(XVI–XX W.)

IV. 

DOM AUSTRIACKI 

(XVI–XX W.) 

1. Habsburgowie 

FERDYNAND I (S. 265) ◊ MAKSYMILIAN (S. 288) 

RUDOLF (S. 294) ◊ MACIEJ (S. 297) 

FERDYNAND II (S. 299) 

FRYDERYK I Z PALATYNATU (S. 303) 

FERDYNAND III (S. 321) ◊ FERDYNAND IV (S. 327) 

LEOPOLD I (S. 328) ◊ JÓZEF I (S. 334) 

KAROL II|III (S. 338) 

KAROL III BAWARSKI (S. 341) 

2. Habsburgowie Lotaryńscy 

MARIA TERESA (S. 349) 

JÓZEF II (S. 367) ◊ LEOPOLD II (S. 370) 

FRANCISZEK I (S. 423) ◊ FERDYNAND V (S. 445) 

FRANCISZEK JÓZEF I (S. 446) 

KAROL III|IV (S. 453) 

. 

263

WŁADCY CZECH I WĘGIER 

264

DOM AUSTRIACKI (XVI–XX W.) 

1. Habsburgowie 

FERDYNAND I 

O J C I E C: Filip 

Zwany Pięknym, był on jedynym synem Maksymiliana I, cesarza 

niemieckiego oraz arcyksięcia Austrii z dynastii Habsburgów 

(zob. Tablica III, s. 160), i jego pierwszej żony Marii zwanej Bogatą, 

księżnej Burgundii, Brabancji, Limburgii, Luksemburga 

i Geldrii, hrabiny Charolais, Flandrii, Artois, Hainaut, Holandii, 

Zelandii, Nevers, Rethel i Namur, hrabiny palatyna Burgundii, 

margrabiny Antwerpii, pani Malines etc., córki Karola Zuchwałego, 

księcia Burgundii etc. Urodził się 22 VI 1478 r. na zamku 

w Brugii. Po przedwczesnej śmierci matki (27 III 1482 r.) został 

władcą Niderlandów, jednak z uwagi na małoletniość Filipa rządy 

w jego imieniu sprawował ojciec. Po śmierci Izabeli I Kastylijskiej 

26 XI 1504 r. Filip został proklamowany królem Kastylii 

i Leónu (koregentem żony), przyjmując imię Filipa I. Zmarł nagle 

25 IX 1506 r. w pałacu Casa del Cordón w Burgos (Kastylia); 

przyczyną śmierci była prawdopodobnie złośliwa febra (być może 

tyfus), niewykluczone także, że został otruty na polecenie Ferdynanda 

Aragońskiego. Serce Filipa złożono u boku jego matki 

w katedrze NMP w Brugii, zwłoki zaś, po upływie blisko dwóch 

i pół roku, kiedy to oszalała z rozpaczy wdowa przewoziła je 

z miejsca na miejsce, spoczęły w klasztorze św. Klary w Tordesillas 

nieopodal Valladolid. Później, na rozkaz jego syna, cesarza 

Karola V (król hiszpański Karol I), przeniesiono je do kaplicy 

królewskiej w katedrze w Granadzie. 

265


Żoną Filipa I Pięknego została poślubiona 20 X (wedle innych 

opracowań 21 VIII) 1496 r. w Lier nieopodal Antwerpii infantka 

kastylijska Joanna. 

M A T K A: Joanna 

Zwano ją Szaloną, jej rodzicami byli noszący miano Królów Katolickich 

Ferdynand V Aragoński i Izabela I Kastylijska, władcy 

zjednoczonej Hiszpanii. Urodziła się 6 XI 1479 r. w alkazarze 

królewskim w Toledo. Po śmierci matki 26 XI 1504 r. Joanna 

wraz z mężem zostali proklamowani królem i królową Kastylii 

i Leónu. Od śmierci Filipa I (1506), wobec niepoczytalności Joanny, 

rządy w jej imieniu sprawował Ferdynand V Aragoński, 

a gdy i on zmarł 23 I 1516 r. Joanna została królową Aragonii, 

Nawarry, Neapolu, Sycylii i Sardynii. 13 III 1516 r. w katedrze śś. 

Michała i Guduli w Brukseli ogłoszono wspólne rządy w Hiszpanii 

Joanny i jej syna Karola (od 1519 r. cesarza Karola V). Joanna 

zmarła 13 IV 1555 r. na zamku w Tordesillas pod Valladolid 

(Kastylia), gdzie przebywała w zamknięciu od 1509 r. Została 

pochowana w klasztorze św. Klary w Tordesillas, skąd w 1574 r. 

jej prochy przewieziono na rozkaz króla hiszpańskiego Filipa II 

do klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu 

Eskurial (Escorial) pod Madrytem. Ostatecznie spoczęły one 

u boku męża i rodziców Joanny w królewskiej kaplicy w katedrze 

w Grenadzie. 

R O DZ E Ń S T WO {1–5}: 

1 Eleonora. Urodziła się 24 XI 1498 r. na zamku w Brukseli. Pierwszym jej 

mężem został poślubiony 24 XI 1518 r. w Crato Manuel I Wielki, król 

Portugalii i Algarve od 1495 r. (ur. Alcocheta 1 VI 1469, zm. Lizbona 13 

XII 1521), syn Ferdynanda, infanta portugalskiego, księcia Viseu i Beji 

z dynastii z Aviz; dochowali się dwojga dzieci. 4 lub 8 VII 1530 r. 

w opactwie Veien (Portugalia) i ponownie 5 VIII tego roku w Captieux 

nieopodal Bordeaux Eleonora została żoną Franciszka I, króla Francji od 

1515 r. (ur. Cognac 12 IX 1494, zm. Rambouillet 31 III 1547), syna Karola, 

hrabiego Angoulême i Périgord, potomka bocznej linii dynastii 

Walezjuszy (Valois-Angoulême). Po śmierci drugiego męża, z którym nie 

miała dzieci, Eleonora przeniosła się na dwór swojej siostry Marii, byłej 

królowej węgierskiej, do Brukseli, a później do Hiszpanii. Zmarła 18 II 

1558 r. w Talaveruela, prawdopodobnie na serce, wskutek wstrząsu jakiego 

doznała po spotkaniu z córką, której nie widziała od kilkudziesięciu lat. 

Została pochowana w panteonie infantów w obrębie nekropolii królewskiej 

w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial 

(Escorial) pod Madrytem. 

266


2 Karol. Przez Hiszpanów zwany był Złocistym (el Dorado). Urodził się 24 

II 1500 r. na zamku w Gandawie. Po śmierci ojca (1506) odziedziczył tron 

Niderlandów, ze względu na małoletniość pozostawał jednak pod kuratelą 

swojej ciotki Małgorzaty, sprawującej z ramienia cesarza Maksymiliana I 

rządy namiestnicze. 5 II 1515 r. na zamku brukselskim nastąpiło oficjalne 

przejęcie rządów osobistych przez Karola. Po śmierci Ferdynanda V Aragońskiego 

(23 I 1516), Karol polecił mianować się współpanującym matki, 

prawowitej królowej Kastylii, Leónu, Aragonii, Nawarry, Neapolu, Sycylii 

i Sardynii oraz tytularnej królowej Jerozolimy, i jako taki przybrał imię 

Karola I. 13 III 1516 r. w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli Karol 

i Joanna zostali uroczyście ogłoszeni władcami Hiszpanii, a biskup Badajoz 

wręczył królowi poświęcony uprzednio miecz jako symbol jego urzędu. 

Po śmierci Maksymiliana I (1519) Karol został arcyksięciem Austrii, 

księciem Styrii, Karyntii i Krainy, hrabią Tyrolu i Gorycji oraz hrabią 

w Szwabii i Bryzgowii. 28 VI 1519 r. we Frankfurcie nad Menem został 

wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) pod imieniem Karola V, a 22 X 

1520 r. w kaplicy Karola Wielkiego w Akwizgranie miała miejsce jego koronacja. 

Na mocy traktatu w Wormacji 21 IV 1521 r. przekazał Ferdynandowi 

Arcyksięstwo Austrii, księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, a w myśl kolejnej 

umowy podpisanej 7 II 1522 r. w Brukseli scedował na niego ponadto 

Tyrol i Bryzgowię. 22 II 1530 r. w kościele św. Petroniusza w Bolonii 

papież Klemens VII koronował Karola na króla Longobardów (Italii), a 24 

II nałożył mu na głowę koronę cesarską – była to ostatnia koronacja cesarska 

władcy Niemiec dopełniona przez biskupa Rzymu. W 1535 r. Karol 

wcielił do posiadłości hiszpańskich księstwo Mediolanu, co potwierdził 

rozejm w Nicei z 18 VI 1538 r. W 1540 r. nadał Mediolan swemu 

synowi Filipowi II, w 1554 r. przekazał mu ponadto władzę w posiadłościach 

włoskich, 25 X 1555 r. abdykował na jego rzecz w Niderlandach, 

a 16 I 1556 r. – w Hiszpanii. 12 IX 1556 r. we Frankfurcie nad Menem, 

w obecności książąt elektorów, Karol formalnie zrezygnował z korony 

cesarskiej, po czym wyjechał do Hiszpanii. Zmarł 21 IX 1558 r. w klasztorze 

hieronimitów w San Yuste koło Toledo, gdzie też został pochowany. 

W 1568 r., na polecenie jego syna Filipa II, zwłoki cesarza złożono 

w panteonie królów w obrębie nekropolii królewskiej w klasztorze św. 

Wawrzyńca (San Lorenzo el Real), będącym częścią kompleksu pałacowo-klasztornego 

Eskurial (Escorial) pod Madrytem. 

Żoną Karola V (I) została 10 III 1526 r. w katedrze w Sewilli jego 

siostra cioteczna Izabela (ur. Lizbona 4 X 1503, zm. Toledo 1 V 1539, 

pochowana w .Granadzie, od 1568 r. w panteonie królewskim w klasztorze 

św. Wawrzyńca w Eskurialu), córka Manuela I Wielkiego, króla Portugalii 

i Algarve, oraz infantki kastylijskiej Marii, rodzonej siostry matki 

Karola. Ich potomkowie przejęli rządy w hiszpańskiej części dziedzictwa 

267


habsburskiego (Hiszpania i jej posiadłości zamorskie, tzw. Indie Zachodnie, 

ponadto Neapol, Sycylia, Sardynia, Mediolan, Południowe Niderlandy, 

a w latach 1580–1640 także Portugalia i Algarve); linia ta, często 

wchodząca w koligacje matrymonialne z linią czesko-węgierską (austriacką), 

wygasła w 1700 r. na bezpotomnym królu Karolu II. 

3 Izabela. W Danii zwano ją Elżbietą, urodziła się 18 VII 1501 r. na zamku 

w Brukseli. 18 VII 1501 r. w Brukseli i ponownie 11 VII 1514 r. tamże 

odbyły się jej zaślubiny per procura, a 12 VIII 1515 r. na zamku w Kopenhadze 

poślubiła osobiście Chrystiana II zwanego Okrutnym, króla Danii 

i Norwegii w latach 1514–23, króla Szwecji w latach 1520–21 (ur. Nyborg 

1 lub 2 VII 1481, zm. Kalundborg 25 I 1559), syna Jana (Hansa), 

króla Danii, Norwegii i Szwecji z dynastii Oldenburgów; miała z nim 

kilkoro dzieci. Po zdetronizowaniu męża Izabela wraz z nim schroniła 

się w rodzinnych Niderlandach. Zmarła 19 I 1526 r. w Zwijnaarde nieopodal 

Gandawy i została pochowana w klasztorze św. Piotra tamże. 

W 1883 r. jej prochy wraz ze szczątkami małżonka przewieziono do 

Danii i złożono w katedrze św. Kanuta w Odense. 

4 Maria, małżonka Ludwika II, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 255 

w jego biogr.). 

5 Katarzyna. Urodziła się jako pogrobowiec 14 I 1507 r. w Torquemadzie 

(Kastylia) i 5 II 1525 r. w Salamance poślubiła swojego kuzyna Jana III 

Pobożnego, króla Portugalii i Algarve od 1521 r. (ur. Lizbona 6 VII 1502, 

zm. tamże 11 VI 1557), syna króla Manuela I Wielkiego, potomka dynastii 

z Aviz, oraz infantki kastylijskiej Marii, rodzonej siostry matki Katarzyny; 

mieli dziewięcioro dzieci. Po śmierci męża Katarzyna wraz ze 

swoim szwagrem, kardynałem-infantem Henrykiem, sprawowała regencję 

w imieniu trzyletniego wnuka, króla Sebastiana. Zmarła 12 II 1578 r. 

w Lizbonie i została pochowana u boku męża w kościele św. Marii przy 

klasztorze hieronimitów w Belém. 

FERDYNAND I 

Urodził się 10 III 1503 r. w rezydencji Alcalá de Henares nieopodal 

Madrytu. Na mocy układu zawartego 21 IV 1521 r. w Wormacji 

otrzymał od swego brata Karola arcyksięstwo austriackie, księstwa 

Styrii, Karyntii i Krainy, a w myśl umowy brukselskiej z 7 II 1522 r. 

uzyskał ponadto hrabstwo Tyrolu, Bryzgowię oraz Wirtembergię 

skonfiskowaną przez cesarza księciu Ulrykowi (tą ostatnią zwrócił 

oponentowi 29 VI 1534 r. na mocy traktatu w Kaaden). 23 X 1526 r. 

w Pradze został wybrany królem Czech, a 16 XII 1526 r. w Pożoniu 

(Preszburg, obecna Bratysława) część możnych węgierskich obwołała 

go królem Węgier (podczas gdy w listopadzie tego roku grupa 

panów węgierskich wybrała w Székesfehérvár królem Jana I Zápo- 

268


lyę, por. s. 256). 24 II 1527 r. w katedrze św. Wita w Pradze miała 

miejsce koronacja Ferdynanda na króla Czech, a 3 XI tego roku 

w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár (Białogród Królewski) 

został koronowany królem Węgier. 5 I 1531 r. w Kolonii został wybrany 

królem niemieckim (rzymskim) i koronowany 11 I tego roku 

w katedrze akwizgrańskiej. Po abdykacji Karola V 12 IX 1556 r. 

przyjął tytuł cesarza, a 15 III 1558 r. we Frankfurcie nad Menem 

został nim uroczyście proklamowany. 

Żoną Ferdynanda I została poślubiona per procura 22 VII 1515 r. 

w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu, ponownie per 

procura w dniu 11 XII 1520 r. w kościele św. Jakuba w Innsbrucku 

(Tyrol) i osobiście 27 lub 26 V 1521 r. w katedrze w Linzu: 

Anna 

Jej ojcem był Władysław II Jagiellończyk, król Czech i Węgier 

(zob. s. 248). Urodziła się 23 VII 1503 r. na zamku w Budzie 

i prawdopodobnie na chrzcie otrzymała imię Elżbiety (na cześć swej 

babki ojczystej) i dopiero po przedwczesnej śmierci matki w 1506 r. 

ojciec nadał jej imię na pamiątkę zmarłej. 25 I 1527 r. w katedrze 

św. Wita na zamku praskim Anna została ukoronowana na królową 

czeską, a 4 XI tego roku w bazylice Panny Marii w Székesfehérvár 

(Białogród Królewski) miała miejsce jej koronacja na królową 

Węgier. Zmarła wskutek gorączki popołogowej lub też wycieńczenia 

porodem 27 I 1547 r. na zamku w Pradze i spoczęła w praskiej 

katedrze św. Wita. 

Potomstwo {1–15}: 

1 Elżbieta 

Urodziła się 9 VI lub 9 VII 1526 r. na zamku w Linzu. Jej mężem 

został 16 V 1543 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na 

Wawelu w Krakowie Zygmunt II August, wielki książę litewski od 

1529 r., król Polski od 1548 r. (koregent ojca od 1530 r.) (ur. 

Kraków 1 VIII 1520, zm. Knyszyn 7 VII 1572), syn Zygmunta I 

Starego i Bony Marii Sforzy, księżniczki mediolańskiej (zob. s. 

251 w biogr. Władysława II, króla Czech i Węgier); małżeństwo 

to pozostało bezdzietne. Elżbieta zmarła wskutek kilkunastu ataków 

epilepsji 15 VI 1545 r. na zamku w Wilnie i została pochowana 

w podziemiach kaplicy św. Kazimierza w katedrze śś. Stanisława 

i Władysława w Wilnie. Po jej śmierci Zygmunt August 

poślubił Barbarę, córkę Jerzego Radziwiłła, hetmana wielkiego 

litewskiego, a następnie arcyksiężniczkę Katarzynę, rodzoną siostrę 

Elżbiety (zob. s. 275). 

269


2 MAKSYMILIAN (zob. s. 288). 

3 Anna 

Urodziła się 7 VII 1528 r. na zamku w Pradze, a 4 VII 1546 r. 

w Regensburgu (Ratyzbonie) wyszła za Albrechta V Wielkodusznego, 

księcia Bawarii od 1550 r. (ur. Monachium 29 II 1528, zm. tamże 

24 X 1579), syna księcia Wilhelma IV Wytrwałego z dynastii Wittelsbachów 

oraz Marii Jakobiny, córki Filipa I, margrabiego Badenii 

na Sponheim. Mieli następujące potomstwo: 

1 Karol (ur. i zm. 1547). 

2 Wilhelm V Pobożny, książę Bawarii (ur. 1548, zm. 1626); jego 

żoną została w 1568 r. Renata (ur. 1544, zm. 1602), córka 

Franciszka I, księcia Lotaryngii i Baru; jednym z ich dzieci 

była Maria Anna, pierwsza żona Ferdynanda II, cesarza niemieckiego, 

króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 300). 

3 Ferdynand (ur. 1550, zm. 1608); w 1588 r. zawarł morganatyczne 

małżeństwo z Marią (ur. 1574, zm. 1614), córką Jerzego 

von Pattenbeck. Ich potomkowie nosili tytuł hrabiów Wartenberg 

i byli pozbawieni praw sukcesyjnych w Bawarii. 

4 Maria, żona Karola II, arcyksięcia austriackiego, księcia Styrii, 

Karyntii i Krainy (szczegóły zob. s. 277). 

5 Maksymiliana Maria (ur. 1552, zm. 1614). 

6 Fryderyk (ur. 1553, zm. 1554). 

7 Ernest, arcybiskup elektor Kolonii, biskup Freising, Hildesheim, 

Liége i Monastyru (Münster) (ur. 1554, zm. 1612). 

Anna zmarła 16 lub 17 X 1590 r. na zamku w Monachium i została 

pochowana w krypcie monachijskiej katedry NMP (Liebfrauendom). 

4 Ferdynand II 

Urodził się 14 VI 1529 r. na zamku w Linzu. Od 1547 r. sprawował 

z ramienia ojca godność namiestnika Czech. Na mocy umowy 

rodzinnej oraz testamentu Ferdynanda I, sygnowanego 25 II 

1554 r. w Wiedniu, określono podział terytoriów dziedzicznych 

austriackiej linii Habsburgów: zgodnie z nim po śmierci cesarza 

(1564) Ferdynand otrzymał hrabstwo Tyrolu oraz tzw. Austrię 

Przednią, czyli Przedarulanię (Vorarlberg), a także Bryzgowię 

i Burgau. W 1567 r. jego starszy brat Maksymilian odwołał go 

z urzędu namiestnika czeskiego. Po śmierci Stefana Batorego 

arcyksiążę wziął udział w wolnej elekcji o tron Polski (30 VI 

1587), jednak jego kandydatura nie znalazła większego poparcia 

wśród szlachty. Zmarł 24 I 1595 r. na zamku w Innsbrucku 

270


(Tyrol) i został pochowany u boku pierwszej małżonki w podziemiach 

Srebrnej Kaplicy (Silbernen Kapelle) w obrębie innsbruckiego 

kościoła zamkowego. 

Pierwszą jego żoną została poślubiona potajemnie 7 lub 14 I 

1557 r., może jesienią 1556 r., na zamku w Bresnicach (Czechy) 

(małżeństwo miało charakter morganatyczny): 

Filipina 

Należała do jednej z najbogatszych rodzin kupieckich ówczesnych 

Niemiec, była córką Franciszka Antoniego Welsera i Anny 

Adler. Urodziła się w 1527 r. W 1567 r. otrzymała od cesarza 

Maksymiliana II tytuł baronowej Zinneburga, a w 1570 r. została 

margrabiną Burgau i hrabiną Hohenberg. Po ujawnieniu jej małżeństwa, 

co nastąpiło po śmierci cesarza w 1578 r., została przez 

jego następcę Rudolfa kreowana księżną Ambras i Hohenberg. 

Zmarła 24 IV 1580 r. w zamku Ambras nieopodal Innsbrucku 

(Tyrol) i spoczęła w podziemiach Srebrnej Kaplicy (Silbernen 

Kapelle) w obrębie kościoła zamkowego w Innsbrucku, gdzie 

w 1595 r. dołączył do niej arcyksiążę Ferdynand. 

Potomstwo, wykluczone z sukcesji, dekretem cesarskim z dnia 

1 VIII 1559 r. otrzymało nazwisko d’Austria {(i)–(vii)}: 

(i) Andrzej 

Urodził się 15 VI 1558 r. na zamku w Bresnicach (Czechy). Od 

młodości przeznaczony był do kariery kościelnej. 19 XI 1576 r. 

papież Grzegorz XIII mianował go kardynałem. W 1578 r. został 

wraz ze swoim młodszym bratem kreowany margrabią Burgau 

i otrzymał godność gubernatora Tyrolu i Alzacji. 15 VI 1580 r. 

został wybrany biskupem koadiutorem Brixen, którą to godność 

złożył 31 VII 1589 r. po elekcji na biskupa Konstancji. W 1590 r. 

uzyskał nominację na kardynała protodiakona, a 8 XII 1590 r. został 

intronizowany przez Grzegorza XIV, który mianował go ponadto 

legatem papieskim na Niemcy. Powtórny wybór Andrzeja na godność 

protodiakona odbył się w 1590 r., a 3 XI 1591 r. Innocenty IX 

dokonał jego intronizacji. W tym samym roku Andrzej postąpił na 

biskupstwo Brixen. Od września 1598 r. do sierpnia 1599 r. sprawował 

z ramienia króla hiszpańskiego Filipa II urząd namiestnika 

Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów (Flandria, Artois, Hennegau, 

Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg). Zmarł na skutek 

„ataku gorączki” 12 XI 1600 r. w Pałacu Apostolskim w Rzymie. 

Spoczął w niemieckim kościele Santa Maria dell’ Anima w Rzymie, 

a organy wewnętrzne kardynała złożono pod głównym ołtarzem 

kościoła Santa Maria del Campo Santo Teutonico w Watykanie. 

271


Andrzej d’Austria pozostawił potomstwo naturalne {1–3}: 

z Dorotą (zm. 29 VII 1605), córką Jana Franciszka, hrabiego Montfort, 

od 1570 r. żoną Kamila Degli Albizzi, ambasadora Toskanii: 

1 Jan Jerzy Degli Albizzi. Urodzony w 1583 r., został uznany przez 

małżonka matki, który nadał mu swoje nazwisko. 3 VIII 1622 r. 

ożenił się z Zuzanną (ur. 22 IV 1597), córką Ernesta Yphofer 

von Yphoferstal. Jego dalsze go losy nie są znane. 

2 Zuzanna Degli Albizzi. Urodzona w 1584 r., została uznana przez 

męża matki i otrzymała jego nazwisko. 3 XI 1604 r. poślubiła Jana 

Schratza (zm. Wilten 6 VII 1618). Zmarła 29 IV 1653 r. 

3 Troje dzieci (nic więcej o nich nie wiadomo). 

(ii) Karol 

Urodził się 22 XI 1560 r. w zamku Krivoklat (niem. Bürglitz) w Czechach. 

W 1578 r. został wraz ze starszym bratem kreowany margrabią 

Burgau, a w 1609 r. otrzymał od swojego kuzyna, cesarza 

Rudolfa, tytuł książęcy. Zmarł 31 X 1618 r. w Überlingen i został 

pochowany w kościele parafialnym św. Marcina w Günzburgu. 

Żoną Karola d’Austria została 4 III 1601 r. jego kuzynka Sybilla 

(ur. 26 VIII 1557, zm. 16 XII 1627), córka Wilhelma III Bogatego, 

księcia Kliwii, Juliaku i Bergu, oraz arcyksiężniczki austriackiej 

Marii (zob. s. 274). Małżeństwo to pozostało bezdzietne. 

Karol d’Austria pozostawił potomstwo naturalne {1–3}: 

z Klarą Elizą Izabelą, córką Fryderyka di Ferrero, markiza della 

Romagnano, i Adrianny di Gruato Provana: 

1 Karol von Hohenberg. Urodził się ok. 1584 r. Był dwukrotnie żonaty: 

w 2 II 1615 r. w Günzburgu ożenił się z Anną Katarzyną 

von Waltenhofen (z nią córka), a 24 V 1621 r. poślubił Marię Jakobinę 

von Stolzingen, dziedziczkę Bronnhaupten (ur 1605, zm. 

1635) (z nią dalsze dzieci). Zmarł 7 VII 1628 r. Linia męska 

jego potomków wygasła w 1728 r. 

2 Ferdynand von Hohenberg. W 1617 r. pojął za żonę Barbarę von 

Breiningen zu Rumersheimb (zm. po 19 IV 1660), z którą dochował 

się potomstwa. 

3 Anna Elżbieta von Hohenberg (wzmiankowana w 1618 r.). 

(iii)–(iv) Filip i Maria 

Były to bliźnięta, urodzone 7 VIII 1562 r. i zmarłe w dzieciństwie, 

jeszcze przed ujawnieniem małżeństwa rodziców. 

(v)–(vii) Marta oraz dwoje innych dzieci (zmarłe w dzieciństwie). 

Drugą żoną Ferdynanda II, arcyksięcia austriackiego i hrabiego 

Tyrolu (zob. s. 270), została 14 lub 19 V 1582 r. w kościele 

zamkowym w Innsbrucku (Tyrol): 

272


Anna Katarzyna 

Była ona jego kuzynką, córką Wilhelma I Gonzagi, księcia Mantui 

i Montferratu, oraz arcyksiężniczki austriackiej Eleonory (zob. 

s. 275). Urodziła się 17 I 1566 r. w pałacu książęcym w Mantui. 

Po śmierci męża ufundowała w Innsbrucku (Tyrol) klasztor Służebniczek 

NMP (serwitek), gdzie niebawem sama wstąpiła, przyjmując 

imiona Maria Juliana (na cześć założycielki zakonu, św. 

Juliany Falconieri). Zmarła 3 VIII 1621 r. w swoim innsbruckim 

klasztorze i tam również została pochowana. 

LINIA TYROLSKA STARSZA 

Córki Ferdynanda i Anny Katarzyny {(i)–(iii)}: 

(i) Anna Eleonora 

Urodziła się 26 VI 1583 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) 

i tam również zmarła 15 I 1584 r. 

(ii) Maria 

Urodziła się 16 VI 1584 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). 

We wczesnej młodości wstąpiła do założonego przez jej 

matkę klasztoru serwitek w Innsbrucku, gdzie zmarła 2 III 

1649 r. i gdzie również została pochowana. 

(iii) Anna 

Żona Macieja, cesarza niemieckiego, króla Czech oraz (jako 

Maciej II) króla Węgier (szczegóły zob. s. 297). 

Arcyksiążę Ferdynand II, hrabia Tyrolu, pozostawił również 

następujące potomstwo naturalne {1–2}: 

zapewne z Anną von Obrizon: 

1 Weronika von Villanders. Urodzona w 1551 r., 23 IX 1584 r. poślubiła 

Jana Franciszka di Gonzaga, pana na Campitello (zm. 1564), dalekiego 

kuzyna mantuańskich Gonzagów (wywodzącego się od wspólnego 

przodka z XIV w.), który był wcześniej żonaty z Bianką Uberti i miał 

z nią liczne dzieci. Weronika zmarła bezdzietnie w 1589 r. 

z Joanną, córką Krzysztofa Jakuba Lydl von Mayenburg i Anny 

Marii Fieger: 

2 Jan Krzysztof von Hertenberg. Urodził się ok. 1592/93 r. i 26 II 1612 r. pojął 

za żonę Urszulę, córkę Damiana Giengera. Małżeństwo to okazało się 

jednak krótkotrwałe i bezdzietne, jako że młody małżonek zmarł już 

2 IX 1613 r. 

5 Maria 

Urodziła się 15 V 1531 r. na zamku w Pradze. Jej mężem został 

18 VII 1546 r. w Regensburgu (Ratyzbonie) Wilhelm III Bogaty, 

książę Kliwii, Juliaku i Bergu od 1539 r. (ur. Düsseldorf 28 VII 

273


1516, zm. tamże 5 I 1592), syn Jana III, księcia Kliwii, Juliaku 

i Bergu, oraz Marii, córki Wilhelma VIII, księcia Juliaku i Bergu. 

Pierwszą żoną Wilhelma była Joanna III, późniejsza królowa 

Nawarry, żona Antoniego de Bourbon i matka króla francuskiego 

Henryka IV Wielkiego, lecz małżeństwo to nie zostało skonsumowane 

i na tej podstawie w 1545 r. anulował je papież Paweł 

III. Maria i Wilhelm III dochowali się następującego potomstwa: 

1 Maria Eleonora (ur. 1550, zm. 1608); w 1573 r. wyszła za mąż 

za Albrechta Fryderyka, księcia pruskiego (ur. 1553, zm. 1618), 

z którym miała potomstwo. 

2 Anna (ur. 1552, zm. 1632); w 1574 r. poślubiła Filipa Ludwika, 

palatyna Neuburga (ur. 1547, zm. 1614), i miała potomstwo. 

3 Magdalena (ur. 1553, zm. 1633); w 1579 r. poślubiła Jana I, 

palatyna Zweibrücken (Dwóch Mostów) (ur. 1550, zm. 1604), 

i miała z nim potomstwo. 

4 Karol Fryderyk (ur. 1555, zm. 1575). 

5 Elżbieta (ur. 1556, zm. 1561). 

6 Sybilla, poślubiła swojego kuzyna Karola dAustria, margrabiego 

Burgau (szczegóły zob. s. 271). 

7 Jan Wilhelm, książę Kliwii, Juliaku i Bergu (ur. 1562, zm. 

1609); jego pierwszą żoną została w 1585 r. Jakobina (ur. 

1558, zm. 1597), córka Filiberta, margrabiego Badenii na 

Baden, a w 1599 r. ożenił się z Antonią (ur. 1568, zm. 1610), 

córką Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii i Baru. 

Księżna Maria zmarła 11 XII 1581 r. w zamku Hambach (Palatynat) 

i spoczęła w klasztorze Wniebowstąpienia NMP w Kliwii. 

6 Magdalena 

Urodziła się 14 VIII 1532 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Po 

śmierci ojca (1564) wspólnie z młodszymi siostrami Małgorzatą 

oraz Heleną złożyła śluby czystości, przy czym przyrzekła ufundować 

klasztor żeński wzorowany na zakonie jezuitów, którego 

reguła zabraniała przyjmowania kobiet. 12 V 1567 r. brat Magdaleny, 

arcyksiążę Ferdynand II Tyrolski, położył kamień węgielny 

pod żeńską fundację klasztorną w Hall (Haller Damenstift) w Tyrolu; 

na czele owego zgromadzenia stała Magdalena do końca 

życia. Zmarła 10 IX 1590 r. w Hall i spoczęła u boku młodszych 

sióstr w tamtejszym kościele jezuitów. W 1706 r. prochy Magdaleny, 

oraz spoczywających obok niej sióstr i bratanic przeniesiono 

do podziemi kolegiaty żeńskiego zgromadzenia w Hall, obecnej 

bazyliki Serca Jezusowego. 

274


7 Katarzyna 

Urodziła się 15 lub 25 IX 1533 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol) lub w wiedeńskim Hofburgu i 22 X 1549 r. w Mantui 

została wydana za mąż za Franciszka III Gonzagę, księcia Mantui 

od 1540 r. (ur. Mantua 10 III 1533, utonął w jeziorze Como tamże 

22 II 1550), syna Fryderyka II Gonzagi, księcia Mantui oraz 

margrabiego (markiza) Montferratu, i jego żony Małgorzaty, córki 

Wilhelma XI Paleologa, margrabiego Montferratu; jego młodszy 

brat Wilhelm został w późniejszym czasie mężem młodszej 

siostry Katarzyny – Eleonory (zob. poniżej). Po rychłej śmierci 

Fryderyka III, z którym nie dochowała się potomstwa, Katarzyna 

powróciła do Austrii. 23 VI 1553 r. w Wiedniu miały miejsce jej 

zaślubiny per procura, a 30 lub 31 VII tego roku w katedrze śś. 

Stanisława i Wacława na Wawelu ślub osobisty z Zygmuntem II 

Augustem, królem Polski i wielkim księciem litewskim, wdowcem 

po Barbarze Radziwiłłównie oraz starszej siostrze Katarzyny – 

Elżbiecie (zob. s. 269). W 1566 r. bezdzietna Katarzyna opuściła 

na zawsze Polskę. Zmarła 28 lub 29 II 1572 r. na zamku w Linzu 

i została początkowo pochowana w kaplicy zamkowej, skąd w r. 

1576 jej zwłoki przeniesiono do tamtejszego klasztoru św. Floriana. 

Uroczystości pogrzebowe królowej odbyły się jednak dopiero 

w 1614 r. na polecenie cesarza Macieja. 

8 Eleonora 

Urodziła się 2 XI 1534 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a 26 

IV 1561 r. w Mantui poślubiła Wilhelma I Gonzagę, księcia Mantui 

i margrabiego (markiza) Montferratu od 1540 r., w 1575 r. mianowanego 

księciem Montferratu (ur. Mantua 24 IV 1538, zm. 

Bozzolo lub Goito 14 VIII 1587), syna Fryderyka II Gonzagi, 

księcia Mantui oraz margrabiego Montferratu, i Małgorzaty, córki 

Wilhelma XI Paleologa, margrabiego Montferratu; jego starszy 

brat Fryderyk III był żonaty ze starszą siostrą Eleonory – Katarzyną 

(zob. wyżej). Dziećmi Eleonory i Wilhelma byli: 

1 Wincenty I, książę Mantui i Montferratu (ur. 1562, zm. 1612); 

jego pierwszą żoną została w 1581 r. Małgorzata (ur. 1567, 

zm. 1643), córka Aleksandra Farnese, księcia Parmy i Piacenzy, 

z którą rozwiódł się już w 1582 r. W 1584 r. ożenił się ze 

swoją kuzynką Eleonorą (ur. 1566, zm. 1611), córką Franciszka 

I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii 

i księcia Sieny, oraz arcyksiężniczki Joanny (zob. s. 287), i miał 

z nią potomstwo, m.in. Eleonorę Annę, drugą żonę Ferdynanda 

275


II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły zob. 

s. 302 w jego biogr.). 

2 Eleonora (ur. 1564, zm. 1618); w 1579 r. poślubiła Alfonsa II 

d’Este, księcia Modeny, Ferrary i Reggio, wdowca po księżniczce 

toskańskiej Lukrecji oraz arcyksiężniczce austriackiej 

Barbarze (szczegóły zob. poniżej). 

3 Anna Katarzyna, żona Ferdynanda II, arcyksięcia austriackiego 

i hrabiego Tyrolu (szczegóły zob. s. 273). 

Eleonora zmarła 5 VIII 1594 r. w Mantui i spoczęła w podziemiach 

kaplicy dell’ Incoronata w katedrze św. Piotra tamże. 

9 Małgorzata 

Urodziła się 16 II 1536 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Po 

śmierci ojca (1564) wraz z siostrami Magdaleną i Heleną złożyła 

śluby czystości. Zmarła 12 III 1567 r. w Hall w Tyrolu i została 

pochowana w kościele jezuitów tamże. W 1706 r. szczątki Małgorzaty, 

oraz jej sióstr i bratanic przeniesiono do kolegiaty żeńskiego 

zgromadzenia w Hall (Haller Damenstift), obecnej bazyliki 

Serca Jezusowego. 

10 Jan 

Urodził się 10 IV 1538 r. na zamku królewskim w Pradze, 

a zmarł 20 III 1539 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Został 

pochowany w krypcie Zygmuntowskiej (Sigismundgruft) w klasztorze 

cysterek w Stams pod Innsbruckiem. 

11 Barbara 

Urodziła się 30 IV 1539 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem 

został w grudniu 1565 r. w Ferrarze Alfons II d’Este, książę 

Modeny, Ferrary i Reggio od 1559 r. (ur. Ferrara 22 XI 1533, zm. 

tamże 27 X 1597), syn Herkulesa II d’Este, księcia Modeny, Ferrary 

i Reggio, i jego żony Renaty, księżnej Chartres, córki Ludwika 

XII, króla Francji. Pierwszą żoną Alfonsa była Lukrecja, córka 

Kosmy I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii 

i księcia Sieny (zm. bezpotomnie 1562). Również małżeństwo 

Barbary okazało się bezdzietne; zmarła ona na gruźlicę 19 IX 

1572 r. w Ferrarze i spoczęła w krypcie rodowej Estów w kościele 

jezuitów (Chiesa del Gesù). Po jej śmierci Alfons II ożenił się 

z księżniczką mantuańską Eleonorą Gonzagą, córką arcyksiężniczki 

Eleonory (zob. powyżej). 

12 Karol II 

Urodził się 3 VI 1540 r. w wiedeńskim zamku Hofburg. Na mocy 

umowy rodzinnej oraz testamentu Ferdynanda I z 25 II 1554 r. 

276


otrzymał po śmierci cesarza w 1564 r. tzw. Austrię Środkową 

(lub Wewnętrzną), czyli księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, hrabstwo 

Gorycji, Istrię, Triest i habsburskie posiadłości w regionie 

Friulu we Włoszech. W latach 1564, 1566–67, 1570–71 i w 1575 r. 

pełnił z ramienia starszego brata, cesarza Maksymiliana II, urząd 

cesarskiego namiestnika w Austrii oraz na Węgrzech. Zmarł 

wskutek zaawansowanej kamicy nerkowej 10 VII 1590 r. na 

zamku w Grazu (Styria) i został pochowany w rodzinnym mauzoleum 

własnej fundacji, znajdującym się w bazylice opactwa 

benedyktynów w Seckau (Styria). Pusty natomiast pozostał grobowiec 

Karola w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny 

w Grazu (Styria), wzniesiony dla arcyksięcia przez jego syna, 

cesarza Ferdynanda II. 

Żoną Karola II została 26 VIII 1571 r. w Wiedniu: 

Maria 

Była ona jego siostrzenicą, córką arcyksiężniczki Anny i Albrechta 

V Wielkodusznego, księcia Bawarii z dynastii Wittelsbachów 

(zob. s. 270). Urodziła się 21 III 1551 r. na zamku w Monachium, 

a zmarła 29 IV 1608 r. na zamku w Grazu (Styria). Spoczęła 

w ufundowanym przez siebie klasztorze klarysek w Grazu, skąd 

jej szczątki przeniesiono później na polecenie syna, cesarza Ferdynanda 

II, do mauzoleum cesarskiego w Grazu. 

LINIA STYRYJSKA 

Dzieci Karola II i Marii {(i)–(xv)}: 

(i) Ferdynand 

Urodził się 15 VII, a zmarł 3 VIII 1572 r. w Judenburgu 

i spoczął w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau 

(Styria). 

(ii) Anna 

Urodziła się 16 VIII 1573 r. na zamku w Grazu (Styria), 

a 31 V 1592 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na 

Wawelu w Krakowie poślubiła Zygmunta III, króla Polski 

i wielkiego księcia litewskiego od 1587 r., dziedzicznego 

króla Szwecji od 1592 r. (usuniety w 1599 r., odtąd jedynie 

tytularny) (ur. Gripsholm 20 VI 1566, zm. Warszawa 

25 IV 1632), syna Jana III, króla Szwecji z dynastii Wazów, 

oraz Katarzyny, córki Zygmunta I Starego, króla 

Polski i wielkiego księcia litewskiego. Ich dziećmi byli: 

1 Anna Maria (ur. 1593, zm. 1600). 

2 Katarzyna (ur. i zm. 1594). 

277


3 Władysław IV |Zygmunt|, król Polski i wielki książę 

litewski, tytularny król Szwecji (ur. 1595, zm. 1648); 

w 1637 r. poślubił arcyksiężniczkę Cecylię Renatę, z którą 

miał potomstwo (szczegóły zob. s. 301 w biogr. Ferdynanda 

II, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), 

a w 1646 r. ożenił się z Ludwiką Marią (ur. 1611, zm. 

1667), córką Karola I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu 

oraz księcia Nevers i Rethel. 

4 Katarzyna (ur. 1596, zm. 1597). 

5 Krzysztof (ur. martwy 1598). 

Anna zmarła na skutek zatrucia ciążowego 10 II 1598 r. 

na zamku w Warszawie i spoczęła w katedrze wawelskiej ; 

Zygmunt III poślubił później jej młodszą siostrę Konstancję 

(dalsze szczegóły zob. s. 284). 

(iii) Maria Krystyna 

Urodziła się 10 XI 1574 r. na zamku w Grazu (Styria). Jej 

mężem został 6 VIII 1595 r. w katedrze w Gyulafehérvár 

(obecnie Alba Julia w Rumunii) Zygmunt I Batory, książę 

Siedmiogrodu w latach 1581–99 oraz 1601–02 (ur. Nagy- 

várad 20 III 1572, zm. Praga 28 III 1613), syn Krzysztofa 

Batorego, księcia Siedmiogrodu, oraz Elżbiety, córki Jerzego 

Bocskay z Kismarja. Bezdzietne to małżeństwo zakończyło 

się rozwodem w 1599 r., po czym Maria Krystyna 

powróciła do Austrii. W 1612 r. została przełożoną żeńskiej 

fundacji w tyrolskim Hall (Haller Damenstift). Zmarła 

6 IV 1621 r. w klasztorze w Hall w Tyrolu i została 

pochowana w kościele jezuitów tamże, skąd w 1706 r. jej 

prochy przeniesiono do kolegiaty zgromadzenia w Hall – 

obecnej bazyliki Serca Jezusowego. 

(iv) Katarzyna Renata 

Urodziła się 4 I 1576 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie 

też zmarła 29 VI 1595 r., krótko po zaręczynach z księciem 

Parmy Ranuccio I Farnese (ur. 1569). Spoczęła w mauzoleum 

rodzinnym Habsburgów z linii styryjskiej w bazylice 

opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). 

(v) Elżbieta 

Urodziła się 13 III 1577 r. na zamku w Grazu (Styria) 

i tam również zmarła 29 I 1586 r. Pochowano ją w mauzoleum 

rodzinnym w opactwie benedyktynów w Seckau 

(Styria). 

278


(vi) FERDYNAND II (zob. s. 299). 

(vii) Karol 

Urodził się 17 VII 1579 r. na zamku w Grazu (Styria), 

gdzie zmarł 17 V następnego roku. Został pochowany 

w mauzoleum rodzinnym styryjskich Habsburgów w bazylice 

opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). 

(viii) Gregoria Maksymiliana 

Urodziła się 22 III 1581 r. na zamku w Grazu (Styria). 

Zaręczona ze swoim kuzynem, księciem Asturii Filipem 

(późniejszy król hiszpański Filip III), zmarła krótko przed 

zaślubinami 20 IX 1597 r. na zamku w Grazu. Została 

pochowana w mauzoleum w bazylice opactwa benedyktynów 

w Seckau (Styria). 

(ix) Eleonora 

Urodziła się 25 IX 1582 r. na zamku w Grazu (Styria). 

W 1599 r. wstąpiła do zakonu żeńskiego w Hall (Tyrol), 

założonego przez arcyksiężniczkę Magdalenę (zob. s. 274) 

i tam również zmarła 28 I 1620 r. Pochowana została 

w kościele jezuitów w Hall, skąd w 1706 r. jej prochy 

wraz ze szczątkami innych pochowanych tam Habsburżanek 

przeniesiono do kolegiaty żeńskiego zgromadzenia 

w Hall – obecnej bazyliki Serca Jezusowego. 

(x) Maksymilian Ernest 

Urodził się 17 XI 1583 r. na zamku w Grazu (Styria). 

Wstąpił do Zakonu Krzyżackiego, gdzie funkcję wielkiego 

mistrza sprawował jego kuzyn, arcyksiążę austriacki Maksymilian 

III, syn cesarza Maksymiliana II. W 1615 r. został 

komturem Zakonu Krzyżackiego na Austrię i przewidywanym 

następcą kuzyna na stanowisku wielkiego mistrza, 

zmarł jednak 18 II 1616 r. na zamku w Grazu. 

Został pochowany obok ojca i rodzeństwa w mauzoleum 

rodzinnym w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau 

(Styria). 

Maksymilian Ernest pozostawił naturalnego syna: 

1 Karol d’Austria (zm. po 1638). 

(xi) Maria Małgorzata 

Urodziła się 25 XII 1584 r. na zamku w Grazu (Styria), 

a 18 VI 1599 r. w Walencji poślubiła swojego bliskiego 

kuzyna, zaręczonego wcześniej z jej starszą siostrą Gregorią 

Maksymilianą, Filipa III Pobożnego, króla Hiszpanii 

279


(w Kastylii pod imieniem Filipa III, zaś w Aragonii jako 

Filip II), Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz (pod imieniem 

Filipa II) króla Portugalii i Algarve od 1598 r. (ur. Madryt 

14 IV 1578, zm. tamże 31 III 1621), syna Filipa II, króla 

Hiszpanii, Neapolu, Sycylii i Sardynii oraz króla Portugalii 

i Algarve (syna cesarza Karola V, zob. s. 267), i jego 

czwartej żony, arcyksiężniczki austriackiej Anny, córki 

Maksymiliana, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier 

(zob. s. 289 w jego biogr.). Ich dziećmu byli: 

1 Anna |Maria Maurycja| (Anna Austriaczka) (ur. 1601, 

zm. 1666); w 1612 r. poślubiła Ludwika XIII zwanego 

Sprawiedliwym, króla Francji i Nawarry (ur. 1601, zm. 

1643) i miała z nim potomstwo. 

2 Maria (ur. i zm. 1603). 

3 Filip IV, król Hiszpanii (w Kastylii jako Filip IV, a w 

Aragonii jako Filip III), Neapolu, Sycylii i Sardynii 

oraz – jako Filip III – król Portugalii i Algarve (usunięty) 

(ur. 1605, zm. 1665); pierwszą jego żoną została 

w 1615 r. Elżbieta (Izabela) (ur. 1602, zm. 1644), córka 

Henryka IV Wielkiego, króla Francji i (jako Henryk 

III) Nawarry, z którą miał potomstwo. Drugą jego 

żoną została w 1649 r. arcyksiężniczka austriacka Maria 

Anna, córka Ferdynanda III, cesarza niemieckiego oraz 

króla Czech i Węgier, z którą miał on potomstwo 

(szczegóły zob. s. 322 w biogr. Ferdynanda III). 

4 Maria Anna |Małgorzata|, pierwsza żona Ferdynanda 

III, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier (szczegóły 

zob. s. 321). 

5 Karol, wielki przeor joannitów (kawalerów maltańskich) 

na Kastylię, wielki admirał Kastylii (ur. 1607, 

zm. 1632). 

6 Ferdynand, kardynał, arcybiskup Toledo (prymas Hiszpanii), 

generalny namiestnik Południowych (Hiszpańskich) 

Niderlandów (ur. 1609, zm. 1641). 

7 Małgorzata Franciszka (ur. 1610, zm. 1617). 

8 Alfons Maurycy (ur. 1611, zm. 1612). 

Maria Małgorzata zmarła 3 X 1611 r. w pałacu Eskurial 

(Escorial) pod Madrytem, gdzie znalazła spoczynek w panteonie 

królów w obrębie klasztoru św. Wawrzyńca (San 

Lorenzo el Real). 

280


(xii) Leopold V 

Urodził się 9 X 1586 r. na zamku w Grazu (Styria) i od 

dzieciństwa był przez ojca przeznaczony do kariery kościelnej. 

W latach 1590–94 był kanonikiem w Pasawie. 14 

XI 1597 r. został mianowany koadiutorem pasawskim, 

a 4 IX następnego roku objął tron biskupi po Urbanie 

von Trennbachu. W sierpniu 1599 r. otrzymał urząd koadiutora 

strasburskiego, a na biskupstwo postąpił po 

śmierci księcia Karola Lotaryńskiego w styczniu 1608 r. 

Po śmierci kuzyna, arcyksięcia Maksymiliana III (zob. 

s. 291), uzyskał 11 III 1619 r. urząd gubernatora Tyrolu 

oraz Austrii Przedniej (Przedarulania, Bryzgowia i Burgau). 

Na podstawie trzech umów sukcesyjnych, zawartych 

z cesarzem Ferdynandem II (15 XI 1623, 14 IX 1625 

oraz 24 IX 1630), otrzymał wspomniane terytoria w dziedziczne 

posiadanie dla siebie oraz swoich legalnych męskich 

potomków. Z końcem 1625 r. arcyksiążę udał się 

do Rzymu, gdzie złożył na ręce papieża Urbana VIII rezygnację 

ze sprawowanych dotychczas urzędów kościelnych 

(1626). Zmarł 13 IX 1632 r. na zamku w Schwaz 

nieopodal Innsbrucka (Tyrol) i został pochowany w innsbruckim 

kościele jezuitów. 

Żoną Leopolda V została poślubiona 18 lub 19 IV 

1626 r. w kościele zamkowym w Innsbrucku: 

Klaudia 

Była córką Ferdynanda I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego 

księcia Toskanii i księcia Sieny, oraz Krystyny, córki 

Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii i Baru. Na świat 

przyszła 4 VI 1604 r. we Florencji, a 29 IV 1621 r. w Pesaro 

(Włochy) została żoną Fryderyka Ubalda I della Rovere, 

księcia Urbino od 1621 r. (ur. Pesaro 16 V 1605, zamordowany 

w Urbino 28 VI 1623), syna Franciszka Marii II 

della Rovere, księcia Urbino, i jego żony Liwii, córki Hipolita 

della Rovere, markiza San Lorenzo. Mieli wspólnie 

córkę: 

1 Wiktoria Feltria, pani Poggio dei Berni (ur. 1622, zm. 1694); 

w 1633 r. poślubiła Ferdynanda II Medyceusza (de’ Medici), 

wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, syna arcyksiężniczki 

austriackiej Marii Magdaleny, młodszej siostry Leopolda Tyrolskiego 

(zob. s. 285), i miała z nim potomstwo. 

281


Po śmierci Leopolda (1632) Klaudia została regentką Tyrolu 

na czas małoletniości starszego syna, jednak faktyczne 

rządy sprawował w jego imieniu kanclerz Wilhelm Biener. 

Urząd regentki złożyła po osiągnięciu przez syna 

pełnoletniości w 1646 r. Zmarła 25 XII 1648 r. na zamku 

w Innsbrucku (Tyrol) i została pochowana w podziemiach 

kościoła jezuitów w Innsbrucku. 

LINIA TYROLSKA MŁODSZA 

Dzieci Leopolda V i Klaudii {(a)–(e)}: 

(a) Maria Eleonora 

Urodzona 12 II 1627 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol), zmarła tamże 6 VIII 1629 r. Została pochowana 

w kościele jezuitów w Innsbrucku. 

(b) Ferdynand Karol 

Urodził się 17 V 1628 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol). Po śmierci ojca 13 IX 1632 r. został hrabią 

Tyrolu oraz arcyksięciem Austrii Przedniej (Przedarulania, 

Bryzgowia i Burgau), jednak z uwagi na małoletniość 

pozostawał pod regencją – oficjalnie matki, 

a faktycznie kanclerza Wilhelma Bienera. W 1646 r. 

nastąpiło usamodzielnienie arcyksięcia, który dążąc 

do sprawowania władzy absolutnej w podległych mu 

ziemiach doprowadził do uwięzienia i stracenia kanclerza 

(1651). Zmarł 30 XII 1662 r. w Kaltern w Południowym 

Tyrolu (Südtirol) i został pochowany 


Żoną Ferdynanda Karola została 10 VI 1646 r. 

w kościele zamkowym w Innsbrucku: 

Anna 

Jej ojcem był Kosma II Medyceusz (de’ Medici), wielki 

książę Toskanii i książę Sieny, a matką arcyksiężniczka 

austriacka Maria Magdalena (zob. s. 285). Na 

świat przyszła 21 VII 1616 r. we Florencji, a zmarła 

11 IX 1676 r. w Wiedniu i została pochowana w kościele 

dominikanów tamże. 

Potomstwo {(i)–(iii)}: 

(i) Klaudia Felicyta 

Druga żona Leopolda I, cesarza niemieckiego, 

króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 330 


282


(ii) Bezimienna córka 

Urodziła się 17 lub 19 VII 1654 r. na zamku 

w Innsbrucku (Tyrol) i zmarła wkrótce potem 

(być może tego samego dnia). Spoczęła w kościele 

jezuitów w Innsbrucku. 

(iii) Maria Magdalena 

Urodziła się 17 VIII 1656 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol), gdzie zmarła 21 I 1669 r. Spoczęła 


(c) Izabela Klara 

Na świat przyszła 12 VIII 1629 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol). Jej mężem został 7 XI 1649 r. Karol 

II Gonzaga, książę Mantui i Montferratu od 1637 r. 

oraz (jako Karol III) książę Nevers i Rethel od 1637 r. 

(ur. Mantua 3 X 1629, zm. tamże 14 VIII 1665), syn 

Karola II Gonzagi, księcia Nevers i Rethel, oraz Marii, 

córki Franciszka IV Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu. 

Mieli jedynego syna: 

1 Ferdynand Karol I, książę Mantui i Montferratu 

oraz, jako Karol IV, książę Nevers i Rethel (ur. 

1652, zm. 1708); w 1670 r. poślubił Annę Izabelę 

(ur. 1655, zm. 1703), córkę Ferdynanda III Gonzagi, 

księcia Guastalli, a w 1704 r. ożenił się z Zuzanną 

Henryką (ur. 1686, zm. 1710), córką Karola 

III, księcia d’Elboeuf; pozostawił jedynie potomstwo 

naturalne. 

Po śmierci męża Izabela Klara przeniosła się do 

klasztoru urszulanek w Mantui, gdzie zmarła 24 II 

1685 r. i gdzie także została pochowana. 

(d) Zygmunt Franciszek 

Urodził się 27 XI 1630 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol); jako młodszy syn był przeznaczony do kariery 

kościelnej. Już 21 V 1640 r. został wyznaczony 

koadiutorem w Augsburgu, a tron biskupi objął 25 

VI 1646 r. 2 XI 1653 r. uzyskał godność biskupa 

Gurk (Austria) (zatwierdzony na urzędzie dnia 25 II 

1654), w 1655 r. otrzymał z rąk papieża kapelusz 

kardynalski, zaś 7 II 1659 r. został mianowany biskupem 

Trydentu. Po śmierci starszego brata, który 

nie pozostawił męskich potomków, 30 XII 1662 r. 

283


odziedziczył Tyrol oraz Austrię Przednią, a 28 V 

1665 r. zrezygnował ze sprawowanych urzędów kościelnych. 

