Strategjia e Zhvillimit të Qëndrueshëm të Komunës ... - UNDP Kosovo

Strategjia e Zhvillimit të Qëndrueshëm
të Komunës së Gjakovës
mbështetur në OZHM

STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM
TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
MBËSHTETUR NË OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE TË MIJËVJEÇARIT
Ky dokument është hartuar për Kuvendin e Komunës së Gjakovës
Përgatitur nga CBDC
me mbështetjen financiare të:
Programit të Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara (UNDP)
Qeverisë së Norvegjisë dhe
Vullnetarëve të Kombeve të Bashkuara (UNV)

Produksioni: Rrota, www.rrota.com
Layout: Arbër Matoshi
Ardian Veliu
Korab Etemi
Shtypi: Grafika Rezniqi - Prishtinë, Kosovë

PËRMBLEDHJE PARAQITËSE 9
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.1 Të dhëna të përgjithshme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.2 Treguesi i Zhvillimit Njerëzor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.3 Varfëria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 21
1.4 Tregu i punës. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.5 Mundësitë e zhvillimit ekonomik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
ARSIMIMI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.1 Struktura e arsimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.2 Tregues shqetësues të arsimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 40
2.3 Nivelet e edukimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.4 Arsimi i mesëm i lartë. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.5 Arsimi i lartë. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 45
2.6 Problemet kryesore të sistemit arsimor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .45
2.7 Vizioni i ndryshimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
BARAZIA GJINORE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .. . . . . . 51
3.1 Treguesit e barazisë gjinore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.2 Arsimimi i femrave. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.3 Punësimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4 Femrat në poste drejtuese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5 Femrat në strukturat udhëheqëse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 63
4.1 Lindshmëria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4.2 Vdekshmëria Perinatale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .. . .6 4
4.3 Vdekshmëria Foshnjore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.4 Vdekshmëria Fëminore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 67
4.5 Vdekshmëria amësore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.6 Sëmundjet ngjitëse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . 69
4.7 Institucionet e kujdesit shëndetësor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
MJEDISI I QËNDRUESHËM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
5.1 Mbrojtja e burimeve natyrore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
5.2 Ndotja e ajrit dhe e ujit të pijshëm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
5.3 Zonat e nxehta mjedisore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
QEVERISJA E MIRË. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.1 Struktura dhe përgjegjësitë e qeverisjes lokale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.2 Decentralizimi i përgjegjësive. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
6.3 Demokracia lokale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
6.4 Forcimi i partneritetit lokal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
ZHDUKJA E VARFËRISE EKSTREME. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
KRYERJA UNIVERSALE E ARSIMIT FILLOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
NXITJA E BARAZISË GJINORE DHE FUQIZIMI I GRUAS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
PËRMIRËSIMI I SHËNDETIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 109
GARANTIMI I QËNRUESHMËRISË SË MJEDISIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
PËRMIRËSIMI I QEVERISJES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

PARATHËNIE
Në shtator të vitit 2000, në Organizatën e Kombeve të Bashkuara liderë botëror
arritën një marrëveshje historike rreth Deklaratës së Mijëvjeçarit, duke I cekur
vlerat e përbashkëta globale dhe të zotimit të fuqishëm për të përgjysmuar
varfërinë në botë deri në vitin 2015. Janë mbajtur edhe disa dialogje ndërkombëtare
për të transformuar Deklaratën në tetë Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit
(OZHM), 18 caqe dhe 48 tregues për të përcjelljen e përparimit të
OZHM-ve nëpër botë.
Është arritur koncensus se objektivat dhe caqet mobilizojnë partnerët kombëtarë
dhe ndërkombëtarë në veprim dhe ndihmojnë në krijimin e aleancave të reja
për zhvillim. Ato gjithashtu ofrojnë një mënyrë për vënien e standardeve dhe
vlerësimin e progresit në zhvillim. Reformat në politikë, ndryshimi institucional
dhe rialokimet e buxhetit shpesh janë rezultat i diskutimeve të përqendruara në
caqe të kufizuara në kohë. Sidoqoftë, më pak se një e treta e shteteve në zhvillim
e sipër kanë caktuar caqe kombëtare specifike dhe të matshme për zvogëlimin
e varfërisë.
OZHM-të përfaqësojnë synime globale të cilat mund të krahasohen përmes
shteteve; megjithatë ato nuk përfaqësojnë caqet ambicioze apo të zbatueshme
në mënyrë të barabartë për të gjitha shtetet. Në mënyrë që OZHM-të të jenë
kuptimplote në nivelin lokal, caqet duhet të caktohen për të pasqyruar rrethanat
lokale dhe prioritetet zhvillimore.
Ekipi i Kombeve të Bashkuara në Kosovë ka filluar që të përqendrohet gjithnjë e
më shumë në OZHM-të, dhe disa veprimtari dhe projekte të lidhura me OZHMtë
janë duke u zbatuar, përfshirë një nismë testuese për të zbatuar një projekt në
komunën e Gjakovës e cila ka pasur për synim lokalizimin e OZHM-ve duke
korrigjuar Planin zhvillimor ekzistues të komunës duke përdorur një proces të
bazuar në pjesëmarrje të gjerë.
Strategjia zhvillimore e qëndrueshme e komunës, një rezultat i projektit të lartcekur,
paraqet një hap të rëndësishëm përpara meqë ka për synim që të arrijë
OZHM-të në nivelin lokal dhe t’i ndihmoj komunës që të realizoj vizionin e vet
afatgjatë – të bëhet një komunë udhëheqëse në Kosovë në arritjen e OZHM-ve
deri në vitin 2015.
Potenciali për zhvillim në komunën e Gjakovës është i pakufizuar. Përderisa
është e vërtetë se komuna përballet me sfida të rëndësishme politike, ekonomike,
dhe sociale, ekzistojnë fakte se ka potencial të madh për komunën, që bazohen
në pozitën gjeografike në pozitën gjeografike, në burime dhe ajo çfarë është më
e rëndësishme, në njerëzit e komunës së Gjakovës.
Në fund, duhet të thuhet se ka arritur koha që zhvillimi të bëhet ndryshe, që të
jetë më mire I përqendruar dhe i bashkërenduar, si dhe me një llogaridhënie më
të mirë. Unë besoj, se Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit dhe zotimi i palëve
vendore me interes ofrojnë një mundësi të jashtëzakonshme për të arritur këtë.
Frode Mauring
Koordinatori i Kombeve të
Bashkuara për Zhvillim në Kosovë

PARATHËNIE
Në shtator të vitit 2000 lider nga 191 shtete të botës kanë nënshkruar Deklaratën
e Mileniumit e cila përmban një numër përkushtimesh të kushtëzuara në kohë
të quajtura Objektivat e Zhvillimit të Mileniumit (OZHM). OZHM-të përfaqësojnë
një grup objektivash kohore, të matshme që shërbejnë si “thirrje për veprim”
për të gjithë popujt.
Komuna e Gjakovës është komuna e parë në Kosovë që i është përkushtuar kësaj
agjende globale dhe që nga viti 2004 e aprovoi vizionin e saj afatgjatë për tu
bërë komunë udhëheqëse në Kosovë në arritjen e OZHM-ve deri ne vitin 2015
përmes hartimit të dokumentit të Strategjisë së Zhvillimit Ekonomik Lokal të
komunës së Gjakovës që është aprovuar edhe nga Asambleja Komunale.
Strategjia e reviduar që vjen si rezultat i një pune relativisht të gjatë të tri grupeve
të interesit, si Shoqërisë Civile, Biznesit Privat dhe Qeverise Lokale, përfshinë
OZHM-të e definuara globalisht, caqet dhe treguesit duke i adaptuar ato
për të reflektuar sfidat dhe mundësitë e komunës dhe duke na ofruar një plan
të përgjithshëm mbi realizimin e vizionit të komunës. Posaçërisht na ofron një
përmbledhje të përgjithshme analitike të nivelit të tanishëm të zhvillimit lokal
të ndërlidhura me OZHM-të e zgjedhura në Gjakovë dhe na ofron një rrugë për
të ecur përpara.
Strategjia është reviduar duke u bazuar ne të dhënat dhe analizat e fundit siç
është Raporti i zhvillimit njerëzor te Kosovës 2004, Vlerësimi i Varfërisë nga
Banka Botërore, strategjitë sektoriale dhe dokumente dhe hulumtime tjera relevante.
Ne vlerësojmë lartë dhe i jemi mirënjohës UNDP dhe organizatat tjera të KBsë
si UNICEF, UN-HABITAT, UNIFEM, FAO dhe UNV për udhëheqjen dhe
ekspertizën teknike të tyre, Qeverisë Norvegjeze UNDP-së dhe Programit të
Vullnetarëve të KB-së për kontributin e tyre financiar. Gjithashtu falënderojmë
CBDC-në dhe FID-in, dy OJQ vendore nga Gjakova për përkrahjen teknike, angazhimin
dhe kontributin e tyre dhënë këtij procesi.
Participimi i larte i partnerëve relevant, ekspertëve dhe qeverisë lokale është
gjithashtu karakteristikë e kësaj strategjie. Një pjesëmarrje kaq e gjerë më obligon
dhe inkurajon mua dhe asamblenë komunale për ti dhënë përkrahje intensive
implementimit të strategjisë për të lëvizur nga nocioni se implementimi
është detyrë e vetëm disave, në atë ku çdokush e gjen veten si një aktor për
zhvillimin e komunës.
Prandaj ky dokument le të jetë një apel dhe një ftesë e hapur për të gjithë ata që
kanë vullnet, dëshirë dhe mundësi të ndihmojnë dhe investojnë në Zhvillimin e
Komunës së Gjakovës
Hajdar Grezda
Kryeshef i Ekzekutivit
Komuna e Gjakovës

PËRMBLEDHJE PARAQITËSE
Në Deklaratën e Mijëvjeçarit të vitit
2000, e cila u nënshkrua nga udhëheqësit
e 191 vendeve të botës, u
përcaktuan 8 Objektiva Zhvillimore të
Mijëvjeçarit. Këto objektiva shprehin
vullnetin e vendeve për të realizuar një
përparim të matshëm në çështje të tilla
themelore, si: zhdukja e varfërisë, kryerja
universale e arsimit bazë, nxitja e
barazisë gjinore dhe fuqizimi i rolit të
gruas, zvogëlimi i vdekshmërisë foshnjore,
rritja e kujdesit për shëndetin
e nënës, lufta kundër sëmundjeve të
rrezikshme, sigurimi i një mjedisi të
qëndrueshëm dhe partneriteti për zhvillim
global. Me mbështetjen e UNDP,
Kosova i është bashkuar kësaj nisme
dhe ka filluar t’i zbërtheje ato në nivel
komune, duke i shfrytezuar si instrumente
per hartimin e strategjive rajonale
të zhvillimit. Komuna e Gjakovës
është e para që ka përgatitur strategjinë
e zhvillimit të saj në këndvështrimin e
Objektivave Zhvillimore të Mijëvjeçarit
me vizionin që, deri në në vitin 2015 të
jetë prijëse në përmbushjen e këtyre
Objektivave, duke garantuar një zhvillim
të shpejtë e të qëndrueshëm ekonomik
e shoqëror.
Hyrje
E vendosur në pjesën perëndimore të
Kosovës, me pozitë qendrore në Rrafshin
e Dukagjinit, në një lartësi mbidetare
prej 335 metrash, Gjakova shtrihet
në mes të lumenjve Ereniku, Krena e
Llukaci dhe zotëron burime potenciale
të shumta natyrore e njerëzore, gjerësisht
të mjaftueshme për ta zhvilluar
atë me shpejtësi. Komuna e Gjakovës
ka rreth 153,000 banorë. Prej tyre, rreth
40 % jetojnë në vise rurale dhe rreth 60
% jetojnë në qytet.
Gjurmët e jetës nё Gjakovë shkojnë
nё periudhёn ilire tё dardanёve,
sidomos nё rrёnojat e hasura nё anёn
perёndimore tё lumit Ereniku. Mendohet
se i pёrkasin qytetit antik Gabuleo,
emёrtim i hasur nё hartat e shek. I – IV.
Gjatё sundimit tё shkurtёr mesjetar
serb, kjo trevё njihej edhe me emra tё
ndryshёm si Patkovё, Rekё dhe Altin.
Themelimi i qytetit daton nga fundi i
shek. XV dhe fillimi i shek. XVI, në të
cilën Gjakova përmendet me emrin
e sotëm në udhëpërshkrimet e Evlia
Çelebiut, në vitin 1662, i cili thotё se
qyteti ёshtё i ndërtuar mirё dhe ёshtё
vend i shkёlqyer me 2000 shtёpi, hane
për fjetje dhe 366 dyqane ku zhvilloheshin
22 zeje. Zejtarёt e asaj kohe
ishin të organizuar në esnafe ku me të
rëndësishmit ishin esnafi Tabak dhe ai
i Terzive. Nga këto dy esnafe rrjedhin
edhe dy ura të njohura, Ura e Tabakëve
dhe Ura e Terzive. Në shek. XIX Gjakova
ishte një qendër kulturore, që dha
disa shkrimtarë të rrymës së bejtexhinjëve.
Po ashtu, ky qytet ka dhënë një
plejadë njerëzish të shquar në fusha
të ndryshme të artit, të kulturës dhe
shkencës. Shquhet me kontributin e
dhënë në muzikë, e sidomos në krijimin
e këngës autoktone të saj që dallon
nga këngët e qyteteve tjera që njihet me
emrin”kënga gjakovare”.
Për Gjakovën kanë shkruar shumë udhëpërshkrues
të cilët kanë pasur rastin
ta vizitojnë këtë vend, siç jane Haxhi
Kalfa, Evlia Çelebiu, Fra Bernandini,
Pjetër Bogdani, Gjergj Bardhi, Vinçentije
Zmajeviq, Shtjefën Gaspri, Sami
Frashëri, H. Hekuard, Dr. Myler etj.
Shumë prej tyre kanë paraqitur përshtypjet
e tyre, veçanërisht për Çarshinë
e Madhe, e njohur për vlerat e saja
ekonomike dhe arkitektonike dhe për
rreth 450 dyqanet e saj karakteristike.
Në një vend të lirë, siç është Kosova
tani, shfaqen mundësi të pakufizuara
që Komuna e Gjakovës të jetë një komunë
e zhvilluar, duke u kthyer në një
qendër industriale, transporti, shërbimesh
shëndetësore e arsimore, bujqësie
dhe agroindustrie të përparuar dhe në
një qendër të teknologjisë informative
dhe komunikimit. Gjakova është Ura
Lidhëse në mes të veriut të Shqipërisë:
portit të Shën Gjinit, Shkodrës dhe
Malësisë së Madhe në Shqipëri dhe
pjesës tjetër të Kosovës, Prishtinës dhe
Maqedonisë, por dhe më tej, Prizrenit
dhe Pejës, më tutje Malit të Zi, duke u
vendosur në një pozicion lidhës në Evropën
Juglindore.
Qëllimi i strategjisë
Qëllimi i përgatitjes së kësaj strategjie
zhvillimi është përmirësimi i jetës
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS

10 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
së komunitetit të gjerë të komunës
së Gjakovës dhe, më tej, krijimi i një
perspektive bashkëpunimi me komunitete
tjera në fqinjësi dhe në rajon. Ky
dokument do të lehtësojë punën e të
gjitha institucioneve të pushtetit vendor
dhe të aktorëve të tjerë që ushtrojnë
veprimtarinë e tyre në Komunën e
Gjakovës, si dhe do të shërbejë si një
dokument orientues për institucionet
e pushtetit qendror dhe donatorët
ndërkombëtarë që mbështesin zhvillimin
e Kosovës.
Duke qenë se strategjia përcakton edhe
treguesit e zhvillimit, ajo do të shërbejë
edhe si bazë për monitorimin dhe
vlerësimin e progresit të zbatimit të saj.
Ky progres do të jetë, njëkohësisht, një
tregues i cilësisë së punës së të gjithë
akterëve lokalë dhe, në veçanti, të
strukturave të pushtetit vendor.
Procesi i përgatitjes
Ky dokument është përgatitur me
pjesëmarrjen e të gjithë akterëve lokalë:
përfaqësuesve të Kuvendit Komunal,
administratës së komunës, komunitetit
të biznesit dhe pjesëmarrës të
shoqërisë civile, gazetarë, intelektualë
nga shoqatat e intelektualëve dhe nga
OJQ-të. Numri i personave të përfshirë
në procesin e përgatitjes është rreth 531
vetë. Pjesëmarrja e gjerë e bën këtë dokument
popullor dhe me mundësi më
të mëdha zbatimi.
Komuna e Gjakovës ka përzgjedhur
përshpejtimin e ritmeve të zhvillimit
ekonomik, shtimin e mundësive për
shkollim, përkujdesjen më të madhe
për shëndetin, barazinë gjinore dhe
zhvillimin e qëndrueshëm të mjedisit
si çështjet më kryesore, që mund të
ndikojnë për përmirësimin e shpejte
te gjendjes ekonomike e shoqërore të
banorëve të komunës. Duke marrë
parasysh rëndësinë e përmirësimit dhe
forcimit të mëtejshëm të qeverisjes lokale,
qeverisja e mirë ju shtua këtyre
objektivave. Në këtë përzgjedhje u
përfshinë përfaqësues të institucioneve
të komunës dhe të shoqërisë civile
lokale, të cilët sipas problematikës së
përzgjedhur, morën pjesë drejtpërdrejt
në analizat e veçanta dhe në diskutimet
për përcaktimin e përparësive të
zhvillimit, që lidhen me secilin nga
këta objektiva.
Ky dokument edhe pse si për nga
forma ashtu dhe përmbajtja është krejtësisht
i ndryshëm nga dokumente të
mëparshëm, prapë se prapë ka marrë
parasysh të gjithë punën programuese
të bërë deri tani duke përfshirë edhe
strategjinë e vitit 2004, si nga pushteti
vendor ashtu edhe nga organizatat jo
qeveritare. Ai ka marrë në konsideratë,
gjithashtu, të gjitha dokumentet programuese
të hartuar në nivelin e pushtetit
qendror për zhvillimin e Kosovës
dhe të sektorëve të veçantë.
Procesi i përgatitjes është shoqëruar
me veprimtari për ngritje kapacitetesh
njerëzore, ku janë dhënë edhe programe
për përpunimin dhe zhvillimin
e informacionit dhe hartave.
Një nga vështirësitë më të shprehura
ka qenë përgatitja e këtij dokumenti
brenda një afati mjaft të kufizuar.

27 Mars 2006 Nisja e projektit pilot në Gjakovë “Mbështetje në formulimin, dhe zbatimin e një strategjie
komunale zhvillimi të bazuar në Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit”
Mars – Prill 2006 Takime informimi mbi lokalizimin e OZHM- ve, mbajtur nga projekti i OZHM –ve (UNDP), ku
aktorët pjesëmarrës u njoftuan me rolin e tyre në këtë proces
25 - 26 Maj 2006 Mbajtja e punëtorisë, organizuar nga UNKT në kuadër të projektit OZHM. Në këtë takim
ishin të përfshirë Kuvendi Komunal, përfaqësues të shoqërisë civile, OJQ – të dhe mediat,
bizneset dhe donatorët. Qëllimi i punëtorisë ishte prezantimi i planit të procesit: qasja nga
poshtë lart, vizioni afat gjatë, koncepti i zhvillimit, njohja me deklaratën e mijëvjeçarit. U
përzgjodhën gjashtë OZHM- të që i përshtaten komunës së Gjakovës. Morën pjesë mbi 100
pjesëmarrës, duke shënuar fillimin e fushatës mbi OZHM – të.
26 Qershor 2006 Mbajtja e punëtorisë, organizuar nga UNKT në kuadër të projektit OZHM mbi treguesit për
planifikim dhe monitorim, përzgjedhjen e prioriteteve, identifikimin e problemeve, caktimin
e synimeve dhe treguesve. Morën pjese mbi 70 veta nga Kuvendi i Komunës, komuniteti i
biznesit, OJQ -të dhe nga institucione tjera dhe donatorë
10 Korrik 2006 Mbahet punëtoria për hartimin e matricave për OZHM –të, duke u fokusuar në identifikimin
e problemeve, përcaktimin e shkaqeve dhe efektit të tyre, si dhe veprimtaritë që duhen
ndërmarrë. Në këtë proces u përfshinë grupet e punës, të përfaqësuara nga spektri i gjerë i
qytetarëve
11 Korrik - 10 Gusht 2006 U bënë disa vizita në viset rurale për të identifikuar nevojat për zhvillimin rural dhe projektet
prioritare. U vizituan ose takuan përfaqësues të grupeve më të varfra dhe janë marrë në
konsideratë brengat she shqetësimet e tyre. Mbi 245 njerëz kanë marr pjese në këto takime.
14 Korrik -
28 Shtator 2006
Veprimtari për ngritjen e kapaciteteve te aktorëve pjesëmarrës në përpilimin e strategjisë
zhvillimore të Komunës së Gjakovës. U mbajtën 6 trajnime të fokusuar në përgatitjen e
projekt propozimeve me metodën e kornizës logjike, ndërtimin e koncenzusit, udhëheqjen
efektive, përfshirjen e shoqërisë civile në proceset politike, analizat e kostos dhe shpenzimeve,
si dhe negocimin.
1 Korrik 2006 Mbahet punëtoria e dytë për përpilimin e matricave të OZHM- ve me pjesëmarrjen e 6
grupeve punuese.
26 Korrik 2006 Mbahet punëtoria e tretë për përfundimin e matricave të objektivave zhvillimore të mijëvjeçarit
28 Korrik 2006 Mbahet punëtoria e katërt mbi matricën për varfërinë, ku morën pjesë rreth 63 persona.
28 Korrik -
15 Gusht 2006
Kryerja nga CBDC e sondazhit publik mbi nivelin e varfërisë në Komunën e Gjakovës, duke u
fokusuar në grupet e përjashtuara sociale. U anketuan 101 persona.
8 Shtator 2006 U mbajt takimi i grupit tematik mbi varfërinë, u mblodh grupi i ekspertëve dhe qytetarëve
që të japin mendimet e tyre rreth papunësisë si problemi më i ndjeshëm në Komunë.
Shtator 2006 Fillon analiza e të dhënave dhe punimet nga grupet e punës i shpërndahen agjensioneve të
KB - ve për të marrë sugjerime dhe saktësuar konkluzionet.
Nëntor 2006 Lëshohet në diskutim publik Drafti i Strategjisë
Nëntor 2006 Publikohet Strategjia e Zhvillimit të Komunës së Gjakovës e bazuar ne Objektiva Zhvillimore
të Mijëvjeçarit. Aprovimi dhe fillimi i zbatimit të saj.
Dhjetor 2006 Organizohet konferenca e donatorëve
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
11

Fushat prioritare
12 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Zhdukja e varfërisë së skajshme është
problem kyç për Kosovën dhe për
Komunën e Gjakovës. Sipas analizave,
varfëria e skajshme në Kosovë mund
të reduktohet deri në vitin 2015 në më
pak se 8% nga rreth 15.2% që është
sot. Burimet e shumta ekonomike e
njerëzore dhe përpjekjet për ngritjen e
efikasitetit (vënien në eficencë) të tyre
të bëjnë të mendosh se edhe Komuna
e Gjakovës, në të njëjtën periudhë,
do të mund të përgjysmojë numrin
e familjeve që jetojnë në kushtet e
varfërisë së skajshme. Niveli dhe ritmet
e zhvillimit të sektorit privat dhe
shkalla e punësimit në qytet, si dhe
rritja sa më e shpejtë e të ardhurave
nga fermat private, veçohen si faktorët
më të rëndësishëm që do të përshpejtojnë
ndryshimin e gjendjes.
Kryerja universale e arsimit bazë
kërkon masa të shpejta, në mënyrë që
brenda vitit 2015, fëmijët, si djemtë
ashtu edhe vajzat, kudo që janë, të kenë
mundësi të kryejnë arsimin fillor. Komuna
e Gjakovës, megjithë treguesit e
përkeqësuar të arsimit që ka sot, nisur
nga tradita e njohur intelektuale dhe
arsimdashëse e popullsisë së komunës,
si dhe nga mundësitë potenciale që të
arrijë ritme te larta të zhvillimit të arsimit,
vlerësohet se jo vetëm mund ta
përmbushë këtë objektiv, por edhe të
renditet në vendin që i ka takuar tradicionalisht
në arsimin e Kosovës.
Nxitja e barazisë gjinore dhe fuqizimi
i gruas synon që, brenda vitit 2015, të
eliminohet mos barazia midis femrave
dhe meshkujve në të gjitha nivelet e
arsimimit, në tregun e punës dhe në
postet politike dhe administrative.
Në Komunën e Gjakovës, femrat zënë
49,1% të popullsisë dhe rreth 60% e
tyre banojnë në zonën rurale. Jetëgjatësia
e tyre është pak më e madhe se e
meshkujve. Megjithatë, shkalla e arsimit
të tyre dhe sidomos e pjesëmarrjes
në punë dhe në drejtim është më e
ulët se e meshkujve, gjë që shpreh një
mendësi të përgjithshme mos barazie,
e cila është vështirë të zhduket brenda
kohës së përcaktuar nga ky Objektiv
Zhvillimor i Mijëvjeçarit
Zvogëlimi i vdekshmërisë foshnjore,
përmirësimi i shëndetit të nënës dhe
lufta ndaj sëmundjeve ngjitëse e të
rrezikshme synon uljen me dy të tretat
të vdekshmërisë së fëmijëve të moshës
deri 5 vjeç dhe me tri të katërtat të
vdekshmërisë amësore deri në vitin
2015, si dhe ndalimin e përhapjes së
virusit HIV/AIDS dhe të sëmundjeve
të tjera ngjitëse të rrezikshme. Në Komunën
e Gjakovës, megjithëse mungojnë
të dhëna të plota statistikore, këta
tregues janë në nivele që meritojnë
vëmendje të madhe. Përmbushja e këtyre
synimeve varet shumë nga angazhimi
i burimeve njerëzore e financiare
qendrore e lokale për ndryshimin me
shpejtësi të gjendjes.
Mjedisi dhe zhvillimi i qëndrueshëm
synon integrimin e parimeve të zhvillimit
të qëndrueshëm në politikat dhe
programet e zhvillimit lokal dhe kthimin
në të kundërt të prirjes së humbjes
së burimeve mjedisore, përgjysmimin
brenda vitit 2015 të numrit të
njerëzve pa furnizim me ujë të rrjedhshëm
të pijshëm, ndalimin e degradimit
dhe rritjen e sipërfaqes së mbuluar
me pyje dhe sipërfaqen e tokës
së mbrojtur për të ruajtur diversitetin
biologjik. Në Komunën e Gjakovës,
problemet më kryesore mjedisore lidhen
me mbrojtjen e burimeve natyrore,
veçanërisht të pyjeve, tokës bujqësore
dhe lumenjve, mbrojtjen e ajrit dhe të
ujit të pijshëm nga ndotjet, si dhe me
rehabilitimin e disa zonave të nxehta
mjedisore. Një vëmendje të posaçme
këtu kërkojnë zonat e minuara, zonat e
ndotura nga uraniumi i varfëruar, deponia
e mbetjeve të ngurta dhe mbetjet
industriale. Zgjidhja tërësore e këtyre
problemeve kërkon angazhim të
strukturave të pushtetit qendror e lokal,
burime të konsiderueshme financiare
dhe ndërgjegjësim të publikut
për mbrojtjen e mjedisit. Disa nga këto
probleme, siç është ai i ndotjes nga minat
dhe nga uraniumi, nuk mund të
zgjidhen pa ndihmë ndërkombëtare.
Qeverisja e mirë është një Objektiv
shtesë Zhvillimor i Mijëvjeçarit, i
përzgjedhur posaçërisht për Komunën
e Gjakovës. Thelbi i punës për qeverisjen
e mirë është kuptimi nga të gjithë
se përmirësimi i qeverisjes është një

proces i dyanshëm. Nga njëra anë ai
kërkon forcimin e kapaciteteve të strukturave
të pushtetit lokal për të hartuar
e zbatuar me sukses politikat e zhvillimit
ekonomik e shoqëror të komunës
dhe për të marrë përsipër përgjegjësi
të reja në kuadrin e reformës së decentralizimit
të pushtetit. Nga ana tjetër,
duhet kuptuar se nuk mund të ketë
qeverisje të mirë pa pjesëmarrjen e
qytetarëve në qeverisje, gjë që kërkon
ndërgjegjësimin e publikut për rolin
dhe përgjegjësitë e tij në qeverisjen e
komunës, institucionalizimin e pjesëmarrjes
së publikut në vendimmarrje
dhe forcimin e rolit të organizatave të
shoqërisë civile në këtë proces pjesëmarrje
Përparësitë e zhvillimit
Bazuar në analizën e hollësishme te
gjendjes së Komunës së Gjakovës në
këndvështrimin e Objektivave Zhvillimore
të Mijëvjeçarit, janë përcaktuar
fillimisht 17 synime prioritare strategjike
për komunën. Për secilin synim
janë përcaktuar, gjithashtu, treguesit
përkatës, duke marrë si bazë vlerën e
sotme të tyre dhe parashikuar vlerën
për periudhat e ardhshme, deri në vitin
2015. Për komunën janë përzgjedhur
60 tregues, duke marrë në konsideratë
strategjitë e përgjithshme dhe sektoriale
të zhvillimit ekonomik e shoqëror
të Kosovës, treguesit e përcaktuar nga
UNDP për Kosovën dhe dokumentet e
Bashkimit Europian mbi standardet që
duhet të përmbushë Kosova në periudhën
afatshkurtër dhe afatmesme.
Për secilin synim janë përzgjedhur programet
prioritare, zbatimi i të cilëve
ndikon drejtpërdrejt në arritjen e synimit.
Këto programe janë detajuar më
tej në projekte orientuese dhe për secilin
projekt janë parashikuar koha e
zbatimit, partnerët e mundshëm, kostoja
e përafërt, që mund të jetë investim
i drejtpërdrejt ose kostoja e asistencës
për kryerjen e studimeve, dhe se kush
mund të ishte financuesi kryesor i
mundshëm. Për Komunën e Gjakovës
janë përzgjedhur si më prioritarë 32
programe dhe 138 projekte.
Hapat e ardhshëm
Strategjia e përgatitur është një dokument
dinamik. Ajo hedh bazat e prioriteteve
të zhvillimit të komunës dhe
përcakton prioritetet, programet dhe
projektet në këndvështrimin e sotëm të
institucioneve lokale dhe të shoqërisë
civile. Të gjitha këto duhen përditësuar
periodikisht, në mënyrë që të marrin
në konsideratë progresin e përvitshëm
të komunës, ecurinë e zbatimit të programeve
dhe projekteve që financohen
dhe ndikimin e tyre.
Zbatimi i kësaj strategjie do të bëhet
nga të gjithë akterët lokalë nën drejtimin
dhe koordinimin e Kuvendit Komunal.
Është e nevojshme që raporte
monitorimi mbi zbatimin e saj të përgatiten
periodikisht nga Kuvendi i Komunës,
si dhe nga OJQ-të lokale, për
të pasqyruar progresin e komunës dhe
mendimin e qytetarëve për këtë progres.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
13

Pjesa e parë
GJENDJA E SOTME E KOMUNËS SË
GJAKOVËS

Kapitulli i Parë
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Lufta kundër varfërisë së skajshme është Objektivi i parë Zhvillimor i Mijëvjeçarit.
Përgjysmimi brenda vitit 2015 i pjesës së popullsisë që jeton në kushtet e varfërisë së
skajshme është synimi më kryesor i këtij objektivi 1 . Sipas analizave, me një rritje ekonomike
mesatare vjetore prej rreth 2% dhe pa ndryshime në shkallën e pabarazisë,
varfëria e skajshme në Kosovë mund të reduktohet në më pak se 8% nga rreth 15.2%
që është sot. Burimet e shumta ekonomike e njerëzore dhe përpjekjet për vënien në
efikasitet të tyre të bëjnë të mendosh se edhe Komuna e Gjakovës, në të njëjtën periudhë,
do të mund të përgjysmojë numrin e familjeve që jetojnë në kushtet e varfërisë
së skajshme. Niveli dhe ritmet e zhvillimit të sektorit privat dhe shkalla e punësimit
në qytet, si dhe rritja sa më e shpejtë e të ardhurave nga fermat private, veçohen si
faktorët më të rëndësishëm që do të përshpejtojnë përmbushjen e këtij objektivi.
1.1 Të dhëna të përgjithshme
Popullsia
Regjistrimi më i fundit i popullsisë së Kosovës është ai i vitit 1981 dhe rezultatet e
tij nuk konsiderohen të dobishme. Të dhënat më të plota janë ato të UNMIK, që bazohen
në shtimin e popullsisë gjate periudhës 1981-1991. Sipas këtyre të dhënave,
popullsia e përgjithshme e Kosovës në vitin 2005 rezultoi rreth 2 milion banorë. Komuna
e Gjakovës ka rreth 153,000 banorë, megjithëse mendohet se ky numër mund
të jetë edhe më i madh. Madhësia mesatare e familjeve është rreth 6.27 pjesëtarë për
familje, pak më e vogël se mesatarja e Kosovës (shih Tabelën 1.1).
Si territor, Komuna e Gjakovës zë një sipërfaqe prej 586 km2 dhe, për rrjedhim,
dendësia e popullsisë është mesatarisht rreth 259 banorë për km2. Më shumë se
gjysma e popullsisë, rreth 59.7%, banojnë në zonën urbane. Më të shumtë janë
meshkujt, të cilët përfaqësojnë rreth 50.9% te popullsisë gjithsej. Për nga përkatësia
etnike, Komuna e Gjakovës banohet nga popullsi shqiptare dhe minoritete
etnike përfaqësojnë vetëm rreth 4.55% te popullsisë gjithsej të Komunës.
Tabela 1.1: Disa tregues demografik
Madhësia
mesatare e
familjes
(amvisërisë)
Numri
mesatar i
fëmijëve
Numri mesatar
i meshkujve
Numri mesatar
i femrave të
rritura
Numri
mesatar i të
moshuarve
Prishtinë 5.46 1.53 1.76 1.83 0.33
Gjakovë 6.27 2.08 1.80 1.94 0.46
Totali 6.52 2.08 1.97 2.08 0.39
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor -Kosova 2004”.
Karakteristika themelore e strukturës gjinore të popullsisë së Kosovës është se
dominohet nga te rinjtë e moshës deri 25 vjeç, si në fshat ashtu edhe në qytet
(shih Figurën 1.1 dhe 1.2). Kjo tendencë ruhet edhe në Komunën e Gjakovës, ku
rreth 62% e popullsisë janë më të rinj se 30 vjeç dhe rreth 80% e popullsisë janë
në moshën deri 45 vjeç.
1 Sipas anketës mbi nivelin e jetesës në Kosovë, të kryer në vitin 2002 me mbështetjen e Bankës Botërore, konsiderohen
«ekstremist të varfër» ata që konsumojnë deri në 0.93 Euro/frymë në dite dhe «të varfër» ata që konsumojnë
midis 0.93 dhe 1.42 Euro/frymë në dite.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
17
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Migrimi
18 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Figura 1.1: Struktura e popullsisë urbane
-60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50
Burimi: UNICEF 2004
Figura 1.2: Struktura e popullsisë rurale
Meshkuj Femra
-60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50 60
Burimi: UNICEF 2004
Meshkuj Femra
Megjithëse të dhënat e sakta mungojnë, niveli i migrimit në Kosovë dhe, në veçanti,
ai i migrimit të brendshëm është i lartë. Përgjithësisht pranohet se rreth 350
000 deri 400 000 kosovarë jetojnë jashtë vendit. Vlerësohet se nevoja ekonomike,
shkalla e lartë e papunësisë dhe paqëndrueshmëria politike e lufta kanë qenë nxitëset
kryesore të migrimit jashtë vendit. Sipas UNDP, Gjermania dhe Zvicra janë
destinacionet më kryesore të emigrantëve nga Kosova.
Shtysa dominuese e migrimit të brendshëm është papunësia dhe vihet re tendenca
e lëvizjes së popullsisë drejtë zonave urbane, që ofrojnë mundësi më të
mëdha punësimi. Kështu, në Komunën e Prishtinës një shtesë popullsie prej rreth
22.5 banorësh për çdo 1000 banorë i atribuohet ardhjeve nga komunat e tjera të
Kosovës (shih Tabelën 1.2).
Si gjithkund, edhe në Komunën e Gjakovës ka pasur migrim të popullsisë si nga
fshatrat drejt qytetit te Gjakovës ashtu edhe nga Komuna e Gjakovës jashtë shtetit,
kryesisht drejt vendeve të Evropës perëndimore, ose drejt Prishtinës. Deri në vitin
2003 nga Komuna e Gjakovës janë larguar rreth 11.5 vete për çdo 1000 banorë,
nga të cilët 2.1 ne periudhën 1998-2003, dhe ky është një tregues i lartë krahasuar

Tabela 1.2: Migrimi i përhershëm ne komunat e rajonit lindor
Komuna
me komunat e tjera të rajonit lindor të Kosovës. Argumenti kryesor i këtij largimi
është që njerëzit në Gjakovë po kërkojnë punë jashtë komunës, jashtë vendit ku ata
jetojnë, duke u dyndur drejt rajoneve ekonomikisht më të zhvilluara të Kosovës,
si zona e Prishtinës apo e Fushë Kosovës, por edhe drejtë shteteve perëndimore.
Si rrjedhim, zbutja e kësaj tendence, tani për tani është e vështirë, në kushtet e
papunësisë së lartë.
Shtimi natyror
Të dhënat mbi lindjet e periudhës 1988 deri 2003 tregojnë se numri i lindjeve
në Kosove është në zbritje të vazhdueshme (Shih Tabelën 1.3). Niveli në rënie i
shtimit natyror është rezultat i zhvillimit të ulët ekonomik dhe social të Kosovës,
aktivitetit të paket ekonomik, papunësisë së lartë veçanërisht për femrat, niveli
i ulët i standardit social dhe pozitës jo të vlerësuar sa duhet të femrës në shoqëri
dhe familje
Edhe shtimi natyror i popullsisë së Komunës së Gjakovës nuk është ai i disa viteve
me parë. Llogaritjet tregojnë për një shtim natyror vjetor prej 16 persona për 1000
banore 2 , i cili është shumë më i ulët se mesatarja e Kosovës.
Për sa i përket shkallës së papërpunuar të vdekjeve, nga hulumtimet empirike për
vitin e fundit është nxjerrë numri prej 5,3 vdekje nga aksidentet për 1000 persona.
Duke marrë në konsideratë informatat shtesë nga vrojtimet në familje, ky numër
duhet të jetë më i lartë, në nivelin 6 apo 7 vdekje nga aksidentet për 1000 persona.
Jetëgjatësia
Gjithsejtë
deri në vitin 2003
Migrimi neto për 1000 banorë
Nga këto,
në periudhën 1 8 - 2003
Gjilani - 9.1 + 0.3
Gjakova - 11.5 - 2.1
Mitrovica - 12.9 - 6.2
Peja + 11.1 + 3.3
Prizreni - 4.9 + 0.6
Prishtina + 29.5 + 7.0
Ferizaj - 2.2 - 2.8
Burimi: KDHS, Hulumtimi demografik e shëndetësor i Kosovës, 2004.
Tabela 1.3: Lindjet në Kosovë
Periudha Lindjet për 1000 banorë
1988 – 1993 27,0
1993 – 1998 24,9
1998 – 2003 23,0
Burimi: Hulumtimi demografik e shëndetësor i Kosovës, 2004.
Megjithëse zakonisht popullsia e varfër nuk jeton gjatë, populli i Kosovës ka
jetëgjatësi mesatare. Në Komunën e Gjakovës jetëgjatësia është 71.05 vjet dhe kjo
përkon përafërsisht me jetëgjatësinë mesatare të popullsisë së Kosovës.
2 Plani hapësinor i Komunës se Gjakovës, 2005.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
1
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Divorcet
Tabela 1.4: Treguesi i Zhvillimit Njerëzor
Komuna
Jetëgjatësia
Prej lindjes
20 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Në bazë të rezultateve empirike mund te themi se, me gjithë rritjen që vihet
re vitet e fundit, numri i divorceve vazhdon të jetë mjaft i vogël. Por, nga anën
tjetër, ndikim negativë duke i mjegulluar të dhënat, mund të ketë edhe fakti se
femra është relativisht e barabartë por jo vërtetë e barabartë me meshkujt, për
shkak të mentalitetit te shoqërisë shqiptare. Më e dukshme kjo është në viset
rurale, ku barazia gjinore mund të mos jetë gjithaq në nivel andaj edhe rastet e
divorceve janë të rralla. Ne ketë rast, kjo ndodh për shkak se femra e divorcuar
nuk ka përkrahje dhe kështu detyrohet të duroje një jetë me personin me të cilin
në rrethana tjera nuk do të jetonte.
1.2 Treguesi i Zhvillimit Njerëzor
Matja e zhvillimit njerëzor
Duke konsideruar si jo te plotë matjen e nivelit të zhvillimit njerëzor vetëm në
baze të ardhurave, UNDP ka përpunuar metodën e matjes nëpërmjet Treguesit të
Zhvillimit Njerëzor, i cili konsideron këta përbërës:
(i) Jetëgjatësinë, që merr parasysh se sa dhe si jetojnë njerëzit dhe a përdoren
në mënyrë të frytshme burimet financiare në dobi të përmirësimit të kushteve
shëndetësore të popullatës. Në bazë të këtyre të dhënave llogaritet
Treguesi i Jetëgjatësisë;
(ii) Analfabetizmin dhe nivelin e shkollimit, të shprehura me përqindjen e
popullsisë që nuk di shkrim e këndim dhe me mesataren e viteve të shkollimit
për ata qe mësojnë në shkollë. Në baze të këtyre të dhënave llogaritet
Treguesi i Arsimimit;
(iii) Prodhimi i Brendshëm Bruto, që pasqyron të ardhurat mesatare për
fryme, te llogaritura për fuqi blerëse. Në baze të këtyre të dhënave llogaritet
Treguesi i të Ardhurave.
Treguesi i Zhvillimit Njerëzor është një kombinim i Treguesit të Jetëgjatësisë, Treguesit
të Arsimimit dhe Treguesit te të Ardhurave. Për herë të parë Kosovën dhe
Arsimimi i
te rriturve
(+15)
Regjistrimi
ne shkolla
Te ardhurat
për fryme
Treguesi i
Jetëgjatësisë
Treguesi i
Arsimimit
Treguesi i te
Ardhurave
Treguesi i
Zhvillimit
Njerëzor
Prishtina 70.96 95.70 90.73 1585.64 0.766 0.940 0.461 0.723
Gjakova 71.50 92.07 81.72 1149.04 0.768 0.886 0.407 0.687
Kosova 68.86 94.22 88.52 1053.23 0.731 0.923 0.393 0.682
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
komunat përbërëse të saj këto vlera janë llogaritur në vitin 2004 (shih Tabelën 1.4).
Nga llogaritjet rezulton se Treguesi i Zhvillimit Njerëzor për Kosovën është 0.682,
duke marre parasysh se Treguesi i Jetëgjatësisë është 0.731, Treguesi i Arsimimit
0.923 dhe Treguesi i të Ardhurave është 0.393. Me ketë tregues Kosova renditet
në mesin e vendeve me zhvillim të mesëm njerëzor. Kjo vlere është e krahasueshme
me vendet e rajonit, duke përjashtuar Slloveninë dhe Kroacinë, që kanë
vlera me të larta të këtij treguesi, gjë qe shpreh një zhvillim njerëzor më të lartë.
Ne Raportin Global të Zhvillimit Njerëzor 3 vlera e Treguesit e të ardhurave për
Kosovën është llogaritur 0.548 dhe, nga kjo rritje, edhe vlera e Treguesit të Zhvil-
3 UNDP, “Raporti Global i Zhvillimit Njerëzor – 2004”.

