editors, etc.). 

Tables 

Tables should be attached to work separately, outside 

the text (in separate files). Tables must be numbered with 

Arabic numerals. Title of the table in Polish and English must 

be placed above the table. Descriptions in the table should be 

in Polish and English. It should be noted in the text in which 

specific places the tables are to be included. 

Figures, photographs 

Photographs should be attached to work separately, 

outside the text (in separate files). Figures (photographs, 

drawings, graphs, etc.) must be numbered with Arabic numerals. 

Title engravings in Polish and English must be put 

under the figures. Descriptions within the figures must be 

included in Polish and English. Figures should be prepared in 

TIFF, JPG (300 dpi) or EPS. It should be noted in the text in 

which specific places where figures are to be included. Photographs 

in color or black and white should be provided with 

a resolution of 300 dpi, taking into account the size, which 

will be published. It is unacceptable to hack a photo to MS 

Word. Scanned material should be submitted in separate files, 

saved as bitmap formats: TIFF, JPEG or EPS. Place of intrusion 

should be noted in the left margin. Outside photographs 

should bear the author’s name, along with the attached consent 

to their publication. Note! Photocopies or material from 

the Internet are not accepted. 

References 

The authors bear the responsibility for the correctness 

of the cited literature. Quoting the work should be limited 

only to the newest positions and connecting directly to the 

presented text. The works cited should be numbered and arranged 

in order of citation (not in alphabetical order). Do 

not use the phrases „in press”, „in preparation”, „word of 

mouth”. 

Example of journal articles. Please provide the names 

and initials of all authors, title of article, full journal title, year 

of publication, volume number, page number (first and last). 

If the number of authors is seven or more, list the names of 

the first three, followed by the placement of “et al” 

• Hinkle J.L., Fitzpatrick E. Needs of American relatives 

of intensive care patients: Perceptions of relatives, 

physicians and nurses. Intensive & Critical Care 

Nursing. 2011;27(4):218-225. 

• Ślusarz R., Beuth W., Książkiewicz B. Postsurgical 

examination of functional outcome of patients 

having undergone surgical treatment of intracranial 

aneurysm. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 

2009;23(1):130-139. 

Example of book citation. Please provide the names 

and initials of all authors, title, publisher’s name, place and 

year of publication. If the number of authors is seven or more, 

list the names of the first three, followed by the placement of 

“et al” 

• Woodward S., Waterhouse C. Oxford handbook of 

neuroscience nursing. Oxford University Press, New 

York 2009. 

• Ślusarz R. Wybrane standardy i procedury w pielęgniarstwie 

neurochirurgicznym. Naczelna Izba Pielęgniarek 

i Położnych, Warszawa 2008. 

Example of citing a chapter of the book, a collective 

publication. Please provide the names and initials of all 

authors, chapter title, last name and initials of editor’s, book 

title, publisher’s name, place of publication, year and page. If 

the number of authors is seven or more, list the names of the 

first three, followed by the placement of “et al” 

• Hickey J.V., Buckley D.A. Cerebral aneurysms. In 

Hickey J.V. (Ed.), Neurological and neurosurgical 

nursing. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 

2003;521-548. 

• Ślusarz R. Diagnoza pielęgniarska i plan opieki nad 

chorym na stwardnienie zanikowe boczne. W: Jaracz 

K., Kozubski W. (Red.), Pielęgniarstwo neurologiczne. 

PZWL, Warszawa 2008;379-386. 

Example of citation of electronic sources. Please provide 

the names and initials of all authors, title, date of entry 

to the site page. If the number of authors is seven or more, 

list the names of the first three, followed by the placement of 

“et al” 

• Altschul D. Intracranial Arteriovenous Malformation. 

Retrieved April 27, 2011, from http://emedicine. 

medscape.com /article/. 

Sending a Manuscript to the Editor 

The editors reserve the right to correct stylistic errors 

and perform abbreviations. For papers published in the journal 

the authors do not receive a fee. Editorial writers are not 

provided with free copies of the magazine. 

Editors accept the work in a standard printed form, accompanied 

by the electronic media (eg CD-ROM) sent to the 

address or in electronic form sent by e-mail. The text should 

be provided in Word format, illustrations in TIFF, JPG, or 

EPS, for graphs and diagrams - MS Excel. The text in electronic 

version must be compatible with the printout. 

The original and two copies of the manuscript including 

all illustrations and tables, and personal forms (Appendix 1) 

should be sent to: 

Redakcja Czasopisma Pielęgniarstwo Neurologiczne 

i Neurochirurgiczne 

ul. Okrzei 94 A, 87-800 Włocławek, Polska 

tel.: +48 516 856 939, e-mail: redakcja.pnn@o2.pl 

or: 


ul. Techników 3, 85-801 Bydgoszcz 

tel.: +48 516 856 939, e-mail: robert_sl@o2.pl 

87

88 

�� 

�� 

MATOSET 

�� 

�� 

��- 

�� 

�� 

a) jednorazowego pojemnika�� 

�� 

b) ��- 

�� 

c) �� 

�� 

�� 

�� 

OTWIERANIA BLISTRA: 

�� 

��- 

�� 

a b c 

�� 

TWARDEGO BLISTRA: 

�� 

�� 

�� 

�� 

��- 

�� 

�� - 

�� 

�� 

�� 

�� - 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

�� 

��- 

�� 

TAG �� 

��- 

�� 

� bezpieczna informacja��- 

�� 

��- 

�� 

� szybki sposób przeniesienia danych 

�� - 

�� 

� komfort pracy� �� - 

�� 

�� 

�� 

�� 

www.matopat.pl

Pielęgniarstwo Neurologiczne i Neurochirurgiczne - PNN - Wyższa ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?