Zmarł 25 VI 1665 r. na zamku w Innsbrucku 

jako ostatni męski potomek tyrolskiej linii 

Habsburgów i został pochowany w tamtejszym kościele 

jezuitów; jego włości zostały przez Leopolda I 

przyłączone do domeny cesarskiej. 

Żoną Zygmunta Franciszka została poślubiona 

per procura 3 lub 13 VI 1665 r. w kaplicy zamkowej 

w Sulzbach: 

|Maria| Jadwiga |Augusta| 

Była ona córką Chrystiana Augusta, księcia Sulzbach 

z bocznej linii dynastii Wittelsbachów, oraz jego żony 

Amalii, córki Jana VII, hrabiego Nassau na Siegen. 

Urodziła się 15 IV 1650 r. na zamku w Sulzbach. 

Z uwagi na rychłą śmierć Zygmunta Franciszka nie 

doszło do zawarcia między nimi ślubu osobistego. 

Drugim mężem Jadwigi został 9 IV 1668 r. w Sulzbach 

książę sasko-lauenburski Juliusz Franciszek (zm. 

1689), posiadający znaczne posiadłości w Czechach, 

z którym dochowała się trojga dzieci. Zmarła 23 III 

1681 r. w Hamburgu i została pochowana w kościele 

pw. Zwiastowania NMP w czeskim Ostrowie. 

(e) Maria Leopoldyna 

Druga małżonka Ferdynanda III, cesarza niemieckiego, 

króla Czech i Węgier (szczegóły zob. s. 323 


(xiii) Konstancja 

Urodziła się 24 XII 1588 r. na zamku w Grazu (Styria), 

gdzie 23 X 1605 r. miał miejsce jej ślub per procura 

z Zygmuntem III, królem polskim i wielkim księciem litewskim 

oraz dziedzicznym królem Szwecji, wdowcem po jej 

starszej siostrze Annie (bliższe szczegóły zob. s. 277); 

ślub osobisty Zygmunta i Konstancji odbył się 11 XII 

1605 r. w katedrze śś. Stanisława i Wacława na Wawelu. 

Małżeństwo to zaowocowało licznym potomstwem: 

1 Jan Kazimierz (ur. 1607, zm. 1608). 

2 Jan II Kazimierz, król Polski i wielki książę litewski, 

tytularny król Szwecji (ur. 1609, zm. 1672); w 1649 r. 

ożenił się z Ludwiką Marią Gonzagą (ur. 1611, zm. 

284


1667), wdową po swoim starszym przyrodnim bracie, 

królu Władysławie IV (szczegóły jej filiacji na s. 277), 

i miał z nią potomstwo. 

3 Jan Albrecht (Olbracht), biskup warmiński i krakowski 

oraz kardynał (ur. 1612, zm. 1634). 

4 Karol Ferdynand, biskup wrocławski i płocki, ponadto 

książę opolski i raciborski (ur. 1613, zm. 1655). 

5 Aleksander Karol (ur. 1614, zm. 1634). 

6 Anna Konstancja (ur. i zm. 1616). 

7 Anna Katarzyna Konstancja (ur. 1619, zm. 1651); jej 

mężem został w 1642 r. Filip Wilhelm, elektor Palatynatu 

Reńskiego (ur. 1615, zm. 1690). 

Konstancja zmarła na udar mózgu 10 VII 1631 r. na 

zamku w Warszawie i po przewiezieniu do Krakowa została 

pochowana wraz z małżonkiem w krypcie Wazów 

w podziemiach katedry wawelskiej. 

(xiv) Maria Magdalena 

Urodziła się 7 X 1589 r. na zamku w Grazu (Styria). Jej 

mężem został poślubiony 19 X 1608 r. we Florencji 

Kosma II Medyceusz (de’ Medici), wielki książę Toskanii i książę 

Sieny od 1608 (1609) r. (ur. Florencja 12 V 1590, zm. 

tamże 28 II 1621), syn Ferdynanda I Medyceusza (de’ 

Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny, oraz 

jego żony Krystyny, córki Karola III Wielkiego, księcia 

Lotaryngii i Baru. Rodzoną siostrą Kosmy II była arcyksiężna 

Klaudia, żona Leopolda, brata Marii Magdaleny 

(zob. s. 281). Kosma i Maria Magdalena mieli następujące 

potomstwo: 

1 Maria Krystyna (ur. 1609, zm. 1632). 

2 Ferdynand II, wielki książę Toskanii oraz książę Sieny 

(ur. 1610, zm. 1670); w 1633 r. poślubił Wiktorię 

Feltrię (ur. 1622, zm. 1694), córkę Fryderyka Ubalda I 

della Rovere, księcia Urbino, oraz Klaudii Medycejskiej 

(zob. s. 281), i miał z nią potomstwo. 

3 Jan Karol, biskup Sabiny, kardynał (ur. 1611, zm. 1663). 

4 Małgorzata (ur. 1612, zm. 1679); w 1628 r. poślubiła 

Edwarda I Farnese, księcia Parmy i Piacenzy (ur. 1612, 

zm. 1646), z którym miała potomstwo. 

5 Maciej (Mateusz), gubernator Sieny (ur. 1613, zm. 

1667). 

285


6 Franciszek (ur. 1614, zm. 1634). 

7 Anna, żona Ferdynanda Karola, arcyksięcia austriackiego 

na Austrii Przedniej, hrabiego Tyrolu (dalsze szczegóły 

zob. s. 282). 

8 Leopold, kardynał (ur. 1617, zm. 1675). 

Maria Magdalena zmarła 1 XI 1631 r. w Pasawie, skąd jej 

ciało przewieziono do Włoch i pochowano w kościele 

św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. 

(xv) Karol (III) 

Na świat przyszedł 7 VIII 1590 r.na zamku w Grazu, niespełna 

miesiąc po śmierci ojca. Od urodzenia był przeznaczony 

do kariery kościelnej i już w 1598 r. przyjął 

święcenia kapłańskie. W 1602 r. został kanonikiem 

w Salzburgu, w 1603 r. otrzymał kanonikat w Pasawie, 

w 1606 r. w Triencie i Brixen, w 1608 r. we Wrocławiu, 

a w 1618 r. w Kolonii. 7 VII 1608 r. dzięki pomocy swojego 

brata Ferdynanda (późniejszego cesarza) oraz szwagra, 

króla Polski Zygmunta III, uzyskał nominację na biskupstwo 

wrocławskie. W 1613 r. otrzymał godność biskupa 

Brixen (konsekrowany w 1619 r.). Po śmierci arcyksięcia 

Maksymiliana, wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego 

(zob. s. 291 w biogr. cesarza Maksymiliana) został 

wybrany jego następcą na tym urzędzie, co nastąpiło 14 I 

1619 r. W 1624 r. siostrzeniec Karola, król hiszpański 

Filip IV, mianował go wicekrólem Portugalii, jednak 

w drodze do Lizbony arcyksiążę niespodziewanie zapadł 

na febrę i zmarł 27 lub 28 XII 1624 r. po przybyciu do 

Madrytu. Został pochowany w panteonie infantów w obrębie 

klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) 

w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem, natomiast 

jego zabalsamowane serce umieszczono w kościele jezuitów 

w Nysie 

Karol II, arcyksiążę austriacki, książę Styrii, Karyntii i Krainy 

(zob. s. 277) pozostawił także naturalną córkę (matka nieznana): 

1 Elżbieta, w 1589 r. poślubiła Zygmunta Stubich zu Zmöll. 

13 Urszula 

Urodziła się 24 VII 1541 r. na zamku w Wiener Neustadt koło 

Wiednia, a zmarła 30 IV 1543 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). 

Spoczęła w krypcie Zygmuntowskiej (Sigismundgruft) w klasztorze 


286


14 Helena 

Urodziła się 7 I 1543 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Wraz 

z siostrami Magdaleną i Małgorzatą (zob. ss. 274 i 276) złożyła 

po śmierci ojca (1564) śluby czystości, a w 1567 r. wstąpiła do 

założonego przez Magdalenę klasztoru żeńskiego w Hall (Haller 

Damenstift) w Tyrolu. Zmarła 5 III 1574 r. i została pochowana 

w kościele jezuitów w Hall. W 1706 r. prochy Heleny, jej sióstr 

oraz bratanic, Eleonory i Marii Krystyny, przeniesiono do podziemi 

kolegiaty żeńskiego zgromadzenia w Hall, obecnej bazyliki 

Serca Jezusowego. 

15 Joanna 

Urodziła się 24 I 1547 r. na zamku w Pradze, a 18 XII 1565 r. we 

Florencji poślubiła Franciszka I Medyceusza (de’ Medici), wielkiego 

księcia Toskanii i księcia Sieny od 1574 r. (ur. Florencja 25 III 

1541, otruty tamże 19 X 1587), syna wielkiego księcia Kosmy I 

oraz jego pierwszej żony Eleonory, markizy Villafranca, córki 

Piotra Alvarez de Toldeo, markiza Villafranca i wicekróla Neapolu. 

Miała z nim następujące potomstwo: 

1 Eleonora (ur. 1567, zm. 1611); w 1584 r. wyszła za Wincentego 

I Gonzagę, księcia Mantui i Montferratu (ur. 1562, zm. 

1612), syna arcyksiężniczki austriackiej Eleonory (zob. s. 275), 


2 Romola (ur. i zm. 1568). 

3 Anna (ur. 1569, zm. 1584). 

4 Lukrecja (ur. 1572, zm. 1574). 

5 Maria (ur. 1575, zm. 1642); w 1600 r. została żoną Henryka 

IV zwanego Wielkim, króla Francji i Nawarry (ur. 1553, zamordowany 

1610), i miała z nim potomstwo. 

6 Filip (ur. 1577, zm. 1582). 

Joanna zmarła 10 IV 1578 r. we Florencji i została pochowana 

w kaplicy Medycejskiej w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) 

tamże. Po jej śmierci Franciszek I ożenił się powtórnie w 1578 r. 

ze swoją metresą Bianką, córką Bartłomieja Capello, patrycjusza 

weneckiego, z którą miał już syna. 

FERDYNAND I 

Zmarł na gruźlicę płuc 25 VII 1564 r. w zamku Hofburg w Wiedniu 

i został pochowany u boku żony w katedrze św. Wita w Pradze. 

Trony Czech i Węgier objął jego najstarszy syn Maksymilian. 

287


MAKSYMILIAN 

O J C I E C: Ferdynand I (zob. s. 265). 

M A T K A: Anna Jagiellonka (zob. s. 269 w biogr. Ferdynanda I). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 269 w biogr. Ferdynanda I. 

MAKSYMILIAN 

Urodził się 31 VII 1527 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Po ślubie 

z córką Karola V (1548) został przez cesarza desygnowany namiestnikiem 

(wicekrólem) Hiszpanii; funkcję tę sprawował do września 

1550 r., kiedy to ojciec zawezwał go do Niemiec. 14 II 1549 r. został 

oficjalnie uznany następcą Ferdynanda I na tronie czeskim, a w 

testamencie podpisanym 25 II 1554 r. w Wiedniu cesarz ustanowił 

go swoim sukcesorem w Arcyksięstwie Austrii, w Czechach i na 

Węgrzech. 14 V 1562 r. w Pradze Maksymilian został wybrany królem 

Czech, a 20 IX w katedrze św. Wita odbyła się jego koronacja. 

Podczas obrad sejmu Rzeszy we Frankfurcie nad Menem 24 XI 

1562 r. książęta elektorzy wybrali go królem niemieckim (rzymskim; 

koronowany pod imieniem Maksymiliana II 30 XI 1562 r. w katedrze 

św. Bartłomieja we Frankfurcie). 16 VII 1563 r. w Preszburgu 

(Pożoń, obecna Bratysława), stanowiącym od 1536 r. stolicę należącego 

do Habsburgów Królestwa Węgier, został przez stany węgierskie 

obwołany królem i 8 IX 1563 r. koronowany w katedrze św. 

Marcina. Po śmierci ojca 25 VII 1564 r. został cesarzem i objął rządy 

w Austrii (także jako Maksymilian II). 16 VIII 1570 r. w Spirze 

zawarł układ z królem Węgier Janem I (zob. s. 256), na mocy którego 

Zápolya zrzekał się tytułu królewskiego. 12 XII 1575 r. prymas 

Jakub Uchański ogłosił Maksymiliana królem Polski i wielkim księciem 

litewskim, ponieważ jednak cesarz zwlekał z zatwierdzeniem 

paktów konwentów (co nastąpiło dopiero 22 V 1576 r.), po polską 

koronę sięgnął ostatecznie Stefan Batory. 

Żoną Maksymiliana została 13 IX 1548 r. w Valladolid: 

288


Maria 

Była stryjeczną siostrą męża, córką cesarza Karola V, starszego 

brata Ferdynanda I (zob. s. 267). Urodziła się 21 VI 1528 r. w Madrycie. 

W latach 1548–50 wespół z Maksymilianem pełniła z ramienia 

ojca funkcję namiestnika (wicekróla) Hiszpanii. 20 IX 1562 r. 

w praskiej katedrze św. Wita została ukoronowana na królową 

Czech, 30 XI tego roku w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie 

nad Menem koronowano ją wraz z mężem na królową niemiecką 

(rzymską), a 9 IX 1563 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu 

(Pożoniu, późniejsza Bratysława) miała miejsce koronacja Marii na 

królową Węgier. Po śmiercj męża (1576) i najmłodszej córki (1580), 

w 1581 r. (inne opracowania podają 1582 r.) wraz ze swoją młodszą 

córką Małgorzatą opuściła austriackie kraje dziedziczne i powróciła 

do Hiszpanii; osiadła na dworze Filipa II. W 1583 r. wstąpiła do 

klasztoru św. Klary (Santa Clara de las Descalzas Reales) w Madrycie. 

Zmarła 26 II 1603 r. w Villamante i została pochowana w kryptach 

madryckiego klasztorzu św. Klary. 


1 Anna 

Na świat przyszła 2 XI 1549 r. w Cigales nieopodal Valladolid 

(Hiszpania), a 12 XI 1570 r. w Segowii poślubiła Filipa II, króla 

Neapolu, Sycylii i Sardynii od 1554 r., króla Hiszpanii (w Kastylii 

jako Filip II, w Aragonii zaś pod imieniem Filipa I) od 1556 r., 

króla Portugalii i Algarve (jako Filip I) od 1580 r. (ur. Valladolid 

21 V 1527, zm. Eskurial pod Madrytem 13 IX 1598), syna cesarza 

Karola V i jego żony Izabeli, infantki portugalskiej, rodzonego 

brata Marii – matki Anny. Filip był wcześniej trzykrotnie żonaty: 

z infantką portugalską Marią Manuelą, z którą miał syna 

Karola (don Carlosa), z królową angielską Marią I oraz z królewną 

francuską Elżbietą (Izabelą), z którą dochował się córek. 

Z Anną miał następujące potomstwo: 

1 Ferdynand, książę Asturii, Viany i Gerony (następca tronu 

Hiszpanii) (ur. 1571, zm. 1578). 

2 Karol Wawrzyniec (ur. 1573, zm. 1575). 

3 Martwe dziecko (1574). 

4 Edward, książę Asturii, Viany i Gerony (ur. 1575, zm. 1582). 

5 Filip III zwany Pobożnym, król Hiszpanii (w Kastylii jako 

Filip III, w Aragonii – Filip II), Neapolu, Sycylii i Sardynii 

oraz – jako Filip II – król Portugalii i Algarve (ur. 1578, zm. 

1621); w 1599 r. ożenił się z arcyksiężniczką austriacką Marią 

289


Małgorzatą i miał z nią potomstwo (szczegóły zob. s. 279 

w biogr. cesarza Ferdynanda I). 

6 Maria (ur. i zm. 1580). 

Anna zmarła 26 X 1580 r. w Badajoz i została pochowana w panteonie 

królów w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) 

w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem. 

2 Ferdynand 

Urodził się 28 III 1551 r. w Cigales nieopodal Valladolid (Hiszpania), 

a zmarł 25 VI 1552 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został 

pochowany w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 

wiedeńskiej katedry św. Stefana (Szczepana). 

3 RUDOLF (zob. s. 294). 

4 Ernest 

Urodził się 15 VI 1553 r. w wiedeńskim Hofburgu. Po śmierci 

Zygmunta II Augusta (1572) został wysunięty przez ojca jako 

kandydat do korony Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jednak 

podczas wolnej elekcji 11 V 1573 r. przegrał rywalizację z Henrykiem 

Walezym. Do elekcji stanął także u boku ojca 12 XII 1575 r., 

ale wówczas koronę polską zdobył Stefan Batory. W 1578 r. 

otrzymał od starszego brata, cesarza Rudolfa, urząd namiestnika 

Węgier, zaś w latach 1590–93 sprawował regencję w Austrii Środkowej 

zwanej także Wewnętrzną (księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, 

hrabstwo Gorycji oraz Istria i Triest) w imieniu małoletniego 

kuzyna (późniejszy cesarz Ferdynand II). 30 VI 1587 r. po raz 

trzeci wziął udział w wolnej elekcji o tron polski, jednak musiał 

ustąpić pola młodszemu bratu Maksymilianowi oraz Zygmuntowi 

Wazie (który ostatecznie ubiegł obu Habsburgów i zasiadł na Wawelu). 

W 1594 r. król hiszpański Filip II wyznaczył Ernesta generalnym 

namiestnikiem Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów 

(Flandria, Artois, Hennegau, Brabant, Cambrai, Limburgia 

i Luksemburg). Arcyksiążę zmarł 20 II 1595 r. na zamku w Brukseli 

i został pochowany w krypcie katedry śś. Michała i Guduli 

tamże. 

5 Elżbieta 

Urodziła się 5 VI 1554 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem 

został poślubiony per procura 22 X 1570 r. w katedrze w Spirze 

i osobiście 26 XI tego roku w Mézières-en-Champagne Karol 

IX |Maksymilian|, król Francji od 1560 r. (ur. Saint Germain-en- 

Laye 27 VI 1550, zm. Vincennes 30 V 1574), syn Henryka II, 

króla Francji z dynastii Walezjuszy (linia Valois-Angoulême), i je- 

290


go żony Katarzyny, córki Wawrzyńca II Medyceusza (de’ Medici), 

władcy Florencji, księcia Urbino. Mieli razem córkę: 

1 Maria Elżbieta (ur. 1572, zm. 1578). 

Po śmierci Karola Elżbieta powróciła do Wiednia, gdzie z początkiem 

1580 r. założyła klasztor klarysek pw. św. Marii Królowej 

Niebios, zwany potocznie Klasztorem Królowych (Königi- 

nnenkloster). Zmarła 22 I 1592 r. w swoim klasztorze i tam również 

spoczęła, przed głównym ołtarzem kościoła klasztornego. 

Po sekularyzacji klasztoru w 1782 r. szczątki Elżbiety zostały na 

polecenie Józefa II przeniesione do krypty książęcej (Herzogsgruft) 

w wiedeńskiej katedrze św. Stefana (Szczepana). 

6 Maria 

Urodziła się 27 VII 1555 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, 

a zmarła 25 VI 1556 r. na zamku w Linzu (Górna Austria). Została 

zapewne pochowana w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w obrębie katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 

7 MACIEJ (zob. s. 297). 

8 Martwy syn 

Urodził się 20 X 1557 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i spoczął 

zapewne w krypcie książęcej w katedrze św. Stefana. 

9 Maksymilian III 

Urodził się 12 X 1558 r. na zamku w Wiener Neustadt pod Wiedniem. 

21 V 1585 r. został wybrany koadiutorem wielkiego mistrza 

krzyżackiego Henryka von Bobenhausena i jeszcze za jego 

życia objął pełnię władzy w zakonie. W grudniu 1585 r. Bobenhausen 

ostatecznie zrezygnował z tytułu wielkiego mistrza, który 

przypadł Maksymilianowi (od 1525 r. oficjalnym tytułem zwierzchnika 

Zakonu był „wielki i niemiecki mistrz”). 30 VI 1587 r. arcyksiążę 

wziął udział w wolnej elekcji po śmierci Stefana Batorego; 

19 VIII stronnictwo narodowe wybrało królem siostrzeńca księcia 

szwedzkiego Zygmunta Wazę, a w odpowiedzi 22 VIII zwolennicy 

Habsburgów (popierani przez papieża) ogłosili królem 

Maksymiliana. 27 IX 1587 r. w Ołomuńcu arcyksiążę zaprzysiągł 

pakta konwenta, jednak wyprawa do Rzeczypospolitej zakończyła 

się całkowitą klęską i 5 I 1588 r. pod Byczyną Maksymilian 

został wzięty do niewoli przez Jana Zamoyskiego. Wolność odzyskał 

w lipcu 1589 r. w zamian za obietnicę zrzeczenia się 

wszelkich praw do polskiej korony, co uczynił dopiero w 1598 r. 

W latach 1593–95 sprawował regencję w Austrii Środkowej 

(Wewnętrznej). 8 VII 1602 r. został przez cesarza Rudolfa mia- 

291


nowany gubernatorem Tyrolu, a 20 I 1612 r. otrzymał Tyrol we 

władanie. Z uwagi na bezdzietność, zarówno on jak i jego młodszy 

brat Albrecht zostali w 1617 r. pominięci w kolejności sukcesji 

na korzyść kuzyna ze styryjskiej linii dynastii Habsburgów, 

arcyksięcia Ferdynanda III (późniejszego cesarza Ferdynanda II). 

Maksymilian zmarł 2 XI 1618 r. w wiedeńskim zamku Hofburg 

i został pochowany w mauzoleum w katedrze św. Jakuba w Innsbrucku 

(Tyrol). 

10 Albrecht VII 

Zwany Pobożnym, urodził się 15 XI 1559 r. na zamku w Wiener 

Neustadt pod Wiedniem. 3 III 1577 r. został mianowany kardynałem 

diakonem. W latach 1583–95 sprawował z ramienia króla 

hiszpańskiego Filipa II, na dworze którego przebywał, urząd wicekróla 

Portugalii. 7 XI 1594 r. został mianowany koadiutorem 

arcybiskupa Toledo Gasparda de Quiroga y Vela, po śmierci którego 

(12 XI) objął tron arcybiskupi wraz z godnością prymasa 

Hiszpanii, nigdy jednak nie został konsekrowany. W 1596 r. król 

Filip II powierzył mu urząd generalnego namiestnika Południowych 

(tj. Hiszpańskich) Niderlandów (Flandria, Artois, Hennegau, 

Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg). W trakcie 

przygotowań do zawarcia małżeństwa z córką Filipa II, na mocy 

cesji z dnia 6 III (6 V?) 1598 r. został suwerennym władcą Południowych 

Niderlandów, zaś 31 VII 1598 r. zrezygnował ze sprawowanych 

funkcji kościelnych. Zmarł 13 VII 1621 r. na zamku 

w Brukseli i został pochowany w krypcie przed głównym ołtarzem 

brukselskiej katedry pw. śś. Michała i Guduli. Podczas wielkiej 

rewolucji francuskiej w końcu XVIII w. jego grobowiec został 

zniszczony, a szczątki sprofanowane. 

Jego żoną została poślubiona 18 IV 1599 r. w Walencji: 

Izabela |Klara Eugenia| 

Była ona córką Filipa II, króla Hiszpanii, Neapolu, Sycylii i Sardynii 

oraz (pod imieniem Filipa I) króla Portugalii i Algarve, i jego 

żony Elżbiety (Izabeli), córki Henryka II, króla Francji, trzeciej 

spośród czterech żon Habsburga. Urodziła się 12 VIII 1566 r. 

w Segowii. Po śmierci króla Francji Henryka III (1589) była przez 

ojca wysuwana jako kandydatka do tronu francuskiego (będąc po 

matce wnuczką Henryka II), jednak z planów tych nic nie wyszło. 

Po śmierci Filipa II na mocy cesji z dnia 6 III (6 V?) 1598 r. została 

wspólnie z Albrechtem suwerenną władczynią Południowych 

Niderlandów. Wobec bezpotomności jej małżeństwa, wraz 

292


ze śmiercią Albrechta w 1621 r. Niderlandy powróciły do Korony 

Hiszpańskiej; Izabela przyjęła wówczas welon zakonny 

w klasztorze św. Klary, zatrzymała jednak urząd namiestnika. 

Zmarła 1 XII 1633 r. na zamku w Brukseli i spoczęła u boku 

męża w krypcie katedry śś. Michała i Guduli tamże. 


(i) Filip 

Urodził się 21 X 1605 r. i zmarł w dzieciństwie. 

(ii) Albrecht 

Urodził się 27 I 1607 r. i zmarł w dzieciństwie. 

(iii) Anna Maurycja 

Urodzona między 1608 a 1609 r., zmarła w dzieciństwie. 

11 Wacław Władysław 

Urodził się 9 III 1561 r. na zamku w Wiener Neustadt pod 

Wiedniem. Tak jak starszy brat Albrecht poświęcił się karierze 

kościelnej. W 1570 r. wraz z bratem towarzyszył starszej siostrze 

Annie na jej ślub z Filipem II, królem Hiszpanii, na którego 

dworze pozostał. W 1577 r. objął urząd wielkiego przeora joannitów 

(kawalerów maltańskich) na Kastylię. Zmarł 22 IX 1578 r. 

w Madrycie i spoczął w panteonie infantów w obrębie nekropolii 

królewskiej w klasztorze św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) 

w pałacu Eskurial (Escorial) pod Madrytem. 

12 Fryderyk 

Urodzony 21 VI 1562 r. na zamku w Linzu (Górna Austria), 

zmarł 16 I 1563 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol) i został pochowany 

w krypcie Zygmuntowskiej (Sigismundgruft) w klasztorze 


13 Maria 

Urodziła się 19 II, a zmarła już 26 III 1564 r. na zamku Hofburg 

w Wiedniu lub też na zamku w Linzu (Górna Austria) i została 

pochowana w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 

katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 

14 Karol 

Urodził się 26 IX 1565 r. w wiedeńskim Hofburgu lub na zamku 

w Linzu, a zmarł 23 V 1566 r. w Wiedniu. Spoczął w krypcie książęcej 

(Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) tamże. 

15 Małgorzata 

Urodziła się 25 I 1567 r. w zamku Hofburg w Wiedniu lub też 

na zamku w Linzu (Górna Austria). W 1581 (inne opracowania 

podają 1582 r.) wraz z matką opuściła na zawsze Austrię i prze- 

293


niosła się do Hiszpanii, gdzie początkowo planowano jej ślub 

z owdowiałym królem Filipem II. Jednak w 1583 r., idąc w ślady 

matki, wstąpiła do klasztoru św. Klary (Santa Clara de las Descalzas 

Reales) w Madrycie. Zmarła 5 VII 1633 r. w klasztorze klarysek 

madryckich, gdzie również spoczęła u boku matki. 

16 Eleonora 

Urodziła się 4 XI 1568 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 

12 III 1580 r. na zamku w Pradze i została pochowana w praskiej 

katedrze św. Wita. 

Maksymilian pozostawił naturalną córkę: 

z nieznaną konkubiną: 

1 Helena Scharfeg. Jej mężem został Andrzej Eberhard, baron von Rauber 

oraz pan na Thalbergu i Reineck (zm. Petronel pod Wiedniem 1575). 

MAKSYMILIAN 

Zmarł 20 X 1576 r. na zamku w Regensburgu (Ratyzbonie), zapewne 

wskutek ataku kolki nerkowej, i został pochowany w katedrze 

św. Wita przy zamku praskim. 

Jego następcą został najstarszy syn Rudolf. 

RUDOLF 

O J C I E C: Maksymilian (zob. s. 288) 

M A T K A: Maria Hiszpańska (zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana. 

RUDOLF 

Urodził się 18 VII 1552 r. na zamku Hofburg w Wiedniu. 25 IX 

1572 r. w Preszburgu (Pożoń, obecnie Bratysława) został wybrany 

królem Węgier, a 25 X w tamtejszej katedrze św. Marcina miała 

miejsce jego koronacja. 7 IX 1575 r. w Pradze sejm czeski obwołał 

go królem Czech i 22 IX tego roku został on ukoronowany w pra- 

294


skiej katedrze św. Wita. 27 X 1575 r. podczas sejmu Rzeszy w Regensburgu 

(Ratyzbonie) ojciec doprowadził do wyboru Rudolfa na 

króla niemieckiego (jako taki przyjął imię Rudolfa II); koronacja odbyła 

się 1 XII tego roku w katedrze św Piotra w Regensburgu. Po 

śmierci ojca 20 X 1576 r. przejął tytuł cesarski, a także (jako Rudolf 

V) władzę w Austrii, zaś 24 I 1595 r. odziedziczył po stryju Ferdynandzie 

(zob. s. 270) hrabstwo Tyrolu oraz Austrię Przednią. 

Rudolf pozostawił następujące potomstwo naturalne (wykluczone 

z sukcesji, nosiło nazwisko d’Austria i przysługiwał mu tytuł 

margrabiów Austrii) {1–6}: 

z Katarzyną (da) Strada, właściwie Anną Marią Strada von Rossberg 

(ur. 1579, zm. 1629), naturalną córką Ottawia Strada oraz Marii, 

wnuczki Jakuba Strada: 

1 Juliusz Cezar d’Austria (don Julius). Jego pochodzenie nie jest pewne, być 

może jego matką była inna metresa cesarza. Urodził się w 1585 lub 

1586 r. w Pradze. Od dzieciństwa zdradzał objawy choroby umysłowej, 

przez co został z rozkazu Rudolfa odesłany do zamku Český Krumlov 

(niem. Böhmisch Krumau, Krummau). W 1608 r. dokonał tam brutalnego 

mordu na swojej kochance Markecie Pichler. Zmarł na „wrzód gardła” 

(według J. Dauxois, autorki biografii cesarza Rudolfa, został zamordowany 

przez własną służbę) 25 VI 1609 r. w Českým Krumlovie. 

2 Karol d’Austria (don Karl). Jego pochodzenie nie jest pewne. Urodził się 

w 1603 r., a zmarł w 1628 r. (wedle J. Dauxois zabity w Wiedniu podczas 

pijackiej bójki). 

z Katarzyną (da) Strada (por. wyżej) lub z Eufemią von Rosenthal (Łucją 

von Neuhaus): 

3 Maciej d’Austria (don Matthias). Urodził się w 1594 r. Początkowo przeznaczoy 

do kariery kościelnej, w 1616 r. wstąpił do armii cesarskiej, 

gdzie osiągnął rangę pułkownika. Zmarł w listopadzie 1626 r. w Wiedniu 

i spoczął w wiedeńskim klasztorze franciszkanów (minorytów). 

Ożenił się z nieznaną bliżej Sycylijką (nie wiadomo czy mieli dzieci). 

4 Szarlotta d’Austria (doña Carolina). Urodziła się w 1591 r. Jej mężem został 

poślubiony przypuszczalnie 10 II 1608 r. (wedle innych danych w 1607 

r. lub 10 V 1608) Franciszek, hrabia de Perrenet-Granvelle, znany także 

jako markiz Franciszek Tomasz d’Oiselet, książę de Cantecroix (ur. krótko 

po 4 IX 1589 (data chrztu), zm. Besançon 5 lub 16 I 1629). Ze związku 

tego przyszedł na świat syn, Eugeniusz Leopold, hrabia de Perrenet- 

Granvelle (zm. 1637), który w 1635 r. ożenił się z Beatrycze de Cusance 

(ur. 1614, zm. 1663); ich dzieci, Franciszek i Beatrycze – jedyne znane prawnuki 

cesarza Rudolfa – zmarły w dzieciństwie. Szarlotta d’Austria 

zmarła natomiast 12 I 1662 r. w Mechelen (Malines). 

295


z nieznanymi kobietami: 

5 Anna Dorota d’Austria (doña Elisabeth). Urodziła się w 1580 r. Została 

mniszką w założonym przez swoją ciotkę Elżbietę (por. s. 290) klasztorze 

klarysek św. Marii Królowej Niebios (tzw. Klasztor Królowych, 

Königinnenkloster), gdzie przyjęła zakonne imiona Elżbieta Konstancja. 

Zmarła w 1624 r. 

6 Dorota d’Austria (doña Dorothea). Urodzona w 1611 r., w 1628 r. została 

mniszką w Wiedniu (wg innych danych w Madrycie). Zmarła w 1694 r. 

RUDOLF 

W 1583 r. przeniósł swoją siedzibę do Pragi. Z biegiem lat stracił 

zainteresowanie sprawami państwa, na zamku praskim oddawał się 

głównie kolekcjonowaniu sztuki, astronomii oraz astrologii i alchemii. 

Nasiliły się także zaburzenia umysłowe, jakie zdradzał już w młodości. 

25 IV 1606 r., w myśl porozumienia zawartego na zjeździe arcyksiążąt 

austriackich w Wiedniu, władzę na Węgrzech powierzono 

jego młodszemu bratu Maciejowi (zob. biogr. następny). Na mocy 

traktatu z Lieben (25 VI 1608 r.) Rudolf zmuszony był oddać bratu 

węgierską koronę, a także władzę w Austrii i na Morawach, natomiast 

12 IV 1611 r. został zdetronizowany również w Czechach; 

dożywotnio zachował jedynie tytuł cesarski. Zmarł z powodu puchliny 

wodnej 20 I 1612 r. w zamku Belweder przy zamku praskim 

i został pochowany w katedrze św. Wita w Pradze. 

Literatura 

J. Dauxois: Cesarz alchemików. Rudolf II Habsburg (Kraków 1997). 

296


MACIEJ 

O J C I E C: Maksymilian (zob. s. 288) 

M A T K A: Maria Hiszpańska (zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 289 w biogr. Maksymiliana. 

MACIEJ 

Urodził się 24 II 1557 r. w wiedeńskim Hofburgu. 20 I 1578 r. został 

mianowany generalnym namiestnikiem Niderlandów, utracił 

jednak stanowisko jesienią 1581 r. wraz z secesją północnych prowincji. 

Po śmierci Stefana Batorego zgłosił swoją kandydaturę do 

polskiego tronu, lecz podczas wolnej elekcji wyznaczonej na dzień 

30 VI 1587 r. (por. arcyksiążę Maksymilian III, s. 291) nie zyskał 

w Rzeczypospolitej większego poparcia. W 1593 r. otrzymał urząd 

namiestnika Austrii, którą odtąd zarządzał w zastępstwie przebywającego 

w Pradze cesarza Rudolfa. W myśl porozumienia rodzinnego, 

zawartego w Wiedniu 25 IV 1606 r., został uznany Głową Rodu 

Habsburgów, a cesarski brat przekazał mu rządy na Węgrzech. Na 

mocy traktatu z Lieben (25 VI 1608) Maciej uzyskał od Rudolfa 

Austrię z Tyrolem, Morawy oraz zgodę na przyjęcie tytułu króla 

Węgier. 16 X 1608 r. w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława) 

został wybrany królem węgierskim przyjmując imię Macieja II, a 19 

XI w katedrze św. Marcina odbyła się jego koronacja. 12 IV 1611 r. 

w Pradze miał miejsce wybór, a 23 V w katedrze św. Wita – koronacja 

Macieja na króla Czech. Po śmierci Rudolfa 3 lub 13 VI 1612 r. 

na sejmie Rzeszy we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem 

niemieckim (rzymskim) (koronowany 24 lub 26 VI w katedrze 

św. Bartłomieja). 

Żoną Macieja została poślubiona 4 XII 1611 r. w Wiedniu: 

Anna 

Była ona córką z drugiego małżeństwa Ferdynanda II, arcyksięcia 

austriackiego i hrabiego Tyrolu (zob. s. 273 w biogr. Maksymilia- 

297


na, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier). Urodziła się 4 X 

1585 r. na zamku w Innsbrucku (Tyrol). 24 lub 26 VI 1612 r. w katedrze 

św. Bartłomieja we Frankfurcie została wraz z mężem koronowana 

na cesarzową, 25 III 1613 r. w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (Pożoniu) miała miejsce jej koronacja na królową 

Węgier, a 10 I 1616 r. w katedrze św. Wita w Pradze została ukoronowana 

na królową Czech. W 1617 r. ufundowała kościół kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku (Neumarkt), którego podziemia 

stały się aż po wiek XX nekropolią członków Domu Austriackiego. 

Zmarła bezpotomnie 14 XII 1618 r. w zamku Hofburg w Wiedniu 

i została pochowana tymczasowo w klasztorze klarysek pw. św. Marii 

Królowej Niebios (Klasztor Królowych, Königinnenkloster) w Wiedniu. 

Serce cesarzowej złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy 

św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim 

Hofburgu, natomiast jej organy wewnętrzne umieszczono w krypcie 

książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) 

w Wiedniu. W 1633 r. szczątki obojga małżonków przeniesiono 

do podziemi kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, 

gdzie spoczęły w krypcie fundatorskiej (Gründergruft). 

Maciej pozostawił naturalnego syna (matka nieznana): 

1 Maciej d’Austria. 

MACIEJ 

20 III 1617 r. ustanowił głównym sukcesorem arcyksięcia Ferdynanda 

III ze Styrii (zob. biogr. następny) z pominięciem własnych 

bezdzietnych braci, Maksymiliana i Albrechta. Wiosną 1617 r. przekazał 

Ferdynandowi władzę w Czechach, a latem następnego roku 

także na Węgrzech, samemu zachowując jedynie Austrię oraz tytuł 

cesarski. Zmarł 20 III 1619 r. w zamku Hofburg w Wiedniu w następstwie 

ataku apopleksji i został pochowany tymczasowo w klasztorze 

klarysek pw. św. Marii Królowej Niebios (tzw. Klasztor Królowych, 

Königinnenkloster). Serce cesarza umieszczono w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów 

przy wiedeńskim Hofburgu, a jego organy wewnętrzne spoczęły 

w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. 

Stefana (Szczepana) w Wiedniu. W 1633 r. prochy Macieja i jego 

żony przeniesiono do kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku i złożono w krypcie fundatorskiej (Gründergruft). 

298


FERDYNAND II 

O J C I E C: Karol II Styryjski (zob. s. 276 w biogr. Ferdynanda I). 

M A T K A: Maria Bawarska (zob. s. 277 w biogr. Ferdynanda I). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 277 w biogr. Ferdynanda I. 

FERDYNAND II 

Urodził się 9 VII 1578 r. na zamku w Grazu (Styria). Po śmierci 

ojca 10 VII 1590 r. odziedziczył Austrię Środkową (inaczej Wewnętrzną, 

czyli księstwa Styrii, Karyntii i Krainy, hrabstwo Gorycji 

oraz Istrię i Triest), z uwagi na nieletniość pozostając początkowo 

pod kuratelą matki oraz wuja, księcia bawarskiego Wilhelma V. 

4 XII 1596 r. został ogłoszony pełnoletnim i przejął osobiste rządy 

w ojcowiźnie jako Ferdynand III. 20 III 1617 r. cesarz Maciej ustanowił 

go sukcesorem z pominięciem praw własnych bezdzietnych 

braci. 5 lub 6 VI 1617 r. Ferdynand uzyskał wybór na króla czeskiego, 

a 29 VI tego roku w katedrze św. Wita przy zamku praskim miała 

miejsce jego koronacja, natomiast 16 V 1618 r. wybrano go królem 

Węgier i ukoronowano 1 VII tego roku w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława) – w obu państwach panował 

jako Ferdynand II. 19 VIII 1619 r. sejm czeski ogłosił detronizację 

Habsburga i powołał na swój tron elektora Palatynatu Fryderyka 

(zob. biogr. następny, s. 303). Po śmierci Macieja (20 III 1619) 

Ferdynand przejął rządy w Austrii (Austria Górna i Dolna oraz Austria 

Przednia) i w Tyrolu, 26 VIII 1619 r. we Frankfurcie nad Menem 

został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) jako Ferdynand 

II, a 9 IX w katedrze św. Bartłomieja miała miejsce jego koronacja. 

Po pokonaniu Fryderyka z Palatynatu (8 XI 1620 r. pod Białą 

Górą) odzyskał tron czeski. Na podstawie rodzinnych umów sukcesyjnych 

z 1623, 1625 oraz 1630 r. przekazał Austrię Przednią oraz 

Tyrol w dziedziczne posiadanie swojemu młodszemu bratu Leopoldowi 

V (szczegóły zob. s. 281 w biogr. cesarza Ferdynanda I). 

299


Pierwszą żoną Ferdynanda II została 23 IV 1600 r. w kościele zamkowym 

Grazu (Styria): 

Maria Anna 

Jej ojcem był Wilhelm V Pobożny, książę Bawarii z dynastii Wittelsbachów, 

syn arcyksiężniczki Anny (zob. s. 270 w biogr. Ferdynanda 

I, cesarza niemieckiego. króla Czech i Węgier), a matką Renata, 

córka Franciszka I, księcia Lotaryngii i Baru. Urodziła się 8 XII 

1574 r. na zamku w Monachium, a zmarła 8 III 1616 r. na zamku 

w Grazu (Styria), nie doczekawszy wstąpienia męża na trony Czech 

i Węgier. Została pochowana w mauzoleum cesarskim przy kościele 

św. Katarzyny w Grazu (Styria). 


1 Krystyna 

Urodziła się 25 V 1601 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie 

zmarła 21 VI tego roku. Spoczęła w mauzoleum rodzinnym 

w bazylice opactwa benedyktynów w Seckau (Styria). 

2 Karol 

Urodził się i umarł 25 V 1603 r. na zamku w Grazu (Styria). 

Został pochowany w mauzoleum rodzinnym w Seckau (Styria). 

3 Jan Karol 

Urodził się 1 XI 1605 r. na zamku w Grazu (Styria), gdzie zmarł 

26 XII 1619 r. Został pochowany w mauzoleum cesarskim przy 

kościele św. Katarzyny w Grazu. 

4 FERDYNAND III (zob. s. 321). 

5 Maria Anna 

Urodziła się 13 I 1610 r. na zamku w Grazu (Styria), a 15 VII 

1635 r. w kościele augustianów w Wiedniu poślubiła Maksymiliana 

I, księcia Bawarii od 1597 r., w latach 1623–48 (po usunięciu 

„Króla Zimowego”) elektora Palatynatu Reńskiego, w 1623 r. 

mianowanego elektorem bawarskim (ur. Monachium 17 IV 1573, 

zm. Ingolstadt 27 IX 1651), syna Wilhelma V Pobożnego, księcia 

Bawarii z dynastii Wittelsbachów, oraz Renaty, córki Franciszka 

I, księcia Lotaryngii i Baru. Pierwszą żoną Maksymiliana była 

Elżbieta Renata, córka Karola III Wielkiego, księcia Lotaryngii 

i Baru (zm. bezdzietnie w 1635 r.). Z arcyksieżniczką Marią Anną 

miał on dwóch synów: 

1 Ferdynand Maria, elektor Bawarii (ur. 1636, zm. 1679); jego 

żoną została w 1652 r. Adelajda Henryka Maria (ur. 1636, zm. 

1676), córka Wiktora Amadeusza I, księcia Sabaudii; ich synem 

był elektor Maksymilian II Emanuel, małżonek arcy- 

300


księżniczki Marii Antonii (zob. s. 329 w biogr. cesarza Leopolda 

I), ojciec efemerycznego króla czeskiego Karola III Bawarskiego 

(dalsze szczegóły zob. s. 341 w jego biogr.). 

2 Maksymilian Filip |Hieronim|, landgraf Leuchtenbergu, regent 

Bawarii (ur. 1638, zm. 1705); w 1668 r. poślubił on Maurycję 

Febronię (ur. 1652, zm. 1706), córkę Fryderyka Maurycego de 

la Tour d’Auvergne, księcia de Bouillon. 

Po śmierci męża w 1651 r. Maria Anna sprawowała wraz ze swoim 

szwagrem Albrechtem regencję w imieniu starszego syna; 

dobiegła ona końca w 1654 r., po dojściu Ferdynanda do lat 

sprawnych. Maria Anna zmarła 25 IX 1665 r. na zamku w Monachium 

i została pochowana u boku męża w krypcie monachijskiego 

kościoła św. Michała. Serce księżnej spoczęło natomiast 

obok serc Wittelsbachów z linii bawarskiej w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) 

w Altötting nieopodal Monachium. 

6 Cecylia Renata 

Urodziła się 16 VII 1611 r. na zamku w Grazu (Styria). 15 VIII 

1637 r. w kościele augustianów Wiedniu miały miejsce jej zaślubiny 

per procura, a 12 IX tego roku w kolegiacie (obecnej archikatedrze) 

św. Jana w Warszawie – ślub osobisty z Władysławem IV 

|Zygmuntem|, królem polskim, wielkim księciem litewskim oraz 

tytularnym królem szwedzkim od 1632 r. (ur. Łobzów pod Krakowem 

9 VI 1595, zm. Merecz na Litwie 19/20 V 1648), synem 

Zygmunta III Wazy i arcyksiężniczki Anny (zob. s. 277 w biogr. 

cesarza Ferdynanda I). Mieli następujące potomstwo: 

1 Zygmunt Kazimierz (ur. 1640, zm. 1647). 

2 Maria Anna Izabela (ur. i zm. 1642). 

3 Martwa córka (1644). 

Cecylia Renata zmarła w połogu 24 III 1644 r. na zamku w Wilnie. 

Została pochowana w krypcie Władysława IV (nazwanej tak 

po złożeniu tam zwłok króla w 1648 r.) w podziemiach katedry 

śś. Stanisława i Wacława na Wawelu, zaś serce królowej umieszczono 

w kościele jezuitów pw. Niepokalanego Poczęcia NMP 

w Warszawie. Po jej śmierci Władysław IV ożenił się ponownie 

z Ludwiką Marią Gonzagą, z którą jednak nie miał więcej dzieci. 

7 Leopold Wilhelm 

Urodził się 6 I 1614 r. na zamku w Grazu (Styria). Przeznaczony 

od dzieciństwa do stanu duchownego, w 1623 r. został koadiutorem 

swojego stryja Leopolda V, biskupa Pasawy i Strasburga 

(zob. s. 281), a wspomniane biskupstwa objął po złożeniu przez 

301


Leopolda sprawowanych godności kościelnych w końcu 1625 r. 

W 1626 r. otrzymał ponadto od stryja opactwa Murbach, Luders 

i Hersfeld (to ostatnie dzierżył do 1631 r.), a w 1628 r. został 

wybrany biskupem Halberstadtu i Bremy. W 1637 r. uzyskał godność 

biskupa czeskiego Ołomuńca (niem. Olmütz). W następnym 

roku jego starszy brat Ferdynand III mianował go głównym 

dowódcą (generalissimusem) cesarskich wojsk w ofensywie przeciwko 

armii szwedzkiej. W sierpniu 1639 r. Leopold Wilhelm 

został koadiutorem przy wielkim mistrzu krzyżackim Janie Kasprze 

I von Stadion (zm. 1641), lecz stanowisko wielkiego i niemieckiego 

mistrza Zakonu Krzyżackiego objął dopiero w maju 

1642 r. (proklamowany w wiedeńskim kościele augustianów). 

W kwietniu 1647 r. król hiszpański Filip IV mianował go generalnym 

namiestnikiem Południowych (Hiszpańskich) Niderlandów 

(Flandria, Artois, Hennegau, Brabant, Cambrai, Limburgia i Luksemburg) 

– godność tę dzierżył do maja 1656 r. W tym samym 

roku po śmierci kuzyna, Karola Ferdynanda Wazy (zob. s. 284), 

został jego następcą na wrocławskim stolcu biskupim. Zmarł 20 

XI 1662 r. w Wiedniu i został pochowany w nowej krypcie 

(Neugruft) w podziemiach kościoła kapucynów tamże. Serce 

arcyksięcia złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. 

Jerzego w kościele augustianów wiedeńskich, a jego organy wewnętrzne 

spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 

św. Stefana (Szczepana). 

Drugą żoną Ferdynanda II została 4 II 1622 r. w kościele zamkowym 

w Innsbrucku (Tyrol): 

Eleonora Anna 

Była ona córką Wincentego I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu, 

syna arcyksiężniczki austriackiej Eleonory (zob. s. 275 w biogr. 

Ferdynanda I, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), oraz 

jego drugiej żony Eleonory, córki Franciszka Franciszka I Medyceusza 

(de’ Medici), wielkiego księcia Toskanii i księcia Sieny. Urodziła 

się 23 IX 1598 r. na zamku w Mantui. 26 VII 1622 r. w katedrze 

św. Marcina w Preszburgu (Pożoń, obecna Bratysława) została ukoronowana 

na królową Węgier, a 21 XI 1627 r. w katedrze św. Wita 

w Pradze miała miejsce jej koronacja na królową czeską. Zmarła 

bezdzietnie 27 VI 1655 r. w wiedeńskim Hofburgu. Została pochowana 

w ufundowanym przez siebie klasztorze karmelitanek w Wiedniu, 

natomiast jej serce spoczęło u boku małżonka w mauzoleum 

cesarskim przy kościele św. Katarzyny w Grazu (Styria); po sekula- 

302


ryzacji klasztoru karmelitanek w 1782 r. szczątki Eleonory przeniesiono 

na rozkaz cesarza Józefa II do krypty książęcej (Herzgosgruft) 

w podziemia wiedeńskiej katedry św. Stefana (Szczepana). 

FERDYNAND II 

Zmarł na zapalenie płuc 15 II 1637 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 

Został pochowany w mauzoleum cesarskim przy kościele św. 

Katarzyny w Grazu (Styria), jego serce złożono Krypcie Serc (Herzgruft) 

w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów wiedeńskich, 

a organy wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej 

(Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 

Jego następcą na tronach czeskim i węgierskim (oraz cesarskim) 

został najstarszy żyjący syn (zob. s. 318). W latach 1619–20 tron 

czeski opanował Fryderyk V, elektor Palatynatu Reńskiego z dynastii 

Wittelsbachów. 

♦ ♦ ♦ 

FRYDERYK I Z PALATYNATU 

O J C I E C: Fryderyk IV 

Zwany Prawym, urodził się 5 III 1574 r. w zamku Amberg 

(Górny Palatynat) jako czwarty syn i dziesiąte dziecko Ludwika 

VI, elektora Palatynatu Reńskiego, potomka linii na Simmern – 

odnogi palatyńskiej linii Wittelsbachów (zob. Tablica V, s. 304), 

i jego pierwszej żony Elżbiety, córki Filipa I Wspaniałomyślnego, 

landgrafa heskiego. Wraz ze śmiercią ojca (22 X 1583) odziedziczył 

tytuł elektora Palatynatu, jednak z uwagi na nieletniość pozostawał 

pod regencją stryja, Jana Kazimierza. Po jego śmierci 

(16 I 1592) rozgorzała w Palatynacie walka między Fryderykiem 

IV – odtąd panującym we własnym imieniu – a jego stryjecznym 

303

TABLICA V. WITTELSBACHOWIE WŁADCY CZECH W I WĘGIER BAWARII I PALATYNACIE 

Ludwik II, książę Bawarii (* 1229 † 1294) 

Rudolf I, palatyn reński (* 1274 † 1319) Ludwik IV, książę Bawarii, cesarz niemiecki (* 1282 † 1347) 

linia palatyńska linia bawarska 

Adolf, palatyn reński (* 1300 † 1327) Stefan II, książę Bawarii (* 1317 † 1375) 

Ruprecht II, elektor Palatynatu 

Reńskiego (* 1325 † 1398) 

Ruprecht III, elektor Palatynatu 

Reńskiego (* 1352 † 1410) 

Ludwik III, elektor 

Palatynatu Reńskiego 

(* 1378 † 1436) 

linia wygasła 

w XVI w. 

Fryderyk I, palatyn Simmern 

(* 1417 † 1480) 

Stefan III, książę bawarski Fryderyk, książę bawarski Jan II, książę bawarski 

na Ingolstadt 

na Landshut 

na Monachium 

(* ok. 1337 † 1413) (* ok. 1339 † 1393) (* ok. 1341 † 1397) 

Jan, palatyn 

Neuburga 

(* 1383 † 1443) 


w XV w. 


w XV w. 

linie na Zweibrücken, Sulzbach i Neuburgu 

od 1685 elektorowie Palatynatu, od 1777 książęta Bawarii, 

od 1806 królowie Bawarii 

Jan I, palatyn Simmern (* 1459 † 1509) 

Stefan, palatyn 

Simmern 

(* 1385 † 1459) 

Ludwik I, palatyn Zweibrücken 

(* 1424 † 1489) 

304 


w XVI w. 

Otto, palatyn 

Mosbach 

(* 1390 † 1461) 


w XV w. 

Ernest, książę bawarski 

na Monachium 

(* 1373 † 1438) 

Albrecht III, książę 

bawarski na Monachium 

(* 1401 † 1460) 

Albrecht V, książę bawarski 

na Monachium (* 1447 † 1508) 

Wilhelm IV, książę bawarski na Monachium 

(* 1493 † 1550) 

Jan II, palatyn Simmern (* 1492 † 1557) Albrecht V, książę Bawarii (* 1528 † 1579) 

Fryderyk III, elektor Palatynatu Reńskiego 

(* 1515 † 1576) 

Wilhelm V, książę Bawarii (* 1548 † 1626) 

Ludwik VI, elektor Palatynatu Reńskiego (* 1539 † 1583) Maksymilian I, elektor Bawarii (* 1573 † 1651) 

Fryderyk IV, elektor Palatynatu Reńskiego, 

ojciec Fryderyka I z Palatynatu, króla Czech (zob. s. 303) 

Ferdynand Maria, elektor Bawarii (* 1636 † 1679) 

Maksymilian II Emanuel, elektor Bawarii, 

ojciec Karola III Bawarskiego, króla Czech (zob. s. 341)


dziadem Ryszardem, palatynem Simmern (zm. 1598), w której 

zwycięstwo przypadło ostatecznie młodszemu z Wittelsbachów. 

14 V 1608 r. Fryderyk IV objął przewodnictwo nowopowstałej 

Unii Protestanckiej, której był także współtwórcą. Zmarł na sku- 

tek „ekstrawaganckiego stylu życia” 9 [19] IX 1610 r. na zamku 

w Heidelbergu (Palatynat) i spoczął u boku ojca w kościele św. 

Ducha (Heiliggeistkirche) tamże. 

13 [23] VI 1593 r. w Dillenburgu poślubił on Ludwikę Julianę, 

księżniczkę orańską. 

M A T K A: Ludwika Juliana 

Była ona córką Wilhelma I Milczącego, księcia Oranii (Orange), 

stadhoudera Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (prowincje 

północne odłączone od posiadłości habsburskich), potomka dynastii 

Orange-Nassau, i jego trzeciej żony Szarlotty, córki Ludwika 

II de Bourbon, księcia Montpensier, La Roche-sur-Youn i du 

Luc, pana Dombes oraz delfina Owernii. Urodziła się 31 III 

1576 r. w Delft (Niderlandy). Po śmierci męża w 1610 r. wraz 

z Janem II, palatynem Zweibrücken (por. niżej), sprawowała regencję 

w Palatynacie do czasu osiągnięcia pełnoletności przez 

najstarszego syna, co nastąpiło w 1614 r. Klęska Fryderyka pod 

Białą Górą i zajęcie Palatynatu przez wojska cesarskie (1621) 

zmusiły rodzinę „Króla Zimowego” do ucieczki; Ludwika Juliana 

wraz z dwojgiem wnucząt (zob. ss. 308, 313) znalazła schronienie 

najpierw w Wirtembergii, a następnie na dworze młodszej 

córki w Berlinie. W trakcie okupacji Brandenburgii przez wojska 

szwedzkie (1638 r.) wraz z dworem elektorskim przeniosła się 

do Królewca (obecnie Kaliningrad w Rosji), gdzie zmarła 15 III 

1644 r. Została pochowana w katedrze królewieckiej. 