limit Njerëzor është 0.734, pra më e lartë se ajo e llogaritur në tabelën 1.4. Bazuar
në ketë vlere, Figura 1.3 paraqet një krahasim te nivelit te zhvillimit njerëzor të
Kosovës me disa vende te tjera.
Figura 1.3: Krahasimi i nivelit të zhvillimit njerëzor
Për Komunën e Gjakovës, Treguesi i Zhvillimit Njerëzor është 0.687, duke marrë
parasysh se Treguesi i Jetëgjatësisë është 0.768, Treguesi i Arsimimit 0.886 dhe
Treguesi i te Ardhurave është 0.407. Me këtë vlerë, Komuna e Gjakovës është midis
komunave me nivel të mesëm zhvillimi njerëzor dhe renditet e 15-ta midis 30 komunave
të Kosovës. Një krahasim më i plotë mes komunave të Kosovës paraqitet
në Figurën 1.4. Shihet, gjithashtu, se ky tregues është më i lartë se vlera mesatare
e llogaritur për Kosovën dhe ndryshimi vjen prej nivelit me të lartë të jetëgjatësisë
dhe të ardhurave. Sidoqoftë, ky tregues mbetet mjaft i ulët po të krahasohet me
rajone të tjera jashtë Kosovës.
1.3 Varfëria
Norvegjia
Sllovenia
Kroacia
IRJM
Bosna e Herzegovina
Shqipëria
Kosova
Sierra Leone
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Treguesi i varfërisë njerëzore
0.275
Përkufizimi me i zakonshëm i varfërisë është pamundësia e mbajtjes se një standardi
te pranueshëm jetese, te matur ne baze te nevojave më të domosdoshme
të konsumit. Duke e konsideruar varfërinë si një fenomen kompleks social,
UNDP përpunoi metodën e matjes me anë të Treguesit të Varfërisë Njerëzore, i
cili përfshin përmasat ekonomike, sociale dhe politike te varfërisë, si dhe pasojat
njerëzore që rrjedhin nga të qenit i varfër.
0.735
0.734
0.784
0.777
0.818
0.881
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
“...Në Kosovë, varfëria shihet si mungesë e të ardhurave të rregullta apo mungesë e
plotë e të ardhurave, si dhe mungesë e kursimeve dhe bagëtisë. Varfëri do të thotë
edhe mënyra e jetesës në shtëpi, mungesa e të mirave themelor, duke u varur nga
mëshira e fqinjëve apo organizatave humanitare...”. (Banka Botërore: Vlerësimi i
varfërisë ne Kosove”, 2001.
0.944
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
21
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Tabela 1.5: Treguesi i Varfërisë Njerëzore
Komuna
Përqindja e
njerëzve qe
pritet te vdesin
para moshës 40
vjeç
Deçan
Dečane
22 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Gjakova
Ðakovica
Istog
Istok
Klinë
Klina
Dragash
Dragaŝ
Leposaviq
Leposavič
Gllogovc
Gloovac
Mitrovicë
Mitrovica
Figura 1.4: Treguesi i Zhvillimit Njerëzor sipas Komunave 4
Obiliq
Obilič
Fushë Kosovë
Kosovo Polje
Vlerat e Treguesit te Varfërisë Njerëzore për Kosovën janë llogaritur ne nivel Komune
dhe Figura 1.5 paraqet një krahasim të komunave në lidhje me këtë tregues.
Nga llogaritjet ka dale se vlera e këtij treguesi për Komunën e Gjakovës është
7.80 (shih Tabelën 1.5), duke e përfshire ne grupin e komunave me nivel te ulet
varfërie krahasuar me komunat e tjera të varfra dhe shumë të varfra. Vihet re se
shumë nga të dhënat, që shërbejnë si baze për llogaritjen e këtij treguesi, në Komunën
e Gjakovës janë më të përmirësuara se mesatarja e Kosovës. Veçanërisht
bie ne sy përqindja e njerëzve pa qasje në ujësjellës, largësia nga qendrat shëndetësore
dhe përqindja e popullsisë nën treguesin e standardit të mirë të jetesës. Si
rrjedhim edhe shkalla e varfërisë njerëzore në Komunën e Gjakovës është më e
ulët se mesatarja e Kosovës. Megjithatë, te dhënat tregojnë se këto vlera janë me
te përkeqësuar në krahasim me Prishtinën, pavarësisht se si Prishtina ashtu edhe
Gjakova përfshihen se bashku në grupin e komunave me nivel relativisht të ulët
varfërie.
Shkalla e
analfabetizmit
tek te
rriturit
Pejë
Peč
Përqindja
e njerëzve
pa qasje ne
ujësjellës
Zubin Potok
Zubin Potok
Rahovec
Orahovac
Skenderaj
Srbica
Malisheva
Maliŝevo
Prizren
Prizren
Zveçan
Zvečan
Shkalla e
vdekshmërisë
foshnjore
Suharekë
Suvareka
Vushtrri
Vučitrn
Shtime
Stimlje
Shtërpcë
Ŝterpc
4 Burimi: UNIDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Podujevë
Podujevo
Lipjan
Lipjan
Ferizaj
Urosevac
Prishtinë
Priština
Kaçanik
Kačanik
Novo Bërdë
Novo Brdo
Gjilan
Gnjilane
Viti
Vitina
IZHNJ i lartë 0.723 – 0.692
IZHNJ i mesëm 0.659 –0.691 0.625
IZHNJ i ulët 0.658 – 0.625
Qendra me e
afërt shëndetësore
është me
larg se 5 km.
(%)
Përqindja e
popullsisë nen
treguesin e standardit
te mire te
jetesës
Kamenicë
Kamenica
Treguesi i
Varfërisë
Njerëzore
Prishtina 5.73 4.31 9.91 3.5 0.41 4.60 4.96
Gjakova 5.74 7.93 15.58 3.5 7.97 9.02 7.80
Kosova 6.79 5.78 27.41 3.5 8.125 12.96 9.66
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”

Të ardhurat
Sipas llogaritjeve empirike, të ardhurat për frymë në Komunën e Gjakovës janë
rreth 95.75 euro në muaj, e cila është një vlere pak me e lartë se mesatarja e
Kosovës prej 87.77 euro në muaj. Megjithatë, kjo është një vlere shume të ulët
kundrejt rreth 130.33 euro në muaj që janë të ardhurat për frymë në Prishtinë. Të
ardhurat nga meshkujt rezultojnë se janë rreth 3 here më të shumta se te ardhurat
nga femrat dhe ky ndryshim është pothuajse sa ndryshimi mesatar në të gjithë
Kosovën.
Figura 1.6: Të ardhurat javore të familjeve
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Pejë
Peč
Deçan
Dečane
Gjakova
Ðakovica
Të ardhurat familjare
0 - 50 50 - 100 100 - 150
Istog
Istok
Zubin Potok
Zubin Potok
Klinë
Klina
Rahovec
Orahovac
Dragash
Dragaŝ
Leposaviq
Leposavič
Skenderaj
Srbica
Malisheva
Maliŝevo
Prizren
Prizren
Zveçan
Zvečan
Figura 1.5: Treguesi i Varfërisë sipas Komunave 5
Gllogovc
Gloovac
Suharekë
Suvareka
Mitrovicë
Mitrovica
Vushtrri
Vučitrn
Obiliq
Obilič
Fushë Kosovë
Kosovo Polje
Shtime
Stimlje
Shtërpcë
Ŝterpc
5 Burimi: UNIDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Podujevë
Podujevo
Lipjan
Lipjan
Ferizaj
Urosevac
Prishtinë
Priština
Kaçanik
Kačanik
Novo Bërdë
Novo Brdo
Gjilan
Gnjilane
Viti
Vitina
IVNJ i ulët 4.75 – 12.37 %
IVNJ i mesëm 12.38 – 20.00 %
IVNJ i lartë 20.01 – 27.64%
urban
rurale
Kamenicë
Kamenica
Sipas anketimit, shumica
e personave të
intervistuar deklarojnë
të ardhura deri
50 euro në javë
për familje dhe një
numër mjaft i vogël
deklarojnë të ardhura
midis 50 dhe
100 euro në javë për
familje (shih Figurën
1.6). Askush nuk
deklaron se ka të
ardhura më shumë
se 100 euro në javë
për familje.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
23
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Tabela 1.6: Struktura e te ardhurave
Komuna Pagat
24 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Shpenzimet për frymë në Komunën e Gjakovës janë rreth 62.13 euro në muaj,
pak më të ulëta se vlera mesatare e Kosovës prej 69.03 euro në muaj dhe shumë
më të pakta se shpenzimet për frymë në Prishtinë, që llogariten të jenë rreth 88.21
euro në muaj.
Pensione dhe
ndihmë sociale
Përfitime nga
biznesi
Hua
Dërgesat nga të afërmit, përfitimet nga biznesi dhe pagat përbejnë tre burimet
me kryesore të ardhurave në Komunën e Gjakovës (shih Tabelën 1.6), duke zënë
23.21%, përkatësish 22% dhe 18.24% të ardhurave gjithsej. Nga krahasimi i këtyre
vlerave me vlerat mesatare te Kosovës dhe ato të Prishtinës arrihet në këto përfundime
te rëndësishme:
(i) Pjesa prej 23.21%, qe zënë të ardhurat nga dërgesat, ndihma nga farefisi
e miqtë, përfshire edhe kompensimet pas martesore është mjaft e madhe
në të ardhurat gjithsej, krahasuar me mesataren e Kosovës dhe, veçanërisht,
me atë të Prishtinës, ku këto te ardhura janë vetëm 5%. Kjo tregon
një shkalle te larte varësie te individi nga te tjerët dhe siguri te ulet të te
ardhurave;
(ii) Pjesa prej 18.24%, qe zënë të ardhurat nga pagat është gjithashtu shumë
më e ulët se vlera mesatare e Kosovës dhe ajo e Prishtinës. Kjo tregon se
shkalla e punësimit dhe pagesat në Komunën e Gjakovës janë më të ultë
se mesatarja e Kosovës dhe shumë më të ultë se në Prishtinë.
Pabarazia në të ardhura dhe në konsum
Dërgesa nga të
afërmit
Të ardhura nga
shitja e pronave
Burime tjera
Prishtina 35.86 5.22 26.00 10.21 5.00 10.31 7.39
Gjakova 18.24 5.51 22.00 7.61 23.21 15.33 8.11
Kosova 29.85 5.99 14.94 17.21 13.66 7.13 11.21
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Siguria e te ardhurave
Sikundër në të gjithë Kosovën edhe në Gjakovë, siguria e të ardhurave vlerësohet
se është e ulët dhe, për rrjedhoje, rreziku i rritjes së shkallës së varfërisë
është i lartë. Ndikimin më të madh negativ mendohet se e japin faktorët e
mëposhtëm, disa prej të cilëve lidhen drejtpërdrejt me aftësitë administruese
të vetë Komunës: (i) Ngadalësimi i ritmeve të zhvillimit ekonomik, që është
vënë re duke filluar nga viti 2002, dhe që në një mase te madhe i atribuohet
pakësimit te financimeve te konsiderueshme në periudhën pas konfliktit; (ii)
Paqëndrueshmëria politike, e cila është e lidhur ngushtësisht me vendimin
mbi statusin përfundimtar të Kosovës; (iii) Degradimi i mjedisit dhe i burimeve
natyrore të qenësishme, qe mbetet kërcënues për të ardhurat e ekonomive
familjare të ndërvarura prej tyre, veçanërisht në zonën rurale. Në shkallë vendi,
në zonën rurale, nga toka varet ekonomia e 89.6% te familjeve, nga bagëtitë
55.4% e familjeve, nga pylltaria 20% e familjeve; dhe (iv) Mundësitë e kufizuara
të punësimit.
Zbutja e varfërisë dhe veçanërisht e varfërisë së skajshme lidhet ngushtë si me
ecurinë e zhvillimit ekonomik ashtu edhe të pabarazisë. Në Kosovë, pabarazia në
të ardhura është e lartë, gjë që pasqyrohet qartë në vlerën e koeficientit Gini prej
0.49. Pabarazia në konsum është më e ulët dhe vlera përkatëse e këtij koeficienti
është 0.30. Thellimi i mëtejshëm i pabarazisë mund te ndikoje dukshëm në rritjen

e shkalles së varfërisë. Studimet tregojnë se nga rritja vjetore prej vetëm 3% e
pabarazisë varfëria e skajshme do te rritej rreth 18% ne vit 6 .
Ne Tabelën 1.7 paraqiten disa tregues kryesore rajonale të llogaritur për vitin
2002. Shihet qarte se rajoni i Gjakovës renditet i pesti për nga shkalla e varfërisë
së skajshme dhe e pabarazisë ne konsum, ndërkohe që renditet i katërti midis
rajoneve për nga konsumi i familjeve.
Tabela 1.7: Pabarazia
Treguesi Kosova Gjakova Gjilani Mitrovica Peja Prizreni Prishtina Ferizaj
Konsumi ditor mesatar ekuivalent i
familjeve (Euro)
Varfëria e skajshme
1.87 1.96 1.71 1.98 1.81 2.06 1.50
Shkalla e varfërisë se skajshme (%) 15.2 13.8 10.0 24.2 22.6 15.0 7.3 28.9
Koeficienti Gini 0.30 0.15 0.16 0.19 0.23 0.13 0.11 0.16
Papunësia (%) 47.2 17.5 16.1 23.7 6.4 7.9 15.9 23.7
Burimi: Banka Botërore, “Vlerësimi i varfërisë në Kosove”, Qershor 2005.
Profili i varfërisë dhe veçanërisht ai i varfërisë së skajshme 7 ndryshon shumë nga
komuna në komunë, si dhe brenda komunave. Në Kosovë, 37% e popullsisë jetojnë
nën linjën e varfërisë prej 1.42 Euro për person të rritur në ditë ndërsa 15.2%
e popullsisë jetojnë nën linjën e varfërisë se skajshme prej 0.93 Euro për person te
rritur ne dite. Varfëria e skajshme shfaqet me shume tek fëmijët e moshës parashkollore
(17.3%), të moshuarit (17.1%) dhe fëmijët e moshës 6-14 vjeç (16.9%).
Familjet më të prekura nga varfëria e skajshme janë ato me anëtare me aftësi të
kufizuara, me kryefamiljare femra dhe familjet qe i përkasin grupeve etnike jo
shqiptare dhe serbe. Në këto shtresa familjet nën linjën e varfërisë së skajshme
zënë përkatësisht 17.9%, 8.7% dhe 31% të numrit të përgjithshëm të familjeve të
tilla. Varfëria e skajshme është më e lartë në zonat urbane jashtë kryeqytetit se në
zonat rurale. Megjithatë, në këto të fundit, varfëria e skajshme është rreth dy here
më e lartë se në kryeqytet.
Tabela 1.8: Treguesi i varfërisë së skajshme
Rajoni Treguesi i varfërisë së skajshme
%
Pjesa e të varfërve të skajshëm
%
Gjilani 10.0 5.5
Gjakova 13.8 8.4
Mitrovica 24.2 24.2
Peja 22.6 15.0
Prizreni 15.0 13.9
Prishtina 7.3 16.3
Ferizaj 28.9 16.6
Kosova 15.2 100.0
Burimi: Banka Botërore, “Vlerësimi i varfërisë ne Kosove”, Qershor 2005.
6 Banka Boterore: “Vleresimi I varferise ne Kosove”, Qershor 2005.
7 Varfëria karakterizohet me dy linja: (i) Linja e varfërisë se skajshme apo e varfërisë ushqimore, e cila në Kosovë
llogaritet se është në kufirin e 0.93 Euro në ditë për person; dhe (ii) linja e varfërisë relative, e cila merr parasysh
edhe nevojën për konsumin e artikujve jo ushqimore më të domosdoshëm.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
25
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
26 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Në Komunën e Gjakovës, numri i familjeve që jeton nën linjën e varfërisë së
skajshme është rreth 13.8% e familjeve gjithsej, që është më i ulet se mesatarja
e Kosovës, dhe përfaqëson 8.4% te familjeve që jetojnë ne varfëri të skajshme të
Kosovës (shih Tabelën 1.8). Shpërndarja e këtyre familjeve në qytet dhe në fshatrat
e komunës është e ndryshme:
(i) Po të thellohesh në vlerësimin cilësor të varfërisë shtëpi me shtëpi brenda
qytetit, vihen re se familjet e varfra shpërndahen gjithandej pa ndonjë
rregullsi. Megjithatë, duket qartë se varfëria është më e theksuar në pjesën
veriore, në lagjen Piskotë, në pjesën perëndimore, në lagjen Bërkoc, dhe
në pjesën lindore - jug lindore, në lagjen Koloni, ku jeton minoriteti RAE
(Rom, Ashkali dhe Egjiptian);
(ii) Në zonën rurale varfëria është më e theksuar në pjesë te tilla si regjioni
i Dushkajës, regjioni i Rekës së Keqe dhe fshatrat në zonën kufitare me
Shqipërinë. Ajo që bie menjëherë në sy në këto regjione, veçanërisht në atë
të Dushkajës, është gjendja mjaft e keqe e rrugëve. Kjo është një pengese
serioze e zhvillimit ekonomik të këtyre zonave dhe përfaqëson një problem
prioritar të integrimit shoqëror dhe ekonomik të këtyre komuniteteve
në Komunën e Gjakovës.
Ky profil i varfërisë në Komunën e Gjakovës tregon se edhe ndërhyrjet për zbutjen
e varfërisë në kuadrin e kësaj strategjie duhet të përqendrohen në lokalitete dhe
grupeve të veçanta shoqërore për të zgjidhur me përparësi nevojat më të ngutshme
të tyre, sepse duhet të jemi të vetëdijshëm se edhe pjesa tjetër e popullsisë
së Gjakovës nuk është në një pozitë gjithaq të mirë dhe ka gjithashtu nevojë vet
për mbështetje. Këtu është fjala edhe për minoritetet. Në një komunë si Gjakova,
që pretendon të jetë në ballë të një shoqërie të hapur e të qytetëruar, merr rëndësi
prioritare kujdesi për minoritetet duke përfshirë edhe Serbët, për të ndihmuar
më tej integrimin e tyre më të gjithë banorët e komunës.
Ndihma Sociale
Në skemën e Ndihmës Sociale përfshihen dy kategori familjes: (i) Familjet që kanë
persona mbi 15 vjeç me aftësi të kufizuar të përhershme dhe te paaftë për të punuar,
personat mbi 65 vjeç, kujdestare të përhershëm te personave me aftësi te kufizuara
dhe mbi 65 vjeç, persona deri në 14 vjeç, persona ndërmjet 15 dhe 18 vjeç që janë në
shkollim të rregullt dhe prindërit vetushqyes më së paku një fëmije nën moshën 15
vjeç; dhe (ii) Familjet me një anëtar të paafte për pune dhe me të paktën një fëmije
nën moshën 15 vjeç apo që kanë në përkujdesje të përhershme një jetim nën moshën
15 vjeç. Pagesa e Ndihmës Sociale është 35-75 Euro në muaj, sipas kategorive përfituese.
Përfituesit e kësaj skeme kanë edhe lehtësi të tjera, si kontrolle shëndetësore
pa pagese, nuk paguajnë taksa komunale dhe rrymën elektrike. Numri i familjeve në
Komunën e Gjakovës që përfitojnë Ndihme Sociale gjatë vitit 2006 është 1459, nga
te cilat 678 familje në kategorinë e parë dhe 781 familje në kategorinë e dytë. Numri
i përgjithshëm i pjesëtareve në këto familje është 6364 vete. Mangësitë kryesore të
kësaj skeme janë mos përfshirja në të e të gjitha kategorive në nevoje, të tilla si femrat
e vetme nën moshën 65 vjeçare pa mbështetje financiare dhe delikuentet mbi 18
vjeç qe nuk kanë familje. Burimi: Qendra Rajonale për Mirëqenie Sociale-Gjakove,
2006
Përfshirja sociale
Një pamje të qartë të varfërisë së skajshme në Komunën e Gjakovës e jep vrojtimi cilësor
i organizuar për këtë qëllim 8 . Ngjashëm me përfundimet e arritura për të gjithë
Kosovën, studimi përcakton këto grupe me të rrezikuara nga varfëria e skajshme:
8 Nga raporti mbi përfshirjen sociale - zhvilluar nga CBDC dhe UNDP (2006)

(i) Familjet me anëtarë me aftësi të kufizuara kanë shkallë më të lartë të
varfërisë së skajshme. Varfëria e skajshme thellohet më tej në mënyrë
drastike brenda familjeve me më shumë se një anëtarë me aftësi të kufizuara
në krahasim me familjet pa anëtarë me aftësi të kufizuara.
(ii) Familjet me kryefamiljarë të gjinisë femërore po ashtu paraqesin një pjesë
të vogël por jo të parëndësishme të varfërve të skajshëm . Arsyet për
shfaqje më të shpeshtë të varfërisë së skajshme në këto familje shpjegohen
me dallimet gjinore në përbërjen e ekonomive familjare, nivelin arsimor
dhe statusin e tyre në tregun e punës.
(iii) Grupet e tjera etnike jo shqiptare janë, po ashtu, në një pozite jo të favorshme.
Nga këndvështrimi i grupeve etnike, varfëria e skajshme është
dukshëm më e lartë në mesin e Romëve, Ashkalinjve dhe Egjiptianëve.
Sipas strukturës së popullsisë, shqiptarët përbëjnë shumicën e të varfërve
të skajshëm por rreziku i të qenit i varfër në mesin e grupeve “tjera” etnike
është më shumë se dy herë më i lartë se në mesin e shqiptarëve. Analiza
e të dhënave të këtij vrojtimi dëshmon disavantazhë të rëndësishëm në
mesin e grupeve tjera etnike, mundësia e të cilëve për të qenë në varfëri të
skajshme është mjaft e lartë.
“I vetmi burim jetese për ne është deponia. Gjithë dita na shkon duke kërkuar nëpër
plehra për mbeturina metali dhe i shesim për të fituar një kafshatë buke....”. (Nga një
banor i lagjes Kolonia në Gjakovë)
(iii) Pensionistët pësojnë rënie të dukshme në të ardhura pas daljes ne pension,
si rezultat i pensioneve të ultë në krahasim me pagat. Pensioni bazë
është përcaktuar 40 euro, që është më pak se një e pesta e pagës mesatare
në Gjakovë dhe i ngjan me shumë një ndihme sociale se një page pensioni
për një njeri që ka punuar e kontribuar gjithë jetën për shoqërinë.
Kështu qe kjo kategori shoqërore është para rrezikut të përhershëm për
te rrëshqitur prej një varfërie relative në një varfëri ekstreme. Varfëria e
pensionistëve thellohet edhe më tepër po të kihet parasysh nevoja që ato
kanë për medikamente, për të mjekuar sëmundjet kronike. Kështu, nga
rreth 6000 pensionistë që ka sot Gjakova, rreth 30% vuajnë nga sëmundja
kronike e diabetit, që kërkon mjekim të rregullt e të kushtueshëm ditor.
Mundësia e vetme e tyre për te mbijetuar është ajo që ndodh me të gjithë
pensionistët në Gjakovë (si edhe në Kosovë): mbështetja nga djemtë apo
vajzat e familjes, duke i bërë ata tërësisht te varur prej tyre.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
27
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Tabela 1. : Kushtet jetësore dhe shtëpiake
Përmasa të tjera të varfërisë
28 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Kushtet e banimit në Komunën e Gjakovës, sikundër në të gjithë Kosovën, duket
se ndryshojnë mjaft nga një zonë në tjetrën dhe janë dukshëm me të këqija se
në Prishtinë. Megjithatë, shumë të dhëna për Komunën e Gjakovës tregojnë se
kushtet e banimit aty janë mesatarisht më të mira se në disa komuna të tjera të
krahasueshme. Kjo shihet qartë në të dhënat e Tabelës 1.9:
(i) Rreth 40% e shtëpive të komunës kanë nevojë për rregullime të vogla e të
mëdha, kundrejt vetëm rreth 13.3% në Prishtinë apo rreth 15.4% në Komunën
e Prizrenit. Gjendja fizike e shtëpive është më e mirë se në Komunën
e Gjilanit, ku numri i shtëpive me dëmtime të mëdha është mbi 2 herë
me i madh se në Gjakovë;
(ii) Familjet në Komunën e Gjakovës banojnë në hapësira më të gjera banimi se
në komuna të tjera të krahasueshme. Kështu, familjet, ku në një dhomë banojnë
më shumë se 3 persona zënë rreth 18.4% te familjeve në Komunën e Gjakovës,
ndërkohe që në Prishtinë zënë 22.4% dhe në Komunën e Pejës 40.9%;
(iii) Rreth 42% e familjeve në Komunën e Gjakovës nuk kane qasje në ujë të
rrjedhshëm dhe kjo është me tipike në zonën rurale.
1.4 Tregu i punës
Punësimi
Gjakova Gjilani Peja Prizreni Prishtina Ferizaj
Shtëpitë me dëmtime të mëdha 8.6 18.6 10.2 6.2 4.1 10.6
Shtëpitë me dëmtime të vogla 31.4 29.7 21.0 9.2 9.2 25.4
Më shumë se tre persona në dhomë 18.4 21.1 40.9 19.3 22.4 29.3
Vendbanimi pa rrymë elektrike 1.6 0.2 0.5 1.5 0.0 2.9
Nuk ka gyp qendror ose burim kryesor të ujit 42.8 70.3 54.2 34.1 42.8 64
Burim kryesor i ujit janë puset 17.9 40.5 39.2 24.0 30.2 52.9
Nuk ka banjë me ujë në shtëpi 35.1 49 32.4 44.6 32.6 55.1
Kanë nevojtore fushore 35.1 49.0 29.5 44.1 32.6 55.1
Nuk ka asgjësim të mbeturinave 71.5 64 72 59.8 65.7 50.3
Burimi: Banka Botërore, “Vlerësimi i varfërisë ne Kosove”, Qershor 2005.
Anketa mbi varfërinë e skajshme në Komunën e Gjakovës tregon se shumica e të
varfërve të skajshëm janë, gjithashtu, të varfër në aspektin e arsimit dhe infrastrukturës.
Rreth lindjes dhe fëmijërisë së hershme, të hyrat e të varfërve dhe rreziqet mjedisore
janë faktorët kryesorë shkakësor për pasoja serioze në shëndet. Gjatë rinisë
(adoleshencës), kur shkolla më nuk është e detyrueshme, të hyrat e të varfërve kanë
ndikim të fuqishëm në vijim e shkollimit. Më vonë, rezultatet e ulëta në shëndetësi kontribuojnë
në rritjen e varfërisë përmes ndikimit të kundërt në punësim. Gjatë moshës
madhore, arritjet e ulëta në arsimim bëhen shkaktar kryesor të rritjes së varfërisë.
Gjakova ka të punësuar 8614 veta (shih Figurën 1.6, nga të cilët 3200 janë të punësuar
në biznese private. Ne SHA dhe në ndërmarrjet publike janë te punësuar
1960 vetë gjithsej. Ky numër me gjasë është më i lartë për shkak se një numër
njerëzish është i vetëpunësuar në bujqësi.
Shkalla e pjesëmarrjes në fuqi punëtore në Komunën e Gjakovës është rreth 66.4
% dhe kjo është pak më e lartë se vlera mesatare e Kosovës.

Figura 1.6: Punësimi në Gjakovë
Në bizneset e regjistruara të sektorit privat mbizotërojnë bizneset e vogla me 1-2
punëtorë dhe bizneset familjare. Stafi profesional dhe teknik i bizneseve mesatarisht
nuk e kalon 8 % të stafit gjithsej, kundrejt 22 % në Kosovë dhe 30% në
Prishtinë, gjë që tregon për nivel relativisht të ulët teknologjik dhe organizim
prodhimi.
Papunësia
Forca aktive e punës në Gjakovë
Te punësuar
8.6 % Të tjerë
49.4 %
Të papunë
42 %
Kosova dallohet për papunësi të lartë. Në vitin 2002 shkalla e papunësisë është
vlerësuar 47.2% e popullsisë aktive (shih Tabelën 1.10).Të dhënat e më pasme
tregojnë se përgjithësisht shkalla e papunësisë ka vazhduar të rritet më tej.
Tabela 1.10: Papunësia në Kosovë
Vitet 1 8 2000 2001 2002
Shkalla e punësimit (%) 22.2 40.9 19.6 21.8
Papunësia (%) 36.6 12.1 41.2 47.2
Burimi: Banka Botërore. “ Tregu i punës në Kosovë”, 2003
Papunësia shumë e lartë bënë që popullsia e Kosovës ta konsiderojë atë si problemin
më të rëndësishëm që ka ajo. Nga anketimet e bëra rezulton se rreth 80% e
të anketuarve e quajnë papunësinë me të rëndësishme edhe se statusi i Kosovës
dhe varfëria (shih Figurën 1.7).
Rritja e menjëhershme e papunësisë gjatë viteve nëntëdhjete lidhet me shumë faktorë.
Gjate kësaj periudhe të gjithë treguesit ekonomike në Kosove pësuan rënie
të ndjeshme për shkak te: (i) politikave ekonomike jo të frytshme; (ii) prishjes se
lidhjeve ekonomike me jashtë; (iii) sanksioneve ndërkombëtare; dhe (iv) ndërprerjes
së investimeve nga mungesa e qëndrueshmërisë politike dhe e konfliktit. Kjo
pasqyrohet dukshëm në vlerat shumë të ulëta të Prodhimit të Brendshëm Bruto
apo GDP, vlerat e larta të inflacionit dhe në pakësimin rreth 80% të eksporteve 9 .
Figura 1.7: Vlerësimi i rëndësisë së problemeve që
ka popullsia e Kosovës
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
80.8
26.1
1
2
3
13.5
9.8 9.6
Papunësia Statusi Varfëria Pasiguria Korrupcioni
Forca aktive e punës në Gjakovë
Te punësuar
8700 Të tjerë
50300
Të papunë
42000
9 Banka Botërore: “Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, Qershor 2005.
1
2
3
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
2
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
30 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Në mënyre sintetike kjo pasqyrohet në Figurën 1.9 , e cila shpreh ndryshimin e
GDP (Produktit të Brendshëm Bruto –PBB) të Kosovës gjate viteve nëntëdhjete.
Vihet re një rënie e menjëhershme e prodhimit pas vitit 1985 deri në rreth një te
katërtën e vlerës mesatare te viteve tetëdhjete, si rezultat i politikës së Serbisë
dhe efekteve të luftës në republikat ish-Jugosllave. Rritje e dukshme e GDP vihet
re duke filluar nga viti 2000, por megjithatë, GDP për frymë nuk ka arritur ende
nivelin e vitit 1985.
Figura 1.8: Ndryshimi i GDP (PBB) sipas viteve
1200
1000
800
600
400
200
0
Në bazë të dhënave të Qendrës Rajonale të Punësimit të Gjakovës, në fund të vitit
2005 rezultuan të regjistruar si punëkërkues të papunë 36802 vetë. Ky numër ka
ardhur në rritje nga viti në vit me mesatarisht 2000 vetë, duke filluar nga viti 2002
(shih Tabelën 1.11 dhe Figurën 1.9)). Ndërkohe, numri i vendeve të lira të punës
të regjistruara gjatë vitit vazhdon të jetë mjaft i vogël, mesatarisht rreth 627 vetë
në vit, që është më pak se 30% e numrit përkatës të papunëve.
Figura 1.9: Numri i punëkërkuesve në Gjakovë
sipas viteve
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
1125
Seria 1
Seria 2
28383
370
1060
877
32105
719
441
34510
320
934
739
1985 1987 1989 1992 1994 2001 2003
Tabela 1.11: Punëkërkuesit e regjistruar në Gjakovë
Punëkërkues te
regjistruar
GDP për ko kë bano ri (USD)
2002 2003 2004 2005
28383 32105 34510 36802
Nga këto, femra 10799 12695 13856 14938
Vende te lira pune 370 719 934 486
Burimi: Qendra Rajonale e Punësimit-Gjakovë, 2006
36802
476
2002 2003 2004 2005
950

Studimi i trendit të rritjes së numrit të punëkërkuesve të papune sipas viteve
(shih Figurën 10) tregon se me një rritje prej rreth 2000 të papunësh në vit, Gjakova
në vitin 2015 do të mund të ketë rreth 18000 të papunë më tepër, duke arritur
teorikisht në një numër të përgjithshëm prej rreth 54,000 veta. Që papunësia e
Gjakovës të ulët për 30%, atëherë do te duhet të punësohen rreth 2500 – 3000 veta
çdo vit, (1000 mije teregjistruar te punësuar dhe duke konsideruar edhe rreth
2000 veta që i shtohen çdo vit popullsisë aktive)
Figura 1.10: Tendenca e rritjes së numrit të papunëve
38800
36802
34510
32105
28383
Krahasuar me të dhënat e mësipërme administrative, shkalla reale e papunësisë
në Komunën e Gjakovës mendohet se është më e lartë. Nga studimet e UNDP ajo
vlerësohet në nivelin rreth 42% (shih Tabelën 1.12). Kjo diferencë shpjegohet me
disa arsye:
(i) Të papunët nuk janë të inkurajuar për tu regjistruar në Qendrat Rajonale
të Punësimit sepse nuk shpresojnë se realisht mund të punësohen nëpërmjet
tyre. Numri mjaft i vogël i vendeve të lira të punës të regjistruara në
Qendrën Rajonale të Punësimit të Gjakovës e mbështet këtë mundësi;
(ii) Të papunët nuk e kanë detyrim regjistrimin në Qendrën Rajonale të Punësimit,
sepse nuk janë pjese e ndonjë skeme të ndihmës sociale që kushtëzohet
nga ky regjistrim.
Sidoqoftë, është me rëndësi të theksohet se në Gjakovë ekziston edhe një treg
informal punësimi dhe të punësuarit e tij nuk figurojnë as në numrin e të punësuarve
gjithsej dhe as në numrin e punëkërkuesve të regjistruar, por janë pjese e
numrit të papunëve.
Tabela 1.12: Forcat e punës dhe papunësia
Komuna
Shkalla e pjesëmarrjes ne fuqi
punëtore %
2002 2003 2004 2005 2006 2015
Shkalla e papunësisë %
Meshkuj Femra Gjithsej Meshkuj Femra Gjithsej
Prishtina 75.30 39.60 57.04 25.67 38.62 30.26
Gjakova 76.39 26.57 50.20 39.64 49.06 42.26
Kosova 75.42 30.91 52.47 38.47 58.06 44.42
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Profili i të papunëve të Gjakovës pasqyrohet qartë në Tabelën 1.13, e cila përmbledh
të dhënat e Qendrës Rajonale të Punësimit të Gjakovës për vitin 2005. Siç
shihet, punëtoret e pakualifikuar dhe ato të moshës nën 40 vjeç përbëjnë shumicën
e të papunëve.
Profili i të papunëve të Gjakovës pasqyrohet qartë në Tabelën 1.13, e cila përmbledh
të dhënat e Qendrës Rajonale të Punësimit të Gjakovës për vitin 2005. Siç
shihet, punëtoret e pakualifikuar dhe ato të moshës nën 40 vjeç përbëjnë shumicën
e të papunëve.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
31
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
Tabela 1.13: Profili i të papunëve
32 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Karakteristikat Gjithsejtë %
Shkalla e kualifikimit
Të pakualifikuar 21615 58.7
Gjysmë të kualifikuar 1495 4.1
Të kualifikuar 2830 7.7
Me arsim të mesëm 10450 28.4
Me arsim të lartë 128 0.3
Me fakultet 284 0.8
Grup-mosha
16-24 vjeç 13663 37.1
25-3 vjeç 16098 43.7
40-54 vjeç 4629 12.6
Mbi 54 vjeç 2412 6.6
Burimi: Qendra Rajonale e Punësimit-Gjakovë 2006
Barrierat ndaj punësimit në Komunën e Gjakovës në përgjithësi janë po ato që vihen
re në të gjithë Kosovën: (i) Zhvillimi i ngadaltë i sektorit privat të ekonomisë
dhe veçanërisht i sektorit prodhues privat; (ii) Vonesat në procesin e privatizimit;
(iii) Vështirësitë e tërheqjes se investimeve të huaja; (iv) Konkurrenca e prodhimeve
të importuara, veçanërisht e prodhimeve bujqësore.
Në veçanti investimet e huaja, mjaft të domosdoshme për rivitalizimin e sektorëve
të industrisë dhe të minierave janë të ultë dhe ndikimin më të madh këtu
e japin: (i) pasiguria politike dhe mos përcaktimi i statusit përfundimtar; dhe (ii)
ngadalësia e përzgjedhjes dhe adaptimit të masave të posaçme nxitëse të interesit
të kapitalit të huaj për të investuar, veçanërisht në sektorët prodhues.
1.5 Mundësitë e zhvillimit ekonomik
Tradita e punës
Gjakova është e njohur për traditë pune në industri dhe bujqësi dhe për punonjës
të zellshëm në zejtari, tregti dhe shërbime. Ajo ka një strukturë të popullsisë mjaft
të re dhe me vullnet shumë të spikatur e të përkushtuar në punë. Të gjitha këto
përfaqësojnë një potencial të madh zhvillimi për të ardhmen.
Gjakova ka traditë shekullore të veprimtarisë ekonomike duke filluar nga zejtaria,
tregtia, bujqësia , blegtoria dhe më pas manifaktura e veçanërisht përpunimi i
lëkurës, tekstilit, përpunimi i metaleve etj. Periudha më intensive e zhvillimit ekonomik
ishte periudha 1960-1990, sidomos vitet 1975-90, kur komuna e Gjakovës
mori pamjen e një qyteti me industri të zhvilluar, ku spikaste industria e tekstilit
me fabrikat e prodhimit të tjerrit, pëlhurave, koagulatit, trikotazhit, konfeksionit te
rëndë e të lehtë. U zhvillua, gjithashtu, industria metalike me prodhimin e tubave,
produktet e telit, prodhimi i enëve të emaluara, të teflonizuara apo zinktuara;
industria elektroteknike me prodhimin e elektromotorëve; industria ushqimore,
industria e verës dhe pijeve, industria e përpunimit të drurit, industria e gomës,
prodhimi i gazrave teknik, industria e duhanit, ndërtimtaria dhe prodhimi i materialit
ndërtimor.
Në këto degë të industrisë kanë qenë të punësuar rreth 16.000 punëtorë e bashkë
me ta edhe shumë ekspertë të prodhimit, duke filluar nga inxhinier mekanike,
elektronike dhe elektrike, të ndërtimtarisë, arkitekturës, teknologjisë ushqimore,
kimisë, tekstilit, agronomisë, si edhe personel tjetër i kualifikuar si ekonomistë,
juristë e sociologë. Burime njerëzore te kualifikuara ka pasur edhe në lëmenjtë e