R O DZ E Ń S T WO {1–7}:Nieznane. 

1 Ludwika Juliana. Urodziła się 16 VII 1594 r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat), gdzie 4 [13] V 1612 r. miał miejsce jej ślub z Janem II zwanym 

Młodszym, palatynem Zweibrücken od 1591 r., na Bischweiler od 1606 r., 

na Birlenbach od 1612 r., w latach 1610–14 regentem Palatynatu (ur. 

Bergzabern 26 III 1584, zm. Metz 9 VIII 1635), synem Jana I Starszego, 

palatyna Zweibrücken, potomkiem palatyńskiej linii Wittelsbachów; 

mieli liczne potomstwo. Zmarła 28 IV 1640 r. na zamku w Meisenheim 

(Palatynat) i spoczęła w tamtejszym kościele miejskim. 

2 Katarzyna Zofia. Urodziła się 10 VI 1595 r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat), a zmarła podczas pobytu rodziny na wygnaniu 28 VI 1626 r. 

na zamku w Cölln koło Berlina (Kolonia nad Sprewą). Została pocho- 

305


wana w tamtejszej katedrze – od momentu zjednoczenia z Berlinem w r. 

1709 katedrze berlińskiej (Berliner Dom). Niezamężna. 

3 Elżbieta Szarlotta. Urodziła się 7 XI 1597 r. w Neumarkt (Górny Palatynat), 

a 14 [24] VII 1616 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat) wyszła za 

Jerzego Wilhelma, elektora brandenburskiego oraz księcia pruskiego od 

1620 r. (ur. Cölln, obecnie Berlin 13 XI 1595, zm. Królewiec, obecnie 

Kaliningrad 1 XII 1640), syna elektora Jana Zygmunta; mieli czworo 

dzieci. Zmarła 16 [26] IV 1660 r. na zamku w Krośnie Odrzańskim 

i spoczęła w katedrze w Cölln pod Berlinem (obecnie katedra berlińska). 

4 Anna Eleonora. Urodziła się 26 XII 1598 r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat), gdzie zmarła w dniu 24 V [3 VI] 1600 r. i gdzie również 

spoczęła w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche). 

5 Ludwik Wilhelm. Urodził się 25 IX 1600 r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat), tam również umarł w dniu 30 IX i został pochowany w kościele 

św. Ducha (Heiliggeistkirche). 

6 Maurycy Chrystian. Urodził się 8 [18] IX 1601 r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat), gdzie zmarł 28 III (18 V) 1605 r. Spoczął w kościele św. 

Ducha (Heiliggeistkirche) w Heidelbergu. 

7 Ludwik Filip. Urodził się 23 IX 1602 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). 

Po śmierci ojca w 1610 r. otrzymał zgodnie z jego testamentem 

księstwo Simmern oraz Kreuznach, Kirchberg, Stromberg, Böckelheim, 

Bolanden, Rockenhausen, Wolfstein i Lautern. W 1619 r. jego starszy 

brat Fryderyk, niedawno koronowany na króla Czech, mianował go 

biskupem wrocławskim, Ludwik Filip nie zdążył jednak nawet objąć 

swojego biskupstwa, gdyż w 1620 r. Fryderyk I został strącony z czeskiego 

tronu. Po zajęciu Palatynatu przez wojska cesarskie (1622) Ludwik 

Filip utracił swoje posiadłości i wraz z rodziną musiał uciekać 

z kraju. Powrócił wraz z wojskami szwedzkimi i od 1632 r. sprawował 

z ramienia rządu szwedzkiego urząd administratora Palatynatu oraz opiekuna 

bratanka, Karola I Ludwika (zob. s. 305). Po klęsce Szwedów 

i sprzymierzonych z nimi państw protestanckich pod Nördlingen (6 IX 

1634) ponownie zmuszony był opuścić Simmern. Odzyskał je dopiero 

24 IX 1648 r. na mocy traktatu westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią. 

Zmarł 6 I 1655 r. na zamku w Krośnie Odrzańskim i spoczął 

w kalwińskim kościele miejskim (św. Stefana) w Simmern. 

Jego żoną została 4 [14] XII 1631 r. w Cölln koło Berlina (od 1709 r. 

będącym częścią Berlina) Maria Eleonora (ur. Cölln, obecnie Berlin 1 IV 

1607, zm. Kreuznach 18 II 1675, pochowana u boku męża w Simmern), 

najmłodsza córka Joachima Fryderyka, elektora brandenburskiego i księcia 

pruskiego. Ich dzieci stanowiły młodszą odnogę linii Pfalz-Simmern, wygasłą 

po mieczu w 1674 r. wraz ze śmiercią Ludwika Henryka Maurycego, 

najmłodszego syna Ludwika Filipa. 

306


FRYDERYK I 

Z uwagi na krótki czas panowania w Czechach zyskał tam przydomek 

„Króla Zimowego”. Urodził się 26 VIII 1596 r. w zamku myśliwskim 

Deinschwang nieopodal Ambergu w Górnym Palatynacie. 

W chwili śmierci ojca (9 [19] IX 1610) był nieletni i rządy w jego 

imieniu sprawował szwagier, palatyn Zweibrücken Jan II (Młodszy). 

W 1614 r. przejął osobiste rządy w Palatynacie jako Fryderyk V. Po 

dokonanej przez sejm czeski w dniu 20 III 1619 r. detronizacji Ferdynanda 

II, 26 VIII tego roku w Pradze Fryderyk V został obwołany 

królem Czech i po przybyciu do miasta (31 X) został koronowany 

4 XI 1619 r. pod imieniem Fryderyka I. Wobec szybko postępujących 

wojsk cesarskich 9 XI 1620 r. Fryderyk opuścił Pragę i zbiegł 

do Wrocławia, gdzie urząd biskupa sprawował jego młodszy brat 

(zob. s. 306). W 1621 r. Wittelsbachowie zostali wyparci także ze 

Śląska; Fryderyk wraz ze swoją żoną zbiegł wówczas do Hagi, gdzie 

utworzył rząd na wygnaniu. Dekretem z 21 I 1621 r. cesarz Ferdynand 

II ogłosił go zdrajcą i odebrał tytuł elektora oraz Palatynat, 

które 23 II 1623 r. przyznał własnemu kuzynowi, katolickiemu elektorowi 

Bawarii Maksymilianowi I (zob. s. 300 w biogr. Ferdynanda 

II). Podejmowane w późniejszych latach przez Fryderyka – z pomocą 

angielską oraz duńską – próby odzyskania Czech oraz Palatynatu 

nie przyniosły rezultatów. 

Żoną Fryderyka I została 14 [24] II 1613 r. w królewskiej kaplicy 

pałacu Whitehall w Londynie: 

Elżbieta 

Była córką Jakuba I (VI), króla Anglii, Szkocji i Irlandii, potomka 

dynastii Stuartów, i jego żony Anny, córki Fryderyka II, króla Danii 

i Norwegii. Urodziła się 19 VIII 1596 r. w pałacu Dunfermline 

(Szkocja). Jej koronacja na królową czeską miała miejsce 8 XI 

1619 r. w katedrze św. Wita w Pradze. Po klęsce pod Białą Górą 

i utracie Palatynatu (1621) obalona para królewska osiadła u krewnych 

matki Fryderyka w Niderlandach. W 1660 r. owdowiała Elżbieta 

powróciła do Anglii, gdzie na tronie zasiadał jej bratanek Karol 

II. Zmarła 12 [22] lub 13 [23] II 1662 r. w pałacu Leicester 

House w Londynie i została pochowana w kaplicy Henryka VII 

w opactwie Westminster. 

Potomstwo [1–13}: 

1 Henryk Fryderyk 

Urodził się 1 [11] I 1614 r. na zamku w Heidelbergu (Palatynat). 

Był kurprinzem (dziedzicem tytułu elektorskiego) Palatynatu Reń- 

307


skiego. Po zajęciu ojczyzny przez armię cesarską wyjechał u boku 

matki do Niderlandów. Utonął w drodze do Amsterdamu 7 [17] 

I 1629 r. w trakcie przeprawy przez jezioro Haarlemmermeer. 

Został pochowany w Hadze – w klasztorze św. Wincentego lub 

też w kaplicy dworskiej. 

2 Karol I Ludwik 

Urodził się 22 XII 1617 [1 I 1618] r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat). W 1620 r. wraz z młodszą siostrą Elżbietą został wywieziony 

przez babkę z opanowanego przez Habsburgów Palatynatu; 

od 1624 r. przebywał u boku matki w Niderlandach. Po 

przedwczesnej śmierci starszego brata w styczniu 1629 r. został 

dziedzicem tytuł elektorskiego (kurprinzem) Palatynatu Reńskiego, 

będącego wówczas z woli cesarza w posiadaniu bawarskiej 

linii Wittelsbachów. Po śmierci ojca 29 XI 1632 r. przyjął tytuł 

elektora Palatynatu. Od połowy lat 30. XVII w. wraz z młodszymi 

braćmi Ruprechtem i Maurycym przebywał głównie na 

dworze wuja, króla angielskiego Karola I. Tam zastała go wieść 

o traktacie westfalskim (24 IX 1648), na mocy którego odzyskał 

część ojcowizny: Dolny Palatynat (Palatynat Górny oraz hrabstwo 

Cham pozostały z woli Habsburgów przy Bawarii) wraz 

z nowoutworzoną, ósmą godnością elektorską Rzeszy, nie mającą 

ciągłości z wcześniejszym elektoratem. Anglię opuścił po straceniu 

wuja (30 I 1649), a do Niemiec powrócił jesienią 1649 r. 

Po bezpotomnej śmierci (3 I 1674) swojego brata stryjecznego, 

Ludwika Henryka Maurycego, przyłączył do Palatynatu księstwo 

Simmern. Zmarł 28 VIII [7 IX] 1680 r. w Edingen koło Mannheim 

(Palatynat) i został pochowany w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) 

w Heidelbergu. 

Pierwszą żoną Karola I Ludwika została poślubiona 12 [22] II 

1650 r. w Kassel (Hesja): 

Szarlotta 

Była ona córką Wilhelma V, landgrafa heskiego na Kassel, i jego 

żony Amalii Elżbiety, córki Filipa Ludwika II, hrabiego Hanau 

na Münzenbergu. Urodziła się 20 [30] XI 1627 r. na zamku 

w Kassel. Jej małżeństwo zakończyło się rozwodem, orzeczonym 

4 [14] IV (wg innych danych 6 [16] III) 1657 r. w Heidelbergu; 

po tym czasie Szarlotta przebywała najczęściej w odosobnieniu 

w swoich dobrach. Zmarła 16 [26] III 1686 r. na zamku 

w Heidelbergu i została pochowana w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) 

tamże. 

308



(i) Karol II 

Urodził się 31 III [10 IV] 1651 r. na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat). Po śmierci ojca 28 VIII [7 IX] 1680 r. został 

elektorem Palatynatu Reńskiego. Zmarł 16 [26] V 1685 r. 

na zamku w Heidelbergu i został pochowany w kościele św. 

Ducha (Heiliggeistkirche). Był ostatnim po mieczu potomkiem 

linii na Simmern (Tablica V, s. 304), a także ostatnim 

protestanckim elektorem Palatynatu. Po długich walkach 

z Francją tytuł elektorski przeszedł ostatecznie na katolicką 

linię Wittelsbachów z Neuburga. 

Żoną Karola II została poślubiona 20 [30] IX 1671 r. 

w kaplicy zamkowej w Heidelbergu: 

Wilhelmina Ernestyna 

Była ona córką Fryderyka III, króla Danii i Norwegii z dynastii 

Oldenburgów, i jego żony Zofii Amalii, córki Jerzego, 

księcia brunszwickiego na Calenbergu i Hanowerze. Urodziła 

się 20 VI 1650 r. na zamku w Kopenhadze, a zmarła 22 lub 

23 IV 1706 r. na zamku w Lichtenburgu (Saksonia) i została 

pochowana u boku męża w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) 

tamże. 

(ii) Elżbieta Szarlotta 

Zwana Lizelotą (Liselotte), urodziła się 17 [27] V 1652 r. na 

zamku w Heidelbergu (Palatynat). 16 XI 1671 r. w katedrze 

w Metzu miał miejsce jej ślub per procura, a po konwersji na 

katolicyzm 21 XI tego roku w Châlons-sur-Marne (Francja) 

odbyły się jej osobiste zaślubiny z Filipem I, księciem Orleanu 

od 1661 r. (ur. Saint-Germain-en-Laye 21 IX 1640, zm. 

Saint-Cloud 9 VI 1701), synem Ludwika XIII zwanego 

Sprawiedliwym, króla Francji i Nawarry z dynastii Burbonów, 

oraz Anny |Marii Maurycji| (Anny Austriaczki), córki 

Filipa III, króla Hiszpanii oraz (jako Filip II) króla Portugalii 

i Algarve (żonatego z arcyksiężniczką austriacką Marią 

Małgorzatą, zob. s. 279 w biogr. Ferdynanda I, cesarza niemieckiego, 

króla Czech i Węgier); książę Filip był wcześniej 

żonaty z Henryką Anną, córką króla angielskiego Karola I 

(brata Elżbiety Stuart „Królową Zimową”, por. s. 307), 

i miał z nią potomstwo (córki). Ze swoją drugą żoną dochował 

się dalszych trojga dzieci: 

1 Aleksander Ludwik, książę Valois (ur. 1673, zm. 1676). 

309


2 Filip II, książę Orleanu, regent Francji (ur. 1674, zm. 

1723); jego żoną została w 1692 r. Franciszka Maria de 

Bourbon, zwana Mademoiselle de Blois (ur. 1677, zm. 

1749), naturalna córka Ludwika XIV, króla Francji i Nawarry, 

z którą miał potomstwo. 

3 Elżbieta Szarlotta, zwana Mademoiselle de Chartres (ur. 

1676, zm. 1744); w 1698 r. poślubiła Leopolda |Józefa 

Karola Dominika Agapeta Hiacynta|, księcia Lotaryngii 

i Baru (ur. 1679, zm. 1729), syna arcyksiężniczki Eleonory 

Marii Józefy (zob. s. 324 w biogr. Ferdynanda III, 

cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), i miała 

z nim potomstwo 

Elżbieta Szarlotta (Lizelota) zmarła 8 XII 1722 r. w pałacu 

Saint-Cloud pod Paryżem i została pochowana u boku małżonka 

w nekropolii francuskiej rodziny królewskiej w bazylice 

opactwa benedyktynów w Saint-Denis pod Paryżem 

(podczas rewolucji francuskiej w 1793 r. wszystkie złożone 

tam szczątki wyjęto z bezczeszczonych grobowców i wrzucono 

do dwóch zbiorowych mogił nieopodal bazyliki, po 

czym zalano wapnem; w 1817 r. przemieszane ze sobą kości 

pochowano ponownie w kryptach bazyliki). 

(iii) Fryderyk 

Urodził się 12 V 1653 r. a zmarł następnego dnia w Augsburgu 

i został pochowany w kościele św. Ducha (Heiliggeistkirche) 

w Heidelbergu (Palatynat). 

Drugą żoną Karola I Ludwika (zob. s. 308) została (małżeństwo 

morganatyczne) 6 [16] I 1658 r. lub 6 [16] III 1657 r. w kaplicy 

zamkowej w Heidelbergu (Palatynat): 

|Maria| Ludwika |Zuzanna| 

Była córką Krzysztofa Marcina, barona von Degenfeld, generała 

armii szwedzkiej, później w służbie weneckiej, i jego żony Anny 

Marii, córki Wilhelma Adelmann von Adelmannsfelden. Urodziła 

się 28 XI 1627 r. w Strasburgu. W 1650 r. została damą dworu 

elektorowej Szarlotty (s. 308) i wkrótce potem metresą elektora, 

który zaślubił ją po rozwodzie z pierwszą żoną. Dekretem 

z 31 XII 1667 r. Ludwika otrzymała dla siebie i swoich dzieci 

dziedziczny tytuł raugrafów (Raugraf/Raugräfin zu Pfalz). Zmarła 

oczekując czternastego dziecka 18 III 1677 r. w twierdzy 

Friedrichsburg koło Mannheim (Palatynat) i została pochowana 

w znajdującym się tam kościele Pojednania (Konkordienkirche). 

310


Potomstwo było wykluczone z dziedziczenia w Palatynacie, 

przysługiwał mu tytuł Raugraf/Raugräfin zu Pfalz {(i)–(xiv)}: 

(i) Karol Ludwik 

Urodził się 15 X 1658 r. w Schwetzingen koło Heidelbergu 

(Palatynat) i od 31 XII 1667 r. nosił tytuł raugrafa (Raugraf zu 

Pfalz). W 1670 r. otrzymał od ojca Lutz, Burg Streichenberg 

i Stebbach. Poświęcił się karierze wojskowej, był generałem armii 

Republiki Weneckiej i zmarł „na febrę” 12 VIII 1688 r. podczas 

oblężenia Negroponte (obecnie Chalkida) w Grecji. 

(ii) Karolina Elżbieta 

Urodziła się 19 XI 1659 r. w Schwetzingen koło Heidelbergu 

(Palatynat) i 31 XII 1667 r. otrzymała tytuł Raugräfin zu Pfalz. 

Jej mężem został 4 I 1683 r. Meinhard Schomberg, generał w służbie 

francuskiej, niemieckiej, a następnie angielskiej, 2. hrabia 

Mértola (tytuł portugalski) od 1690 r., naturalizowany w Anglii 

i kreowany 1. księciem Leinster w 1691 r., 3. książę Schomberg 

od 1693 r. (ur. Kolonia 30 VI 1641, zm. Hillingdon House pod 

Londynem 5 [15] VII 1719), młodszy syn Fryderyka Armanda 

Schomberga (właśc. Fryderyka Hermana von Schönberg), marszałka 

Francji, 1. księcia Schomberg (tytuł angielski) i 1. hrabiego 

Mértola (tytuł portugalski), generała wojsk portugalskich, francuskich, 

niemieckich i angielskich, oraz jego żony i kuzynki Joanny 

Elżbiety von Schönberg; Meinhard był wcześniej żonaty z księżniczką 

Barbarą Ludwiką Rizzi, z którą nie miał dzieci. Z Karoliną 

Elżbietą miał on następujące potomstwo: 

1 Karol Ludwik, markiz Harwich (ur. 1683, zm. 1713). 

2 Karolina (ur. 1686, zm. 1710). 

3 Fryderyka Zuzanna, 3. hrabina Mértola (ur. 1688, zm. 1751); 

w 1715 r. wyszła za mąż za Roberta Darcy’ego, 3. earla Holderness 

(ur. 1681, zm. 1721) (z nim potomstwo); drugim jej 

mężem został poślubiony w 1724 r. Beniamin Midmay, 1. earl 

Fitz-Walter (ur. 1672, zm. 1756). 

4 Maria (ur. 1692, zm. 1762); w 1717 r. poślubiła Krzysztofa 

Marcina, barona Degenfeld, w 1719 r. kreowanego hrabią Degenfeld-Schomberg 

(ur. 1689, zm. 1762) (z nim potomstwo). 

Karolina Elżbieta zmarła 28 VI 1696 r. w Kensington pod Londynem 

(obecnie dzielnica miasta). 

(iii) Ludwika 

Urodziła się 25 I 1661 r. w Heidelbergu (Palatynat). Z racji na 

brak odpowiedniego uposażenia pozostała, tak jak i jej młodsza 

siostra Amalia Elżbieta, niezamężna. W młodości przebywała 

z siostrą w Anglii oraz na różnych dworach niemieckich, m.in. 

311


w Hanowerze, w późniejszym czasie zdołała natomiast pozyskać 

dobra Stebbach, należące do jej zmarłego bezpotomnie brata 

Karola Ludwika. Zmarła 6 I 1733 r. we Frankfurcie nad Menem, 

skąd jej ciało przewieziono do rodzinnego Heidelbergu i złożono 

u boku Amalii Elżbiety w chórze kościoła św. Piotra. 

(iv) Ludwik 

Urodzony 19 II 1662 r. w Heidelbergu (Palatynat), tam także 

umarł w przeciągu tego samego roku. 

(v) Amalia Elżbieta 

Zwana Amelise, urodziła się 1 IV 1663 r. w Heidelbergu (Palatynat). 

Nie posiadając posagu, podobnie jak starsza siostra pozostała 

w stanie panieńskim. Zmarła 13 VII 1709 r. w Heidelbergu 

i spoczęła w chórze tamtejszego kościoła św. Piotra. 

(vi) Jerzy Ludwik 

Urodził się 30 III 1664 r. w Heidelbergu (Palatynat), zmarł 20 

VII 1665 r. w zamku Friedrichsburg koło Mannheim (Palatynat). 

(vii) Fryderyka 

Urodzona 7 VII 1665 r. w zamku Friedrichburg koło Mannheim 

(Palatynat), zmarła 7 VIII 1674 r. w Heidelbergu (Palatynat). 

(viii) Fryderyk Wilhelm 

Urodził się 25 XI 1666 r. w Heidelbergu (Palatynat), a zmarł 29 

VII następnego roku. 

(ix) Karol Edward 

Urodził się 19 V 1668 r. w Heidelbergu (Palatynat). Poświęcił się 

służbie wojskowej i zginął 2 I 1690 r. pod Prisztiną. 

(x) Zofia 

Urodzona 19 VII 1669 r., zmarła w tym samym roku w Heidelbergu 

(Palatynat). 

(xi) Karol Maurycy 

Urodził się 9 I 1671 r w twierdzy Friedrisburg koło Mannheim 

(Palatynat), a zmarł 13 VI 1702 r. w Herrenhausen (Hanower). 

Bezżenny i bezpotomny. 

(xii) Karol August 

Urodził się 19 X 1672 r. w Heidelbergu (Palatynat). Podobnie jak 

starsi bracia poświęcił się karierze wojskowej. Poległ 20 IX 1691 r. 

pod Hotton (Niderlandy). 

(xiii) Karol Kazimierz 

Urodził się 1 V 1675 r. w twierdzy Friedrichsburg koło Mannheim 

(Palatynat). Zginął podczas pojedynku 28 IV 1691 r. w trakcie 

pijackiej awantury w Wolfenbüttel (Brunszwik). 

(xiv) Dziecko 

Pozostało w łonie matki i razem z nią zmarło 18 III 1677 r. 

312


Wedle części opracowań (Europäische Stammtafeln) trzecią żoną 

elektora Karola I Ludwika (zob. s. 308), także morganatyczną, 

została 11 XII 1679 r. w twierdzy Friedrichsburg koło Mannheim 

(Palatynat) Elżbieta Holländer von Bernau (ur. Schaffhausen 

1659, zm. 8 III 1702). Z małżeństwa tego, o ile doszło ono skutku, 

narodził się pogrobowy syn, ochrzczony dnia 17 IV 1681 r. 

w Schaffhausen imionami ojca, który również otrzymał tytuł raugrafa 

(Raugraf zu Pfalz); jego dalsze losy nie są znane. 

Karol I Ludwik pozostawił także naturalnego syna: 

1 Ludwik von Seitz (zm. 1660). 

3 Elżbieta 

Urodziła się 26 XII 1618 r. [5 I 1619] na zamku w Heidelbergu 

(Palatynat). W 1620 r. wraz ze starszym bratem została wywieziona 

przez babkę z ogarniętego wojną Palatynatu; od 1627 r. 

przebywała na dworze ojca w Hadze. W 1634 r. planowano jej 

ożenek z królem polskim Władysławem IV, do którego jednak 

nie doszło z uwagi na różnicę wyznań obojga zainteresowanych. 

1 V 1661 r. została koadiutorką swojej dalekiej kuzynki, opatki 

Herford Elżbiety II (urodzonej jako Elżbieta Ludwika z linii 

Pfalz-Zweibrücken). Urząd przeoryszy objęła po śmierci Elżbiety 

II w styczniu 1667 r. i 30 IV tego roku została intronizowana 

pod imieniem Elżbiety III. Zmarła 11 [21] II (wedle innych danych 

8 II) 1680 r. w opactwie w Herford i tam również znalazła 

spoczynek. 

4 Ruprecht 

Częściej znany jest pod angielską wersja imienia – Rupert. Urodził 

się 17 [27] XII 1619 r. na zamku w Pradze i jako przewidywany 

następca czeskiego tronu otrzymał tytuł księcia Łużyc. Po zajęciu 

Pragi przez wojska cesarskie (1620) towarzyszył rodzicom na 

wygnaniu w Niderlandach. Od wczesnej młodości służył w armii 

niderlandzkiej, a w 1635 r. wraz z młodszym bratem Maurycym 

wyprawił się do Anglii na zaproszenie wuja, króla Karola I Stuarta. 

W 1637 r. brał udział w kampanii finansowanej przez rząd 

angielski, mającej za cel osadzenie na powrót w Palatyncie jego 

starszego brata Karola I Ludwika (zob. s. 308) – wyprawa zakończyła 

się jednak klęską i 17 X 1638 r. pod Vlotho Ruprecht dostał 

się do cesarskiej niewoli. Odzyskał wolność z końcem 1641 r. po 

czym powrócił do Anglii, gdzie wraz z księciem Maurycym brał 

czynny udział w angielskiej wojnie domowej, stając się niebawem 

jedną z pierwszoplanowych postaci partii rojalistycznej. 14 I 1644 r. 

313


został przez królewskiego wuja kreowany 1. księciem Cumberland 

i 1. earlem Holderness oraz mianowany naczelnym dowódcą 

armii rojalistów, zwanych Kawalerami (od popularnego przydomka 

Ruprechta). Po poddaniu konfederatom Bristolu (1646) 

otrzymał z rąk wuja dymisję, a w październiku tego roku, decyzją 

Parlamentu, został wraz z bratem wydalony z Anglii. Przebywał 

odtąd na brytyjskim dworze na uchodźstwie w Saint-Germainen-Laye, 

a stamtąd przeniósł się na dwór paryski, gdzie uzyskał 

od Ludwika XIV stanowisko mareschal de camp. W 1648 r. powrócił 

pod rozkazy Karola I, który powierzył mu urząd admirała 

floty rojalistów, jednak po porażce zadanej mu przez admirała 

Roberta Blake’a schronił się w Indiach Zachodnich. Ostatecznie, 

po serii nieporozumień z innymi dowódcami rojalistycznymi, 

w 1655 r. książę wyjechał do Niemiec i osiadł na dworze starszego 

brata, elektora Karola I Ludwika. Po restauracji Stuartów 

w Wielkiej Brytanii (1660) powrócił do Anglii i wstąpił na służbę 

króla Karola II, od którego otrzymał fotel w Radzie Królewskiej 

a także urząd konstabla (gubernatora) zamku Windsor (1668). 

W 1670 r. został mianowany lordem porucznikiem (Lord Lieutenant) 

Berkshire, w latach 1673–79 piastował stanowisko pierwszy 

lorda admiralicji, zaś w 1675 r. otrzymał urząd lorda porucznika 

Surrey. Już na emeryturze został pierwszym gubernatorem 

Kompanii Zatoki Hudsona (Hudson’s Bay Company), która zajmowała 

się handlem futrami w Kanadzie oraz na terytorium, nazwanym 

na jego cześć Ziemią Ruperta. Zmarł 19 [29] XI 1682 r. 

w rezydencji w Spring Gardens w Londynie i spoczął u boku 

matki w kaplicy Henryka VII w opactwie Westminster. 

Ruprecht (Rupert) miał potomstwo naturalne {1–2}: 

z Franciszką Bard (ur. ok. 1646, zm. 1708), córką Henryka Barda, 

1. wicehrabiego Bellomont, i jego żony Anny Gardiner: 

1 Dudley Rupert Bard (Robert Dudley). Urodził się ok. 1666 r. Poszedł 

w ślady ojca i poświęcił się służbie wojskowej. Poległ podczas drugiego 

oblężenia Budy przez wojska chrześcijańskie 13 VII 1686 r. służąc 

pod rozkazami elektora bawarskiego Maksymiliana II Emanuela. 

z Małgorzatą Hughes, aktorką znaną jako Peg Hughes lub Margaret 

Hewes (ur. ok. 1645 lub 1630, zm. 1 X 1719): 

2 Ruperta. Urodziła się w 1671 r., a w 1695 r. wyszła za mąż za Emanuela 

Scroope Howe’a, generała wojsk angielskich (zm. 26 IX 1709), syna 

Jana Grubhama Howe’a i lady Anabelli Scrope, z którym miała potomstwo. 

Zmarła w 1740 r. 

314


5 Maurycy 

Urodził się 6 [16] I 1623 r. na zamku w Kostrzyniu nad Odrą lub 

też w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. W 1635 r. wraz ze starszym 

bratem Ruprechtem (Rupertem) wyprawił się do Anglii, 

gdzie osiadł na dworze króla Karola I. Poświęcił się tam karierze 

wojskowej i służył pod komendą brata w szeregu kampanii angielskiej 

wojny domowej. W 1643 r. został mianowany dowódcą 

wiernych rojalistom wojsk w Kornwalii. Po klęsce i uwięzieniu 

króla, w październiku 1646 r. decyzją Parlamentu Maurycy i Ruprecht 

zostali skazani na banicję z Anglii. We Francji, śladem 

starszego brata przyjął służbę w królewskiej armii francuskiej 

i walczył we Flandrii, a po pogodzeniu się Ruprechta z królem 

w 1648 r. został wiceadmirałem floty rojalistów pod bezpośrednim 

dowództwem brata. Jego losy nie są pewne, wedle jednej 

z wersji utonął na pokładzie swojego okrętu flagowego HMS 

Defiance późną jesienią 1652 r. w rejonie Indii Zachodnich, inna 

wersja mówi o śmierci Maurycego w niewoli w Algierze. Nie był 

żonaty i nie pozostawił dzieci. 

6 Ludwika Hollandyna 

Urodziła się 18 [28] IV 1622 r. pałacu Wassenaer Hof w Hadze. 

19 XII 1657 r. w Antwerpii przyjęła katolickie wyznanie wiary 

i niebawem przeniosła się do Francji, gdzie przebywał już jej 

młodszy brat Edward. 25 III 1659 r. przywdziała welon zakonny 

w opactwie cysterskim w Maubuisson pod Paryżem, a 19 VI 

1660 r. złożyła tam śluby, przyjmując imiona Ludwiki Marii. 

W sierpniu 1664 r. została wybrana przełożoną w Maubuisson. 

Zmarła 11 II 1709 r. w swoim klasztorze i tam również spoczęła. 

Klasztor, zamieniony podczas wielkiej rewolucji w 1793 r. na 

szpital wojskowy, pozostaje obecnie w częściowej ruinie. 

7 Ludwik 

Urodził się 21 [31] VIII 1623 lub 1624 r. w pałacu Wassenaer 

Hof w Hadze, gdzie zmarł 24 XII 1623 lub 1625 r. Spoczął 

w haskim klasztorze św. Wincentego lub też w tamtejszej kaplicy 

dworskiej. 

8 Edward 

Urodził się 5 lub 6 [16] X 1623 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. 

W młodości przeniósł się na dwór paryski, gdzie w r. 1645 

zmienił wyznanie na katolickie, przez co został wykluczony 

z dziedziczenia w Palatynacie. Z tego samego powodu córki księcia, 

wychowane w wierza katolickiej, zostały pominięte w kolej- 

315


ności sukcesji brytyjskiego tronu na rzecz jego młodszej siostry 

Zofii i jej potomków. Edward zmarł 13 [23] III 1663 r. w Paryżu 

i został przypuszczalnie pochowany w paryskim kościele Val-de- 

Grâce. 

Żoną Edwarda została poślubiona w obrządku katolickim 24 

IV [4 V] 1645 r. w Paryżu: 

Anna 

Była ona córką Karola I Gonzagi, księcia Mantui i Montferratu, 

księcia Nevers i Rethel, oraz jego żony Katarzyny, córki Karola 

Lotaryńskiego, księcia Mayenne; jej bratanicą, córką Karola II, 

księcia Nevers i Rethel, była Maria Eleonora, przyszła cesarzowa 

i królowa czesko-węgierska, trzecia żona Ferdynanda III (zob. s. 

324 w jego biogr.). Urodziła się w 1616 r. w Mantui lub w Paryżu, 

a zmarła 6 VII 1684 r. w Paryżu i tam także spoczęła. 

Potomstwo {(i)–(iv)}: 

(i) Ludwika Maria 

Urodziła się 23 VII 1647 r. w Paryżu, zaś 20 III 1671 r. 

w podparyskim Asniéres wyszła za mąż za Karola Teodora 

Ottona, 4. księcia Salm od 1663 r., ochmistrza dworu cesarskiego 

(ur. 27 V 1645, zm. Akwizgran 10 XI 1710), syna 

Leopolda |Filipa Karola|, 3. księcia Salm, i jego żony Anny 

Marii, hrabianki von Bronckhorst-Batenburg. Pierwszą żoną 

Karola Teodora była Godofreda von Huyn, z którą miał 

córkę; z Ludwiką Marią dochował się dalszych dzieci: 

1 Ludwika, zakonnica w Nancy (ur. 1672, zm.?). 

2 Ludwik Otto, 5. książę Salm (ur. 1674, zm. 1738); jego 

żoną została w 1700 r. Albertyna Joanna (ur. 1679, zm. 

1716), córka Maurycego Ludwika, księcia Nassau na Hadamarze, 


3 Ludwika Apolonia (ur. 1677, zm. 1678). 

4 Eleonora Krystyna (ur. 1678, zm. 1737); jej mężem został 

w 1713 r. Konrad |Albert Karol|, książę d’Ursel, 

kreowany następnie księciem d’Hoboken (ur. 1663, zm. 

1738), z którym miała potomstwo. 

Ludwika Maria zmarła 11 III 1679 r. w Akwizgranie. 

(ii) Anna Henryka |Julia| 

Urodziła się 23 VII 1648 r. w Paryżu, a 11 XII 1663 r. 

w kaplicy pałacowej w Luwrze poślubiła potomka bocznej 

linii francuskiej dynastii Burbonów, księcia Henryka Juliusza 

de Bourbon, od 1686 r. pod imieniem Henryka III Juliusza 

316


5. księcia Kondeusza (de Condé) oraz pierwszego księcia 

krwi i para Francji (ur. Paryż 29 VII 1643, zm. tamże 1 IV 

1709), syna Ludwika II de Bourbon zwanego Wielkim Kondeuszem, 

4. księcia Kondeusza (de Condé), pierwszego księcia 

krwi etc., i jego żony Klary Klemencji de Maillé, księżnej 

de Fronsac, córki Urbana de Maillé, markiza de Brézé, 

oraz Nicole du Plessis de Richelieu – rodzonej siostry kardynała. 

Anna Henryka i Henryk III Juliusz mieli następujące 

potomstwo: 

1 Maria Teresa, zwana Mademoiselle de Bourbon (ur. 

1666, zm. 1732); w 1688 r. wyszła za mąż za Franciszka 

Ludwika de Bourbon zwanego Wielkim Contim, księcia 

Conti, w 1697 r. wybranego królem Polski i wielkim 

księciem litewskim (nigdy nie objął tronu) (ur. 1664, 

zm. 1709), i miała z nim potomstwo. 

2 Henryk, książę Bourbon (ur. 1667, zm. 1670). 

3 Ludwik III, 6. książę Kondeusz (ur. 1668, zm. 1710); 

jego żoną została w 1685 r. Ludwika Franciszka de 

Bourbon, zwana Mademoiselle de Nantes (ur. 1673, 

zm. 1743), naturalna córka Ludwika XIV, króla Francji 

i Nawarry, z którą miał potomstwo. 

4 Anna, zwana Mademoiselle d’Enghien (ur. 1670, zm. 

1675). 

5 Henryk, hrabia Clermont (ur. 1672, zm. 1675). 

6 Ludwik Henryk, hrabia La Marche (Marchii) i Clermont 

(ur. 1673, zm. 1677). 

7 Anna |Maria Wiktoria| Ludwika, zwana Mademoiselle 

de Condé (ur. 1675, zm. 1700). 

8 |Anna| Ludwika Benedykta, zwana Mademoiselle de 

Charolais (ur. 1676, zm. 1753); w 1692 r. poślubiła Ludwika 

Augusta de Bourbon, księcia Maine (ur. 1670, 

zm. 1736), naturalnego syna króla Ludwika XIV, i miała 

z nim potomstwo. 

9 Maria Anna, zwana Mademoiselle d’Enghien (ur. 1678, 

zm. 1718); w 1710 r. jej mężem został Ludwik Józef de 

Bourbon, książę Vendôme (ur. 1654, zm. 1712), potomek 

naturalnego syna króla francuskiego Henryka IV; 

nie mieli dzieci. 

10 Bezimienna córka, zwana Mademoiselle de Clermont 

(ur. 1679, zm. 1680). 

317


Anna Henryka zmarła 23 II 1723 r. w Małym Luksemburgu 

(obecnie pałac prezydencki) w Paryżu i została pochowana 

w klasztorze karmelitanek na paryskim przedmieściu 

Saint-Jacques. 

(iii) Bezimienny syn 

Urodził się 27 XII 1650 r., a zmarł w 1651 r. w Paryżu, 

gdzie został również pochowany. 

(iv) Benedykta Henryka |Filipina| 

Urodziła się 14 III 1648 r. w Paryżu, a 30 XI 1668 r. w Hanowerze 

(lub w Paryżu) poślubiła Jana Fryderyka, księcia 

brunszwicko-lüneburskiego na Hanowerze od 1665 r. (ur. 

Herzberg 25 IV 1625 zm. Augsburg 28 XII 1679), syna 

Jerzego, księcia brunszwicko-lüneburskiego na Calenbergu, 

potomka dynastii Welfów, i jego żony Anny Eleonory, córki 

Ludwika V Wiernego, landgrafa heskiego na Darmstadcie. 

Para miała następujące potomstwo: 

1 Anna Zofia (ur. 1670, zm. 1672). 

2 Szarlotta Felicyta (ur. 1671, zm. 1710); w 1696 r. została 

żoną Rajnolda d’Este, księcia Modeny i Reggio (ur. 1655, 


3 Henryka Maria Józefa (ur. 1672, zm. 1737). 

4 Amalia Wilhelmina, żona cesarza Józefa I (szczegóły zob. 

s. 335 w jego biogr.). 

Po śmierci męża Benedykta Henryka powróciła do rodzinnej 

Francji. Zmarła 12 VIII 1730 r. w Asniéres pod Paryżem, 

skąd jej ciało przewieziono do Niemiec i złożono 

w krypcie książęcej (Fürstengruft) na zamku w Hanowerze. 

9 Henryka Maria 

Urodziła się 17 [27] VII 1626 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. 

Jej mężem został poślubiony 4 IV, 16 V lub 26 VI 1651 r. w 

Sárospatak (Węgry) Zygmunt Rákoczy, hrabia Munkács (obecnie 

Mukaczewo, Ukraina) (ur. 14 VII (?) 1622 lub 1623, zm. Fogaras 

4 II 1652), młodszy syn Jerzego I Rákoczego, księcia Siedmiogrodu, 

i jego drugiej żony Zuzanny Lórántffy z Serke; małżeństwo 

to pozostało bezdzietne. Henryka Maria zmarła 18 IX lub 

20 XII 1651 r. w Sárospatak i została pochowana w katedrze św. 

Michała w Gyulafehérvár (obecnie Alba Iulia w Rumunii). 

10 |Jan| Filip |Henryk| 

Urodził się 26 IX [6 X] 1627 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze. 

Wychowywany na dworze francuskim, na życzenie najstar- 

318


szego brata, Karola I Ludwika, powrócił na dwór owdowiałej matki 

w Hadze. W 1646 r. zamordował jej faworyta, markiza de l’Epi- 

nay, co poskutkowało wydaleniem Filipa z Hagi i zerwaniem 

między nim a matką wszelkich kontaktów. Jak większość mężczyzn 

w rodzinie Filip poświęcił się karierze wojskowej; przez 

krótki czas brał udział w angielskiej wojnie domowej, a później 

zaciągnął się do armii lotaryńskiej. Jako pułkownik wojsk lotaryńskich 

walczył podczas francuskiej wojny domowej (frondy) 

po stronie zbuntowanych książąt i poległ 15 XII 1650 r. pod 

Rethel. Odnalezione po bitwie ciało Filipa wedle różnych autorów 

albo przewieziono do Sedanu, będącego podówczas suwerennym 

lennem książąt Bouillon, i złożono w mauzoleum książęcym 

w kościele św. Karola, albo też odtransportowano do Palatynatu 

i pochowano w nekropolii rodzinnej w kościele św. Ducha 

w Heidelbergu. Nie założył rodziny. 

11 Szarlotta 

Urodziła się 9 [19] XII 1628 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze, 

gdzie także zmarła 14 [24] I 1631 r. Została pochowana 

w kaplicy dworskiej w Hadze. 

12 Zofia 

Zwana Wielką Elektorową, urodziła się 13 [23] X 1630 r. w pałacu 

Wassenaer Hof w Hadze, zaś 30 IX lub 17 X 1658 r. w kaplicy 

zamkowej w Heidelbergu (Palatynat) poślubiła Ernesta Augusta, 

księcia brunszwicko-lüneburskiego na Hanowerze od 1679 r., 

elektora Hanoweru z nominacji cesarza Leopolda I od 1692 r. 

(ur. Herzberg 20 [30] XI 1629, zm. zamek Herrenhausen, Hanower 

23 I 1698), syna Jerzgo, księcia brunszwicko-lüneburskiego 

na Calenbergu, potomka dynastii Welfów, i jego żony Anny Eleonory, 

córki Ludwika V Wiernego, landgrafa heskiego na Darmstadcie. 

Zgodnie z wydaną w czerwcu 1701 r. ustawą o nazwie Act 

of Settlement Zofia, a w dalszej kolejności jej potomstwo – będący 

najbliższymi protestanckimi krewnymi bezdzietnej królowej Anny 

Stuart – stawali się sukcesorami brytyjskiego tronu (ostatecznie 

Anna nieznacznie przeżyła kuzynkę i tron Wielkiej Brytanii 

objął w 1714 r. najstarszy syn Zofii, o czym zob. niżej). Dziećmi 

Zofii i Ernesta Augusta byli: 

1 Jerzy Ludwik, elektor Hanoweru, książę brunszwicko-lüne- 

burski na Celle, następca brytyjskiego tronu, na następnie pod 

imieniem Jerzego I król Wielkiej Brytanii i Irlandii (ur. 1660, 

zm. 1727); w 1682 r. poślubił Zofię Dorotę (ur. 1666, zm. 

319


1726), córkę Jerzego Wilhelma, księcia brunszwisko-lünebur- 

skiego na Celle, z którą miał potomstwo (dynastia hanowerska, 

na tronie brytyjskim do 1901 r.); małżeństwo to zakończył 

rozwód, orzeczony w r. 1694, po którym Zofię Dorotę 

tytułowano księżną Ahlden. 

2 Fryderyk August, generał armii cesarskiej (ur. 1661, poległ 

1690 [1691]). 

3 Martwe bliźniaki (1664). 

4 Maksymilian Wilhelm, feldmarszałek armii cesarskiej (ur. 1666, 

zm. 1726). 

5 Martwy syn (1666). 

6 Zofia Szarlotta (ur. 1668, zm. 1705); w 1684 r. została żoną 

Fryderyka III, elektora brandenburskiego, od 1701 r. króla 

pruskiego pod imieniem Fryderyka I (ur. 1657, zm. 1713), 


7 Karol Filip, pułkownik armii cesarskiej (ur. 1669, poległ 1690). 

8 Chrystian Henryk, oficer armii cesarskiej (ur. 1671, utonął 

podczas bitwy 1703). 

9 Ernest August, książę Yorku i Albany oraz earl Ulster i biskup 

Osnabrück (ur. 1674, zm. 1728). 

Zofia zmarła 8 lub 14 VI 1714 r. w zamku Herrenhausen w Hanowerze 

i została pochowana w kaplicy zamku Leine w tymże 

mieście, skąd jej ciało oraz zwłoki jej męża przeniesiono później 

do kaplicy zamkowej w Herrenhausen. 

13 Gustaw Adolf 

Urodził się 14 I 1632 r. w pałacu Wassenaer Hof w Hadze, 

a zmarł 9 I 1641 r. (w Hadze?) i został najprawdopodobniej pochowany 

w kaplicy dworskiej w Hadze. 

FRYDERYK I 

Zmarł 29 XI 1632 r. w Moguncji po krótkiej chorobie, wskutek nieznanej 

bliżej „gorączki”; być może przyczyną śmierci była dżuma. 

Los ciała Fryderyka nie jest pewny, niemniej możliwe jest, że złożono 

je w Sedanie (w mauzoleum książęcym w kościele św. Karola?). 

W 1620 r. Czechy powróciły pod władanie Habsburgów. 

♦ ♦ ♦ 

320


FERDYNAND III 

O J C I E C: Ferdynand II (zob. s. 299). 

M A T K A: Maria Anna Bawarska (zob. s. 300 w biogr. Ferdynanda II). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 300 w biogr. Ferdynanda II. 

FERDYNAND III 

Urodził się 13 VII 1608 r. na zamku w Grazu (Styria) i na chrzcie 

otrzymał imiona Ferdynand Ernest. 27 XI 1625 r. sejm węgierski 

zebrany w Sopron (niem. Ödenburg) przyznał mu koronę Węgier, 

a 8 XII 1625 r. w tamtejszym kościele klasztornym franciszkanów 

miała miejsce jego koronacja. 26 XI 1627 r. w katedrze św. Wita 

w Pradze Ferdynand został koronowany na króla czeskiego (w obu 

państwach panował pod imieniem Ferdynanda III). 22 XII 1636 r. na 

sejmie Rzeszy w Regensburgu (Ratyzbonie) wybrano go królem niemieckim 

(rzymskim) i tego samego dnia został koronowany w tamtejszej 

katedrze św. Piotra (także jako Ferdynand III). Po śmierci ojca 

15 II 1637 r. odziedziczył tytuł cesarski oraz, pod imieniem Ferdynanda 

IV, rządy w arcyksięstwie (Austria Górna i Dolna oraz Austria 

Wewnętrzna). 

Pierwszą żoną Ferdynanda III została poślubiona per procura 26 I 

1631 r. w Trieście i osobiście 20 lub 26 II 1631 r. w kościele augustianów 

przy zamku Hofburg w Wiedniu: 

Maria Anna |Małgorzata| 

Była ona córką Filipa III, króla Hiszpanii (Filip III w Kastylii 

i drugi tego imienia w Aragonii) oraz (jako Filip II) króla Portugalii 

i Algarve, potomka hiszpańskiej linii Habsburgów, i jego żony, arcyksiężniczki 

austriackiej Marii Małgorzaty (zob. s. 279 w biogr. cesarza 

Ferdynanda I). Urodziła się 18 VIII 1608 r. w pałacu Eskurial 

(Escorial) pod Madrytem. 14 II 1638 r. w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (Pożoniu) została ukoronowana na królową węgierską, 

jednak do jej koronacji na królową Czech nigdy nie doszło. 

321


Umarła w trakcie porodu 13 V 1646 r. na zamku w Linzu (Górna 

Austria) podczas szalejącej w mieście epidemii; wedle niektórych 

opracowań przyczyną śmierci cesarzowej mogło być otrucie, które 

wywołało u niej przedwczesny poród i doprowadziło do zgonu. 

Pochowano ją w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 


1 FERDYNAND IV (zob. s. 327). 

2 Maria Anna 

W Hiszpanii zwana Marianną, urodziła się 24 XII 1635 r. na zamku 

w Wiener Neustadt pod Wiedniem. Była początkowo zaręczona 

z infantem hiszpańskim Baltazarem Karolem, a po jego 

przedwczesnej śmierci (1646), 8 XI 1649 r. w Navalcarnero koło 

Madrytu poślubiła jego ojca a swojego wuja Filipa IV, króla 

Hiszpanii (w Kastylii jako Filip IV, a w Aragonii III), Neapolu, 

Sycylii i Sardynii oraz (jako Filip III) króla Portugalii i Algarve od 

1621 r., w 1640 r. usuniętego z tronu Portugalii i Algarve (ur. 

Valladolid 8 IV 1605, zm. Madryt 17 IX 1665), rodzonego brata 

cesarzowej Marii Anny (zob. powyżej) i wdowca po Elżbiecie 

(Izabeli) (zm. 1644), córce Henryka IV, króla Francji i Nawarry, 

z którą miał kilkoro dzieci (m.in. wzmiankowanego wyżej Baltazara 

Karola); z arcyksiężniczką Marią Anną dochował się kolejnych 

potomków: 

1 Małgorzata |Maria| Teresa, pierwsza żona cesarza Leopolda I 

(szczegóły zob. s. 329 w jego biogr.). 

2 Maria Ambrozja de la Concepción (ur. i zm. 1655). 

3 Filip Prosper (ur. 1657, zm. 1661). 

4 Tomasz Karol (ur. 1658, zm. 1659). 

5 Karol II, król Hiszpanii, Neapolu, Sycylii i Sardynii (ur. 1661, 

zm. 1700); jego pierwszą żoną została w 1679 r. Maria Ludwika 

(ur. 1662, zm. 1689), córka Filipa I, księcia Orleanu, a w 

1690 r. poślubił on Marię Annę (ur. 1667, zm. 1740), córkę 

Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego, rodzoną siostrę 

Eleonory Magdaleny, trzeciej żony cesarza Leopolda I 

(zob. s. 331 w jego biogr.); oba te małżeństwa pozostały bezdzietne 

i na Karolu II wygasła hiszpańska linia Habsburgów. 


Po śmierci Filipa IV (1665) Maria Anna sprawowała w Hiszpanii 

regencję w imieniu syna, Karola II. W 1677 r. w rezultacie przewrotu 

pałacowego została zmuszona opuścić Madryt, a rządy 

322


w kraju przejął nieślubny syn męża, Jan Józef d’Austria; do władzy 

powróciła po śmierci pasierba w 1679 r. Zmarła na raka 

piersi 16 V 1696 r. w Madrycie i została pochowana w panteonie 

królów w obrębie klasztoru św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) 

w pałacu Eskurial (el Escorial) pod Madrytem. 

3 Filip August 

Urodził się 15 VII 1637 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarł 22 VI 1639 r. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. 

4 Maksymilian Tomasz 

Na świat przyszedł 21 XII 1638 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, 

gdzie zmarł 29 VI następnego roku. Został pochowany w krypcie 

Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów 

w Wiedniu. 

5 LEOPOLD I (zob. s. 328). 

6 Maria 

Urodzona 13 V 1646 r. na zamku w Linzu (Górna Austria), 

zmarła po paru godzinach tego samego dnia. Została pochowana 

w sarkofagu matki, zmarłej przy jej narodzinach, w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów 

wiedeńskich. 

Drugą żoną Ferdynanda III została 2 VII 1648 r. w Linzu (Górna 

Austria): 

Maria Leopoldyna 

Była ona najmłodszą córką Leopolda V, arcyksięcia austriackiego 

na Austrii Przedniej oraz hrabiego Tyrolu (zob. s. 281 w biogr. cesarza 

Ferdynanda I). Urodziła się 6 IV 1632 r. na zamku w Innsbrucku 

(Tyrol). Nigdy nie została koronowana na królową czeską i węgierską. 

Zmarła przy porodzie 7 VIII 1649 r. w zamku Hofburg 

w Wiedniu i spoczęła w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) 

w obrębie nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. 

Syn: 

1 Karol Józef 

Urodził się 7 VIII 1649 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został 

przeznaczony do kariery kościelnej. W 1662 r. otrzymał godność 

koadiutora swojego stryja, arcyksięcia Leopolda Wilhelma (zob. 

s. 301), na urzędzie biskupa Pasawy; został ponadto desygnowany 

jego następcą na stanowisku wielkiego i niemieckiego mistrza 

323


Zakonu Krzyżackiego. Po śmierci stryja Karol Józef został biskupem 

Pasawy, Ołomuńca i Wrocławia, a także opatem w Murbach 

i Luders (1663), z uwagi na małoletniość nie mógł jednak 

osobiście objąć urzędu wielkiego mistrza krzyżackiego, a zatem 

ustanowiono trzyosobowe dyrektorium, które zajęło się zarządzaniem 

w jego imieniu. Od urodzenia słabej kondycji, zmarł 27 

I 1664 r. na zamku w Linzu (Górna Austria) i został pochowany 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. Jego organy wewnętrzne spoczęły tradycyjnie 

w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry 

św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 

Trzecią żoną Ferdynanda III została 30 IV 1651 r. w Wiener Neustadt 

pod Wiedniem: 

Maria Eleonora 

Była ona córką Karola II Gonzagi, księcia Nevers i Rethel, oraz 

jego żony i kuzynki Marii, córki Franciszka IV Gonzagi, księcia 

Mantui i Montferratu. Urodziła się 18 XI 1630 r. w Mantui. 4 VI 

1653 r. w katedrze św. Piotra w Regensburgu (Ratyzbonie) została 

koronowana na cesarzową niemiecką (rzymską), 6 VI 1655 r. w katedrze 

św. Marcina w Preszburgu (dawnym Pożoniu, obecnej Bratysławie) 

miała miejsce jej koronacja na królową Węgier, a 11 IX 1656 r. 

w katedrze św. Wita przy zamku praskim koronowano ją na królową 

Czech. Zmarła 6 XII 1686 r. w zamku Hofburg w Wiedniu 

i została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) 

w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce cesarzowej 

złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. 

Jerzego w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, natomiast 

jej organy umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 


1 Teresa Maria Józefa 

Urodziła się 27 III 1652 r., a zmarła 26 VII 1653 r. w wiedeńskim 

Hofburgu lub też w Regensburgu (Ratyzbonie). Została pochowana 

w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach 


2 Eleonora Maria Józefa 

Urodziła się 31 V 1653 r. albo na zamku Hofburg w Wiedniu, 

albo też w Regensburgu (Ratyzbonie). Pierwszym jej mężem został 

poślubiony 27 II 1670 r. na Jasnej Górze w Częstochowie 

Michał |Tomasz| Korybut, książę Wiśniowiecki, król Polski i wielki 

324


książę litewski od 1669 r. (ur. Wiśniowiec 31 VII 1640, zm. Lwów 

10 XI 1673), syn księcia Jeremiego Michała Wiśniowieckiego, 

wojewody ruskiego, i Gryzeldy Konstancji, córki Tomasza Zamoyskiego, 

ordynata zamojskiego, kanclerza wielkiego koronnego; 

małżeństwo to pozostało bezdzietne. Po śmierci króla Michała 

Eleonora powróciła do Wiednia. 6 II 1678 r. w podwiedeńskim 

Wiener Neustadt wyszła za Karola V |Leopolda Mikołaja 

Sykstusa|, księcia Lotaryngii i Baru od 1675 r. (jedynie tytularnie) 

(ur. Wiedeń 14 IV 1654, zm. Wels 18 IV 1690), syna Mikołaja 

Franciszka, księcia Rethel, potomka dynastii z Vaudémont, i jego 

żony Klaudii, córki Henryka, księcia Lotaryngii i Baru (zob. Tablica 

VI, s. 350). Para miała następujące potomstwo: 

1 Leopold |Józef Karol Dominik Agapet Hiacynt|, książę Lotaryngii 

i Baru, książę cieszyński (ur. 1679, zm. 1729); w r. 

1698 poślubił Elżbietę Szarlottę (ur. 1676, zm. 1744), córkę 

Filipa I, księcia Orleanu i Elżbiety Szarlotty (Lizeloty) z Palatynatu, 

wnuczki „Króla Zimowego” Fryderyka I (zob. s. 309 

w jego biogr.), z którą miał potomstwo, m.in. Franciszka III 

Stefana, późniejszego cesarza i męża Marii Teresy, królowej 

Czech i Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 351 w jej biogr.) oraz 

Karola, męża arcyksiężniczki Marii Anny (zob. s. 339 w biogr. 

Karola II|III). 

2 Karol Józef Ignacy, arcybiskup Trewiru (ur. 1680, zm. 1715). 

3 Eleonora (ur. i zm. 1682). 

4 Karol Ferdynand (ur. 1683, zm. 1685). 

5 Józef Innocenty Emanuel, generał wojsk cesarskich (ur. 1685, 

poległ 1705). 

6 Franciszek Antoni Józef, opat w Stablo i w Malmedy (ur. 1689, 

zm. 1715). 

Eleonora Maria Józefa zmarła 17 XII 1697 r. w zamku Hofburg 

w Wiedniu i została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) 

w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 

3 Maria Anna Józefa 

Urodziła się 30 XII 1654 r. albo na zamku Hofburg w Wiedniu, 

albo w Regensburgu (Ratyzbonie). Jej mężem został 25 X 1678 r. 

w Wiener Neustadt pod Wiedniem lub w Düsseldorfie Jan Wilhelm 

|Józef|, książę Neuburga i elektor Palatynatu Reńskiego od 

1690 r. (ur. Düsseldorf 19 IV 1658, zm. tamże 8 VII 1716), syn 

Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego z neuburskiej linii 

dynastii Wittelsbachów, i Elżbiety Amalii, córki Jerzego II, land- 

325


grafa heskiego na Darmstadcie; jego rodzone siostry, Eleonora 

Magdalena oraz Maria Anna, zostały żonami odpowiednio przyrodniego 

brata Marii Anny Józefy, cesarza Leopolda I, oraz jej 

kuzyna, króla hiszpańskiego Karola II. Maria Anna Józefa i Jan 

Wilhelm mieli dwoje dzieci: 

1 Bezimienny syn (ur. i zm. 1683). 

2 Martwy syn (1686). 

Maria Anna Józefa zmarła 14 IV 1689 r. w Wiedniu i została pochowana 


kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Po 

jej śmierci elektor Jan Wilhelm ożenił się powtórnie z Marią 

Anną, córką Kosmy III Medyceusza, wielkiego księcia Toskanii 

i księcia Sieny, lecz małżeństwo to pozostało bezdzietne. 

4 Ferdynand Józef Alojzy 

Urodził się 11 II 1657 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarł 16 VI następnego roku. Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucyńskiego 

na Nowym Rynku w Wiedniu, a jego organy wewnętrzne 

umieszczono w srebrnej urnie i złożono w krypcie książęcej 

(Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). 

FERDYNAND III 

Po śmierci syna w 1654 r. (zob. biogr. następny) do swoich posiadłości 

dołączył schedę po Piastach – księstwo cieszyńskie jako lenno 

czeskiej Korony. Zmarł 2 IV 1657 r. w zamku Hofburg w Wiedniu 

i został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) 

w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 

Serce cesarza złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy 

św. Jerzego w kościele augustianów przy zamku Hofburg, a organy 

wewnętrzne umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 


Od 1646 r. w Czechach i od 1647 r. na Węgrzech współpanował 

z nim najstarszy syn Ferdynand (zob. biogr. następny), a po jego 

przedwczesnej śmierci koregentem Ferdynanda III został młodszy 

syn Leopold, który po śmierci cesarza objął po nim rządy w Austrii, 

Czechach i na Węgrzech oraz tron cesarski. 

326


FERDYNAND IV 

O J C I E C: Ferdynand III (zob. s. 321). 

M A T K A: Maria Anna Hiszpańska (zob. s. 321 w biogr. Ferdynanda III). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 322 w biogr. Ferdynanda III. 

FERDYNAND IV 

Urodził się 8 IX 1633 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie 

otrzymał imiona Ferdynand Franciszek; w numeracji arcyksiążąt austriackich 

figuruje jako Ferdynand V. Przewidywany następcą ojca, 5 

VIII 1646 r. w katedrze św. Wita w Pradze został koronowany na 

króla Czech, a 16 VI 1647 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu 

(Pożoń, obecnie Bratysława) miała miejsce jego koronacja na króla 

Węgier. 31 V 1653 r. w Augsburgu książęta elektorzy wybrali go królem 

rzymsko-niemieckim, zaś 18 VI tego roku w katedrze św. Piotra 

w Regensburgu (Ratyzbonie) został koronowany przez arcybiskupa 

Moguncji. Po śmierci w 1653 r. Elżbiety Lukrecji, ostatniego potomka 

górnośląskiej linii Piastów, ojciec przekazał mu w lenno księstwo 

cieszyńskie na Górnym Śląsku. W lecie 1654 r. młody król zachorował 

na czarną ospę i zmarł 9 VII w wiedeńskim Hofburgu. Został 

pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele 

kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego serce złożono 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów 

przy wiedeńskim Hofburgu, a wnętrzności umieszczono 

w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana) 

w Wiedniu. Bezżenny, nie pozostawił dzieci. 

Kolejnym sukcesorem cesarza Ferdynanda III został ustanowiony 

jego młodszy syn, arcyksiążę Leopold, przeznaczony wcześniej 

do stanu duchownego. 

327


LEOPOLD I 

O J C I E C: Ferdynand III (zob. s. 321). 

M A T K A: Maria Anna Hiszpańska (zob. s. 321 w biogr. Ferdynanda III). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 322 w biogr. Ferdynanda III. 

LEOPOLD I 

Urodził się 9 VI 1640 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie 

otrzymał imiona Leopold Ignacy Józef. Jako młodszy z synów cesarza 

był początkowo przeznaczony do kariery kościelnej, jednak po nieoczekiwanej 

śmierci starszego brata w 1654 r. (zob. biogr. poprzedni) 

został następcą ojca, który doprowadził do jego koronacji na 

króla Węgier (27 VI 1655 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu) 

i Czech (14 IX 1656 r. w katedrze św. Wita w Pradze); w obu państwach, 

jak i później w Rzeszy, panował jako Leopold I. Po śmierci 

Ferdynanda III 2 IV 1657 r. został arcyksięciem Austrii (Górna 

i Dolna Austria oraz Austria Wewnętrzna) pod imieniem Leopolda 

VI. 18 VII 1658 r. we Frankfurcie nad Menem miała miejsce jego 

elekcja na tron cesarski, zaś 31 VII lub 1 VIII 1658 r. we frankfurckiej 

katedrze św. Bartłomieja odbyła się koronacja. Bezpotomna 

śmierć arcyksięcia Zygmunta Franciszka z linii tyrolskiej (s. 283 

w biogr. Ferdynanda I) uczyniła Leopolda hrabią Tyrolu i władcą 

Austrii Przedniej, dzięki czemu zjednoczył on w swoim ręku całość 

austriackich ziem dziedzicznych (25 VI 1665 r.). Na mocy pokoju 

karłowickiego 26 I 1699 r. uzyskał od Turcji pozostającą pod jej 

zwierzchnictwem od XVI w. centralną część Węgier z Budą i Szé- 

kesfehérvár (Białogrodem Królewskim), a także Siedmiogród (por. 

s. 261 w biogr. Jana II Zygmunta Zápolyi). 

Pierwszą żoną Leopolda I została zaślubiona per procura 25 IV 1666 r. 

w Madrydcie i osobiście 12 XII tegoż roku w kościele augustianów 


328


Małgorzata |Maria| Teresa 

Była ona córką Filipa IV, króla Hiszpanii (w Kastylii pod imieniem 

Filipa IV, w Aragonii jako Filip III), Neapolu, Sycylii i Sardynii 

oraz – jako Filip III – króla Portugalii i Algarve, potomka hiszpańskiej 

linii Habsburgów, oraz jego drugiej żony Marii Anny, rodzonej 

siostry Leopolda I (zob. s. 322 w biogr. cesarza Ferdynanda III). 

Urodziła się 12 VII 1651 r. w Madrycie. Nigdy nie była koronowana 

na królową czeską ani węgierską. Zmarła „po ośmiu dniach gorączki”, 

być może na wskutek zatrucia ciążowego, 12 III 1673 r. 

w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na 

Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy 

zamku Hofburg, a organy umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 



1 Ferdynand Wacław Józef 

Urodził się 28 IX 1667 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

również zmarł 13 I następnego roku. Został pochowany w krypcie 

leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku, natomiast serce i pozostałe organy spoczęły 

w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana 

w Wiedniu. 

2 Maria Antonia 

Urodziła się 18 I 1669 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem 

został poślubiony 15 VII 1685 r. w Wiedniu Maksymilian II 

Emanuel |Ludwik Maria Józef Kajetan Antoni Mikołaj Franciszek 

Ignacy Feliks|, elektor Bawarii w latach 1679–1705 i od 1714 r. 

(ur. Monachium 11 VII 1662, zm. tamże 26 II 1726), syn Ferdynanda 

Marii, elektora bawarskiego z dynastii Wittelsbachów, po 

matce wnuka cesarza Ferdynanda II (zob. s. 300), i Adelajdy 

Henryki Marii, córki Wiktora Amadeusza I, księcia Sabaudii. 

Mieli razem następujące potomstwo: 

1 Leopold Ferdynand (ur. i zm. 1689). 

2 Antoni (ur. i zm. 28 XI 1690). 

3 Józef Ferdynand |Leopold Antoni Franciszek Kajetan Szymon 

Tadeusz Ignacy Joachim Gabriel|, wyznaczony w 1698 r. 

następcą hiszpańskiego tronu przez bezdzietnego Karola II, 

swojego wuja (zob. s. 322), otrzymał od niego tytuły księcia 

Asturii, Viany i Gerony (ur. 1692, zm. 1699). 

329


Maria Antonia zmarła w połogu 24 XII 1692 r. w zamku 

Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) 


zamku Hofburg, a organy wewnętrzne umieszczono tradycyjnie 


w Wiedniu. Po jej śmierci Maksymilian II Emanuel ożenił 

się z królewną polską Teresą Kunegundą Sobieską (dalsze szczegóły 

zob. s. 342). 

3 Jan Leopold 

Urodził się i zmarł 20 II 1670 r. na zamku Hofburg w Wiedniu. 

Został pochowany w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) 

w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, a jego organy 

wewnętrzne umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w katedrze św. Stefana (Szczepana). 

4 Maria Anna Antonia Apolonia 

Urodziła się 9 II, a zmarła 23 II 1672 r. w zamku Hofburg. Spoczęła 

w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej organy wewnętrzne 

złożono w krypcie książęcej w katedrze Św. Stefana (Szczepana). 

5 Martwy syn 

Został wydobyty z łona matki już po jej śmierci 12 III 1673 r. 

Drugą żoną Leopolda I została poślubiona 15 X 1673 r. w katedrze 

w Grazu (Styria): 

Klaudia Felicyta 

Była ona córką Ferdynanda Karola, arcyksięcia austriackiego, 

pana Austrii Przedniej i hrabiego Tyrolu (zob. s. 282 w biogr. cesarza 

Ferdynanda I). Urodziła się 30 V 1653 r. na zamku w Innsbrucku. 

Nigdy nie została koronowana na królową czeską ani węgierską. 

Zmarła 8 IV 1676 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na osobiste 

życzenie została pochowana w habicie zakonnym u boku matki 

w kościele dominikanów w Wiedniu. Serce cesarzowej spoczęło 

w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na 

wiedeńskim Nowym Rynku, a jej organy umieszczono w krypcie 

książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). 


1 Maria Anna Zofia 

Urodziła się 11 IX, a zmarła już 21 XII 1674 r. w zamku 

Hofburg w Wiedniu. Jej ciało złożono w krypcie Leopoldyńskiej 

330


(Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku, zaś organy wewnętrzne umieszczono tradycyjnie w krypcie 

książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry św. Stefana 

(Szczepana) w Wiedniu. 

2 Maria Józefa Klementyna 

Urodziła się 11 X 1675 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i zmarła 

tamże 11 VII 1676 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w cesarskiej nekropolii w podziemiach wiedeńskiego 

kościoła kapucynów, natomiast jej organy wewnętrzne 

spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana 

(Szczepana). 

Trzecią żoną Leopolda I została 14 XII 1676 r., wedle różnych 

opracowań w Pasawie lub w Wiedniu: 

Eleonora Magdalena |Teresa| 

Była ona córką Filipa Wilhelma, elektora Palatynatu Reńskiego, 

potomka neuburskiej linii dynastii Wittelsbachów, i jego żony Elżbiety 

Amalii, córki Jerzego II Uczonego, landgrafa heskiego na Darmstadcie. 

Jej młodsza siostra Maria Anna była żoną kuzyna Leopolda I, 

króla hiszpańskiego Karola II (zob. s. 322 w biogr. cesarza Ferdynanda 

III). Urodziła się 6 I 1655 r. na zamku w Düsseldorfie. W dniu 9 

XI 1681 r. w Sopron (niem. Ödenburg) została ukoronowana na 

królową Węgier, a 19 I 1690 r. w Augsburgu koronowano ją na 

cesarzową, nigdy natomiast nie została koronowana na królową 

Czech. Zmarła 19 I 1720 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została 

pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele 

kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jej serce złożono 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie wiedeńskiego 

kościoła augustianów. 


1 JÓZEF I (zob. s. 334). 

2 Maria Krystyna 

Urodziła się i zmarła 18 VI 1679 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 

Spoczęła w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele 

kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 

3 Maria Elżbieta 

Urodziła się 13 XII 1680 r. na zamku w Linzu (Górna Austria). 

Od 1725 r. była z ramienia brata Karola generalnym namiestnikiem 

Niderlandów Austriackich (dawniej Hiszpańskich). Zmarła 

niezamężnie 26 VIII 1741 r. w Mariemont koło Charleroi. Została 

pochowana w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli, jej 

331


serce złożono w krypcie serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu, 

natomiast organy umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w katedrze św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. W r. 

1749 szczątki arcyksiężniczki przeniesiono do krypty Karolińskiej 

(Karlsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku, gdzie spoczęły u boku cesarza Karola VI (w niniejszym 

opracowaniu króla Czech i Węgier Karola II | III). 

4 Leopold Józef 

Urodził się 2 VI 1682 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem, 

a zmarł 3 VIII 1684 r. w Enns. Został pochowany w krypcie 

Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku. 

5 Maria Anna Józefa 

Urodziła się 7 IX 1683 r. na zamku w Linzu (Górna Austria). 

9 VII 1708 r. w kościele augustianów przy zamku Hofburg 

w Wiedniu miał miejsce jej ślub per procura, a 27 X 1708 r. w Lizbonie 

poślubiła osobiście Jana V Wielkodusznego, króla Portugalii 

i Algarve od 1706 r. (ur. Lizbona 22 X 1689, zm. tamże 31 VII 

1750), syna Piotra II, króla Portugalii i Algarve, potomka dynastii 

Bragança, i jego żony Marii Zofii Elżbiety, córki Filipa Wilhelma, 

elektora Palatynatu Reńskiego – będącego także dziadem macierzystym 

panny młodej. Miała z nim następujące potomstwo: 

1 |Maria Magdalena Józefa Teresa| Barbara (ur. 1711, zm. 1758); 

w 1729 r. poślubiła Ferdynanda VI zwanego Sprawiedliwym, 

króla Hiszpanii (ur. 1713, zm. 1759). 

2 Piotr, książę Brazylii – następca tronu Portugalii (ur. 1712, 

zm. 1714). 

3 Józef I |Franciszek Antoni Ignacy Norbert Augustyn|, król 

Portugalii i Algarve (ur. 1714, zm. 1777); w 1729 r. poślubił 

Marię Annę Wiktorię (ur. 1718, zm. 1781), córkę Filipa V, 

króla Hiszpanii, z którą miał potomstwo. 

4 Karol (ur. 1716, zm. 1736). 

5 Piotr III |Klemens Franciszek Józef Antoni|, król Portugalii 

i Algarve (koregent żony) (ur. 1717, zm. 1786); w 1760 r. 

poślubił swoją siostrzenicę Marię I da Glória |Franciszkę Izabelę 

Józefę Antonię Gertrudę Ritę Joannę|, królową Portugalii 

i Algarve (ur. 1734, zm. 1816), córkę króla portugalskiego 

Józefa I (zob. powyżej), i miał z nią potomstwo. 

6 Aleksander (ur. 1723, zm. 1728). 

332


Po sparaliżowaniu męża wskutek udaru mózgu, w 1742 r. Maria 

Anna Józefa przejęła z tytułem regentki rządy w Portugalii. Regencję 

złożyła po śmierci Jana V w 1750 r. i przekazała władzę 

najstarszemu synowi. Zmarła 14 VIII 1754 r. w pałacu Belém 

w Lizbonie. Została pochowana w podziemiach kościoła terezjanek 

w Lizbonie, a jej zabalsamowane serce przewieziono do Austrii 

i złożono w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele 

kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 

6 Maria Teresa 

Urodziła się 22 VIII 1684 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, 

zmarła zaś 28 IX 1696 r. w zamku Ebersdorf pod Wiedniem. 

Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) 

w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku, jej serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy 

św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów przy zamku 

Hofburg, a organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej 


7 KAROL II|III (zob. s. 338). 

8 Maria Józefa 

Urodziła się 6 III 1687 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

również zmarła w stanie panieńskim 14 IV 1703 r. Została pochowana 


kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, jej 

serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w obrębie kościoła augustianów przy zamku Hofburg, zaś 

organy złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 


9 Maria Magdalena |Józefa| 

Urodziła się 26 III 1689 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, zmarła 

zaś niezamężnie 1 V 1743 r. w Hofburgu. Spoczęła w krypcie 

Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na Nowym 

Rynku w Wiedniu. Serce arcyksiężniczki złożono w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła 

augustiańskiego przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne 

umieszczono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 


10 Maria Małgorzata 

Urodziła się 22 VII 1690 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarła już 22 IV 1691 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim 

333


Nowym Rynku, podczas gdy jej serce i organy wewnętrzne złożono 



LEOPOLD I 

Zmarł na puchlinę wodną 5 V 1705 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 

Został pochowany w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w nekropolii 

Domu Austriackiego w podziemiach kościoła kapucynów na 

Nowym Rynku w Wiedniu, serce cesarza umieszczono w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów, 

a jego organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 


Jego następcą został starszy z dwóch żyjących synów z trzeciego 

małżeństwa – Józef. 

JÓZEF I 

O J C I E C: Leopold I (zob. s. 328). 

M A T K A: Eleonora Magdalena Neuburska (zob. s. 331 w biogr. Leopolda I). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 331 w biogr. Leopolda I. 

JÓZEF I 

Urodził się 26 VII 1678 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. W 1687 r. 

sejm w Preszburgu (obecna Bratysława) uznał dziedziczne prawa 

Habsburgów do korony węgierskiej i jeszcze w tym samym roku Józef 

został ogłoszony królem i koronowany 9 XII 1687 r. w katedrze 

św. Marcina w Preszburgu (Bratysławie). 24 I 1690 r. na sejmie 

Rzeszy w Augsburgu został wybrany królem niemieckim (rzymskim) 

i koronowany 26 I w kościele św. Ulryka tamże. Po śmierci ojca 5 V 

1705 r. został cesarzem, arcyksięciem austriackim, królem Czech 

(nie koronowany) oraz księciem cieszyńskim. Na zebranym w dniach 

334


31 V–22 VI 1707 r. sejmie w Ónod powstańcy pod przywództwem 

Franciszka II Rákoczego ogłosili niepodległość Wegier i detronizację 

Józefa; dzięki odniesionemu 3 VIII 1708 r. pod Trenczynem 

zwycięstwu cesarz zdołał zdusić rebelię i odzyskać władzę. 

Żoną Józefa I została poślubiona per procura 15 I 1699 r. w Modenie 

i osobiście 24 II tego roku w kościele augustianów przy zamku 

Hofburg w Wiedniu: 

Amalia Wilhelmina 

W polskich opracowaniach figuruje niekiedy jako Wilhelmina Amalia. 

Była córką Jana Fryderyka, księcia brunszwicko-lüneburskiego na 

Hanowerze, potomka dynastii Welfów, oraz jego żony Benedykty 

Henryki |Filipiny|, palatynówny reńskiej (zob. s. 318 w biogr. Fryderyka 

I z Palatynatu, króla Czech). Urodziła się 21 IV 1673 r. na 

zamku w Lüneburgu. Nigdy nie została koronowana na królową 

czeską ani węgierską. Zmarła 10 IV 1742 r. w zamku Hofburg 

w Wiedniu i została pochowana w klasztorze salezjanek w Wiedniu. 

Serce cesarzowej złożono obok sarkofagu jej małżonka w krypcie 

Karolińskiej (Karlsgruft) w obrębie nekropolii dynastii Habsburgów 

w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. 


1 Maria Józefa 

Urodziła się 8 XII 1699 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej 

mężem został 20 VIII 1719 r. w kościele augustianów przy wiedeńskim 

Hofburgu Fryderyk August II, elektor saski od 1733 r., 

wybrany w 1733 r. królem polskim i wielkim księciem litewskim 

pod imieniem Augusta III (ur. Drezno 17 X 1696, zm. tamże 5 X 

1763), syn Fryderyka Augusta I Mocnego, elektora saskiego, pod 

imieniem Augusta II króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, 

potomka albertyńskiej linii Wettynów, oraz jego żony Krystyny 

Eberhardyny, córki Chrystiana Ernesta, margrabiego brandenburskiego 

na Bayreuth. Ich dziećmi byli: 

1 Fryderyk August |Franciszek Ksawery| (ur. 1720, zm.1721). 

2 Józef August |Wilhelm Franciszek Ksawery Jan Nepomucen| 

(ur. 1721, zm. 1728). 

3 Fryderyk Chrystian |Leopold Jan Jerzy Franciszek Ksawery|, 

elektor saski (ur. 1722, zm. 1763); w 1747 r. poślubił 

księżniczkę bawarską Marię Antonię, córkę Karola III Bawarskiego, 

krótkotrwałego króla czeskiego, i miał z nią liczne 

potomstwo (szczegóły zob. s. 345 w jego biogr.). 


335


5 Maria Amalia |Krystyna Franciszka Ksawera Flora Walburga| 

(ur. 1724, zm. 1760); w 1738 r. poślubiła Karola III 

|Sebastiana|, króla Neapolu i Sycylii, a następnie Hiszpanii 

(ur. 1716, zm. 1788), i miała z nim potomstwo: m.in. Marię 

Ludwikę, żonę cesarza Leopolda II (szczegóły zob. s. 370 

w jego biogr.), oraz Ferdynanda IV (I), króla Neapolu i Sycylii 

(Obojga Sycylii), męża arcyksiężniczki austriackiej Marii 

Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech 

i Węgier). 

6 Maria Małgorzata |Franciszka Ksawera| (ur. 1727, zm. 1734). 

7 Maria Anna |Zofia Sabina Aniela Franciszka Ksawera| (ur. 

1728, zm. 1797); w 1747 r. poślubiła Maksymiliana III Józefa, 

elektora Bawarii (szczegóły zob. s. 346 w jego biogr. Karola 

III Bawarskiego, efemerycznego króla czeskiego). 

8 Franciszek Ksawery |Albert August Ludwik Benno|, regent 

Saksonii, hrabia łużycki (ur. 1730, zm. 1806); w 1765 r. zawarł 

morganatyczne małżeństwo z Klarą Marią, kreowaną 

hrabiną łużycką (ur. 1741, zm. 1792), córką Józefa, hrabiego 

Spinucci, z którą miał potomstwo. 

9 Maria Józefa |Karolina Eleonora Franciszka Ksawera| (ur. 

1731, zm. 1767); jej mężem został w 1747 r. Ludwik Józef, 

delfin Viennois – następca francuskiego tronu (ur. 1729, zm. 

1765), z którym miała potomstwo, m.in. Ludwika XVI, króla 

Francji i Nawarry, męża arcyksiężniczki austriackiej Marii 

Antoniny (dalsze szczegóły zob. s. 365 w biogr. Marii Teresy, 

królowej Czech i Węgier). 

10 Karol |Chrystian Józef Ignacy Eugeniusz Franciszek Ksawery|, 

książę Kurlandii i Semigalli (ur. 1733, zm. 1796); w r. 

1760 zawarł on morganatyczne małżeństwo z Franciszką 

(ur. ok. 1742, zm. 1796), córką Stanisława Krasińskiego, starosty 

nowokorczyńskiego, i miał z nią potomstwo. 

11 Maria Krystyna |Anna Teresa Salomea Eulalia Franciszka 

Ksawera|, opatka w Remiremont (ur. 1735, zm. 1782). 

12 Maria Elżbieta |Apolonia Kazimiera Franciszka Ksawera| 

(ur. 1736, zm. 1818). 

13 Albert (Albrecht) Kazimierz |August Ignacy Pius Franciszek 

Ksawery|, książę cieszyński, namiestnik Węgier i generalny 

namiestnik Niderlandów (ur. 1738, zm. 1822); w 1766 r. poślubił 

arcyksiężniczkę Marię Krystynę (dalsze szczegóły zob. 

s. 352 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). 

336


14 Klemens Wacław |August Hubert Franciszek Ksawery|, 

arcybiskup elektor Trewiru, biskup Augsburga (ur. 1739, zm. 

1812). 

15 Maria Kunegunda |Dorota Jadwiga Franciszka Ksawera 

Florentyna|, opatka w Thorn i w Essen (ur. 1740, zm. 

1826). 

Maria Józefa, ostatnia królowa polska, zmarła 17 XI 1757 r. na 

zamku w Dreźnie i została pochowana w krypcie Fundatorskiej 

(Stiftergruft) w katolickim kościele dworskim (Hofkirche) pw. 

św. Trójcy w Dreźnie. 

2 Leopold Józef 

Urodził się 29 X 1700 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarł 4 VIII 1701 r. Spoczął w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) 

w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, a jego 

serce i organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 


3 Amalia Maria |Józefa Anna| 

Małżonka Karola III Bawarskiego (szczegóły zob. s. 344 w jego 

biogr.). 

JÓZEF I 

Zmarł na ospę 17 IV 1711 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i został 

pochowany w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w kościele kapucynów 

na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce cesarza spoczęło tradycyjnie 

w krypcie Herzgruft w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła 

augustianów przy zamku Hofburg, a jego organy wewnętrzne 

umieszczono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana 


Jego następcą został młodszy brat, arcyksiążę Karol. 

337


KAROL II|III 

O J C I E C: Leopold I (zob. s. 328). 

M A T K A: Eleonora Magdalena Neuburska (zob. s. 331 w biogr. Leopolda I). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 331 w biogr. Leopolda I. 

KAROL II|III 

Urodził się 1 X 1685 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie 

otrzymał imiona Karol Franciszek Józef Wacław Baltazar Jan Antoni 

Ignacy. Po śmierci ostatniego Habsburga z linii hiszpańskiej, Karola 

II (1 XI 1700), został wysunięty przez ojca jako pretendent do madryckiego 

tronu. 12 IX 1703 r. w Wiedniu został proklamowany 

królem Hiszpanii, przyjmując imię Karola III. W 1705 r. zdołał zająć 

Barcelonę, a rok później Madryt, gdzie 2 VII 1706 r. został ponownie 

ogłoszony królem (koronacja nie była w Hiszpanii praktykowana). 

Wkrótce utracił hiszpańską stolicę, wyparty z powrotem do 

Barcelony. Po śmierci Józefa I (17 IV 1711) został arcyksięciem Austrii 

jako Karol III, królem Czech jako Karol II i księciem cieszyńskim 

oraz królem Węgier pod imieniem Karola III. 12 X 1711 r. we 

Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim 

(rzymskim), przyjmując imię Karola VI (pod którym jest powszechnie 

znany w historiografii), a 22 XII 1711 r. w katedrze św. Bartłomieja 

odbyła się jego koronacja. 22 V 1712 r. w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (Bratysławie) został ukoronowany na króla Węgier. 

13 IX 1713 r. w Wiedniu wydał tzw. sankcję pragmatyczną, 

określającą jego posiadłości „niepodzielną i nierozdzielną całością”, 

która z braku męskiego potomka Karola przechodzi na jego córki, 

a dopiero w dalszej kolejności na bratanice – córki Józefa I (co było 

niezgodne z rozporządzeniem Leopolda I z 1707 r., które przewidywało 

w takim przypadku sukcesję w pierwszej kolejności córek starszego 

z braci). Na mocy pokoju w Rastatt 7 III 1714 r. zrzekł się 

praw do korony hiszpańskiej (nadal wszakże posługiwał się tytułem 

338


królewskim), zatrzymał jednak Neapol i Sardynię oraz Niderlandy 

Hiszpańskie (Południowe), zwane odtąd Austriackimi. W 1720 r. 

utracił Sardynię, zyskując w zamian królestwo Sycylii oraz księstwa 

Mediolanu i Mantui. W 1722 r. przekazał księstwo cieszyńskie księciu 

lotaryńskiemu Leopoldowi. 5 VI 1723 r. w katedrze św. Wita 

w Pradze został koronowany na króla Czech. W 1735 r. zrzekł się 

na rzecz Hiszpanii tronu Neapolu i Sycylii, a w rewanżu otrzymał 

od Filipa V księstwa Parmy i Piacenzy. 

Żoną Karola II|III została poślubiona per procura 23 IV 1708 r. 

w Hietzing nieopodal Wiednia i osobiście 1 VIII 1708 r. w kościele 

NMP w Barcelonie: 

Elżbieta Krystyna 

Była córką Ludwika Rudolfa, księcia brunszwickiego na Wolfen- 

büttel, potomka dynastii Welfów, oraz jego żony Krystyny Ludwiki, 

córki Albrechta Ernesta I, księcia Öttingen-Öttingen. Urodziła się 

28 VIII 1691 r. na zamku w Brunszwiku. Przed zaślubinami z Karolem 

1 [12] V 1707 r. w Bambergu dokonała konwersji na katolicyzm. 

18 X 1714 r. w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnie 

Bratysława) została koronowana na królową Węgier, a 5 VI 1723 r. 

w katedrze św. Wita przy zamku praskim otrzymała wraz z mężem 

koronę Czech. Zmarła 21 XII 1750 r. w zamku Hofburg w Wiedniu 

i spoczęła w krypcie Karolińskiej (Karlsgruft) w kościele kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku, jej serce umieszczono w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła augustianów 

przy Hofburgu, a organy złożono w krypcie książęcej 



1 Leopold Jan 

Urodził się 12 IV 1716 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Nosił 

tytuły księcia Asturii, Viany i Gerony, przysługujące hiszpańskiemu 

następcy tronu. Zmarł 4 XI 1716 r. w Hofburgu i został pochowany 

w krypcie Leopoldyńskiej (Leopoldsgruft) w kościele 

kapucynów w Wiedniu. Jego serce i pozostałe organy umieszczono 

w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach katedry 


2 MARIA TERESA (zob. s. 349). 

3 Maria Anna 

Urodziła się 14 IX 1718 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a 7 I 

1744 r. w pobliskim kościele augustianów wyszła za mąż za Karola 

|Aleksandra Emanuela|, księcia lotaryńskiego, od 1744 r. wspól- 

339


nie z małżonką generalnego namiestnika Austriackich Niderlandów 

(ur. Lunéville 12 XII 1712, zm. zamek Tervueren, Brabancja 

4 VII 1780), syna Leopolda |Józefa Karola Dominika Agapeta 

Hiacynta|, księcia Lotaryngii i Baru (którego matką była arcyksiężniczka 

austriacka Eleonora Maria Józefa, zob. s. 324 w biogr. 

cesarza Ferdynanda III), oraz jego żony Elżbiety Szarlotty, córki 

księcia Orleanu Filipa I oraz Lizeloty z Palatynatu, wnuczki Fryderyka 

I „Króla Zimowego” (zob. s. 309 w jego biogr.); starszym 

bratem Karola był Franciszek III Stefan, książę Lotaryngii i Baru, 

późniejszy cesarz, mąż królowej czeskiej i węgierskiej Marii II 

Teresy. Maria Anna i Karol dochowali się martwo urodzonego 

dziecka (4 X 1744 r. w Brukseli, pochowane w krypcie Marii Teresy 

(Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów w Wiedniu), którego 

przyjście na świat arcyksiężniczka przypłaciła życiem – 

zmarła w połogu 16 XII 1744 r. na zamku w Brukseli. Została 

pochowana w brukselskiej katedrze pw. śś. Michała i Guduli, a jej 

serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w kościele augustianów przy zamku Hofburg. Później szczątki 

przewieziono do Wiednia, gdzie spoczęły w krypcie Karolińskiej 

(Karlsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku. 

4 Maria Amalia 

Urodziła się 5 IV 1724 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

też zmarła 19 IV 1730 r. Została pochowana w krypcie Leopoldyńskiej 

(Leopoldsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku, a jej organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej 


KAROL II|III 

Zmarł wskutek niestrawności po spożyciu grzybów 20 X 1740 r. 

w pałacu Favorita pod Wiedniem. Zwłoki cesarza złożono w krypcie 

Karolińskiej (Karlsgruft) w nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku, jego serce umieszczono 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów 

przy wiedeńskim Hofburgu, a wnętrzności spoczęły w krypcie 

książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana (Szczepana). 

Na Karolu wygasła męska linia Habsburgów. W wyniku tzw. 

wojny o sukcesję austriacką w 1741 r. tron Czech zajął elektor bawarski 

Karol Albrecht (jako Karol III), który rok później koronował 

się na cesarza, przyjmując imię Karola VII. 

♦ ♦ ♦ 

340


KAROL III BAWARSKI 

O J C I E C: Maksymilian II Emanuel |Ludwik Maria Józef Kajetan Antoni 

Mikołaj Franciszek Ignacy Feliks| 

Syn Ferdynanda Marii, elektora Bawarii z dynastii Wittelsbachów 

(zob. Tablica V, s. 304, jego matką była arcyksiężniczka Maria 

Anna (zob. s. 300 w biogr. cesarza Ferdynanda II), i Adelajdy 

Henryki Marii, córki Wiktora Amadeusza I, księcia Sabaudii. 

Urodził się 11 VII 1662 r. na zamku w Monachium. Po śmierci 

ojca 26 V 1679 r. odziedziczył godność elektora Bawarii, jednak 

z uwagi na nieletniość pozostawał do 1680 r. pod regencją stryja, 

Maksymiliana Filipa, landgrafa Leuchtenbergu. Od 1692 r. sprawował 

z ramienia cesarza Leopolda I urząd generalnego namiestnika 

Hiszpańskich (Południowych) Niderlandów. Po wkroczeniu 

wojsk austriackich do Bawarii w 1704 r. opuścił kraj, powierzając 

regencję małżonce; powrócił dopiero po dziesięciu latach wygnania 

w 1714 r. Zmarł po krótkiej chorobie 26 II 1726 r. na zamku 

w Monachium i został pochowany w krypcie monachijskiego 

kościoła teatynów pw. św. Kajetana. 

Maksymilian Emanuel pozostawił następujące potomstwo naturalne 

(przyrodnie rodzeństwo Karola III Bawarskiego) {1–2}: 

z Agnieszką Franciszką de Louchier (zm. Paryż 1716/17), od 1694 r. 

żoną Ferdynanda, hrabiego d’Arco: 

1 Emanuel Franciszek Józef de Baviere. Urodzony 17 V 1695 r., nosił tytuły 

hrabiego bawarskiego (de Baviere) oraz markiza de Villacerf. Pierwszą 

jego żoną została w 1725 r. N Phelypeaux, a po jej śmierci ożenił 

się 31 V 1736 r. ze swoją bratanicą, Marią Józefą Karoliną, hrabiną 

Hohenfels, naturalną córką Karola III Bawarskiego (zob. s. 348). 

z nieznaną kobietą: 

2 Maria Józefa von Sionsperg. Urodzona w 1723 r., zmarła po 1729 r. 

Pierwszą żoną Maksymiliana II Emanuela została 15 VII 1685 r. 

w Wiedniu arcyksiężniczka austriacka Maria Antonia, córka cesarza 

Leopolda I (szczegóły, a także potomstwo z tego związku 

341


zob. s. 329 w jego biogr.), a po jej śmierci poślubił on per procura 

15 VIII 1694 r. w Warszawie i osobiście 12 I 1695 r. w Wesel 

królewnę polską Teresę Kunegundę Sobieską. 

M A T K A: Teresa Kunegunda |Karolina Kazimiera| 

Jej rodzicami byli Jan III Sobieski, król polski i wielki książę 

litewski, oraz Maria Kazimiera |Ludwika| (Marysieńka), córka 

Henryka Alberta, markiza d’Arquien de la Grange. Urodziła się 4 

III 1676 r. na zamku wawelskim w Krakowie. Po wygnaniu męża 

w 1704 r. sprawowała w jego imieniu regencję w Bawarii, już jednak 

w rok później pod naporem Austriaków opuściła Monachium 

i udała się do Włoch; na wygnaniu osiadła w Wenecji. Do 

Bawarii powróciła w 1715 r., lecz po śmierci męża przeniosła się 

na stałe do Wenecji. Zmarła w swoim weneckim pałacu 10 III 

1730 r. „po dwudziestodniowym katarze [jelit] na strangurię”. 

Po przewiezieniu zwłok elektorowej do Monachium złożono je 

obok sarkofagu męża w krypcie kościoła teatynów. 

R O DZ E Ń S T WO {1–9}: 

1 Martwo urodzony brat. Na świat przyszedł 12 lub 13 VIII 1695 r. na zamku 

w Brukseli i został pochowany w katedrze śś. Michała i Guduli. 

2 Maria Anna Karolina |Józefa Dominika|. Urodziła się 4 VIII 1696 r. na 

zamku w Brukseli. Poświęciła się życiu duchownemu i 29 X 1720 r. złożyła 

śluby w klasztorze klarysek w Monachium, przyjmując zakonne 

imię Teresy Emanueli od Serca Jezusowego. Zmarła 9 X 1750 r. w Monachium 

i została pochowana w klasztorze klarysek, skąd w 1809 r. jej 

szczątki przeniesiono do monachijskiej katedry NMP. 

3 Filip Maurycy |Maria Dominik Józef|. Urodził się 5 VIII 1698 r. na zamku 

w Brukseli. On i jego młodsi bracia, Klemens August i Jan Teodor, zostali 

przeznaczeni do stanu duchownego. W 1717 r. wraz z Klemensem 

Augustem wyprawił się na studia teologiczne do Rzymu. Zmarł tam na 

ospę 12 III 1719 r. Nieświadoma tego kapituła katedralna w Padeborn 

14 III powołała go na urząd biskupa, a 21 III to samo uczyniła kapituła 

w Monastyrze (Münster) – po dotarciu do Niemiec informacji o śmierci 

Filipa Maurycego godności te powierzono, za zgodą papieża, jego młodszemu 

bratu Klemensowi Augustowi. Filip Maurycy został pochowany 

w rzymskim kościele Santa Maria della Vittoria. 

4 Ferdynand Maria Innocenty |Józef Michał|. Urodzony 5 VIII 1699 r. na 

zamku w Brukseli, poświęcił się karierze wojskowej w armii cesarskiej. 

W 1738 r. uzyskał awans na feldmarszałka oraz rangę generała-feldcechmistrza 

(Generalfeldzeugmeister). Zmarł 9 XII 1738 r. w Monachium 

i został pochowany w nekropolii bawarskiej linii Wittelsbachów – kryptach 

monachijskiego kościoła teatynów pw. św. Kajetana. 

342


Jego żoną została 5 II 1719 r. w zamku Reichstadt (Zákupy) w północnych 

Czechach Maria Anna |Karolina Ludwika Franciszka| (ur. Reichstadt 

(Zákupy) 30 I 1693, zm. Ahaus/Ahausen, Westfalia 12 IX 1751, 

pochowana w katedrze w Monastyrze), córka Filipa Wilhelma Augusta, 

palatyna neuburskiego, z którą miał dwóch synów oraz córkę. Linia ta 

wygasła w 1770 r. na jego młodszym synu Klemensie Franciszku. 

5 Klemens August |Ferdynand Maria Hiacynt|. Urodził się 17 VIII 1700 r. na 

zamku w Brukseli. Wraz z braćmi Filipem Maurycym i Janem Teodorem 

przeznaczony był do kariery duchownej. W 1715 r. został proboszczem 

w Altötting, gdzie w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) spoczywały serca 

Wittelsbachów. W tym samym roku otrzymał nominację na koadiutora 

biskupa Regensburga (Ratyzbony), a w 1716 r. został ordynariuszem 

regensburskiej diecezji. W 1717 r. u boku starszego brata Filipa Maurycego 

udał się do Rzymu celem odbycia studiów teologicznych, a po nagłej 

śmierci brata (1719) przejął ofiarowane zmarłemu biskupstwa Padeborn 

i Monastyru (Münster), przekazując jednocześnie biskupstwo Ratyzbony 

młodszemu bratu Janowi Teodorowi. W 1722 r. jego stryj Józef 

Klemens, arcybiskup elektor Koloni, mianował go swoim koadiutorem. 

Po śmierci stryja jesienią 1723 r. Klemens August objął arcybiskupstwo 

wraz z towarzyszącymi mu godnościami elektora, archikanclerza Rzeszy 

na Italię oraz księcia Westfalii. W następnym roku do sprawowanych 

urzędów dodał biskupstwo Hildesheim. W 1725 r. przyjął święcenia, 

w 1728 r. został wybrany biskupem Osnabrück, a w lipcu 1732 r. postąpił 

na urząd wielkiego i niemieckiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. 

Zmarł 6 II 1761 r. w zamku Philippsburg w Ehrenbreitstein niepodal 

Koblencji i spoczął w katedrze w Kolonii. Pozostawił liczne potomstwo 

naturalne. 

6 Wilhelm. Urodził się 12 VII 1701 r. w pałacu Schleißheim pod Monachium, 

a zmarł 12 II 1704 r. na zamku w Monachium i został pochowany 

w kryptach kościoła teatynów pw. św. Kajetana tamże. 

7 Alojzy Jan Adolf. Urodził się 21 VI 1702 r. na zamku w Monachium, 

gdzie zmarł 18 VI 1705 r. Został pochowany tradycyjnie w podziemiach 

monachijskiego kościoła teatynów. 

8 Jan Teodor. Urodził się 3 IX 1703 r. na zamku w Monachium. Od dzieciństwa 

wraz ze starszymi braćmi Filipem Maurycym i Klemensem Augustem 

był sposobiony do stanu duchownego. Po rezygnacji Klemensa 

Augusta w lipcu 1719 r. otrzymał nominację na biskupa Regensburga 

(Ratyzbony), a w 1721 r. został potwierdzony na urzędzie przez papieża 

(niemniej z uwagi na małoletniość księcia biskupa władzę w jego imieniu 

sprawowali do początku lat 30. mianowani przez papieża administratorzy). 

W 1723 r. otrzymał urząd biskupa koadiutora Freising, rok później 

został subdiakonem, a w 1727 r. objął biskupstwo Freising. W 1730 r. 

343


przyjął wyższe święcenia. 9 IX 1743 r. papież przyznał mu w tajemnicy 

kapelusz kardynalski, co ogłoszono publicznie na konsystorzu 17 I 1746 r. 

W 1744 r. został wybrany biskupem Liège (niem. Lüttich) i w tym samym 

roku ów wybór zatwierdził papież. Zmarł 27 I 1763 r. w Liège 

i spoczął w katedrze św. Lamberta tamże. Serce biskupa przewieziono 

do Altötting i złożono w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle). 

9 Maksymilian Emanuel Tomasz. Na świat przyszedł 21 XII 1704 r. na zamku 

w Monachium, gdzie zapewne także umarł 18 II 1709 r. Został 

pochowany w podziemiach monachijskiego kościoła teatynów pw. św. 

Kajetana. 

KAROL III 

Urodził się 6 VIII 1697 r. na zamku w Brukseli i na chrzcie otrzymał 

imiona Karol Albrecht (Albert). Po zajęciu Bawarii przez wojska 

austriackie, wygnaniu ojca (1704) oraz wyjeździe matki (1705) znalazł 

się w niewoli u cesarza Józefa I. Do Bawarii powrócił w 1715 r. 

i po śmierci Maksymiliana II Emanuela 26 II 1726 r. odziedziczył 

godność elektora Bawarii. Kiedy w 1740 r. na cesarzu Karolu VI 

(w niniejszym opracowaniu Karol II|III) wygasła męska linia Habsburgów, 

Karol Albrecht wbrew podpisanej wcześniej sankcji pragmatycznej 

zgłosił pretensje do habsburskiego spadku (powoływał 

się na stare układy sukcesyjne Wittelsbachów i Habsburgów, m.in. 

testament cesarza Ferdynanda I, oraz na prawa dziedziczne swojej 

małżonki). W lipcu 1741 r. wkroczył do Austrii i 2 X tego roku 

w Linzu przyjął tytuł arcyksięcia Austrii pod imieniem Karola IV. 

W listopadzie zdobył Pragę, gdzie 7 XII 1741 r. został wybrany królem 

Czech, przyjmując imię Karola III, a 19 XII odebrał przysięgę 

stanów czeskich (do koronacji wszakże nie doszło, gdyż klejnoty 

koronne znajdowały się w posiadaniu Marii Teresy). 28 XII 1741 r. 

opuścił Pragę i udał się do Niemiec. 24 I 1742 r. we Frankfurcie nad 

Menem został jednogłośnie wybrany cesarzem niemieckm i 12 II 

ukoronowany jako Karol VII w katedrze św. Bartłomieja; w tym 

samym roku wojska austriackie zajęły Bawarię. 27 VI 1743 r. Karol 

zrezygnował na rzecz Marii Teresy z korony czeskiej, a 23 X 1744 r. 

powrócił do Monachium, które zdołał wyswobodzić spod austriackiej 

okupacji. 

Małżonką Karola III została 5 X 1722 r. w kościele augustianów 

w Wiedniu (w Monachium?): 

Amalia Maria |Józefa Anna| 

Jej ojcem był Józef I (zob. s. 334). Urodziła się 22 X 1701 r. 

w zamku Hofburg w Wiedniu. Po elekcji męża na tron cesarski zo- 

344


stała wraz z nim ukoronowana 12 II 1742 r. w katedrze św. Bartłomieja 

we Frankfurcie nad Menem. Zmarła 11 XII 1756 r. na zamku 

w Monachium i została pochowana w krypcie kościoła teatynów 

św. Kajetana w Monachium, jej serce spoczęło natomiast w Kaplicy 

Łask (Gnadenkapelle) w Altötting pod Monachium. 


1 Maksymiliana Maria 

Urodziła się 12 IV 1723 r. na zamku w Monachium, gdzie zmarła 

zapewne jeszcze tego samego dnia lub też wkrótce potem. 

Spoczęła w nekropolii bawarskiej linii dynastii Wittelsbachów – 

krypcie kościoła teatynów pw. św. Kajetana w Monachium. 

2 Maria Antonia |Walburga Symforoza| 

Urodziła się 18 VII 1724 r. na zamku Nymphenburg nieopodal 

Monachium. Jej mężem został poślubiony per procura 13 VI 1747 r. 

w Monachium i osobiście 20 VI tego roku w Dreźnie Fryderyk 

Chrystian |Leopold Jan Jerzy Franciszek Ksawery|, elektor Saksonii od 

1763 r. (ur. Drezno 5 IX 1722, zm. tamże 17 XII 1763), syn Fryderyka 

Augusta II, elektora saskiego oraz, pod imieniem Augusta 

III, króla Polski i wielkiego księcia Litwy, potomka albertyńskiej 

linii dynastii Wettynów, i poślubionej mu arcyksiężniczki austriackiej 

Marii Józefy, córki cesarza Józefa I i starszej siostry matki 

Karola III Bawarskiego (zob. s. 335 w biogr. Józefa I). Para miała 

następujące potomstwo: 

1 Martwy syn (ur. 1748). 

2 Fryderyk August |Józef Antoni Jan Nepomucen Alojzy Ksawery|, 

elektor Saksonii jako Fryderyk August III, mianowany 

królem Saksonii pod imieniem Fryderyka Augusta I przez 

Napoleona I w 1806 r., w 1807 r. z woli cesarza Francuzów 

został księciem warszawskim (zrzekł się tronu w 1814 r.) (ur. 

1750, zm. 1827); w 1769 r. ożenił się z Marią Amalią |Augustą| 

(ur. 1752, zm. 1828), córką Fryderyka Michała, palatyna 

Zweibrücken na Birkenfeld, potomka palatyńskiej linii Wittelsbachów, 


3 Karol |Maksymilian Maria Antoni Jan Nepomucen Alojzy 

Franciszek Ksawery January| (ur. 1752, zm. 1781). 

4 Antoni |Klemens Teodor Maria Józef Jan Ewangelista Jan 

Nepomucen Franciszek Ksawery Alojzy January|, król Saksonii 

(ur. 1755, zm. 1836); jego pierwszą żoną została w 1781 r. 

Maria Karolina |Antonina Adelajda| (ur. 1764, zm. 1782), 

córka Wiktora Amadeusza III, króla Sardynii, a po jej rychłej 

345


śmierci poślubił w 1787 r. arcyksiężniczkę austriacką Marię 

Teresę, córkę cesarza Leopolda II (zob. s. 380 w jego biogr.). 

5 Maria Amalia |Anna Józefa Antonia Justyna Augustyna Ksawera 

Alojza Joanna Nepomucena Magdalena Walburga Katarzyna| 

(ur. 1757, zm. 1831); w 1774 r. poślubiła Karola III 

|Augusta Chrystiana|, palatyna Zweibrücken na Birkenfeld, 

potomka palatyńskiej linii Wittelsbachów (ur. 1746, zm. 1795), 


6 Maksymilian |Maria Józef Antoni Jan Baptysta Jan Ewangelista 

Ignacy Augustyn Ksawery Alojzy Jan Nepomucen January 

Hermenegild Anioł Paschalis| (ur. 1759, zm. 1838); w 1792 r. 

poślubił Karolinę |Marię Teresę Józefę| (ur. 1770, zm. 1804), 

córkę Ferdynanda I, księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii, oraz 

arcyksiężniczki austriackiej Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. 

Marii Teresy, królowej Czech i Węgier), i miał z nią potomstwo; 

po śmierci Karoliny ożenił się w 1825 r. z jej bratanicą 

Marią Ludwiką |Szarlottą| (ur. 1802, zm. 1857), córką Ludwika 

I, króla Etrurii. 

7 |Teresa| Maria |Józefa Magdalena| Anna |Antonia Walburga 

Ignacja Ksawera Augustyna Alojza Fortunata| (ur. 1761, 

zm. 1820). 

8 Martwy syn (ur. 1762). 

Maria Antonia zmarła 23 IV 1780 r. w Dreźnie i została pochowana 

w krypcie Fundatorskiej (Stiftergruft) w katolickim kościele 

dworskim (Hofkirche) pw. św. Trójcy w Dreźnie. 

3 Teresa Benedykta |Maria| 

Urodziła się 6 XII 1725 r. na zamku w Monachium, a zmarła 

29 III 1743 r. we Frankfurcie nad Menem. Została pochowana 

w krypcie kościoła św. Michała w Monachium. 

4 Maksymilian III Józef |Karol Jan Leopold Ferdynand Nepomucen 

Aleksander| 

Urodził się 28 III 1727 r. na zamku w Monachium. Po śmierci 

ojca 20 I 1745 r. został elektorem bawarskim i 22 IV tego roku 

zrzekł się na rzecz Marii Teresy wszystkich praw dziedzicznych 

do tronu Czech oraz innych habsburskich posiadłości – w imieniu 

własnym i swoich ewentualnych potomków. Nie doczekał się 

jednak dzieci i umarł 30 XII 1777 r. na zamku w Monachium 

jako ostatni męski przedstawiciel bawarskiej linii Wittelsbachów 

(zob. Tablica V, s. 304). Został pochowany w krypcie kościoła 

teatynów pw. św. Kajetana tamże, a jego serce złożono obok urn 

346


z sercami wielu jego przodków, w tym ojca, w Kaplicy Łask 

(Gnadenkapelle) w Altötting nieopodal Monachium. 

Żoną Maksymiliana III Józefa została 9 VII 1747 r. w Monachium: 

Maria Anna |Zofia Sabina Aniela Franciszka Ksawera| 

Była ona córką Fryderyka Augusta II, elektora saskiego oraz, pod 

imieniem Augusta III, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego, 

potomka albertyńskiej linii Wettynów, oraz arcyksiężniczki austriackiej 

Marii Józefy, córki cesarza Józefa I (zob. s. 335 w jego 

biogr.); jej rodzony brat, Fryderyk Chrystian, zaślubił starszą siostrę 

Maksymiliana III Józefa, księżniczkę bawarską Marię Antonię 

(zob. s. 345). Urodziła się 29 VII 1728 r. na zamku w Dreźnie, 

a zmarła 17 II 1797 r. na zamku w Monachium. Została pochowana 

u boku męża i jego krewnych z bawarskiej linii Wittelsbachów 

w monachijskim kościele teatynów pw. św. Kajetana. 

5 Józef Ludwik Leopold 

Urodził się 25 VIII 1728 r. w zamku Nymphenburg pod Monachium, 

a zmarł 2 XII 1733 r. na zamku w Monachium. Spoczął 

w kościele teatynów pw. św. Kajetana w Monachium. 

6 Maria Anna Józefa |Augusta| 

Urodziła się 7 VIII 1734 r. w zamku Nymphenburg nieopodal 

Monachium. Jej mężem został 20 VII 1755 r. w Ettlingen Ludwik 

Jerzy Simpert, margrabia Badeni na Baden od 1707 r. (ur. Ettlingen 

7 VI 1702, zm. Rastatt 22 X 1761), syn Ludwika Wilhelma, margrabiego 

Badenii na Baden, potomka dynastii Zähringen, i jego 

żony Franciszki Sybilli Augusty, córki Juliusza Franciszka, księcia 

saskiego na Lauenburgu. Jego pierwszą żoną była Maria Anna, 

księżniczka von Schwarzenberg, z którą miał potomstwo, jednak 

jego małżeństwo z Marią Anną Józefą pozostało bezdzietne; po 

śmierci małżonka powróciła ona do Bawarii. Zmarła 7 V 1776 r. 

na zamku w Monachium i została pochowana w kryptach kościoła 

teatynów pw. św. Kajetana. 