marketingut, financave, organizimit, zhvillimit të burimeve njerëzore, zhvillimit
të programeve ekonomike për investime etj. Meqenëse shumica e pajisjeve ishin
të vendeve perëndimore edhe shumë nga ekspertët e lartpërmendur ishin të specializuar
dhe trajnuar në SHBA, Francë,Itali, Gjermani etj.
Shumica e teknologjisë dhe objekteve industriale është financuar edhe nga institucione
financiare të jashtme si Banka Ndërkombëtare për Zhvillim dhe Rindërtim
etj, apo me investime të përbashkëta.
Shumica e prodhimeve dhe shërbimeve kanë qenë të cilësisë së lartë dhe në përputhje
me standardet dhe normat ndërkombëtare, si dhe me një dizajn të përshtatshëm.
Këto ishin rezultat i teknologjisë se përparuar të përdorur, ekspertëve
dhe personelit të kualifikuar dhe nivelit të larte të organizimit të kompanive.
Prandaj një pjesë e madhe e prodhimeve të këtyre kompanive eksportohej, duke
filluar nga lëngjet e frutave, vera, mishi i pulës, frutat, duhani etj. Po kështu
Gjakova eksportonte prodhime metalike (tuba, produkte teli, enë për amvisëri,
produkte të zinktuara), prodhime të industrisë elektronike (motorë të rrobalarëseve,
elektromotorëve për kompresorë për frigoriferë, elektromotorë industrial
etj); prodhime të tekstilit (të gjitha llojet e veshjeve të brendshme dhe të
jashtme, pëlhurave, tjerrit etj); prodhime te industrisë së drurit, materiale ndërtimore,
koncentrat të kromit; si dhe produkte të gomës.
Gjermania, Italia, Kanadaja, SHBA, Rusia, Polonia, Greqia, Bullgaria, Shqipëria
dhe vendet e ish Jugosllavisë ishin edhe destinacionet kryesore të mallrave të
eksportuara. Vlera e eksportit sillej në rreth 100 - 120 milion dollarë në vit.
Komuna e Gjakovës ka pasur edhe një bujqësi shumë të zhvilluar. Me një sipërfaqe
toke bujqësore prej 29420 ha, nga të cilat rreth 8000 ha me sistem ujitjeje, janë
kultivuar kultura bujqësore intensive dhe është zhvilluar pemëtaria, vreshtaria
etj. Si edhe blegtoria, shpezëtaria dhe pylltaria. Në këto sektorë ka pasur rreth
5000 punonjës të punësuar.
Tregtia, shërbimet dhe zejtaria po ashtu arritën të konsolidohen, duke punësuar
rreth 4000 punonjës.
Biznesi
Pas vitit 1990, këto kapacitete u shfrytëzuan shumë pak dhe shumë aktivitete investuese
u ndaluan. Si rezultat, sot ka rreth 1794 biznese aktive, nga te cilët 1731
biznese private, shumica ne tregti dhe shërbime, 48 shoqëri aksionare, 9 ndërmarrje
shoqërore dhe 6 ndërmarrje publike. Rreth 60 000 m2 objekte sot janë të
zbrazëta 10 . Të gjitha potencialet industriale për agrikulturë dhe shërbyese mund
të riaktivizohen dhe së bashku me projektet dhe iniciativat ndërmarrëse tjera
përbëjnë, një potencial interesant dhe atraktiv për investime të jashtme, nga diaspora
etj.
Gjakova ka të punësuar 8614 veta, nga të cilët 3200 veta në biznese private, 1200
në SHA, 760 në ndërmarrje publike dhe 135 veta janë të punësuar në banka. Rreth
60% e të punësuarve janë në sektorin e veprimtarive ekonomike. Numri i të punësuarve
në bizneset private është rreth 3200 punonjës apo mesatarisht 1.84 të
punësuar për çdo biznes, gjë që tregon se sektori privat dominohet nga biznesi
i vogël. Niveli i pagave mesatare i të punësuarve në bizneset private, SHA, dhe
ndërmarrjet publike sillet në rreth 120-150 Euro në muaj.
Shoqëritë Aksionare gjegjësisht dhe ndërmarrjet shoqërore përbëjnë një potencial
ekonomik të konsiderueshëm për Komunën e Gjakovës. Rimëkëmbja e tyre do te
jetë bazë e mirë si nga aspekti i punësimit ashtu edhe i zhvillimit ekonomik. Sot
10 Burimi: Oda Ekonomike Rajonale, Gjakovë
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
33
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
34 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
janë të regjistruara 48 Shoqëri Aksionare dhe 9 ndërmarrje shoqërore. Në funksion
gjegjësisht gjerë tani aktive kanë qenë “ IMN”, kohë pas kohe “JATEX” dhe
Dukagjini, gjersa ndërmarrjet tjera nuk janë aktive. Disa nga SHA, që nuk janë në
punë, nuk kanë arritur të ruajnë funksionalitetin e objekteve dhe pajisjeve, çka ka
sjellë humbje të resurseve ekonomike të investuara me vite.
Rastet më të rënda janë në SHA “Emin Duraku”, Metaliku dhe më pak në SHA
“Ereniku”. Pajisjet dhe objektet janë ruajtur mire në ShA “Elektromotori”, “IMN”,
“Dukagjini” dhe “Jatex”. Këtu ka ndikuar edhe vonesa e procesit të privatizimit.
Gjerë më tani janë privatizuar “Kompresori”, Hoteli “Pashtrik”, “Modeli”, “IMN”,
Mulliri dhe fabrika e bukës, Stacioni Bujqësor, “Elast” dhe thertorja “Agimi”. Prej
tyre janë në funksionim “IMN” dhe “Modeli” pjesërisht me program tjetër prodhimi;
fabrika e miellit dhe e bukës do të filloje së shpejti veprimtarinë prodhuese
ndërsa Hoteli “Pashtrik” tashmë ka filluar pjesërisht punën. Tash së voni të drejtën
për t’u regjistruar si biznes e kanë fituar edhe SHA “Elektromotori”, “Jatex”,
“Dukagjini” dhe “Ereniku” dhe ky është një sinjal mjaft pozitiv për ekonominë
e Komunës së Gjakovës. Ky fakt është mjaft inkurajues edhe për mundësinë e
tërheqjes së e investitorëve për programet e zhvillimit dhe krijon mundësinë e
zhvillimit të marëdhënjeve kooperuese me bizneset e vogla.
Burimet e sotme te financimit te biznesit janë kreditë e bankave, te cilat kanë
përqindje jo aq të volitshme interesi, qe sillen ne rreth 12-18% në vit, dhe afat
kthimi rreth 1-2 vite. Megjithatë, sektori bankar në Gjakovë (si edhe në Kosovë)
është shumë fleksibil dhe ka trende pozitive të zhvillimit të politikave kredituese,
të cilat në të ardhmen mendohet të jenë më të favorshme.
Rezultate të dukshme janë arritur në sektorin e ndërtimtarisë, ku krahas ndërtimit
të ndërtesave dhe ngritjes se infrastrukturës, po zhvillohen me shpejtësi burimet
njerëzore për të gjitha profilet. Megjithatë, vihet re një rënie e intensitetit të punës
në këtë sektor ne krahasim me vitet e pasluftës, kur filloj faza e rikonstruktimit,
dhe shumë prej burimeve njerëzore të këtij sektori kanë filluar të punojnë edhe
në vende të tjera jashtë Kosovës.
Trende të vazhdueshme pozitive ka në lëmin e zejtarisë dhe të prodhimeve të tekstileve
dhe konfeksioneve. Vlerësohet se vetëm në konfeksionimin e rrobave në
Komunën e Gjakovës janë rreth 150 punëtori dhe të punësuar së paku 200 vetë.
Të gjitha këto tregojnë se, me gjithë vështirësitë e tranzicionit, Komuna e Gjakovës
ka potenciale natyrore, ekonomike e njerëzore për zhvillimin e shpejtë të
biznesit. Kjo favorizohet në një mase të madhe edhe nga gjendja shume e mire e
infrastrukturës, rrjeti elektrik i përshtatshëm (edhe pse në amvisëri ka ndërprerje
të kohëpaskohshme të rrymës për biznese pra sektorin industrial – teknologjik
furnizimi me energji elektrike është më i mirë), uji i mjaftueshëm, rrugët dhe
kanalizimet në gjendje të mirë, si dhe nga objektet e lira me një sipërfaqe prej
rreth 60000 m2, nga të cilët rreth 35000 m2 në industrinë e tekstilit dhe 25000m2
në industrinë mekanike. Këto përfaqësojnë asete mjaft tërheqëse për investitorët
vendas dhe të huaj.
Bujqësia
Komuna e Gjakovës shtrihet përgjatë hapësirës tektonike të rrafshit të Dukagjinit,
i cili gjendet në mes të Bjeshkëve të Nemuna, Pashtrikut, Mokrra Gorës dhe Sharrit,
në lartësi nga 360m deri në mbi 2650m mbi nivelin e detit. Luginat e lumenjve
Drini i Bardhë, Ereniku, Krena, Trava dhe Llukaci, si dhe te disa përroskave, krijojnë
në Komunen e Gjakovës rrafshina, shumica e të cilave me tokë te punueshme e
shumë pjellore. Nisur nga këta faktorë dhe nga kushtet e përshtatshme klimatike,
bujqësia përfaqëson një potencial te madh zhvillimi për ekonominë e komunës.

Tabela 1.14: Struktura e tokës bujqësore
Kulturat bujqësore Sektori shoqëror
(ha)
Sektori individual
(ha)
Gjithsej
(ha)
Ara – kopshte 5.518 9.223 14.741
Pemë 4 480 484
Vreshta 175 150 325
Kullota 5.448 1.706 7.154
Livadhe 865 5.851 6.707
Male 17.435 8.829 26.264
Gjithsejtë 29.445 26.239 55.684
Burimi: Kuvendi Komunal – Departamenti i Agrikulturës, 2005
Me rreth 14741 ha toke të punueshme (shih Tabelën 1.14), Komuna e Gjakovës ka
kushte shumë të volitshme për të zhvilluar një bujqësi intensive. Aktualisht struktura
e prodhimit bujqësor dominohet nga kultura e misrit dhe e grurit, qe së bashku
zënë rreth 57% te sipërfaqes së tokës së punueshme (shih Tabelën 1.15). Ajo që vihet
re është zhvillimi i pakët i kulturave intensive dhe industriale dhe vonesa në kultivimin
e kulturave shumëvjeçare. Një potencial i madh zhvillimor janë edhe livadhet e
kullotat, me një sipërfaqe prej rreth 13861 ha, si dhe pyjet që zënë mbi 20 mijë ha.
Tabela 1.15: Struktura e prodhimit bujqësor
Gruri Misri Duhani Perimet Jonxha Bari
Sipërfaqja ha 4185 4.300 100 950 320 250
Rendimenti
kg/ha
3300 6.500 11.000 15.000 3.800 3.000
Burimi: Kuvendi Komunal – Departamenti i Agrikulturës, 2005
Nisur nga tradita, struktura ekzistuese e prodhimit dhe perspektiva e zhvillimit
ekonomik te Komunës së Gjakovës, në kuadrin e strategjisë se zhvillimit bujqësor
për të nxitur investimet e suksesshme, kanë përparësi fushat e mëposhtme:
(i) Pemëtaria është mjaftë e zhvilluar në territorin e Komunës së Gjakovës
dhe grumbullimi e përpunimi i të gjitha llojeve të prodhimeve te tilla si
molla, dardha, vishnje, dredhëza, manaferra, kajsia etj. behet nga fabrika e
lëngjeve te frutave me kapacitet prej 2000 vagonë fruta në vit. Kjo ka rritur
shume interesimin e fermerëve dhe të industrisë dhe vihet re me shume
interes tendenca e rritjes se mëtejshme te sipërfaqes së pemëtoreve, te favorizuara
edhe nga sistemi ekzistues i ujitjes;
Tabela 1.16: Kapacitetet prodhuese të fabrikave ekzistuese
Fabrika Kapaciteti prodhimit Gjendja e sotme Kërkesa për lëndë të parë
Podrumi i verës 1.100
ton verë/vit
Fabrika e
lëngjeve
Fabrika e duhanit
Thertorja e
shpezëve
11.000
ton fruta/vit
3.000
ton duhan/vit
4.375.000
pula/vit
Ferma e pulave 300.000
pula/vit
Përzierësit e
koncentratit
Bletaria 5.000
koshere bletë
Burimi: Kuvendi Komunal – Departamenti i Bujqësisë, 2005
Funksionale Ngritja e vreshtave te reja
Gjysmë funksionale Ngritja e pemëtoreve te reja dhe
zhvillimi i fidanëve
Funksionale Zgjerimi i kultivimit te duhanit
Jashtë funksionit Rritja e bojlerëve
Gjysmë funksionale Rritja e pulave vojse
25 ton/dite Funksionale Kultivimi misrit, lulediellit
Funksionale Sigurimi i ushqimit
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
35
1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA

1
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFËRIA
36 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
(ii) Gjakova ka një traditë të vjetër në kultivimin e rrushit. Është e njohur
kodra e Qabratit ku shumë qytetarë kanë pas vreshtat e veta, po ashtu
edhe në pjesën e quajtur Rezinë dhe Milen, njëherit shumica e qytetarëve
në oborret e shtëpive të veta kanë kultivuar hardhinë e rrushit. Në pjesën
rurale, rrushi është kultivuar në zonën e Dushkajës ne fshatrat Cërmjan,
Bec, Lugë Bunarë, Rezinë dhe fshatra tjerë. Grumbullimi e përpunimi
i rrushit bëhet në bodrumin e verës, që ekziston në territorin e komunës,
me kapacitet prej 1300 vagonë në vit. Vihet re se rritja e sipërfaqes së
mbjelle me vreshta dhe zgjerimi i kapaciteteve përpunuese janë drejtime
potenciale për investime të suksesshme;
(iii) Lavërtaria – Perimekultura - Lavërtaria në komunën e Gjakovës nuk
është ende aq e zhvilluar sepse kultivohen një numër i vogël bimësh lavërtarë
si : gruri, misri, duhani, perimet dhe në një sipërfaqe të vogla bimë
foragjere;
(iv) Kultivimi i duhanit në Komunën e Gjakovës ka filluar që nga viti 1953
dhe deri në vitin 1972 është kultivuar duhani i tipit fletë vogël kurse me
pas edhe duhani i tipit fletë madh “Virxhinia” dhe “Bejlerë”. SHA “Virxhinia”
ka në dispozicion 220 tharëse dhe një numër i tyre është në gjendje
të rregullt pune. Kapaciteti mesatar për një tharëse është 760 kg duhan i
tharë dhe gjate një sezoni mund të thahen deri në 1800 tonë/duhan. Rrjedhimisht,
edhe me kapacitetet ekzistuese, investime te suksesshme mund
te bëhen në rritjen e sipërfaqes së mbjelle me duhan, por ka mundësi potenciale
edhe për rritjen e mëtejshme te kapaciteteve përpunuese te duhanit,
si dhe për thellimin e përpunimit deri ne prodhimin e cigareve.
Këto zhvillime strategjike të prodhimit bujqësor kërkojnë, gjithashtu, rritjen e
sipërfaqes se ujitur. Aktualisht ne territorin e Komunës se Gjakovës ujiten rreth
10920 ha, nga të cilat rreth 2850 ha me sistemet e vjetra. Ne një periudhe afatmesme
do të duhet që, krahas përmirësimit te sistemeve ekzistuese te ujitjes,
te zgjerohet deri ne dyfishim sipërfaqja e ujitur, veçanërisht duke shfrytëzuar
mundësitë potenciale ujitëse nga liqeni HS “Radoniqi” (shih Tabelën 1.17):
Tabela 1.17: Kapaciteti ujitës i HS Radoniqi
Shfrytëzimi i ujit
Blegtoria
Ujitje me rënje të lirë
ne (ha)
Ujitje me pompa
(ha)
Gjithsejtë ujitje
(ha)
Sektori individual 3.846 1.046 4.992
Sektori Shoqëror 1.572 1.506 3.078
Gjithsej 5.418 2.652 8.070
Burimi: Kuvendi Komunal – Departamenti i Bujqësisë, 2005
Blegtoria është një drejtim tjetër strategjik i zhvillimit ekonomik të Komunës së
Gjakovës. Ajo favorizohet sidomos nga sipërfaqja e madhe me livadhe e kullota
brenda territorit të komunës si dhe nga tradita e zhvillimit të kësaj lëmie.
Blegtoria pësoi dëme shumë të mëdha gjatë luftës, të cilat arritën deri në rreth
70% të gjedheve, 80% të deleve, 70 - 85% të pulave dhe rreth 50% të dhive (shih
Tabelën 1.18). Rrjedhimisht, arritja e kapaciteteve blegtorale të paraluftës është
një synim prioritar e plotësisht i mundshëm për tu arritur. Në territorin e Komunës
së Gjakovës, në sektorin individual, janë aktualisht 75 ferma të pulave
vojse me kapacitet prej 206.810 pula, ndërkohe që shfrytëzohet pak më shumë se
gjysma e kapacitetit të tyre. Janë, gjithashtu, 15 ferma të bojlerëve (rritja e zogjve)
me kapacitet 140.800 bojlerë në turnus si dhe 4 mulli për prodhimin e koncentratit
me kapacitet 18. 000 ton/vit.

Tabela 1.18: Gjendja e shpeztarisë
Lloji
Gjendja
paralufte
Dëmi gjatë luftës
ne%
Gjendja pas
luftës
Gjedhe 23.350 70 7.000 13.469
Dele 16.190 80 3.238 4.912
Derra 4.660 50 2.350 2.952
Dhi 700 50 350 188
Pula oborri 105.000 70 31.500 50.400
Pula ferme 123.000 85 17.000 121.492
Burimi: Kuvendi Komunal – Departamenti i Bujqësisë, 2005
Gjendja e sotme

Kapitulli i Dytë
ARSIMIMI
“Kryerja universale e arsimit bazë” është Objektivi i dytë Zhvillimor i Mijëvjeçarit.
Ai synon që, brenda vitit 2015, fëmijët, si djemtë ashtu edhe vajzat,
kudo që janë, të kenë mundësi të kryejnë arsimin fillor. Sipas të dhënave, në Kosovë
rreth 73% e fëmijëve të moshave 7-15 vjeç e përfundojnë shkollën fillore dhe numri
i vajzave ndaj djemve në shkollim fillor është 0.92. Analizat tregojnë se në Kosovë
ekziston mundësia e përmbushjes së objektivit deri në vitin 2015 11 . Komuna e Gjakovës,
me gjithë treguesit e përkeqësuar të arsimit që ka sot, nisur nga tradita e njohur
intelektuale dhe arsimdashëse e popullsisë së komunës, si dhe nga mundësitë
potenciale që të arrije ritme të larta të zhvillimit të arsimit, vlerësohet se jo vetëm
mund ta përmbushë ketë objektiv brenda kohës së përcaktuar, por edhe të renditet
në vendin që i ka takuar tradicionalisht në arsimin e Kosovës.
2.1 Struktura e arsimit
Gjakova ka një traditë të hershme e të njohur arsimimi. Pas Luftës së Dytë Botërore
është hapur shkolla e mesme Normale në gjuhën shqipe, e cila u kthye në një
vatër mësimore për shume nxënës, që u bënë prijës të dijes në të gjithë Kosovën
dhe që vunë gurët e themelit të universitetit të parë në Kosovë në gjuhën shqipe,
Universitetit të Prishtinës. Kjo trashëgimi shkollimi është një shtyse për popullsinë
e re të Gjakovës, që është në shkollim e sipër.
Rrjeti i shkollave në Komunën e Gjakovës është i organizuar në shkolla kryesore
dhe shkolla paralele. Në të gjithë komunën janë gjithsej 39 shkolla fillore, ku
përfshihet edhe një shkollë muzike, dhe 8 shkolla të mesme, ku përfshihet edhe
shkolla e mesme profesionale e trajnimeve.
Në vitin 2002 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë vendosi një strukturë
të re për sistemin arsimor ne Kosove te modelit 5+4+3 në këmbim të modelit
të mëparshëm 4+4+4. Kjo strukture ofron 5 vite të arsimit fillor, ndjekur nga 4
vite të shkollimit të ulët të mesëm dhe 3 apo 4 vite të shkollimit të lartë të mesëm.
Me strukturën e re, arsimi i detyrueshëm u bë 9 vjet (klasat nga 1 deri 9) dhe mosha
nga 6 deri 15 vjeç u bë mosha shkollore e detyrueshme. Me këto parametra,
sistemi arsimor i Kosovës u përafrua me të shteteve anëtare të BE-së dhe disa
shteteve të Evropës Lindore.
Me strukturën e re, arsimi i detyrueshëm është zgjatur për një vit, pra në 9 vite gjithsej
(klasat nga 1 deri 9) dhe mosha shkollore e detyrueshme është 6 deri 15 vjeç. Kjo e
bën sistemin e arsimit të Kosovës të përputhshëm me shtetet e BE-së dhe disa shtete
të Evropës Lindore.
Ne Figurën 2.1 paraqitet në mënyre skematike sistemi arsimor ekzistues në
Kosovë.
11 Banka Boterore: “Vlerësimi I varfërise në Kosovë”, Qershor 2005
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
3
2
ARSIMIMI

2
ARSIMIMI
EDUKIMI DHE AFTËSIMI NË KOSOVË: SISTEMI I ARSIMIT GJATË GJITHË JETËS, NË PROCES
Kol. Terc
&Post.Sek
Kurse-
Post.Sek
Kurse -
Plotësuese
Shk. Ko. Pers.
Punësuar
Kkp
Kurse PMP
Arsimi
për të
rritur
&
Të nxënit
gjatë
tërë
jetës
Arsimi i përgjithshëm, profesional
dhe i lartë-plani reformues (2002)
Universiteti
(Fakulteti,
Magjistratura
Doktoratura)
Sholla e mesme e
lartë
(Gjimnazi)
Shk. E përgj.Me
orientim të pjesërishëm
profesional
Mosha 15-18/19
[3/4 vite]
Universiteti i
Shkencave Aplikative
(kolegjet 3 vjeçare me
Nivelet akademike
Fakullteti, Magjistratura
Kurse
“Urë
40 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Shk.
Model
Profisionale
1- 4 vite
“Viti i Orientimit” Mosha - 15[1 vit]
Shkolla e mesme e ulët
Mosha 11 - 15 [4 vite]
Shkolla fillore
Mosha 6 - 11 [5 vite]
Teknik
Punëtorë i
kualifikuar
Zejtarë/
Zanatçi
Punëtorë i
pakualifikuar
T
R
E
G
U
I
P
U
N
Ë
S
2.2 Tregues shqetësues të arsimit
Mjeshtër
Zanati
Formimi Profesional
për të rritur
Ministria për punë dhe çështje sociale
7 Qendra statutare për aftësimin e të
rriturve
Sektore kryesore pas luftës
- Inxhinieri
- Ndërtimtari
-Gastronomi / Hotelieri
- Biznes / Administratë
- Tekstil
OJQ të cilat ofrojnë trajnime
në sektorë të ndryshëm
Ndërmarrjet e mëdha shtetërore
zhvillimi i menaxhmentit
Zhvillimi i NVM
zhvillimi i menaxhmentit
Sistemi i arsimit në Kosovë ka përjetuar tronditje të mëdha gjatë viteve nëntëdhjetë.
Për shkak të diskriminimit, shqiptarët për vite me radhë u detyruan të tërhiqen nga
arsimi formal dhe të formojnë një sistem paralel arsimor. Më pas, arsimi formal
u shkatërrua nga lufta, gjë që ndikoi në uljen e mëtejshme të nivelit të arsimimit
të popullsisë shqiptare. Kjo duket qartë në faktin se sipas të dhënave të vitit 2003
në Kosovë kanë përfunduar arsimin fillor pak më shumë se gjysma e popullsisë së
moshës 26-65 vjeç dhe, në këtë grup-moshe, diploma të arsimit të lartë kanë vetëm
5.2% 12 . Analfabetizmi, gjithashtu, është ende i lartë në Kosovë, me gjithë rënien
graduale që vihet re vitet e fundit. Niveli i analfabetizmit është shumë më i lartë në
moshat e vjetra: ai është 0.5% tek popullsia deri 26 vjeç dhe 49% në popullsinë mbi
65 vjeç.
12 Banka Botërore: “Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, Qershor 2005

Rënia e shkalles së arsimimit
Shkalla e arsimimit dhe mesatarja e viteve të shkollimit janë dy tregues të rëndësishëm
për të karakterizuar nivelin e arsimit dhe për të nxjerrë në pah dallimet
midis komunave.
Tabela 2.1 tregon se në Komunën e Gjakovës shkalla e arsimimit është 92.06%.
Kjo vlerë është më e ulët se mesatarja e Kosovës prej 94.22% dhe shumë më e
ulët se ajo e Prishtinës prej 95.69%. Duke e analizuar më thellë, për nga shkalla
e arsimimit, Komuna e Gjakovës renditet e treta nga fundi në Kosovë, duke lënë
pas vetëm Komunat Rahovec me 90.25% dhe Viti me 92.05%. Ky është një tregues
befasues, po të kihet parasysh tradita shumë e njohur arsimore e Gjakovës,
vendi i përparuar që ka zënë historikisht dhe roli që ka luajtur në arsimin e gjithë
Kosovës.
Tabela 2.1: Dy treguesit kryesorë të arsimit sipas komunave
Komuna
Shkalla e arsimimit
%
Mesatarja e viteve të
shkollimit
Prishtina 95.69 10.46
Gjakova 92.6 9.37
Kosova 94.22 9.40
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Nga Tabela 2.1 shihet, gjithashtu, se mesatarja e viteve të shkollimit për Komunën
e Gjakovës është 9.37 vite dhe kjo vlerë është më e ulët se mesatarja e Kosovës
dhe shumë më e ulët se ajo e Prishtinës. Analizat më të hollësishme tregojnë se
me këtë vlerë Komuna e Gjakovës renditet në një nivel me Komunën e Kaçanikut
dhe është e 17 në Kosovë, duke lëne pas komunat Rahovec, Malishevë, Podujevë
etj., të cilat këtë tregues e kanë me pak se 9. Po kështu, të dhënat tregojnë se vlera
e këtij treguesi është përkeqësuar shumë nga mesatarja e viteve të shkollimit të
femrave, e cila është vetëm 8.1 vite, kundrejt 10.07 vite që është për meshkujt. Ne
fakt, për nga mesatarja e viteve të shkollimit të meshkujve, Komuna e Gjakovës
renditet e nënta në Kosovë.
Mesatarja e viteve të arsimimit të Komunës së Gjakovës është shumë e ulët krahasuar
me standardin përkatës Evropian, i cili përcakton se ky tregues duhet te
jetë mesatarisht në nivelin 13,2 vite.
Tabela 2.2: Niveli i arsimimit të njerëzve 15 vjeç e përmbi në Komunën e Gjakovës
Pa
arsimim
Më pak se
shkollë fillore
(1-3 vite)
Më pak
se shkollë
fillore
(4-7 vite)
Skollë fillore Më pak se
shkollë të
mesme ( - 10
vite)
Skollë të
mesme
(11-12)
Përkeqësimi i treguesve të sistemit të arsimit të Komunës së Gjakovës vijon të
konfirmohet edhe nga të dhënat e Tabelës 2.2. Siç shihet, rreth 2.28% e popullsisë
së komunës me moshë mbi 15 vjeç është e pa arsimuar dhe ky tregues është rreth
2.3 herë me i ulet se mesatarja e të gjithë Kosovës dhe rreth 3 herë më i ulët se ai i
Shkollë
të Lartë
Universitet
e më lart
Prishtina 0.75 1.57 8.38 17.14 7.19 50.18 10.74 3.41 100
Gjakova 2.28 3.47 9.23 30.75 6.61 37.93 8.38 1.42 100
Gjilani 3.48 1.23 11.33 33.24 7.03 33.51 7.37 2.80 100
Peja 0.59 1.52 1.44 26.02 7.33 40.22 13.14 0.73 100
Kosova 0.96 2.07 11.37 29.34 7.10 39.30 8.22 1.65 100
Femra 1.35 2.57 15.25 37.95 6.22 30.31 5.22 0.94 100
Meshkuj 0.57 1.60 7.52 20.77 8.00 48.21 10.99 2.33 100
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Gjithsejt
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
41
2
ARSIMIMI

2
ARSIMIMI
Sipas anketimit, rreth
62% e personave të
intervistuar deklarojnë
se kanë kryer arsimin
bazë, rreth 26%
kanë kryer arsimin e
mesëm dhe vetëm
rreth 3% arsimin e
lartë (shih Figurën
2.2). 2 Shqetësues
është fakti se rreth
9% e të intervistuarve
deklarojnë se nuk
kanë ndjekur asnjëherë
shkollën.
42 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Prishtinës. Po kështu, me shkollë të mesme janë 37.93% e kësaj grup-moshe të popullsisë
së komunës, kundrejt 39.3% në Kosovë dhe 50.18% në Prishtinë. Pjesa e
popullsisë së komunës që ka përfunduar studimet universitare është rreth 1.42%,
kundrejt 1.65% dhe 3.41% përkatësisht në të gjithë Kosovën dhe në Prishtinë.
Të gjitha këto të dhëna tregojnë qartë përkeqësimin e dukshëm e të vazhdueshëm
të arsimimit të popullsisë së Komunës së Gjakovës, i cili mund të frenohet vetëm
duke u ndërgjegjësuar realisht për gjendjen dhe duke u angazhuar me seriozitet
për të rikthyer traditën e një vatre kulture dhe arsimi.
2.3 Nivelet e edukimit
Edukimi parashkollor
Figura 2.2: Niveli i arsimimit në Komunën e Gjakovës
3%
26%
Shkollimi i përfunduar
9%
62%
Burimi: Anketa e CBDC 2006
Shkolla llore
Shkollae mesme
Universitet
Pa arsimim
Arsimimi i komuniteteve etnike
Komuniteti RAE në Kosovë ka renditjen më të ulët në lidhje me mesataren e
viteve të shkollimit. Vlera e këtij treguesi në vitin 2003 ishte vetëm 83.41%, kundrejt
94.12% të shqiptarëve, 97.47% të serbëve dhe 93.07% të komuniteteve të
tjera. Ky komunitet vuan nga rezultate mjaft të ulëta në të gjithë treguesit e arsimit.
Posaçërisht brengosëse janë shkallet e ulëta të regjistrimit në shkolla të
mesme dhe shkallët e larta të analfabetizmit në këtë komunë
Para luftës, deri në vitin 1999, shteti ofronte edukimin parashkollor në kopshte,
për fëmijët e moshave 3-5 vjeç, dhe në çerdhe, për fëmijët e moshave 5-7 vjeç,
të cilët, në disa raste, ishin ndërtuar afër fabrikave, ku punonin prindërit. Gjatë
periudhës së sistemit paralel të viteve 1989 –1999, shumica e fëmijëve shqiptarë
nuk kishin qasje në institucionet e edukimit parashkollor. Pas luftës, këto institucione
rezultuan të shkatërruara. Programe për edukimin në fëmijërinë e hershme
rifilluan të zbatohen nëpërmjet financimeve të agjencive ndërkombëtare të ndihmës
në bashkëpunim me OJQ-të vendase.
Megjithatë, numri i fëmijëve që vijojnë institucionet para shkollore vazhdon të jetë
shumë i vogël në Kosovë dhe kjo bënë që përkujdesi për arsimimin e hershëm të
fëmijëve të jetë ekskluzivisht në dorën e prindërve, pavarësisht nivelit të shkollimit
të tyre. Kjo shpjegon edhe mungesën e të dhënave statistikore për këtë nivel
arsimimi. Të dhënat më të fundit janë ato të vitit 2001, të cilat tregojnë se në atë
vit kishte vetëm 7343 fëmijë në të gjithë Kosovën që vijonin arsimin parashkollor.
Këta përfaqësonin gjithsejtë vetëm rreth 4% të fëmijëve të moshës 0-5 vjeçare.
Shumica e tyre vijonin institucionet në rajonin e Prishtinës dhe vetëm në zonat
urbane.

Gjendja është e ngjashme edhe në Komunën e Gjakovës, ku ende pjesa më e
madhe e fëmijëve nuk ka qasje në programet formale të edukimit të fëmijërisë së
hershme. Numri i kopshteve është i vogël dhe shumica e tyre janë përqendruar
në qytetin e Gjakovës. Përballë kësaj gjendjeje, një numër në rritje i shkollave fillore
po ofrojnë edukim njëvjeçar parashkollor për fëmijë të moshës pesë vjeçare,
por edhe kjo mase ka kufizime sepse jo të gjitha shkollat kanë klasa të lira për t’i
vënë në dispozicion të parashkollorëve.
Në ndihmë të integrimit sa më të mirë të minoriteteve, në Gjakovë është ndërtuar
edhe një kopsht fëmijësh, ku fëmijët parashkollor edukohen dhe mësohen për të
vijuar me mësimin në shkollë formale.
Arsimi fillor
Për shkak te popullsisë së re në moshë, Komuna e Gjakovës ka një numër të
madh nxënësish, që vijojnë shkollën fillore (shih Tabelën 2.3). Aktualisht, arsimi i
detyrueshëm është zgjatur në nëntë vite (5+4), ku 5 vitet e para i përkasin arsimit
fillor dhe 4 vitet e mëpasme arsimit të mesëm të ulët.
Tabela 2.3: Numri i nxënësve në shkollat fillore sipas viteve
Viti shkollor
Meshkuj
Numri i nxënësve
Femra Gjithsej
1 / 2000 8886 8005 16891
2000 / 2001 9195 8426 17621
2001 / 2002 9261 8440 17701
2002 / 2003 8957 8187 17144
2003 / 2004 9194 9469 17663
2004 / 2005 9908 9151 19059
2005 / 2006 9620 9428 19241
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006.
Numri i nxënësve është rritur çdo vit shkollor dhe në vitin shkollor 2005/2006
ky numër ishte rreth 13% më i madh se në vitin shkollor 1999/2000. Vihet re,
gjithashtu, një përmirësim i vazhdueshëm i raportit vajza/djem, i cili ndryshon
nga 47/53 në vitin shkollor 1999/2000 në 49/53 në vitin shkollor 2005/2006. Kjo tregon
rritjen e vazhdueshme të interesimit të banorëve të komunës për arsimimin e
fëmijëve, dhe veçanërisht të vajzave, menjëherë pas përfundimit të luftës.
Zbatimi i sistemit të ri (5+4) e zgjati një vit kohën e arsimit fillor të detyrueshëm.
Sipas plan-programit të ri, viti shtesë “është vit orientimi”, që u krijon njohuritë
e nevojshme dhe u jep mundësi nxënësve për të përzgjedhur se për çfarë duan të
studiojnë më pas, duke krijuar idetë për profesionin e tyre të ardhshëm.
Përfshirja e klasës së 9-të në arsimin e detyrueshëm ka shkaktuar mbingarkese të
klasave ekzistuese. Shumica e shkollave janë të mbingarkuara dhe funksionojnë
me dy apo më shumë ndërrime në ditë. Duke pasur parasysh moshën e nxënësve
dhe largësinë e shkollës nga vendbanimet, kjo mbingarkese ndikon drejtpërdrejt
në uljen e cilësisë së këtij niveli arsimor. Zgjidhja që po zbatohet në disa shkolla,
duke e vendosur klasën e nëntë në ndërtesat e shkollave të mesme, nuk është
e frytshme sepse shumica e tyre gjenden në qytet dhe nxënësit e viseve rurale
duhet të udhëtojnë çdo dite për të shkuar në këto shkolla.
2.4 Arsimi i mesëm i lartë
Arsimi i përgjithshëm
Arsimi i mesëm i lartë përfshin tri apo katër vite të shkollimit për nxënësit e
grup-moshës 15 deri 18 vjeç. Ai është i ndarë në dy lloje: arsimi i përgjithshëm
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
43
2
ARSIMIMI

2
ARSIMIMI
44 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
(gjimnazet) dhe arsimi profesional (shkollat teknike dhe profesionale).
Sipas të dhënave të Drejtorisë Arsimore në Gjakovë më se 80% e nxënësve që e
kryejnë arsimin e detyrueshëm fillor vazhdojnë mësimet në arsimin e mesëm të
lartë.
Tabela 2.4: Numri i nxënësve ne arsimin e mesëm
Viti shkollor
Të dhënat e tabelës 2.5 tregojnë se nga 4057 nxënës gjithsej që janë regjistruar
në shkollat e mesme në vitin shkollor 2004/2005, rreth 39% kanë vijuar mësimin
në shkollat e mesme të arsimit të përgjithshëm. Në Komunën e Gjakovës ka 5
shkolla të tilla. Duke qenë se të gjitha shkollat ndodhen në zonën urbane, fëmijët
e zonave rurale kanë qasje të kufizuar në arsimin e mesëm sepse u duhet të udhëtojnë
çdo ditë për të shkuar në shkollë.
Vihet re, gjithashtu, se numri i femrave të regjistruara në këtë vit shkollor e
tejkalon numrin e meshkujve dhe raporti është i përmirësuar në favor të femrave
krahasuar me arsimin fillor.
Arsimi profesional
Arsimi i mesëm profesional përbëhet nga 4 lloje shkollash, që paraqiten në Tabelën
2.5. Shihet qartë preferenca e nxënësve për të vijuar degë të ndryshme të
arsimit të mesëm profesional, krahasuar me atë të mesëm të përgjithshëm. Kjo
shprehet në faktin se në arsimin profesional janë regjistruar rreth 1.5 here më
shumë nxënës se në atë të përgjithshëm. Qasja më e mirë në tregun e punës duket
se është shtysa kryesore për këtë përzgjedhje. Duke ju referuar të dhënave të
tabelës 1.13 mbi profilin e të papunëve, vihet re se punëtoret e kualifikuar përfaqësojnë
vetëm 7.7% të papunëve, kundrejt rreth 59% që zënë punëtorët e pakualifikuar.
Po kështu, rreth 80% e të papunëve janë të moshës 16-39 vjeç. Prej nga
del qartë rëndësia e edukimit dhe trajnimit profesional.
Tabela 2.5: Numri i nxënësve sipas llojit të arsimit të mesëm në Komunën e Gjakovës
Arsimi i mesëm
Numri i
shkollave
Numri i nxënësve të regjistruar
Nxënës gjithsejtë Meshkuj Femra
I përgjithshëm (gjimnaz) 5 1566 819 747
Profesional 5 2491 1658 833
Shkolla Teknike 2 906 805 101
Shkolla Ekonomike 1 917 588 329
Shkolla Mjekësore 1 557 185 372
Shkolla Profesionale 1 111 80 31
Gjithsejtë 10 4057 2405 1652
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006.
Numri i nxënësve
Meshkuj Femra Gjithsejtë
1 / 2000 2437 1597 4034
2000 / 2001 2679 1820 4499
2001 / 2002 2921 2043 4964
2002 / 2003 2274 1646 3920
2003 / 2004 2417 1566 3983
2004 / 2005 2477 1580 4057
2005 / 2006 2507 1671 4178
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006

Degët teknike dhe ekonomike janë degët më të preferuara, të cilat dallohen për
numrin e madh të nxënësve. Ato dominohen nga meshkujt në një raport meshkuj/femra
rreth 1.37/1. Ky raport është i përmbysur në rastin e shkollës mjekësore
dhe tregon preferencën e madhe të femrave për profesionin e infermieres.
Reformat në shkollat e mesme, veçanërisht në ato profesionale, kanë qenë shumë
të kufizuara. Kjo lidhet në radhë të parë më përpjekjet e pakta për rritjen e shkallës
së kualifikimit të mësuesve. Mësuesit kanë vijuar disa kurse trajnimi në lidhje
me metodat e reja mësimore, mirëpo metoda e mësimdhënies mbetet ende mjaft
teorike dhe me orientim kah mësimdhënësi si subjekt. Pajisjet dhe mjetet bashkëkohore
të konkretizimit në klasa dhe laboratorët për mësimet praktike mungojnë.
2.5 Arsimi i lartë
Realiteti i ri politik, ekonomik, shoqëror, kulturor dhe kërkesat e sfidat e integrimit
evropian diktojnë nevojën për transformim, reformim dhe zhvillim të arsimit
të lartë. Treguesit e arsimit të lartë në Kosovë flasin qartë për një gjendje jo
të kënaqshme: përqindja e studentëve në raport me popullsinë e moshës 18-25
vjeçare për vitin akademik 2003-2004 është vetëm 12%.
Në Komunën e Gjakovës është aktive Shkolla e Lartë Pedagogjike “Bajram Curri”
ndërsa në vitin 2002/2003 është hapur edhe Fakulteti i Edukimit, ku janë të
përfshira këto drejtime: (i) Arsimi fillor; (ii) Gjuhë dhe Letërsi Shqipe; (iii) Informatikë
–Teknologji; (iv) Biologji-Kimi; (v) Histori-Edukatë Qytetare; dhe (vi)
Gjeografi-Edukatë Qytetare. Numri i kufizuar i studenteve që vijojnë këto degë,
për shkak të kapacitet të pranimit të këtyre shkollave, si dhe kufizimi i tyre në
pak degë, bëjnë që shumë studentë nga Gjakova të vijojnë Universitetin e Prishtinës,
Universitet tjera ne vend ose Universitete të tjera jashtë Kosovës. Të dhëna
të sakta për këta studente mungojnë, por gjithsesi ky numër nuk mund të jetë
shumë i madh sepse niveli ekonomik i shumicës së familjeve nuk i përgjigjet dot
shpenzimeve të domosdoshme për këto raste.
2.6 Problemet kryesore të sistemit arsimor
Vijimi i shkollës nga nxënësit, cilësia e arsimimit, dinamika e lëvizjes së popullsisë në
shpërputhje të theksuar me dinamikën e ndërtimit të objekteve shkollore, mbingarkimi
i shkollave në zonat urbane, udhëtimet e gjata në këmbë të nxënësve për të
shkuar në shkollë, zhvillimi i mësimit në 3 - 4 ndërrime, rritja e numrit të popullsisë
në zonat urbane, mungesa e mjeteve financiare; mungesa e hapësirës së mjaftueshme
shkollore; mungesa e pajisjeve mësimore dhe të teknologjisë së informimit,
si dhe mjediset e papërshtatshme të objekteve shkollore konsiderohen si problemet
më kryesore me të cilat përballet sot sistemi arsimor në Komunën e Gjakovës dhe në
gjithë Kosovën.
Vijimi
Vijimi i shkollimit është i lartë në arsimin fillor. Fakti që në vitin 2003 rreth 95.4%
e fëmijëve të moshave 7-15 vjeç vijonin arsimin fillor tregon se interesi i familjeve
për arsimimin e fëmijëve është rritur. Tendenca e rritjes së vazhdueshme të vijimit
të arsimit fillor tregon qartë se janë te gjitha mundësitë për të siguruar pjesëmarrje
të plote në këtë nivel arsimor.
Problemi kryesor, në këtë aspekt, është rënia e menjëhershme e vijimit në arsimin
e mesëm. Fakti qe ne vitin 2003 numri i fëmijëve të moshave 16-19 vjeç, që
vijonin arsimin e mesëm ishte 75.2 %, tregon se ka vend për masa të gjithanshme
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
45
2
ARSIMIMI