7 Maria Józefa |Antonia Walburga Felicyta Regula| 

Została drugą żoną Józefa II, cesarza niemieckiego, króla Czech 

i Węgier (szczegóły zob. s. 369 w jego biogr.). 

Karol III Bawarski (cesarz Karol VII) pozostawił ponadto następujące 

potomstwo naturalne {1–6}: 


1 Ludwik. Urodzony 21 XI 1719 r., został później legitymizowany z tytułem 

hrabiego von Eschenbach. Zmarł 24 III 1779 r. jako opat w Ettal. 

347


z N von Haslang: 

2 Maria Józefa Karolina. Urodziła się w 1720 r. i w 1726 r. została legitymizowana 

przez ojca, który nadał jej tytuł hrabiny von Hohenfels. 31 V 

1736 r. została żoną swojego stryja, naturalnego syna elektora bawarskiego 

Maksymiliana II Emanuela, Emanuela Franciszka Józefa, hrabiego 

bawarskiego (de Baviere), markiza de Villacerf (zob. s. 341), z którym 

miała dwoje dzieci, bezimiennego syna (1742) oraz Marię Amelię, hrabinę bawarską 

(ur. 1744, zm. 1820), od 1761 r. żonę Armanda Karola Emanuela, 

markiza d’Hautefort (zm. 1805) (mieli potomstwo). Zmarła w 1797 r. 

z Szarlottą Zofią (ur. Wanfried 2 VIII 1704, zm. Monachium 27 V 

1749), córką Daniela, barona von Ingenheim, i jego żony Marii Anny, 

córki Karola, landgrafa heskiego na Wanfried: 

3 Franciszek Ludwik. Urodził się 4 X 1723 r., a 4 X 1728 r. został legitymizowany 

przez ojca wraz z nadaniem dziedzicznego tytułu hrabiego von 

Holnstein (Hollenstein) aus Bayern. W 1757 r. w Bonn poślubił Annę 

Marię, hrabinę Löwenfeld (zm. 26 XI 1783), naturalną córkę Klemensa 

Augusta, księcia bawarskiego, arcybiskupa elektora Kolonii oraz wielkiego 

i niemieckiego mistrza Zakonu Krzyżackiego (zob. s. 343). Ich potomstwo 

nosiło tytuł hrabiów von Holnstein aus Bayern i w linii męskiej wygasło 

w ubiegłym wieku. Hrabia Franciszek Ludwik von Holnstein aus Bayern 

zmarł 22 V 1780 r. 

z Marią Józefą Hiacyntą (ur. 1714, zm. 1789), córką Teodora Henryka, 

hrabiego Topor von Morawitzky, i nieznanej z imienia hrabianki de 

Cernay: 

4 Hrabia von Helfenberg. Urodzony w 1735 r., jego dalsze losy nie są znane. 

z Anną Józefą Walburgą (ur. Zinnenburg 21 V 1719, zm. Linz 11 I 

1784), córką Maksymiliana Józefa, hrabiego Fugger zu Kirchberg 

und Weissenhorn zu Zinnenburg, i Marii Judyty, córki Franciszka 

Józefa, hrabiego von Törring, żoną (od 1741 r.) Fryderyka, hrabiego 

Öttingen-Wallerstein (zm. 1744), a następnie (od 1745 r.) Ludwika 

Augusta, landgrafa Fürstenberg (zm. 1759): 

5 Hrabia von Wachsenstein. Urodził się w latach 1739–40, jego dalsze losy 

nie są znane. 


6 N de Wart. Oficer wojsk bawarskich. 

KAROL III 

Zmarł nagle 20 I 1745 r. na zamku w Monachium i został pochowany 

w krypcie kościoła teatynów pw. św. Kajetana w Monachium. 

Srebrna urna z sercem cesarza spoczęła obok urn zawierających 

serca jego antenatów w Kaplicy Łask (Gnadenkapelle) w Altötting 

koło Monachium. 

348


Jego syn i następca, Maksymilian III Józef, za namową matki 

uznał sankcję pragmatyczną i poparł elekcję na tron cesarski Franciszka 

Stefana Lotaryńskiego, męża Marii Teresy, córki króla Karola 

II|III (cesarza Karola VI). 

Literatura 

Na polskim rynku nie ukazała się jak dotąd biografia Karola 

Bawarskiego, niemniej dzieje jego życia, a także biografie jego 

ojca, matki i rodzeństwa nakreślono pokrótce na kartach książki, 

której autorkami są M. Elsholz i G. Mądry: Bawarski narzeczony. 

Szkice z historii Bawarii i Polski (Wrocław 2004). 

Dysponujemy także biografią matki Karola, córki Jana III: 

M. Komaszyński: Teresa Kunegunda Sobieska (Warszawa 1982). 

2. Habsburgowie Lotaryńscy 

MARIA TERESA 

O J C I E C: Karol II|III (zob. s. 338). 

M A T K A: Elżbieta Krystyna Brunszwicka (zob. s. 339 w biogr. Karola II|III). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 339 w biogr. Karola II|III. 

MARIA TERESA 

Urodziła się 13 V 1717 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i podczas 

chrztu otrzymała imiona Maria Teresa Walburga Amalia Krystyna. Po 

349

TABLICA VI. DYNASTIA WŁADCY CZECH Z VAUDÉMONT I WĘGIER W LOTARYNGII 

Renat II, książę Lotaryngii (* 1451 † 1508), potomek bocznej linii dynastii z Châtenois, władającej Lotaryngią od XI w. 

× 1. 1471 Joanna, hrabina Tancarville, córka Wilhelma d’Harcourt, hrabiego Tancarville († 1488) 

× 2. 485 Filipina, córka Adolfa, księcia Geldrii (Geldern) (* 1467 † 1547) 

2) Antoni, książę Lotaryngii i Baru 

(* 1489 † 1544) × 1515 Renata, pani Mercoeur, 

córka Gilberta de Bourbon, hrabiego Montpensier 

(* 1494 † 1539) 

Franciszek I, książę Lotaryngii i Baru 

(* 1517 † 1545) × 1541 Krystyna, córka 

Chrystiana II, króla Danii, Szwecji i Norwegii 

oraz arcyksiężniczki Izabeli (zob. s. 268) 

(* 1521 † 1590) 

2) Klaudiusz, książę Gwizjusz (de Guise) 

(* 1496 † 1550) × 1513 Antonina, córka 

350 

Franciszka de Bourbon, hrabiego Vendôme (* 1493 † 1583) 

Gwizjusze, wygaśli w XVIII w. 

Mikołaj, książę Mercoeur (* 1524 † 1577) 

× 1. 1549 Małgorzata, córka Jana II, hrabiego 

Egmont (* 1517 † 1554) × 2. 1555 Joanna, 

córka Filipa, księcia Nemours (* 1532 † 1568) 

× 3. 1569 Katarzyna Romula, córka Klaudiusza 

księcia Aumale (* 1550 † 1606) 

linia wygasła w XVII w. 

Karol III Wielki, książę Lotaryngii i Baru (* 1543 † 1608) × 1559 Klaudia, córka Henryka II, 

króla Francji (* 1547 † 1575) 

Henryk II, książę Lotaryngii i Baru (* 1563 † 1624) 

× 1. 1599 Katarzyna, księżna Albret, córka 

Antoniego de Bourbon, króla Nawarry (* 1559 † 1604) 

× 2. 1606 Małgorzata, córka Wincentego I Gonzagi, 

księcia Mantui (* 1591 † 1632) 

2) Nicole, księżna Lotaryngii 

i Baru (* 1608 † 1657) 

× 1621 Karol IV (zob. obok) 

2) Klaudia 

Franciszka 

(* 1612 † 1648) 

Franciszek II, książę Lotaryngii i Baru 

(* 1572 † 1632) × 1597 Krystyna 

Katarzyna, córka Pawła von Salm 

(* 1575 † 1627) 

Karol IV, książę Lotaryngii 

i Baru (* 1604 † 1675) 

× 1. 1621 Nicole (zob. obok) 

bezdzietni, rozwód 1635, 

następnie zawarł dwa morganatyczne 

małżeństwa (z pierwszego troje dzieci) 

× 1634 

Karol V, tytularny książę Lotaryngii i Baru (* 1643 † 1690) × 1678 Eleonora Maria Józefa, 

córka cesarza Ferdynanda III (zob. s. 324) 

Leopold, książę Lotaryngii i Baru (* 1679 † 1729) × 1698 Elżbieta Szarlotta, córka Filipa I, 

księcia Orleanu, i Elżbiety Szarlotty (Lizeloty) z Palatynatu (zob. s. 309) 

Mikołaj Franciszek, 

książę Rethel 

(* 1609 † 1670) 

dziewięcioro 

dzieci 

czworo 

dzieci 

troje dzieci 

siedmioro 

dzieci 

troje dzieci 

czworo 

dzieci 

pięcioro dzieci 

Franciszek III Stefan, mąż Marii Teresy (szczegóły zob. s. 349) dwanaścioro dzieci


śmierci ojca 20 X 1740 r. została arcyksiężną Austrii, królową Czech 

i Węgier, władczynią Niderlandów Austriackich, księżną Mediolanu 

i Mantui oraz Parmy i Piacenzy. Pretensje do dziedzictwa habsburskiego 

zgłosił także elektor bawarski Karol Albrecht, który w 1741 r. 

oficjalnie przyjął tytuł arcyksięcia Austrii i został ogłoszony królem 

przez stany czeskie jako Karol III (biogr. na s. 341). 25 VI 1741 r. 

w katedrze św. Marcina w Preszburgu (obecnej Bratysławie) Maria 

Teresa została koronowana na królową Węgier jako Maria II Teresa. 

Po wycofaniu się wojsk bawarskich z Pragi, 11 V 1743 r. przyjęła 

hołd stanów i 12 V w katedrze św. Wita przy zamku praskim odbyła 

się jej koronacja na królową Czech. Nigdy nie została koronowana 

na cesarzową, gdyż zmuszałoby ją to do przyjęcia korony z rąk 

męża i tym samym uznania jego nadrzędnej pozycji. Na mocy postanowień 

pokoju akwizgrańskiego z 18 X 1748 r. przekazała Parmę 

i Piacenzę Hiszpanii. Po śmierci męża (18 VIII 1765 r.) podniosła 

najstarszego syna do rangi współregenta we wszystkich austriackich 

ziemiach dziedzicznych. 

Mężem Marii Teresy został poślubiony 12 II 1736 r. w kościele 

augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu: 

Franciszek Stefan 

Jego ojcem był potomek dynastii z Vaudémont (zob. Tablica VI, 

s. 350) Leopold |Józef Karol Dominik Agapet Hiacynt|, książę Lotaryngii 

i Baru oraz książę cieszyński, syn arcyksiężniczki austriackiej 

i byłej królowej polskiej Eleonory Marii Józefy (zob. s. 324 w biogr. 

Ferdynanda III, cesarza niemieckiego, króla Czech i Węgier), a matką 

poślubiona przez niego w 1698 r. Elżbieta Szarlotta Orleańska 

zwana Mademoiselle de Chartres, córka Elżbiety Szarlotty (Lizeloty) 

z Palatynatu, wnuczki „Króla Zimowego” Fryderyka I (zob. s. 309 

w jego biogr.). Urodził się 8 XII 1708 r. w pałacu w Nancy (Lotaryngia). 

Po śmierci ojca 27 III 1729 r. został jako Franciszek III 

Stefan księciem Lotaryngii i Baru oraz księciem cieszyńskim. 11 IV 

1736 r. w Wiedniu zrzekł się Lotaryngii i Baru (które przekazano 

w dożywocie teściowi króla Francji, Stanisławowi Leszczyńskiemu), 

otrzymując w zamian prawa do sukcesji po Medyceuszach w Wielkim 

Księstwie Toskanii. Po bezpotomnej śmierci Jan Gastona de’ 

Medici (9 VII 1737) został wielkim księciem Toskanii, przyjmując 

imię Franciszka II. Po śmierci teścia 20 X 1740 r. żona uczyniła go 

swoim współregentem w austriackich ziemiach dziedzicznych. 13 

IX 1745 r. we Frankfurcie nad Menem został obwołany cesarzem 

niemieckim (rzymskim) pod imieniem Franciszka I (głosu nie oddali 

351


król Prus jako elektor brandenburski oraz elektor Palatynatu Reńskiego); 

koronacja miała miejsce 4 X 1745 r. w katedrze św. Bartłomieja 

we Frankfurcie. Zmarł wskutek udaru mózgu 18 VIII 1765 r. 

na zamku w Innsbrucku (Tyrol). Został pochowany w krypcie nazwanej 

imieniem jego małżonki (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego serce 

umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej do wiedeńskiego 

kościoła augustianów kaplicy św. Jerzego, a organy wewnętrzne 

cesarza złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. 

Stefana (Szczepana). 


1 Maria Elżbieta |Amalia Antonia Józefa Gabriela Joanna Agata| 

Urodziła się 5 II 1737 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 

7 VI 1740 r. w podwiedeńskim zamku Laxenburg. Zwłoki arcyksiężniczki 

pochowano w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien 

Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, natomiast 

jej serce i organy złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w wiedeńskiej katedrze św. Stefana (Szczepana). 

2 Maria Anna |Józefa Antonia Joanna| 

Zwana Marianną, urodziła się 6 X 1738 r. na zamku Hofburg 

w Wiedniu. Po przebyciu ciężkiej choroby w 1757 r. nigdy nie 

powróciła do pełni zdrowia i z tego względu nigdy nie wyszła za 

mąż. W 1766 r. objęła godność przełożonej w żeńskiej fundacji 

klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) 

w Pradze, którą ufundowała jej matka. W 1781 r. złożyła 

jednak urząd i przeniosła się do Klagenfurtu, gdzie przywdziała 

welon elżbietanki. Zmarła 19 XI 1789 r. w Klagenfurcie 

i została pochowana w tamtejszym kościele klasztornym. 

3 Maria Karolina |Ernestyna Antonia Joanna Józefa| 

Urodziła się 12 I 1740 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

także zmarła 25 I następnego roku. Została pochowana w krypcie 

Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku, a serce oraz organy wewnętrzne 

arcyksiężniczki złożono tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 


4 JÓZEF II (zob. s. 367). 

5 Maria Krystyna |Joanna Józefa Antonia| 

Na świat przyszła 13 V 1742 r. w zamku Hofburg w Wiedniu; 

zwano ją Mimi. Jej mężem został 8 IV 1766 r. w kaplicy pałacu 

Schloss Hof (Schloßhof) pod Wiedniem Albert (Albrecht) Kazimierz 

352


|August Ignacy Pius Franciszek Ksawery|, namiestnik Węgier w latach 

1765–80, 31 V 1766 r. mianowany obok żony księciem cieszyńskim, 

w latach 1780–93 wespół z nią generalny namiestnik 

Niderlandów Austriackich (ur. zamek Moritzburg 11 VII 1738, 

zm. Wiedeń 10 II 1822), syn Fryderyka Augusta II, elektora saskiego, 

pod imieniem Augusta III króla Polski i wielkiego księcia 

litewskiego, potomka albertyńskiej linii dynastii Wettynów, oraz 

arcyksiężniczki austriackiej Marii Józefy, córki cesarza Józefa I 

(zob. s. 335 w jego biogr.). Mieli razem córkę: 

1 Maria Krystyna Teresa. Urodziła się 16 V 1767 r. w Wiedniu, 

gdzie zmarła następnego dnia. Została pochowana w krypcie 

Marii Teresy (Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów 


Maria Krystyna zmarła 24 VI 1798 r. w Wiedniu i została pochowana 

w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów 

na Nowym Rynku w Wiedniu. Serce księżnej złożono 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego w kościele 

augustianów przy zamku Hofburg, a organy umieszczono 

tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. 

Stefana (Szczepana) w Wiedniu. 

6 Maria Elżbieta |Józefa Joanna Antonia| 

Urodziła się 13 VIII 1743 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Początkowo 

była przez matkę swatana z owdowiałym w 1768 r. 

królem francuskim Ludwikiem XV, ostatecznie jednak poświęciła 

się życiu duchownemu i 2 I 1781 r. została opatką w założonej 

przez matkę fundacji klasztornej dla dam szlacheckiego pochodzenia 

(Damenstift) w Innsbrucku. Urząd złożyła 20 III 1806 r. 

po zajęciu Tyrolu przez armię napoleońską, po czym przeniosła 

się do Wiednia, a stamtąd do Linzu w Górnej Austrii, gdzie 

zmarła 22 IX 1808 r. Została pochowana w kryptach tamtejszego 

kościoła jezuitów, tzw. Alter Dom. 

7 Karol Józef |Emanuel Jan Nepomucen Antoni Prokop| 

Urodził się 1 II 1745 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie również 

umarł 18 I 1761 r. na ospę. Został pochowany w krypcie 

Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła 

kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku, serce arcyksięcia 

złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie 

kościoła augustianów przy Hofburgu, a jego organy wewnętrzne 

spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 


353


8 Maria Amalia |Józefa Joanna Antonia| 

Urodziła się 26 II 1746 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem 

został poślubiony per procura 27 VI 1769 r. w kościele augustianów 

przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 19 VII 

tego roku w pałacu książęcym w Colorno we Włoszech Ferdynand 

I |Maria Filip Ludwik Sebastian Franciszek Jakub|, książę Parmy, 

Piacenzy i Guastalli od 1765 r. (ur. Parma 20 I 1751, zm. Fontevino 

nieopodal Parmy 9 X 1802), syn Filipa, księcia Parmy, 

Piacenzy i Guastalii, potomka bocznej linii dynastii Burbonów, 

i Ludwiki Elżbiety, córki Ludwika XV, króla Francji i Nawarry; 

jego starsza siostra Izabela Maria była od 1760 r. żoną starszego 

brata Marii Amalii, cesarza Józefa II (zob. s. 368 w jego biogr.). 

Maria Amalia i Ferdynand mieli siedmioro dzieci: 

1 Karolina |Maria Teresa Józefa| (ur. 1770, zm. 1804); w 1792 r. 

poślubiła Maksymiliana |Marię Józefa Antoniego Jana Baptystę 

Jana Ewangelistę Ignacego Augustyna Ksawerego Alojzego 

Jana Nepomucena Januarego Hermenegilda Anioła Paschalisa|, 

księcia saskiego (ur. 1759, zm. 1838), syna księżniczki 

bawarskiej Marii Antonii (zob. s. 345), i miała potomstwo. 

2 Ludwik I |Franciszek Filibert|, król Etrurii (ur. 1773, zm. 

1803); w 1795 r. poślubił Marię Ludwikę |Józefinę Antoninę 

Wincentę| (ur. 1782, zm. 1824), córkę Karola IV |Antoniego 

Paskala Franciszka Ksawerego Jana Nepomucena Józefa Januarego 

Serafina Diego|, króla Hiszpanii (z nią potomstwo). 

3 Maria Antonina |Józefina Walburga Anna Ludwika Wincenta 

Małgorzata Katarzyna| (ur. 1774, zm. 1841). 

4 Szarlotta |Maria Ferdynanda Teresa Anna Józefa Joanna 

Ludwika Wincenta Rozalia| (ur. 1777, zm. 1813). 

5 Filip |Maria Ludwik Franciszek| (ur. 1783, zm. 1786). 

6 Antonina Ludwika (ur. 1784, zm. 1785). 

7 Maria Ludwika (ur. 1787, zm. 1789). 

Po zajęciu Parmy przez wojska napoleońskie 22 X 1802 r. owdowiała 

Maria Amalia przeniosła się do Pragi. Zmarła 18 VI 1804 r. 

na zamku praskim i spoczęła w krypcie książęcej w podziemiach 

katedry św. Wita. Serce księżnej spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów. 

9 LEOPOLD II (zob. s. 370). 

10 Maria Karolina 

Urodziła się martwa (lub żyła przez krótki czas) 17 IX 1748 r. 

w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. Spoczęła w krypcie Tere- 

354


zjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów 


11 |Maria| Joanna Gabriela |Józefa Antonia| 

Urodziła się 4 II 1750 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarła na ospę 23 XII 1762 r., krótko przed planowanymi zaślubinami 

z Ferdynandem IV, królem Neapolu i Sycylii (zob. poniżej). 

Spoczęła w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele 

kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce złożono 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w kościele 

augustianów wiedeńskich, a organy wewnętrzne umieszczono 



12 Maria Józefa |Gabriela Joanna Antonia Anna| 

Na świar przyszła 19 III 1751 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, 

a zmarła na ospę 15 X 1767 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem, 

na kilka dni przed ślubem per procura z Ferdynandem IV, królem 

Neapolu i Sycylii, który poślubił ostatecznie jej młodszą 

siostrę Marię Karolinę (zob. poniżej). Została pochowana w krypcie 

Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła 


13 Maria Karolina |Ludwika Józefa Joanna Antonia| 

Urodziła się 13 VIII 1752 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

Jej mężem został zaślubiony per procura 7 IV 1768 r. w kościele 

augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 

12 V tego roku w pałacu królewskim w Casercie Ferdynand IV 

|Antoni Paskal Jan Nepomucen Serafin January Benedykt|, król Neapolu 

(pod imieniem Ferdynanda IV) i Sycylii (Ferdynand III) w latach 

1759–1805, król Obojga Sycylii jako Ferdynand I od 1815 r. 

(ur. Neapol 12 I 1751, zm. tamże 4 I 1825), syn Karola III 

|Sebastiana|, króla Hiszpanii z dynastii Burbonów, i jego żony 

Marii Amalii, księżniczki saskiej, córki króla Polski Augusta III 

oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Józefy (szczegóły zob s. 335 

w biogr. cesarza Józefa I). Dziećmi Marii Karoliny i króla Ferdynanda 

byli: 

1 Maria Teresa |Karolina Józefina| (ur. 1772, zm. 1807); w r. 

1790 wyszła za mąż za swojego ciotecznego brata arcyksięcia 

Franciszka, późniejszego cesarza Austrii, króla Czech i Węgier 

(szczegóły zob. s. 424 w jego biogr.). 

2 Ludwika Maria |Amelia Teresa| (ur. 1773, zm. 1803); w r. 

1790 poślubiła ona swojego brata ciotecznego Ferdynanda III, 

355


wielkiego księcia toskańskiego (dalsze szczegóły zob. s. 371 

w biogr. cesarza Leopolda II). 

3 Karol |Franciszek Józef January|, książę Kalabrii (ur. 1775, 

zm. 1778). 

4 Maria Anna |Józefa Antonia Franciszka Kajetana Teresa 

Amalia Klementyna| (ur. 1775, zm. 1780). 

5 Franciszek I |January Józef Ksawery Jan Baptysta|, król 

Obojga Sycylii (ur. 1777, zm. 1830); w 1797 r. jego żoną została 

arcyksiężniczka austriacka Maria Klementyna, córka cesarza 

Leopolda II, z którą miał potomstwo (zob. s. 413 w biogr. 

Leopolda), a w 1802 r. poślubił Marię Izabelę (ur. 1789, zm. 

1848), córkę króla Hiszpanii Karola IV|Antoniego Paskala 

Franciszka Ksawerego Jana Nepomucena Józefa Januarego 

Serafina Diega|, i miał z nią dalsze dzieci. 

6 Maria Krystyna |Amelia Teresa| (ur. 1779, zm. 1849); jej 

mężem został w 1807 r. Karol Feliks |Józef Maria|, król 

Sardynii (ur. 1765, zm. 1831). 

7 Maria Krystyna Amelia (ur. 1779, zm. 1783). 

8 Karol January |Franciszek Józef| (ur. 1780, zm. 1789). 

9 Józef Karol |January Franciszek| (ur. 1781, zm. 1783). 

10 Maria Amelia |Teresa| (ur. 1782, zm. 1866); w 1809 r. 

poślubiła Ludwika Filipa I, króla Francuzów (ur. 1773, zm. 


11 Maria Krystyna (ur. i zm. 1783). 

12 Maria Antonina |Teresa Amelia Joanna Baptysta Franciszka 

Kajetana Maria Anna Łucja| (ur. 1784, zm. 1806); w 1802 r. 

została żoną Ferdynanda VII |Franciszka de Paula Dominika 

Wincentego Ferreriusza Antoniego Józefa Joachima Paskala 

Diega Jana Nepomucena Januarego Franciszka Ksawerego 

Rafaela Michała Gabriela Kaliksta Kajetana Fausta Ludwika 

Rajmunda Grzegorza Wawrzyńca Jeremiego|, króla 

Hiszpanii (ur. 1784, zm. 1833), i miała z nim potomstwo. 

13 Maria Klotylda |Teresa Amelia Antonia Joanna Baptysta 

Anna Kajetana Pulcheria| (ur. 1786, zm. 1796). 

14 Maria Henryka del Carmen (ur. 1787, zm. 1792). 

15 Karol January (ur. 1788, zm. 1789). 

16 Leopold |Jan Józef Franciszek di Paola Salwator Kasper 

Melchior Baltazar January Paskal Filip Neri Beniamin|, książę 

Salerno (ur. 1790, zm. 1851); w 1816 r. poślubił arcyksiężniczkę 

austriacką Marię Klementynę, córkę cesarza Fran- 

356


ciszka I oraz swojej starszej siostry Marii Teresy, i miał z nią 

potomstwo (szczegóły zob. s. 428 w biogr. Franciszka I, cesarza 

Austrii, króla Czech i Węgier). 

17 Albert |Maria Ludwik Filip Kajetan| (ur. 1792, zm. 1798). 

18 Maria Izabela |Teresa| (ur. 1793, zm. 1801). 

Po zajęciu Neapolu przez rewolucyjną armię francuską w 1799 r. 

Maria Karolina zbiegła wraz z mężem i dziećmi na Sycylię; latem 

tego roku Ferdynand zdołał odzyskać kontrolę nad Neapolem, 

lecz Maria Karolina powróciła do Włoch dopiero po dwuletnim 

pobycie na dworze wiedeńskim w 1802 r. Zajęcie Neapolu przez 

wojska Napoleona w 1805 r. ponownie zmusiło neapolitańską 

rodzinę królewską do emigracji na Sycylię. W 1813 r. poróżniona 

z mężem królowa wyjechała do rodzinnej Austrii i osiadła w podwiedeńskim 

zamku Hetzendorf. Zmarła tamże wskutek udaru 8 

IX 1814 r. Została pochowana w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) 

w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, 

jej serce złożono w krypcie serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w kościele augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, a organy 

wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 

św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu. Owdowiały Ferdynand 

zawarł wkrótce potem morganatyczny związek małżeński ze swoją 

długoletnią metresą Łucją Migliaccio, księżną di Florida. 

14 Ferdynand |Karol Antoni Józef Jan Stanisław| 

Urodził się 1 VI 1754 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

Na mocy zawartego w 1763 r. układu sukcesyjnego został dziedzicem 

ostatniego z Estów, Herkulesa III. W 1771 r. otrzymał 

urząd generalnego namiestnika Lombardii, lecz w maju 1796 r. 

pod naporem wojsk francuskich musiał wraz z rodziną opuścić 

Mediolan. Po śmierci teścia 14 X 1803 r. został pod imieniem 

Ferdynanda I księciem Modeny, Reggio i Mirandoli, lecz faktycznej 

władzy nigdy nie objął wobec francuskiej okupacji Modeny 

i jej późniejszego przyłączenia do Republiki Cispadańskiej. W r. 

1803 otrzymał jako zadośćuczynienie Księstwo Bryzgowii, które 

jednak w 1805 r. odstąpił wielkiemu księciu badeńskiemu. Służył 

ponadto w armii cesarskiej, gdzie 20 II 1766 r. otrzymał awans 

na feldcechmistrza (Feldzeugmeister), a 17 V 1772 r. na feldmarszałka 

(Feldmarschall). Zmarł 24 XII 1806 r. w zamku Belweder 

w Wiedniu i został pochowany w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) 

w stanowiącym nekropolię Domu Austriackiego kościele 

kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Jego serce zło- 

357


żono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego 

w kościele augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu, zaś 

organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana). 

Żoną Ferdynanda została 15 X 1771 r. w Mediolanie: 

Maria Beatrycze |Ryszarda| 

Była ona córką Herkulesa III |Reginalda| d’Este, księcia Modeny, 

Reggio i Mirandoli, i jego żony Marii Teresy |Franciszki|, 

księżnej Massy i Carrary, córki Alderanda Cybo-Malaspina, księcia 

Massy i Carrary. Urodziła się 6 IV 1750 r. w Modenie. Po 

śmierci młodszego brata 5 V 1753 r. została jedyną dziedziczką 

ojca, natomiast po śmierci matki 25 XII 1814 r. odziedziczyła po 

niej tytuły księżnej Massy i Carrary, księżnej Ajello, baronowej 

Paduli oraz pani Lago, Laghitello, Serra i Terrati. Zmarła 14 XI 

1829 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i została pochowana 

u boku małżonka w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) 

w podziemiach wiedeńskiego kościoła kapucynów. 

LINIA MODEŃSKA (VON ÖSTERREICH-ESTE, D’AUSTRIA-ESTE) 

Dzieci Ferdynanda i Marii Beatrycze {(i)–(x)}: 

(i) Józef Franciszek 

Urodził się i zmarł 5 XI 1772 r. w Mediolanie, gdzie został 

również pochowany. 

(ii) Maria Teresa |Joanna Józefina| 

Urodziła się 1 XI 1773 r. w Mediolanie. Jej mężem został 

poślubiony per procura 21 IV 1789 r. w Novara i osobiście 

25 IV tego roku w Turynie Wiktor Emanuel I, król Sardynii 

od 1802 r. do swojej abdykacji w 1821 r., w 1819 r. uznany 

przez jakobitów „Wiktorem I, królem Anglii, Szkocji i Irlandii” 

(po śmierci starszego brata, Karola Emanuela IV, 

króla Sardynii w latach 1796–1802, dla jakobitów „Karola 

IV”), choć zarówno on sam jak i jego potomkowie nigdy 

nie zgłaszali pretensji do brytyjskiej korony (ur. Turyn 24 

VII 1759, zm. zamek Moncalieri 10 I 1824). Był on synem 

Wiktora Amadeusza III, króla Sardynii z dynastii sabaudzkiej 

(praprawnuka Karola I Stuarta), oraz jego żony Marii 

Antonii Ferdynandy, córki Filipa V, króla Hiszpanii. Mieli 


1 Maria Beatrycze |Wiktoria Józefina|, pretendentka do 

brytyjskiego tronu jako „Maria II (III)” (ur. 1792, zm. 

1840); w 1812 r. została wydana za mąż za swojego 

358


wuja, księcia modeńskiego Franciszka IV, i miała z nim 

potomstwo (szczegóły zob. s. 360). 

2 Maria Adelajda |Klotylda Ksawera Burbonia| (ur. 1794, 

zm. 1802). 

3 Karol Emanuel |Wiktor Amadeusz|, książę Piemontu 

(ur. 1796, zm. 1799). 

4 Bezimienna córka (ur. 1800, zm. 1801). 

5 Maria Teresa |Ferdynanda Felicyta Kajetana Pia| (ur. 

1803, zm. 1879); w 1820 r. została żoną Karola II |Ludwika 

Ferdynanda|, księcia Parmy i Piacenzy (ur. 1799, 


6 Maria Anna |Karolina Pia| (ur. 1803, zm. 1884); w r. 

1831 poślubiła swojego kuzyna Ferdynanda V, króla Węgier, 

od 1835 r. króla Czech i, pod imieniem Ferdynanda 

I, cesarza Austrii (szczegóły zob. s. 445). 

7 Maria Krystyna |Karolina Józefina Kajetana Eliza| 

(ur. 1812, zm. 1836); w 1832 r. poślubiła Ferdynanda 

II |Karola|, króla Obojga Sycylii (ur. 1810, zm. 1859), 


Maria Teresa zmarła 29 III 1832 r. w Genui i została pochowana 

u boku męża w bazylice Superga w Turynie. 

(iii) Józefina |Ferdynanda Joanna Ambrozja| 

Urodziła się 13 V 1775 r. w Mediolanie, gdzie także zmarła 

20 VIII 1777 r. i gdzie została pochowana. 

(iv) Maria Leopoldyna |Anna Józefina Joanna| 

Urodziła się 10 XII 1776 r. w Mediolanie. Jej pierwszym 

mężem został 15 II 1795 r. w Innsbrucku Karol |Filip| 

Teodor, palatyn Sulzbach od 1733 r., elektor Palatynatu 

Reńskiego jako Karol IV Teodor oraz książę Juliaku i Bergu 

od 1742 r., elektor Bawarii pod imieniem Karola II Teodora 

od 1777 r. (ur. zamek Drogenbusch 10 XII 1724, zm. zamek 

Nymphenburg pod Monachium 16 II 1799), syn Jana 

Chrystiana |Józefa|, palatyna Sulzbach, potomka palatyńskiej 

linii dynastii Wittelsbachów, i jego pierwszej żony 

Marii Anny |Henryki Leopoldyny|, markizy Bergen-op- 

Zoom, córki Franciszka Egona de la Tour d’Auvergne. 

Od 1794 r. Karol Teodor był wdowcem po swojej kuzynce 

Marii Elżbiecie Auguście, córce Józefa Karola, palatyna 

Sulzbach, z którą miał młodo zmarłego syna, jednak jego 

małżeństwo z Marią Leopoldyną pozostało bezdzietne. 

359


Po rychłej śmierci Karola Teodora zawarła ona 14 XI 

1804 r. w Monachium morganatyczny związek małżeński 

z Ludwikiem |Józefem Janem Baptystą Franciszkiem Salezym 

Janem Nepomucenem|, hrabią von Arco zu Zinneberg (ur. 

Monachium 30 I 1773, zm. tamże 20 VIII 1854), synem 

Ignacego Józefa |Filipa Neri Jana Baptysty|, hrabiego 

von Arco auf Valley, i jego żony Rupertyny, hrabianki 

Trauner von Adlstetten, Haus und Furth. Mieli wspólnie 

troje dzieci: 

1 Alojzy |Mikołaj Ambroży|, hrabia von Arco zu Stepperg 

(ur. 1808, zm. 1891); po raz pierwszy poślubił 

w 1830 r. Irenę Marię (ur. 1811, zm. 1877), córkę 

Edwarda, margrabiego i hrabiego Pallavicini, a po jej 

śmierci w 1877 r. ożenił się ze swoją kochanką Pauliną 

Oswald (ur. 1851, zm. 1902), z którą miał córkę. 

2 Maksymilian |Józef Bernard|, hrabia von Arco zu Zinneberg 

(ur. 1811, zm. 1885); jego żoną została w r. 

1833 Leopoldyna (ur. 1811, zm. 1886), córka Franciszka 

Tadeusza, księcia von Waldburg zu Zeil und 

Trauchburg, z którą miał potomstwo. 

3 Karolina (ur. 1814, zm. 1815). 

23 VI 1848 r. pod Wasserburgiem nad rzeką Inn w powóz 

Marii Leopoldyny, jadącej właśnie do Salzburga, uderzyła 

ciężka furmanka z ładunkiem soli; hrabina zmarła 

w następstwie rozległych obrażeń ciała w chwilę po wydobyciu 

spod wraku. Jej zwłoki zostały początkowo złożone 

w krypcie kościoła parafialnego w Stepperg, by kilka 

lat później spocząć w kryptach rodzinnych hrabiów von 

Arco w St-Antons-Berg nieopodal Neuburga. 

(v) Franciszek IV |Józef Karol Ambroży Stanisław| 

Urodził się 6 X 1779 r. w Mediolanie. Po śmierci ojca 24 

XII 1806 r. przyjął tytuły księcia Modeny, Reggio i Guastalii 

(która faktycznie do 1847 r. pozostawała w posiadaniu 

wdowy po Napoleonie I, Marii Ludwiki, córki cesarza 

austriackiego Franciszka I) oraz księcia Carpi, Mirandoli 

i Concordii (gdzie faktyczną władzę objął dopiero po 

wycofaniu się armii francuskiej z Włoch 16 VII 1814 r.). 

Władza Franciszka nad dziedzictwem modeńskim została 

oficjalnie potwierdzona 9 VI 1815 r. na Kongresie Wiedeńskim. 

Po śmierci matki 14 XI 1829 r. odziedziczył 

360


księstwa Massy i Carrary oraz pozostałe należące do niej 

posiadłości. Jak każdy niemal mężczyzna w Domu Austriackim 

służył w austriackiej armii, osiągając 5 I 1808 r. 

rangę generała kawalerii. Zmarł 21 I 1846 r. w pałacu 

książęcym w Modenie i został pochowany u boku małżonki 

w tamtejszym kościele św. Wincentego. 

Żoną Franciszka IV została 20 VI 1812 r. w Cagliari 

(Sardynia): 

Maria Beatrycze |Wiktoria Józefina| 

Była ona siostrzenicą małżonka, córką Wiktora Emanuela 

I, króla Sardynii z dynastii sabaudzkiej, oraz arcyksiężniczki 

austriackiej Marii Teresy (zob. s. 358). Urodziła się 6 

XII 1792 r. w Turynie. Po śmierci ojca 10 I 1824 r. została 

przez jakobitów uznana kolejną królową brytyjską jako 

„Maria II (lub Maria III, jednak numeracja taka uwzględnia 

faktyczną królową brytyjską Marię II, córkę Jakuba 

II Stuarta i żonę Wilhelma III Orańskiego, która nie 

była uznawana przez jakobitów), królowa Anglii, Szkocji 

i Irlandii”; tytułem tym nigdy się nie posługiwała. Zmarła 

15 IX 1840 r. na zamku Catajo koło Monselice i została 

pochowana w kościele św. Wincentego w Modenie. 

Potomstwo {(a)–(d)}: 

(a) Maria Teresa |Beatrycze Kajetana|. Urodziła się 14 VII 

1819 r. w Modenie. Tam 7 XI 1846 r. poślubiła per 

procura, a 16 XI tego roku w Brück nad rzeką Mur 

(Austria) – osobiście Henryka |Karola Ferdynanda Marię 

Bożydara|, księcia Bordeaux od 1820 r., tytularnego 

król Francji i Nawarry pod imieniem „Henryka 

V” od 1830 r., od 1844 r. posługującego się tytułem 

hrabiego Chambord (ur. Paryż 29 IX 1820, zm. zamek 

Frohsdorf 24 VIII 1883), jedynego syna Karola 

Ferdynanda, księcia Berry, potomka dynastii Burbonów; 

nie mieli dzieci. Maria Teresa zmarła 25 III 

1886 r. w Göritz (obecnie Gorizia, Włochy) i spoczęła 

w kaplicy Objawienia NMP w klasztorze franciszkanów 

w pobliskim Castagnavizza. 

(b) Franciszek V |Ferdynand Geminian|. Urodził się 1 VI 

1819 r. w Modenie. Wraz ze śmiercią matki (15 IX 

1840) został jakobickim pretendentem do brytyjskiego 

tronu jako „Franciszek I, król Anglii, Szkocji i Ir- 

361


landii”, sam jednak nigdy nie używał tytułu królewskiego 

ani też nie zgłaszał roszczeń do brytyjskiego 

tronu. Po śmierci ojca 21 I 1846 r. został księciem 

Modeny i Reggio, Massy i Carrary, Carpi, Mirandoli 

i Concordii oraz księciem Guastalii, którą jednak 

objął faktycznie dopiero 7 I 1848 r., po śmierci Marii 

Ludwiki, księżnej Parmy, wdowy po Napoleonie I. 

Tron modeński utracił 20 VIII 1859 r. na rzecz Piemontu-Sardynii 

po czym wraz z rodziną schronił się 

w Austrii. Był feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarshalleutnant) 

armii austro-węgierskiej. Zmarł 20 XI 

1875 r. w Wiedniu, przed śmiercią cedując prawa 

dziedziczne do Modeny oraz nazwiska „von Öster- 

reich-Este” na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, od 

1889 r. następcę tronu Austro-Węgier (zob. s. 432 

w biogr. Franciszka I). Został pochowany w krypcie 

Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach kościoła 


Żoną Franciszka V została 20 III 1843 r. w Monachium 

Adelgunda |Augusta Szarlotta Karolina Elżbieta 

Amalia Maria Zofia Ludwika| (ur. Würzburg, Bawaria 

19 III 1823, zm. Monachium 28 I 1914, pochowana 

w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele 

kapucynów na Nowym Rynku), córka Ludwika I 

|Karola Augusta|, króla Bawarii z dynastii Wittelsbachów. 

Mieli zmarłą w niemowlęctwie córkę. 

(c) Ferdynand |Karol Wiktor|. Urodził się 20 VII 1821 r. 

w Modenie. Poświęcił się karierze w austriackiej armii, 

gdzie szybko uzyskał stopień generała-majora 

(Generalmajor), a następnie feldmarszałka-lejtnanta 

(Feldmarschalleutnant), otrzymał także w dowodzenie 

jeden z cesarskich pułków piechoty. Zmarł na 

tyfus 15 XII 1849 r. w Brnie (niem. Brünn) na Morawach, 

gdzie podówczas stacjonował. Został pochowany 

w kościele św. Wincentego w Modenie. 

Żoną Ferdynanda została 4 X 1847 r. w kaplicy 

pałacowej w Schönbrunn pod Wiedniem Elżbieta 

|Franciszka Maria|, córka arcyksięcia Józefa, palatyna 

Węgier, założyciela węgierskiej linii Domu Austriackiego, 

następnie zamężna z arcyksięciem austriackim 

362


Karolem Ferdynandem z linii cieszyńsko-żywieckiej 

(szczegóły zob. s. 385 w biogr. Leopolda II, cesarza 

niemieckiego, króla Czech i Węgier); z arcyksięciem 

Ferdynandem z Modeny dochowała się córki Marii 

Teresy (zm. 1919), wydanej później za ostatniego króla 

Bawarii Ludwika III. 

(d) Maria Beatrycze |Anna Franciszka|. Urodziła się 13 II 

1824 r. w Modenie, gdzie 6 II 1847 r. odbył się jej 

ślub z Janem |Karolem Marią Izydorem|, infantem hiszpańskim, 

hrabią de Montizón od 1861 r., tytularnym 

królem Hiszpanii pod imieniem „Jana III” w latach 

1861–68 oraz tytularnym królem Francji – także jako 

„Jan III” – od r. 1883 (ur. Aranjuez 15 V 1822, 

zm. Brighton 21 XI 1887), synem Karola |Marii Izydora 

Benedykta|, infanta hiszpańskiego i tytularnego 

króla Hiszpanii („Karol VI”), potomka hiszpańskiej 

linii dynastii Burbonów; w małżeństwie tym przyszło 

na świat dwóch synów. Od 1850 r. Maria Beatrycze 

i Jan pozostawali w separacji. Hrabina de Montizón 

osiadła później w styryjskim Grazu, gdzie przywdziała 

habit karmelitanki. Zmarła 18 III 1906 r. w Grazu 

i znalazła spoczynek w tamtejszym klasztorze karmelitanek. 

(vi) Ferdynand Karol |Józef| 

Urodził się 25 IV 1781 r. w Mediolanie. Poświęcił się 

karierze wojskowej w armii austriackiej. Podczas wojny 

z napoleońską Francją 1 IX 1805 r. otrzymał dowództwo 

III. Korpusu oraz stopień generała kawalerii. Brał udział 

w zakończonych klęską koalicjantów bitwach pod Ulm 

oraz pod Austerlitz. Od 1805 r. dowodził oddziałami austriackimi 

stacjonującymi w Czechach. W 1809 r. został 

mianowany dowódcą VII. Korpusu Armii w randze feldcechmistrza 

(Feldzeugmeister) i otrzymał za zadanie zdobycie 

Księstwa Warszawskiego, jednak mimo zajęcia Warszawy 

nie zdołał wyeliminować armii Księstwa pod wodzą 

księcia Poniatowskiego (bitwa pod Raszynem 19 IV 

1809 r.), co w niedługim czasie pozwoliło Polakom opanować 

znaczne obszary austriackiej Galicji. W 1815 r. 

zrzekł się sprawowanych urzędów wojskowych i przeszedł 

w stan spoczynku, jednak już 22 V 1816 r. powie- 

363


rzono mu stanowisko dowódcy węgierskiego okręgu wojskowego. 

W sierpniu 1832 r. złożył rezygnację z piastowanej 

funkcji i objął urząd generalnego gubernatora oraz 

naczelnego dowódcy wojsk Galicji. W latach 1835–37 był 

ponadto gubernatorem Siedmiogrodu. 17 IX 1836 r. awansował 

do stopnia feldmarszałka. Po wybuchu powstania 

krakowskiego złożył urząd gubernatora Galicji i wyjechał 

do Włoch (VII 1846). Zmarł 5 XI 1850 r. w zamku 

Ebenzweier w Altmünster nad Traunsee koło Gmunden 

(Górna Austria). Spoczął w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) 

w kościele kapucynów w Wiedniu, a jego serce 

złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

u wiedeńskich augustianów. Pozostał bezżenny. 

(vii) Maksymilian Józef |Jan Ambroży Karol| 

Urodził się 14 VII 1782 r. w Mediolanie i podobnie jak 

starszy brat Ferdynand Karol był sposobiony do kariery 

wojskowej. W 1801 r. jego stryj, wielki i niemiecki mistrz 

Zakonu Krzyżackiego Maksymilian Franciszek (zob. s. 366) 

wyraził życzenie, aby Maksymilian Józef został jego następcą 

na tym urzędzie. Po śmierci stryja (27 VII 1801) 

odbył najpierw przewidziany regułą nowicjat i w 1805 r. 

został komturem krajowym Frankonii. Kontynuował jednocześnie 

karierę w austriackiej armii, uzyskując 1 IX 

1805 r. stopień generała-majora (Generalmajor), a 2 IV 

1807 r. – feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). 

Podczas kampanii w 1814 r. został oddelegowany do 

Korpusu Rezerwowego, natomiast po zakończeniu działań 

wojennych przydzielono go do kwatery głównej wojsk 

artyleryjskich (Artillerie-Hauptzeugamte). 18 XI 1818 r. 

otrzymał jeden z najwyższych stopni oficerskich w austriackiej 

armii – feldcechmistrz (Feldzeugmeister). 22 IV 

1835 r. został wybrany wielkim i niemieckim mistrzem 

Zakonu Krzyżackiego, jednocześnie rezygnując ze stanowiska 

w kwaterze głównej artylerii. Zmarł 1 VI 1863 r. 

w swoim zamku Ebenzweier w Altmünster nieopodal 

Gmunden (Górna Austria). Ciało arcyksięcia i wielkiego 

mistrza spoczęło na cmentarzu w Altmünster. 

(viii) Maria Antonia 

Urodziła się 21 X 1784 r. w Mediolanie, gdzie zmarła 8 

IV 1786 r. i gdzie została również pochowana. 

364


(ix) Karol Ambroży |Józef Jan Baptysta| 

Urodził się 2 XI 1785 r. w Mediolanie. Poświęcił się karierze 

kościelnej. 17 XI 1806 r. został biskupem w Waczu 

(Vác, niem. Waitzen) na Węgrzech, gdzie 4 XI 1807 r. 

przyjął święcenia kapłańskie. 16 III 1808 r. uzyskał nominację 

na tron arcybiskupi w Ostrzyhomiu (dzisiejszy Esztergom), 

z którym związana była godność prymasa Węgier, 

a 24 VII tego roku w ostrzyhomskiej katedrze otrzymał 

święcenia biskupie. Zmarł krótko potem 2 IX 1809 r. 

w Komárno, skąd jego zwłoki przewieziono do Ostrzyhomia 

i złożono w tamtejszej katedrze. 

(x) Maria Ludwika |Beatrycze Antonia Józefa Joanna| 

Została trzecią żoną Franciszka I, cesarza austriackiego, 

króla Czech i Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 443 w jego 

biogr.). 

15 Maria Antonia |Józefa Joanna| 

Od ślubu z delfinem posługiwała się francuską wersją swojego 

podwójnego imienia – Maria Antonina (Marie Antoinette). Urodziła 

się 2 XI 1755 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jej mężem został 

poślubiony per procura 19 IV 1770 r. w kościele augustianów przy 

wiedeńskim Hofburgu i osobiście 16 V tego roku w kaplicy pałacowej 

w Wersalu pod Paryżem Ludwik August, delfin Viennois 

(tytuł następcy tronu Francji) od 1765 r., król Francji i Nawarry 

pod imieniem Ludwika XVI od 1774 r. do 1791 r., król Francuzów 

w latach 1791–92 (ur. Wersal 23 VIII 1754, zgilotynowany 

w Paryżu 21 I 1793), syn Ludwika Józefa, delfina Viennois, potomka 

głównej linii francuskiej dynastii Burbonów, i jego drugiej 

żony Marii Józefy, księżniczki saskiej oraz królewny polskiej 

(zob. s. 335 w biogr. Józefa I, cesarza niemieckiego, króla Czech 

i Węgier). Para miała następujące potomstwo: 

1 Maria Teresa |Szarlotta|, hrabina Marnes (ur. 1778, zm. 

1851); w 1799 r. poślubiła swojego brata stryjecznego, Ludwika 

Antoniego, księcia d’Angoulême, tytularnego króla Francji 

i Nawarry („Ludwik XIX”) (ur. 1775, zm. 1844). 

2 Ludwik Józef |Ksawery Franciszek|, delfin Viennois (ur. 1781, 

zm. 1789). 

3 Ludwik Karol, książę Normandii, delfin Viennois, tytularny 

król Francji i Nawarry (przez rojalistów zwany „Ludwikiem 

XVII”) (ur. 1785, zm. 1795). 

4 |Maria| Zofia |Helena Beatrycze| (ur. 1786, zm. 1787). 

365


10 VIII 1792 r. francuska para królewska została aresztowana 

pod zarzutem zdrady stanu i wraz z dziećmi osadzona w paryskiej 

twierdzy Temple. Po egzekucji Ludwika w 1793 r. Marię 

Antoninę przeniesiono do więzienia Conciergerie. 14 X stanęła 

przed Trybunałem Rewolucyjnym, który następnego dnia uznał 

ją winną zdrady stanu w zmowie z obcymi mocarstwami oraz 

podżegania do wojny domowej i skazał na karę śmierci. Została 

zgilotynowana 16 X 1793 r. na placu Rewolucji (dzisiejszy plac 

Zgody) w Paryżu. Jej zwłoki złożono obok wielu ofiar terroru, 

w tym Ludwika XVI, na cmentarzu parafii Madeleine w Paryżu, 

a w 1815 r. wraz ze szczątkami męża uroczyście przeniesiono do 

bazyliki opactwa benedyktynów w Saint Denis pod Paryżem. 

16 Maksymilian Franciszek |Ksawery Józef Jan Antoni de Paula Wacław| 

Urodził się 8 XII 1756 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Od 

młodości był przeznaczony do kariery kościelnej. 3 X 1769 r. 

został mianowany koadiutorem wielkiego i niemieckiego mistrza 

Zakonu Krzyżackiego, swojgo stryja Karola Lotaryńskiego (zob. 

s. 339), a 3 X 1770 r. odbyło się jego pasowanie na rycerza zakonnego. 

7 VIII 1780 r. został koadiutorem arcybiskupa Kolonii, 

a 16 VIII tego roku koadiutorem arcybiskupa Münster (Monastyru). 

9 VII 1780 r. w Wiedniu otrzymał tonsurę, a 1 VIII niższe 

święcenia kapłańskie. Po śmierci stryja (1780) został wielkim 

i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego; jego intronizacja 

miała miejsce 25 X 1780 r. w Mergentheim. 21 IV 1784 r. został 

arcybiskupem elektorem Kolonii oraz arcybiskupem Moguncji, 

21 XII tego roku otrzymał wyższe święcenia kapłańskie, a 8 V 

1785 r. uzyskał święcenia biskupie. Zmarł po długiej chorobie, 

na atak serca, w nocy z 26 na 27 VI 1801 r. w zamku Hetzendorf 

pod Wiedniem i został pochowany w Nowej Krypcie (Neue 

Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku 

w Wiedniu. Jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w kaplicy św. Jerzego w obrębie wiedeńskiego kościoła augustianów, 

a organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 


MARIA TERESA 

Zmarła w następstwie astmy sercowej 29 XI 1780 r. w wiedeńskim 

Hofburgu jako ostatnia po mieczu przedstawicielka dynastii Habsburgów 

(zob. Tablica III, s. 160). Została pochowana u boku męża 

w centralnym miejscu krypty własnego imienia (Maria-Theresien 

366


Gruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce 

umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej do kościoła 

wiedeńskich augustianów kaplicy św. Jerzego, zaś organy wewnętrzne 

cesarzowej złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 


Jej następcą został najstarszy syn Józef, od 1765 r. pełniący urząd 

współregenta. 

Literatura 

Z. Góralski: Maria Teresa (Wrocław 1995). 

K. Tschuppik: Maria Teresa (Warszawa 1935, 1948). 

Spośród dzieci Marii Teresy (wyłączając z tego grona Józefa II, 

o którym mowa dalej) najbardziej znana polskiemu czytelnikowi 

pozostaje tragiczna postać jej najmłodszej córki: 

M. de Decker: Maria Antonina. Niebezpieczne związki królowej 

(Warszawa 2008). 

Izabela, hrabina Paryża: Ja, Maria Antonina królowa Francji 


S. Zweig: Maria Antonina (Katowice 1990) – książka pióra 

wybitnego austriackiego pisarza i poety (zm. 1942), mimo ponad 

osiemdziesięciu lat od momentu powstania, wciąż pozostaje 

najlepszą dostępną na polskim rynku biografią królowej. 

JÓZEF II 

O J C I E C: Franciszek Stefan Lotaryński (zob. s. 351 w biogr. Marii Teresy). 

M A T K A: Maria Teresa (zob. s. 349). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy. 

JÓZEF II 

Urodził się 13 III 1741 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i na chrzcie 

otrzymał imiona Józef Benedykt August Jan Antoni Michał Adam. 27 III 

367


1764 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany królem niemieckim 

(rzymskim), a 3 IV tego roku w katedrze św. Bartłomieja miała 

miejsce jego koronacja. Po śmierci ojca 18 VIII 1765 r. odziedziczył 

tytuł cesarski, zaś 19 IX tego roku matka mianowała go swoim 

współregentem we wszystkich austriackich ziemiach dziedzicznych; 

w spadku po Franciszku Stefanie otrzymał także księstwo cieszyńskie, 

które jednak 31 V 1766 r. przekazał młodszej siostrze Marii 

Krystynie i jej małżonkowi Albertowi. 12 I 1765 r. zrezygnował na 

rzecz młodszego brata Leopolda z praw sukcesyjnych do Toskanii. 

Po śmierci Marii Teresy 29 XI 1780 r. odziedziczył Austrię, trony 

Czech i Węgier, Niderlandy Austriackie oraz Mediolan i Mantuę. 

Celowo zrezygnował z koronacji na króla czeskiego i węgierskiego, 

pragnąc w ten sposób podkreślić spójność i niepodzielność monarchii 

naddunajskiej. 