2
ARSIMIMI
46 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
qe të nxisin regjistrimin e fëmijëve, sidomos të vajzave, në këtë nivel arsimimi.
Megjithatë, tendenca e rritjes se vazhdueshme të numrit të nxënësve që vijojnë
arsimin e mesëm të bënë të mendosh se interesi për shkollën e mesme është në
rritje.
Braktisja e shkollës
Tabela 2.6: Numri i nxënësve të larguar në arsimin fillor
Viti shkollor Meshkuj Femra Gjithsej
2000 / 2001 793 711 1504
2001 / 2002 597 509 1106
2002 / 2003 - - -
2003 / 2004 444 429 873
2004 / 2005 466 432 898
2005 / 2006 279 276 555
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006.
Një nga problemet me të cilat përballet sot komuniteti në Komunën e Gjakovës
është fenomeni i braktisjes se shkollës nga nxënësit. Në statistikat e sotme zyrtare
nuk përcaktohet saktë numri i nxënësve që braktisin shkollën por evidentohet
vetëm numri i nxënësve që largohen nga shkolla. Ky numër përmbledh nxënësit
braktisur dhe nxënësit që largohen për shkak të ndryshimit të vendbanimit (migrimit
brenda ose jashtë vendit) të familjeve.
Tabela 2.7: Përqindja e nxënësve te larguar ne arsimin fillor
Viti shkollor
Nxënës të larguar (%)
Meshkuj Femra Gjithsej
2000 / 2001 8.62 8.44 8.54
2001 / 2002 6.45 6.03 6.25
2002 / 2003 - - -
2003 / 2004 4.83 4.53 4.94
2004 / 2005 5.09 4.36 4.71
2005 / 2006 2.96 2.87 2.88
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006.
Në Tabelën 2.6 jepet numri i nxënësve të larguar në arsimin fillor. Niveli i ulet
ekonomik i familjeve, largësia e shkollës nga vendbanimi, që kushtëzon nevojën
e transportit të fëmijëve, dhe mungesa e dëshirës për të mësuar në shkollë renditen
si arsyet me kryesore të braktisjes në arsimin fillor. Po të krahasohen këto
të dhëna me ato të Tabelës 2.3, mund të krijohet një përshtypje me e qartë për largimet
nga shkolla fillore gjatë viteve (shih Tabelën 2.7). Shihet se, në përgjithësi
përqindja e largimeve është e ulët, por edhe tendenca e qartë e zvogëlimit të
vazhdueshëm të saj. Kështu, në vitin shkollor 2005/2006 janë larguar rreth 2 herë
me pak nxënës se në vitin shkollor 2000/2001. Kjo tregon pjesërisht se është rritur
ndërgjegjësimi i familjeve, i nxënësve dhe i mësuesve për të penguar braktisjen e
shkollës dhe pjesërisht se trendi i migrimit ka filluar të ulet. Nga tabela vihet re se
largimet janë sistematikisht me të mëdha midis meshkujve krahasuar me femrat.
Kjo lidhet me ndikimin e nevojës ekonomike të familjeve, veçanërisht në zonën
rurale, për të përfshire në punët e fermave private edhe fëmijët meshkuj.
Në Tabelën 2.8 jepet numri i nxënësve të larguar në arsimin e mesëm. Po të krahasohen
këto të dhëna me ato të Tabelës 2.4, mund te krijohet një përshtypje më

Tabela 2.8: Numri i nxënësve të larguar në arsimin e mesëm
Viti shkollor Meshkuj Femra Gjithsej
1 / 2000 - - -
2000 / 2001 - - -
2001 / 2002 194 60 254
2002 / 2003 132 51 183
2003 / 2004 258 62 320
2004 / 2005 215 44 259
2005 / 2006 193 44 237
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006.
e qartë për largimet nga shkolla e mesme gjatë viteve (shih Tabelën 2.9). Shihet
se, në ndryshim nga arsimi fillor, përqindja e largimeve nuk ka tendence të qarte
uljeje, përkundrazi, në krahasim me vitin shkollor 20001/2002 në të gjitha vitet e
tjera braktisja është me e larte. Vihet re, gjithashtu, se largimet janë me të mëdha
midis meshkujve krahasuar me femrat, gjë që tregon se midis arsye të braktisjes
dominon nevoja ekonomike e familjeve, që i shtyn ato të punësojnë fëmijët.
Tabela 2. : Përqindja e nxënësve të larguar në arsimin e mesëm
Viti shkollor Meshkuj Femra Gjithsej
1 / 2000 - - -
2000 / 2001 - - -
2001 / 2002 4.09 2.94 5.12
2002 / 2003 5.80 3.1 4.67
2003 / 2004 10.67 3.96 8.03
2004 / 2005 8.68 2.78 6.38
2005 / 2006 7.70 2.68 5.67
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006.
Cilësia e arsimimit
Cilësia e arsimimit është një problem kompleks, ku ndërthuren dëshira e vetë
nxënësit për të mësuar, kujdesi i familjes, niveli profesional i mësuesve, përmbajtja
e programeve mësimore, pajisja me mjete mësimore dhe laboratorë, si dhe
kushtet e infrastrukturës se shkollës.
Në Komunën e Gjakovës është vështire të ndahet veçmas ndikimi i secilit prej
këtyre faktorëve në cilësinë e arsimimit. Megjithatë, disa konsiderata të përgjithshme
mund të jepen për faktorët që mendohet se kanë ndikimin më të madh.
Cilësia e arsimimit në shkollat fillore vlerësohet si e kënaqshme. Kjo do të thotë
se në këtë nivel arsimimi është arritur një ekuilibër i kënaqshëm midis interesit
të nxënësve për të mësuar prej përpjekjeve që bëjnë mësuesit, pavarësisht mungesave
që vihen re në mjete mësimore, laboratorë dhe në nevojat e mëdha për
përmirësimin e gjendjes së infrastrukturës shkollore.
Kjo nuk mund të thuhet për shkollat e mesme, veçanërisht në ato të arsimit të
përgjithshëm. Kjo pasqyrohet në rezultatet e dobëta të studentëve në universitete,
të cilët, në krahasim me komunat tjera shfaqen shumë më pak të përgatitur për
studime në fakultet. Studentët e Gjakovës arrijnë të kryejnë studimet në fakultet
ne saje te talentit dhe përpjekjeve te tyre të mëdha, më shumë se sa nga dijet e
përfituara nga shkollimi në arsimin e mesëm.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
47
2
ARSIMIMI

2
ARSIMIMI
48 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Raporti mësues/nxënës në Komunën e Gjakovës është 23.22, kundrejt 20.47 që
është vlera mesatare e këtij treguesi në Kosovë dhe 20.62 në Prishtinë. Duhet
thëne se me këtë vlere Komuna e Gjakovës renditet e treta në Kosovë, pas komunës
së Ferizajt qe ka 29.54 nxënës për çdo mësues dhe Komunës Dragash që
ka 23.66 nxënës për çdo mësues. Megjithatë përkushtimin e mësuesve, cilësia e
mësimdhënies nuk i përgjigjet sa duhet kërkesave në rritje të kohës, aq më tepër
tendencës së qartë të modernizimit të përmbajtjes së lendeve. Organizimi i një
sistemi kualifikimi për mësuesit, veçanërisht për mësuesit e arsimit të mesëm,
konsiderohet si një nevoje prioritare për rritjen e cilësisë së arsimimit.
2.7 Vizioni i ndryshimit
Çështja e arsimimit në Komunën e Gjakovës, sikundër në të gjithë Kosovën, konsiderohet
prioritare dhe autoritetet vendore së bashku me MASHT synojë t’u
ofrojë arsimim cilësor tërë jetësor të gjithë qytetarëve të Kosovës, ne mënyre që
ata të kenë kushte të përvetësojnë të gjitha njohuritë dhe shkathtësitë e nevojshme,
iniciativën ndërmarrëse dhe pavarësinë individuale që të përballen me
sukses me ndryshimet e shpejta shoqërore dhe ekonomike, si dhe me përparimet
shkencore e teknologjike.
Objektivat strategjike të arsimit fillor e të mesëm
Në sistemin e arsimit fillor e të mesëm synohet që, në një periudhë 10 vjeçare (2005-
2015) te arrihen këto objektiva: (i) Definimi i qartë i rolit të arsimit parashkollor; (ii)
Trajtimi specifik i fëmijëve me nevoja për arsim të veçantë; (iii) Identifikimi i nevojave
dhe sigurimi i arsimit joformal; (iv) Zgjerimi i hapësirës për arsimin priva; (v) Zhvillimi
i standardeve për vlerësim, për mësimdhënie dhe mësimnxënie; (vi) Zhvillimi i
plan-programit të ri mësimor; (vii) Pranimi dhe aftësimi i potencialit njerëzor; (viii)
Zhvillimi i një infrastrukturë e plotë dhe funksionale; dhe (ix) Përfshirja e prindërve në
qeverisjen e shkollës.
Për t’ju përgjigjur këtyre kërkesave dhe për të përafruar sistemin e arsimit të
Kosovës me atë të Bashkimit Europian, një reforme e plotë arsimore është projektuar
dhe ka filluar të zbatohet në Kosovë, e cila ndikon drejtpërdrejt edhe në
sistemin e arsimit të Komunës së Gjakovës. Unifikimi i sistemit të arsimit, sigurimi
i hapësirës së nevojshme shkollore, sigurimi i arsimimit për të gjithë, arritja
e rezultateve të pranueshme të nxënësit në të gjitha nivelet e shkollimit në
përputhje me standardet ndërkombëtare, inkurajimi i prindërve dhe i shoqërisë
në përgjithësi në mbështetje të arsimit dhe informimi i publikut për rezultatet
dhe vështirësitë në sistemin e arsimit, janë komponentët kryesorë përbërëse të
kësaj reforme.
Objektivat strategjikë të arsimit të lartë
Në sistemin e arsimit të lartë synohet që, në një periudhë 10 vjeçare (2005-2015)te arrihen
këto objektiva: (i)Të hartohet dhe zbatohet një politikë arsimore bashkëkohore,
gjithëpërfshirës, duke bërë edhe plotësimet përkatëse të legjislacionit;(ii) Të ngrihet
sistemi i menaxhimit të cilësisë; (iii) Të ngrihet kapaciteti për punë kërkimore-shkencore;
(iv) Të krijohen mekanizma për sigurimin dhe menaxhimin e efektshëm të burimeve
dhe mjeteve financiare për zhvillimin e arsimit të lartë; dhe (v)Të zhvillohet një
infrastrukturë e plotë dhe funksionale.
Institucionet e arsimit në Komunën e Gjakovës kanë vënë si qëllim të sigurojnë
arsimim cilësor gjate tërë jetës, i cili do të jetë i pranueshëm për të gjitha moshat
e nxënësve dhe studentëve, në mënyrë që individi ta shfrytëzojë tërë potencialin
e vet intelektual në përparimin shkencor e për këtë qëllim, në arsimin teknologjik
dhe social- ekonomik të komunitetit. Në arsimin fillor dhe të mesëm synohet qe:

(i) Çdo nxënësi dhe studenti t’i sigurohen kushtet e nevojshme për nxënie cilësore
gjatë tërë jetës, pa dallim përkatësie Secili nxënës të arsimohet në mjedisin
kombëtare, gjinie, feje apo aftësie; (ii) më të afërt dhe në përshtatje me nevojat sociale,
fizike, ekonomike dhe kulturore; (iii) Të shfrytëzohen të gjitha potencialet
e brendshme profesionale në mënyrë që popullsisë t’i sigurohet arsimim cilësor;
(iv) Shkollat të ofrojnë mjedis dhe mësimdhënie më cilësore, duke qenë njëkohësisht
më të sigurta dhe më funksionale; (vi) Programet mësimore në shkollat
fillore dhe të mesme të sigurojnë pajisjen e nxënësve me njohuri
bashkëkohore, duke e orientuar arsimimin e tyre drejt zgjidhjes kreative të problemeve,
shprehive të punës dhe përgatitjes për të përballuar studime të mëtejshme;
dhe (vi) Mësuesit të aftësohen në zbatimin e metodave bashkëkohore të
mësimdhënies

Kapitulli i Tretë
BARAZIA GJINORE
“Nxitja e barazisë gjinore dhe fuqizimi i gruas” është Objektivi i tretë Zhvillimor
i Mijëvjeçarit. Ai synon që, brenda vitit 2015, të eliminohet mosbarazia
midis femrave dhe meshkujve në të gjitha nivelet e arsimimit, në tregun e punës
dhe në postet politike dhe administrative. Sipas të dhënave, në Kosovë, dallimet
gjinore janë të mëdha pas shkollimit fillor, aq sa në disa rajone vetëm 29% e vajzave
kundrejt 61% e djemve përfundojnë shkollën e mesme. Edhe përfshirja e femrave në
poste drejtuese politike dhe administrative është shumë e vogël. Analizat tregojnë
se në Kosovë mundësia e përmbushjes së objektivit deri në vitin 2015 13 është e
pakët. Në Komunën e Gjakovës, femrat zënë 49,1% të popullsisë dhe rreth 60% e tyre
banojnë në zonën rurale. Jetëgjatësia e tyre është pak më e madhe se e meshkujve.
Megjithatë, shkalla e arsimit të tyre dhe sidomos e pjesëmarrjes në punë dhe në
drejtim është më e ulët se e meshkujve, gjë që shpreh një mendësi të përgjithshme
mosbarazie, e cila është vështirë të zhduket brenda kohës së përcaktuar nga ky
Objektiv Zhvillimor i Mijëvjeçarit.
3.1 Treguesit e barazisë gjinore
Treguesi i Zhvillimi Gjinor
Treguesi i Zhvillimit Gjinor mat pabarazinë në mes të grave dhe burrave, nga
këndvështrimi i aftësive bazë dhe i kushteve të jetesës, duke u mbështetur në
ndryshore të tilla si jetëgjatësia, arsimimi dhe të ardhurat (shih Tabelën 3.1).
Vlera e llogaritur e këtij treguesi për Kosovën është 0,665, duke marrë parasysh
një Tregues Jetëgjatësie prej 0.731, Tregues Arsimimi prej 0.923 dhe Tregues të
Ardhurash prej 0.342. Kjo vlerë ëshë pak më e ulët se ajo e llogaritur nga Raporti
Global i Zhvillimit Njerëzor prej 0.726, sipas të cilës Kosova përfshihet në grupin
e vendeve me zhvillim të mesëm gjinor, midis 173 vendeve, që e llogarisin këtë
tregues 14 .
Tabela 3.1: Treguesi i Zhvillimit Gjinor
Komuna
Indeksi i jetëgjatësisë që nga
lindja
Vlera e këtij treguesi në Kosovë është më e ulët se në disa vende të tjera të krahasueshme
me të (shih Figurën 3.1). Ndikimin më të madh në këtë dallim e kanë
vlerat e ulta të të ardhurave. Duke ju referuar tabelës 3.2, treguesi i të ardhurave
të fituara nga femrat është rreth 1.7 njësi më i ulët se ai për meshkujt. Kjo vjen se
13 Banka Botërore: “Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, Qershor 2005
14 UNDP, Raporti Global i Zhvillimit Njerëzor - 2004
Indeksi i Arsimimit Indeksi i të ardhurave të fituara
Meshkuj Femra Ekuivalent Meshkuj Femra Ekuivalent Meshkuj Femra Ekuivalent
Indeksi i zhvillimit
gjinor
(IZHGJ)
Prishtina 0,794 0.740 0.766 0.963 0.915 0.939 0.503 0.318 0.390 0.698
Gjakova 0,797 0.738 0.767 0.918 0.859 0.888 0.460 0.278 0.347 0.667
Kosova 0,755 0.708 0.731 0.947 0.900 0.923 0.466 0.271 0.342 0.665
RAE 0,776 0.715 0.745 0.843 0.676 0.952 0.404 0.203 0.272 0.590
Rural 0,742 0.695 0.718 0.943 0.892 0.917 0.434 0.222 0.294 0.543
Urban 0,795 0.740 0.766 0.952 0.911 0.931 0.496 0.310 0.381 0.692
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
51
3
BARAZIA GJINORE

3
BARAZIA GJINORE
Tabela 3.2: Arsimimi dhe punësimi i femrave në Kosovë
Komuna Jetëgjatësia në
lindje
52 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
të ardhurat mesatare mujore për femrat në Kosovë llogaritet se janë rreth 42 Euro
kundrejt rreth 136 Euro, që janë për meshkujt, pra rreth 3.2 herë më të vogla.
Shkalla e arsimimit
tek të rriturit %
Shkalla neto e
kombinuar e
regjistrimit
Të Mesatarja e
viteve të shkollimit
Pjesëmarrja
në fuqinë
punëtore, %
Të ardhurat e fituara
për muaj (Euro)
Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra
Prishtinë 70.12 71.9 98.0 93.4 92.9 87.8 11.3 9.64 75.3 39.6 169.92 55.89
Gjakovë 70.33 71.8 97.04 87.64 81.19 82.4 10.3 8.45 76.39 26.57 131.48 43.98
Istog 70.21 71.8 97.7 88.38 88.62 81.9 10.2 6.8 74.52 25.74 86.34 23.8
Lipjan 70.33 71.7 97.77 93.16 88.48 89.61 10.6 9.15 73.8 35.04 121.03 33.56
Suharekë 68.74 70.7 97.75 93.21 87.26 84.57 9.9 7.52 75.17 19.13 256 103.9
Kamenicë 70.15 71.7 98.32 89.47 89.17 85.96 10.2 7.69 77.35 45.31 150.03 32.04
Viti 68.54 70.2 93.33 90.68 89.76 92.04 10.0 8.47 79.57 27.62 180.67 50.15
Mitrovicë 70.26 71.6 99.06 95.3 92.23 91.43 11.2 9.93 76.12 42.75 207.21 142.24
Gjilan 70.25 72.8 96.14 89.35 92.22 92.37 10.1 8.1 76.5 47.29 106.81 33.56
Pejë 70.18 71.8 98.19 92.88 90.91 88.16 10.8 9.07 76.81 38.88 225.51 88.85
Ferizaj 68.12 70.6 97.3 95.4 89.09 93.55 10.5 8.94 74.53 30.63 106.57 25.21
Prizren 70.29 71.9 95.82 90.27 87.66 86.88 9.4 7.61 75.24 19.14 202.11 44.86
Shqiptarë 69.81 71.5 97.14 91.23 89.91 87.8 10.4 8.32 75.51 29.55 136.26 36.46
Serbë 70.16 71.8 98.95 96 91.14 91.12 11.1 10.07 72.8 48.47 138.24 91.74
RAE 69.05 70.5 92.14 74.89 68.6 52.94 8.4 5.69 80.25 22.45 93.68 38.13
Tjerë 70.12 71.9 99.18 88.62 84.62 90.72 10.0 7.6 79.6 23.81 140.31 39.1
Rural 67 69.23 97.03 90.97 88.71 85.69 10 7.94 74.39 25.54 112.3 31.59
Urban 70.23 71.87 97.75 91.74 90.54 89.7 1.88 8.99 76.64 37.19 162.66 53.46
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerezor – Kosova 2004”
Një ndryshim kaq i madh lidhet edhe me faktin se shkalla e pjesëmarrjes në punë
e femrave është rreth 2.5 herë më e ulët se e meshkujve.
Figura 3.1: Krahasimi i nivelit të zhvillimit gjinor
Norvegjia
Sllovenia
Kroacia
Bullgaria
Shqiperia
Kosova
Nigeria
0.278
Më të prekura nga këto të ardhura të ulëta janë familjet me gratë kryefamiljare.
Sipas studimeve, rreth 28 % e familjeve me femra kryefamiljare jetojnë në varfëri
të skajshme, në krahasim me 15% të familjeve me kryefamiljarë meshkuj 15 .
Është e rëndësishme të theksohet se për komunitetin RAE si Treguesi i Zhvillimit
Gjinor ashtu edhe çdo tregues përbërës i tij janë shumë më të ulët se mesatarja
0.726
0.795
0.778
0.827
0.892
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.955
Burimi: UNDP Global RZHNJ 2004, UNDP Azhnj 2004
15 Banka Botërore, “Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, qershor 2005.

e Kosovës. Kjo vjen se të ardhurat mesatare mujore dhe vitet mesatare të shkollimit
për femrat e këtij komuniteti llogaritet të janë rreth 1.5 herë më të vogla se
mesataret përkatëse të femrave të Kosovës.
Treguesi i Zhvillimit Gjinor të Komunës së Gjakovës është 0.667 dhe me këtë vlerë
Gjakova renditet midis komunave me nivel mesatar zhvillimi gjinor (shih Tabelat
3.1 e 3.2 dhe Figurën 3.2). Por, megjithëse vlera e këtij treguesi për Gjakovën është
pak më e lartë se mesatarja e Kosovës, ajo është dukshëm më e ulët se Peja, Suhareka
e Prizreni. Kjo shpjegohet kryesisht me dallimet në Treguesin e Arsimit dhe
Treguesin e të Ardhurave, sepse Treguesi i Jetëgjatësisë është pothuajse i njëjtë.
Treguesi i Pushtetëzimit Gjinor
Matja e fuqisë gjinore bëhet nëpërmjet Treguesit të Pushtetëzimit Gjinor, i cili
fokusohet në mundësitë që u krijohen grave për të treguar aftësitë e tyre dhe për
të marrë pjesë gjallërisht në jetën politike, ekonomike e profesionale, dhe, veçanërisht,
në vendimmarrje. Ky tregues konsideron tri ndryshore: shkallën e pjesëmarrjes
së gruas në vendimmarrjen politike, mundësinë për të ushtruar aftësitë
profesionale dhe nivelin e të ardhurave që kanë femrat.
Vlera e llogaritur e këtij treguesi për Komunën e Gjakovës është 0.438 dhe kjo
vlerë është më e ulët se mesatarja e Kosovës prej 0.465 (shih Tabelën 3.3). Me këtë
vlerë Gjakova renditet midis komunave me nivel mesatar pushtetëzimi gjinor
(shih Figurën 3.3).
Pejë
Peč
Deçan
Dečane
Gjakova
Ðakovica
Istog
Istok
Zubin Potok
Zubin Potok
Klinë
Klina
Rahovec
Orahovac
Dragash
Dragaŝ
Leposaviq
Leposavič
Skenderaj
Srbica
Malisheva
Maliŝevo
Prizren
Prizren
Zveçan
Zvečan
Gllogovc
Gloovac
Suharekë
Suvareka
Figura 3.2: Treguesi i Zhvillimit Gjinor sipas Komunave 16
Mitrovicë
Mitrovica
Vushtrri
Vučitrn
Obiliq
Obilič
Fushë Kosovë
Kosovo Polje
Shtime
Stimlje
Shtërpcë
Ŝterpc
16 Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Podujevë
Podujevo
Lipjan
Lipjan
Ferizaj
Urosevac
Prishtinë
Priština
Kaçanik
Kačanik
Novo Bërdë
Novo Brdo
Gjilan
Gnjilane
Viti
Vitina
IZHGJ i lartë 0.697 – 0.793
IZHGJ i mesëm 0.596 – 0.696
IZHGJ i ulët 0.595 – 0.518
Kamenicë
Kamenica
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
53
3
BARAZIA GJINORE

3
BARAZIA GJINORE
Tabela 3.3: Treguesi i Pushtetëzimit Gjinor
Komuna
Deçan
Dečane
Numri i ulësve në kuvend, %
Pejë
Peč
3.2 Arsimimi i femrave
54 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Gjakova
Ðakovica
Istog
Istok
Zubin Potok
Zubin Potok
Klinë
Klina
Rahovec
Orahovac
Dragash
Dragaŝ
Leposaviq
Leposavič
Skenderaj
Srbica
Malisheva
Maliŝevo
Prizren
Prizren
Zveçan
Zvečan
Gllogovc
Gloovac
Suharekë
Suvareka
Figura 3.3: Treguesi i Fuqizimit Gjinor sipas Komunave 17
Përqindja e zyrtarëve legjislativë,
të lartë dhe menaxherëve
Mitrovicë
Mitrovica
Vushtrri
Vučitrn
Obiliq
Obilič
Fushë Kosovë
Kosovo Polje
Shtime
Stimlje
Shtërpcë
Ŝterpc
Podujevë
Podujevo
Lipjan
Lipjan
Ferizaj
Urosevac
Prishtinë
Priština
Kaçanik
Kačanik
Novo Bërdë
Novo Brdo
Gjilan
Gnjilane
Viti
Vitina
IPGJ i lartë 0.497 – 0.599
IPGJ i mesëm 0.394 – 0.496
IPGJ i ulët 0.291 – 0.393
Kamenicë
Kamenica
Në Tabelën 3.4 paraqiten disa të dhëna kryesore mbi arsimimin e femrave. Në
Kosovë shkalla e arsimimit të femrave është më e ulët se e meshkujve dhe ky
dallim është më i madh në arsimin e mesëm. Shqetësuese janë vlerat për komunitetin
RAE, të cilat jo vetëm tregojnë se, në përgjithësi, vijimi i fëmijëve të këtij
komuniteti është shumë më i ulët se ai i fëmijëve të tjerë, por, në veçanti, edhe se
dallimi më i madh është tek femrat, pasi shkollën e vijojnë vetëm 52.94% e tyre.
17 Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Përqindja e posteve profesionale
dhe teknike
Meshkuj Femra Indeksi Meshkuj Femra Indeksi Meshkuj Femra
Ekuivalent
Indeksi
i pushtetëzimit
gjinor
Prishtina 70.6 29.4 0.834 0.757 0.24 0.739 0.712 0.3 0.824 0.553
Gjakova 76.0 24.03 0.773 0.842 0.16 0.534 0.833 0.2 0.558 0.438
Kosova 76.0 24.03 0.728 0.833 0.17 0.555 0.766 0.2 0.175 0.465
Rural 0.854 0.15 0.497 0.2 0.597 0.547
Urban 0.820 0.18 0.587 0.3 0.796 0.692
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerezor – Kosova 2004”

Edhe brenda komunitetit RAE femrat janë më pak të arsimuara se meshkujt. Ky
dallim është shumë më i madh në arsimin e mesëm, ku shkollën e vijojnë rreth
dy herë më pak femra se meshkuj, dhe rreth 3.3 herë më pak femra se mesatarja
e Kosovës.
Tabela 3.4: Të dhëna mbi arsimimin e femrave
Komuna
Arsimimi i te rriturve
(+15) në %
Shkalla neto e regjistrimit, %
Fillor Mesëm Kombinuar
Rezultate të ngjajshme paraqiten edhe në Tabelën 3.5, ku shihet se vetëm 18.4% e
kryefamiljareve femra kanë kryer arsimin e mesëm, kundrejt 49.1% të kryefamiljarëve
meshkuj.
Në Komunën e Gjakovës shkalla neto e rregjistrimit të femrave prej 82.4% është
pak më e lartë se ajo e meshkujve. Në pamje të parë, kjo tregon se interesimi
i familjeve dhe i vetë fëmijëve për të vijuar shkollën është pa dallime gjinore.
Por, po të krahasohen të dhënat e arsimit fillor me ato të arsimit të mesëm, dallohen
ndryshime të mëdha. Arsimin e mesëm në Komunën e Gjakovës e vijojnë
vetëm rreth 58.44% e femrave, kundrejt 71.53% që është vlera e këtij treguesi
për Kosovën. Kjo duket qartë edhe nga të dhënat e Tabelës 2.3 dhe 2.4. Ndërsa
numri i djemve dhe vajzave të regjistruara në shkollën fillore në vitin shkollor
2005/2006 është pothuajse i barabartë, në po këtë vit shkollor në arsimin e mesëm
janë regjistruar rreth 33% më pak vajza se djem.
Kjo tregon se në Komunën e Gjakovës ka barazi midis djemve dhe vajzave vetëm
në vijimin e shkollës fillore. Më pas, numri i vajzave që vijojnë shkollën e mesme
është më i pakët se numri i djemve, sidomos në zonën rurale. Vajzat në zonat
rurale ballafaqohen me probleme sociale, që i pengojnë ose i dekurajojnë ato që
të vazhdojnë shkollimin, për arsye të sigurisë, pasi shkollat janë larg vendbanimit,
apo për shkak të konservatorizmit dhe mentalitetit frenues ndaj shkollimit
të vajzave dhe përfshirjes së tyre në shoqëri. Përkrahja e familjeve për arsimimin
e femrave në zonat rurale dhe për grupet minoritare rome është e ulët apo edhe
mungon fare.
Edhe largimet nga shkolla të vajzave të regjistruar kanë të njëjtin ligjësi. Largimet
e vajzave nga shkolla fillore gjatë 5 viteve të fundit janë zvogëluar rreth 2 herë
gjatë periudhës 2000 – 2006, ndërsa nga shkolla e mesme vetëm rreth 9% (shih
Figurën 3.4 dhe Tabelat 2.7 dhe 2.9).
Mesatarja e viteve të
shkollimit
Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra
Prishtina 98.02 93.04 94.84 93.88 89.20 79.56 92.95 87.79 11.27 9.64
Gjakova 97.04 87.64 86.49 94.27 66.25 58.44 81.19 82.40 10.35 8.45
Kosova 97.28 91.32 94.92 96.00 78.76 71.53 89.50 87.41 10.40 8.42
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerezor – Kosova 2004”
Tabela 3.5: Niveli më i lartë i shkollimit të kryefamiljarëve
Arsimimi
Përqindja e kryefamiljarëve
Meshkuj Femra
Më pak se fillore 14.5 47.2
Fillore 27.6 32.5
Mesme e përgjithshsme ose profesionale 49.1 18.4
Universitet 8.7 1.2
Burimi: Banka Botërore, “Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, qershor 2005
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
55
3
BARAZIA GJINORE

3
BARAZIA GJINORE
56 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Të dhënat mbi arsimimin e të rriturve të moshës 15 vjeç e lart tregojnë, gjithashtu,
se vetëm 87.64% e femrave të kësaj grup-moshe janë të arsimuara, kundrejt 97.04%
të meshkujve. Ky tregues është më i ulët se mesatarja e Kosovës prej 91.32%. Po
kështu, mesatarja e viteve të shkollimit prej 8.45 vitesh është shumë më e ulët se
e meshkujve (10.35 vite) dhe është shkaku kryesor që Komuna e Gjakovës me
vlerën prej 9.37 nuk ka renditje të kënaqshme midis komunave të tjera të Kosovës
(shih Tabelën 2.1).
3.3 Punësimi
Pjesmarrja në tregun e punës dhe punësimi konsiderohen si nga faktorët më të
rëndësishëm për ngritjen e pozitës sociale dhe ekonomike të femrave.
Tregu i punës
Figura 3.4: Largimet nga shkolla në Gjakovë
Perqindje
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakovë, 2006
Në Kosovë, shkalla e pjesëmarrjes së femrave në tregun e punës është rreth 2.4
herë më e ulët se e meshkujve (shih Tabelën 3.6). Ky tregues është më i përkeqësuar
ne zonën rurale, ku vetëm ¼ e femrave në moshë pune janë të përfshira në
forcën punuese.
Tabela 3.6: Punësimi i femrave në Kosovë
Komuna
12
10
8
6
4
2
0
2001-'02 2002-'03 2003-'04 2004-'05 2005-'06
Arsimi llor, Meshkuj(%)
Arsimi llor, Femra (%)
Arsimi i mesem, Meshkuj (%)
Arsimi i mesem, Femra (%)
Shkalla e pjesëmarrjes % Shakalla e papunësisë %
Meshkuj Femra Totali Meshkuj Femra Totali
Urbane 76.64 37.19 55.96 33.48 52.11 39.97
Rurale 74.39 25.54 49.54 42.62 65.60 48.62
Totale 75.42 30.91 52.47 38.47 58.06 44.42
Burimi: UNDP, AZHNJ 2004”
Shkalla e papunësisë së femrave në Kosovë është rreth 20% më e lartë se e meshkujve.
Ndërkohë, të ardhurat mesatare mujore të femrave të punësuara janë rreth
3 herë më të ulta se ato të meshkujve të punësuar (shih Tabelën 3.7).
Dallimet e mësipërme janë të dyfishta për femrat e komunitetit RAE. Ato dallohen
si nga meshkujt e këtij komuniteti ashtu edhe nga femrat e tjera të Kosovës.
Kështu, më shumë se ¾ e femrave të komunitetit RAE nuk janë të përfshira në

Tabela 3.7: Të dhëna mbi punësimin dhe të ardhurat
Komuna
Pjesëmarrja në fuqinë
punëtore %
Të ardhurat mujore
(Euro)
Shkalla e papunësisë
%
Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra
Prishtina 75.30 39.60 169.92 55.89 25.67 38.62
Gjakova 76.39 26.57 131.48 43.98 39.64 49.06
Kosova 75.42 30.91 135.92 42.23 38.47 58.06
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerezor – Kosova 2004”
forcën punuese dhe të ardhurat e femrave të punësuara janë rreth 33% më të ulta
se mesatarja e të ardhurave mujore të femrave ne Kosovë.
Femra ka të punësuara në të gjitha sektorët, por kryesisht dominon sektori i shërbimeve.
AZHNJ për Kosovë zbulon se në sektorin e shërbimeve punojnë mbi
85% të femrave të punësuara gjithsej, ndërsa vetëm 8% janë të punësuara në industri
dhe rreth 6% në bujqësi.
Shkalla e papunësisë së femrave ndryshon në mënyrë thelbësore në mes të zonave
urbane dhe rurale. Në zonat rurale papunësia e femrave arrin nga 60% deri
në 70% të numrit të përgjithshëm të femrave të afta për punë, ndërsa për femrat e
komunitetit minoritar rom kjo arrin në më shumë se 78%. Si rrjedhojë kemi zhvillimin
e ulët ekonomik dhe social të femrave në Kosovë si dhe nivelin më të lartë
të varfërisë tek femrat kryefamiljare.
Tabela 3.8: Papunësia sipas moshës dhe gjinisë
Komuna Meshkuj
Mosha 15-24 vite Mosha 25-34 vite Mosha 35-4 vite Mosha 50-64 vite
Femra Gjithsejtë Meshkuj
Femra Gjithsejtë
Meshkuj Femra Gjithsejtë
Në Komunën e Gjakovës pjesëmarrja e femrave në tregun e punës është më e ulët
se mesatarja e Kosovës dhe nga më të ultat krahasuar me komunat e tjera, veçanërisht
me Prishtinën. Po kështu, brenda komunës, në fuqinë punëtore marrin
pjesë rreth 3 herë më shumë meshkuj se femra, gjë që dëshmon për një vlerësim
më të pakët të femrave se sa të meshkujve. Kjo shprehert edhe në të ardhurat
mesatare mujore të femrave, të cilat vlerësohet se janë rreth 44 Euro, ndërkohë që
për meshkujt janë mesatarisht rreth 3 herë më të larta.
Shkalla e papunësisë së femrave në Komunën e Gjakovës është më e lartë se e
meshkujve. Por ky ndryshim është shumë më i madh në rastin e femrave të komunitetit
RAE, ku 78.15 e femrave në moshë pune janë të papuna (shih Tabelën
3.7). Papunësia është shumë e lartë tek femrat e grup-moshës 15-24 vjeç (shih
Tabelën 3.8). Kjo tendencë vihet re në të gjithë Kosovën, por Komuna e Gjakovës
përfshihet në 9 komunat që e kanë më të lartë këtë përqindje. Fakti që papunësia
mesatare në Gjakovë për këtë grup-moshë është rreth 62.79% dhe e femrave rreth
Meshkuj Femra
Prishtinë 34.84 47.14 40.41 27.58 45.1 34.56 20.17 24.8 21.63 22.56 27.4 23.45
Gjakovë 48.98 81.08 62.79 34.44 59.3 40.2 32.91 16.0 28.85 49.12 11.7 40.54
Totali 56.14 74.3 63.45 39.59 64.6 47.81 26.29 36.1 28.87 35.41 26.5 34.07
RAE 67.56 90.77 75.39 54.16 84.8 58.88 32.30 53.0 36.25 43.83 0 38.47
Rural 61.25 79.7 67.88 42.49 67.7 49.81 28.92 44.0 31.87 39.74 35.9 39.31
Urban 48.15 68.86 57.66 36.38 62.3 45.82 23.32 31.6 26.02 30.97 21.1 29.12
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerezor – Kosova 2004”
Gjithsejtë
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
57
3
BARAZIA GJINORE

3
BARAZIA GJINORE
58 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
81.08% tregon se çështja e punësimit është tashmë një problem mjaft serioz për
rininë në përgjithësi dhe, në veçanti për vajzat.
Femrat e rregjistruara si punëkërkuese zënë rreth 41% të numrit të punëkërkuesve
gjithsej në Komunën e Gjakovës (shih Tabelën 3.9). Numri i tyre është rritur
çdo vit (shih Figurën 3.5) dhe në fund të vitit 2005 rezultuan të rregjistruara rreth
30% më shumë femra që kërkonin punë krahasuar me vitin 2002. Megjithatë,
numri real i femrave punëkërkuese mendohet se është më i madh se ai i femrave
të rregjistruara si të tilla dhe arrin deri në rreth 49% të numrit të punëkërkuesve
gjithsej. Ky ndryshim vjen se rregjistrimi nuk krijon ndonjë avantazh të veçantë
për të gjetur punë, kështu që edhe interesi për tu rregjistruar është relativisht i
pakët.
Tabela 3. : Femrat punëkërkuese sipas kualifikimit, viti 2005
Shkalla e kualifikimit
Ndër 6863 punëkërkueset e rregjistruara në Komunën e Gjakovës në fund të vitit
2005, numrin më të madh, rreth 62%, e zënë femrat e pakualifikuara. Meshkujt
fitojnë rreth katër herë më shumë se femrat dhe femrat në përgjithsi kanë poste
më pak të paguara se meshkujt.
Kontributi sipas sektorëve
Figura 3.5: Punëkërkuese sipas viteve në
Komunën e Gjakovës
8000
7000
6000
5000
4000
Punëkërkues
Gjithsej
Nga këto, femra
Gjithsej %
Të pakualifikuar 9010 4227 61.60
Gjysëm të kualifikuar 690 20 0.30
Të kualifikuar 1696 372 5.40
Me shkollë të mesme 5493 2242 32.67
Me aftësi të kufizuar 5 2 0.03
Shuma 16894 6863 100
Burimi: Qendra Rajonale e Punësimit, Gjakovë. 2006
2002 2003 2004 2005
Burimi: Qendra Rajonale e Punësimit, Gjakovë. 2006
Në Komunën e Gjakovës femrat japin kontributin kryesor në sektorin e shëndetësisë
dhe të arsimit. Kështu, në Shtëpinë e Shëndetit dhe në Spitalin Rajonal ”Isa
Grezda” femrat përfaqësojnë rreth 70% të punonjësve gjithsej.
Në arsim femrat japin, gjithashtu, kontribut të rëndësishëm. Nga 1511 mësues
gjithsej që ka komuna, rreth 46% janë femra. Femrat përfaqësojnë rreth 44% të
mësuesve të shkollave fillore dhe rreth 49% të mësuesve të shkollave të mesme.

Përfshirja e madhe e femrave në sektorin e arsimor ndikohet edhe nga fakti që në
qytetin e Gjakovës është Fakulteti i Edukimit “Bajram Curri”, që më parë ishte
Shkolla e lartë Pedagogjike. Fakti që sot rreth 40% e studentëve të këtij fakulteti
janë femra tregon se edhe në të ardhmen kontributi i femrave në arsim do të vazhdojë
të mbetet i rëndësishëm.
Megjithëse Fakulteti i Edukimit është i ri dhe një pjesë e madhe e kuadrove janë
pedagogë dhe asistent pedagogë, dallimet midis femrave dhe meshkujve janë të
Roli i gruas në familje dhe shoqëri 18
Në lidhje me rolin e saj në familje dhe në shoqëri, gruaja kosovare, veçanërisht në moshën
mbi 25 vjeç, identifikohet më shumë me ide tradicionale se sa moderne. Më shumë se gjysma
e grave mendojnë se është e natyrshme që pjesa më e madhe e punëve të shtëpisë
është detyrë e gruas dhe që kujdesi për fëmijët është më tepër detyrë e nënës se sa e babait.
Një pjesë e madhe e grave mendojnë se nëse një kompani duhet të pushojë punëtorë nga
puna, më mirë është të pushohen gratë e martuara se meshkujt dhe se meshkujt janë liderë
politikë më të mirë se femrat. Pothuajse të gjitha gratë shprehës se personi më i rëndësishëm
në familje është mashkulli. Megjithatë, gratë marrin vetë vendim për përcaktimin e
votës, ndonëse edhe mund të jenë të ndikuara nga familja. Ato mendojnë se si burri ashtu
edhe gruaja duhet të kontribuojnë në ekonominë e familjes, se arsimi universitar është më i
rëndësishëm për një vajzë se sa për një djalë, se vajza duhet të vendosë vetë për burrin me të
cilin do të martohet, se nuk duhet të ketë dallime në të ardhurat e femrave dhe meshkujve,
se gratë politikane janë shumë të afta por nuk u ofrohen mundësi për ta dëshmuar këtë gjë,
dhe se një e treta e kandidatëve të partive politike të Kosovës duhet të jenë gra.
dukshme. Në këtë fakultet vetëm rreth dhe 14 % e pedagogëve janë femra. Nga
analiza e nivelit të kualifikimit të pedagogëve rezulton se vetëm një femër është
me titullin profesor dhe dy femra janë asistente.
Për rritjen e numrit të femrave pedagoge dhe me tituj shkencorë në Fakultetin
e Edukimit kërkohet një përfshirje më e gjerë e femrave në punën kërkimoreshkencore,
për tu krijuar atyre mundësi të barabarta me meshkujt për marrjen
e titujve shkencorë. Kjo do të kishte ndikim të drejtpërdrejtë edhe në rritjen e
cilësisë së përgatitjes së studentëve në këtë fakultet.
3.4 Femrat në poste drejtuese
Në Kosovë numri i femrave në poste drejtuese është i vogël. Stafi legjislativ e menaxherial
zë rreth 14.18% të fuqisë punëtore gjithsej, por femrat në këto poste janë më të
pakta se meshkujt dhe raporti midis tyre është rreth 29.74%(shih Tabelën 3.10), gjë
që do të thotë se në çdo 4 poste të tilla afërsisht 1 post e zënë femrat dhe 3 meshkujt.
Ky raport është më i përkeqësuar në zonën rurale, ku përqindja e fenmrave ndaj
meshkujve në postet legjislative dhe menaxheriale është vetëm 21.38%.
Tabela 3.10: Përqindja e menaxherëve dhe profesionistëve në fuqinë punëtore
Komuna
Stafi legjislativ dhe menaxheria
(% në fuqinë punëtore)*
% e femrave ndaj meshkujve
18 Sipas studimit “”Si votojnë gratë në Kosovë” të Qendrës Kosovare për Studime Gjinore, 2005.
Stafi profesional dhe teknik
( % në fuqinë punëtore)**
% e femrave ndaj meshkujve
Meshkuj Femra Gjithsejtë Meshkuj Femra Gjithsejtë
Prishtinë 15.07 10.61 13.67 45.45 31.08 27.66 30.01 40.45
Gjakovë 19.28 11.11 17.27 32.53 3.04 5.56 8.18 20.00
Totali 15.32 10.35 14.18 19.74 23.41 24.05 23.55 30.56
RAE 8.97 0 7.90 13.54 13.26 0 11.68 0
Rural 11.81 9.43 11.39 21.38 22.32 23.40 22.51 22.42
Urban 19.00 10.87 14.74 38.49 24.59 24.43 244.55 38.23
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
5
3
BARAZIA GJINORE

3
BARAZIA GJINORE
60 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Një gjendje e ngjashme vihet re edhe për stafin profesional dhe teknik. Në Kosovë
ky staf zë rreth 23.55% të fuqisë punëtore gjithsej por raporti midis femrave dhe
meshkujve në këto poste është rreth 30.56%. Në këto poste nuk ka të punësuar
asnjë femër të komunitetit RAE.
Femrat pronare të bizneseve janë shumë të pakta. Nga studime të veçanta, siç
është Anketa mbi Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme, është gjetur se në vitin 2003
në Kosovë rreth 23% e të punësuarve në këtë sektor ishin femra dhe se vetëm 6%
e këtyre ndërmarrjeve ishin pronë e femrave.
Në Komunë e Gjakovës gjendja është e ngjashme. Numri i femrave në poste
legjislative, menaxheriale dhe në stafin profesional e teknik është i vogël. Kështu,
nga hulumtimi shihet se në komunën e Gjakovës femrat përbëjnë vetëm 11,11%
të stafit menaxherial dhe 8,18% të stafit profesional dhe teknik dhe këto kryesisht
në zonën urbane. Edhe numri i femrave në poste drejtuese të institucioneve komunale
në Komunën e Gjakovës vazhdon të jetë i vogël (shih Tabelën 3.11). Në
institucione të tilla si Shtëpia e Shëndetit, Prokuroria Publike dhe Gjykata Komunale,
ku femrat zënë përkatësisht 70.49%, 64.29% dhe 44.45%, nuk ka drejtuese
femra.
Tabela 3.11: Femrat në detyra drejtuese në Gjakovë
Institucioni Të punësuar Postet drejtuese
Po kështu, në sektorin e arsimit në nivel komunal, që përbëhet nga 39 shkolla
fillore, dy të mesme dhe nga Fakulteti i Edukimit, vetëm 2 femra janë në postin e
drejtorit dhe këto në vetëm në shkollat fillore.
3.5 Femrat në strukturat udhëheqëse
Gjithsej Femra % Emërtimi Femra
Kuvendi Komunal 302 97 32.12 Drejtor 2
Shtëpia e Shëndetit 393 277 70.49
SHPK-Stacioni Policor 161 25 15.53 Togere 3
Gjykata për Kundërvajtje 350 13 3.72
Gjykata Komunale 45 20 44.45
Prokuroria Publike 14 9 64.29
TMK 19 2 10.53
Rrreshtere 1
Spitali Regjional ”Isa Grezda” 553 383 69.26 Drejtor 1
Ndërmarrja “Çabrati” 126 8 6.35
Hidrosistemi Radoniqi 177 22 12.43
KEK 140 24 17.15 Drejtor 1
PTK 176 32 18.19 Drejtor teknik 1
Burimi: Zyra për Barazi Gjinore, 2006
Pjesëmarrja e femrave në strukturat udhëheqëse vendimmarrëse dhe në postet
udhëheqëse, si partnere të plota dhe të barabarta me meshkujt, veçanërisht në
politikë dhe ekonomi, nuk është arritur ende. Femrat përbëjnë një pjesë mjaft të
vogël të anëtarësisë në partitë politike. Si rrjedhim, edhe përfaqësimi i femrave në
strukturat drejtuese të partive politike kryesore është shumë i ulët në nivel qendror,
ndërsa në nivel lokal kjo strukturë mungon. Një hap përpara është bërë me
rregulloret aktuale të zgjedhjeve, të cilat detyrojnë të arrihet kuota prej 30% për

femrat. Kjo ka dhënë si rezultat që në Parlamentit të Kosovës 30% e deputetëve të
janë femra.
Edhe pse 8 nga 19 kryesuesit e komisioneve parlamentare janë femra, vetëm një
femër aktualisht është Ministre në qeveri dhe asnjë femër nuk udhëheq ndonjë
kuvend komunal. Në postet e larta të qeverisë komunale, femrat janë të mbi
numëruara nga meshkujt. Prej totalit të 326 udhëheqësve të departamenteve komunale,
vetëm 22 janë femra dhe ky numër është i ndarë në dy pjesë të barabarta
ndërmjet femrave shqiptare dhe serbe.
Lufta e ashpër politike që zhvillohet ndërmjet partive politike, veçanërisht gjatë
fushatave zgjedhore, shkalla e pamjaftueshme e emancipimit dhe e reformimit
të strukturave drejtuese dhe të anëtarësisë së partive politike, kushtet e vështira
ekonomike dhe sociale të familjeve dhe papunësia e lartë e femrave, vlerësohen si
arsyet kryesore të këtij niveli të ulët përfaqësimi në strukturat udhëheqëse.
Në Komunën e Gjakovës, nga 41 vende që ka në Asamblenë Komunale vetëm
11 vende u takojnë femrave anëtare të partive të ndryshme politike, ndërsa në
Komisionin për Politikë dhe Ekonomi bën pjesë vetëm një femër. Po kështu, nga
13 Drejtoritë ekzistuese në nivelin Komunal, vetëm dy drejtori udhëhiqen nga
femrat.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
61
3
BARAZIA GJINORE

Kapitulli i Katërt
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS
Zvogëlimi i vdekshmërisë foshnjore, përmirësimi i shëndetit të nënës dhe
lufta ndaj sëmundjeve ngjitëse e të rrezikshme janë Objektivat 4, 5 dhe 6 Zhvillimorë
të Mijëvjeçarit. Ulja me dy të tretat e vdekshmërisë së fëmijëve të moshë deri 5
vjeç dhe me tri të katërtat e vdekshmërisë amësore deri në vitin 2015, si dhe ndalimi
i përhapjes së virusit HIV/AIDS dhe të sëmundjeve të tjera ngjitëse të rrezikshme janë
synimet më kryesore ti këtyre objektivave. Sipas analizave, gjendja shëndetësore e
fëmijëve dhe e nënave shtatzëna në Kosovë është në një nivel shumë më të ulët se në
vendet e tjera evropiane. Shkalla e lartë e varfërisë, reformimi i vonshëm i sistemit
të shërbimit shëndetësor, pozita më e ulët social-ekonomike e gruas krahasuar me
burrin etj. janë faktorë që kanë ndikim të madh negativ në këtë gjendje. Po kështu,
është i pranishëm në nivele shqetësuese tuberkulozi dhe ka terren për përhapje të
HIV/AIDS. Në Komunën e Gjakovës, megjithëse mungojnë të dhëna të plota statistikore,
këta tregues janë në nivele që meritojnë vëmendje të madhe. Përmbushja
e këtyre synimeve varet shumë nga angazhimi i burimeve njerëzore e financiare
qendrore e lokale për ndryshimin me shpejtësi të gjendjes.
4.1 Lindshmëria
Popullsia e Kosovës është shumë e re në moshë. Mosha mesatare është 25 vjeç dhe
mbi gjysma e popullsisë është në grup-moshën deri 25 vjeç, ndërkohë që vetëm 8%
e popullsisë është mbi 60 vjeç. Rreth 56% e femrave janë në grup-moshën (15-45
vjet). E ndikuar nga këta tregues dhe nga disa faktorë të zhvillimit social dhe ekonomik
të shoqërisë kosovare, shkalla e shtimit të popullsisë ka qenë gjithnjë e lartë.
Në vitin 2000 janë raportuar mesatarisht 109 lindje në ditë, që i korrespondon një
lindshmëri prej rreth 19 lindje për 1000 banorë. Në vitin 2002 janë raportuar mesatarisht
97 lindje në ditë dhe kësaj i korrespondon lindshmëria prej rreth 17 lindje
për 1000 banorë. Mesatarja vjetore e shtimit të popullsisë është rreth 2.01%.
Të gjithë këta tregues janë nga më të lartët në Europë 19 . Numrin më të madh
të lindjeve e zënë lindjet natyrale. Megjithatë, përqindja e lindjeve me prerje
cezarike është rritur rreth dy herë nga viti 2000 në vitin 2005, duke arritur të zërë
në këtë vit rreth 14% të numrit të lindjeve gjithsej.
Gjatë periudhës 2000-2005 numri i lindjeve të regjistruara në institucionet publike
shëndetësore të Kosovës ka rënë rreth 27%, duke u ulur nga 39901 në 29056 (shih
Figurën 4.1). Zvogëlimi i numrit të lindjeve ka qenë i vazhdueshëm gjatë gjithë
periudhës 5 vjeçare. Kjo rënie e konsiderueshme shpjegohet me disa faktorë:
(i) Gjatë viteve të fundit dhe veçanërisht pas vitit 1999, puna ndërgjegjësuese
për futjen e metodave të planifikimit familjar është shtuar, me ngritjen e
kapaciteteve të stafit në shëndetësi dhe aplikimin e politikave të favorshme,
duke u ndikuar edhe nga angazhimi në këtë fushë i institucioneve
ndërkombëtare, donatorëve dhe shoqërisë civile;
(ii) Migrimi brenda dhe jashtë vendit i popullsisë është rritur dukshëm vitet e fundit;
(iii) Sistemi statistikor i mbledhjes së të dhënave në shëndetësi është i pakonsoliduar.
Përgjithësisht saktësia e të dhënave është e ulët dhe mungojnë të
dhënat mbi lindjet jashtë institucioneve shëndetësore publike, kur dihet
se numri i lindjeve në shtëpi është ende i konsiderueshëm dhe numri i
lindjeve në institucione shëndetësore private po rritet.
19 UNICEF etj.: “Gjendja perinatale në Kosovë”, 2005
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
63
4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS

4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS
64 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Figura 4.1: Numri i lindjeve sipas viteve
45000
40000
35000
30000
25000
20000
Burimi:Spitali i Gjakovës 2006
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Sikundër në të gjithë Kosovën, mangësia e të dhënave është e pranishme edhe
në Komunën e Gjakovës. Megjithatë, sipas të dhënave të marra nga rregjistrat
e dhomës së lindjes dhe të njësisë neonatale të repartit të pediatrisë në Gjakove,
lindshmëria në vitin 2005 rezultoi rreth 11 lindje për çdo 1000 banorë. Në Figurën
4.2 jepet numri i lindjeve në Komunën e Gjakovës në dy vitet e fundit. Siç shihet,
numri i lindjeve në fund të vitit 2005 ka zbritur nga 1936 lindje në 1670 lindje, pra
rreth 13.7% dhe lindshmëria ka zbritur nga rreth 12.6 lindje për çdo 1000 banorë
në rreth 11. Po të krahasohet ky tregues me atë të Kosovës, duket qartë se, gjatë
së njëjtës periudhë, pakësimi i numrit të lindjeve në Komunën e Gjakovës është
rreth 2 herë më i madh së ai i Kosovës, ku numri i lindjeve është pakësuar rreth
6.05%.
Figura 4.2: Numri i lindjeve të dy viteve të fundit në Komunën e Gjakovës
2000
1900
1800
1700
1600
1500
Burimi: Spitali i Gjakovës 2006
4.2 Vdekshmëria Perinatale
NUMRI I RAPORTUAR I LINDJEVE - GJAKOVË PËR VITET 2004,2005
1936
2004 2005
Vdekshmëria e fëmijëve është analizuar duke konsideruar këta tregues më
kryesorë:
(i) Vdekshmërinë Perinatale, e cila konsideron vdekjet gjatë shtatzanisë së vonshme
(pas javës së 22-të të shtatzanisë), në lindje dhe gjatë javës së parë të
jetës. Kështu që, vdekshmëria fetale, e cila konsideron numrin e fëmijëve të lindur
të vdekur dhe vdekshmëria neonatale, e cila konsideron numrin e vdekjeve
deri në 6 ditë nga lindja, janë dy përbërëse të Vdekshmërisë Perinatale;
(ii) Vdekshmërinë Foshnjore, e cila konsideron numrin e vdekjeve të fëmijëve
të moshës 0-1 vjeç; dhe
(iii) Vdekshmërinë Fëminore, e cila konsideron numrin e vdekjeve të fëmijëve
të moshës 0-5 vjeç. Standardet ndërkombëtare u referohen më shpesh dy
treguesve të fundit.
1670
2004-2005

Mungesa e të dhënave të raportuara nga ana e institucioneve shëndetësore e
bën të vështirë llogaritjen e saktë të shkallës së vdekshmërisë perinatale. Zyrat e
OBSH-së, UNICEF-it dhe UNFPA-së janë munduar ta kapërcejnë këtë problem
duke mbledhur dhe analizuar të dhënat që nga viti 2000 20 , por raporti i tyre nuk
përfshin lindjet në shtëpi dhe lindjet në klinikat private.
Në Figurën 4.3 jepet i numri i vdekjeve perinatale të Kosovës gjatë viteve 2000
- 2005. Shihet se ky numër ka ardhur duke u ulur nga 1149 në 652 vdekje, kështu
që në vitin 2005 janë regjistruar rreth 43% vdekje perinatale më pak. Shkalla e
Vdekshmërisë Perinatale llogaritet rreth 29.1 vdekje për 1000 lindje në vitin 2000
dhe 22.4 në vitin 2005, që do të thotë se gjatë kësaj periudhe 6 vjeçare Vdekshmëria
Perinatale është ulur me ¼ e vlerës së saj (shih Figurën 4.4). Të gjitha këto
vlera janë shumë më të larta se ato të vendeve të Bashkimit Europian dhe nga më
të lartat në Europë.
Po të analizohet më me hollësi Vdekshmëri Perinatale, duke konsideruar dy përbërëset
e saj kryesore: vdekshmëria fetale dhe vdekshmëria neonatale, mund të përcaktohen
edhe arsyet më kryesore të vdekshmërisë së lartë. Vdekshmëria fetale
20 UNICEF etj.: “Gjendja perinatale në Kosovë”, 2005
Figura 4.3: Numri vdekjeve perinatale në vite
Numri i vdekjeve
1300
1100
900
700
500
300
100
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Numri i vdekjeve fetale
Numri i foshnjave te vdekura ne javen e pare
Numri i vdekjeve perinatale
Burimi:Spitali i Gjakovës 2006
Figura 4.4: Vdekshmëria perinatale sipas viteve
Vdekshmeria ne %
35
30
25
20
15
10
5
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Shkalla e vdekshmerise perinatale
Shkalla e vdekshmerise fetale
Shkalla e vdekshmerise neonatale
Burimi:Spitali i Gjakovës 2006
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
65
4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS

4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS
66 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
varet shumë nga kushtet ekonomike e sociale të familjes. Kujdesi për nënën gjatë
shtatzënisë përfshirë ushqyerjen, trajtimin e saj social, përkujdesjen shëndetësore
dhe konsultimin mjekësor, janë disa nga treguesit më kryesorë që lidhen me të.
Në rastin e vdekshmërisë neonatale këtyre faktorëve u shtohet edhe asistenca
mjekësore gjatë lindjes, kujdesi i familjes për fëmijën e porsalindur dhe konsultimi
i specializuar mjekësor.
Shihet qartë se në vitin 2000 numri i vdekjeve fetale është pothuajse i njëjtë me
atë të vdekjeve neonatale. Më pas, të dy këta tregues kanë pësuar zvogëlim të
dukshëm por zvogëlimi i numrit të vdekjeve neonatale është më i madh. Në vitin
2005 janë regjistruar 262 vdekje neonatale kundrejt 390 që është numri i vdekjeve
fetale. Shkalla e vdekshmërisë fetale për vitin 2000 ishte 14.5 vdekje për 1000 lindje
ndërsa për vitin 2005 zbriti në 13.25. Kjo gjë dëshmon për rritjen më të madhe të
kujdesit gjatë dhe pas lindjes, ndërkohë që ndërgjegjësimi për domosdoshmërinë
e kujdesit për nënën shtatzënë vazhdon të progresojë shumë më ngadalë.
Sipas të dhënave të vitit 2005, shkaqet më të shpeshta të vdekshmërisë fetale janë:
(i) Komplikimi gjatë shtatzënisë, që përfaqëson rreth 46 % e rasteve; (ii) Asfiksimi
në lindje, që përfaqëson rreth 14.8% të rasteve; dhe (iii) Anomalitë kongjenitale,
që përfaqësojnë rreth 9.7 % të rasteve. Për të njejtin vit, shkaqet më të shpeshta
të vdekshmërisë neonatale janë: (i) Prematuriteti që përfaqëson rreth me 54%,
anomalitë kongjenitale 25 %, shkaqet tjera perinatale 8 %, asfiksionet 4 % dhe
shkaqet tjera 1 %.
Në vdekjet neonatale kanë ndikim të madh edhe shumë lëshime në kushtet e
transportit të foshnjave të porsalindura prej materniteteve rajonale. Inkubatorët
transportues apo zinxhiri i ngrohtë nuk janë aplikuar në mënyrë rutinore e të
drejtë. Në disa raste punonjësit e neonatologjisë nuk janë në gjendje të masin as
temperaturën e të porsalindurve të transferuar. Ka një mungesë bashkëpunimi
dhe rrjetëzimi ndërmjet materniteteve të gjitha niveleve të kujdesit shëndetësor.
Nuk ka raport kthyes dhe përcjellje të porsalindurve të referuar prej niveleve më
të ulëta në nivele më të larta dhe anasjelltas.
Figura 4.5: Vdekshmëria perinatale në vitin 2005
sipas komunave
40.0
35.0
30.0
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
-
36.2
18.0
7.9
Në Komunën e Gjakovës shkalla e Vdekshmërisë Perinatale në vitin 2005 ishte
17.5 vdekje për 1000 lindje. Kësaj i korespondojnë rreth 38 vdekje, nga të cilat 35
kanë ndodhur në maternitet. Vlera e këtij treguesi të Komunës së Gjakovës është
më e ulët se mesatarja e Kosovës prej 22.14 dhe rreth 2 herë më e ulët se në Prishtinë,
por është rreth 2.2 herë më e lartë se në Komunën e Prizrenit (shih Figurën
4.5). Këto të dhëna tregojnë se në Gjakovë është shumë i nevojshëm edukimi dhe
përkrahja klinike për të përmirësuar cilësinë e kujdesit obstetrik dhe neonatal.
5.6
17.5
16.0
Prishtina Gjilan Prizreni Mitrovica Gjakova Peja

4.3 Vdekshmëria Foshnjore
Tabela 4.1: Vdekshmëria e fëmijëve në Kosovë dhe në vendet fqinje
Vendi
Vdekshmëria e foshnjave nën moshën njëvjeçare apo Vdekshmëria Foshnjore
në Kosovë në vitin 2000 është vlerësuar 44 vdekje për 1000 lindje të gjalla. Kjo
Shkallë vdekshmërie është më e larta në të gjitha vendet e rajonit (shih Tabelën
4.1). Kushtet e varfëra të jetesës, mos ushqyeshmëria, mjedisi i shkatërruar, dhe
mundësia e pamjaftueshme e marrjes së shërbimit të specializuar shëndetësor
vlerësohen si faktorët me ndikimin më të madh në vlerat e larta të Vdekshmërisë
Foshnjore në Kosovë. Këtyre u duhet shtuar edhe shkalla e ulët edukimit shëndetësor
të familjeve dhe nënave, e cila ndikon drejtpërdrejt në ushqyerjen dhe
shëndetin e fëmijëve.
Kështu, ushqimi me gjidhënje aplikohet për një numër të paktë fëmijësh dhe
me kohëzgjatje të shkurtër. Përqindja e të ushqyerit me gjidhënje e fëmijëve deri
në 6 muaj është mjaft e ulët, vetëm 12% 22 . Kjo përfaqëson një çështje me shumë
rëndësi sepse ushqimi i gatshëm është i kushtueshëm dhe qumështi i lopës nuk
i ka të gjitha vlerat e duhura ushqyese, ndërkohë që ushqimi vetëm nga gjiri për
gjashtë muajt e parë ofron përfitimet më të mëdha shëndetësore me shpenzimet
më të vogla.
Të dhënat e Vdekshmërisë Foshnjore në nivel komune mungojnë dhe analizat
e vdekshmërisë foshnjore bëhen mbi bazën e vlerës mesatare të Kosovës.
Megjithatë, nga vlerësimet e institucioneve shëndetësore të Komunës së Gjakovës,
mendohet se ky tregues është pak më i ulët se kjo mesatare, por gjithsesi
mbetet shumë i lartë krahasuar me vlerat e vendeve fqinjë.
4.4 Vdekshmëria Fëminore
Shkalla e vdekshmërisë
foshnjore
Shkalla e vdekshmërisë së
fëmijëve nën 5 vjeç
Vdekshmëria Fëminore shprehet me numrin e vdekjeve të grupmoshës 0-5 vjeç
për çdo 1000 lindje të gjalla. Ky tregues përfshin edhe vlerën e vdekshmërisë
foshnjore.
Të dhënat sistematike për këtë tregues mungojnë në Kosovë dhe në Komunën
e Gjakovës. Megjithatë, duke ju referuar disa burimeve të ndryshme, mund të
gjenden vlera orientuese të Vdekshmërisë Fëminore, të cilat janë nga rreth 35-40 23
deri në 69 24 vdekje për 1000 lindje të gjalla. Pavarësisht nag diferencat e mëdha
Shkalla e vdekshmërisë
amësore
Serbia 13.6 15.3 6.9
Bosnja dhe Hercegovina 7.6 8.7 9.5
Shqipëria 12.3 16.9 15
Bullgaria 14.6 15.1 19.1
Kosova 44 44 Deri 691 21 21
Kroacia 7.7 9.2 2.4
IRJ Maqedonia 14.9 12.9 6.9
Rumania 18.6 21.9 34
Burimi: UNICEF 2005
21 Demographic and Health Survey – DHS 2003.
22 UNICEF etj.: “Gjendja perinatale në Kosovë”, 2005.
23 UNICEF Kosovë, 2003.
24 Demographic and Health Survey – DHS 2003
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
67
4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS

4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS
68 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
të këtyre vlerave, ky tregues është të paktën më i lartë se 35, që është vlera e
Vdekshmërisë Foshnjore. Siç shihet Kosova ka Vdekshmëria Fëminore më të
lartë në rajon (shih Tabelën 4.1)
4.5 Vdekshmëria amësore
Shëndeti i nënës është matës i pozitës sociale dhe ekonomike të gruas, nivelit
kulturor që ajo ka për kujdesin shëndetësor, nivelit të njohurive mbi planifikimin
familjar dhe shëndetin reproduktiv. Por, shëndeti i nënës është , gjithashtu, matës
i nivelit të zhvillimit të një vendi.
Vdekshmëria amësore është numri i vdekjeve të femrave për shkaqe që lidhen
me shtatzëninë në 100 mijë lindje të gjalla. Duhet thënë se të dhënat për vdekshmërinë
amësore në Kosovë janë të pamjaftueshme dhe jo të besueshme, përderisa
nuk ka një regjistrim gjithëpërfshirës vital por përdoret vetëm qasja tradicionale
e numërimit të vdekjeve të nënave.
Ky tregues në Kosovë është në rënie të vazhdueshme. Pas rritjes dramatike gjatë
periudhës së luftës, kur ky tregues arriti në rreth 500 vdekje për 100 mijë lindje të
gjalla, ky tregues zbriti në 23 vdekje në vitin 2000 dhe 12.6 vdekje në vitin 2001 25 .
Vlerat e dhëna nga burime të tjera janë mjaft të ndryshme. Megjithatë, duke ju
referuar Tabelës 4.1 shihet qartë se ky tregues është shumë më i lartë se të gjitha
vendet e rajonit.
Nuk ka ende ndonjë sistem të besueshëm për shkaqet e vdekshmërisë së lartë
amësore në Kosovë. Por mund të bëhet analiza e disa dukurive më kryesore:
(i) Shkalla e lartë e abortimeve dhe abortet ilegale janë kontribuesit më
kryesorë në vdekshmërinë e lartë amësore dhe shkaktues të problemeve
permanente reproduktive. Abortimi vazhdon te mbetet si mënyra më
e zakonshme e kontrollimit të fertilitetit dhe, përkrah masave ligjore të
pamjaftueshme, raportohen abortime private joligjore më të vonshme dhe
dhjetë javë shtatzanije;
(ii) Niveli i njohurive të femrave mbi planifikimin familjar dhe shëndetin reproduktiv
rezulton se është mjaft i ulët. Ne vitin 2000 më pak se 20% e
grave raportonin se përdornin ndonjë lloj kontracepsioni, që është edhe
përqindja më e ulët e përhapjes në Europë. Rreth 12% e grave të grupmoshës
15-49 vjeç raportojnë se nuk kanë dëgjuar ndonjëherë për metoda
të kontraceptimit. Këto të dhëna lënë të kuptohet se ka mundësi të mëdha
për shtatzëni të hershme, abortime të pasigurta dhe braktisje të fëmijëve
26 ;
(iii) Sipas “Studimit të statusit të mikronutrientëve” gjetjet tregojnë se 95%
të grave kanë qasje në shërbimet e kujdesit antenatal. Por frekuenca e
vizitave antenatale ndryshon. Bazuar në këtë studim vetëm 25% të grave
kanë më shumë se tri vizita mjekësore të specializuara, të cilat janë menduar
si numër optimal i vizitave gjatë shtatzënisë.
Për Komunën e Gjakovës, gjithashtu, nuk ka të dhëna mbi vdekshmërinë amësore.
E vetmja e dhënë është se në maternitetin e Gjakovës nuk ka pasur vdekje
maternale prej vitit 2000 deri në vitin 2005. Por kjo nuk do të thotë se jashtë këtij
institucioni nuk ka pasur vdekje.
25 UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerezor – Kosova 2004”
26 UNFPA/SOK/OM, 2000

4.6 Sëmundjet ngjitëse
Ndodhja
Ndodhja (incidenca) e sëmundjeve ngjitëse në Komunën e Gjakovës është ende
mjaft e lartë. Në grupin e sëmundjeve të raportuara në formularin e përgjithshëm
të raportimit, gjatë vitit 2005 janë regjistruar 3705 raste të sëmundjeve
ngjitëse. Nga këto, 2291 raste nga influenca, 642 raste nga diarea akute, 142 raste
nga helmimi ushqimor, 120 raste nga variciella. Në Gjakovë këtë vit nuk janë
hasur raste të rubeoles dhe tetanosit.
Tuberkulozi
Tuberkulozi ka qenë një kërcënim i madh shëndetësor gjatë shekullit XX dhe
fatkeqësisht vazhdon të jetë i pranishëm. Përhapja e kësaj sëmundjeje ndikohet si
nga faktorët mjekësorë ashtu edhe nga ata social dhe ekonomik. Lufta në Kosovë
e ka vështirësuar gjendjen edhe më tutje. Gjatë mërgimit, shumë refugjatë kanë
jetuar në kushte mbijetese, me strese të mëdha, me mungesa të ushqimit dhe pa
trajtim mjekësor e barëra për tuberkulozin. Prandaj edhe shumica e rasteve të
reja të kësaj sëmundjeje janë të grup moshës 15-34 vjeçare.
Sipas të dhënave të vitit 2002, në Kosovë janë regjistruar rreth 68 deri 78 raste
tuberkulozi për 100 mijë njerëz 27 . Kjo shifër është rreth 3 herë më e lartë se në
Shqipëri, rreth 2 herë më e lartë se në Maqedoni dhe rreth 1.5 herë më e lartë
se në Kroaci e Bosnje Hercegovinë. Përqindja e suksesshme e mjekimit të kësaj
sëmundjeje për vitin 2001 ishte 87% dhe shkalla e vdekshmërisë nga tuberkulozi
ishte 3.5%, që i korrespondon 43 raste vdekjesh.
E njëjta dukuri shfaqet edhe në Komunën e Gjakovës. Në vitin 2005 në këtë komunë
janë të regjistruara 66 raste të sëmurësh me tuberkuloz, por nuk ka evidenca
të qarta mbi ecurinë e kësaj sëmundje në vite.
HIV/SIDA
Regjistrimi i rasteve të HIV/SIDA në Kosovë ka filluar në vitin 1986. Që nga ajo
kohë janë dalluar 47 të sëmurë me këtë sëmundje. Shumica e tyre kanë qenë
meshkuj mes moshës 30 dhe 39 vjeçare. Nga këta, deri në fund të vitit 2002 kanë
vdekur 22 të sëmurë.
Mungesa e një sistemi të mbikëqyrjes sistematike mbi këtë sëmundje të rrezikshme
e bën të pamundur njohjen e numrit të saktë të personave të infektuar me
HIV. Megjithatë, përhapja është vlerësuar të jetë më pak se 0.1% dhe, sipas klasifikimit
të UNAIDS, Kosova është një rajon me nivel të ulët të epidemive. Por në
Kosovë janë të pranishëm të gjitha elementet për një rritje të mundshme shpërthyese
të HIV/AIDS: turpi nga sëmundja dhe hezitimi për deklarimin e saj, popullsia
në moshë të re, papunësia e lartë, ndryshimet e shpejta sociale, përdorimi
i drogës, përhapja e prostitucionit, lëvizshmëria e lartë e popullsisë brenda dhe
jashtë Kosovës si dhe prania e madhe e njerëzve të komunitetit ndërkombëtar.
Të gjithë këta faktorë janë të pranishëm edhe në Komunën e Gjakovës. Prandaj
përmirësimi i nivelit të njohurive të rinisë në Gjakovë mbi HIV/SIDA dhe praktikat
e seksit të sigurt është një nevojë urgjente. Me gjithë përpjekjet e strukturave
shtetërore dhe OJQ-ve për ndërgjegjësimin e të rinjve, faktet tregojnë se rinia
ende ballafaqohet me vështirësi në qasjen e njohurive cilësore për praktikat e seksit
të sigurt. Mbetet shumë për të bërë për të përkrahur fushatat e vetëdijesimit
për parandalimin e HIV-it të drejtuara kah rinia dhe të udhëhequra nga rinia, si
dhe për të nxitur debate publike mbi këto probleme.
27 UNDP: “Ku do të jemi në vitin 2015”. Prishtinë, 2003
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
6
4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS

4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS
70 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
4.7 Institucionet e kujdesit shëndetësor
Sektori publik
Sistemi shëndetësor në Komunën e Gjakovës është i organizuar ne 3 nivele:
(i) Niveli Primar - Aktualisht në Gjakovë funksionon një qendër kryesore, 9
qendra të tjera dhe 15 ambulanca e mjekësisë familjare. Në këto institucione
shëndetësore punojnë 29 specialistë për mjekësinë familjare;
(ii) Niveli Sekondar – Këtu përfshihet Spitali Rajonal “Isa Grezda “, me 566
punonjës, nga të cilët 72 specialistë, 5 teknikë të lartë të mjekësisë, 312 infermiere
dhe 177 punonjës jo mjekësorë. Spitali ka 470 shtretër dhe shërbimet
e kirurgjisë, gjinekologjisë, urologjisë, mjekësisë interne, ortopedisë,
oftalmologjisë, ORL-së, sëmundjeve infektive, pulmologjisë, pediatrisë
dhe neuropsikiatrisë. Gjatë vitit në spital mjekohen mbi 16000 pacientë
dhe kryhen mbi 2300 lindje, realizohen mbi 2500 operacione kirurgjikale,
rreth 130000 vizita nga mjekët specialistë dhe kryhen mbi 1700 endoskopi;
(iii) Niveli terciar – Përfshin Institutin e Mjekësisë së Punës, i cili ofron shërbime
të nivelit terciar për të gjithë qytetarët e Kosovës. Këtu janë të punësuar
85 punonjës, nga të cilët rreth 15 specialistë, si dhe ka kabinete të
pulmologjisë, kardiologjisë, gjinekologjisë, neurologjisë dhe diagnostikës.
Gjate një viti në këtë institut realizohen rreth 60000 vizita dhe shërbime të
specializuara ekzaminuese dhe diagnostike.
Fig. 4.6: Qasja në shërbimin shëndetësor në Komunën
e Gjakovës 28
Qasja në shendetësi
31%
69%
Burimi: Anketa e CBDC 2006
Në qytetin e Gjakovës funksionon Qendra për Shëndet Mental dhe Shtëpia Mbrojtëse
për rastet psikiatrike, si dhe dega e Institutit Kombëtar për Shëndet Publik,
si autoritet që ka përgjegjësinë e analizës dhe monitorimit të situatës higjienikeepidemiologjike
të qytetit.
Objektet shëndetësore në Komunën e Gjakovës
Të kënaqur
Të pakënaqur
Mund të thuhet se gjendja e objekteve të institucioneve shëndetësore të nivelit
të parë është përgjithësisht e mirë. Të gjitha objektet ekzistuese janë rinovuar
dhe rindërtuar dhe kanë burime njerëzore të trajnuara dhe të aftësuara për punë.
Megjithatë, është rreth 7.97% e popullsisë, për të cilën qendra më e afërt shëndetësore
është më larg se 5 km. (shih Tabelën 4.2). Ky tregues është i krahasueshëm
me mesataren e Kosovës, por është shumë më i lartë se ne Prishtinë. Si masa më
të shpejta konsiderohen ndërtimi i ambulancave familjare në viset rurale si në
Dardani, në Korenicë dhe në Babaj Bokes.
Me vënien në punë të objektit të përfunduar së voni, në Spitalin e Gjakovës janë
krijuar kushte shumë më të mira se më parë në shërbim të gjithë rajonit.
28 “Anketa mbi përfshirjen sociale në Gjakovë”, shtator 2006.