Pierwszą żoną Józefa II została poślubiona per procura 7 IX 1760 r. 

w Parmie i osobiście 6 X tego roku w kościele augustianów przy 

zamku Hofburg w Wiedniu: 

Izabela Maria |Ludwika Antonia Ferdynanda Józefa Ksawera Dominika 

Joanna| 

Była ona córką Filipa, księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii, potomka 

bocznej linii dynastii Burbonów, oraz jego żony Ludwiki Elżbiety, 

córki Ludwika XV, króla Francji i Nawarry; jej młodszy brat Ferdynand 

został w 1769 r. mężem młodszej siostry Józefa, arcyksiężniczki 

Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy). Urodziła się 31 

XII 1741 r. w pałacu Buen Retiro pod Madrytem, a zmarła na ospę 

27 XI 1763 r. na zamku Hofburg w Wiedniu, w pięć dni po urodzeniu 

drugiej córki. Została pochowana w krypcie Terezjańskiej 

(Maria-Theresien Gruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku. 


1 Maria Teresa |Elżbieta| 

Urodziła się 20 III 1762 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem, 

gdzie również zmarła 23 I 1770 r. Została pochowana u boku 

matki w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w kościele 


2 Krystyna Maria 

Urodziła się 20 lub 22 XI 1763 r. w zamku Hofburg w Wiedniu 

i umarła 23 XI tego roku. Spoczęła w nogach sarkofagu matki 

w krypcie Terezjańskiej (Maria-Theresien Gruft) w podziemiach 


368


Drugą żoną Józefa II została poślubiona per procura 13 I 1765 r. 

w Monachium i osobiście 23 I tego roku w kaplicy pałacowej 

w Schönbrunn pod Wiedniem: 

Maria Józefa |Antonia Walburga Felicyta Regula| 

Była najmłodszą córką Karola III Bawarskiego, króla Czech oraz 

pod imieniem Karola VII cesarza niemieckiego (zob. s. 347 w jego 

biogr.). Urodziła się 30 III 1739 r. na zamku w Monachium. Jej 

małżeństwo z Józefem nie zostało prawdopodobnie dopełnione, 

w każdym razie nie zaowocowało potomstwem. Maria Józefa zmarła 

na ospę 28 V 1767 r. na zamku Hofburg w Wiedniu i została 

pochowana u boku pierwszej żony Józefa w krypcie Terezjańskiej 

(Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na 

wiedeńskim Nowym Rynku. 

JÓZEF II 

Zmarł na gruźlicę 20 II 1790 r. w zamku Hofburg w Wiedniu i znalazł 

spoczynek u stóp sarkofagu rodziców w krypcie Terezjańskiej 

(Maria-Theresien Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na 

wiedeńskim Nowym Rynku (na osobiste życzenie cesarza nie usunięto 

mu serca i organów wewnętrznych, co należało do tradycyjnego 

rytu pogrzebowego dynastii). 

Jego sukcesorem został młodszy brat Leopold. 

Literatura 

F. Fejtö: Józef II. Habsburg rewolucjonista (Warszawa 1993). 

Ciekawe spostrzeżenia na temat cesarza zawarł w biografii jego 

siostry wzmiankowany już w poprzednim biogramie S. Zweig. 

369


LEOPOLD II 

O J C I E C: Franciszek Stefan Lotaryński (zob. s. 351 w biogr. Marii Teresy). 

M A T K A: Maria Teresa (zob. s. 349). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy. 

LEOPOLD II 

Urodził się 5 V 1747 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i na 

chrzcie otrzymał imiona Piotr Leopold Józef. Po rezygnacji starszego 

brata Józefa 12 I 1765 r. został dziedzicem Toskanii, której tron 

objął po śmierci ojca 13 IX 1765 r. jako wielki książę Piotr Leopold I. 

Po śmierci Józefa II 20 II 1790 r. został pod imieniem Leopolda II 

arcyksięciem Austrii, królem Czech i Węgier, władcą Niderlandów 

Austriackich oraz księciem Mediolanu i Mantui. 21 VII 1790 r. przekazał 

Toskanię młodszemu synowi Ferdynandowi, a 30 IX 1790 r. we 

Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim (rzymskim) 

po czym ukoronowany 9 X 1790 r. w katedrze św. Bartłomieja 

we Frankfurcie nad Menem. 15 XI 1790 r. w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (obecnej Bratysławie) koronował się na króla Węgier, 

a 6 XI 1791 r. w katedrze św. Wita przy zamku praskim miała 

miejsce koronacja Leopolda na króla Czech. 

Żoną Leopolda II została poślubiona per procura 16 II 1764 r. w Madrycie 

i osobiście 5 VIII 1765 r. w Innsbrucku (Tyrol): 

Maria Ludwika 

Była ona córką Karola III |Sebastiana|, króla Hiszpanii od 1759 r., 

wcześniej księcia Parmy, Piacenzy i Guastalii (pod imieniem Karola I) 

oraz króla Neapolu (Karol VII) i Sycylii (Karol IV), potomka hiszpańskiej 

linii dynastii Burbonów, oraz jego żony Marii Amalii, księżniczki 

saskiej, wnuczki cesarza Józefa I (zob. s. 336 w jego biogr.). 

Urodziła się 24 XI 1745 r. w pałacu królewskim w Portici koło Neapolu. 

9 X 1790 r. we Frankfurcie wraz z mężem koronowano ją na 

cesarzową, a 13 XI 1791 r. w Pradze – na królową Czech, nigdy 

370


natomiast nie została ukoronowana na królową węgierską. Zmarła 

15 V 1792 r. w wiedeńskim zamku Hofburg. Została pochowana 

u boku męża w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów 

w Wiedniu, jej serce złożono tradycyjnie w Krypcie Serc 

(Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów 

przy wiedeńskim Hofburgu, a organy wewnętrzne spoczęły 


w Wiedniu. 


1 Maria Teresa |Józefa Szarlotta Joanna| 

Urodziła się 14 I 1767 r. we Florencji. Jej mężem został poślubiony 

per procura 8 IX 1787 r. we Florencji i osobiście 18 X tego 

roku w Dreźnie Antoni |Klemens Teodor Maria Józef Jan Ewangelista 

Jan Nepomucen Franciszek Ksawery Alojzy January|, król Saksonii od 

1827 r. (ur. Drezno 27 XII 1775, zm. Pillnitz 6 VI 1836), syn 

Fryderyka Chrystiana |Leopolda Jana Jerzego Franciszka Ksawerego|, 

elektora saskiego z dynastii Wettynów (linia albertyńska), 

którego matką była arcyksiężniczka Maria Józefa (zob. s. 335 

w biogr. cesarza Józefa I), oraz jego żony Marii Antonii, księżniczki 

bawarskiej (zob. s. 345 w biogr. Karola III Bawarskiego). 

Antoni był wdowcem po |Marii| Karolinie |Antoninie Adelajdzie| 

(zm. 1782), córce Wiktora Amadeusza III, króla Sardynii, 

z którą nie miał dzieci; z Marią Teresą dochował się czworga: 

1 Maria Ludwika |Augusta Fryderyka Teresa Franciszka Joanna 

Alojza Nepomucena Ignacja Anna Józefa Ksawera Franciszka 

de Paula Barbara| (ur. 1795, zm. 1796). 

2 Fryderyk August (ur. i zm. 1796). 

3 Maria Joanna |Ludwika Anna Amalia Nepomucena Alojza 

Ignacja Ksawera Józefa Franciszka de Chantal Ewa Apolonia 

Magdalena Krescencja Wincenta| (ur. 1798, zm. 1799). 

4 Maria Teresa (ur. i zm. 1799). 

Maria Teresa zmarła 7 XI 1827 r. w Lipsku i została pochowana 

w Wielkiej Krypcie (Grösse Gruft) w katolickim kościele dworskim 

(Hofkirche) w Dreźnie. 

2 FRANCISZEK I (zob. s. 423). 

3 Ferdynand |Józef Jan Baptysta| 

Urodził się 6 V 1769 r. we Florencji. 21 VII 1790 r. został proklamowany 

wielkim księciem Toskanii jako Ferdynand III. Po zajęciu 

Toskanii przez armię napoleońską 27 III 1799 r. wraz z żoną 

i dziećmi opuścił Florencję. Jako zadośćuczynienie uzyskał 11 

371


II 1803 r. godność księcia-elektora Salzburga oraz księcia Berchtesgaden, 

Eichstätt i Pasawy, lecz w 1805 r. pod naporem wojsk 

francuskich musiał uchodzić z Salzburga i 1 III 1806 r. formalnie 

zrzekł się tytułów (zawarty w grudniu 1805 r. pokój preszburski 

przyznał Salzburg i Berchtesgaden Austrii, a Eichstätt i Pasawę 

Bawarii). 1 I 1806 r. otrzymał tytuł księcia elektora Würzburga, 

który po rozwiązaniu Świętego Cesarstwa zamienił 30 IX na tytuł 

wielkiego księcia Würzburga. Po upadku Napoleona na mocy 

pierwszego pokoju paryskiego 30 V 1814 r. odzyskał Toskanię, 

a 3 VI tego roku zrzekł się godności wielkiego księcia würzbur- 

skiego. Ponadto jak każdy męski potomek Domu Austriackiego 

służył w armii cesarskiej, gdzie osiągnął stopień generała kawalerii 

oraz rangę feldcechmistrza (Feldzeugmeister), a 4 VI 1792 r. 

awansował do stopnia feldmarszałka. Zmarł 18 VI 1824 r. we 

Florencji i spoczął w kaplicy Lotaryńczyków w obrębie kościoła 

św. Wawrzyńca (San Lorenzo) tamże. 

Pierwszą żoną Ferdynanda III została poślubiona per procura 

15 VIII 1790 r. w Neapolu i osobiście 19 IX 1790 r. kościele augustianów 


Ludwika Maria |Amelia Teresa| 

Była ona córką Ferdynanda IV |Antoniego Paskala Jana Nepomucena 

Serafina Januarego Benedykta|, króla Neapolu i Sycylii, 

od 1815 r. pod imieniem Ferdynanda I króla Obojga Sycylii, 

potomka hiszpańskiej linii dynastii Burbonów, i jego pierwszej 

żony, arcyksiężniczki austriackiej Marii Karoliny (zob. s. 355 

w biogr. Marii Teresy); starsza siostra Ludwiki Marii – Maria Teresa 

– została jednocześnie małżonką starszego brata Ferdynanda, 

przyszłego cesarza Franciszka I. Ludwika Maria urodziła się 

27 VII 1773 r. w Neapolu, a zmarła podczas porodu 19 IX 1802 r. 

w Wiedniu. Spoczęła w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) 

w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej serce 

umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, zaś 

organy wewnętrzne spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 


LINIA TOSKAŃSKA (ÖSTERREICH-TOSKANA) 

Dzieci Ferdynanda III i Ludwiki Marii {(i)–(vi)}: 

(i) Karolina |Ferdynanda Teresa| 

Urodziła się 2 VIII 1793 r. we Florencji, a zmarła niezamężnie 

5 I 1812 r. w Wiedniu. Spoczęła w krypcie Ferdy- 

372


nanda (Ferdinandsgruft) w nekropolii Domu Austriackiego 

u wiedeńskich kapucynów, natomiast jej serce umieszczono 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie 

kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu. 

(ii) Franciszek |Leopold Ludwik| 

Urodzony 15 XII 1794 r. we Florencji, zmarł 18 III 1800 r. 

w Wiedniu. Pochowany został w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) 

w kościele kapucynów w Wiedniu, a serce 

złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kościele augustianów 

przy zamku Hofburg. 

(iii) Leopold II |Jan Józef Franciszek Ferdynand Karol| 

Urodził się 3 X 1797 r. we Florencji. Po śmierci ojca 18 VI 

1824 r. został wielkim księciem Toskanii. W 1847 r. do 

swoich toskańskich posiadłości dołączył ponadto księstwo 

Lukki. 27 IV 1859 r. pod naporem wojsk Piemontu-Sardynii 

wraz z rodziną musiał opuścić Florencję, a dnia 21 

VII tego roku abdykował na rzecz syna Ferdynanda (IV). 

Niezależnie od sprawowanych godności cywilnych służył 

w armii cesarskiej, gdzie osiągnął rangę feldmarszałka (Feldmarschall). 

Zmarł 29 I 1870 r. w Rzymie, skąd jego zwłoki 

przewieziono do Austrii i złożono w cesarskiej nekropolii 

w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach kościoła 


Pierwszą żoną Leopolda II została poślubiona per procura 

28 X 1817 r. w Dreźnie i osobiście 16 XI tego roku we Florencji: 

Maria Anna |Karolina Józefa Wincenta Ksawera Nepomucena 

Franciszka de Paula Franciszka de Chantal Joanna Antonia 

Elżbieta Kunegunda Gertruda Leopoldyna| 

Była ona córką Maksymiliana |Marii Józefa Antoniego Jana 

Baptysty Jana Ewangelisty Ignacego Augustyna Ksawerego 

Alojzego Jana Nepomucena Januarego Hermenegilda Anioła 

Paschalisa|, księcia saskiego z albertyńskiej linii Wettynów 

oraz jego pierwszej żony Karoliny |Marii Teresy Józefy|, 

księżniczki parmeńskiej, córki arcyksiężniczki Marii Amalii 

(zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy); jej starsza siostra Maria 

została w 1821 r. drugą żoną ojca Leopolda II (zob. s. 379). 

Urodziła się 15 XI 1799 r. na zamku w Dreźnie, a zmarła 

24 III 1832 r. w Pizie i spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków 

w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. 

373


Potomstwo {(a)–(c)}: 

(a) Maria Karolina |Augusta Elżbieta Wincenta Joanna Józefa|. 

Urodziła się 19 XI 1822 r. we Florencji, gdzie zmarła 

niezamężnie 5 X 1841 r. Spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków 

w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we 

Florencji. 

(b) Augusta Ferdynanda |Ludwika Maria Joanna Józefa|. Urodziła 

się 1 IV 1825 r. we Florencji, gdzie 15 IV 1844 r. 

wyszła za Luitpolda |Karola Józefa Wilhelma Ludwika|, 

księcia bawarskiego, regenta Bawarii od 1886 r. (ur. 

Würzburg 12 III 1821, zm. Monachium 12 XII 1912), 

syna Ludwika I |Augusta|, króla Bawarii; mieli czworo 

dzieci, ich syn Leopold został w 1873 r. mężem arcyksiężniczki 

austriackiej Gizeli, córki cesarza Franciszka 

Józefa I (szczegóły zob. s. 447 w jego biogr.). Augusta 

Ferdynanda zmarła 26 IV 1864 r. w zamku królewskim 

w Monachium i spoczęła w monachijskim kościele 

teatynów pw. św. Kajetana. 

(c) Maria |Maksymiliana Tekla|. Urodziła się 9 I 1827 r. we 

Florencji, gdzie zmarła 18 V 1834 r. i gdzie również 

spoczęła w kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo). 

Drugą żoną Leopolda II, arcyksięcia austriackiego i wielkiego 

księcia Toskanii, została zaślubiona mu 7 VI 1833 r. 

w Neapolu: 

Maria Antonia |Anna| 

Była ona córką Franciszka I |Januarego Józefa Ksawerego 

Jana Baptysty|, króla Obojga Sycylii z neapolitańskiej linii 

dynastii Burbonów, wnuka królowej Czech i Węgier Marii 

Teresy (zob. s. 356 w jej biogr.), i jego drugiej żony Marii 

Izabeli, infantki hiszpańskiej. Urodzona 19 XII 1814 r. 

w Palermo, zmarła 7 XI 1898 r. w zamku Orth na jeziorze 

Traunsee koło Gmunden (Austria). Spoczęła w krypcie 

Ferdynanda (Ferdinandsgruft) u wiedeńskich kapucynów. 

Potomstwo {(a)–(j)}: 

(a) Maria Izabela |Anuncjata Joanna Józefa Umilta Apolonia 

Filomena Wirginia Gabriela|. Urodziła się 21 V 1834 r. we 

Florencji, gdzie 10 IV 1850 r. poślubiła młodszego brata 

swojej matki Franciszka di Paola |Ludwika Emanuela|, 

księcia sycylijskiego, hrabiego Trapani (ur. Neapol 13 

VII 1827, zm. Paryż 24 IX 1892), potomka neapolitań- 

374


skiej linii dynastii Burbonów, i miała z nim potomstwo. 

Zmarła 14 VII 1901 r. w Bürgenstock pod Lucerną 

(Włochy) i została pochowana obok małżonka na 

cmentarzu Père Lachaise w Paryżu. 

(b) Ferdynand IV |Salwator Maria Józef Jan Baptyst Franciszek 

Ludwik Gonzaga Rafael Rajner January|. Urodził się 9 I 

1827 r. we Florencji. Po abdykacji ojca 21 VII 1859 r. 

został wielkim księciem Toskanii, nigdy jednak nie 

sprawował faktycznej władzy, a 24 III 1860 r. w akcie 

zjednoczenia Włoch Toskanię przyłączono do Piemontu-Sardynii. 

Następnie osiadł w Austrii (od 1867 r. 

Austro-Węgrzech), gdzie był feldmarszałkiem-lejtnantem 

(Feldmarschalleutnant) tamtejszej armii. Zmarł 17 I 

1908 r. w Salzburgu i spoczął w krypcie Toskańskiej 

(Toskanergruft) w nekropolii cesarskiej w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 

Pierwszą żoną Ferdynanda IV została 24 XI 1856 r. 

w Dreźnie Anna Maria |Maksymiliana Stefania Karolina 

Joanna Ludwika Ksawera Nepomucena Alojza Benedykta| 

(ur. Drezno 4 I 1836, zm. Neapol 10 II 1859), córka 

Jana |Nepomucena Marii Józefa Antoniego Ksawerego 

Wincentego Alojzego Franciszka de Paula Stanisława 

Bernarda Pawła Feliksa Damazego|, króla saskiego, 

potomka albertyńskiej linii Wettynów; zrodzona z tego 

związku córka Maria Antonia według niepotwierdzonych 

informacji w 1880 r. poślubiła arcyksięcia Rudolfa, 

kronprinza – następcę tronu Austro-Węgier (dalsze 

szczegóły zob. s. 448 w biogr. Franciszka Józefa I). 

Drugą żoną Ferdynanda IV została 11 I 1868 r. w zamku 

Frohsdorf (Dolna Austria) Alicja |Maria Karolina 

Ferdynanda Rachela Joanna Filomena| (ur. Parma 27 XII 

1849, zm. zamek Schwertberg 16 XI 1935), córka 

|Ferdynanda| Karola III |Józefa Marii Wiktora Baltazara|, 

księcia Parmy i Piacenzy, potomka parmeńskiej 

linii Burbonów; rozrodzona linia ich potomków istnieje 

do dziś, tytuł Głowy Toskańskiej Rodziny Książęcej 

nosi ich praprawnuk, arcyksiążę Zygmunt (ur. 1966). 

(c) Maria Teresa |Anuncjata Joanna Józefa Ludwika Wirginia 

Apolonia Filomena|. Urodziła się 29 VI 1836 r. we Florencji, 

gdzie również umarła 5 VIII 1838 r. Została 

375


pochowana w kaplicy Lotaryńczyków we florenckim 

kościele św. Wawrzyńca (San Lorenzo), stanowiącym 

nekropolię toskańskiej rodziny książęcej. 

(d) Maria Krystyna |Anuncjata Ludwika Anna Joanna Józefa 

Agata Dorota Filomena|. Urodziła się 5 II 1839 r. we 

Florencji, gdzie także umarła 1 IX 1849 r. Spoczęła 

w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca 

(San Lorenzo) we Florencji. 

(e) Karol Salwator |Maria Józef Jan Baptysta Filip Jakub January 

Ludwik Gonzaga Rajner|. Urodził się 30 IV 1839 r. we 

Florencji. Od młodości służył w armii toskańskiej, 

gdzie osiągnął stopień majora. Po wcieleniu ojczyzny 

do Królestwa Włoch, w 1859 r. wraz z rodziną przeniósł 

się do Austrii (od 1867 r. Austro-Wegry) i wstąpił 

w szeregi armii cesarskiej, jednak z zachowaniem 

rangi. Niebawem uzyskał promocję na podpułkownika 

(Oberstleutnant), następnie awansował na pułkownika 

(Oberst), w 1876 r. został generałem-majorem (Generalmajor), 

a w 1886 r. feldmarszałkiem-lejtnantem 

(Feldmarschalleutnant). Zmarł 18 I 1892 r. w Wiedniu 

i spoczął w nekropolii Habsburgów w podziemiach 

kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku, w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft). 

Żoną Karola Salwatora została 19 IX 1861 r. w Pałacu 

Kwirynalskim w Rzymie Maria Immakulata |Klementyna| 

(ur. Neapol 14 IV 1844, zm. Wiedeń 18 II 

1899), córka Ferdynanda II |Karola|, króla Obojga 

Sycylii z neapolitańskiej linii dynastii Burbonów oraz 

jego drugiej żony Marii Teresy, arcyksiężniczki austriackiej 

z linii cieszyńsko-żywieckiej (zob. s. 381). 

Mieli dziesięcioro dzieci, m.in. arcyksięcia Franciszka 

Salwatora, który w 1890 r. poślubił arcyksiężniczkę 

Walerię, córkę Franciszka Józefa I (zob. s. 451 w jego 

biogr.); silnie rozgałęziona linia potomków Karola 

Salwatora istnieje do dziś. 

(f) Maria Anna |Karolina Anuncjata Joanna Józefa Gabriela 

Teresa Małgorzata Filomena|. Urodziła się 9 VI 1840 r. 

we Florencji, gdzie zmarła 13 VII następnego roku. 

Została pochowana w kaplicy Lotaryńczyków w kościele 

św. Wawrzyńca (San Lorenzo) we Florencji. 

376


(g) Rajner Salwator |Maria Kajetan Józef Jan Filip Jakub Antoni 

Zenobi Ludwik Gonzaga|. Urodził się 1 V 1842 r. we 

Florencji, gdzie zmarł 14 VIII 1844 r. i gdzie również 

został pochowany w kaplicy Lotaryńczyków w kościele 

św. Wawrzyńca (San Lorenzo). 

(h) Maria Ludwika |Anuncjata Anna Joanna Józefa Antonia 

Filomena Apolonia Tomassa|. Urodziła się 31 X 1845 r. 

we Florencji. Jej mężem został poślubiony 31 V 1865 r. 

w zamku Brandýs pod Pragą (niem. Brandeis, obecnie 

Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav) Karol II |Wiktor 

Amadeusz Wolfgang Kazimierz Adolf Bodo|, 5. książę zu 

Isenburg und Büdingen od 1866 r. (ur. Birstein 29 VII 

1838, zm. zamek Schlackenwerth 4 IV 1889), syn Wiktora 

Aleksandra, księcia-następcy (Erbprinz) zu Isenburg 

und Büdingen; mieli liczne potomstwo. Maria 

Ludwika zmarła 27 VIII 1917 r. w Hanau (Hesja) 

i spoczęła w krypcie rodowej Isenburgów przy katolickim 

kościele Nawiedzenia NMP w Birstein. 

(i) Ludwik Salwator |Maria Józef Jan Baptysta Dominik Rajner 

Ferdynand Karol Zenobiusz Antonin|. Urodził się 4 VIII 

1847 r. we Florencji. Był oficerem armii austro-węgierskiej, 

uzyskał ponadto dyplom kapitana marynarki. 

Z zamiłowania podróżnik i przyrodnik, był jednym 

z prekursorów ruchu ochrony przyrody, autorem dzieł 

krajoznawczych i przyrodniczych, a także inicjatorem 

powstania pierwszego w Europie Środkowo-Wschodniej 

skansenu w Przerowie (Přerov) nad Łabą (Czechy). 

Zmarł na słoniowaciznę 12 X 1915 r. w zamku 

Brandýs pod Pragą (niem. Brandeis, dziś Brandýs nad 

Łabą-Stará Boleslav) i spoczął w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w podziemiach kościoła kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku. Bezżenny, nie pozostawił 

potomstwa. 

(j) Jan |Nepomucen| Salwator |Maria Józef Jan Ferdynand 

Baltazar Ludwik Karol Zenobiusz Antonin|. Urodził się 

25 XI 1852 r. we Florencji. Służył w piechocie austrowęgierskiej, 

w 1872 r. otrzymał stopień majora, w r. 

1874 został podpułkownikiem (Oberstleutnant), a w 

1879 r. uzyskał rangę feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). 

W 1879 r. kandydował bezskutecz- 

377


nie do bułgarskiego tronu, na którym zasiadł jednak 

książę Aleksander Battenberg. 16 VIII 1889 r. zrzekł 

się wszystkich tytułów oraz praw sukcesyjnych i przyjął 

nazwisko Jan Orth ; w tym samym roku opuścił na 

zawsze Austro-Węgry. W lutym 1890 r. wypłynął zakupionym 

wcześniej frachtowcem z portu hamburskiego, 

kierując się ku wybrzeżom Urugwaju, jednak 

10 VII tego roku w pobliżu przylądka Horn jego statek 

dostał się pod silny sztorm i przypuszczalnie zatonął 

wraz z całą załogą. Oficjalnie uznano go za zmarłego 

w 1911 r., choć pojawiały się pogłoski, że przeżył 

rejs i osiadł w Ameryce Południowej. Bezżenny (niemniej 

niektóre opracowania podają, że poślubił potajemnie 

swoją długoletnią kochankę, tancerkę Ludmiłę 

„Milli” Stubel). 

(iv) Maria Ludwika |Józefa Krystyna Róża| 

Urodziła się 30 VIII 1799 r. we Florencji, gdzie zmarła 15 

VI 1857 r. Niezamężna. Spoczęła w kaplicy Lotaryńczyków 


(v) Maria Teresa |Franciszka Józefa Joanna Benedykta| 

Urodziła się 21 I 1801 r. w Wiedniu. 30 IX 1817 r. we Florencji 

poślubiła Karola Alberta I |Amadeusza|, króla Sardynii 

w latach 1831–49 (ur. Paryż 29 X 1798, zm. Oporto 28 VII 

1849), syna Karola Emanuela |Ferdynanda|, 6. księcia 

di Carignano, potomka bocznej linii dynastii sabaudzkiej, 

i Marii Krystyny |Albertyny Karoliny|, morganatycznej 

córki Karola, księcia saskiego, księcia Kurlandii i Semigalli 

(zob. s. 336 w biogr. cesarza Józefa I). Ich dziećmi byli: 

1 Wiktor Emanuel II |Maria Albert Eugeniusz Ferdynand 

Tomasz|, król Sardynii, pierwszy król zjednoczonych 

Włoch (ur. 1820, zm. 1878); w 1842 r. poślubił arcyksiężniczkę 

austriacką Adelajdę z linii Rajnera, z którą 

miał potomstwo (dalsze szczegóły zob. s. 416), a po jej 

śmierci zawarł w 1869 r. morganatyczny związek małżeński 

z |Marią| Różą |Teresą Alojzą|, córką Jana Baptysty 

Vercellana (ur. 1833, zm. 1885), kreowaną hrabiną 

Mirafiori e Fontanafredda, i miał z nią dwoje dzieci. 

2 Ferdynand |Maria Albert Amadeusz Filibert Wincenty|, 

książę Genui (ur. 1822, zm. 1855); w 1850 r. ożenił się 

z Marią Elżbietą |Maksymilianą Ludwiką Amalią Fran- 

378


ciszką Zofią Leopoldyną Anną Baptystą Ksawerą Nepomuceną| 

(ur. 1830, zm. 1912), córką Maksymiliana, księcia 

saskiego, i miał z nią potomstwo. 

3 Maria Krystyna (ur. 1826, zm. 1827). 

Maria Teresa zmarła 12 I 1855 r. w Turynie i została pochowana 

u boku męża w bazylice Superga tamże. 

(vi) Martwy syn 

Urodził się 19 IX 1802 r. w Wiedniu. 

Drugą żoną Ferdynanda III, arcyksięcia austriackiego i wielkiego 

księcia Toskanii (s. 371) została 6 V 1821 r. we Florencji: 

Maria |Ferdynanda Amalia Ksawera Teresa Józefa Anna Nepomucena 

Alojza Joanna Wincenta Ignacja Dominika Franciszka de Paula 

Franciszka de Chantal| 

Jej ojcem był Maksymilian |Maria Józef Antoni Jan Baptysta Jan 

Ewangelista Ignacy Augustyn Ksawery Alojzy Jan Nepomucen 

January Hermenegild Anioł Paschalis|, książę saski z albertyńskiej 

(królewskiej) linii dynastii Wettynów, po matce wnuk króla 

czeskiego Karola III Bawarskiego (zob. s. 346 w jego biogr.), 

a matką Karolina |Maria Teresa Józefa|, księżniczka parmeńska, 

córka arcyksiężniczki Marii Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii 

Teresy, królowej Czech i Węgier). Urodziła się 27 IV 1796 r. 

w Dreźnie. Po detronizacji pasierba, wielkiego księcia toskańskiego 

Leopolda II, 27 IV 1859 r. wraz z nim i jego rodziną opuściła 

na zawsze Włochy. Zmarła bezdzietnie 3 I 1865 r. w zamku 

Brandýs pod Pragą (niem. Brandeis, obecnie Brandýs nad Łabą- 

Stará Boleslav) i została pochowana w nekropolii Domu Austriackiego 

w kościele kapucynów w Wiedniu. Serce wielkiej księżnej 

spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w obrębie kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu. 

4 Maria Anna |Ferdynanda Józefa Szarlotta Joanna| 

Urodziła się 21 IV 1770 r., wedle różnych opracowań we Florencji 

lub w Wiedniu. W r. 1791 objęła godność przełożonej w żeńskiej 

fundacji klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia 

(Damenstift) w Pradze – ów urząd złożyła w 1800 r. 

Zmarła 1 X 1809 r. w wiosce Neudorf w Banacie (obecnie na 

terenie Rumunii) i spoczęła w krypcie tamtejszego kościoła katolickiego. 

5 Karol |Ludwik Jan Józef Laurencjusz| 

Urodził się 5 IX 1771 r. we Florencji. Po objęciu tronu cesarskiego 

przez ojca w 1790 r. wraz z całą rodziną zamieszkał w stolicy 

379


imperium Habsburgów w Wiedniu. W 1791 r. został adoptowany 

przez bezdzietne wujostwo, arcyksiężniczkę Marię Krystynę 

i jej męża Alberta Saskiego (zob. s. 352 w biogr. Marii Teresy). 

Poświęcił się karierze wojskowej. 6 XI 1792 r. został mianowany 

generałem-majorem a 17 III 1793 r. generalnym namiestnikiem 

Niderlandów Austriackich, którą to godność złożył w 1794 r. 

W lutym 1796 r. otrzymał dowództwo austriackiej armii w południowych 

Niemczech oraz w Szwajcarii, skąd 3 II 1797 r. przeniesiono 

go do północnych Włoch. Z funkcji tej zrezygnował 17 

III 1800 r. i w tym samym roku objął z ramienia starszego brata, 

cesarza Franciszka, godność generalnego namiestnika Czech. 9 I 

1801 r. uzyskał nominację na przewodniczącego sztabu generalnego, 

tekę ministra wojny i marynarki wojennej oraz rangę feldmarszałka. 

Również w 1801 r. za namową stryja, Maksymiliana 

Franciszka (zob. s. 366), wstąpił do Zakonu Krzyżackiego i 3 VI 

tego roku został wybrany wielkim i niemieckim mistrzem. 30 VI 

1804 r. złożył urząd wielkiego mistrza, mianując uprzednio arcyksięcia 

Antoniego Wiktora (s. 413), swoim następcą. 1 IX 1805 r. 

został dowódcą Armii Italii. 10 II 1806 r. cesarz mianował go 

naczelnym dowódcą armii austriackiej w randze generalissimusa. 

W 1809 r. został odwołany z tego stanowiska, zrezygnował też 

z urzędu namiestnika Czech i wycofał się z czynnego życia politycznego; 

w 1815 r. pełnił jeszcze przez krótki czas urząd namiestnika 

Moguncji. Po śmierci księcia Alberta Saskiego 10 II 

1822 r. odziedziczył księstwo cieszyńskie na Górnym Śląsku. 

Dodatkowo 6 XI 1838 r. zakupił od Wielopolskich dobra żywieckie 

(niem. Saybusch) w Galicji. Zmarł na zapalenie płuc 30 

IX 1847 r. w Wiedniu. Został pochowany w Nowej Krypcie 

(Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku, a jego serce złożono w Krypcie Serc 

(Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów. 

Żoną arcyksięcia Karola została 17 IX 1815 r. w Weilburgu: 

Henryka |Aleksandra Fryderyka Wilhelmina| 

Była ona córką Fryderyka Wilhelma, księcia Nassau na Weilburgu, 

i jego żony Ludwiki |Izabeli Aleksandry Augusty|, córki Wilhelma 

Jerzego, hrabiego zu Sayn-Hachenburg, burgrabiego von 

Kirchberg. Urodziła się 30 X 1797 r. w zamku Ermitaż nieopodal 

Bayreuth (Bawaria) lub też na zamku w Weilburgu, a zmarła 

na szkarlatynę 29 XII 1829 r. w Wiedniu. Została pochowana 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach wiedeńskiego 

380


kościoła kapucynów, gdzie również złożono jej zabalsamowane 

serce i organy wewnętrzne; jest jedyną spoczywającą tam osobą 

wyznania protestanckiego. 

LINIA CIESZYŃSKO-ŻYWIECKA 

Dzieci Karola i Henryki {(i)–(vii)}: 

(i) Maria Teresa |Izabela| 

Urodziła się 31 VII 1816 r. w Wiedniu. W 1834 r. została 

przełożoną klasztoru terezjanek dla dam szlachetnego pochodzenia 

(Damenstift) w Pradze, jednak godność tę złożyła 

w 1835 r., przed planowanym mariażem. Jej mężem został 

poślubiony per procura 9 I 1837 r. w Trieście i osobiście 

27 I tego roku w Neapolu Ferdynand II |Karol|, król Obojga 

Sycylii od 1830 r., zwany „Królem Bombą” (ur. Palermo 12 

I 1810, zm. Caserta 22 V 1859), syna Franciszka I |Januarego 

Józefa Ksawerego|, króla Obojga Sycylii z dynastii 

Burbonów, syna arcyksiężniczki Marii Karoliny (zob. s. 355 

w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier), oraz jego 

drugiej żony Marii Izabeli infantki hiszpańskiej. Pierwszą 

żoną Ferdynanda II była Maria Krystyna, córka Wiktora 

Emanuela I, króla Sardynii, oraz arcyksiężniczki Marii Teresy 

z linii modeńskiej (zob. s. 358), z którą miał on syna; 

z drugą żoną dochował się dalszych dzieci: 

1 Ludwik |Maria|, hrabia Trani (ur. 1838, zm. (samobójstwo?) 

1886); w 1861 r. poślubił Matyldę |Ludwikę|, 

księżniczkę w Bawarii (ur. 1843, zm. 1925), 

młodszą siostrę cesarzowej Elżbiety, zob. s. 447 w biogr. 

Franciszka Józefa I), z którą miał potomstwo. 

2 Albert |Maria Franciszek|, hrabia Castrogiovanni (ur. 

1839, zm. 1844). 

3 Alfons |Maria Józef Albert|, hrabia Caserty, tytularny 

król Obojga Sycylii pod imieniem „Alfonsa I” (ur. 1841, 

zm. 1934); w 1868 r. poślubił swoją kuzynkę Marię 

Antonię (Antoninę) |Józefinę Leopoldynę| (ur. 1851, 

zm. 1938), córkę Franciszka di Paola, hrabiego di Trapani, 

oraz arcyksiężniczki Marii Izabeli z linii toskańskiej 

(zob. s. 374), z którą miał potomstwo. 

4 Maria Anuncjata, małżonka arcyksięcia Karola Ludwika 

(szczegóły zob. s. 432 w biogr. cesarza Franciszka I). 

5 Maria Immaklulata, żona arcyksięcia Karola Salwatora 

z linii toskańskiej (szczegóły zob. s. 376). 

381


6 Kajetan |Maria Fryderyk|, hrabia di Girgenti, naturalizowany 

w Hiszpanii (ur. 1846, zm. 1871); w 1868 r. 

poślubił Marię Izabelę |Franciszkę de Asís Krystynę 

Franciszkę de Paula Dominikę| (ur. 1851, zm. 1931), 

córkę |Marii| Izabeli II |Ludwiki|, królowej Hiszpanii, 


7 Józef Maria, hrabia Lucera (ur. 1848, zm. 1851). 

8 Maria |della Grazie Pia| (ur. 1849, zm. 1882); w 1869 r. 

poślubiła Roberta I |Karola Ludwika Marię|, księcia 

Parmy i Piacenzy (ur. 1848, zm. 1907), i miała z nim 

potomstwo. 

9 Wincenty |Maria|, hrabia Milazzo (ur. 1851, zm. 1854). 

10 Paskal |Bayeln Maria del Carmine Jan Baptysta Wincenty 

Ferrer Michał-Archanioł Franciszek di Paola 

Ferdynand Franciszek di Assisi Ludwik-Król Alfons 

Kajetan Józef Piotr Paweł January Ludwik Gonzaga 

Jan Józef della Croce Kasper Melchior Baltazar Albert 

Sebastian Jerzy Wenancjusz Emanuel Placyd Andrzej 

Ewelin Rocco Pacifino Franciszek di Geronimo Feliks 

Teziano Anna Filomena Sebazia Łucja Ludgarda Apollina|, 

hrabia Bari (ur. 1852, zm. 1904); w 1878 r. ożenił 

się on morganatycznie z Blanką Ludwiką (ur. 1848, 

zm. 1926), córką Tomasza Ambrożego de Marconnay 

Beaulieu. 

11 |Maria Immakulata| Ludwika (ur. 1855, zm. 1874); 

w 1873 r. poślubiła Henryka |Karola Ludwika Jerzego 

Abrahama Pawła Marię|, hrabiego di Bardi z parmeńskiej 

linii Burbonów (ur. 1851, zm. 1905). 

12 January |Maria Immakulata Ludwik|, hrabia di Caltagirone 

(ur. 1857, zm. 1867). 

Królowa Maria Teresa zmarła 8 VIII 1867 r. w Albano 

i została pochowana w kościele św. Klary (Santa Chiara) 

w Neapolu. 

(ii) Albrecht |Fryderyk Rudolf| 

Urodził się 3 VIII 1817 r. w Wiedniu. Idąc w ślady ojca 

poświęcił się karierze wojskowej. W 1843 r. został mianowany 

feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant) 

oraz dowódcą morawsko-śląskiego okręgu wojskowego, 

skąd w rok później został oddelegowany na dowództwo 

okręgu Dolnej i Górnej Austrii oraz Salzburga. Po śmierci 

382


ojca (1847) odziedziczył księstwo cieszyńskie. 12 IX 1850 r. 

został mianowany cywilnym gubernatorem Węgier (urząd 

ten sprawował do 20 X 1860 r.), a dwa dni potem otrzymał 

awans na generała kawalerii. 4 IV 1863 r. uzyskał rangę 

feldmarszałka, a w 1869 r. stanowisko generalnego inspektora 

armii Austro-Węgier. Wobec braku męskiego potomka 

adoptował synów swojego zmarłego brata Karola Ferdynanda, 

spośród których najstarszy, arcyksiążę Fryderyk, 

został dziedzicem Cieszyna. Zmarł 18 II 1895 r. w swojej 

zimowej rezydencji w Arco (północne Włochy) i został 

pochowany w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów 

na Nowym Rynku w Wiedniu. 

Żoną Albrechta została 1 V 1844 r. w kościele dworskim 

pw. Wszystkich Świętych w Monachium: 

Hildegarda |Ludwika Szarlotta Teresa Fryderyka| 

Była ona córką Ludwika I |Augusta|, króla Bawarii z palatyńskiej 

linii dynastii Wittelsbachów (gałąź Zweibrücken- 

Birkenfeld), i Teresy |Szarlotty Ludwiki Fryderyki Amalii|, 

córki Fryderyka, księcia saskiego na Altenburgu. Urodziła 

się 10 VI 1825 r. w Würzburgu, a zmarła 2 IV 1864 r. 

w Wiedniu. Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue 

Gruft) w kościele kapucynów, zaś jej serce spoczęło obok 

urn z sercami Habsburgów w Kaplicy Serc (Herzgruft) 


wiedeńskim zamku Hofburg. 


(a) Maria Teresa |Anna| 

Urodziła się 15 VII 1845 r. w Wiedniu, gdzie 18 I 1865 r. 

poślubiła Filipa |Aleksandra Marię Ernesta|, księcia wirtemberskiego 

(ur. Neuilly-sur-Seine 30 VII 1838, zm. 

Stuttgart 11 X 1917), syna |Fryderyka Wilhelma| Aleksandra 

z książęcej linii dynastii wirtemberskiej oraz Marii 

Krystyny |Karoliny Adelajdy Franciszki Leopoldyny|, 

córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów. Mieli 

następujące dzieci: 

1 Albrecht |Maria Aleksander Filip Józef|, książę 

Wirtembergii (ur. 1865, zm. 1939); w 1893 r. poślubił 

arcyksiężniczkę austriacką Małgorzatę Zofię (zob. 

s. 438 w biogr. Franciszka I, cesarza Austrii, króla 

Czech i Węgier), z którą miał potomstwo. 

383


2 Maria Amalia |Hildegarda Filipina Teresa Józefina| 

(ur. 1865, zm. 1883). 

3 Maria Izabela |Filipina Teresa Matylda Józefina| 

(ur. 1871, zm. 1904); w 1894 r. poślubiła Jana Jerzego 

|Piusa Karola Leopolda Marię Januarego Anakleta|, 

księcia saskiego (ur. 1869, zm. 1938). 

4 Robert |Maria Klemens Filip Józef| (ur. 1873, zm. 

1947); w 1900 r. jego żoną została Maria Immakulata 

|Rajnera Józefa Ferdynanda Teresa Leopoldyna 

Antonia Henryka Franciszka Karolina Alojza Januaria 

Krystyna Filomena Rozalia| (ur. 1878, zm. 

1968), córka Karola Salwatora, arcyksięcia austriackiego 

z linii toskańskiej (zob. s. 376). 

5 Ulryk |Maria Ludwik Filip Józef Antoni| (ur. 1877, 

zm. 1944). 

Maria Teresa zmarła 8 X 1927 r. w Tybindze i spoczęła 

w krypcie zamku Altshausen w Wirtembergii. 

(b) Karol Albrecht Ludwik 

Urodził się 3 I 1847 r. w Wiedniu, gdzie zmarł 19 VII 

następnego roku. Został pochowany w Nowej Krypcie 

(Neue Gruft) w kościele kapucynów w Wiedniu. 

(c) Matylda |Maria Adelgunda Aleksandra| 

Urodziła się 25 I 1849 r. w Wiedniu. Zmarła od silnych 

oparzeń doznanych wskutek nieszczęśliwego wypadku 

6 VI 1867 r. w Wiedniu. Została pochowana w Nowej 

Krypcie (Neue Gruft) w nekropolii cesarskiej w podziemiach 

kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku w Wiedniu, jej serce spoczęło natomiast w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie 

kościoła augustianów w Wiedniu. 

(iii) Karol Ferdynand 

Urodził się 29 VII 1818 r. w Wiedniu. Poświęcił się karierze 

wojskowej, osiągając rangę feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant) 

armii austriackiej. W 1859 r. został dowódcą 

morawsko-śląskiego okręgu wojskowego, a 7 XI 

1860 r. awansował do stopnia generała kawalerii, po czym 

oddelegowano go do Brna. Zmarł 20 XI 1874 r. w Groß 

Seelowitz (obecnie Židlochowice) na Morawach. Jego 

zwłoki sprowadzono do Wiednia i złożono w Nowej Krypcie 

(Neue Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów. 

384


Karol Ferdynand poślubił 18 IV 1854 r. w Wiedniu: 

Elżbietę |Franciszkę Marię| 

Wywodziła się ona z węgierskiej linii dynastii (zob. s. 405), 

wdową po arcyksięciu Ferdynandzie d’Este z linii modeńskiej 

(zob. s. 362 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech 

i Węgier). Urodziła się 17 I 1831 r. na zamku w Budzie, 

a zmarła 14 II 1903 r. w Wiedniu i została pochowana 

w pobliskim Baden, na cmentarzu św. Heleny. 

Potomstwo {(a)–(f)}: 

(a) Franciszek Józef 

Urodził się 5 III 1855 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) 

na Morawach, gdzie zmarł 13 III tego roku. 

Został pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) 

w nekropolii cesarskiej w kościele kapucynów 

w Wiedniu, zaś jego serce złożono w Krypcie Serc 

(Herzgruft w kaplicy św. Jerzego w obrębie kościoła 

augustianów przy cesarskim zamku Hofburg. 

(b) Fryderyk |Maria Albrecht Wilhelm Karol| 

Urodził się 4 VI 1856 r. w Groß Seelowitz (Židlo- 

chovice) na Morawach. Kontynuował tradycje rodzinne 

i poświęcił się karierze wojskowej. W listopadzie 1886 r. 

został mianowany feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant), 

zaś 1 V 1894 r. uzyskał wysoki stopień 

feldcechmistrza (Feldzeugmeister). W 1895 r. po 

śmierci stryja a zarazem przybranego ojca, arcyksięcia 

Albrechta, odziedziczył księstwo cieszyńskie oraz wiedeńskie 

dobra zmarłego. 11 VII 1914 r. został mianowany 

głównodowodzącym armii Austro-Węgier, a 8 

XII tego roku uzyskał rangę feldmarszałka. Po wstąpieniu 

na tron cesarza Karola I, który osobiście przejął 

dowodzenie armią (2 XII 1916), arcyksiążę stał się jego 

zastępcą, jednak w lutym 1917 r. został odwołany ze 

stanowiska. Po zakończeniu wojny i upadku monarchii 

(1918) otrzymał dymisję z armii, utracił także dobra 

cieszyńskie, które rozdzielono między Polskę i Czechosłowację. 

Zmarł 30 XII 1936 r. w Węgierskim Altenburgu 

(Magyaróvár) i spoczął u boku małżonki w krypcie 

tamtejszego kościoła parafialnego pw. św. Gotarda. 

Żoną Fryderyka została 8 X 1878 r. w zamku Ermitaż 

(l’Hermitage sur l’Escaut) (Belgia): 

385


Izabela |Jadwiga Franciszka Natalia| 

Była ona córką Rudolfa |Maksymiliana Konstantyna|, 

księcia von Croÿ zu Dülmen, i jego żony Natalii |Flory 

Georginy Eugenii|, córki Eugeniusza |Franciszka Karola 

Lamorala|, księcia de Ligne. Urodziła się 27 II 

1856 r. w Dülmen, a zmarła 5 IX 1931 r. w Budapeszcie. 

Pochowano ją w krypcie kościoła parafialnego pw. 

św. Gotarda w Węgierskim Altenburgu (Magyarórvár). 

Potomstwo {(i)–(ix)}: 

(i) Maria Krystyna |Izabela Natalia| 

Urodziła się 17 XI 1879 r. w Krakowie. Jej mężem 

został 10 V 1902 r. w Wiedniu Emanuel 

|Alfred Leopold Franciszek|, książę następca zu 

Salm-Salm (ur. Monastyr (Münster) 30 XI 1871, 

poległ pod Pińskiem 19 VIII 1916), syn Alfreda 

|Ferdynanda Stefana Marii|, 12. księcia zu Salm- 

Salm, i jego żony Róży |Małgorzaty Karoliny 

Izabeli|, córki Franciszka |Józefa Nepomucena 

Gotfryda|, hrabiego von Lützow. Miała z nim 

pięcioro dzieci: 

1 Izabela |Maria Róża Katarzyna Antonia| (ur. 

1903, zm. 2009); w 1925 r. poślubiła Feliksa, 

barona von Loë (ur. 1896, poległ 1944), i miała 


2 Róża Maria (Rosemary) |Fryderyka Izabela 

Eleonora Henryka Antonia| (ur. 1904, zm. 

2001); w 1926 r. poślubiła Huberta Salwatora 

|Rajnera Marię Józefa Ignacjusza| (ur. 1894, 

zm. 1971), arcyksięcia austriackiego z linii toskańskiej, 

syna arcyksiężniczki Walerii (zob. 

s. 451 w biogr. cesarza Franciszka Józefa I), 


3 Mikołaj Leopold |Henryk Alfred Emanuel 

Fryderyk Antoniusz|, 13. książę zu Salm-Salm 

(ur. 1906, zm. 1988); pierwszą jego żoną 

została w 1928 r. |Maria| Ida |Leonardyna 

Jadwiga Mechtylda Baltazara| (ur. 1909, zm. 

1998), córka Karola Filipa, księcia von Wrede, 

z którą miał potomstwo; rozwiedli się w r. 

1948. Drugą żoną Mikołaja Leopolda została 

386


w 1950 r. Eleonora (ur. 1919, zm. 2011), córka 

Wilhelma Zygfryda von Zitzewitz, z którą 

miał potomstwo; także i to małżeństwo zakończył 

w 1961 r. rozwód. Trzecią jego żoną 

została w 1962 r. Maria Moret (ur. 1930, zm. 

1982), z którą dochował się potomstwa, a po 

jej śmierci ożenił się on po raz czwarty w r. 

1984 z Chrystianą (ur. 1958), córką Kurta 

Kostecki. 

4 Cecylia |Maria Alfonsyna Emanuela Antonia| 

(ur. 1911, zm. 1991); w 1930 r. wyszła za mąż 

za Franciszka Józefa |Alfreda Leopolda Hermana 

Marię|, księcia (Fürst und Altgraf) zu 

Salm-Reifferscheidt-Krautheim und Dyck (ur. 

1899, zm. 1958), i miała z nim potomstwo. 

5 Franciszek (ur. 1912, zm. 1917). 

Maria Krystyna zmarła 6 VIII 1962 r. w zamku 

Anholt (Szwecja) i spoczęła w krypcie zamkowej. 

(ii) Maria Anna |Izabela Epifania Eugenia Gabriela| 

Urodziła się 6 I 1882 r. w Linzu, a 25 V 1903 r. 

w Wiedniu poślubiła Eliasza |Roberta Karola Marię 

Piusa Józefa|, tytularnego księcia Parmy i Piacenzy 

od 1950 r., księcia de Bourbon (ur. Biarritz 

23 VII 1880, zm. Friedberg 27 VI 1959), przyrodniego 

brata ostateniej cesarzowej austriackiej 

Zyty, syna Roberta I |Karola Ludwika Marii|, 

księcia Parmy i Piacenzy z parmeńskiej linii dynastii 

Burbonów, oraz jego pierwszej żony Marii 

|della Grazie Pii|, księżniczki sycylijskiej, córki 

arcyksiężniczki Marii Teresy, stryjecznej babki 

Marii Anny (zob. s. 381). Ich dziećmi byli: 

1 Elżbieta |Maria Anna Pia Ludwika| (ur. 1904, 

zm. 1983). 

2 Karol |Ludwik Fryderyk Antoni Robert Eliasz 

Maria| (ur. 1905, zm. 1912). 

3 Maria Franciszka |Józefa Rajneria Henryka 

Pia Ludwika| (ur. 1906, zm. 1994). 

4 Robert II |Rajner Aleksy Ludwik Henryk 

Teodot Eliasz Pius Maria|, tytularny książę 

Parmy i Piacenzy (ur. 1909, zm. 1974). 

387


5 Franciszek |Rajner Aleksy Ludwik Henryk 

Robert Pius Karol Eliasz Maria| (ur. 1913, 

zm. 1939). 

6 Joanna |Izabela Alfonsyna Pia Ludwika Maria| 

(ur. 1916, zginęła 1949). 

7 Alicja |Maria Teresa Franciszka Ludwika Pia 

Anna Waleria| (ur. 1917); w 1936 r. wyszła za 

mąż za Alfonsa |Marię Leona Christinusa 

Alfonsa di Liguori Antoniego Franciszka Ksawerego|, 

księcia sycylijskiego (ur. 1901, zm. 


8 Maria Krystyna |Albertyna Henryka Ludwika 

Pia Szarlotta| (ur. 1925, zm. 2009). 

Maria Anna zmarła 25 II 1940 r. w Lozannie 

i została pochowana w krypcie rodzinnej książąt 

Bourbon-Parma w kościele zamkowym w Glashütte 

koło Mönichkirchen (Austria). 

(iii) Maria Henryka |Karolina Gabriela| 

Urodziła się 10 I 1883 r. w Preszburgu (obecnie 

Bratysława). 3 VI 1908 r. w Baden koło Wiednia 

poślubiła Gotfryda |Maksymiliana Marię|, księcia zu 

Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst von Ratibor 

und Corvey, attaché wojskowego w Petersburgu 

(ur. Wiedeń 8 XI 1867, zm. tamże 7 XI 

1932), syna Konstantyna |Wiktora Ernesta Emila 

Karola Aleksandra Fryderyka|, księcia zu Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst 

von Ratibor 

und Corvey, i jego żony Marii |Pauliny Antoniny|, 

córki Mikołaja, księcia zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg. 

Mieli następujące potomstwo: 

1 Maria |Elżbieta Henryka| (ur. 1909, zm. 1987). 

2 Natalia |Izabela Maria| (ur. 1911, zm. 1989). 

3 Fryderyk |Konrad Konstantyn Gotfryd Maria| 

(ur. 1913, zm. w radzieckim łagrze 1945). 

Maria Henryka zmarła 2 IX 1956 r. w Mariazell 

(Styria) i spoczęła w mauzoleum rodzinnym książąt 

Hohenlohe na cmentarzu w Mariazell. 

(iv) Natalia |Maria Teresa| 


Bratysława), gdzie także umarła 23 III 1898 r. 

388


Została pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) 

w nekropolii dynastii Habsburgów 

w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. 

(v) Stefania |Maria Izabela| 

Urodziła się 1 V 1886 r. w Preszburgu (obecnej 

Bratysławie), a zmarła 29 VIII 1890 r. w Ostende 

(Belgia). Została pochowana w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów 


(vi) Gabriela |Maria Teresa| 

Urodziła się 14 IX 1887 r. w Preszburgu (dziś 

Bratysława), a zmarła niezamężnie 15 XI 1954 r. 

w Budapeszcie i została pochowana na tamtejszym 

Cmentarzu Głównym. 

(vii) Izabela |Maria Teresa Krystyna Eugenia| 

Urodziła się 17 XI 1888 r. w Preszburgu (obecnej 

Bratysławie). 10 II 1912 r. w kaplicy pałacu 

w Schönbrunn pod Wiedniem poślubiła Jerzego 

|Franciszka Józefa Leopolda Marię|, księcia bawarskiego 

(ur. Monachium 2 IV 1880, zm. jako ksiądz 

w Rzymie 31 V 1943), syna Leopolda |Maksymiliana 

Józefa Marii Arnulfa|, księcia bawarskiego 

z linii królewskiej Wittelsbachów (Zweibrücken- 

Birkenfeld), oraz arcyksiężniczki austriackiej Gizeli 

(zob. s. 447 w biogr. Franciszka Józefa I). 