Tabela 4.2: Qasja në qendrat shëndetësore
Komuna Qendra më e afërt shëndetësore është më larg se 5km. %
Prishtina 0.41
Gjakova 7.97
Skenderaj 27.81
Kosova 8.125
Zona rurale 14.23
Zona urbane 0.69
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004”
Sektori privat shëndetësor
Sektori privat shëndetësor kryesisht është i organizuar në ambulanca të vogla
të specializuara me nga 1 apo 2 specialistë dhe të pajisura më mjetet më të domosdoshme
për punë. Më të shumta janë ambulancat private stomatologjike, që
punësojnë me shumë se një stomatolog.
Ne sektorin farmaceutik ekzistojnë 18 barnatore private dhe 2 barnatore publike.
Furnizimi me barna kryesisht është i kënaqshëm, sidomos në barnatoret private,
ku llojshmëria dhe cilësia e medikamenteve është më e mirë.
Mangësitë kryesore
Megjithëse procesi i reformës në shëndetësi në Komunën e Gjakovës ka arritur
rezultate të dukshme, cilësia e pamjaftueshme e shërbimit shëndetësor mbetet
pengesa kryesore për të arritur standarde bashkëkohore në kujdesin shëndetësor,
veçanërisht kur është fjala për kujdesin ndaj nënës dhe fëmijës. Cilësia e shërbimit
lidhet veçanërisht me këta faktorë:
(i) Cilësia dhe shpërndarja e personelit shëndetësor – Megjithëse cilësia e personelit
shëndetësor vlerësohet si adekuate, mbetet shumë për të bërë për
përshtatjen e tyre me metodat bashkëkohore të diagnostikimit dhe mjekimit.
Kjo duhet bërë sidomos për personelin që shërben në zonën rurale. Kështu,
vihet re se shkathtësitë joadekuate dhe të pamjaftueshme të potencialeve
njerëzore, ndikojnë në tejmbushjen e repartit gjinekologjik dhe obstetrik në
Gjakovë, ku një numër i madh shtatzënash vijnë prej rajoneve qe nuk kanë
maternitete të veta. Në spitalin e Gjakovës vijnë pacientë nga rrethet e Pejës,
Klinës, Rahovecit, Malishevës dhe pjesës veriore te Shqipërisë, nga Bajram
Curri dhe nga malësia. Në këto kushte vihet re se personeli dhe pajisjet e
këtij materniteti nuk i përballojnë dot të gjithë vizitorët e rajonit. Po kështu,
është problem mungesa e neonatologëve në nivelet dytësore dhe tretësore
të kujdesit shëndetësor. Numri i infermiereve dhe mamive është, gjithashtu,
i tepërt por rishpërndarja e tyre është më se e nevojshme. I njëjti problem
është me gjinekologët dhe obstetrit. Numri i tyre është i mjaftueshëm,
madje i tejkalon nevojat, por shpërndarja e tyre nuk është adekuate dhe kjo
ndikon në funksionimin jo të plotë të disa materniteteve, për shkak se ato
nuk kanë fare gjinekolog ose kanë më pak sesa duhet.
(ii) Mungesa e pajisjeve adekuate - Cilësia e shërbimeve të kujdesit shëndetësor
ndikohet, gjithashtu, nga pajisjet mjekësore. Në përgjithësi maternitetet
në komunë i kanë pajisjet obstetrike më themelore. Sidoqoftë, ka mungesë
të pajisjeve teknologjike specifike, por që janë të domosdoshme për kujdesin
parësor dhe dytësor shëndetësor. Kështu, ka mungesë të inkubatorëve
në nivelet dytësore të kujdesit shëndetësor, ndërkohë që ka tepricë të tyre
dhe nuk përdoren në nivelet parësore të kujdesit shëndetësor. Kjo kërkon
vlerësim të mëtejshëm të gjendjes dhe rishpërndarje të tyre.
(iii) Mungesa e një qendre për trajtimin e diabetit – Bazuar në problemin e
shfaqur tek komuniteti, është më se e domosdoshme që të ndërtohet një
qendër për trajtimin e diabetit sidomos për pensionistët me diabet.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
71
4
SHËNDETI I NËNËS DHE FËMIJËS

Kapitulli i Pestë
MJEDISI I QËNDRUESHËM
“Mjedisi dhe zhvillimi i qëndrueshëm” është Objektivi 7 Zhvillimor i Mijëvjeçarit.
Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e zhvillimit
lokal dhe kthimi në të kundërt i prirjes së humbjes së burimeve mjedisore,
përgjysmimi brenda vitit 2015 i numrit të njerëzve pa furnizim me ujë të rrjedhshëm
të pijshëm, ndalimi i degradimit dhe rritja e sipërfaqes së mbuluar me pyje dhe sipërfaqen
e tokës së mbrojtur për të ruajtur diversitetin biologjik janë ndër synimet më
kryesore të këtij objektivi. Në Komunën e Gjakovës, problemet më kryesore mjedisore
lidhen me mbrojtjen e burimeve natyrore, veçanërisht të pyjeve, tokës bujqësore dhe
lumenjve, mbrojtjen e ajrit dhe të ujit të pijshëm nga ndotjet, si dhe me rehabilitimin
e disa zonave të nxehta mjedisore. Një vëmendje të posaçme këtu kërkojnë zonat e
minuara, zonat e ndotura nga uraniumi, shesh depozitimet e mbetjeve të ngurta
dhe mbetjet industriale. Zgjidhja tërësore e këtyre problemeve kërkon angazhim të
strukturave të pushtetit qendror e lokal, burime të konsiderueshme financiare dhe
ndërgjegjësim të publikut për mbrojtjen e mjedisit. Disa nga këto probleme, siç është
ai i ndotjes nga minat dhe nga uraniumi, nuk mund të zgjidhen pa ndihmë ndërkombëtare.
Gjithsesi, edhe në kushtet e kufizimeve financiare, është e mundur që brenda
vitit 2015 gjendja e mjedisit të ndryshojë tërësisht.
Problemet që lidhen me garantimin e një mjedisi të qëndrueshëm në Komunën
e Gjakovës janë të shumta dhe zgjidhja e tyre kërkon angazhim të strukturave
të pushtetit qendror e lokal, si dhe pjesëmarrje serioze të komunitetit. Për disa
nga çështjet e rëndësishme mjedisore kërkohen, gjithashtu, investime të konsiderueshme,
që mund të tejkalojnë edhe mundësitë buxhetore qendrore e lokale.
Prandaj, përzgjedhja e atyre problemeve që kanë ndikimin më kryesor në mjedis
dhe janë të mundshme për t’u zgjidhur, mund të ishte një përpjekje e parë realiste
drejt përmirësimit të gjendjes. Kjo nuk do të thotë aspak se probleme të tjera të
grumbulluara ose të reja janë të parëndësishme, por çështjet e analizuara në këtë
kapitull konsiderohen thjesht si më parësoret për t’u zgjidhur.
5.1 Mbrojtja e burimeve natyrore
Një numër i madh familjesh në Kosovë, veçanërisht në zonën rurale, e kanë bazuar
jetesën tek burimet natyrore. Kështu, në zonën rurale rreth 90% e familjeve
kanë tokë në pronësi, 55% kanë bagëti, rreth 15% jetojnë me prodhimet vetjake
dhe rreth 20% e bazojnë ekonominë e tyre në prodhimet e pylltarisë 29 (shih Figurën
5.1). Si rrjedhim, mbrojtja e burimeve natyrore merr një rëndësi të dyfishtë.
Ajo lidhet me garantimin e mjedisit të qëndrueshëm por edhe me të ardhurat e
ekonomive familjare.
Mbrojtja dhe zhvillimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore është një problem i
rëndësishëm edhe për Komunën e Gjakovës. Natyra dhe ambienti e bëjnë këtë
komunë një rajon shumë të larmishëm dhe të pasur. E rrethuar me pyje, male,
bjeshkë dhe kullota të pasura në pjesën perëndimore, me fusha dhe tokë pjellore
dhe lumin Drini në pjesën lindore dhe me lumenj të tjerë, Gjakova paraqet një
rajon me pasuri e mundësi të mëdha për tu zhvilluar.
Ruajtja e tokës bujqësore
Në Kosovë ka rreth 577 mijë hektarë tokë bujqësore cilësore, e cila, veçanërisht
vitet e fundit, ka filluar të dëmtohet e të degradojë nga ndërtimet pa kriter dhe
29 ABEF, 2003
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
73
5
MJEDISI I QËNDRUESHËM

5
MJEDISI I QËNDRUESHËM
74 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Figura 5.1: Varësia e ekonomive familjare nga burimet natyrore
Përqindja e popullates
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
gërryerja prej lumenjve dhe përrenjve. Komuna e Gjakovës ka rreth 14741 ha tokë
të punueshme dhe struktura e tokës bujqësore (shih Tabelën 5.1) i krijon kushte
shumë të volitshme për një zhvillim ekonomik intensiv.
Tabela 5.1: Struktura e tokës bujqësore në Gjakovë
Kulturat bujqësore Sektori shoqëror (ha) Sektori individual
(ha)
Gjithsej
(ha)
Ara – kopshte 5.518 9.223 14.741
Pemë 4 480 484
Vreshta 175 150 325
Kullota 5.448 1.706 7.154
Livadhe 865 5.851 6.707
Male 17.435 8.829 26.264
Gjithsejtë 29.445 26.239 55.684
Burimi: Kuvendi Komunal – Departamenti i Agrikulturës, 2005
66.3
89.6
Të gjithë Rural
38.6
55.4
14.7
10.2 10
Kanë tokë Kanë bagëti Bujqësi Bazohen në
ekzistenciale prod. pyjore
Me gjithë këto resurse natyrore, bujqësia përballet me problemin e humbjes së
tokës bujqësore. Në mungesë të evidencave të sakta, vlerësime të përafërta tregojnë
se në Komunën e Gjakovës për çdo vit humben rreth nga 35 hektarë tokë
bujqësore. Kjo shkaktohet nga ndërtimet pa leje të banesave, pishinave, fushave
të futbollit, pikave të shitjes së karburantit, depove etj., si dhe, veçanërisht kohët
e fundit, dukuria e erozionit të tokës. Të gjitha këto ndikojnë në zvogëlimin
e sipërfaqeve bujqësore dhe humbjen e cilësisë së tokës, duke dhënë pasoja në
nivelin ekonomik të familjeve, nga ulja e sasisë së prodhimeve bujqësore, dhe në
degradimin e dukshëm të mjedisit.
Analizat më të hollësishme të gjendjes së degradimit të tokës bujqësore në nivel
komune tregojnë se tre janë faktorët që japin ndikimin më të madh negativ:
(i) Prerja e pakontrolluar e pyjeve. Në të gjithë Kosovën vlerësohet se ka më
tepër se 12 mijë ha. pyje të dëmtuara nga zjarret dhe prerjet e pakontrolluara.
Të dhënat në nivel komune mungojnë por vlerësimet tregojnë se
dëmtimet e pyjeve janë të konsiderueshme;
(ii) Erozioni i tokës. Ky është i pranishëm në Komunën e Gjakovës sikundër
në të gjithë territorin e Kosovës. Erozioni shfaqet në forma të ndryshme si
gërryerje sipërfaqësore e tokës, gërryerje e brigjeve të lumenjve dhe përrenjve,
shfrytëzim i zhavorreve, shkarje dhe degradim fizik etj. Djegia dhe
prerja e pakontrolluar e pyjeve, shkatërrimi i mbulesës bimore të tokës,
20

mungesa e investimeve për ndërtimin e pritave dhe pyllëzim, janë ndër
shkaqet më të shpeshta të këtij fenomeni;
(iii) Mungesa e planifikimit urban. Zvogëlimi i vazhdueshëm dhe humbja
e tokës bujqësore ndikohen shumë nga zhvillimet e paplanifikuara e të
pakontrolluara urbane, të cilat janë rezultat i drejtpërdrejt i mungesës
së planeve zhvillimore urbane dhe i mungesës së kontrollit të zbatimit
të ligjit. Plani më i fundit i zhvillimit urban të Gjakovës është përgatitur
rreth 20 vjet më parë dhe nuk është përditësuar për të marrë parasysh
zhvillimet e reja e mjaft të vrullshme urbane, ekonomike e shoqërore
Një rëndësi të veçantë për ruajtjen e tokës bujqësore merr edhe konsolidimi i
saj. Në shkallë vendi ka rreth 577 mijë hektarë tokë bujqësore cilësore por madhësia
mesatare e fermave është 2.2 - 4 ha për familje të ndara në 6 - 8 ngastra.
Me konsolidimin e tokës arrihet grupimi i ngastrave në sipërfaqe më të mëdha
dhe krijohen kushte më të mira për ruajtjen dhe shfrytëzimin optimal të tokës.
Konsolidimi përfshin matje të reja të tokës, formësim të ri të ngastrave, rregullim
i marrëdhënieve pronësore, krijimi i kadastrës së tokës, hartimin e planeve të
zhvillimit urban, veçanërisht për banesat, rrugët dhe zonat industriale.
Ndalimi i degradimit të pyjeve
Sipas të dhënave zyrtare të vitit 2003 pyjet mbulojnë rreth 455 mijë hektarë apo
41% të sipërfaqes së Kosovës 30 . Krahasuar me vendet e tjera të rajonit, Kosova ka
përqindjen më të lartë të zonave të mbuluara me pyje (shih Tabelën 5.2). Më pak
se një e treta e zonës pyjore mund të konsiderohet e shëndetshme dhe produktive,
gati 1/3 është e ekspozuar ndaj prerjeve të pakontrolluara dhe në rreth 17%
të sipërfaqes pyjet janë pyje me status degradimi. Nga sipërfaqja e pyllëzuar,
rreth 33.7% janë pyje në pronësi private.
Edhe Komuna e Gjakovës ka një sipërfaqe të konsiderueshme të mbuluar me
pyje, të cilat janë përqendruar më shumë në pjesën verilindore dhe në pjesën
perëndimore. Rreth 67% e pyjeve janë në pronësi të sektorit shoqëror dhe 33%
janë me pronësi private.
Tabela 5.2: Pyjet dhe zonat e mbrojtura
Vendi
Pjesa e mbuluar me pyje
në %
Zona në mbrojtjen e biodiversitetit
në %
Vlerat mesatare të CO2 së
çliruar në ton
Shqipëria 36 4 n.a
Bosnje Hercegovina 45 0.5 3.88
Kroacia 32 7.5 4.06
Kosova 41 4.27 5.5
Maqedonia 36 7 4.14
Burimi: UNDP, 2004
Në Komunën e Gjakovës pyjet zënë këto territore kryesore:
(i) Pyjet e Pashtrikut (Rajoni i Hasit, Damjanit dhe Zylfajt);
(ii) Pyjet e Qerretit (Rajoni i “Rekës së Keqe”, Devës dhe Morinës);
(iii) Pyjet e Majës (Rajoni i “Rekës së Keqe”, Morinës dhe Batushës);
(iv) Pyjet e Dushkajës (Rajoni Qerimit dhe Jablanicës).
30 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor, 2003.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
75
5
MJEDISI I QËNDRUESHËM

5
MJEDISI I QËNDRUESHËM
76 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Të dhënat kryesore mbi sipërfaqen pyjore, volumin drusor dhe klasat e cilësisë
së lëndës drusore për Komunën e Gjakovën janë treguar në Tabelën 5.3, e cila i
referohet Inventarit Pyjor (FAO – 2003). Shihet se potenciali drusor i komunës
është rreth 628 mijë m3 lëndë drusore. Nga kjo, vetëm rreth 11% e lëndës drusore
është e cilësisë së parë dhe pjesën më të madhe, rreth 77% e zë lënda drusore e
cilësisë së tretë. Kjo do të thotë se, nga njëra anë është e domosdoshme të tregohet
një përmbajtje shumë e madhe për shfrytëzimin e pyjeve në lëndë drusore të
cilësisë së parë dhe nga ana tjetër të përqendrohet puna në mirëmbajtjen e pyjeve
të tjera për të rritur cilësinë e tyre.
Tabela 5.3: Pyjet dhe prodhimi pyjor
Pyjet dhe prodhimi pyjor Sasia
Sipërfaqja pyjore 26800 Ha
Toka e tjera pyjore 400 Ha
Kullosat 6200 Ha
Volumi i lëndës drusore 628456.80 m3
Nga ky volum: Klasa e parë 69599.47 m3
Klasa e dytë 72036.43 m3
Klasa e tretë 486820.90 m3
Burimi: Inventari Pyjor, FAO - 2003
Në kundërshtim me këtë kërkesë, Komuna e Gjakovës pëson në mënyrë të vazhdueshme
humbje drastike të sipërfaqes pyjore, e cila vjen nga prerjet ilegale pa
kriter të drurëve, nga zjarret masive dhe nga sëmundjet e vegjetacionit (drurit)
Ngrohja e popullsisë mbetet një çështje thelbësore që lidhet më mbrojtjen e pyjeve.
Sot përdoren për ngrohje energjia elektrike dhe lënda drusore.
Edhe pse mbulimi me energji elektrike është i lartë si në Kosovë ashtu edhe në
Gjakovë me 99 % të ekonomive familjare të mbuluara me energji, furnizimi është
shumë i pasigurt. Reduktimet e rregullta të rrymës elektrike kanë shkaktuar
nevojën e përdorimit të stufave me dru, që është një burimi i madh i prerjes së
drunjëve dhe ndotjes së brendshme të ajrit. Kjo situatë parashikohet të përkeqësohet
më tej me aktivizimin e industrisë, e cila do të konsumojë sasi akoma më të
mëdha energjie.
E gjithë kjo do të përmirësohej sikur shtëpitë e Gjakovës të ishin të kyçura në
ngrohtoren e qytetit, gjë që do të ulte shpenzimet e energjisë elektrike, do të pakësonte
shkatërrimin e pyjeve dhe mjedisi do të ndotej më pak. Por paraprakisht
duhet të bëhet rritja e kapaciteteve të ngrohtores dhe kyçja kolektive.
Kështu, sipas Drejtorisë për Pylltari në Gjakovë vetëm për ngrohje nevojiten
rreth 37500 m3 dru në vit. Kjo sasi druri sigurohet çdo vit nga pyjet në pronësi
shoqërore, nga sektori privat nga trevat tjera brenda Kosovës ose nga importi. Por,
duket qartë se kjo është një shifër shqetësuese përballë potencialit drusor relativisht
të kufizuar krahasuar me këto nevoja, që në mungesë të një regjimi të rreptë
ligjor në mbrojtje të pyjeve, lë shtigje për abuzime në prerjet e drurëve. Mungesa e
certifikimit të pyjeve është një faktor më shumë që favorizon abuzimin.
Mbrojtja e parqeve
Megjithëse në të gjithë Kosovën ka një numër të konsiderueshëm parqesh natyrore
dhe parqesh në zonat urbane, sipërfaqet e mbrojtura me ligj si parqe kombëtare
janë të kufizuara. Sot ato zënë një sipërfaqe prej vetëm 46247 ha apo vetëm

eth 4.3% të sipërfaqes (shih Tabelën 5.2), kur mesatarja botërore është 11.7%.
Kjo lë një pjesë të madhe të mjedisit natyror pa mbrojtje të veçantë dhe të ekspozuar
ndaj rrezikut ngase degradimi, i cili vjen prej ndërtimeve të pakontrolluara,
prerjes pa kriter për lëndë djegëse, shfarosjes së bimëve të rralla mjekësore, gërmimit
të rërës dhe zhavorrit në shtretërit e lumenjve, djegies masive nga pakujdesitë
etj.
Në Komunën e Gjakovës shtrihen rreth 320 mijë m² parqe natyrore dhe rreth 50
mijë m² parqe urbane:
(i) Parku natyror Kodra e Qabratit me sipërfaqe 200,000 m².
(ii) Parku natyror i Shkukëzës me sipërfaqe 120 mijë m²
(iii) Parku i Lirisë me sipërfaqe 40 mijë m²;
(iv) Parku Nënë Tereza me sipërfaqe 9 mijë m²;
(v) Parku në lagjen Orize me sipërfaqe 1.5 mijë m²;
Asnjë nga këto parqe nuk gëzon ndonjë status të veçantë mbrojtjeje. Po kështu,
masat për mirëmbajtjen e tyre janë mjaft të pakta. Përveç parkut në qendër
të qytetit të Gjakovës, parqet tjera nuk mirëmbahen si nga mos vetëdijesimi i
qytetarëve ashtu edhe nga mungesa e mjeteve financiare.
Lumenjtë
Shumica e lumenjve në Kosovë janë të ndotur. Analizat e mostrave të marrë
tregojnë se uji i freskët nga lumenjtë është me ndotës bakteriologjikë dhe, në disa
rajone industriale, edhe me metale të rënda si plumbi e zinku, dhe nuk mund të
përdoret pa përpunim paraprak as për nevoja industriale. Burimet kryesore të
ndotjes janë derdhjet industriale të shkarkuara pa kriter.
Ndotja e lumenjve kontribuon më tej në ndotjen e tokës, nëpërmjet sistemeve
të ujitjes, por mund të ketë, gjithashtu, ndikim në ndotjen e ujit të pijshëm,
megjithëse tani për tani studimet mungojnë për këtë aspekt. Nga një studim i
hershëm i vitit 1989 vlerësohej se rreth 74% e puseve të zonës rurale kishin nivele
të papranueshme të ndotjes bakteriologjike të ujit. Këto konfirmohen edhe nga
vlerësime të mëvonshme të veçanta nga inspektimet sanitare, si dhe nga studime
mbi vdekjet e fëmijëve nga diarea, të cilat konsiderohet se kanë një varësi të drejtpërdrejt
nga ndotja e ujit të pijshëm.
Komuna e Gjakovës është e pasur me lumenj mirëpo ata përveç që nuk mirëmbahen,
edhe dëmtohen nga shfrytëzimi i i zhavorreve, shkarkimi i drejtpërdrejt i
ujërave të zeza dhe nga hedhja pa asnjë kontroll e mbeturinave.
Shfrytëzimi pa kriter i shtrateve të lumenjve për zhavorre mbetet një nga problemet
më shqetësuese aktuale. Gjatë vitit 2005 u dhanë leje të përkohshme
shfrytëzimi për këtë veprimtari për 29 operatorë. Monitorimi i tyre është i pakët
dhe mundësitë e kontrollit janë të kufizuara. Kështu është prishur shtrati i lumit
Erenik prej Shishmonit deri në grykëderdhje, si dhe lumi Drini i Bardhë prej
Kramovikut deri në Rogovë.
Njëherit lumenjtë janë duke u ndotur edhe nga ujërat e zeza ku në lumin Erenik
bëhen derdhje të drejtpërdrejta në tri pika: në Gjakovë vendshkarkimi bëhet në
Orizën Jugore ndër Urën e Re, në Duzhnje te Ura e Devës dhe Raqë. Në lumin
Krena bëhen dy derdhje të ujërave të zeza, njëra në Osek Pashë dhe tjetra në
Dujakë. Në përroin e Janoshit derdhja bëhet te Ura e Janoshit. Ndërkaq në lumin
Drini i Bardhë bëhet një derdhje me proces të trajtimit të ujërave të zeza me basen
për kullim në Rogovë.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
77
5
MJEDISI I QËNDRUESHËM

5
MJEDISI I QËNDRUESHËM
78 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
5.2 Ndotja e ajrit dhe e ujit të pijshëm
Ajri
Kosova mbetet një nga vendet me ndotje të madhe të ajrit në Evropën Jug-Lindore,
megjithëse kjo ndotje duket të jetë zvogëluar në 15 vitet e fundit për shkak
të pakësimit të veprimtarive industriale dhe vendimit të UNMIK për mbylljen
pas luftës të disa objekteve ndotëse industriale. Vlerësohet se shkarkimet e C02 në
Kosovë janë rreth 5.5 ton përkundrejt 4.14 ton në Maqedoni, 4.06 në Kroaci, 4.06 në
Serbi, 3.86 në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe 3.85 në Rumani (shih Tabelën 5.2).
Trafiku është një burim në rritje i ndotjes së ajrit, veçanërisht në zonat urbane.
Numri i makinave është duke u rritur në mënyrë të shpejtë dhe shumica e tyre
nuk janë në përputhje me standardet Europiane. Ato janë të vjetra dhe të importuara
si makina të dorës së dytë, duke përdorur benzinë pa katalizator (konvertor
katalitik). Për këtë arsye dhe për shkak të gjendjes së infrastrukturës rrugore që
shkakton bllokime të lëvizjes së automjeteve, sasia e gazrave ndotës të shkarkuar
në atmosferë i tejkalon normat e lejuara.
Në Gjakovë, gjendja e keqe e rrugëve brenda komunës dhe e rrugëve lidhëse i rrit
së tepërmi mundësitë e ndotjes së ajrit nga automjetet dhe pluhuri. Në Tabelën
5.4 jepet një pasqyrë përmbledhëse e gjendjes së rrugëve. Rrugët e asfaltuara nuk
janë të mirëmbajtura. Por me e keqe është gjendja e rrugëve të fshatrave, sidomos
të fshatrave në thellësi, siç janë rrugët në fshatrat e rajonit të Dushkajës dhe në
fshatrat në kufi me Shqipërinë, të cilat janë në gjendje të mjerueshme dhe gjatë
dimrit janë të pakalueshme, duke lëne të izoluar fshatra të tëra të këtij regjioni.
Tabela 5.4: Gjendja e rrugëve brenda Komunës së Gjakovës dhe e rrugëve lidhëse
Rrugët kryesore Gjatësia Gjendja e sotme
Rruget urbane 133 km 96 km rrugë të asfaltuara në pjesën urbane
Uji i pijshëm
37 km rrugë urbane të shtruara ende me zhavorr
Gjakovë – Prishtine 87 km Kjo rrugë nuk është në gjendje të mirë, megjithëse është më e frekuentuara. Ajo
përshkohet për mëse dy orë, në vend të pak më shumë se një orë që duhet të
zgjasë normalisht.
Gjakovë – Pejë 36 km Është në një gjendje relativisht të mirë, por, për shkak të strukturës së dobët të
asfaltit pas reshjeve ka nevojë për tu riparuar, duke e bërë të vështirë kalimin.
Gjakovë – Prizren 37 km Kjo është e vetmja rrugë, e cila edhe pse është me vetëm dy korsi, është e ndërtuar
me standarde të qëndrueshme.
Gjakovë – kufi me Shqipërinë 12 Kjo rrugë është në gjendje të mirë deri ne Bajram Curr, por e pakalueshme tutje
sepse mungon një pjesë e rrugës me gjatësi prej 37 km në anën e Shqipërisë
Rrugë rurale 200 km Mbi 130 km të kësaj rruge nuk janë të asfaltuara
Në vitin 2003 mesatarisht rreth 44% e popullsisë së Kosovës kishte qasje furnizimi
me ujë me gyp qendror ose burim kryesor uji (shih Figurën 5.2). Në zonat rurale ky
tregues ishte vetëm 7% dhe familjet furnizohen kryesisht me ujë nga puset. Duke
qenë se në zonën rurale 60% e popullsisë përdor puse të pambrojtura e të cektë
dhe se rreth 3/4 e puseve rezultojnë me nivele të papranueshme të ndotjes bakteriologjike
të ujit, popullsia është në një shkallë të madhe e ekspozuar ndaj sëmundjeve,
që kanë si shkak këtë ndotje. Ndërprerjet e furnizimit me ujë janë gjithashtu
një problem i zakonshëm në zonat urbane me sistem qendror furnizimi me ujë, si
rezultat i lidhjeve të shumta ilegale dhe ndërprerjeve të rrymës elektrike.

Në Komunën e Gjakovës këta tregues janë pak më të përmirësuar se mesatarja
e Kosovës, por gjithsesi mbeten shumë të lartë (shih Tabelën 5.5). Kështu, rreth
42.8% e popullsisë së komunës nuk ka qasje furnizimi me ujë me gyp qendror ose
burim kryesor uji dhe rreth 18% e popullsisë ka puset si burim kryesor uji.
Tabela 5.5: Furnizimi me ujë në Gjakovë
Familje Gjilani Gjakova Peja Prizreni Prishtina Ferizaj
Pa gyp qendror ose burim kryesor uji 70.3 42.8 54.2 34.1 42.8 64
Burim kryesor i ujit janë puset 40.5 17.9 39.2 24.0 30.2 52.9
Nuk ka banjë me ujë në shtëpi 49 35.1 32.4 44.6 32.6 55.1
Kanë WC fushore 49.0 35.1 29.5 44.1 32.6 55.1
Burimi: Banka Botërore, “Vlerësimi i varfërisë në Kosovë”, qershor 2005.
Në Gjakovë, gjithashtu, nuk ka trajtim të ujërave të zeza. Sistemet e kanalizimit
praktikisht nuk ekzistojnë në zonat rurale, por edhe pse qyteti e ka një sistem të
tillë me gjatësi prej 45 km në gjendje të mirë, nuk bëhet derdhja në impiantin me
kapacitet shumë të vogël, të ndërtuar gjatë viteve ’70, i cili gjendet tërësisht jashtë
funksionit. Kështu që praktikisht nuk ka asnjë trajtim të ujërave të zeza. Mosfunksionimi
i impiantit shkakton ndotjen e lumenjve dhe të ujërave nëntokësore,
duke ndikuar në pastërtinë e ujit të pijshëm dhe në bimësinë përreth.
5.3 Zonat e nxehta mjedisore
Depozitimi i mbeturinave të ngurta
Figura 5.2: Furnizimi me ujë dhe sistemi i ujërave
të zeza
Uji dhe trajtimi i tij
50
Përqindja e popullsisë
40
30
20
10
0
Uji
Ujërat e zeza
Kosova Viset Rurale
Sipas vlerësimeve të GTZ, në Kosovë prodhohen 1.2 kg. mbeturina të ngurta për
frymë në ditë dhe kësaj sasie i korrespondon rreth 3.2 m3 për frymë në vit. Këtu
përfshihen përveç mbeturinave shtëpiake edhe mbeturinat e aluminit, qelqit,
plastikës, tekstilet etj. Menaxhimi i mbeturinave është përmirësuar dukshëm dhe
në disa komuna si Prishtinë, Pejë, Prizren, Gjilan, Mitrovicë, Podujevë, Ferizaj,
Dragash dhe Zveçan janë ndërtuar deponi të mbeturinave (sheshdepozitime) rajonale
të nivelit të lartë. Por në shumë komuna të tjera deponitë e mbeturinave
janë të vjetra dhe afër zonave të banuara.
Në Gjakovë, deponia e mbeturinave të ngurta gjendet vetëm 2 kilometra larg
qytetit dhe kjo largësi vazhdon të zvogëlohet si rezultat i zgjerimit të zonës urbane
dhe krijimit të vendbanimeve joformale. Ky është një burim i madh ndotje,
po të konsiderohet se shpesh mbeturinave u vihet zjarri nga persona të pandërgjegjshëm
për përfitime individuale.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
7
5
MJEDISI I QËNDRUESHËM

5
MJEDISI I QËNDRUESHËM
80 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Mungesa e mbledhjes së mbeturinave është gjithashtu një çështje e rëndësishme
dhe një burim shtesë i ndotjes së ujit. Pajisjet dhe transporti janë ende të pamjaftueshme
për mbledhje të rregullt dhe depozitim të mbetjeve komunale. Në
Kosovë vetëm 10% e familjeve raportojnë se mbeturinat e tyre mblidhen nga kamionët
dhe vetëm 27.5% e tyre se kanë kontejnerë në rrugë. Infrastrukturat e
përzgjedhjes, përpunimit dhe riciklimit të mbetjeve të ngurta nuk kanë filluar të
ndërtohen.
Zonat e minuara
Përgjatë vijës së kufitare me Shqipërinë ekzistojnë zona të ndotura nga minat 31
(shih Figurën 5.2), të cilat paraqesin një rrezik të përhershëm për njerëzit dhe
bagëtinë. Siç shihet, shumë nga zonat e ndotura (të ngjyrosura në figurë me të
kuqe) nuk janë çminuar ende.
Figura 5.3: Harta e shtrirjes së minave
Ndotja nga Uraniumi
Komuna e Gjakovës ka një çështje mjedisore mjaft të veçantë, që e klasifikon atë
si një pikë të nxehtë mjedisore të Kosovës. Bazuar në Raportin e Programit për
Mjedisin të Kombeve te Bashkuara 32 , zona e Gjakovës është nga më të ndoturat
në Kosovë nga predhat e uraniumit. Në Raport përcaktohen 39 vendndodhje të
ndotjes me uranium të varfëruar, nga të cilat 30 në zonën urbane (ish garnizoni
ushtarak pranë Kishës Katolike në Gjakovë) dhe 9 në Liqenin e Radoniqit, uji i të
cilit përdoret si ujë i pijshëm për qytetin e Gjakovës dhe për disa fshatra.
31 KFOR, 2005
Figura 5.4: Zonat e ndotura nga predhat e uraniumit
32 UNEP, “Depleted Uranium in Kosovo”, 2001.

Efektet e ekspozimit ndaj uraniumit të varfëruar janë radiologjike dhe kimike,
por ato varen shumë nga doza dhe koha e ekspozimit. Rreziqet nga ndotja e
përgjithshme e zonave të depërtimit të predhave janë të papërfillshme. Përkundrazi,
pikat e lokalizuara me përqendrim të lartë ndotjeje (zakonisht ato shtrihen
në një sipërfaqe me përmasa 20cm x 20cm) paraqesin rrezikshmëri për shëndetin,
veçanërisht kur predha ka shpërthyer. Në këtë rast uraniumi i varfëruar mund
të ndotë ujërat nëntokësore dhe bimësinë për rreth, por rreziku më i madh është
kur dikush bie në kontakt fizik me pikën e ndotur ose me dheun e tejngopur me
ndotës. Rrezikshmëria më e lartë është kur predhat preken me dorë nga njerëzit.
Në këtë rast duart ndoten dhe një pjesë e vogël e uraniumit të varfëruar mund të
absorbohet nga trupi i njeriut.
Megjithëse studimet e plota mungojnë, mendohet se tashmë në Gjakovë janë hasur
raste të veçanta të pasojave të mundshme të ndikimeve mjedisore shtesë, apo
të mbetura ndaj shëndetit të njeriut si dhe problemet shëndetësore tek banorët
para 2-3 vjetësh të lidhura ngushtësisht me cilësinë e ujit të pijshëm nga Liqeni i
Radoniqit.
Masat më kryesore që rekomandohet të merren janë: (i) Përcaktimi me saktësi
i zonave dhe identifikimi i shpërndarjes së predhave; (ii) Grumbullimi i predhave;
(iii) Dekontaminimi i zonave, me përparësi i atyre pranë vendbanimeve;
(iv) Kontrolli periodik i cilësisë së ujit përreth zonave të ndotura; (v) Thellimi i
studimeve për të qartësuar pasiguritë shkencore që ekzistojnë mbi pasojat; dhe
(vi) Informimi me hollësi i publikut mbi zonat e ndotura, shkallën e rrezikshmërisë
dhe masat mbrojtëse.
Sidoqoftë predhat nga uraniumi i varfëruar duhet të trajtohen njëjtë si trajtohen
minat.
Mbetjet industriale
Edhe pse industria nuk e ka atë aktivitet që kishte më parë, ajo ende paraqet
rrezik potencial (edhe në rast të aktivizimit të plotë) për ndotjen e mjedisit. Pikat
e nxehta mjedisore për shkak të këtyre ndotjeve janë:
(i) Fabrika e metaleve “Metaliku”: Në momentin e aktivizimit paraqet një
faktor ndotës i ujërave të lumit Ereniku dhe i ujit të puseve përreth;
(ii) Një pjese e territorit në fshatin Devë ku ka qene aktive miniera e Devës, e
cila është e mbuluar me mbetje nga pasurimi i kromit. Kjo fushë e madhe
e mbuluar me mbetje nuk ka qenë kurrë objekt trajtimi dhe paraqet rrezik
të përhershëm për shëndetin e banorëve dhe mjedisin;
(iii) Material ndërtimor (Decan) është faktor ndotës i ujërave të lumenjve që
kalojnë përreth Gjakovës dhe i ujit të puseve përreth.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
81
5
MJEDISI I QËNDRUESHËM

Kapitulli i Gjashtë
QEVERISJA E MIRË
“Qeverisja e mirë” është një Objektiv shtesë Zhvillimor i Mijëvjeçarit, i përzgjedhur
posaçërisht për Komunën e Gjakovës, duke qenë se përmirësimi i qeverisjes në
nivel lokal konsiderohet si një faktor kyç për të garantuar zhvillimin ekonomik e
shoqëror të komunës. Thelbi i punës për qeverisjen e mirë është kuptimi nga të gjithë
se përmirësimi i qeverisjes është një proces i dyanshëm. Nga njëra anë ai kërkon forcimin
e kapaciteteve të strukturave të pushtetit lokal për të hartuar e zbatuar me sukses
politikat e zhvillimit ekonomik e shoqëror të komunës dhe për të marrë përsipër
përgjegjësi të reja në kuadrin e reformës së decentralizimit të pushtetit. Nga ana tjetër,
duhet kuptar se nuk mund të ketë qeverisje të mirë pa pjesmarrjen e qytetarëve në qeverisje,
gjë që kërkon ndërgjegjësimin e publikut për rolin dhe përgjegjësitë e tij në qeverisjen
e komunës, institucionalizimin e pjesëmarrjes së publikut në vendimmarrje
dhe forcimin e rolit të organizatave të shoqërisë civile në këtë proces pjesëmarrjeje.
6.1 Struktura dhe përgjegjësitë e qeverisjes lokale
Forma e qeverisjes lokale në Kosovë është Komuna. Komuna rregullon dhe udhëheq
çështjet publike brenda territorit të saj për të siguruar kushte për jetë normale
dhe të qetë për të gjithë banorët. Ajo kujdeset, gjithashtu, për çështje me
interes të përgjithshëm që ndërlidhen me komunën dhe nuk mund të shqyrtohen
vetëm nga pushteti qendror apo ndonjë organ tjetër. Territori i Komunës është i
përbërë nga disa fshatra. Komuna e Gjakovës ka në përbërje të saj 31 fshatra.
Kuvendi i Komunës është organi më i lartë përfaqësues i komunës (shih Figurën
6.1), i cili zgjidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë. Në Komunën e Gjakovës
Kuvendi ka sot 41 delegatë, që përfaqësojnë parti të ndryshme politike. LDK dhe
AAK kanë aty numrin më të madh të vendeve, përkatësisht 41.47% dhe 24.39%
(shih Figurën 6.2). Kuvendi i Komunës emëron Komitetin për Politikë e Financa,
Komitetin e Komuniteteve dhe Komitetin për Ndërmjetësim me anëtarë të Kuvendit.
Këto Komitete mund të kooptojnë edhe anëtarë jashtë Kuvendit, por këta
nuk mund të përbëjnë kurrsesi shumicën dërrmuese të Komiteteve.
Veprimtaria e pushtetit lokal drejtohet nga Kryetari i Komunës dhe nga dy
Nënkryetarë, të cilët zgjidhen nga Kuvendi i Komunës nga përbërja e këshilltarëve
të tij. Kjo veprimtari realizohet përmes administratës së komunës, e cila
drejtohet nga Kryeshefi Ekzekutiv dhe Bordi i Drejtorëve. Në Bordin e Drejtorëve
bëjnë pjesë drejtorët e 13 Drejtorive, të cilat formojnë strukturën organizative të
administratës së komunës.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
83
6
QEVERISJA E MIRË

6
QEVERISJA E MIRË
Drejtoria për
Administratën e
Përgjithshme
Drejtoria për
planikim urban
dhe rural
Drejtoria për
buxhet e nancë
Avokati Publik
84 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
ASAMBLEA KOMUNALE
Kryetari i Komunës
Nënkryetari Nënkryetari
Drejtoria për arsim
e shkencë
Drejtoria për siguri
civile dhe Gatishmëri
emergjente
Kryeshe
ekzekutiv
Bordi i drejtorëve
Drejtoria për
Kulturë Rini
e Sport
Drejtoria për
shëndetësi
Drejtoria për
çështje pasurore
e juridike
Figura 6.1: Struktura e qeverisjes lokale në Komunën e Gjakovës
Drejtoria për
Zhvillim Ekonomik
Drejtoria për
Kadastër, etj.
Drejtoria e
Bujqësisë
Drejtoria për
inspektim
Drejtoria për
shërbimet publike
Prej tyre, 6 janë Drejtori me përgjegjësi sektoriale (sektori i arsimit, shëndetësisë,
bujqësisë, shërbimeve publike, planifikimit urban dhe kulturës, rinisë e sporteve),
4 janë me funksione ndërsektoriale (buxhet-financa, zhvillimi ekonomik,
çështjet pasurore dhe kadastra) dhe 3 janë me funksione të përgjithshme (administrata,
inspektimi dhe siguria civile).
Figura 6.2: Përfaqësimi i partive politike në
Asamblenë Komunale të Gjakovës
UDGJ
AAK
Komuna e Gjakovës në territorin e vet është përgjegjëse dhe ushtron pushtetin
mbi këto aktivitete kryesore 33 : (i) Afrimin e kushteve themelore për zhvillimin
e qëndrueshëm ekonomik të çdo bashkësie vendore; (ii) Sigurimin dhe mirëmbajtjen
e rrugëve, shtratit të lumenjve, parqeve publike etj.; (iii) Planifikimin urban,
të fshatit dhe shfrytëzimin e tokës; (iv) Lëshimin e lejeve për ndërtim dhe
zhvillime tjera; (v) Mbrojtjen e mjedisit; (vi) Afrimin e shërbimeve lokale dhe
infrastrukturës duke përfshirë furnizimin me ujë , ujësjellësin dhe kanalizimin,
përpunimin e ujërave të zeza, rrugët lokale, si dhe planet për ngrohje lokale;
(vii) Shërbimet publike, duke përfshirë shërbimet e zjarrfikësve dhe emergjencës;
(viii) Udhëheqjen e pronës së komunës; (ix) Shkollimin paraprak fillor dhe të
mesëm; (x) Kujdesin primar shëndetësor; (xi) Shërbimet sociale dhe strehimin;
33 Statuti i Komunës së Gjakovës – 2004.
PDK
PLK IRDK
PDSHK
LDK

dhe (xii) Lëshimin e lejeve për shërbime dhe pajisje, duke përfshirë argëtimin,
ushqimin, tregjet, shitjet në rrugë, transportin lokal publik dhe shërbimet e taksistëve,
gjuetinë e peshkimin, restorantet dhe hotelet. Pushteti qendror mund ti
delegoje kompetenca plotësuese komunës brenda suazave të autoritetit të pushtetit
qendror me kusht që ti sigurohen komunës burimet financiare plotësuese
përkatëse. Pushteti qendror mund të ushtrojë mbikëqyrje administrative nëpër
komuna për të siguruar respektimin e ligjit dhe sistemit rregullues, duke përfshirë
ruajtjen e standardeve të pranuara.
6.2 Decentralizimi i përgjegjësive
Megjithë hapat pozitive që janë bërë, në Kosovë ende shumica e përgjegjësive
janë të përqendruara tek pushteti qendror. Ndarja dhe mënyra e administrimit të
buxhetit publik (shih Tabelën 6.1) është një prej treguesve të shkallës së decentralizimit.
Aktualisht vetëm rreth ¼ e buxhetit shkon tek pushteti vendor ndërkohë
që rreth ¾ e buxhetit menaxhohet i përqendruar, ku përfshihet edhe buxheti i
alokuar për institucionet me fuqi të rezervuar, mbi të cilat Kuvendi apo Qeveria
e Kosovës nuk kanë autoritet menaxhimi.
Tabela 6.1: Ndarja e buxhetit publik në Kosovë
Institucionet përfituese Të punësuarit
2004
Të punësuarit
2003
Buxheti
në Euro
Buxheti
në %
Institucionet e IPQV-së 17286 16357 289 045 594 45.71
Institucionet e Fuqive të rezervuara 17968 16371 167 498 508 26.48
Komunat 42150 175 781 460 27.79
Shuma 632 325 922 100.00
Burimi: MEF, “Buxheti i Konsoliduar i Kosovës – 2004”
Nga pikëpamja e të ardhurave, Komuna mbledh të hyra në përputhje me ligjet
dhe udhëzimet e pushtetit qendror, të cilat lidhen me: (i) Liçensat dhe pagesat, që
i cakton komuna; (ii) Të ardhurat nga pasuria e komunës; (iii) Gjobat apo përqindja
e gjobave; dhe (iv) Tatimi mbi pronën. Kuvendi i Komunës me vendim të
posaçëm mund të caktojë edhe burime të tjera të të hyrave.
Orientimi ndaj decentralizimit të përgjegjësive drejt pushtetit vendor është tashmë
një fenomen mbarë botëror për vendet demokratike. Ky proces udhëhiqet
nga parimi se sa më afër komunitetit të shërbejnë, aq më mirë punojnë shtetarët.
Decentralizimi ka tre boshte kryesore: (i) Lokalizimi i përgjegjësive për dhënien e
shërbimeve; (ii) Administrimi i të ardhurave dhe shpenzimeve publike; dhe (iii)
Zbritja në nivel lokal e fuqive vendimmarrëse.
Decentralizimi është formë dhe proces qeverisjeje. Një qeverisje e mirë e decentralizuar,
sigurisht, kushtëzohet nga qeverisja e mirë në nivel qendror, e cila përfshin
mekanizmat dhe proceset që e aftësojnë shoqërinë të arrijë një zhvillim më
të shpejtë e të qëndrueshëm.
Qeverisja e mirë e decentralizuar përfshin format dhe procedurat që i japin
mundësinë shoqërisë të arrijë sa më parë në nivel lokal objektivat e zhvillimit ekonomik
e shoqëror. Me këtë pikësynim dhe në bazë të rekomandimeve të Këshillit
të Europës 34 në Kosovë janë duke u ndërmarrë një seri masash që synojnë decentralizimin
e përgjegjësive nga pushteti qendror tek ai komunal për përmirësimin e
shërbimeve ndaj publikut dhe afrimin e qeverisjes tek publiku. Kjo reformë është
në përputhje të plotë me kërkesat e Kartës Europiane të Vetëqeverisjes Vendore,
34 “Refoprma e vetëqeverisjes lokale dhe e administrimit publik ne Kosovë”, Raport i Misionit të Decentralizimit
të Këshillit të Europës, 2003.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
85
6
QEVERISJA E MIRË

6
QEVERISJA E MIRË
86 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
e cila është një Traktat shumëpalësh i Këshillit të Europës, që përmbledh parimet
më të mira të qeverisjes vendore dhe shërben si model për t’u zbatuar nga çdo
vend. Me përcaktimin e Statusit, edhe Kosova do të jetë palë e kësaj Karte, kështu
që përfshirja e saj që tani në procesin e decentralizimit i shërben më së miri kësaj
të ardhmeje të afërt. Aspektet më kryesore të kësaj reforme janë:
(i) Menaxhimi i shërbimeve publike nga vetë komuna;
(ii) Rritja e përgjegjësive financiare të komunave, në mënyrë që ato të kenë
mundësi të mbledhin dhe administrojnë vetë më shumë të ardhura se deri
sot;
(iii) Rritja e rolit të publikut në qeverisjen lokale dhe veçanërisht e pjesëmarrjes
së tij në vendimmarrje.
Në këtë këndvështrim, Komuna e Gjakovës duhet të përgatitet në dy aspekte:
(i) Të marrë dhe administrojë përgjegjësitë që i transferohen nga reforma e
decentralizimit;
(ii) Të zhvillojë kapacitete administrative të afta për të zbatuar me sukses dhe
me transparencë të plotë përgjegjësitë e reja.
Nëse decentralizimi zbatohet me efektivitet, ai mund të jetë një nga mekanizmat
më të rëndësishëm për afrimin e qeverisjes tek njerëzit, duke rritur besimin
e publikut ndaj sistemit, mundësuar mbikëqyrjen më të afërt të qeverisjes dhe
përmbushur më mirë interesat e njerëzve.
6.3 Demokracia lokale
Përfaqësimi efektiv i qytetarëve në qeverisje nuk garantohet vetëm me ushtrimin
e të drejtës së pjesëmarrjes në zgjedhje, edhe në rastet kur këto zhvillohen
plotësisht të lira, të barabarta e të drejta. Përtej zgjedhjeve, mekanizma të tjera
janë të domosdoshme për tu zbatuar, në mënyrë që të zhvillohet dhe respektohet
demokracia lokale dhe qeverisja të reflektojë siç duhet nevojat dhe aspirata
e qytetarëve. Qeverisja e mirë kushtëzohet nga: (i) Zgjerimi i pjesëmarrjes dhe
përfaqësimit të publikut në qeverisje; dhe (ii) Ndërtimi i aleancave në mesin e
shoqërisë civile, sektorit privat dhe mediave për të arritur një pjesëmarrje dhe
përfaqësim sa më të gjerë të qytetarëve. Thelbi i demokracisë lokale është pjesëmarrja
e publikut në qeverisje dhe hapi i parë për të arritur këtë është rritja e
transparencës së vendimmarrjes dhe administrimit në nivel komune.
Kur pjesëmarrja dhe përfaqësimi arrijnë nivele të kënaqshme, krijohen kushte qe sistemet
demokratike qeverisëse të jenë shumë më efektive në menaxhimin e zhvillimit
ekonomik dhe shpërndarjen e drejtë të përfitimeve prej tij, zhvillimin shoqëror,që
respekton të drejtat e individit dhe ato të shoqërisë, dhe në arritjen e një kohezioni
të kënaqshëm social. Kur pjesëmarrja dhe përfaqësimi janë në nivele shumë të ulta,
shfaqen e përforcohen probleme shoqërore të mprehta si zhvillimi i pabarabartë ekonomik
e social, varfëria ekstreme, korrupsioni dhe keqpërdorimi i pushtetit.
Bazuar në këto parime, politikat më prioritare të zhvillimit të qeverisjes në Kosovë
janë: (i) Krijimi i një sistemi qeverisjeje të bazuar në barazinë dhe respektimin e të
drejtave të njeriut për të gjithë qytetarët e Kosovës; (ii) Sigurimi i një qeverisjeje
kompetente me funksione e përgjegjësi të qarta si në pushtetin qendror ashtu
edhe në pushtetin lokal, duke realizuar një koordinim efektiv midis tyre; (iii)
Zhvillimi i instrumenteve dhe zbatimi i masave për nxitjen e transparencës dhe
luftimin e korrupsionit; (iv) Zhvillimi dhe zbatimi i kuadrit ligjor në dobi të zhvillimit
të shpejtë ekonomik e shoqëror; (v) Siguria që veprimet e ndërmarra në
dobi të zhvillimit ekonomik e shoqëror të vendit janë të integruara në zhvillimin
e rajonit dhe të Bashkimit Europian.

Në Kosovë, mundësia e të gjithë njerëzve, pavarësisht nga niveli i të ardhurave
apo gjendja etnike, racore, fetare ose gjinore, që të marrin pjesë, negociojnë, ndikojnë,
dhe të kërkojnë përgjegjësi nga institucionet lokale konsiderohet e pamjaftueshme.
Nevoja e përmirësimit theksohet edhe në “Standardet për Kosovën”
kur flitet për funksionimin e institucioneve demokratike dhe sundimin e ligjit.
Përfundimet tregojnë se ka pasur zhvillim pozitiv por disa sfida mbesin ende.
UNMIK-u ka vendosur një kornizë ligjore që nxit një shoqëri demokratike dhe
sundim të ligjit, barazia gjinore nxitet në institucionet zyrtare shtetërore dhe
pjesëmarrja dhe përfaqësimi i minoriteteve etnike është e garantuar me anë të
Kornizës Kushtetuese.
Megjithatë, transparenca më e madhe në menaxhimin publik mbetet e penguar
nga mungesa e të dhënave të plota e cilësore administrative. Partneriteti në mes
të aktereve kryesorë të komunitetit (kuvendit komunal, komunitetit te biznesit
dhe shoqërisë civile) është ende në nivel jo të mjaftueshëm. Po kështu, një tregues
kryesor i shtrirjes së përgjegjësisë së institucioneve publike ndaj qytetarëve është
ekzistenca e korrupsionit. Kjo është një barrë regresive, që shkakton humbje në
të hyra të sektorit publik dhe dekurajon grupet më të rrezikuara në shoqëri, që të
përfitojnë më shumë nga mbështetja e shërbimeve publike. Korrupsioni konsiderohet
si problem i rëndësisë së mesme deri të lartë, varësisht nga sektorët, dhe
ka gjasë të ndikojë në mënyrë të pabarabartë tek shtresat e ndryshme të popullatës,
më shumë tëk të varfrit.
Shkalla e ulët e pjesëmarrjes së publikut duket edhe në rezultatet e anketës me
qytetarët e Kosovës. Siç shihet, më pak se 7% e të pyeturve kanë marrë pjesë në
diskutime publike dhe në nisma qytetare, ndërkohë që më pak se 1% e tyre kanë
marrë pjesë në zbatimin e projekteve të pushtetit vendor ose ndjehen përfitues
prej këtyre projekteve (shih Tabelën 6.2). Këto hulumtime tregojnë se shkalla e
kënaqësisë së publikut për punës së institucioneve lokale mbetet ende në nivele
shumë të ulta.
Tabela 6.2: Shkalla e pjesëmarrjes qytetare në Kosovë
Ka zbatuar
projekt të
OJQ-ve
Ka qenë përfitues
i projekteve të
OJQ-ve
Ka zbatuar projekt
të pushtetit
vendor
Ka qenë përfitues
i projekteve
të pushtetit
vendor
Ka marrë pjesë
në diskutime
publike
Ka marrë
pjesë në nisma
qytetare
Ka nënshkruar
peticion
1.7% 2% 0.7% 0.8% 6.7% 6.4% 6.1%
Burimi: UNDP, “Raporti i Zhvillimit Njerëzor – Kosova 2004
Në nivel komune ekzistojnë disa rregulla që lidhen me demokracinë lokale.
Kështu, në Komunën e Gjakovës, Kuvendi i Komunës mund të shërbehet me çdo
formë konsultimi dhe pjesëmarrje publike 35 të tilla si: (i) Fushata informuese dhe
publicitet për nxitjen e programeve dhe aktiviteteve komunale; (ii) Kontakte me
qarqe të zgjedhura për ta vënë në sprovë dhe për ta diskutuar politikën përkatëse;
(iii) Anketa që lidhen me zbatimin e politikave komunale, ku do të përfshihen,
përveç të tjerash, informues kyç, si dhe klientë dhe qytetarë të prekur nga kjo
politikë; (iv) Shpallje publike dhe propozime lidhur me politikën apo projekt
rregulloren , duke e ftuar publikun në pjesëmarrje dhe prezentim; (v) Kontakte
dhe takimet me grupet e interesit ; (vi) Takime publike; (vii) Seanca publike; (viii)
Hetime publike; (ix) Studime për vlerësimin e ndikimit të politikave komunale;
(x) Komitete këshillëdhënëse; dhe (xi) Referendume.
Kuvendi i Komunës, gjithashtu, duhet të konsultohet me publikun, duke
shfrytëzuar mënyra të ndryshme të konsultimit dhe pjesëmarrjes së publikut të
tilla si: (i) Fushata informative për të krijuar opinione pozitive për propozimet
e bëra; (ii) Kontakte me qarqe të zgjedhura dhe palë të interesuara për të vënë
35 Statuti i Komunës së Gjakovës – 2004.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
87
6
QEVERISJA E MIRË

6
QEVERISJA E MIRË
88 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
në sprovë dhe për ta diskutuar propozimin; (iii) Shpallje publike të propozimit ,
duke ftuar paraqitjen e propozimeve dhe duke lejuar së paku katërmbëdhjetë ditë
për pranimin e tyre; dhe (iv) Studime dhe vlerësime të ndikimit të opinioneve.
Përveç kësaj, komuna së paku dy herë në vit duhet të organizojë tubime
publike me qytetarët. Në tubimet publike përfaqësuesit komunalë informojnë
pjesëmarrësit për çështje që i përkasin interesit të përbashkët për zhvillimin
e jetës dhe politikës komunale. Tubimet janë të karakterit të hapur dhe në to
mund të marrin pjesë të gjithë të interesuarit. Në këto tubime mund të merren
nisma, të jepen propozime , apo sugjerime për zgjedhjen e çështjeve të caktuara.
Njëra prej këtyre mbledhjeve duhet të mbahet gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit
kalendarik, ndërsa tjetra gjatë gjashtëmujorit të dytë të po atij viti. Nëse gjatë
vitit mbahen vetëm dy mbledhje publike, atëherë duhet të ketë një interval prej
së paku dy muajve ndërmjet dy mbledhjeve. Koha, dita dhe vendi ku mbahet
tubimi publik shpallet përmes mjeteve të informimit dy javë para mbajtjes së
mbledhjes. Shpalljen publike e bënë komuna. Tubimet publike janë të hapura për
përfaqësuesit e mediave. Kryetari dhe të gjitha komitete e Kuvendit të Komunës
kanë të drejtë, gjithashtu, për të caktuar konsultime dhe pjesëmarrje publike për
çdo çështje brenda kompetencave të tyre. Mënyra me të cilën do të zhvillohet
konsultimi apo pjesëmarrja duhet t’i bëhet me dije publikut së paku 14 ditë
para.
Kuvendi i Komunës për çështje të caktuara organizon edhe referendume.
Referendumi iniciohet nga Kuvendi i Komunës apo me kërkesë të së paku 10 %
të votuesve të regjistruar në zgjedhjet komunale. Çdo propozim për mbajtjen e
referendumit duhet të përcillet me një arsyetim të bazuar së bashku me: (i) Pyetjen
e parashtruar për vendimin që kërkohet përgjigja, e cila mund të jetë”PO” ose
“JO” apo “PËR” ose “KUNDËR”; (ii) Vlerësimi mbi koston financiare dhe burimet
se nga cilat mjete duhet të paguhen harxhimet; (iii) Nënshkrimet emrat e plotë
dhe adresat e parashtruesve që bëjnë kërkesën për organizimin e referendumit,
kur Kuvendi Komunal nuk vepron me vetë iniciativë.
Në Komunën e Gjakovës, sikundër edhe në komunat e tjera të Kosovës, nuk
evidentohet një zbatim rigoroz i këtyre kërkesave dhe detyrimeve. Forma më
e përhapur e pjesëmarrjes qytetare ka qenë tradicionalisht protesta publike në
rrugë, gjë që shpjegohet me trashëgiminë e regjimit autoritar, që ka sunduar
Kosovën deri në vitin 1999. Kultura e pjesëmarrjes në qeverisje është një gjë e
re për shoqërinë kosovare, e cila shkallë-shkallë po i zë vendin mosbesimit ndaj
rolit që mund të luajë komuniteti në qeverisje, të kultivuar gjatë qeverisjes së
regjimit të mëparshëm.
Përveç kësaj, edhe vlerësimi se sa i përgjigjen qytetarëve institucionet lokale të
komunës dhe sa qytetarët janë të përfshirë në procesin e qeverisjes lokale është një
detyrë e vështirë. Mungesa e të dhënave të qarta administrative, me përjashtim të
disa departamenteve, kontribuon në mungesën e të dhënave dhe të transparencës
mbi cilësinë dhe koston e shërbimeve të kryera nga administrata publike. Më e
dukshme kjo mungesë transparence është tek procedurat e tenderëve publikë.
Një hap i mirë drejt një administrimi më transparent është bërë me ngritjen
pranë Kuvendit Komunal të zyrës për informim të qytetarëve, ku janë punësuar
2 gazetarë, të cilët tash për tash informojnë vetëm personelin e komunës mbi
ngjarjet që ndodhin brenda komunës. Por edhe kjo zyrë nuk funksionon si zyrë
për informimin e publikut në kuptimin e plotë të fjalës. Është hapur, gjithashtu,
zyra e deputetëve, e cila mbledh dhe adreson ankesat e qytetarëve.

6.4 Forcimi i partneritetit lokal
Zhvillimi i shpejtë ekonomik e shoqëror i Komunës së Gjakovës nuk mund të realizohet
pa siguruar një partneritet të ngushtë në qeverisjen vendore midis strukturave
të pushtetit vendor dhe shoqërisë civile. Kjo e fundit, më shpesh njësohet
më Organizatat Jo Qeveritare (OJQ) dhe shoqatat e ndryshme, ku spikat veçanërisht
Oda Ekonomike.
Shoqëria civile ka filluar të luajë një rol gjithnjë e më të madh në zhvillimin ekonomik
e shoqëror të komunës. Megjithatë, përvoja e organizatave të shoqërisë
civile është ende e kufizuar dhe jo aq shumë e zhvilluar. Nga ana tjetër, shoqëria
dhe komuniteti nuk janë shumë të njohura me rolin e rëndësishëm të këtyre
organizatave. Si rrjedhim, merr rëndësi identifikimi i nevojave më kryesore të
shoqërisë civile të komunës, të cilat lidhen me:
(i) Kulturën e pakët të vullnetarizmit, i cili mund të ishte një ndihmesë e
madhe në zhvillimin e gjithanshëm të komunës. Shumë organizata të
shoqërisë civile janë krijuar me nxitjen e donatorëve ndërkombëtarë dhe
vazhdojnë të mbështeten financiarisht prej tyre. Po kështu, vullnetarizmi
është tkurrur pas vitit 1999. Kështu që disa nga karakteristikat e një shoqërie
civile të pjekur dhe të përgjegjshme shpesh mungojnë. Si rrjedhim,
besimi i ndërsjellët, i cili është thelbësor për krijimin e marrëdhënieve të
suksesshme midis shoqërisë civile dhe publikut, strukturave të qeverisjes
lokale, medias dhe sektorit privat, po zhvillohen me ngadalësi;
(ii) Zgjerimin e dialogut midis strukturave të pushtetit lokal dhe komunitetit.
Për këtë qëllim është e nevojshme që ky dialog të institucionalizohet,
në mënyrë që të mos i lihet rastësisë. Vetëm në këtë mënyrë mund
të financohen kapacitetet e mendimit kritik dhe mendimit ndryshe. Kjo
krijon kushte për të ndihmuar pushtetin lokal me zgjidhje alternative mbi
problemet e zhvillimit ekonomik e shoqëror të komunës;
(iii) Rritjen e transparencës dhe llogaridhënies. Në përgjithësi nëpunësit publikë
nuk kanë një kuptim të qartë mbi rëndësinë e madhe të pjesëmarrjes
së publikut në qeverisjen lokale dhe mbi domosdoshmërinë e përfshirjes
së tij në procesin e vendimmarrjes. Kjo duket qartë në faktin se edhe kur
organizohen takime me publikun, shtysa kryesore është më shumë zbatimi
i obligimeve të komunës se sa nevoja për të komunikuar vërtet me
publikun për të qenë transparent me vendimet që merren dhe për të vështruar
me sy kritik çdo punë që institucionet e pushtetit vendor realizojnë.
Roli i organizatave të shoqërisë civile është thelbësor në zhvillimin e këtij
partneriteti.
(iv) Monitorimin e zbatimit të politikave të institucioneve të pushtetit qendror
e vendor. Ky është një aspekt shumë i rëndësishëm i punës së shoqërisë
civile. Vrojtimet tregojnë se më shumë përpjekje janë të nevojshme për
ndërgjegjësimin e vetë publikut mbi të drejtën që ai ka për tu njohur me
dokumentet zyrtare, si dhe mbi trajnimin e zyrtarëve publikë për të qenë
të aftë t’i shërbejnë me efikasitet publikut. Mungesa e njohjes dhe mungesa
e interesit të qytetarëve mbi rolin dhe përgjegjësitë ndaj mbarëvajtjes
së punës së strukturave të pushtetit vendor tashmë janë fenomene të qarta
në nivel komune, sikundër në të gjithë Kosovën.
(v) Përmirësimin e statusit të minoriteteve dhe të grupeve të margjinalizuara.
Në analizat e mësipërme mbi zhvillimin ekonomik dhe varfërinë,
arsimin, shërbimin shëndetësor dhe problemet e barazisë gjinore ka rezultuar
qartazi se, në veçanti komunitetin RAE, nuk gëzon kushte e mundësi
plotësisht të njëjta me pjesën tjetër të popullsisë së komunës. Strukturat
e pushtetit vendor mund të ndihmohen nga organizatat e shoqërisë civile
për ta njohur më mirë gjendjen reale të komunitetit RAE, për të kuptuar
më mirë nevojat më prioritare të tij, si dhe për të dhënë shërbime
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
8
6
QEVERISJA E MIRË

6
QEVERISJA E MIRË
0 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
ndaj këtij komuniteti. Po kështu, këto organizata mund të kontribuojnë
në ndërgjegjësimin e publikut dhe të vetë komunitetit RAE mbi të drejtat
e këtij komuniteti dhe mbi domosdoshmërinë e përmbushjes së standardeve
ndërkombëtare, që lidhen me këto të drejta.
Në Gjakovë sot veprojnë 42 OJQ lokale, të cilat janë anëtare të Forumit të OJQ-ve.
Të gjitha këto organizata e kanë selinë në zonën urbane, por veprimtarinë e ushtrojnë
në të gjithë komunën. OJQ-të varen tërësisht nga financimi i donatorëve
dhe nuk kanë asnjë përkrahje financiare nga komuna, për shkak të buxhetit të
kufizuar që ka komuna. Në Gjakovë është edhe Zyra Rajonale e Odës Ekonomike
të Kosovës, e cila mbron interesat e komunitetit të biznesit. Sindikatat e punëtorëve
në fabrika janë shuar, ndërsa disa përfaqësues të komunës janë anëtarë të
Sindikatës Rajonale. Gjithashtu një ndihmesë në të ardhmen pritet dhe nga OJQ
e sapoformuar Agjensioni për Zhvillim Lokal qëllimi i të cilës është promovimi i
investimeve dhe fuqizimi i biznesit.
Veprimtaria më e gjerë e OJQ-ve është e orientuar në këto fusha kryesore: (i)
Nxitja e barazisë gjinore; (ii) Përmirësimi i marrëdhënieve ndëretnike; (iii) Ndihmesa
në problemet psikosociale dhe (iiii) Promovimi i komunitetit dhe zhvillimi
ekonomik. Shoqëria civile, veçanërisht rinia, është përfshirë në veprimtari që
lidhen me koalicionet ndëretnike. Duke qenë se OJQ-të janë të bazuara kryesisht
tek financimi i donatorëve, ato janë më shumë të orientuara tek shërbimet, nëpërmjet
projektesh afatshkurtra, dhe qëndrueshmëria e tyre është ende e brishtë.
Shumica e kosovarëve i shikojnë OJQ-të si organizata që nuk i shërbejnë përfaqësimit
të mendimit të tyre, sepse mendojnë që ky është funksion që kryhet
nga partitë politike. Ky mendim ndryshon pak kur është fjala për koalicione të
tilla si Koalicioni i Familjeve të Personave të Zhdukur, Organizatat e Veteranëve
të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, grupet e pensionistëve etj.
Në bazë të nevojave të mësipërme, politikat më prioritare të zhvillimit të shoqërisë
civile si në nivel komune ashtu edhe në të gjithë Kosovën janë:
(i) Zhvillimi dhe zbatimi i mekanizmave që sigurojnë pjesëmarrjen aktive të
shoqërisë civile në hartimin dhe zbatimin e politikave të zhvillimit;
(ii) Krijimi i kapaciteteve institucionale (strukturat, sistemet dhe njohuritë) të
shoqërisë civile për të përmbushur përgjegjësitë e saj si partnere në hartimin,
zbatimin dhe monitorimin e politikave;
(iii) Inkurajimi i shoqërisë civile për të zhvilluar mundësi të reja të veprimtarive
ekonomike dhe punësimit, si dhe të dhënies së shërbimeve publike.

Pjesa e dytë
PËRPARËSITË E ZHVILLIMIT

2.1 Synimet Strategjike
Bazuar në analizën e hollësishme te gjendjes së Komunës së Gjakovës në këndvështrimin
e Objektivave Zhvillimore të Mijëvjeçarit, janë përcaktuar fillimisht
synimet prioritare strategjike. Këto janë përmbledhur në tabelat që vijojnë për
çdo OZHM të marrë në konsideratë. Për secilin synim janë përcaktuar, gjithashtu,
treguesit përkatës, duke marrë si bazë vlerën e sotme të tyre dhe parashikuar
vlerën për periudhat e ardhshme, deri në vitin 2015. Procesit i përzgjedhjes së
synimeve prioritare dhe i treguesve të tyre është bazuar në analizat e bëra në
pjesën e parë, duke pasur parasysh që ato të jene në harmoni të plotë me këto
dokumente kryesore:
Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit
Në Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit janë përfshirë 8 objektiva të përgjithshëm
të shoqëruara me synime e tregues, që bëjnë të mundur monitorimin e progresit
të secilit vend për zbatimin e tyre. Për secilin OZHM tashmë janë përcaktuar
edhe synime dhe tregues përkatës bazuar në kushtet konkrete të Kosovës 36 .
Strategjia e Zhvillimit të Kosovës
Dokumenti bazë i planifikimit të zhvillimit të ardhshëm të Kosovës është Korniza
e Zhvillimit Hapësinor të Kosovës 2005 – 2015. Ky dokument strategjik përmban
sfidat më kryesore të zhvillimit të sektorëve ekonomikë e socialë, mundësitë
reale për tu përballur me to, si dhe masat prioritare për t’ju përgjigjur kërkesave
të zhvillimit të secilit sektor. Ai promovon interesat e përbashkëta të banorëve të
Kosovës për një zhvillim të shpejtë ekonomik me qëllim përmirësimin e cilësisë
së jetesës, duke mbrojtur burimet dhe trashëgiminë natyrore e kulturore. Strategjia
shërben, gjithashtu, si udhëzues për përzgjedhjen e politikave të zhvillimit
të industrisë, shërbimeve, zhvillimit rural, turizmit dhe sektorëve të tjerë, si dhe
për marrjen e vendimeve për investimet publike strategjike.
Strategjia konsideron çështjet më të rëndësishme me të cilat përballet zhvillimi
i Kosovës: papunësia ne rritje të vazhdueshme, varfëria e lartë, humbja e tokës
bujqësore, infrastruktura dhe shërbimet jo adekuate, zhvillimi i pabarabartë ekonomik,
depopullimi, shfrytëzimi jo racional i burimeve natyrore, shkalla e lartë e
ndotjes dhe degradimi i mjedisit.
Strategjia është përgatitur në vijim dhe e bazuar në dokumentet më kryesore
për zhvillimin e Kosovës të tilla si: (i) Profili social-ekonomik dhe sfidat e zhvillimit
37 , që ofron bazat analitike mbi aspektet sociale, demografike, ekonomike
dhe tendencat e zhvillimit; (ii) Profili social – ekonomik dhe sfidat e zhvillimit
të Kosovës, i cili studion çështjet kryesore të rritjes ekonomike dhe kapacitetet
investuese; (iii) Memorandumi ekonomik i Kosovës 38 , i cili shqyrton mundësinë
e rritjes ekonomike të vendit, duke konsideruar kushtet për stabilitet ekonomik,
zhvillimin e shpejtë të biznesit dhe rritjen e eksporteve; (iv) Studimi i varfërisë
në Kosovë 39 , i cili analizon nivelin e varfërisë dhe masat për zbutjen e saj; dhe (v)
Kosova – bashkërendimi i politikave drejt rritjes dhe zhvillimit 40 , i cili trajton si
nje sfidë urgjente nevojën e rritjes së shpejtë ekonomike, e nevojshme për të ndikuar
në uljen e papunësisë dhe gjithpërfshirjen sociale.
36 UNDP, “Ku do të jemi në vitin 2015”, Prishtinë 2004.
37 Riinvest – Prishtinë 2004
38 Banka Botërore, Maj 2004
39 Banka Botërore, Shtator 2005
40 Fondi Monetar Ndërkombëtar, 2004
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
3

4 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Partneriteti me Bashkimin Europian
Bazuar ne Rezolutën e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara 41 , Komisioni
i Bashkimit Europian ka miratuar ne vitin 2004 parimet, prioritetet dhe kushtet
e partneritetit me Kosovën, si dhe standardet më kryesore që duhen përmbushur
nga Kosova gjatë një periudhe afatshkurtër dhe afatmesme. Sipas këtij
dokumenti, procesi i Stabilizimit dhe Asocimit mbetet kursi kryesor i zhvillimit
të gjithanshëm të Kosovës, sikundër edhe i vendeve të tjera të Ballkanit Perëndimor.
Dokumenti përmban fushat kryesore, ku duhet të përqendrohet puna
me përparësi, për të përshpejtuar procesin e integrimit europian të Kosovës, të
cilat marrin parasysh normat 42 e Bashkimit Europian. Demokracia dhe zbatimi
i ligjeve, të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve, ekonomia e tregut dhe
reformat strukturore, zhvillimi i bujqësisë, transportit, energjetikës dhe ndërmarrjeve
të vogla e të mesme, drejtësia dhe lufta kundër krimit e trafiqeve, janë disa
nga fushat më prioritare të përfshira në këtë dokument të Bashkimit Europian
2.2 Programet dhe projektet e zhvillimit
Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit janë zbërthyer në 17 synime prioritare për
Komunën e Gjakovës. Për secilin synim janë përzgjedhur programet prioritare,
të cilët janë gjithsejtë 33 programe, zbatimi i të cilëve ndikon drejtpërdrejt në arritjen
e synimeve. Këto programe janë detajuar më tej në 136 projekte orientuese
dhe për secilin projekt janë parashikuar koha e zbatimit, partnerët e mundshëm,
kostoja e përafërt, që mund të jetë investim i drejtpërdrejt ose kostoja e asistencës
për kryerjen e studimeve, dhe se kush mund të ishte financuesi kryesor i mundshëm.
Të gjitha këto të dhëna janë përfshirë në tabelat që vijojnë.
41 Rezoluta Nr. 1244, datë 10 qershor 1999
42 Këtu është fjala për acquis communitaires

OBJEKTIVI 1
ZHDUKJA E VARFËRISE EKSTREME
SYNIMET STRATEGJIKE
Treguesit
Bashkimi Europian Synimet Strategjike të Komunës së
Gjakovës
OZHM Plani Hapësinor i Kosovës
2005-2015
Vlera bazë Parashikimi
13.8% 6.9%
në vitin 2015
Përgjysmimi deri ne vitin 2015 i pjesës së
popullsisë që jeton në kushtet e varfërisë
së skajshme
Sigurimi i qëndrueshmërisë makroekonomike
dhe zhvillimi i ekonomisë
së tregut;
Ulja e shkallës së varfërisë, me theks të
veçantë ne zonat rurale e sidomos në
zonat e përcaktuara si me shkallë të lartë
të varfërisë
42.26% 22%
në vitin 2010;
12%
në vitin 2015
Zvogëlimi gradual i shkallës së papunësisë
Përgjysmimi
brenda vitit
2015 i pjesës së
popullsisë me
të ardhura më
pak se një dollar
në ditë
1:2.5
në vitin 2015
Në favor të investimeve
private
3:1
raporti i investimeve
publike me ato
private
Nxitja e investimeve private dhe në
veçanti e investimeve të huaja direkte për
të përmbysur raportin ekzistues investime
publike/investime private
Zhvillimi dhe zbatimi i një strategjie
që lufton papunësinë dhe rrit
punësimin
Zhvillimi hapësinor i balancuar dhe
shpërndarja e barabartë e përmbajtjeve
nëpër të gjitha trevat, duke siguruar qasje
në infrastrukturë për të gjithë.
Zbatimi i Kartës Europiane të Ndërmarrjeve
të Vogla e të Mesme
Sigurimi i një hapësire adekuate për
banim, si në zonat urbane ashtu edhe në
zonat rurale
10%
në vitin 2010
22.4%
në vitin 2015
0%
në vitin 2010
40%
42.8%
1.6%
Konsolidimi i tokës bujqësore Përmirësimi i kushteve të banimit, veçanërisht
në zonën rurale:
Ulja shkallë-shkalle e papunësisë, me
• Numri i shtëpive që kanë nevojë për
theks të veçantë në komunat me shkallë
rregullime të vogla e të mëdha;
papunësie më të lartë se mesatarja e
• Numri i shtëpive pa qasje në ujë të
vendit
rrjedhshëm;
• Vendbanime pa qasje në energji
elektrike
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
7

PROGRAMET DHE PROJEKTET PRIORITARE
Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 1.1:Përgjysmimi deri ne vitin 2015 i pjesës së popullsisë që jeton në kushtet e varfërisë së skajshme
0.5 Donatorët
2007 Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Donatorët
Shoqëria Civile
Identifikimi i burimeve kryesore dhe përgatitja e një baze të
dhënash për to.
1.1.1. Ngritja e efikasitetit (Vënia në
efiçiencë) e burimeve potenciale për
zhvillimin ekonomik të Komunës së
Gjakovës
1.0 Pushteti Qendror
Komuniteti i biznesit
2007-2010 Komuniteti i biznesit
Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Donatorët
Promovimi i burimeve potenciale të zhvillimit ekonomik të
Komunës së Gjakovës nëpërmjet lidhjeve rajonale e ndërkombëtare
0.5 Pushteti Vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2010 Komuniteti i biznesit
Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Organizimi i panaireve dhe konferencave promovuese të shërbimeve
dhe produkteve që ofron biznesi lokal
8 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
2.0 Pushteti Qendror
Donatorët
2007-2010 Pushteti Qendror
Donatorët
Përshpejtimi i ristrukturimit, privatizimit dhe/ose likuidimit të
ndërmarrjeve ekzistuese shtetërore

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
10.0 Biznesi privat
Donatoret
2007-2008 Biznesi privat vendas
dhe i huaj
Donatorët
Krijimi i një Fondi për Zhvillimin e Bujqësisë me theks të
veçantë në financimin e duhanit, vreshtarisë, pemëtarisë,
perimekulturës dhe bimëve mjekësore
1.1.2. Përshpejtimi i ritmeve të zhvillimit
të bujqësisë dhe blegtorisë dhe
modernizimi i përpunimit të prodhimit
bujqësor e blegtoral
8.0 Biznesi privat
Donatoret
2007-2010 Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Biznesi privat
Futja e teknologjive të reja bujqësore nëpërmjet nxitjes së krijimit
të sipërfaqeve të mëdha të tokës bujqësore nga bashkimi i
fermerëve në kooperativa.
2.5 Pushteti Qendror
Biznesi privat
Nxitja e përdorimit të farërave të përmirësuara 2007-2010 Pushteti Qendror
Biznesi privat
20.0 Biznesi privat: i huaj
2007-2008 Biznesi privat;: i huaj
Pushteti Qendror
Nxitja dhe krijimi i kushteve lehtësuese për ngritjen e një Banke
Agrobiznesi
Rehabilitimi i plantacioneve të pemëtarisë 2007-2010 Biznesi privat 10.0 Biznesi privat
1.0 Biznesi privat
Donatorët
Ngritja e një fidanishte amë 2007-2008 Biznesi privat
Donatorët
Pushteti Vendor
5.0 Biznesi privat
2007-2010 Biznesi privat
Pushteti Vendor
Rritja e sipërfaqes së mbuluar me serra, duke ngritur të paktën
10 të tilla
10.0 Biznesi privat
Donatorët
2007-2010 Biznesi privat
Donatorët
Pushteti Vendor
Nxitja e agroturizmit: trajnim i fermerëve për tu përfshirë në
biznesin e agroturizmit dhe financime në agroturizëm
8.0 Biznesi privat
Donatorët
2007-2010 Biznesi privat
Donatorët
Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Përshpejtimi i ritmeve të zhvillimit të blegtorisë nëpërmjet
rritjes së numrit të krerëve, përmirësimit racor dhe cilësisë së
ushqimit.
10.0 Donatorët
2007-2010 Pushteti Qendror
Donatorët
Krijimi i skemave të mikrokreditimit për mbështetjen e fermerëve
privatë
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 1.2: Zvogëlimi i gradual i shkallës së papunësisë
1.0 Pushteti Vendor
Donatorët
2007-2015 Pushteti Vendor
Pushteti Qendror
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Përgatitja dhe zbatimi i një strategjie lokale për përmirësimi e
mjedisit për zhvillimin e Ndërmarrjeve të Vogla e të Mesme, me
masa mbi lehtësimin e kushteve për fillimin e biznesit, rritjen
e qasjes në kreditim, garantimin e kushteve të barabarta të
konkurrencës.
1.2.1. Zhvillimi i shpejtë dhe fuqizimi i
Ndërmarrjeve të Vogla e të Mesme
10.0 Biznesi privat
Donatoret
2007-2008 Biznesi privat vendas
dhe i huaj
Donatorët
Krijimi i një Fondi për Zhvillimin e Ndërmarrjeve të Vogla e të
Mesme, me theks të veçantë në financimin e bizneseve lokale,
bizneseve familjare dhe agroindustrisë.
1.0 Pushteti Vendor
Donatorët
2007-2010 Pushteti Vendor
Pushteti Qendror
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Përcaktimi dhe zbatimi i një pakete masash nxitëse për tu
zbatuar nga Pushteti Vendor, të tilla si nxitja e biznesit familjar,
krijimi i kushteve urbanistike për zhvillimin e biznesit, promovimi
i shërbimeve dhe produkteve të NVM.
100 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
0.5 Biznesi privat.
Pushteti lokal-
Pushteti qendror
2007 Pushteti Vendor
Komuniteti i biznesit
Krijimi i rrjetit të partneritetit dhe kooperimit në bazë të
interesit reciprok në mes të partnerëve lokalë dhe partnerëve
kombëtarë e ndërkombëtarë
2.5 Pushteti Qendror
Donatorët
2007-2010 Pushteti Vendor
Pushteti Qendror
Donatorët
Shoqëria civile
Përgatitja dhe zbatimi i një strategjie lokale për nxitjen e punësimit,
me një theks të veçantë në zhvillimin e një reforme të
plotë të trajnimit profesional, për të papunët dhe të punësuarit
rishtazi, në përputhje me kërkesat e tregut lokal të punës.
1.2.2. Zhvillimi i burimeve njerëzore
për t’ju përgjigjur kërkesave të reja të
biznesit privat
0.2 Pushteti Vendor
Donatorët
2007 Pushteti Vendor
Shoqëria civile
Hartimi i një programi për punësimin sezonal jashtë Komunës
së Gjakovës dhe jasht vendit
1.5 Donatorët
Biznesi privat
2007-2010 Biznesi privat
OJQ lokale
Donatorët
Ofrimi i trajnimeve për rritje të kapaciteteve menaxhuese të
ndërmarrësve
Synuimi 1.3: Nxitja e investimeve private dhe në veçanti e investimeve të huaja direkte për të përmbysur raportin ekzistues investime publike/investime private
10.0 Pushteti Qendror
Donatorët
Krijimi i një parku industrial në Gjakovë 2007-2009 Pushteti Vendor
Pushteti Qendror
Donatorët
1.3.1. Krijimi i kushteve nxitëse për
investime të huaja direkte
2.0 Biznesi privat
Nxitja e krijimit të degëve të Bankave private në Gjakovë 2007-2010 Biznesi privat
Donatorët
Pushteti Vendor
0.3 Pushteti Vendor
Biznesi privat
2007-2009 Pushteti Vendor
Pushteti Qendror
Komuniteti i biznesit
Organizimi i takimeve të përbashkëta të bizneseve lokale dhe
ndërkombëtare
0.1 Komuniteti i biznesit
OJQ -të -
Krijimi i rrjetit të shoqatave të biznesit 2007 Pushteti Vendor
Komuniteti i biznesit
- Pushteti Vendor
Komuniteti i biznesit
OJQ -të
2007 Pushteti Vendor
Komuniteti i biznesit
Hartimi i një rregulloreje që institucionalizon komunikimin
efikas midis pushtetit vendor dhe bizneseve dhe zbatimi i saj

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 1.4: Përmirësimi i kushteve të banimit, veçanërisht në zonën rurale
10.0 Pronarët privatë
Pushteti Qendror
Donatorët
2007-2010 Pronarët privatë
Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Donatorët
Zvogëlimi i numrit të shtëpive që kanë nevojë për rregullime të
vogla e të mëdha;
1.4.1 Përmirësimi i infrastrukturës së
banimit, i furnizimit me ujë dhe me
energji elektrike
18.0 Pushteti Qendror
Donatorët
Zvogëlimi i numrit të shtëpive pa qasje në ujë të rrjedhshëm 2007-2015 Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Donatorët
4.0 Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
2007-2010 Pushteti Qendror
Pushteti Vendor
Komuniteti
Lidhja me energji elektrike e vendbanimeve që u mungon kjo
lidhje
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
101

OBJEKTIVI 2
KRYERJA UNIVERSALE E ARSIMIT FILLOR
SYNIMET STRATEGJIKE
Treguesit
Bashkimi Europian Synimet Strategjike
të Komunës së Gjakovës
OZHM Plani Hapësinor i Kosovës
2005-2015
Vlera bazë Parashikimi
Forcimi i kapaciteteve
institucionale të Kosovës
për të përshtatur politikat
dhe kuadrin ligjor përkatës
me ato të Bashkimit
Europian
Ofrimi i shërbimeve sociale e teknike
sa më afër vendbanimeve, me theks
të veçantë trevat ku këto shërbime
janë me nivel të ulët ose nuk ekzistojnë
fare.
Të sigurohet që
brenda vitit 2015
të gjithë fëmijët,
si djemtë ashtu
edhe vajzat, kudo
që janë, të kryejnë
arsimin fillor
350 nxënës
350 nxënës
2 ndërrime
493 nxënës
418 nxënës
4 ndërrime
Sigurimi deri në vitin 2010 i kushteve të përshtatshme
të mësimit, nëpërmjet përmirësimit të
infrastrukturës shkollore dhe rritjes së qasjes të
nxënësve në shkollë:
• Krijimi i hapësirave optimale shkollore (Mesatarja
nxënës për shkollë):
- Në shkollat fillore
- Në shkollat e mesme
• Ulja e numrit të ndërrimeve
102 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Rritja e dukshme deri në vitin 2015 e shkallës së
arsimimit dhe e cilësisë së nxënies:
• Shkalla e regjistrimit në arsimin fillor
• Vijimi i shkollës fillore nga romët
• Mesatarja e viteve të shkollimit
• Braktisja e arsimit fillor
• Braktisja e arsimit të mesëm
• Raporti nxënës/mësues
Përgatitja dhe zbatimi
i një strategjie që nxit
punësimin, me theks
të veçantë në formimin
profesional në përputhje
me kërkesat e tregut
Përmirësimi i kushteve të mësimit
dhe krijimi i një mjedisi të përshtatshëm
fizik për funksionimin e
sistemit arsimor
100%
100%
10.5 vite
1%
1.6%
20 nxënës
për 1 mësues
92.6%
80.11%
9.37 vite
4.71%
6.38
23.22 nxënës
për 1 mësues
10 degë
44 drejtime
8 degë
35 drejtime
Reformimi i sistemit të arsimit profesional në përputhje
me Kornizën Europiane të Kualifikimeve:
• Rritja e numrit të degëve ne shkollën teknike dhe
në shkollën profesionale;