Małżeństwo to zostało anulowane już w r. 1913 

i pozostało bezdzietne. Izabela zmarła 6 XII 

1973 r. w La Tour de Peilz (Szwajcaria) i została 

pochowana na tamtejszym cmentarzu. 

(viii) Maria Alicja |Emanuela Agnieszka Anna| 


Bratysława). Jej mężem został poślubiony 8 V 

1920 r. w Lucernie (Szwajcaria) Fryderyk Henryk 

|Karol Maria|, baron Waldbott zu Bassenheim 

(ur. Tolcsva 17 IX 1889, zm. Seelfeld am Pilsensee 

16 XII 1959), syn Fryderyka Lotara, barona 

Waldbott zu Bassenheim, oraz jego żony Jadwigi, 

córki Edmunda, barona von Beust. Miała z nim 


389


1 Maria Immakulata (ur. 1921); w 1947 r. poślubiła 

Jana (Hansa) |Heriberta Wilhelma Wita 

Adolfa|, hrabiego zu Törring-Jettenbach (ur. 

1903, zm. 1977), i miała z nim potomstwo. 

2 Antoni, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. 

1922); w 1961 r. poślubił Theę Schonpflug 

(lub Schanderer) (ur. 1938), z którą ma potomstwo. 

3 Paweł, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. 

1924); w 1958 r. ożenił się z Marią Teresą (ur. 

1929), córką Edwarda, hrabiego von Wickenburg-Capellini. 

4 Izabela (ur. 1926); w 1952 r. jej mężem został 

Pongracz, hrabia Somssich de Saárd (ur. 1920), 

z którym ma potomstwo. 

5 Stefania (ur. 1929); w 1955 r. poślubiła Jana 

|Nepomucena Marię Euzebiusza Piusa|, hrabiego 

zu Königsegg-Aulendorf (ur. 1925), 

z którym ma potomstwo. 

6 Józef, baron Waldbott zu Bassenheim (ur. 

1931). 

Maria Alicja zmarła 1 VII 1962 r. w Halbthurn. 

(ix) Albrecht |Franciszek Józef Karol Fryderyk Jerzy 

Hubert Maria| 

Urodził się 24 VII 1897 r. w Weilburgu nieopodal 

Baden. Był oficerem armii austro-węgierskiej, 

z której otrzymał dymisję po zakończeniu działań 

wojennych w 1918 r. W 1930 r. zrzekł się 

wszystkich tytułów i praw dziedzicznych do tronu 

Austrii, zachowując jednak tytuł księcia węgierskiego. 

Podczas II wojny światowej wspierał 

finansowo organizacje nazistowskie (SS oraz 

Główny Urząd Rasy i Osadnictwa RuSHA), za 

co został uznany współwinnym zbrodni wojennych 

i zbiegł do Ameryki Łacińskiej. Zmarł 23 

VII 1955 r. w Buenos Aires po nieudanej operacji 

usunięcia wrzodu. Ciało skremowano i złożono 

na Cmentarzu Niemieckim w Buenos Aires, 

a w 1986 r. przewieziono je na Węgry i złożono 

w mauzoleum w Féltorony (niem. Halbturn). 

390


Pierwszą żoną Albrechta została poślubiona 

w ceremonii cywilnej 16 VIII 1930 r. w Brighton 

(Wielka Brytania) (związek morganatyczny): 

Irena Dora 

Była ona córką Jana Lelbacha i Ilmy Skultély. 

Urodziła się 22 XII 1897 r. w Szabadce (Węgry). 

Jej małżeństwo zakończyło się rozwodem, orzeczonym 

w 1937 r.; pozostało bezdzietne. Zmarła 

1 XII 1985 r. w Wiedniu. 

Drugą żoną Albrechta została poślubiona 7 V 

1938 r w Budapeszcie (ceremonia cywilna) i 9 V 

tego roku w Pannonhalmie nieopodal Györ na 

Węgrzech (ceremonia kościelna) (związek morganatyczny): 

Katarzyna 

Była ona córką Béli Bocskay de Felsö-Bánya oraz 

Estery Farkas. Urodziła się 1 XI 1909 r. w Szele- 

vény na Węgrzech. Była szkolną nauczycielką. Jej 

małżeństwo z Albrechtem zakończył rozwód, 

orzeczony w 1951 r. Zmarła 1 X 2000 r. w węgierskim 

Sopron. 

Córkom {(a)–(b)} przysługuje tytuł hrabianek 

von Habsburg, posługują się także tytułem 

księżniczek węgierskich: 

(a) Szarlotta (Sárolta) |Izabela Maria Krystyna Estera 

Katarzyna Pia|. Urodziła się 3 III 1940 r. w Budapeszcie. 

Jej mężem został poślubiony w ceremonii 

cywilnej 19 VII 1967 r. w La Tour de Peilz 

(Szwajcaria) i w trakcie ceremonii kościelnej następnego 

dnia tamże Ferdynand Józef Wutholen (ur. 

Graz 9 II 1927), z którym ma potomstwo. 

(b) Ildiko |Katarzyna Izabela Henryka Alicja Maria|. 

Urodziła się 19 II 1942 r. w Budapeszcie. 26 II 

1963 r. w San Francisco (Kalifornia, USA) poślubiła 

Józefa Salwatora Calleja (ur. San Francisco 31 

X 1939), z którym ma potomstwo; rozwiedli się 

w 1978 r. Drugim jej mężem został 2 II 1982 r. 

w Fresno (Kalifornia, USA) Terry D. Fortier (ur. 

Alameda, Kalifornia 11 II 1939, zm. Fresno 12 I 

2003), z którym także ma dzieci. 

391


Trzecią żoną Albrechta została poślubiona 

podczas ceremonii cywilnej w 1951 r. w Asunción 

(Paragwaj) (związek morganatyczny): 

Georgina Lidia 

Była ona córką Béli Dornera i jego żony Mitzi. 

Po śmierci ojca jej matka wyszła powtórnie za 

mąż za Zoltana Strausza, który adoptował Georginę 

– używała odtąd nazwiska Strausz-Dorner. 

Była tancerką. Zmarła w 1998 r. w USA. 

Syn z tego małżeństwa posługuje się tytułem 

hrabiego von Habsburg: 

(a) Rudolf Stefan. Urodził się ok. 1951 r. 

(c) Maria Krystyna |Dezyderia Henryka Felicyta Rajneria| 

Urodziła się 21 VII 1858 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) 

na Morawach. W latach 1875–79 była przełożoną 

żeńskiej fundacji klasztornej terezjanek dla dam 

szlacheckiego pochodzenia (Damenstift) przy zamku 

praskim. 29 XI 1879 r. w Madrycie poślubiła Alfonsa 

XII |Franciszka de Asís Ferdynanda Piusa Jana Marię de la 

Concepción Jerzego Pelagiusza|, króla Hiszpanii od 1874 r. 

(ur. Madryt 28 XI 1857, zm. El Pardo pod Madrytem 

25 XI 1885), syna |Marii| Izabeli II |Ludwiki|, królowej 

Hiszpanii z dynastii Burbonów, oraz (oficjalnie) 

poślubionego jej Franciszka de Asís |Marii Ferdynanda|, 

infanta hiszpańskiego, króla-małżonka. Pierwszą 

żoną Alfonsa XII była od 1878 r. Maria de las Mercé- 

dès (zm. 1878), córka Antoniego, księcia de Montpensier, 

infanta hiszpańskiego, potomka orleańskiej linii 

Burbonów; nie mieli dzieci. Z Marią Krystyną miał 

Alfons XII troje dzieci: 

1 Maria de las Mercédès |Izabela Teresa Krystyna 

Alfonsa Hiacynta| (ur. 1880, zm. 1904); w 1901 r. 

poślubiła Karola |Marię Franciszka d’Assisi Paskala 

Ferdynanda Antoniego di Padova Franciszka di 

Paola Alfonsa Andrzeja Ewelina Tankreda|, księcia 

sycylijskiego, infanta hiszpańskiego (ur. 1870, zm. 


2 Maria Teresa |Izabela Eugenia Patricinio Diega| 

(ur. 1882, zm. 1912); w 1906 r. poślubiła Ferdynanda 

Marię |Ludwika Franciszka von Assisi Izabellusa 

392


Adalberta Ildefonsa Marcina Bonifacego Józefa Izydora|, 

księcia bawarskiego, naturalizowanego infantem 

hiszpańskim (ur. 1884, zm. 1958), i miała z nim 

potomstwo. 

3 Alfons XIII |Leon Ferdynand Maria Jakub Izydor 

Paskal Antoni|, król Hiszpanii (ur. 1886, zm. 1941); 

jego żoną została w 1906 r. Wiktoria Eugenia |Julia 

Ena| (ur. 1887, zm. 1969), córka Henryka Maurycego, 

księcia von Battenberg (i Beatrycze, księżniczki 

brytyjskiej, córki królowej Wiktorii), z którą miał 

liczne potomstwo. 

Maria Krystyna zmarła 6 II 1929 r. w Madrycie i została 

pochowana w panteonie królów w obrębie klasztoru 

św. Wawrzyńca (San Lorenzo el Real) w pałacu Eskurial 

(el Escorial) pod Madrytem. 

(d) Karol Stefan |Eugeniusz Wiktor Feliks Maria| 

Urodził się 5 IX 1860 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) 

na Morawach. Po śmierci stryja, arcyksięcia Albrechta 

(1895 r.), odziedziczył rozległe dobra żywieckie 

w Galicji. Jednocześnie, jak wszyscy mężczyźni w jego 

rodzinie, piął się po kolejnych szczeblach kariery wojskowej. 

Do jesieni 1895 r. pozostawał w czynnej służbie 

marynarki Austro-Węgier i przeszedł wszystkie 

stopnie oficerskie do admirała włącznie, którym został 

w 1912 r. W wydanym przez władze niemieckie i austriackie 

akcie z 5 XI 1916 r., deklarującym utworzenie 

Królestwa Polskiego, Karol Stefan był wymieniany jako 

potencjalny kandydat do korony z uzasadnieniem, iż 

cieszy się on popularnością, zarówno wśród arystokracji 

i sfer kościelnych, jak i wśród ludu. Jego kandydatura 

zyskała poparcie cesarza Wilhelma II, sprzeciwił się 

jej jednak rząd austriacki i ostatecznie plany te spaliły 

na panewce. Decyzją MSW z 22 VIII 1921 r. Karol 

Stefan wraz z rodziną otrzymał na zasadzie naturalizacji 

akt nadania obywatelstwa polskiego. Zmarł 7 IV 

1933 r. na zamku w Żywcu i został pochowany w kaplicy 

grobowej Habsburgów w kościele parafialnym 

w Żywcu (obecnie w katedrze pw. Narodzenia NMP). 

Żoną Karola Stefana została poślubiona 28 II 1886 r. 

w Wiedniu: 

393


Maria Teresa |Antonia Immakulata Józefa Ferdynanda 

Leopoldyna Franciszka Karolina Izabela Januaria Alojza 

Krystyna Anna| 

Była ona córką arcyksięcia Karola Salwatora z linii toskańskiej 

i jego żony Marii Immakulaty, księżniczki 

sycylijskiej z domu Burbonów (zob. s. 376). Urodziła 

się 18 IX 1862 r. na zamku w Alt-Bünzlau pod Pragą 

(czes. Stará Boleslav, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará 

Boleslav), zmarła zaś 10 V 1933 r. na zamku w Żywcu. 

Została pochowana u boku męża w kaplicy grobowej 

Habsburgów w kościele parafialnym w Żywcu, obecnej 

katedrze pw. Narodzenia NMP. 

Potomstwo {(i)–(vi)}: 

(i) Eleonora |Maria Immakulata Krystyna Józefa Sosthensia| 

Urodziła się 28 XI 1886 r. w Pola (Włochy). 9 I 

1913 r. w Żywcu zawarła morganatyczny związek 

małżeński (tracąc przy tym tytuły i prawa dynastyczne) 

z Alfonsem Klossem, porucznikiem marynarki 

austro-węgierskiej, po ślubie z Eleonorą nobilitowanym 

przez cesarza poprzez dodanie do nazwiska 

partykuły „von” (ur. Triest 9 VI 1880, zm. 

Wiedeń 25 VIII 1953), synem Antoniego Klossa 

i Katarzyny Mayr. Miała z nim następujące potomstwo 

(noszące nazwisko von Kloss): 

1 Albrecht |Karol Stefan| (ur. 1913, zm. 1963); 

w 1942 r. poślubił Erykę Kaiser (ur. 1920, zm. 

1963), z którą miał potomstwo. 

2 Karol Albrecht (ur. 1915, poległ 1939). 

3 Rajner Albrecht (ur. 1916, zm. 1991); w 1944 r. 

poślubił Kornelię Schoute (ur. 1920) i miał z nią 

potomstwo. 

4 Ernest Hieronim (ur. 1919); w 1953 r. poślubił 

Rixtę Hartig (ur. 1925), z którą ma potomstwo. 

5 Alfons Salwator (ur. 1920); w 1947 r. poślubił 

Teresę, hrabiankę von Coreth zu Coredo (ur. 

1923, zm. 1997), i miał z nią potomstwo. 

6 Fryderyk Antoni (ur. 1922, poległ 1943). 

7 Maria Teresa (ur. 1925); w 1949 r. poślubiła 

Walthera Kaiser (ur. 1918) i ma z nim potomstwo. 

394


8 Stefan Maksymilian (ur. 1933); w 1955 r. jego 

małżonką została Ingrid Morocutti (ur. 1936), 

z którą ma potomstwo. 

Eleonora zmarła 26 V 1974 r. w Baden nieopodal 

Wiednia i spoczęła na tamtejszym cmentarzu św. 

Heleny (Helenen-Friedhof). 

(ii) Renata |Maria Karolina Rajneria Teresa Filomena 

Dezyderia Makaria| 

Urodziła się 2 I 1888 r. w Pola (Włochy), a 16 I 

1909 r. w Żywcu, tracąc przy tym prawa dynastyczne, 

poślubiła Hieronima |Mikołaja Melchiora Konstantego 

Dominika Marię|, księcia Radziwiłła herbu Trąby 

(ur. Cannes 6 I 1885, zm. łagr Alczewskoje, 

Rosja 6 IV 1945), syna Dominika |Marii Ignacego|, 

księcia Radziwiłła, oraz Marii de los Dolores, 

córki Franciszka d’Agramonte. Ich dziećmi byli: 

1 Maria Teresa |Kanuta Dominika Karolina Renata| 

(ur. 1910, zm. 1973). 

2 Dominik |Rajner Karol Hieronim Maria Mikołaj 

Alfons| (ur. 1911, zm. 1976); jego pierwszą 

żoną została w 1938 r. Eugenia (ur. 1910, zm. 

1989), córka Jerzego, księcia greckiego i duńskiego, 

z którą miał potomstwo; rozwiedli się 

w 1946 r. Drugą żoną księcia Dominika została 

Lidia Lacey Bloodgood (ur. 1923, zm. 2008), 


3 Karol Hieronim |Celestyn Maria Konstantyn 

Stanisław| (ur. 1912); w 1949 r. ożenił się on 

z Marią Ludwiką de Alvear Quirno (ur. 1913, 

zm. 1989), córką Eugeniusza de Alvearm, zaś 

drugą jego żoną została Teresa Soto Alderete. 

4 Albrecht Hieronim |Maria Karol Izydor Stanisław| 

(ur. 1914, zm. 1932). 

5 Eleonora |Maria Aniela Alberta Renata Karolina| 

(ur. 1918); jej pierwszym mężem został 

w 1938 r. Benedykt Władysław, hrabia Tyszkiewicz 

(ur. 1905, zm. 1932), a w 1959 r. poślubiła 

Rogera de Froidcourt (ur. 1931). 

6 Leon Hieronim |Stanisław Karol Maria Tadeusz| 

(ur. 1922, zm. 1973). 

395


Renata zmarła 16 V 1935 r. w Balicach. Po jej 

śmierci Hieronim Radziwiłł ożenił się powtórnie 

w 1937 r. ze swoją kuzynką Jadwigą |Adelą Marią|, 

córką Janusza Karola, księcia Radziwiłła. 

(iii) Karol Albrecht (Olbracht) |Mikołaj Leon Gracjan| 

Urodził się 18 XII 1888 r. w Pola we Włoszech. 

W armii Austro-Węgier dosłużył się stopnia pułkownika 

artylerii. W listopadzie 1918 r. zgłosił 

się ochotniczo do Wojska Polskiego (jako Karol 

Olbracht Habsburg-Lotaryński), a w 1920 r. walczył 

w wojnie polsko-radzieckiej za został odznaczony 

przez Józefa Piłsudskiego Krzyżem Walecznych; 

następnie przeszedł w stan spoczynku. Po śmierci 

ojca w 1933 r. odziedziczył dobra żywieckie. W r. 

1938 otrzymał Krzyż Komadorski Orderu Polonia 

Restituta (Odrodzenia Polski). Po wybuchu II wojny 

światowej we wrześniu 1939 r. stawił się jako 

oficer rezerwy do Wojska Polskiego (zweryfikowany 

w stopniu pułkownika), jednak ze względu 

na wiek i zły stan zdrowia nie został powołany do 

czynnej służby. 9 XI 1939 r. został aresztowany 

przez Gestapo. Po odmówieniu podpisania Volkslisty 

osadzono go w więzieniu w Cieszynie, zaś 

Żywiec trafił pod zarząd przymusowy III Rzeszy. 

Wolność odzyskał na wskutek interwencji międzynarodowej 

w 1941 r., lecz do końca wojny, częściowo 

sparaliżowany, żył pod ścisłym nadzorem 

policyjnym. Po wojnie musiał opuścić dobra żywieckie, 

które uległy parcelacji. Na krótko przed 

śmiercią, ciężko chory, wraz z żoną przeniósł się 

do Szwecji. Zmarł 17 III 1951 r. w Östervik koło 

Sztokholmu i został pochowany na sztokholmskim 

Cmentarzu Północnym (Norra Kyrkogarden). 

Żoną Karola Albrechta została 8 XI 1920 r. 

w Żywcu (związek morganatyczny): 

Alicja |Elżbieta| 

Była córką |Karola Gustawa| Oskara Ankarcrona, 

majora wojsk szwedzkich, pierwszego łowczego 

dworu szwedzkiego, i jego żony Elżbiety |Aurory| 

Carleson. Urodziła się 18 XII 1889 r. w zamku 

396


Tullgarn w Hölö (Szwecja). Jej pierwszym mężem 

był poślubiony 21 XI 1911 r. w Sztokholmie Ludwik 

|Józef Władysław|, hrabia Badeni herbu Bończa 

(ur. Zółkiew 21 I 1873, zm. Wiedeń 11 XI 

1916), syn Kazimierza Feliksa, hrabiego Badeniego, 

namiestnika Galicji, a w latach 1895–97 premiera 

Austro-Węgier, i poślubionej mu Marii Apolonii, 

córki Ludwika Skrzyńskiego herbu Zaręba. Z małżeństwa 

tego przyszedł na świat syn: 

1 Kazimierz Stanisław, dominikanin pod imieniem 

o. Joachima (ur. 1912, zm. 2010). 

W 1949 r. Alicja otrzymała tytuł księżnej von Altenburg. 

Zmarła 26 XI 1985 r. w Saltsjöbaden pod 

Sztokholmem i została pochowana u boku drugiego 

męża na Cmentarzu Północnym (Norra Kyrkogarden) 

w Sztokholmie. 

Ich dzieciom {(a)–(d)}, wykluczonym z sukcesji, 

przysługuje tytuł książąt von Altenburg 

(predykat Najjaśniejsza Wysokość): 

(a) Karol Stefan |Maksymilian Ferdynand Narcyz Maria|. 

Urodził się 29 X 1921 r. w Balicach, a 18 IX 1952 r. 

w Genewie poślubił Marię Ludwikę af Petersens (ur. 

Sztokholm 4 XI 1910, zm. Östervik pod Sztokholmem 

27 V 1998), i ma z nią dwoje dzieci. 

(b) Maria Krystyna |Immakulata Elżbieta Renata Alicja 

Gabriela|. Urodziła się na zamku w Żywcu 8 XII 

1923 r., gdzie również umarła 2 X 2012 r. Została 

pochowana u boku dziadków i zmarłego w dzieciństwie 

brata Olbrachta w kaplicy grobowej Habsburgów 

w katedrze pw. Narodzenia NMP w Żywcu. 

(c) Karol Albrecht (Olbracht) |Maksymilian Leon Maria 

Dominik| Na świat przyszedł 4 VIII 1926 na zamku 

w Żywcu, gdzie także zmarł na dyfteryt 19 XII 

1928 r. Został pochowany w kaplicy rodzinnej 

Habsburgów w kościele parafialnym (obecnej katedrze) 

pw. Narodzenia NMP w Żywcu. 

(d) Renata |Maria Teresa Alicja Elżbieta|. Urodziła się 

13 IV 1931 r. na zamku w Żywcu, a 26 VI 1957 r. 

w kościele św. Eugenii w Sztokholmie poślubiła 

Edwarda (Eduardo) de Zulueta y Dato, dyplomatę (ur. 

Paryż 4 XII 1923) i ma z nim potomstwo. 

397


(iv) Mechtylda |Maria Krystyna Leona Teresa Róża Nikosia| 

Urodziła się 11 X 1891 r. w Pola (Włochy). Jej 

mężem został (był to, podobnie jak małżeństwa jej 

sióstr oraz braci, związek morganatyczny, po zawarciu 

którego utraciła tytuły i prawa dynastyczne) 

11 I 1913 r. w Żywcu |Aleksander| Olgierd |Jan 

Paweł Antoni|, książę Czartoryski herbu Pogoń 

Litewska (ur. Sielec 25 X 1888, zm. Rio de Janeiro 

6 II 1977), syn Zdzisława |Aleksandra Tytusa|, 

księcia Czartoryskiego, oraz jego żony Marii, córki 

Aleksandra Zaleskiego herbu Prawdzic. Dochowali 

się czworga dzieci: 

1 Konstanty |Stefan Aleksander Adam Gracjan| 

(ur. 1913, zm. 1989); w 1941 r. poślubił Karolinę 

(ur. 1917, zm. 1994), córkę Henryka, hrabiego 

Plater-Zyberk, z którą miał potomstwo. 

2 Cecylia |Teresa Immakulata Ilona Felicyta Elżbieta 

Helena| (ur. 1915, zm. 2011); w 1947 r. 

poślubiła Jerzego Marię Rostworowskiego, artystę 

malarza (ur. 1911, zm. 1986), i miała z nim 

potomstwo. 

3 Izabela |Maria Karolina Zuzanna Róża Marcelina 

Cypriana Dezyderia Felicja Mechtylda| (ur. 

1917); w 1942 r. poślubiła Rafała Ignacego, 

hrabiego Bnińskiego (ur. 1918, zginął z rąk niemieckiego 

okupanta 1943), z którym miała potomstwo. 

4 Aleksander |Krystyn Antoni Józef| (ur. 1919, 

zm. 2007). 

Mechtylda zmarła 6 II 1966 r. w Rio de Janeiro 

(Brazylia) i została pochowana na cmentarzu Recoleto 

tamże. 

(v) Leon Karol |Maria Cyryl Metody| 

Urodził się 5 IX 1893 r. w Pola (Włochy). Był oficerem 

armii austro-węgierskiej, podczas I wojny 

służył w kawalerii w stopniu rotmistrza (Rittmeister). 

Po zakończeniu wojny i upadku monarchii 

naddunajskiej przyjął obywatelstwo polskie (1919) 

jako Leon Karol Habsburg-Lotaryński. Kontynuwał 

karierę wojskową w armii polskiej, gdzie dosłużył 

398


się stopnia porucznika i otrzymał dowództwo 

17. pułku ułanów, stacjonującego w Lesznie. Brał 

udział w wojnie polsko-ukraińskiej (1918–19) oraz 

polsko-bolszewickiej (1919–21), za co został w r. 

1925 odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. 

W 1922 r., w związku z zawarciem morganatycznego 

małżeństwa, zrzekł się wszystkich tytułów 

i godności przysługujących mu z racji urodzenia, 

po czym przyjął tytuł hrabiego von Habsburg. Po 

śmierci ojca odziedziczył w 1933 r. dobra bestwińskie 

na Górnym Śląsku. Zmarł na gruźlicę 28 IV 

1939 r. w Bestwinie i został pochowany na tamtejszym 

cmentarzu. 

Żoną Leona Karola została 4 X 1922 r. w katedrze 

św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu (związek 

morganatyczny): 

Maria Klotylda |Anna Józefa Klaudyna Kolumba Fidelia| 

Była ona córką Karola von Thuillières, hrabiego 

von Montjoye-Vaufrey et de la Roche, oraz jego 

żony Ireny, córki Maurycego, hrabiego O’Donnel 

of Tyrconnell. Urodziła się 6 XI 1893 r. w Wiedniu, 

gdzie także zmarła 7 XII 1978 r. 

Dzieciom {(a)–(e)}, wykluczonym z sukcesji, 

przysługuje tytuł hrabiów von Habsburg: 

(a) Maria Dezyderata |Teresa Fidelia Irena|.Urodziła się 3 

VIII 1922 r. w Lesznie koło Poznania. Jej mężem 

został zaślubiony w ceremonii cywilnej 22 VII 

1947 r. w Wiedniu i podczas ceremonii kościelnej 

6 IX 1947 r. tamże Wolfgang |Maria Benedykt Karol 

Edmund Ignacy|, hrabia von Hartig (ur. Melk 13 VIII 

1922, zm. Wiedeń 20 I 1995), z którym miała potomstwo; 

rozwiedli się 5 VI 1965 r. Maria Dezyderata 

zmarła 6 X 1988 r. w Wiedniu. 

(b) Mechtylda |Maria Irena Fidelia|. Urodziła się 14 VIII 

1924 r. w podpoznańskim Lesznie, a 29 IV 1948 r. 

w Wiedniu wyszła za mąż za Manfreda |Rambalda 

Wacława Antoniego Marię|, hrabiego i markiza Piatti 

(ur. zamek Loosdorf 22 VII 1924), z którym miała 

potomstwo. Zmarła 18 II 2000 r. w Wiedniu. 

(c) Elżbieta |Irena Maria Fidelia|. Na świat przyszła 13 

III 1927 r. w Wiedniu. 

399


(d) Leon |Stefan Maria Karol Wolfgang Rudolf Fidelis|. 

Urodził się 12 VI 1928 r. na zamku w Żywcu. Jego 

pierwszą żoną została 31 III 1962 r. w Wiedniu 

Gabriela (Gaby) (ur. Warnsdorf 15 VI 1935, zm. Monachium 

20 X 1975), córka Juliusza Kunerta, z którą 

miał potomstwo; rozwiedli się w 1961 r. Drugą 

żoną Leona Stefana została 21 X 1973 r. w Salzburgu 

Heidi (ur. Salzburg 16 X 1942), córka Herberta 

Aignera, z którą ma dalsze dzieci. 

(e) Hugo |Karol Maria Leon Fidelis|. Urodził się 27 IX 

1930 r. na zamku w Żywcu. 23 IX 1972 r. w Wiedniu 

poślubił Eleonorę (ur. Wiedeń 10 XII 1943), córkę 

Gotfryda Kirsten; nie mieli dzieci. Hugo zmarł 

26 X 1981 r. w Wiedniu. 

(vi) Wilhelm|Franciszek Józef Karol| 

Urodził się 10 XI 1895 r. w Pola (Włochy). Jak 

wszyscy mężczyźni w rodzinie był oficerem armii 

austro-węgierskiej; od 1915 r. dowodził w randze 

porucznika 13. pułkiem ułanów, a w 1918 r. mianowano 

go pułkownikiem oraz dowódcą Legionu 

Ukraińskich Strzelców Siczowych. Od tego czasu 

zaczął używać ukraińskiego imienia Wasyl, zaś 

dzięki demonstracyjnemu noszeniu pod mundurem 

ludowej koszuli wyszywanej ukraińskim haftem 

zyskał przydomek „Wasyla Wyszywanego”. 

W początku lat 20. ubiegłego wieku był pretendentem 

do tronu ukraińskiego, popieranym przez 

Ukraińską Partię Ludową Mykoły Czudinowa, rozłamową 

grupę „chliborobów-państwowców” Wiktora 

Andrijewskiego, oraz emigracyjny ruch Ukraińskiego 

Wolnego Kozactwa. Za współpracę oraz 

za poparcie dążeń propaństwowych Ukraińców 

zastał wydziedziczony przez ojca. 26 VIII lub 22 

IX 1947 r. w Wiedniu został aresztowany przez 

GRU, wywieziony wgłąb ZSRR i skazany na 25 lat 

więzienia. Zmarł na gruźlicę (zamordowany?) 18 

VIII 1948 r. w kijowskim łagrze. Bezżenny. 

(e) Eugeniusz |Ferdynand Pius Bernard Feliks Maria| 

Urodził się 21 V 1863 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) 

na Morawach. Zgodnie z tradycją rodzinną od 

młodości był sposobiony do służby wojskowej. 27 X 

400


1877 r. uzyskał awans na dowódcę cesarskiego regimentu 

strzelców tyrolskich. W 1884 r. wstąpił do Zakonu 

Krzyżackiego. Po odbyciu nowicjatu 11 I 1887 r. 

został pasowany na rycerza zakonnego i wybrany 

koadiutorem wielkiego mistrza, arcyksięcia Wilhelma 

(zob. s. 402). W 1891 r. otrzymał przeniesienie do regimentu 

husarów kumanieckich wraz z awansem na pułkownika 

(Oberst). 19 XI 1894 r. został wybrany wielkim 

i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego. 

W 1900 r. mianowano go komendantem XIV. Korpusu 

Armii Austro-Węgier, a 27 IV 1901 r. uzyskał awans 

na generała kawalerii wraz ze stanowiskiem naczelnego 

komendanta obrony krajowej Tyrolu. 23 XI 1916 r. 

został mianowany feldmarszałkiem (Feldmarschall). Po 

upadku monarchii w 1918 r. otrzymał dymisję z armii, 

a w 1923 r. zrzekł się godności wielkiego mistrza. 

Zmarł 30 XII 1954 r. w sanatorium w Meranie wskutek 

komplikacji po zapaleniu płuc. Został pochowany 

w katedrze św. Jakuba w Innsbrucku. 

(f) Maria Eleonora 

Urodziła się 19 XI 1864 r. w Groß Seelowitz (Židlochovice) 

na Morawach, gdzie zmarła 9 XII tego samego 

roku. Została pochowana w krypcie Ferdynanda 



(iv) Fryderyk |Ferdynand Leopold| 

Urodził się 14 V 1821 r. w Wiedniu. Podobnie jak wszyscy 

mężczyźni z jego rodziny poświęcił się służbie wojskowej; 

służył w cesarskiej marynarce. W 1844 r. otrzymał awans 

do stopnia wiceadmirała (Vize-Admiral) oraz naczelne dowództwo 

floty austriackiej. Zmarł na żółtaczkę 5 X 1847 r. 

w Wiedniu, skąd zwłoki przewieziono do Wenecji i złożono 

w kościele św. Jana. Nie założył rodziny. 

(v) Rudolf Franciszek 

Urodził się w Wiedniu 25 IX 1822 r., gdzie zmarł już 11 X 

tego roku. Został pochowany w Nowej Krypcie (Neue 

Gruft) w cesarskiej nekropolii Habsburgów w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, zaś jego 

serce umieszczono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie 

kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów. 

401


(vi) Maria Karolina |Ludwika Krystyna| 

Żona arcyksięcia Rajnera Młodszego (dalsze szczegóły zob. 

s. 419). 

(vii) Wilhelm |Franciszek Karol| 

Urodził się 21 IV 1827 r. w Wiedniu. W 1845 r. wstąpił do 

Zakonu Krzyżackiego i po odbyciu nowicjatu w 1846 r. 

przyjął śluby zakonne. W tym samym roku został koadiutorem 

wielkiego mistrza, arcyksięcia Maksymiliana Józefa (zob. 

s. 364 w biogr. Marii Teresy). Jednocześnie od młodości 

był sposobiony do kariery wojskowej. W 1846 r. został pułkownikiem 

(Oberst) piechoty, a 29 IV 1847 r. awansował na 

generała-majora (Generalmajor). 20 X 1860 r. został dowódcą 

artylerii armii Lombardo-Wenecji, a w dwa lata później 

namiestnikiem Moguncji. Po śmierci arcyksięcia Maksymiliana 

Józefa w 1863 r. został wielkim i niemieckim mistrzem 

Zakonu Krzyżackiego. 4 I 1867 r. uzyskał wysoką 

rangę feldcechmistrza(Feldzeugmeister) oraz naczelne dowództwo 

obrony kraju. 29 IV 1894 r. podczas jazdy konnej 

doznał ataku apopleksji; ranny w głowę, zmarł tego samego 

dnia w pałacu w Weikersdorfie pod Wiedniem. Spoczął 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów. 

6 Aleksander Leopold |Jan Józef| 

Urodził się 14 VIII 1772 r. w Poggio Imperiale nieopodal Foggi. 

W 1784 r. został mianowany dowódcą 2. regimentu husarów 

siedmiogrodzkich w randze pułkownika. Po objęciu przez ojca 

tronu cesarskiego w 1790 r. wraz z całą rodziną przeniósł się do 

stolicy imperium Habsburgów w Wiedniu, a 12 XI tego roku 

objął z nominacji Leopolda II urząd generalnego namiestnika 

Królestwa Węgier. Zginął podczas pożaru 12 VII 1795 r. w zamku 

Laxenburg pod Wiedniem i został pochowany w krypcie 

Franciszkańskiej (Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów 

w Wiedniu. Serce arcyksięcia spoczęło w Krypcie Serc 

(Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie wiedeńskiego kościoła 

augustianów, a organy wewnętrzne złożono w krypcie książęcej 


Nie był żonaty i nie pozostawił potomstwa. 

7 Albrecht |Jan Józef| 

Urodził się 19 XII 1773 r. we Florencji, gdzie zmarł 22 VII 1774 r. 

Został pochowany w kaplicy Lotaryńczyków w kościele św. Wawrzyńca 

(San Lorenzo) we Florencji. 

402


8 Maksymilian |Jan Józef| 

Urodził się 23 XII 1774 r. we Florencji i tam również zmarł 9 

lub 10 III 1778 r. Został pochowany w kaplicy Lotaryńczyków 


9 Józef |Antoni Jan Baptysta| 

Urodził się 9 III 1776 r. we Florencji. Od 1790 r. wraz z całą 

rodziną zamieszkał w Wiedniu, gdzie jego ojciec objął tron cesarski. 

Wraz ze śmiercią starszego brata Aleksandra Leopolda 

w 1795 r. przejął jego obowiązki jako generalny namiestnik Węgier, 

a 12 XI tego roku został przez stany węgierskie wybrany 

palatynem Węgier, którą to elekcję zatwierdził następnie cesarz 

Franciszek I. Od 1795 r. był także dowódcą 2. regimentu husarów 

siedmiogrodzkich w stopniu pułkownika – również i tę godność 

przejął po bracie. Uwieńczeniem kariery wojskowej Józefa 

był awans na generała-feldmarszałka (General Feldmarschall) 

armii austriackiej. Zmarł 13 I 1847 r. na zamku w Budzie i został 

pochowany we wzniesionej na swoje polecenie krypcie Palatyńskiej 

w podziemiach zamku budzińskiego. 

Pierwszą żoną Józefa została 30 X 1799 r. w pałacu w Gatczynie 

pod Sankt Petersburgiem: 

Aleksandra 

Była ona córką Pawła I, cesarza Rosji z dynastii Holstein-Gottorp-Romanow, 

i jego drugiej żony Zofii |Doroty Augusty Ludwiki| 

(Marii Fiodorowny), córki Fryderyka II Eugeniusza, księcia 

Wirtembergii (której młodsza siostra Elżbieta była pierwszą 

żoną cesarza Austrii Franciszka I). Urodziła się 9 VIII 1783 r. 

w pałacu w Carskim Siole (obecnie Puszkino) nieopodal Sankt 

Petersburga. Zmarła w połogu 16 III 1801 r. na zamku w Budzie 

i została pochowana w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamkowych, 

stanowiącej odtąd nekropolię węgierskiej linii dynastii. 

LINIA WĘGIERSKA 

Córka Józefa i Aleksandry: 

(i) Aleksandryna 

Urodziła się i zmarła 8 III 1801 r. na zamku w Budzie i została 

pochowana w krypcie Palatyńskiej tamże. 

Drugą żoną Józefa została 9 VIII 1815 r. w Schaumburgu: 

Hermina |Amalia Maria| 

Jej ojcem był Wiktor II |Karol Fryderyk|, książę Anhaltu na 

Bernburgu-Schaumburgu-Hoym z dynastii askańskiej, matką zaś 

Amalia |Szarlotta Wilhelmina|, córka Karola Chrystiana, księcia 

403


Nassau na Weilburgu. Urodzona 2 XII 1797 r. w Hoym, zmarła 

dając życie bliźniakom 14 IX 1817 r. na zamku w Budzie i spoczęła 

w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamkowych 

LINIA WĘGIERSKA cd. 

Dzieci Józefa i Herminy {(i)–(ii)}: 

(i) Hermina |Amalia Maria| 

Urodziła się 14 IX 1817 r. na zamku w Budzie jako starsza 

z bliźniąt. W 1835 r. została przełożoną żeńskiej fundacji 

klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia 

(Damenstift) przy zamku praskim. Zmarła 13 II 1842 r. 

w Wiedniu. Jej ciało sprowadzono do Budy, gdzie spoczęło 

w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego. 

(ii) Stefan |Franciszek| Wiktor 

Urodził się 14 IX 1817 r. na zamku w Budzie jako bliźniak 

Herminy. W grudniu 1843 r. otrzymał awans do rangi feldmarszałka-lejtnanta 

(Feldmarschalleutnant) armii austriackiej, 

a na początku 1844 r. został mianowany cywilnym gubernatorem 

Czech. Po śmierci ojca 10 X 1847 r. otrzymał nominację 

na urząd palatyna Węgier, a 11 XI tego roku został na 

tym urzędzie zatwierdzony przez cesarza oraz stany węgierskie. 

Po Wiośnie Ludów wyjechał do Austrii, 25 IX 1848 r. 

w Wiedniu zrzekł się godności palatyna, po czym opuścił 

ziemie monarchii naddunajskiej. Zmarł bezpotomnie 19 II 

1867 r. na emigracji w Mentone nieopodal Nicei (Francja). 

Jego szczątki sprowadzono do Budy i złożono w krypcie 

Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego. Nie założył 

rodziny. 

Trzecią żoną Józefa (zob. s. 403) została poślubiona 24 VIII 

1819 r. w Kirchheim unter Teck: 

Maria Dorota |Ludwika Wilhelmina Karolina| 

Była ona córką Ludwika |Fryderyka Aleksandra|, księcia wirtemberskiego 

z linii królewskiej, i jego drugiej żony Henryki, córki 

Karola Chrystiana, księcia Nassau na Weilburgu. Urodziła się 1 

XI 1797 r. w Karlsruhe, a zmarła 30 III 1855 r. na zamku w Budzie 

i spoczęła w krypcie Palatyńskiej w podziemiach zamku. 

LINIA WĘGIERSKA cd. 

Potomstwo Józefa i Marii Doroty {(i)–(v)}: 

(i) Franciszka |Maria Elżbieta| 

Urodzona 31 VII, zmarła 23 VIII 1820 r. na zamku w Budzie 

i została pochowana w krypcie Palatyńskiej tamże. 

404


(ii) Aleksander |Leopold Ferdynand| 

Urodził się 6 VI 1825 r. na zamku w Budzie, gdzie również 

zmarł 12 XI 1837 r. Został pochowany w krypcie Palatyńskiej 

w podziemiach zamku królewskiego w Budzie (obecnie 

Budapeszt). 

(iii) Elżbieta |Franciszka Maria| 

Żona arcyksięcia Ferdynanda z linii modeńskiej (zob. s. 362 

w biogr. cesarza Franciszka I Lotaryńskiego), a następnie 

arcyksięcia Karola Ferdynanda z linii cieszyńsko-żywieckiej 

(dalsze szczegóły zob. s. 385). 

(iv) Józef |Karol Ludwik| 

Urodził się 2 III 1833 r. w Preszburgu (obecnie Bratysława). 

Karierę wojskową w armii austriackiej rozpoczął ze 

stopniem pułkownika regimentu dragonów wielkiego księcia 

toskańskiego Ferdynanda IV. W 1860 r. został podniesiony 

do stopnia generała-majora (Generalmajor), a 19 X 

1874 r. uzyskał awans na generała kawalerii. Zmarł 13 VI 

1905 r. w Fiume (obecnie Rijeka). Jego zwłoki przewieziono 

na Węgry i pochowano w mauzoleum rodzinnym w krypcie 

Palatyńskiej w podziemiach zamku królewskiego w Budapeszcie 

(dawnej Budzie). 

Józef poślubił 12 V 1864 r. w Koburgu: 

|Marię Adelajdę Amalię| Klotyldę 

Była ona córką Augusta |Ludwika Wiktora|, księcia saskokoburskiego 

na Gotha (Sachsen-Coburg-Gotha), potomka 

ernestyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Marii Klementyny 

|Leopoldyny Klotyldy|, córki Ludwika Filipa I, 

króla Francuzów. Urodziła się 8 VII 1846 r. w Neuilly-sur- 

Seine (Francja), a zmarła 3 VI 1927 r. w Alcsút (Węgry). 

Została pochowana u boku męża w krypcie Palatyńskiej 

w podziemiach zamku w Budapeszcie. 

Potomstwo {(a)–(g)}: 

(a) Elżbieta |Klementyna Klotylda Maria Amalia| 

Urodziła się 18 III 1865 r. w Alcsút (Węgry), gdzie 

zmarła 7 I 1866 r. Została pochowana w krypcie Palatyńskiej 

w podziemiach zamku budzińskiego. 

(b) Maria Dorota |Amalia| 

Urodziła się 14 VI 1867 r. w Alcsút (Węgry), a 5 XI 

1896 r. w Wiedniu poślubiła |Ludwika| Filipa |Roberta|, 

księcia Orleanu (ur. Twickenhan, Wielka Brytania 6 II 

405


1869, zm. Palermo, Sycylia 28 III 1926), syna |Ludwika| 

Filipa |Alberta|, hrabiego Paryża z orleańskiej 

linii dynastii Burbonów, oraz jego żony Marii Izabeli 

|Franciszki de Asis Antonii Ludwiki Ferdynandy Krystyny 

Amelii Filipy Adelajdy Józefy, Heleny Henryki 

Karoliny Justyny Rufiny Gaspariny Melchiory Baltazary 

Matei|, infantki hiszpańskiej, córki Antoniego |Marii 

Filipa Ludwika|, także księcia z linii orleańskiej, księcia 

de Montpensier, kreowanego infantem hiszpańskim; 

małżeństwo to pozostało bezdzietne. Maria Dorota 

zmarła 6 IV 1932 r. w Alscút na Węgrzech i została 

pochowana u boku rodziców w krypcie Palatyńskiej 

w podziemiach zamku budapeszteńskiego. 

(c) Małgorzata |Klementyna Maria| 

Na świat przyszła 6 VII 1870 r. w Alcsút (Węgry). Jej 

mężem został 15 VII 1890 r. w Budapeszcie Albert 

(Albrecht) |Józef Maksymilian Lamoral|, 7. książę von 

Thurn und Taxis od 1871 r. (ur. Regensburg (Ratyzbona) 

8 V 1867, zm. tamże 22 I 1952), syn Maksymiliana 

|Antoniego Lamorala|, księcia-następcy von 

Thurn und Taxis, i zaślubionej mu Heleny |Karoliny 

Teresy|, córki Maksymiliana Józefa, księcia w Bawarii 

(starszej siostry cesarzowej Elżbiety, żony Franciszka 

Józefa I). Miała z nim następujące potomstwo: 

1 Franciszek Józef |Maksymilian Maria Antoniusz 

Ignacjusz|, 8. książę von Thurn und Taxis (ur. 1893, 

zm. 1971); w 1920 r. poślubił Izabelę (Elżbietę) 

|Marię Albertę Józefę Michalinę Gabrielę Rafaelę 

Franciszkę de Paula e de Assis Teresę Adelajdę Eulalię 

Zofię Karolinę| (ur. 1894, zm. 1970), córkę 

Michała |Marii Karola Egidiusza Konstantyna Gabriela 

Rafaela Gonzagi Franciszka de Paula e de 

Assis Januarego|, infanta portugalskiego, księcia 

Bragança, z którą miał potomstwo. 

2 Józef Albert (ur. i zm. 1895). 

3 Karol August |Józef Maria Maksymilian Lamoral 

Antoniusz Ignacjusz Benedykt Walenty|, 9. książę 

von Thurn und Taxis (ur. 1898, zm. 1982); jego 

żoną została poślubiona w 1921 r. Maria Anna 

|Rafaela Michalina Gabriela Lorencja| (ur. 1899, 

406


zm. 1971), młodsza siostra Izabeli – żony jego starszego 

brata, Franciszka Józefa, 8. księcia von Thurn 

und Taxis (zob. s. 406), z którą miał potomstwo. 

4 Ludwik Filip |Maria Fryderyk Józef Maksymilian 

Antoniusz Ignacjusz Lamoral (ur. 1901, zm. 1933); 

w 1922 r. ożenił się z Elżbietą |Marią Wilhelminą| 

(ur. 1901, zm. 1950), córka Wilhelma IV |Aleksandra|, 

wielkiego księcia Luksemburga, z którą miał 

on potomstwo. 

5 Maks Emanuel |Maria Zygfryd Józef Antoniusz 

Ignacjusz Lamoral| (ur. 1902, zm. 1994). 

6 Elżbieta Helena |Maria Waleria Franciszka Maksymiliana 

Antonia| (ur. 1903, zm. 1976); w 1923 r. 

poślubiła Fryderyka Chrystiana |Alberta Leopolda 

Anno Sylwestra Makariusza|, margrabiego Miśni 

(ur. 1893, zm. 1968), i miała z nim potomstwo. 

7 Rafael Rajner |Karol Maria Józef Antoniusz Ignacjusz 

Hubert Lamoral| (ur. 1906, zm. 1993); w r. 

1932 poślubił Małgorzatę |Szarlottę Klementynę 

Marię Aleksandrę Melanię| (ur. 1913, zm. 1997), 

córkę swojego dalszego kuzyna Maksymiliana |Teodora 

Egona Lamorala|, księcia von Thurn und 

Taxis, i miał z nią potomstwo. 

8 Filip Ernest |Maria Adalbert Józef Maksymilian 

Antoniusz Ignacjusz Stanisław Lamoral (ur. 1908, 

zm. 1964); jego żoną została w 1929 r. daleka kuzynka 

Eulalia |Maria Antonia Eleonora| (ur. 1908, 

zm. 1993), córka Fryderyka Lamorala |Józefa Marii 

Antoniego|, księcia von Thurn und Taxis, z którą 

miał on potomstwo. 

Małgtorzata zmarła 2 V 1955 r. w Regensburgu (Ratyzbonie) 

i została pochowana u boku męża w kaplicy 

grobowej w kościele św. Emmerana tamże. 

(d) Józef August |Wiktor Klemens Maria| 

Urodził się 9 VIII 1872 r. w Alcsút (Węgry). Poświęcił 

się karierze wojskowej. W 1894 r. otrzymał dowództwo 

6. pułku dragonów wraz ze stopniem rotmistrza 

(Rittmeister). 1 V 1902 r. został awansowany na majora 

i uzyskał dowództwo 1. pułku husarów, a 1 V 1905 r. 

otrzymał awans do stopnia pułkownika (Oberst). 1 XI 

407


1908 r. został generałem-majorem (Generalmajor), a 1 

V 1911 r. feldmarszałkiem-lejtnantem (Feldmarschalleutnant). 

Po wybuchu I wojny światowej został awansowany 

na generała kawalerii, a 1 XI 1916 r. na generała-pułkownika 

(Generaloberst). 24 X 1918 r. cesarz 

Karol I mianował go feldmarszałkiem (Feldmarschall), 

a 27 X tego roku uczynił regentem Węgier, jednak już 

23 VIII następnego roku arcyksiążę abdykował na 

rzecz generała Miklosa Horthy’ego. Zmarł jako ostatni 

feldmarszałek austriacki 6 VII 1962 r. w Rain nieopodal 

Straubing. Został pochowany w grobowcu rodzinnym 

na cmentarzu w Feldafing nad jeziorem Sternberg 

(Bawaria). 

Żoną Józefa Augusta została 15 XI 1893 r. w kościele 

dworskim Wszystkich Świętych w Monachium: 

Augusta |Maria Ludwika| 

Była ona córką Leopolda |Maksymiliana Józefa Marii 

Arnulfa|, księcia bawarskiego z dynastii Wittelsbachów 

– syna arcyksiężniczki austriackiej Augusty Ferdynandy 

z linii toskańskiej (zob. s. 374) – i jego żony 

arcyksiężniczki Gizeli, córki Franciszka Józefa I (zob. 

s. 447 w jego biogr.). Urodziła się 28 IV 1875 r. w Monachium, 

a zmarła 23 VI 1964 r. w Regensburgu (Ratyzbonie). 

Została pochowana u boku małżonka oraz 

dwóch starszych synów w grobowcu rodzinnym Habsburgów 

na cmentarzu w Feldafing nad jeziorem Sternberg 

(Bawaria). 

Potomstwo {(i)–(vi)}: 

(i) Józef Franciszek |Leopold Antoni Ignacy Maria| 

Urodził się 28 III 1895 r. w Brnie. 1 XII 1916 r. 

został mianowany podporucznikiem armii austrowęgierskiej 

i otrzymał dowództwo 7. pułku husarów, 

a 21 II 1918 r. został awansowany do stopnia 

rotmistrza (Rittmeister). Od 1927 r. zasiadał 

w parlamencie węgierskim, lecz po zajęciu kraju 

przez Armię Czerwoną w 1944 r. wyjechał na zachód. 

Zmarł 25 IX 1957 r. w Carcavelos (Portugalia). 

Jego zwłoki sprowadzono do Niemiec i pochowano 

w grobowcu rodzinnym na cmentarzu 

w Feldafing nad jeziorem Sternberg (Bawaria). 

408


Żoną Józefa Franciszka została poślubiona 4 X 

1924 r. w zamku Sybillenort (obecnie Szczodre) 

na Dolnym Śląsku: 

Anna |Monika Pia| 

Była córką Fryderyka Augusta III |Jana Ludwika 

Karola Gustawa Grzegorza Filipa|, króla Saksonii, 

potomka albertyńskiej linii dynastii Wettynów, 

i jego żony Ludwiki Antonii |Marii Teresy Józefy 

Joanny Leopoldy Karoliny Ferdynandy Alicji 

Erentrudy Stefanii|, córki Ferdynanda IV, arcyksięcia 

austriackiego, tytularnego wielkiego księcia 

Toskanii (zob. s. 375). Urodziła się 4 V 1903 r. 

w Lindau, a zmarła 8 II 1976 r. w Monachium 

i została pochowana obok męża w grobowcu rodzinnym 

na cmentarzu w Feldafing (Bawaria). 

Potomstwo {(a)–(h)}: 

(a) Małgorzata (Margit). Urodzona 17 VIII 1925 r. 

w Budapeszcie, 17 VIII 1943 r. w Tihany 

(Wegry) poślubiła Aleksandra Cecha (Czecha), 

który poprzez adopcję otrzymał nazwisko 

Erba Odescalchi oraz (w 1943 r.) tytuł księcia 

di Monteleone (ur. Budapeszt 23 III 1914, 

zm. Sztokholm 30 VI 2008) i miała z nim 

potomstwo; rozwiedli się w 1974 r. Zmarła 

3 V 1979 r. w Sztokholmie i została pochowana 

na tamtejszym cmentarzu Haga. 

(b) Helena (Ilona). Urodziła się 20 IV 1927 r. 

w Budapeszcie. 20 II 1946 r. w Sigmaringen 

zawarła ślub cywilny i tam również 30 IV 

tego roku zawarła ślub kościelny z Jerzym 

Aleksandrem |Andrzejem Karolem Michałem Piotrem 

Filipem Ignacym Marią|, księciem meklemburskim 

(ur. Nicea 27 VIII 1921, zm. Mirow 

26 I 1996), synem Jerzego Aleksandra |Michała 

Fryderyka Wilhelma Alberta Teodora 

Franciszka|, księcia meklemburskiego z linii 

na Strelitz; mieli liczne dzieci; rozwiedli się 

w 1974 r. Helena (Ilona) zmarła we Freiburgu 

12 I 2011 r. i została pochowana na cmentarzu 

w Ruhpolding (Bawaria). 

409


(c) Anna |Teresa Gabriela|. Urodziła się 19 IV 

1928 r. w Budapeszcie, a zmarła niezamężnie 

28 XI 1984 r. w Rottweil. 

(d) Józef Arpad |Benedykt Ferdynand Franciszek 

Maria Gabriel|. Na świat przyszedł 8 II 1933 r. 

w Budapeszcie. Dyplomata. 25 VIII 1956 r. 

w Bronnbach poślubił w ceremonii cywilnej, 

a 12 IX tego roku w Bronnbach odbył się 

jego ślub cywilny z Marią |Alojzą Józefiną Konsolatą 

Immakulatą Benedyktą Teresą Antonią Joanną 

Karlą Konradą Leonardą| (ur. Monachium 6 

XI 1935), córką Karola |Fryderyka Franciszka 

Ksawerego Józefa Alojzego Antoniego 

Ignacego Expeditusa Marii Scholastyki|, 8. 

księcia zu Löwenstein-Wertheim-Rosenberg. 

Mają ośmioro dzieci. 

(e) Stefan |Dominik Antoni Humbert|. Urodził się 

1 VII 1934 r. w Budapeszcie, a 15 V 1971 r. 

w Birnau zawarł morganatyczny związek małżeński 

z Marią (ur. Klein-Uretschlag, Czechy 

27 IV 1942), córką Gustawa Anderla, z którą 

ma dwoje dzieci (przysługuje im tytuł hrabiów 

von Habsburg). 

(f) Maria |Kinga Beatrycze|. Urodziła się 27 VIII 

1938 r. w Budapeszcie. 15 VII 1959 r. w Regensburgu 

(Ratyzbonie) poślubiła Ernesta 

(Ernö) Kiss (ur. Könlo 12 VII 1922), z którym 

miała potomstwo; rozwiedli się 11 I 1974 r. 

Drugim mężem Marii został 30 III 1988 r. 

w Monachium Joachim Krist, doktor medycyny 

(ur. Świętochowice 3 IV 1919, zm. Monachium 

15 I 2005). 

(g) Géza |Władysław Euzebiusz Gerhard Rafał 

Maria|. Urodził się 14 XI 1940 r. w Budapeszcie. 

Pierwszą jego żoną (morganatyczną) 

została 7 VII 1965 r. we Freiburgu Monika 

(ur. Frankfurt nad Menem 1 XII 1939), córka 

Waltera Deckera, z którą miał potomstwo, 

któremu przysługuje tytuł hrabiów von 

Habsburg; małżeństwo to zakończyło się 

410


rozwodem orzeczonym w 1991 r. 4 I 1992 r. 

w Nowym Jorku miał miejsce jego ślub cywilny, 

a 1 II tego roku odbył się ślub kościelny 

z Elżbietą Janiną (ur. Chicago 13 VII 1966), 

córką Jana Kunstadtera. Jest to związek morganatyczny 

i pochodzi z niego córka (posługuje 

się tytułem hrabianki von Habsburg). 