PROGRAMET DHE PROJEKTET PRIORITARE
Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 2.1: Sigurimi deri në vitin 2010 i kushteve të përshtatshme të mësimit, nëpërmjet përmirësimit të infrastrukturës shkollore
0.20 Pushteti vendor
Donatorët
2006-2007 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
Përgatitja e studimit të zbatimit (fizibilitetit) për vlerësimin
e ngarkesës së mjediseve shkollore të gjitha niveleve të arsimit,
gjendjes fizike të tyre dhe mundësinë e shpërndarjes
optimale të shkollave
2.1.1. Përmirësimi i infrastrukturës
shkollore
5.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Ndërtimi i të paktën 10 shkollave të reja fillore, pas
saktësimit të numrit nga studimi i zbatimit (fizibilitetit)
2.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Ndërtimi i të paktën 2 shkollave të reja të mesme, pas
saktësimit të numrit nga studimi i zbatimit (fizibilitetit)
2.5 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Rehabilitimi i shkollave fillore dhe të mesme ekzistuese
sipas nevojave për rehabilitimin ose zgjerimin e tyre të
përcaktuara në studimin e zbatimit (fizibilitetit)
3.0 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Pajisja e shkollave me mjete mësimore më të domosdoshme
dhe laboratorë të lëndëve bazë
2.0 Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Sigurimi i mjediseve të nevojshme për arsimin parashkollor
sipas kërkesave të studimit të zbatimit (fizibilitetit)
1.0 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Përmirësimi i mjediseve të jashtme rekreative shkollore të
tilla si terrenet sportive dhe sipërfaqet e gjelbëruara
3.0 Biznesi privat
Pushteti qendror
Zgjerimi i hapësirës së arsimit privat 2007-2015 Komuniteti i biznesit
Pushteti qendror
Pushteti vendor
0.4 Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2010 Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Sigurimi i transportit të nxënësve dhe mësuesve, kur mjediset
shkollore janë jashtë vendbanimit
2.1.2 Përmirësimi i qasjes të nxënësve
në shkollat e zonës rurale
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
103

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 2.2: Rritja e dukshme deri në vitin 2015 e shkallës së arsimimit dhe e cilësisë së nxënies
0.1 Pushteti vendor
Donatorët
2007 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Informimi i publikut mbi gjendjen e sotme të arsimit në
Komunën e Gjakovës dhe krahasimi me traditën e shquar
arsimore
2.2.1. Rritja e interesit për të vijuar
arsimin fillor e të mesëm
0.3 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2010 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Fushata ndërgjegjësuese për prindërit dhe nxënësit,
veçanërisht në zonën rurale, mbi nevojën dhe interesin e
arsimimit të fëmijëve të tyre
- -
2007 Pushteti vendor
Komuniteti i prindërve
Përfshirja e prindërve dhe e nxënësve në qeverisjen e
shkollës
0.6 Pushteti vendor
NGO lokale
Donatorët
Komuniteti i biznesit
2007-2011 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Organizimi i kurseve të veçanta me njohuri bazë për fëmijët
dhe të rinjtë mbi 15 vjeç, veçanërisht të komunitetit rom,
që nuk kanë kryer arsimin fillor
104 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
- -
2007 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Rishikimi i kuadrit ligjor e rregullues mbi arsimin e
detyrueshëm për të siguruar angazhimin e plotë të pushtetit
vendor dhe komunitetit për zbatimin e tij
0.5 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2011 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Promovimi i mësimit të përhershëm dhe pas përfundimit të
periudhës së shkollimit të detyrueshëm
0.8 Pushteti vendor
Donatorët
Komuniteti i biznesit
2007-2015 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Integrimi në jetën shoqërore i nxënësve që kanë ndërprerë
shkollimin fillor

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
1.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2008 Pushteti qendror
Donatorët
2.2.2. Rritja e cilësisë së arsimimit Hartimi dhe zbatimi i politikave mësimore gjithëpërfshirëse
bashkëkohore
3.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2011 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Përgatitja dhe zbatimi i programeve mësimore bashkëkohore,
që nxisin shprehitë e punës dhe plotësojnë kërkesat
për shkollim të mëtejshëm
2.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Aftësimi i mësuesve për t’ju përgjigjur kërkesave bashkëkohore
të mësimdhënies
1.0 Pushteti qendror
Donatorët
Hartimi dhe zbatimi i programeve për arsimimin e hershëm 2007-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Kompletimi me tekste dhe mjete të tjera mësimore 2007-2011 Pushteti qendror - Pushteti qendror
1.5 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Biznesi privat
2007-2011 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
OJQ lokale
Biznesi privat
Zgjerimi i përdorimit të teknologjisë së informacionit nga
nxënësit dhe futja e internetit ne shkolla
Synimi 2.3: Reformimi i arsimit të mesëm profesional në përputhje me Kornizën Europiane të Kualifikimeve:
2.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2009 Pushteti qendror
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Rishikimi i programeve mësimore të arsimit të mesëm
profesional
2.3.1. Përshtatja e arsimit profesional
me kërkesat e tregut të punës
0.6 Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit OJQ
lokale
Krijimi i partneritetit midis shkollave profesionale dhe
komunitetit të biznesit
2.0 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Nxitja dhe krijimi i kushteve lehtësuese për ngritjen e
Institutit Bujqësor
0.03 Pushteti vendor
OJQ lokale
Fushata ndërgjegjësimi kundër drogës 2007 - 2008 Pushteti vendor
OJQ lokale
0.03 Pushteti vendor
OJQ lokale
2007 - 2008 Pushteti vendor
OJQ lokale
Fushata ndërgjegjësimi kundër trafikimit të qenieve
njerëzore
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
105

OBJEKTIVI 3
NXITJA E BARAZISË GJINORE DHE FUQIZIMI I
GRUAS
SYNIMET STRATEGJIKE
Treguesit
Bashkimi Europian Synimet Strategjike
të Komunës së Gjakovës
OZHM Plani Hapësinor i Kosovës
2005-2015
Vlera bazë Parashikimi
Forcimi i kapaciteteve
institucionale të Kosovës për
të përshtatur politikat dhe
kuadrin ligjor përkatës me
ato të Bashkimit Europian
Rritja e kohezionit social, duke
forcuar unifikimin e sistemit të
kujdesit social dhe reduktuar
çështjet që nxisin pabarazinë
gjinore.
Të eliminohet dallimi
midis djemve dhe
vajzave në të gjitha
nivelet e shkollimit deri
në vitin 2015
92%
9.5 vite
100%
75%
50%
0%
0%
87.64%
8.45 vite
94.27%
58.44%
22%
4.36%
2.78%
Rritja e shkallës së arsimimit të femrave dhe eliminimi
shkallë-shkallë i dallimeve midis djemve dhe vajzave në të
gjitha nivelet e shkollimit deri në vitin 2015:
• Shkalla e arsimimit të femrave mbi 15 vjeç;
• Mesatarja e viteve të shkollimit të femrave
• Shkalla e regjistrimit në arsimin fillor
• Shkalla e regjistrimit në arsimin e mesëm
• Shkalla e regjistrimit në arsimin e lartë
• Braktisja e arsimit fillor
• Braktisja e arsimit të mesëm
106 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
Rritja shkallë-shkallë deri në vitin 2015 e pjesëmarrjes së
femrave në tregun e punës dhe e shkallës së punësimit të
tyre:
• Pjesëmarrja e femrave në fuqinë punëtore
• Shkallës së papunësisë së femrave
• Shkalla e papunësisë së të rejave deri 25 vjeç
• Zvogëlimi i raportit të ardhurave mujore mes meshkujve
dhe femrave
Zhvillimi i politikave sociale
që nxisin punësimin dhe
kohezionin social dhe synojnë
zbutjen e varfërisë dhe
reduktimin e përjashtimit
social.
Fuqizimi i rolit të gruas, duke
i kushtuar rëndësi të veçantë
arsimimit dhe përgatitjes së grave
për punë profesionale.
55%
25%
30%
26.57%
49.06
81.08%
1.5 : 1
3 : 1
40%
25%
19
5
32.12%
11.11%
2
1
Fuqizimi i dukshëm brenda vitit 2015 i rolit të femrave në
vendimmarrje:
• Proporcioni i vendeve në Kuvendin Komunal
• Përqindja e menaxhereve dhe profesionisteve
• Femra drejtuese të shkollave fillore
• Femra me tituj shkencorë në Fakultetin e Edukimit

PROGRAMET DHE PROJEKTET PRIORITARE
Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 3.1: Rritja e shkallës së arsimimit të femrave dhe eliminimi shkallë-shkallë i dallimeve midis djemve dhe vajzave në të gjitha nivelet e shkollimit deri në vitin 2015
0.2 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2010 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Fushata për vetëdijesimin e shoqërisë për shkollimin e femrave,
veçanërisht në zonën rurale
3.1.1. Nxitja e familjeve për të mos
dekurajuar apo penguar shkollimin
e vajzave
0.8 Pushteti vendor
Donatorët
Komuniteti i biznesit
2007-2012 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Organizimi i kurseve të posaçme për njohuritë bazë me femrat e
moshës mbi 15 vjeç me fokus të veçantë në femrat e komunitetit
RAE.
0.4 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2015 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Veprimtari ndërgjegjësuese me vajzat e reja për t’i inkurajuar ato
të vijojnë shkollën e mesme e të lartë
3.1.2. Nxitja e femrave për të vijuar
shkollën në të gjitha nivelet
1.0 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
2007-2011 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Komuniteti i biznesit
Masa nxitëse e lehtësuese (të tilla si bursa, transport e libra falas
etj.), posaçërisht për femrat që vijojnë shkollën e mesme e të lartë
me fokus të veçantë në femrat me banim në zonën rurale
Synimi 3.2: Rritja shkallë-shkallë deri në vitin 2015 e pjesëmarrjes së femrave në tregun e punës dhe e shkallës së punësimit të tyre
0.2 Pushteti vendor
Donatorët
Fushata për vetëdijesimin e shoqërisë për punësimin e femrave 2007-2010 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
3.2.1. Nxitja e pjesëmarrjes së femrave
në tregun e punës
0.3 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2011 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Programe për rritjen e shkallës së informimit të grave rreth tregut
lokal të punës dhe mundësive e procedurave të punësimit
0.2 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2008 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Fushata për vetëdijesimin e femrave për tu regjistruar si punëkërkuese
në Qendrën Rajonale të Punësimit
0.1 Donatorët
OJQ Lokale
2007-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Hartimi dhe zbatimi i një strategjie lokale për punësimin e femrave
me fokus të veçantë në identifikimin e mundësive potenciale
të punësimit në sektorin publik
3.2.2. Rritja e shkallës së punësimit
të femrave
5.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Biznesi privat
Donatorët
Programe me masa favorizuese që nxisin bizneset private për
formimin profesional dhe punësimin e femrave
1.0 Pushteti vendor
Biznesi privat
Donatorët
2007-2015 Pushteti vendor
Biznesi privat
Donatorët
Nxitja e kurseve të trajnimit profesional për profesione që favorizojnë
punësimin e femrave që kanë kryer arsimin e mesëm, të
tilla si sekretari, recepsionist, teknologji informacioni, shërbime etj
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
107

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 3.3: Fuqizimi i dukshëm brenda vitit 2015 i rolit të femrave në familje, në punë dhe në veprimtaritë shoqërore e politike
0.4 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2010 Pushteti vendor
OJQ Lokale
Donatorët
Fushata për vetëdijesimin e shoqërisë për rolin e femrave në
familje, në punë dhe në veprimtaritë shoqërore e politike
3.3.1. Edukimi i publikut me
konceptet bashkëkohore mbi rolin
e femrës në familje dhe në jetën
shoqërore.
- -
2007-2008 Pushteti qendror
OJQ lokale
Përfshirja në programet mësimore e koncepteve të barazisë
gjinore dhe edukimi i nxënësve me këto koncepte
0.2 OJQ lokale
Donatorët
2007-2010 OJQ lokale
Donatorët
Nxitja e pjesëmarrjes dhe integrimit në veprimtari shoqërore e
grave të komunitetit RAE
- -
2007-2010 Pushteti vendor
Degët lokale të
Partive Politike
OJQ Lokale
Aplikimi i kuotës për numrin e femrave në postet vendimmarrëse
të qeverisjes lokale
3.3.2. Rritja e pjesëmarrjes së femrave
në strukturat vendimmarrëse
108 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
0.3 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2011 Pushteti vendor
OJQ
Donatorët
Programe kualifikimi në fushën e menaxhimit të arsimit që nxisin
rritjen e numrit të femrave në postet drejtuese në arsimin fillor

OBJEKTIVI 44-6 PËRMIRËSIMI I SHËNDETIT TË NËNËS DHE FËMIJËS DHE NDALIMI
I PËRHAPJES SË SËMUNDJEVE NGJITËSE TË RREZIKSHME
SYNIMET STRATEGJIKE
Treguesit
Bashkimi Europian Synimet Strategjike
të Komunës së Gjakovës
OZHM Plani Hapësinor i Kosovës
2005-2015
Vlera bazë Parashikimi
Forcimi i kapaciteteve
institucionale të Kosovës për
të përshtatur politikat dhe
kuadrin ligjor përkatës me
ato të Bashkimit Europian
Përmirësimi i gjendjes së përgjithshme
shëndetësore të popullsisë
Të zvogëlohet me dy të
tretat deri në vitin 2015
norma e vdekshmërisë së
fëmijëve nën 5 vjeç.
6 /%
12 ‰
13 ‰
0
17.5 %
44 ‰
40 ‰
21 raste / vit
50%
100%
25%
92%
100%
52%
Të rritet kujdesi ndaj shëndetit të fëmijëve dhe nënave, duke
zvogëluar në mënyrë të dukshme brenda viti 2015 treguesit
kryesorë të vdekshmërisë.
• Ulja e vdekshmërisë perinatale
• Ulja e vdekshmërisë foshnjore
• Ulja e vdekshmërisë së fëmijëve deri 5 vjeç
• Ulja e vdekshmërisë amësore
• Pjesa e grave shtatzëna që kryejnë të paktën 3 vizita tek
mjeku
• Përqindja e lindjeve në prani të personelit të kualifikuar
• Përqindja e vaksinimit të fëmijëve të moshës 0-14 vjeç me
5 vaksinat kryesore.
Rritja e cilësisë së shërbimit shëndetësor
nëpërmjet përmirësimit
të menaxhimit, kualifikimit të
personelit dhe përmirësimit të
infrastrukturës shëndetësore
100%
65 %
Të ndalohet brenda vitit 2015 përhapja e virusit HIV/AIDS
dhe e sëmundjeve të tjera ngjitëse të rrezikshme.
• Pjesa e popullsisë në moshën 15-24 vjeç me njohuri të
përgjithshme mbi HIV/AIDS
• Shkalla e njohjes së kontracepsionit në grup-moshën
15-49 vjeç
• Shkalla e përhapjes së tuberkulozit
• Vdekshmëria nga tuberkulozi (promil)
• Rastet e tuberkulozit të mjekuara nën DOT
Zhvillimi i sistemeve dhe
procedurave që sigurojnë
efikasitetin dhe kontrollin
më të mirë të shpenzimeve
publike
Ofrimi i shërbimeve sociale e
teknike sa më afër vendbanimeve,
me theks të veçantë trevat ku këto
shërbime janë me nivel të ulët ose
nuk ekzistojnë fare
Të pakësohet me tre të
katërt deri në vitin 2015
norma e vdekshmërisë
amësore
100%
10 ‰
0
100%
12%
44 ‰
3.5
70%
Të luftohet virusi HIV/
AIDS, dhe sëmundjet e
tjera ngjitëse të rrezikshme.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
10

PROGRAMET DHE PROJEKTET PRIORITARE
Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 4.1: Të rritet kujdesi ndaj shëndetit të fëmijëve dhe nënave, duke zvogëluar në mënyrë të dukshme brenda viti 2015 treguesit kryesorë të vdekshmërisë.
0.5 Pushteti qendror
Donatorët
2007 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Institucionet ndërkombëtare
Ngritja e sistemit të mbledhjes së të dhënave që lidhen me
monitorimin e shëndetit të nënave dhe fëmijëve në nivel komune
e fshatrash duke evidentuar në mënyrë të vazhdueshme të gjithë
treguesit e sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë.
4.1.1. Monitorimi i shëndetit të nënës
dhe fëmijës dhe ndërgjegjësimi i
publikut
0.5 Pushteti qendror
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Zyrtarizimi dhe zbatimi i Udhëzuesit Administrativ për përdorimin
e rregullt të protokolleve për shëndetin e nënës dhe fëmijës dhe
fletoren e shtatëzanisë dhe të fëmijës
0.6 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2012 Pushteti qendror
Pushteti vendor
OJQ lokale
Informimi periodik i publikut mbi vlerat e treguesve të shëndetit
të nënës dhe fëmijës nëpërmjet medias, publikimit të fletëpalosjeve
dhe konferencave informuese me komunitetin.
110 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
- -
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Forcimi i bashkëpunimit në mes të autoriteteve shëndetësore
qendrore dhe lokale, organizatave joqeveritare dhe asociacioneve
të tjera profesionale për të informuar e ndërgjegjësuar publikun,
veçanërisht në zonën rurale, mbi çështjet e shëndetit të nënës
dhe fëmijës
2007 OJQ lokale 0.1 Donatorët
Studimi i gjendjes shëndetësore dhe shërbimeve ndaj nënës dhe
fëmijës në komunitetin RAE.
0.5 Pushteti lokal
Donatorët
Sigurimi i një aparati për diagnostikimin e kancerit në gji 2007 Spitali Regjional i
Gjakovës
0.9 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2009 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Plotësimi i rrjetit të qendrave informative dhe rritja e efikasitetit të
tyre në edukimin e nënave shtatzëna dhe nënave me fëmijë
4.1.2. Rritja e kujdesit ndaj shëndetit
të fëmijëve dhe nënave
0.3 Pushteti qendror
Pushteti vendor
2007-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Përcaktimi i shkaqeve të shkallës së ulët të vizitave antenatale,
veçanërisht në zonën rurale dhe për komunitetin RAE dhe
zbatimi i rekomandimeve përkatëse
0.9 Donatorët
OJQ lokale
2007-2012 Pushteti qendror
Pushteti vendor
OJQ lokale
Rritja e njohurive të familjes dhe shoqërisë për çështjet që lidhen
me shëndetin e nënës dhe mirërritjen e fëmijëve

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
1.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2009 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Zbatimi i Strategjisë së Shëndetit Reproduktiv duke garantuar
mbështetjen e nevojshme financiare
1.5 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2010 Pushteti qendror
Donatorët
4.1.3. Garantimi i shërbimit shëndetësor
bashkëkohor për nënën dhe
fëmijën dhe për të gjitha shtresat e
margjinalizuara të popullsisë
Sigurimi i ciklit të plotë të vaksinimit të fëmijëve të grupmoshës
0-14 vjeç me 5 vaksinat kryesore: tuberkoloz, hepatit, difterit/tetanoz/kollë
e mirë, fruth/rubeolë dhe poliomeilit.
0.2 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2010 Pushteti qendror
Donatorët
Edukimi i vazhdueshëm profesional i personelit shëndetësor të të
gjitha niveleve nëpërmjet Strategjisë së Promovimit të Kujdesit
Efektiv Perinatal, Menaxhimit të Integruar të Komplikimeve
gjatë Shtatzënisë dhe Lindjes, ALARM dhe paketave të të tjera
trajnuese
2.0 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Komuniteti i biznesit
2007-2009 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Komuniteti i biznesit
Studimi i shpërndarjes optimale të ambulancave dhe ngritja e të
paktën 4 ambulancave të reja për të garantuar shërbimin shëndetësor
jo më larg se 5 km nga vendbanimi
2.5 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2010 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
Përcaktimi i nevojave dhe kompletimi me pajisjet dhe aparaturat
më të domosdoshme i institucioneve shëndetësore të të gjitha
niveleve
- -
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Vlerësimi i nevojave për personel dhe optimizimi i burimeve
njerëzore në të gjitha institucionet shëndetësor.
- -
2007-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Zbatimi i plotë dhe monitorimi i praktikave nga Kujdesi Esencial
Obstetrik dhe Kujdesi Esencial për të porsalindurin dhe të ushqyerit
me qumësht të gjirit.
0.2 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Forcimi i kapaciteteve menaxhuese në nivel komune për të përballuar
decentralizimin e shërbimit shëndetësor primar
0.5 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2008 Pushteti vendor
Donatorët
Ngritja e një qendre për trajtimin shëndetësor të pensionistëve që
vuajnë nga diabeti
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
111

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Periudha Partnerët e mundshëm
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 4.2: Të ndalohet brenda vitit 2015 përhapja e virusit HIV/AIDS dhe e sëmundjeve të tjera ngjitëse të rrezikshme
0.8 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2012 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Zbatimi i masave parandaluese për tuberkulozin veçanërisht
nëpërmjet vaksinimit dhe masave tjera parandaluese
4.2.1. Monitorimi i sëmundjeve
ngjitëse të rrezikshme dhe
ndërgjegjësimi i publikut.
- -
2007-2012 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Diagnostikimi i hershëm dhe trajtimi me kohë dhe adekuat i
tuberkulozit në institucionet shëndetësore me një përqendrim të
veçantë në grupet që janë shumë të rrezikuara, duke u bazuar në
strategjinë e DOTS
2007-2008 Pushteti qendror - -
Sigurimi i furnizimit adekuat me barëra antituberkulare, duke
garantuar trajtim falas për të sëmurët
2.0 Pushteti qendror
Donatorët
Sektori privat
2007-2009 Pushteti qendror
Donatorët
Sektori privat
Përmirësimi i shërbimeve laboratorike në dobi të diagnostikimit
të tuberkulozit.
112 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
0.6 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
2007-2012 OJQ lokale
Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
Organizimi i veprimtarive ndërgjegjësuese për të luftuar tuberkulozin
1.8 Pushteti qendror
Donatorët
Sektori privat
2007-2010 Pushteti qendror
Donatorët
Sektori privat
Sigurimi i pajisjeve të domosdoshme radiologjike, endoskopike
dhe mjeteve të tjera diagnostikuese.
0.6 Donatorët
Përmirësimi i sistemit të mbikëqyrjes të SNS dhe HIV-it 2007-2009 Pushteti qendror
Donatorët
0.8 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
OJQ lokale
Përkrahja e shërbimeve vullnetare të këshillimit dhe testimit mbi
HIV/AIDS për grupet më të rrezikuara
4.2.2. Monitorimi dhe parandalimi i
përhapjes së sëmundjeve seksualisht
të transmetueshme dhe
ndërgjegjësimi i publikut për luftën
kundër tyre
1.0 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
OJQ lokale
Organizimi i fushatave për diagnostikimin e hershëm dhe trajtimi
me kohë dhe adekuat të rasteve me HIV/AIDS
1.2 Pushteti qendror
Donatorët
Sektori privat
2007-2010 Pushteti qendror
Donatorët
Sektori privat
Forcimi i kapaciteteve të laboratorëve mikrobiologjike për diagnostifikimin
e sëmundjeve seksualisht të transmetueshme
0.3 Pushteti qendror
Donatorët
2007-2010 Pushteti qendror
Donatorët
Rritja e kapaciteteve profesionale të personelit shëndetësor që
merret me diagnostikimin dhe trajtimin e sëmundjeve seksualisht
të transmetueshme
0.4 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
2007-2012 Pushteti qendror
Donatorët
Pushteti vendor
OJQ lokale
Organizimi i veprimtarive ndërgjegjësuese për të luftuar
përhapjen e sëmundjeve seksualisht të transmetueshme, veçanërisht
tek të rinjtë

OBJEKTIVI 7
GARANTIMI I QËNRUESHMËRISË SË MJEDISIT
SYNIMET STRATEGJIKE
Treguesit
Bashkimi Europian Synimet Strategjike
të Komunës së Gjakovës
43
OZHM Plani Hapësinor i Kosovës
2005-2015
Vlera bazë Parashikimi
Mbrojtja e tokës cilësore bujqësore
dhe konsolidimi i saj
Miratuar
-
Angazhimi i strukturave të pushtetit lokal, organizatave të
shoqërisë civile dhe i gjithë publikut në çështjet e mbrojtjes së
mjedisit:
• Plan komunal veprimi për mbrojtjen e mjedisit brenda vitit
2007;
• Forum Komunal për mbrojtjen e mjedisit brenda vitit 2007.
Përgatitja e një Plani Veprimi
Mjedisor të përputhur me
standardet e Bashkimit
Europian
-
Përfshirja e parimeve të
zhvillimit të qëndrueshëm
në politikat dhe programet
e vendit dhe kthimi në të
kundërt i humbjes së burimeve
mjedisore
Marrëveshje
Partneriteti
Miratimi dhe zbatimi i
legjislacionit për vlerësimin
e ndikimit mjedisor në
përputhje me standardet e
Bashkimit Europian
Ulja e shkallës së ndotjes dhe
degradimit të mëtejshëm
të mjedisit dhe mbrojtja e
burimeve natyrore duke ofruar
një mjedis më të shëndetshëm
për banorët e Kosovës përmes
fillimit të respektimit të standardeve
të Bashkimit Europian
Përgjysmimi brenda vitit
2015 i numrit të njerëzve pa
furnizim të vazhdueshëm me
ujë të pijshëm të sigurt
0 ha/vit
27000 ha
0 ha
5 %
35 ha/vit
26800 ha
8000 ha
0 %
60 %
42.8 %
Mbrojtja e burimeve natyrore, veçanërisht e tokës bujqësore,
pyjeve, parqeve dhe ujërave:
• Zvogëlimi i humbjes së sipërfaqes së tokës bujqësore në vitin
2010;
• Sipërfaqja e mbuluar me pyje në vitin 2015;
• Sipërfaqet pyjore të prera në mënyrë të pakontrolluar;
• Përqindja e zonës së mbrojtur në vitin 2015;
• Përqindja e familjeve në vitin 2015 që furnizohet me ujë nga një
sistem ujësjellësi
Po
Po
-
-
Po
-
Rehabilitimi i zonave të nxehta mjedisore:
• Deponia (Sheshdepozitimi) e mbeturinave të ngurta i rehabilituar
brenda vitit 2010;
• Zonat e minuara të pastruara tërësisht deri në vitin 2009
• Zonat e ndotura nga uraniumi të pastruara tërësisht deri në
vitin 2010
43 Për forcimin e qeverisjes nuk ka një objektiv të veçantë tek Objektivat Zhvillimorë të Mijëvjeçarit, por
Kompakti i Zhvillimit të Mijëvjeçarit i kushton një rëndësi të posaçme këtij problemi.
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
113

PROGRAMET DHE PROJEKTET PRIORITARE
Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 7.1: Angazhimi i strukturave të pushtetit lokal, organizatave të shoqërisë civile dhe i gjithë publikut në çështjet e mbrojtjes së mjedisit
0.1 Pushteti vendor
Donatorët
2007 Pushteti vendor
Shoqëria Civile
Donatorët
Hartimi i Planit Komunal të Veprimit për Mbrojtjen e Mjedisit dhe
miratimi nga Asambleja Komunale e Gjakovës
7.1.1. Përfshirja e çështjeve mjedisore
në planet e pushtetit vendor
- -
2007 Pushteti vendor
Shoqëria Civile
Ngritja e Forumit Komunal për Mbrojtjen e Mjedisit me përfaqësues të
gjithë akterëve lokalë
- Pushteti lokal-
OJQ lokale
2007-2015 Pushteti vendor
OJQ lokale
Informimi i vazhdueshëm i publikut mbi gjendjen e mjedisit në të gjithë
territorin e komunës
0.05 Pushteti vendor
Donatorët
Fushata ndërgjegjësimi të publikut për mbrojtjen e mjedisit 2007-2015 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
114 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
0.1 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2015 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Monitorimi në mënyrë të vazhdueshme i gjendjes së mjedisit në të
gjithë territorin e komunës dhe sensibilizimi i strukturave të pushtetit
qendror e lokal mbi problemet e identifikuara
7.1.2. Monitorimi i mjedisit dhe
zbatimi i projekteve rehabilituese
mjedisore
10.0 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
Komuniteti i biznesit
2007-2015 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
OJQ lokale
Komuniteti i biznesit
Zbatimi i Planit Komunal të Veprimit për Mbrojtjen e Mjedisit nëpërmjet
nxitjes së financimeve nga pushteti qendror, koordinimit të financimeve
të donatorëve ndërkombëtarë dhe financimeve nga buxheti lokal dhe
komuniteti i biznesit
Synimi 7.2: Mbrojtja e burimeve natyrore, veçanërisht e tokës bujqësore, pyjeve, parqeve dhe ujravere
0.1 Pushteti qendror
Pushteti vendor
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Hartimi një plani veprimi për mbrojtjen e tokave të rrezikuara nga vërshimet
dhe erozioni
7.2.1. Zbatimi i masave mbrojtëse
për tokën bujqësore dhe pyjet
- -
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendo
Plotësimi i kuadrit ligjor e rregullator mbi mbrojtjen e pyjeve, rregullat e
shfrytëzimit të shtretërve të lumenjve dhe planifikimin urban
0.1 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Përgatitja e një studimi në shkallë komune që përzgjedh sipërfaqet dhe
argumenton dhënien e statusit Zonë e Mbrojtur Kombëtare
1.2 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
2007-2015 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
7.2.2. Mbrojtja e ujërave nga ndotja Ngritja dhe funksionimi i një sistemi lokal monitorimi të cilësisë së ujit
të pijshëm të ujësjellësve dhe puseve, si dhe të ujërave të lumenjve e
përrenjve
10.0 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Rehabilitimi dhe zgjerimi i rrjetit të ujësjellësve në zonat urbane e rurale 2007-2015 Pushteti vendor
Pushteti qendror
4.0 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
2007-2012 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
Rregullimi i shtretërve të lumenjve të Komunës së Gjakovës, duke filluar
nga lumi Krena, Llukac, Trakaniq etj.

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 7.3: Rehabilitimi i zonave të nxehta mjedisore
0.1 Pushteti vendor
Pushteti qendror
2007 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Studim fizibiliteti (zbatimi) mbi rikonstruksionin e deponisë së mbeturinave
të ngurta të Gjakovës
7.3.1. Depozitimi i mbeturinave të
ngurta
3.0 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Rehabilitimi i deponisë së mbeturinave të ngurta të Gjakovës 2008-2010 Pushteti vendor
Pushteti qendror
3.0 Pushteti vendor
Pushteti qendror
2007-2012 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Studimi dhe zbatimi i masave për disiplinimin e grumbullimit dhe depozitimit
të mbetjeve të ngurta në shkallë komune.
2.0 Donatorët
Pushteti qendror
2007-2009 Pushteti vendor
Pushteti qendror
Donatorët
7.3.2. Pastrimi i zonave të minuara Hartimi i Planit të Veprimit për çminimin e territoreve të komunës dhe
zbatimi i tij
- Donatorët
2007-2008 Pushteti vendor
OJQ lokale
Fushata ndërgjegjësimi me nxënësit e shkollave dhe komunitetin që
jeton pranë zonave të minuara për kujdesin ndaj minave
0.2 Pushteti qendror
Pushteti vendot
Donatorët
2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
OJQ lokale
Fushata sensibilizimi në Kosovë dhe në nivel ndërkombëtar mbi rrezikshmërinë
e ndotjes nga uraniumi për banorët e komunës dhe domosdoshmërinë
e rehabilitimit të zonave të ndotura nga predhat e uraniumit
7.3.3. Rehabilitimi i zonave të ndotura
nga uraniumi
2.0 Donatorët
2008-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Pastrimi i territorit të komunës nga predhat e uraniumit dhe rehabilitimi
i territorit të ndotur
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
115

OBJEKTIVI 8
PËRMIRËSIMI I QEVERISJES
SYNIMET STRATEGJIKE
Treguesit
Bashkimi Europian Synimet Strategjike
të Komunës së Gjakovës
OZHM2 Plani Hapësinor i Kosovës
2005-2015
Vlera bazë Parashikimi
100%
Rritja e efikasitetit të administratës lokale:
• Rindërtimi i sistemit të informacionit statistikor brenda
vitit 2008;
• Aplikimi i plotë i teknologjisë së informacionit
(e –qeverisje) brenda vitit 2009;
• Ngritja brenda vitit 2009 e shërbimit civil në administratën
lokale
• Standardizimi i të gjitha procedurave të shërbimeve
brenda vitit 2009 (aplikimi i ISO standardeve)
Përmirësimi i kapacitetit të
administratës lokale për ti
dhënë shërbime cilësore dhe
me efikasitet popullsisë
Përmirësimi i qeverisjes, duke
u mbështetur në parimet e
pjesëmarrjes së publikut, sundimit
të ligjit, transparencës,
përgjegjësisë, konsensusit,
barazisë, gjithëpërfshirjes,
efikasitetit dhe llogaridhënies.
Fuqizimi i popullsisë së
varfër nëpërmjet demokratizimit
të qeverisjes.
Të gjitha drejtoritë
3 drejtori
100% e stafit
-
100%
-
Zbatimi me efektivitet i
politikës së “tolerancës zero”
ndaj korrupsionit
116 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
100%
10%
Forcimi i demokracisë dhe partneritetit lokal:
• Zbatimi brenda vitit 2008 i kërkesave të Statutit të
Komunës për informimin dhe pjesëmarrjen e publikut;
• Funksionimi efikas i zyrës së informimit të publikut
brenda vitit 2008
• Marrëveshje Partneriteti për Zhvillim me përfaqësuesit
e akterëve lokalë brenda vitit 2007.
Zbatimi i reformës së administratës
publike dhe ngritja e
shërbimit civil të aftë për të
thithur një staf të kualifikuar.
Institucionet duhet të krijojnë
kushte për të varfrit që
të marrin pjesë në procesin
e marrjes së vendimeve mbi
çështjet që ndikojnë në jetën
e tyre dhe i mbrojnë ato nga
arbitrariteti i vendimeve të
pushtetit.
100%
20%
Po
-
Përmirësimi i mbrojtjes së
të drejtave të minoriteteve
duke siguruar qasje të barabartë
në shërbimet publike.

PROGRAMET DHE PROJEKTET PRIORITARE
Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 8.1: Rritja e efikasitetit të administratës lokale
0.3 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
2007-2010 Pushteti qendror
Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Adoptimi dhe zbatimi i reformës së decentralizimit dhe sigurimi i
kapaciteteve lokale të mjaftueshme për zbatimin e saj, nëpërmjet
trajnimeve dhe asistimit të stafit të administratës lokale.
8.1.1. Rritja e kapaciteteve profesionale
të administratës lokale
0.4 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
2007-2010 Pushteti vendor
OJQ lokale
Përgatitja dhe zbatimi i një strategjie për luftën kundër korrupsionit
në përputhje me standardet e Këshillit të Europës
0.5 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
2007-2009 Pushteti vendor
OJQ lokale
Aplikimi i teknologjive informative (sistemi i e –qeverisjes) në
punën e administratës lokale dhe trajnimi i stafit.
0.1 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2009 Pushteti vendor
OJQ lokale
Standardizimi i procedurave të dhënies së shërbimeve nga administrata
lokale dhe zbatimi i tyre
0.6 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2015 Pushteti vendor
OJQ lokale
Vrojtime periodike mbi opinionin e publikut rreth cilësisë së
shërbimeve të administratës lokale dhe shkallën e transparencës
në marrjen e vendimeve prej saj.
2007 Pushteti vendor - -
Institucionalizimi i tryezës me donatorët ndërkombëtarë për
koordinimit të financimeve dhe adresimin e tyre drejt projekteve
prioritare të komunës
0.3 Pushteti qendror
Pushteti vendor
Donatorët
Ristrukturimi i sistemit të informacionit statistikor 2007-2008 Pushteti qendror
Pushteti vendor
OJQ lokale
8.1.2. Krijimi i një sistemi adekuat
informacioni statistikor
0.1 Pushteti vendor
Donatorët
Hartimi dhe zbatimi i një strategjie për komunikim me publikun 2007-2010 Pushteti vendor
OJQ lokale
0.02 Pushteti vendor
Donatorët
2007 Pushteti vendor
OJQ lokale
Hartimi dhe përhapja e një udhëzuesi për qytetarët mbi mënyrën
e marrjes së informacionit prej pushtetit vendor
0.2 Pushteti vendor
Donatorët
Ristrukturimi funksional i qendrës për informimin e publikut 2007-2008 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
117

Financuesit më kryesorë
të mundshëm
Periudha Partnerët e mundshëm Kostoja e
përafërt
Mln Euro
Programet Prioritare Projektet
më kryesore
Synimi 8.2: Forcimi i demokracisë dhe partneritetit lokal
2007 Pushteti vendor - -
Institucionalizimi i dialogut të strukturave të pushtetit vendor me
OJQ-të lokale dhe partnerët e tjerë lokalë, nëpërmjet nënshkrimit
dhe zbatimit të një Marrëveshjeje Partneriteti për Zhvillim
8.2.1. Forcimi i partneritetit të pushtetit
vendor me shoqërinë civile
0.5 Donatorët
2007-2012 OJQ lokale
Donatorët
Nxitja dhe forcimi i presionit qytetar mbi strukturat e pushtetit
vendor për të rritur transparencën dhe llogaridhënien.
0.4 Pushteti vendor
Donatorët
Monitorimi i politikave dhe programeve të pushtetit vendor 2007-2015 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
0.1 OJQ lokale
Donatorët
2007-2009 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Fushata ndërgjegjësimi për strukturat e pushtetit vendor mbi
nevojën dhe dobinë e partneritetit me shoqërinë civile
118 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM TË KOMUNËS SË GJAKOVËS
- -
2007-2010 OJQ lokale
Pushteti vendor
Donatorët
Nxitja e krijimit të koalicioneve për ndryshime nëpërmjet krijimit
të rrjeteve të grupeve qytetare dhe OJQ-ve
8.2.2. Rritja e kapaciteteve të
shoqërisë civile
0.2 Pushteti vendor
Donatorët
Nxitja e kulturës së vullnetarizmit, veçanërisht tek të rinjtë 2007-2010 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
0.3 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2012 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Mbështetje për pjesëmarrjen e minoriteteve dhe grupeve të
margjinalizuara në procesin e vendimmarrjes lokale
0.2 Pushteti vendor
Donatorët
2007-2010 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët
Nxitja e konsensusit të publikut për hartimin dhe zbatimin e
politikave të zhvillimit lokal
0.7 Pushteti vendor
Donatorët
Forcimi i kapaciteteve të OJQ-ve lokale 2007-2012 Pushteti vendor
OJQ lokale
Donatorët

Procesi i përgatitjes së Strategjisë u drejtua nga:
Halil Kaja - Udhëheqës i ekipit
Valbona Dushi, Donat Spahija, Trumza Lila - Ukmata dhe Fatlinda Ponosheci - Koshi
Akteret në procesin e përpilimit të Strategjisë:
Kuvendi Komunal - departamentet, Komuniteti i Biznesit dhe OJQ – të.
Kontribues në procesin e përpilimit të matricave të OZHM – ve dhe pjesmarrës në grupet
punuese:
Badia Rraci, Osman Gojani, Besim Shllaku, Bashkim Gashi, Donat Spahija, Faton Sadiku,
Kujtim Rrahmani, Besim Kusari, Besim Meqa, Kushtrim Fetiu, Shkëndije Ballata,
Fatlinda Ponosheci - Koshi, Urata Efendiu - Beqa, Ahmet Asllani, Afrim Nivokazi, Elmir
Tarani, Dukagjin Dyla, Kuenda Laze, Rreze Tetrica, Valon Nixha, Kade Leniqi, Arbërie
Nagavci, Muhamet Rogova, Myftar Shala, Hidajete Vokshi, Fehmi Xharavina, Ndue
Muqaj, Urim Fazlija, Mirlinda Kusari, Sevdije Haxhibeqiri, Lumnije Shllaku, Flamur Gojani,
Jakup Hasi, Petrit Hasanaj, Naser Bordoniqi, Trumza Lila -Ukmata, Albina Nura,
Agron Zorra, Liridona Ponosheci, Stefano Frasca, Leonora Rraci, Rexhep Alija, Kapllan
Kërshi, Fatos Stavileci, Zef Osmani, Blerina Lluhani, Zoge Gacaferri, Nertila Qarri, Vullnet
Nixha, Muharrem Jupa, Masar Lluka, Mazllom Ballata, Vlora Binaku, Violeta Dema,
Armond Koshi, Valbona Dushi, Mujë Zeneli, Arbnor Pula, Pal Lekaj, Zana Efendia,
Albert Lila, Halil Kaja, Veli Bakija, Flamur Bicurri, Ramush Hajdari, M. Shamsuzzaman,
Lulzim Gërqina, Ali Buza, Dugagjin Sahatqija, Dhurata Bardoniqi, Timlush Domi,
Edona Grezda, Mentor Pula, Vjollca Tytyni, Artan Stavileci, Krenare Kastrati, Gazmend
Doli, Zeki Vehapi dhe Drita Hasimja.
Për pjesë të veçanta shfrytëzuan studime të organizatave dhe institucioneve të ndryshme të
Kosovës dhe të organizatave ndërkombëtare, të cilat janë cituar ne tekst.
Strategjia u përgatit nga Qendra e Zhvillimit të Komunitetit dhe Biznesit - CBDC me
qendër në Gjakovë. Autorë udhëheqës: Halil Kaja
Një ndihmesë të veçantë në përgatitjen e kësaj Strategjie ka dhënë Qendra për Nxitjen
e Zhvillimit Njerëzor (HDPC) në Tiranë dhe, veçanërisht Dr. Ylli Çabiri dhe Dr.
Lindita Xhillari.
Për më shumë informacion, ju lutem kontaktoni:
CBDC
Rruga Tirana
Gjakove, Kosove
Tel: +381 390 23 428
E-mail: cbdc@cbdckosova.org
www.cbdckosova.org
Këtë Strategji mund ta gjeni në trajtë elektronike nëpërmjet rrjetit të internetit me adresë:
http://www.ks.undp.org.

CBDC - QENDRA PER ZHVILLIMIN E KOMUNITETIT DHE BIZNESIT
Adresa: Rr. Tirana (Transite) P.N. Gjakova 50000, Kosova
Tel / Fax: ++381 390 23 428
www.cbdckosova.org; e-mail: cbdc@cbdckosova.org