(h) Michał |Koloman Pius Maciej Ludwik Emeryk 

Marcin|. Urodził się 5 V 1942 r. w Budapeszcie. 

4 III 1966 r. w Bronnbach miał miejsce 

jego ślub cywilny, a 14 IV tamże odbył się 

ślub kościelny z Krystyną |Marią Józefiną 

Alojzą Konsolatą Immakulatą Teresą Antonią 

Joanną Karlą Konradą Ritą| (ur. Würzburg 18 

IX 1940), córką Karola |Fryderyka Franciszka 

Ksawerego Józefa Alojzego Antoniego 

Ignacego Expeditusa Marii Scholastyki|, 8. 

księcia zu Löwenstein-Wertheim-Rosenberg. 

Mają troje dzieci. 

(ii) Gizela |Augusta Anna Maria| 

Urodziła się 5 VII 1897 r. w Kis-Tapolcsány (Węgry), 

a zmarła 30 III 1901 r. na zamku w Budapeszcie 

(wcześniej Buda). Spoczęła w krypcie Palatyńskiej 

w podziemiach zamkowych. 

(iii) Zofia |Klementyna Elżbieta Klotylda| 

Urodziła się 11 III 1899 r. w Volosca, obecnie 

części miasta Abazzia (Opatija) w Chorwacji. 

Zmarła niezamężnie 19 IV 1978 r. w Innsbrucku 

i spoczęła w grobowcu rodzinnym na cmentarzu 

w Feldafing nad jeziorem Sternberg (Bawaria). 

(iv) Władysław |Luitpold Józef Antoni Ignacy Benedykt 

Bernard Maria| 

Urodził się 3 I 1901 r. w Volosca (obecnie Opatija), 

a zmarł 29 VIII 1946 r. w szpitalu psychiatrycznym 

w Budapeszcie i został pochowany w grobowcu 

rodzinnym na cmentarzu w Feldafing (Bawaria). 

(v) Maciej |Józef Albert Antoni Ignacy Maria| 

Urodzony 26 VI 1904 r. na zamku w Budapeszcie, 

zmarł 7 X 1905 r. w Kis-Tapolcsány i spoczął 

w krypcie Palatyńskiej w budapeszteńskim zamku. 

411


(vi) Magdalena |Maria Rajneria| 

Na świat przyszła 6 IX 1909 r. w Kis-Tapolcsány 

(Węgry). Artysta malarz. Zmarła niezamężnie 11 

V 2000 r. w Monachium. 

(e) Władysław |Filip Maria Wincenty| 

Urodził się 16 VII 1875 r. w Alcsút (Węgry). Zginął 

w wypadku na polowaniu 6 IX 1895 r. w Budapeszcie 

i został pochowany w krypcie Palatyńskiej w podziemiach 

zamku budapeszteńskiego. 

(f) Elżbieta |Henryka Klotylda Maria Wiktoria| 

Urodziła się 9 III 1883 r. w Alcsút na Węgrzech, 

a zmarła niezamężnie 8 II 1958 r. w Regensburgu 

(Ratyzbonie). Została pochowana w grobowcu rodzinnym 

na cmentarzu w bawarskim Feldafing. 

(g) Klotylda |Maria Amalia Filomena Rajneria| 

Urodziła się 9 V 1884 r. w Fiume (obecnie Rijeka 

w Chorwacji), a zmarła niezamężnie 14 XII 1903 r. 

w Alcsút (Węgry). 

(v) Maria Henryka |Anna| 

Urodziła się 23 VIII 1836 r. na zamku w Budzie. Jej mężem 

został poślubiony per procura 10 VIII 1853 r. w kaplicy 

pałacu Schönbrunn pod Wiedniem i osobiście 22 VIII tego 

roku w katedrze śś. Michała i Guduli w Brukseli Leopold II 

|Ludwik Filip Maria Wiktor|, król Belgów od 1865 r., władca 

Wolnego Państwa Kongo w latach 1885–1908 (ur. Bruksela 

17 XII 1835, zm. zamek Laeken pod Brukselą 17 XII 

1909), syn Leopolda I |Jerzego Chrystiana Fryderyka|, króla 

Belgów z dynastii sasko-koburskiej (Sachsen-Coburg- 

Gotha), i jego drugiej żony Ludwiki (Luizy) |Marii Teresy 

Karoliny Elżbiety|, córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów. 

Dochowali się trojga dzieci: 

1 Ludwika |Maria Amelia| (ur. 1858, zm. 1924); w 1875 r. 

poślubiła |Ferdynanda| Filipa |Marię Augusta Rafaela|, 

księcia sasko-koburskiego (ur. 1844, zm. 1921), i miała 

z nim potomstwo; rozwiedli się w 1906 r. 

2 Leopold |Ferdynand Eliasz Wiktor Albert Maria|, książę 

Brabancji (ur. 1859, zm. 1869). 

3 Stefania, żona arcyksięcia Rudolfa, kronprinza Austro- 

Węgier (dalsze szczegóły zob. s. 449 w biogr. Franciszka 

Józefa I). 

412


4 Klementyna |Albertyna Maria Leopoldyna| (ur. 1872, 

zm. 1955); w 1910 r. poślubiła |Napoleona| Wiktora 

|Hieronima Fryderyka|, księcia Napoléon, Głowę Cesarskiego 

Domu Francji (ur. 1862, zm. 1926), i miała 


Maria Henryka zmarła na atak serca 19 IX 1902 r. w willi 

Marie Henriette na Avenue du Marteau (obecnie Avenue 

Reine Astrid) w Spa i została pochowana w kościele Notre 

Dame (Naszej Pani) w pałacu Laeken pod Brukselą. Po jej 

śmierci król Leopold II ożenił się w 1909 r. ze swoją długoletnią 

kochanką Blanką Zelią Józefiną Delacroix, baronową 

de Vaughan, z którą miał potomstwo. 

10 Maria Klementyna |Józefa Joanna Fidelisa| 

Urodziła się 24 IV 1777 r. w Poggio Imperiale nieopodal Foggii. 

W 1790 r. zamieszkała w Wiedniu, gdzie jej ojciec objął władzę. 

Jej mężem został poślubiony per procura 19 IX 1790 r. w kościele 

augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 25 VI 

1797 r. w Foggii Franciszek I |January Józef Ksawery Jan Baptysta|, 

król Obojga Sycylii od 1825 r. (ur. Neapol 19 VIII 1777, zm. 

tamże 8 XI 1830), syn króla Ferdynanda I (IV), potomka hiszpańskiej 

linii dynastii Burbonów, i arcyksiężniczki Marii Karoliny 

(zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). 

Z małżeństwa tego przyszło na świat dwoje dzieci: 

1 Maria Karolina |Ferdynanda Ludwika|, hrabina di Rony (ur. 

1798, zm. 1870); jej pierwszym mężem został w 1816 r. Karol 

Ferdynand, książę de Berry (ur. 1778, zmordowany 1820), 

z którym miała potomstwo. W 1831 r. zawarła morganatyczne 

małżeństwo z Hektorem Karolem, hrabią di Lucchesi Pali, 

4. księciem della Grazia (ur. 1806, zm. 1864), i miała z nim 

dalsze dzieci. 

2 Ferdynand Franciszek d’Assisi (ur. 1800, zm. 1801). 

Maria Klementyna zmarła w następstwie komplikacji poporodowych 

15 XI 1801 r. w Neapolu i została pochowana w kościele 

św. Klary, stanowiącym nekropolię neapolitańskiej rodziny królewskiej. 

Po jej śmierci król Franciszek I ożenił się powtórnie 

(1802) z Marią Izabelą, córką Karola IV, króla Hiszpanii, z którą 

dochował się licznego potomstwa. 

11 Antoni Wiktor |Józef Jan Baptysta| 

Urodził się 31 VIII 1779 r. w Poggio Imperiale nieopodal Foggii, 

a od 1790 r. mieszkał z rodziną w Wiedniu. Od młodości był 

413


przeznaczony do kariery wojskowej. W 1791 r. objął dowództwo 

regimentu po zmarłym hrabim Karoly, jednak już w 1801 r. porzucił 

wojsko, obierając stan duchowny. Nosił godność biskupa 

metropolity Kolonii i Münster (Monastyru), a w 1803 r. został 

koadiutorem wielkiego mistrza krzyżackiego – swojego starszego 

brata arcyksięcia Karola (zob. s. 379). Po jego rezygnacji 1 VII 

1804 r. został wielkim i niemieckim mistrzem Zakonu Krzyżackiego, 

a w sierpniu 1805 r. miało miejsce jego wprowadzenie na 

ten urząd. Arcyksiążę działał ponadto w Towarzystwie Rolniczym 

w Wiedniu, Towarzystwie Przyjaciół Muzyki jak również 

w Towarzystwie dla Ożywienia Ruchu Gospodarczego w Czechach. 

Zmarł 2 IV 1835 r. w Wiedniu i został pochowany 

w krypcie Toskańskiej w podziemiach kościoła kapucynów, zaś 

jego serce spoczęło w krypcie Herzgruft w obrębie kaplicy św. 

Jerzego w wiedeńskim kościele augustianów. 

12 Maria Amalia |Józefa Joanna Katarzyna Teresa| 

Urodziła się 15 X 1780 r. we Florencji, skąd w 1790 r. wraz 

z całą rodziną przeniosła się do stolicy cesarstwa w Wiedniu. 

Zmarła 25 XII 1798 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Została 

pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w kościele 

kapucynów w Wiedniu, jej serce złożono zgodnie z tradycją 

w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej 

do kościoła augustianów przy Hofburgu, a organy wewnętrzne 

spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 


13 Jan |Baptysta Józef Fabian Sebastian| 

Urodził się 20 I 1782 r. we Florencji. Od objęcia tronu cesarskiego 

przez ojca w 1790 r. mieszkał w stolicy monarchii naddunajskiej 

w Wiedniu. W 1800 r. został mianowany feldcechmistrzem 

(Feldzeugmeister) i otrzymał dowództwo jednego z korpusów 

armii cesarskiej, walczącej nad Dunajem podczas drugiej wojny 

koalicyjnej. Zrażony niepowodzeniami w 1801 r. przekazał to 

stanowisko starszemu bratu Karolowi i jeszcze w tym samym 

roku został generalnym dyrektorem inżynierii i fortyfikacji. 

W 1805 r. otrzymał urząd dyrektora Terezjańskiej Akademii 

Wojskowej, którą to godność dzierżył do 1849 r. Po wybuchu 

wojny z Francją dwukrotnie sprawował dowództwo Armii Italii 

(w 1805 i 1809 r.), nie osiągnął jednak sukcesów. W 1848 r. cesarz 

Ferdynand I (król Ferdynand V w niniejszym opracowaniu) 

mianował go przedstawicielem Reichstagu, a po ucieczce rodziny 

414


cesarskiej podczas rewolucji Wiosny Ludów 24 VI 1848 r. Zgromadzenia 

Narodowe we Frankfurcie nad Menem przyznało Janowi 

– niezwykle popularnemu wśród mieszkańców monarchii 

przez wzgląd na poślubienie zwykłej mieszczanki – tytuł wikariusza 

Rzeszy (regenta Cesarstwa). Godność ową złożył 20 XII 

1849 r., po czym wycofał się z czynnego życia politycznego. 

Zmarł 11 V 1859 r. w swojej rezydencji w Grazu (Styria) i został 

pochowany w mauzoleum cesarskim przy kościele św. Katarzyny 

w Grazu. W 1869 r. szczątki arcyksięcia przeniesiono do nowopowstałego 

mauzoleum przy zamku Schenna pod Meranem. 

18 II 1829 r. w Brandhof (Austria) Jan zawarł morganatyczny 

związek małżeński z: 

Anną |Marią Józefiną| 

Była ona najstarszym z trzynaściorga dzieci Jakuba Plochla, poczmistrza 

z Bad Aussee, i jego żony Marii Anny Pilz. Urodziła się 6 

I 1804 r. w Bad Aussee (Styria). W 1834 r. otrzymała od cesarza 

Ferdynanda I tytuł baronowej von Brandhofen, a w 1850 r. została 

kreowana hrabiną Meranu (von Meran). Zmarła 4 VIII 

1885 r. w swoim rodzinnym Bad Aussee i została pochowana 

u boku małżonka w mauzoleum przy zamku Schenna. 

Syn (wykluczony z sukcesji): 

(i) Franciszek |Ludwik Jan Baptysta|. Urodził się 11 III 1839 r. w Wiedniu. 

W 1845 r. otrzymał od cesarza Ferdynanda I dziedziczny tytuł 

hrabiego Meranu (von Meran) i barona von Brandhofen. Był fideikomisem 

w Schenna, jak również tajnym radcą cesarskim. Zmarł 27 

III 1891 r. w Abazzia (Włochy) i został pochowany w mauzoleum 

rodzinnym przy zamku Schenna pod Meranem. 

Żoną Franciszka von Meran została 8 VII 1862 r. w Ottenstein 

(Austria) Teresa, hrabina von Lamberg (ur. Preszburg (Bratysława) 

16 VIII 1836, zm. Grundlsee 11 IX 1913), córka Franciszka Filipa, 

hrabiego von Ottenstein, i Karoliny Hoyos. Żyjący do dziś liczni 

potomkowie tego małżeństwa posługują się tytułem hrabiów von 

Meran, zaś głowie rodu przysługuje tytuł hrabiego von Meran i barona 

von Brandhofen. 

14 Rajner |Józef Jan Michał Franciszek Hieronim| 

Urodził się 30 IX 1783 r. w Pizie. Dla odróżnienia od syna, noszącego 

to samo imię, zwano go niekiedy Starszym. Jak wszyscy 

nieomal mężczyźni należący do rodziny cesarskiej służył w armii 

austriackiej, gdzie osiągnął rangę generała. 3 I 1818 r. otrzymał 

od swojego brata, cesarza Franciszka I, urząd wicekróla Lombar- 

415


do-Wenecji, który utracił 17 III 1848 r. podczas rewolucji Wiosny 

Ludów. Zmarł 16 I 1853 r. w swojej rezydencji w Bozen 

(obecnie Bolzano we Włoszech) i został pochowany w kościele 

Wniebowstąpienia NMP tamże. 

Żoną arcyksięcia Rajnera została 28 V 1820 r. w Pradze: 

|Maria Franciszka| Elżbieta |Szarlotta Józefina| 

Była ona córką Karola Emanuela |Ferdynanda|, księcia Carignano, 

potomka bocznej linii dynastii sabaudzkiej, oraz Marii Krystyny 

|Albertyny Karoliny|, morganatycznej córki Karola, księcia 

saskiego (zob. s. 336 w biogr. Józefa I). Urodziła się 13 IV 

1800 r. w Paryżu, a zmarła 25 XII 1856 r. w Bozen (Bolzano). 

Została pochowana u boku małżonka w kościele Wniebowstąpienia 

NMP w Bozen. 

LINIA ARCYKSIĘCIA RAJNERA 

Dzieci Rajnera i Elżbiety {(i)–(viii)}: 

(i) Maria Karolina |Augusta Elżbieta Małgorzata| 

Urodziła się 6 II 1821 r. w Mediolanie, gdzie również 

zmarła 23 I 1844 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda 


na Nowym Rynku w Wiedniu. Pozostała w stanie panieńskim. 

(ii) Adelajda |Franciszka Maria Rajneria Elżbieta Klotylda| 

Urodziła się 3 VI 1822 r. w Mediolanie. Jej mężem został 

12 IV 1842 r. w kaplicy zamku Stupinigi nieopodal Turynu 

(Włochy) Wiktor Emanuel II |Maria Albert Eugeniusz Ferdynand 

Tomasz|, król Sardynii od 1849 r., od 1861 r. pierwszy 

król zjednoczonych Włoch (ur. Turyn 14 III 1820, zm. 

Rzym 9 I 1878) – bliski kuzyn Adelajdy, jako że jego ojciec, 

Karol Albert I |Amadeusz|, król Sardynii, był rodzonym 

bratem matki Adelajdy, natomiast jego matką była arcyksiężniczka 

austriacka Maria Teresa z linii toskańskiej (zob. 

s. 378). Adelajda i Wiktor Emanuel mieli siedmioro dzieci: 

1 |Ludwika Teresa Maria| Klotylda (ur. 1843, zm. 1911); 

jej mężem został w 1859 r. Napoleon |Józef Karol Paweł|, 

książę Napoléon, hrabia di Moncalieri (ur. 1822, 

zm. 1891), z którym miała potomstwo. 

2 Humbert I |Rajner Karol Emanuel Jan Maria Ferdynand 

Eugeniusz|, król Włoch (ur. 1844, zamordowany 

1900); w 1868 r. poślubił swoją siostrę stryjeczną Małgorzatę 

|Marię Teresę Joannę| (ur. 1851, zm. 1926), 

416


córkę Ferdynanda |Marii Alberta Amadeusza Filiberta 

Wincentego|, księcia Genui, i miał z nią potomstwo. 

3 Amadeusz |Ferdynand Maria|, książę Aosty, król Hiszpanii 

w latach 1870–73 (pod imieniem Amadeusza I) 

(ur. 1845, zm. 1890); w 1867 r. jego żoną została Maria 

Wiktoria del Pozzo della Cisterna (ur. 1846, zm. 1876), 

córka Karola Emanuela, księcia della Cisterna, z którą 

miał potomstwo, a w 1888 r. ożenił się ze swoją siostrzenicą 

Marią Letycją |Eugenią Katarzyną Adelajdą|, 

księżniczką Bonaparte (ur. 1866, zm. 1926), córką księżniczki 

włoskiej Klotyldy (zob. s. 416), i miał z nią dalsze 

dzieci. 

4 Odo |Eugeniusz Maria|, książę Montferratu (ur. 1846, 

zm. 1866). 

5 Maria Pia (ur. 1847, zm. 1911); w 1862 r. wyszła za 

Ludwika I |Filipa Marię Ferdynanda Piotra de Alcán- 

tara Antoniego Michała Rafaela Gabriela Gonzagę Ksawerego 

Franciszka de Assis Jana Augusta Juliusza Volfando|, 

króla Portugalii i Algarve (ur. 1838, zm. 1889), 


6 Karol Albert, książę Chablais (ur. 1851, zm. 1854). 

7 Wiktor Emanuel, hrabia Genewy (ur. i zm. 1855). 

Adelajda zmarła w połogu 20 I 1855 r. w Turynie i została 

pochowana w tamtejszej bazylice Superga – nekropolii dynastii 

sabaudzkiej. Po jej śmierci Wiktor Emanuel II ożenił 

się (1869) ze swoją długoletnią metresą, hrabiną Mirafiori 

e Fontanafredda, z którą miał już dwoje dzieci. 

(iii) Leopold |Ludwik Maria Franciszek Juliusz Eustorgius Gerhard| 

Urodził się 6 VI 1823 r. w Mediolanie. Służył w armii austro-węgierskiej, 

gdzie w 1850 r. osiągnął stopień feldmarszałka-lejtnanta 

(Feldmarschalleutnant). Od 1865 r. był inspektorem 

cesarskiej marynarki wojennej. 4 I 1867 r. awansował 

na generała kawalerii, a rok później otrzymał urząd 

generalnego inspektora cesarskich wojsk inżynieryjnych. Po 

przebytym w 1868 r. udarze zrezygnował z pełnionych dotąd 

funkcji i wycofał się z czynnego życia politycznego. 

Zmarł 24 V 1898 r. w Hernstein (Dolna Austria) i został 

pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w cesarskiej 

nekropolii w podziemiach kościoła kapucynów na 

wiedeńskim Nowym Rynku. Nie założył rodziny 

417


(iv) Ernest |Karol Feliks Maria Rajner Gotfryd Cyriak| 

Urodził się 8 VIII 1824 r. w Mediolanie. Służył w armii 

austro-węgierskiej, a od 1845 r. w randze generała-majora 

(Generalmajor) walczył we Włoszech przeciwko wojskom 

Garibaldiego. Zwycięstwu Austriaków pod Tassano (1848) 

zawdzięczał awans na feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). 

Od 1858 r. był dowódcą 11. Korpusu Armii 

stacjonującego w Budapeszcie, później dowodził 3. Korpusem 

Armii w Karyntii i Krainie. 4 I 1867 r. wspólnie ze 

starszym bratem Leopoldem został awansowany do rangi 

generała kawalerii, a w roku następnym wycofał się z czynnego 

życia politycznego. Zmarł na zapalenie płuc 4 IV 

1899 r. w Arco (północne Włochy) i został pochowany 

w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 

Żoną Ernesta została 26 IV 1858 r. w Laibach (obecnie 

Lublana, Słowenia) (związek morganatyczny): 

Alojza Maria 

Była ona córką Alojzego Skublics de Veilké et Bessenyö 

i jego żony Borbali Ivankowich. Urodziła się 8 VII 1826 r. 

w zamku Bessenyö, a zmarła 18 X 1865 r. w Wiedniu. 

Potomstwo {(a)–(d)}, wykluczone z sukcesji, nosiło 

nazwisko von Wallburg, a od 1909 r. Skublics: 

(a) Laura. Urodziła się 18 I 1859 r. w Peszcie (obecnie część 

Budapesztu), a zmarła niezamężnie po 1900 r. 

(b) Ernest |Henryk Karol|. Urodził się 12 XII 1859 r. w Peszcie 

(obecnie Budapeszt). 15 V 1894 r. w Grazu poślubił w ceremonii 

cywilnej, a 9 V 1899 r. w Wiedniu odbył się jego ślub 

kościelny z Marią Julianą (ur. Rosenthal 4 VI 1863, zm. Budapeszt 

1948), córką Jerzego Schaden oraz Joanny Heiden, 

z którą miał liczne potomstwo obojga płci. Ernest Skublics 

zmarł 9 V 1920 r. w Budapeszcie. 

(c) Henryk. Urodził się 27 VI 1861 r. w Wiedniu, a zmarł bezżennie 

i bezpotomnie 2 II 1888 r. w Krems (Austria). 

(d) Klotylda. Urodziła się 12 VIII 1863 r. w Laibach (obecnie 

Lublana, Słowenia). 17 VIII 1884 r. w Absam (Tyrol) wyszła 

za mąż za Sedula Peggera (ur. Laas 1 IX 1843, zm. Gnes 

5 I 1891), syna Józefa Peggera i Franciszki Gerschler, a 11 

V 1898 r. w Wiedniu jej mężem został Eugeniusz Szmic, 

Edler von Majdangrad (ur. Brecia 24 VIII 1846, zm. 19...). 

Zmarła w bliżej nieokreślonym czasie po 1900 r. 

418


(v) Zygmunt |Leopold Rajner Maria Ambroży Walenty| 

Urodził się 7 I 1826 r. w Mediolanie. W 1848 r. został 

mianowany pułkownikiem, a niedługo potem generałemmajorem 

(Generalmajor) armii austriackiej. 7 I 1856 r. 

uzyskał awans do stopnia feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). 

Zmarł bezżennie i bezpotomnie 15 XII 

1891 r. w Wiedniu i został pochowany w mauzoleum na 

cmentarzu miejskim w Gmünd (Dolna Austria). 

(vi) Rajner |Ferdynand Maria Jan Ewangelista Franciszek Ignacy| 

Dla odróżnienia od ojca zwano go Młodszym. Urodził się 

11 I 1827 r. w Wiedniu. Poświęcił się karierze politycznej. 

4 II 1861 r. został przez Franciszka Józefa I mianowany 

przewodniczącym Austriackiej Rady Ministrów (premierem). 

Urząd ów złożył 26 VI 1865 r., a w 1868 r. uzyskał 

stanowisko przewodniczącego landwery w Austriackiej 

Radzie Stanu, które dzierżył do 1908 r. Był również kuratorem 

Austriackiej Akademii Nauk oraz protektorem 

Austriackich Muzeów. Do sprawowanych godności cywilnych 

dołączył arcyksiążę 19 X 1874 r. wysoki stopień 

feldcechmistrza (Feldzeugmeister) armii austro-węgierskiej. 

Zmarł 27 I 1913 r. w Wiedniu i został pochowany 

w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele kapucynów 


Żoną arcyksięcia Rajnera (Młodszego) została zaślubiona 

21 II 1852 r. w Wiedniu: 

Maria Karolina |Ludwika Krystyna| 

Była ona kuzynką małżonka, wywodziła się z cieszyńskożywieckiej 

linii Domu Austriackiego jako córka arcyksięcia 

Karola (zob. s. 379). Urodziła się 10 IX 1825 r. w Wiedniu. 

W latach 1844–52 była przełożoną żeńskiej fundacji 

klasztornej Terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia 

(Damenstift) w Pradze. Zmarła bezdzietnie 17 VII 

1915 r. w Baden pod Wiedniem i spoczęła u boku małżonka 

w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w kościele 


(vii) Henryk |Antoni Maria Rajner Karol Grzegorz| 

Urodził się 9 V 1828 r. w Mediolanie. W 1852 r. uzyskał 

stopień pułkownika (Oberst), a w 1858 r. generała-majora 

(Generalmajor) armii austriackiej. W sierpniu 1863 r. został 

awansowany do stopnia feldmarszałka-lejtnanta (Feld- 

419


marschalleutnant), a 3 III 1864 r. otrzymał stanowisko komendanta 

wojskowego okręgu Grazu, które złożył 19 IX 

1867 r. Po zawarciu morganatycznego małżeństwa 4 II 

1868 r. utracił wszystkie tytuły oraz prawa dynastyczne 

i przyjął tytuł hrabiego von Waideck, w tym samym dniu 

zrezygnował z rangi feldmarszałka i został wykluczony 

z armii. W 1872 r. cesarz Franciszek Józef I na powrót 

przyznał mu tytuł arcyksięcia oraz wszystkie pozostałe 

godności cywilne i wojskowe. Henryk zmarł na zapalenie 

płuc 30 XI 1891 r. w Wiedniu, zaledwie kilka godzin po 

swojej żonie, i został wraz z nią pochowany u boku swoich 

rodziców w kościele Wniebowstąpienia NMP w Bozen 

(obecnie Bolzano, Włochy). 

Żoną Henryka została poślubiona 4 II 1868 r. w Bozen 

(małżeństwo morganatyczne): 

Leopoldyna 

Jej ojcem był Ignacy Hoffmann (Hoffman), a matką Anna 

Haüsner. Urodziła się 29 XI 1842 r. w Krems (Austria). 

24 IX 1872 r. została z nadania cesarza Franciszka Józefa 

I panią (Frau) von Waideck, a 25 II 1878 r. uzyskała tytuł 

baronowej (Freifrau) von Waideck. Zmarła na zapalenie 

płuc 29 XI 1891 r. w Wiedniu i została pochowana w kościele 

Wniebowstąpienia NMP w Bozen (wł. Bolzano). 

Córka (wykluczona z sukcesji): 

(a) Maria Rajneria. Urodziła się 21 VII 1872 r. w Lucernie. 18 II 

1892 r. z nadania cesarza Franciszka Józefa I została podniesiona 

do godności hrabiny von Waideck, a 26 VII tego 

roku w Wiedniu odbył się jej ślub z Henrykiem Lucchesi Palli, 

9. księciem di Campofranco oraz 9. księciem della Grazia 

od 1911 r. (ur. Brunnsee 9 VIII 1861, zm. zamek Alleg 1 III 

1924), synem |Marii| Adinolfa |Leopolda Antoniego Hektora| 

Lucchesi Palli, 8. księcia di Campofranco i 8. księcia 

della Grazia, i Nicoletty Lukrecji Ruffo, córki Wincentego 

Ruffo, księcia della Motta, San Giovanni e Bagnara. Miała 

z nim córkę. Zmarła 17 II 1936 r. w Gries nieopodal Bozen 

(obecnie Bolzano, Włochy) i została pochowana na cmentarzu 

w Bozen. 

(viii) Maksymilian |Karol Maria Rajner Józef Marceli| 

Urodził się 16 I 1830 r. w Mediolanie, gdzie zmarł 16 III 

1839 r. Został pochowany w krypcie Santa Maria della 

Scala w mediolańskim kościele św. Fidelisa. 

420


15 Ludwik |Józef Antoni Jan| 

Urodził się 13 XII 1784 r. we Florencji. Od wczesnej młodości 

był sposobiony do kariery wojskowej. Był generalnym inspektorem 

granic cesarstwa, dowodził jednym z korpusów armijnych 

(dowództwo złożył po klęsce pod Abensbergiem 20 IV 1809 r.), 

a w 1809 r. otrzymał awans do rangi feldmarszałka. Po śmierci 

feldmarszałka Colloredo-Mansfelda w 1822 r. objął po nim godność 

generalnego dyrektora artylerii armii austriackiej. Zgodnie 

z testamentem cesarza Franciszka I z dnia 4 III 1835 r. Ludwik 

został przewodniczącym Tajnej Konferencji Państwowej (Geheime 

Staatskonferenz) – organu doradczego przy nowym cesarzu, 

ociężałym umysłowo Ferdynandzie I (w poniższym opracowaniu 

figuruje on jako król czesko-węgierski Ferdynand V), jednak faktyczną 

władzę sprawował książę Klemens Metternich. Konferencja 

została rozwiązana po wybuchu rewolucji Wiosny Ludów 

20 III 1848 r., a sam Ludwik wycofał się z życia publicznego. 

Zmarł 21 XII 1864 r. w Wiedniu i został pochowany w krypcie 

Toskańskiej (Toskanergruft) w nekropolii Domu Austriackiego 

mieszczącej się w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym 

Rynku w Wiedniu. Serce arcyksięcia spoczęło tradycyjnie w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w obrębie należącej do kościoła augustianów 

przy wiedeńskim Hofburgu kaplicy św. Jerzego. Nie założył 

rodziny. 

16 Rudolf |Jan Józef Rajner| 

Urodził się 8 I 1788 r. w Pizie. Początkowo był przeznaczony do 

kariery wojskowej, później jednak, ze względu na stan zdrowia 

i osobiste zapatrywania, zaczęto go sposobić do stanu duchownego. 

19 III 1805 r. przyjął niższe święcenia kapłańskie, a 24 VI 

tego roku został wybrany koadiutorem Ołomuńca przy arcybiskupie 

Teodorze von Colloredo. Po śmierci tegoż 15 IX 1811 r. 

Rudolf zrezygnował jednak z godności arcybiskupiej i przeszedł 

do laikatu. Arcybiskupem ołomunieckim został wybrany dopiero 

24 III 1819 r., a na konsystorzu w dniu 4 VI tego roku uzyskał 

godność kardynała – kapelusz przyjął z rąk nuncjusza papieskiego 

28 IX 1819 r. w Wiedniu. 26 IX 1819 r. został konsekrowany, 

a 9 III 1820 r. uroczyście wprowadzony na tron arcybiskupi 

w Ołomuńcu. Zmarł 24 VII 1831 r. w Baden nieopodal Wiednia 

i spoczął w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w wiedeńskim kościele 

kapucynów. Serce arcybiskupa złożono natomiast w katedrze 

w morawskim Ołomuńcu. 

421


Leopold II pozostawił także następujące potomstwo naturalne: 

z Liwią Raimondi, tancerką: 

1 Ludwik. Urodził się w 1788 r. we Włoszech (we Florencji?). Po wstąpieniu 

ojca na tron cesarski (1790) wraz z matką i jej rodziną przeniósł się 

do Wiednia, jednak po rychłej śmierci cesarza w 1792 r. musieli oni opuścić 

stolicę cesarstwa. Ludwik zmarł na gruźlicę w 1814 r. 

LEOPOLD II 

Zmarł na zapalenie płuc 1 III 1792 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 

Jego ciało spoczęło w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) 

w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, 

serce umieszczono w srebrnej urnie w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów 

przy zamku Hofburg, a organy wewnętrzne cesarza złożono tradycyjnie 

w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w wiedeńskiej katedrze 


Jego następcą został najstarszy syn Franciszek. 

Literatura 

Na polskim rynku wydawniczym nie ukazała się jak dotąd 

osobna biografia Leopolda II; krótki szkic zawarty został, obok 

biografii m.in. Rudolfa II, Leopolda I, Karola VI, Marii Teresy, 

Józefa II, Franciszka I, Franciszka Józefa I i Karola I, w książce 

F. Weissensteinera Habsburgowie (Warszawa 2011). 

Spośród grona licznych potomków Leopolda II polskich biografii 

doczekało się dotychczas dwoje potomków linii cieszyńskożywieckiej: 

T. Snyder: Czerwony książę (Warszawa 2010) – biografia arcyksięcia 

Wilhelma (zm. 1948), niedoszłego króla Ukrainy (zob. s. 400). 

Księżna. Wspomnienia o polskich Habsburgach (Żywiec 2009) – jest to 

obszerny wywiad ze zmarłą w 2012 r. Marią Krystyną Habsburg, 

księżną von Altenburg (zob. s. 397), przeprowadzony przez A. 

Tracza i K. Błechę. 

422


FRANCISZEK I 

O J C I E C: Leopold II (zob. s. 370). 

M A T K A: Maria Ludwika Hiszpańska (zob. s. 370 w biogr. Leopolda II). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 371 w biogr. Leopolda II. 

FRANCISZEK I 

Urodził się 12 II 1768 r. we Florencji i na chrzcie otrzymał imiona 

Franciszek Józef Karol. Od 1784 r. przebywał zgodnie z życzeniem 

stryja, Józefa II, na jego dworze w Wiedniu, zaś po wstąpieniu na 

tron Leopolda II w 1790 r. został kronprinzem. Śmierć ojca 1 III 

1792 r. uczyniła go arcyksięciem Austrii, królem Czech i Węgier 

(pod imieniem Franciszka I), władcą Niderlandów Austriackich oraz 

księciem Mediolanu i Mantui. 6 VI 1792 r. w kościele NMP w Budzie 

(obecnie Budapeszt), zwanym popularnie kościołem Macieja, 

miała miejsce koronacja Franciszka na króla węgierskiego, 5 VII 

1792 r. we Frankfurcie nad Menem został wybrany cesarzem niemieckim 

(rzymskim) pod imieniem Franciszka II (koronowany 14 

VII 1792 r. w katedrze św. Bartłomieja we Frankfurcie), a 9 VIII 

w katedrze św. Wita przy zamku w Pradze ukoronowano go na króla 

Czech. 25 X 1795 r. przyjął tytuł wielkiego księcia Krakowa, a w 

1797 r. – księcia Friulu i Cattaro. Na mocy pokoju w Campo Formio 

18 X 1797 r. utracił Lombardię z Mediolanem oraz Niderlandy. 

10 VIII 1804 r. przyjął oficjalny tytuł dziedzicznego cesarza Austrii 

wraz z imieniem Franciszka I (koronacja nie była praktykowana), a 6 

VIII 1806 r. zrezygnował z godności zwierzchnika Świętego Cesarstwa 

Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wieńcząc tym samym jego 

tysiącletnią historię. 28 IV 1814 r. na powrót został księciem Mediolanu, 

a 7 IV 1815 r. królem Lombardo-Wenecji. Zgodnie z postanowieniami 

kongresu wiedeńskiego 10 VI 1815 r. otrzymał nadto 

królestwa Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii i Galicji, 

a także księstwa Salzburga, Ragusa i Zara oraz Trydent i Brixen. 

423


Pierwszą żoną Franciszka I została zaślubiona 6 I 1788 r. w kościele 

augustianów przy zamku Hofburg w Wiedniu: 

Elżbieta |Wilhelmina Ludwika| 

Jej ojcem był Fryderyk II Eugeniusz, książę Wirtembergii, matką 

zaś |Fryderyka Zofia| Dorota, córka Fryderyka Wilhelma, margrabiego 

brandenburskiego na Schwedt. Urodziła się 21 IV 1767 r. 

w Treptow an der Rega, a zmarła w połogu 18 II 1790 r. w zamku 

Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Franciszkańskiej 

(Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. 

Córka: 

1 Ludwika |Elżbieta Franciszka| 

Urodziła się 18 II 1790 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarła 24 VI 1791 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów w Wiedniu, serce arcyksiężniczki 

spoczęło zgodnie z tradycją w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w obrębie kaplicy św. Jerzego należącej do kościoła augustianów 

przy Hofburgu, natomiast organy wewnętrzne złożono 



Drugą żoną Franciszka I została poślubiona per procura 15 VIII 

1790 r. w Neapolu i osobiście 19 IX 1790 r. w kościele augustianów 


Maria Teresa |Karolina Józefina| 

Była ona córką Ferdynanda IV |Antoniego Paskala Jana Nepomucena 

Serafina Januarego Benedykta|, króla Neapolu i Sycylii, od 

1815 r. króla Obojga Sycylii pod imieniem Ferdynanda I, potomka 

bocznej linii dynastii Burbonów, oraz arcyksiężniczki austriackiej 

Marii Karoliny (zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech 

i Węgier). Urodziła się 6 VII 1772 r. w Neapolu. 10 VI 1792 r. 

w kościele NMP (Macieja) w Budzie miała miejsce jej koronacja na 

królową Węgier, a 12 VIII w katedrze św. Wita przy zamku praskim 

koronowano ją na królową Czech. Zmarła w połogu 13 VI 1807 r. 

w zamku Hofburg w Wiedniu. Została pochowana w krypcie Franciszkańskiej 

(Franzensgruft) w obrębie nekropolii cesarskiej w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jej 

serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

w kościele augustianów, natomiast organy wewnętrzne cesarzowej 

spoczęły w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze św. Stefana 


424



1 Maria Ludwika |Leopoldyna Franciszka Teresa Józefa Łucja| 

Urodziła się 12 XII 1791 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

11 III 1810 r. w kościele augustianów w Wiedniu odbył się 

jej ślub per procura, 1 IV 1810 r. w pałacu Saint-Cloud pod Paryżem 

miał miejsce ślub osobisty w ceremonii cywilnej, zaś następnego 

dnia w paryskim Luwrze odbyła się ceremonia kościelna, 

którą powtórzono (i połączono z koronacją arcyksiężniczki na 

cesarzową Francuzów) w dniu 11 IV 1810 r. w katedrze Notre 

Dame w Paryżu – małżonkiem został Napoleon I, cesarz Francuzów 

w latach 1804–14 i w 1815 r., król Włoch w latach 1805–14, 

suwerenny książę wyspy Elba w latach 1814–15 (ur. Ajaccio, 

Korsyka 15 VIII 1769, zm. Longwood, wyspa św. Heleny 5 V 

1821), syn Karola Bonaparte (Buonaparte), adwokata, i jego żony 

Marii Letycji, córki Jana Patryka Hieronima Ramolino. Pierwszą 

żoną Napoleona I była w latach 1796–1809 Józefina Tascher de 

la Pagerie – małżeństwo to było bezdzietne i zakończył je rozwód; 

z Marią Ludwiką dochował się on syna: 

1 Napoleon Franciszek |Józef Karol|, zwany Orlątkiem, król 

Rzymu 1811–14, tytularny cesarz Francuzów pod imieniem 

Napoleona II od 1815 r. (usunięty w tym samym roku), książę 

Reichstadtu od 1818 r. (ur. 1811, zm. 1832). 

9 VI 1815 r. Maria Ludwika otrzymała tytuł księżnej Parmy, Piacenzy 

i Guastalli. Jej drugim mężem (morganatycznym) został 7 

IX 1821 r. w Parmie Adam Adalbert, hrabia von Neipperg, feldmarszałek-lejtnant 

(Feldmarschalleutnant) armii austriackiej (ur. 

Wiedeń 8 IV 1775, zm. Parma 22 II 1829), syn Leopolda |Józefa 

Jana Nepomucena|, hrabiego von Neipperg, i |Marii Ludwiki| 

Wilhelminy, córki Karola Ferdynanda, hrabiego von Hatzfeld zu 

Wildenburg. Adam Adalbert von Neipperg był wdowcem po 

Teresie (zm. 1815), córce Antoniego, hrabiego von Pola, z którą 

miał czterech synów. Maria Ludwika miała z nim dalszych troje 

dzieci, noszących tytuł hrabiów von Montenuovo: 

2 Albertyna Maria (ur. 1817, zm. 1867); w 1833 r. została żoną 

Ludwika Sanvitale, hrabiego di Fontanellato (ur. 1799, zm. 


3 Wilhelm Albrecht, hrabia, od 1864 r. 1. książę von Montenuovo 

(ur. 1819, zm. 1864); w 1850 r. poślubił Julianę |Franciszkę 

Marię Stefanię| (ur. 1827, zm. 1871), córkę Jana Baptysty, 

hrabiego von Némét-Ujvár, z którą miał potomstwo. 

425


4 Matylda (ur. 1822, zm. w dzieciństwie). 

5 Gustaw (ur. 1823, zm. w dzieciństwie). 

Trzecim mężem Marii Ludwiki został poślubiony potajemnie 17 

II 1834 r. w Parmie (związek morganatyczny) Karol Renat, hrabia 

de Bombelles, ambasador francuski na dworze parmeńskim (ur. 

Wersal pod Paryżem 6 XI 1784 (1785?), zm. tamże 30 V 1856), 

syn Marka Antoniego |Marii|, markiza de Bombelles, i Andżeliki 

Szarlotty, córki Ludwika, barona de Mackau; małżeństwo to pozostało 

bezdzietne. Maria Ludwika zmarła 17 XII 1847 r. w swojej 

rezydencji w Parmie i została pochowana w Nowej Krypcie 

(Neue Gruft) w wiedeńskim kościele kapucynów. 

2 FERDYNAND V (zob. s. 445). 

3 Maria Karolina |Leopoldyna Franciszka Teresa Józefa Medarda| 

Urodziła się 8 VI 1794 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarła 16 III 1795 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku 

w Wiedniu, jej serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) w obrębie 

kaplicy św. Jerzego u wiedeńskich augustianów, a organy wewnętrzne 

spoczęły obok urn mieszczących wnętrzności innych 

Habsburgów w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 

katedry św. Stefana (Szczepana). 

4 Karolina Ludwika |Leopoldyna| 

Urodziła się 9 XII 1795 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

również zmarła 30 VI 1799 r. Została pochowana w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) u wiedeńskich kapucynów, zabalsamowane 

serce spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy 

św. Jerzego w kościele augustianów, zaś organy wewnętrzne złożono 

tradycyjnie w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 


5 Maria Leopoldyna |Józefa Karolina| 

Urodziła się 23 I 1797 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Dnia 13 

V 1817 r. w kościele augustianów w Wiedniu poślubiła per procura, 

a 6 XI tego roku w kaplicy królewskiej w pałacu miejskim 

w Rio de Janeiro osobiście Piotra |de Alcántara Franciszka Antoniego 

Jana Karola Ksawerego de Paula Michała Rafaela Joachima Józefa Gonzagę 

Paskala Cypriana Serafina|, od 1822 r. cesarza Brazylii (pod 

imieniem Piotra I), od 1826 r. króla Portugalii i Algarve (jako Piotr 

IV; abdykował w tym samym roku na rzecz córki) (ur. Queluz 

12 X 1798, zm. tamże 24 IX 1834), syna Jana VI |Marii Józefa 

Franciszka Ksawerego de Paula Ludwika Antoniego Dominika 

426


Rafaela|, króla Portugalii i Algarve z dynastii Bragança, i jego 

żony Szarlotty Joachimy |Teresy Kajetany|, córki Karola IV |Antoniego 

Paskala Franciszka Ksawerego Jana Nepomucena Józefa 

Januarego Serafina Diego|, króla Hiszpanii. Miała z nim następujące 

potomstwo: 

1 Maria II da Glória |Joanna Szarlotta Leopoldyna Izydora da 

Cruz Franciszka Ksawera de Paula Michalina Gabriela Rafaela 

Ludwika Gonzaga|, królowa Portugalii i Algarve (ur. 1819, 

zm. 1853); pierwszym jej mężem został w 1834 r. August 

|Karol Eugeniusz Napoleon|, książę Leuchtenbergu, kreowany 

księciem portugalskim oraz księciem de Santa Cruz (ur. 

1810, zm. 1835, krótkotrwałe to małżeństwo pozostało bezdzietne), 

a drugim, poślubiony w 1836 r. Ferdynand |August 

Franciszek Antoni|, książę sasko-koburski z linii na Gotha 

(Sachsen-Coburg-Gotha), kreowany królem-małżonkiem Portugalii 

i Algarve pod imieniem Ferdynanda II (ur. 1816, zm. 


2 Michał (ur. i zm. 1820). 

3 Jan |Karol Piotr Leopold|, książę Beira (ur. 1821, zm. 1822). 

4 Januaria |Maria Joanna Szarlotta Leopoldyna Kandyda Franciszka 

Ksawera de Paula Michalina Gabriela Rafaela Gonzaga|, 

księżniczka cesarska (następczyni tronu) Brazylii (ur. 

1822, zm. 1901); jej mężem został w 1844 r. Ludwik |Karol 

Maria Józef|, książę sycylijski, hrabia Aquila (ur. 1824, zm. 


5 Paula |Marianna Joanna Szarlotta| (ur. 1823, zm. 1833). 

6 Franciszka |Karolina Joanna Szarlotta Leopoldyna Romana 

Ksawera de Paula Michalina Rafaela Gabriela Gonzaga| (ur. 

1824, zm. 1898); w 1843 r. poślubiła Franciszka |Ferdynanda 

Filipa Ludwika Marię|, księcia orleańskiego, księcia Joinville 

(ur. 1818, zm. 1900), z którym miała potomstwo. 

7 Piotr II |de Alcántara Jan Karol Leopold Salwator Bibian 

Franciszek Ksawery de Paula Leokadiusz Michał Rafael Gabriel 

Gonzaga|, cesarz Brazylii (1825, zm. 1891); jego żoną 

została w 1843 r. Teresa |Maria Krystyna| (ur. 1822, zm. 

1889), córka Franciszka I |Januarego Józefa Ksawerego Jana 

Baptysty|, króla Obojga Sycylii, z którą miał potomstwo. 

Maria Leopoldyna zmarła 11 XII 1826 r. w pałacu Boa Vista 

w Rio de Janeiro wskutek poronienia spowodowanego kopnięciem 

przez męża. Została początkowo pochowana w klasztorze 

427


Ajuda w Rio de Janeiro, skąd po jego rozebraniu w 1911 r. 

szczątki cesarzowej przeniesiono do klasztoru św. Antoniego, 

a w 1954 r. uroczyście pochowano w mauzoleum Ipiranga w São 

Paulo. Po jej śmierci Piotr I (IV) ożenił się powtórnie (1829 r.) 

z Amelią, córką Eugeniusza, księcia Leuchtenbergu i Eichstädt, 

z którą dochował się córki. 

6 Maria Klementyna |Franciszka Józefa| 

Urodziła się 1 III 1798 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 28 VII 

1816 r. w kaplicy pałacowej w Schönbrunn pod Wiedniem poślubiła 

Leopolda |Jana Józefa Michała Franciszka di Paola Salwatora 

Kaspra Melchiora Baltazara Januarego Karola Paskala Filipa Neri Beniamina|, 

księcia Salerno od 1817 r. (ur. Neapol 2 VII 1790, zm. 

tamże 10 III 1851), syna króla Obojga Sycylii Ferdynanda I (IV) 

z dynastii Burbonów i arcyksiężniczki austriackiej Marii Karoliny 

(zob. s. 355 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier). 

Miała z nim następujące potomstwo: 

1 Maria Karolina |Augusta| (ur. 1822, zm. 1869); w 1844 r. 

wyszła za mąż za Henryka |Eugeniusza Filipa Emanuela|, 

księcia orleańskiego, księcia Aumâle (ur. 1822, zm. 1897), 


2 Ludwik Karol (ur. i zm. 1824). 

Maria Klementyna zmarła 3 IX 1881 r. w zamku Chantilly (Francja) 

i została pochowana w kaplicy św. Ludwika w Dreux, stanowiącej 

nekropolię orleańskiej linii Burbonów. 

7 Józef Franciszek |Leopold| 

Urodził się 9 IV 1799 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarł 

30 VI 1807 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. Został pochowany 

w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu, jego 

serce spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego 

należącej do wiedeńskiego kościoła augustianów, a organy wewnętrzne 

złożono w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w katedrze 


8 |Maria| Karolina Ferdynanda |Teresa Józefina Demetria| 

Urodziła się 8 IV 1801 r. w wiedeńskim zamku Hofburg. Jej mężem 

został zaślubiony per procura 26 IX 1819 r. w kościele augustinanów 

przy zamku Hofburg w Wiedniu i osobiście 7 X tego 

roku w Dreźnie Fryderyk August II |Albert Maria Klemens Józef 

Wincenty Alojzy Nepomucen Jan Baptysta Mikołaj Rafael Piotr Ksawery 

Franciszek de Paula Wenancjusz Feliks|, król Saksonii od 1836 r. 

428


(ur. Drezno 18 V 1797, zginął w wypadku w Brennbüchel koło 

Imst, Tyrol 9 VIII 1854), syn Maksymiliana |Marii Józefa Antoniego 

Jana Baptysty Jana Ewangelisty Ignacego Augustyna Ksawerego 

Alojzego Jana Nepomucena Januarego Hermenegilda 

Anioła Paschalisa|, księcia saskiego z albertyńskiej linii dynastii 

Wettynów, i zaślubionej mu Karoliny |Marii Teresy Józefy|, 

księżniczki parmeńskiej, córki arcyksiężniczki austriackiej Marii 

Amalii (zob. s. 354 w biogr. Marii Teresy, królowej Czech i Węgier); 

małżeństwo to pozostało bezdzietne. Karolina Ferdynanda 

zmarła 22 V 1832 r. w zamku Pillnitz nieopodal Drezna i została 

pochowana w Wielkiej Krypcie (Grösse Gruft) w drezdeńskim 

kościele dworskim (Hofkirche). Król Fryderyk August II ożenił 

się powtórnie (1819) z Marią Anną, córką Maksymiliana I Józefa, 

króla Bawarii, rodzoną siostrą cesarzowej Karoliny Augusty, 

czwartej żony Franciszka I. 

9 Franciszek Karol |Józef| 

Urodził się 7 XII 1802 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Jak 

wszycy mężczyźni należący do dynastii służył w austriackiej 

armii, osiągając rangę generała-feldmarszałka. Po śmierci ojca 

i wstąpieniu na tron starszego brata Ferdynanda (1835 r.) został 

kronprinzem (następcą tronu) cesarstwa austriackiego, królestw 

Czech i Węgier oraz innych habsburskich posiadłosci. Od 4 III 

1835 r. zasiadał także, obok arcyksięcia Ludwika (zob. s. 421 

w biogr. Leopolda II), kanclerza Metternicha oraz hrabiego Kolowrata, 

w Tajnej Konferencji Państwowej (Geheime Staatskonferenz), 

zarządzającej państwem w zastępstwie niezdolnego do 

sprawowania rządów cesarza Ferdynanda I (króla Ferdynanda 

V). Tajna Konferencja została rozwiązana 20 III 1848 r., a jej 

członkowie otrzymali dymisje. 2 XII tego roku w Ołomuńcu 

arcyksiążę dołączył dobrowolne zrzeczenie się praw sukcesyjnych 

do aktu abdykacyjnego starszego brata Ferdynanda. Zmarł 

8 III 1878 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, prawdopodobnie 

wskutek raka jelita. Został pochowany w Nowej Krypcie (Neue 

Gruft) w kościele kapucynów w Wiedniu. Był ostatnim członkiem 

Domu Austriackiego, wobec którego zastosowano tradycyjny 

ryt pogrzebowy dynastii: zabalsamowane serce złożono 

w tzw. Krypcie Serc (Herzgruft) w kaplicy św. Jerzego w obrębie 

kościoła augustianów przy wiedeńskim Hofburgu, zaś organy 

wewnętrzne w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 

katedry św. Stefana (Szczepana). 

429


Franciszek Karol poślubił 4 XI 1824 r. w kościele augustianów 


|Fryderykę| Zofię |Dorotę Wilhelminę| 

Była córką Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii z palatyńskiej 

linii dynastii Wittelsbachów (gałąź Zweibrücken-Birkenfeld), oraz 

jego drugiej żony |Fryderyki| Karoliny |Wilhelminy|, córki Karola 

Ludwika, księcia badeńskiego. Urodziła się 27 I 1805 r. na 

zamku w Monachium, a zmarła 28 V 1872 r. w zamku Hofburg 

w Wiedniu. Spoczywa w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele 


Potomstwo {(i)– (vi)}: 

(i) FRANCISZEK JÓZEF I (zob. s. 446). 

(ii) Ferdynand Maksymilian |Józef Maria| 

Urodził się 6 VII 1832 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

Po wstąpieniu Franciszka Józefa na tron 2 XII 1848 r. 

został następcą tronu (kronprinzem); był nim do narodzin 

arcyksięcia Rudolfa (21 VIII 1858). Służył w marynarce cesarskiej; 

w 1851 r. uzyskał stopnień porucznika (Leutnant), 

a w 1853 r. został kapitanem. 1 X 1854 r. otrzymał awans 

na kontradmirała (Konteradmiral, Kontreadmiral) oraz stanowisko 

głównodowodzącego marynarki austriackiej. 28 II 

1857 r. cesarz mianował go wicekrólem Lombardo-Wenecji, 

lecz Maksymilian zmuszony był złożyć godność 20 IV 

1859 r., krótko po wybuchu włoskiej wojny wyzwoleńczej. 

W tym samym roku meksykańscy monarchiści zaproponowali 

mu koronę. 9 IV 1864 r. w swoim zamku Miramar 

nieopodal Triestu zrzekł się praw sukcesyjnych i tytułu arcyksięcia, 

a 10 IV został proklamowany cesarzem Meksyku 

pod imieniem Maksymiliana I ; na meksykańskim wybrzeżu 

wylądował 28 V tegoż roku. 11 V 1867 r. podjął próbę 

ucieczki ze swojej stolicy przed nacierającą armią republikańską, 

został jednak schwytany i zmuszony do abdykacji (15 

V). W nadziei na uratowanie brata Franciszek Józef I przywrócił 

mu wówczas prawa dynastyczne w Austro-Węgrzech, 

na nic się to nie zdało i Maksymiliana postawiono 

przed sądem wojskowym, który orzekł karę śmierci. Wyrok 

został wykonany przez rozstrzelanie 19 VI 1867 r. w Cerro 

de las Campanas w Queretaro. Ciało przewieziono do Triestu, 

a stamtąd odtransportowano do Wiednia i złożono 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów. 

430


Żoną Ferdynanda Maksymiliana została pośubiona podczas 

ceremonii cywilnej 27 VII 1857 r. w Gabinecie Błękitnym 

pałacu królewskiego w Brukseli oraz tego samego dnia 

w trakcie ceremonii kościelnej, która odbyła się w kaplicy 

pałacu królewskiego: 

|Maria| Szarlotta |Amelia Augusta Wiktoria Klementyna 

Leopoldyna| 

Była ona córką Leopolda I |Jerzego Chrystiana Fryderyka|, 

króla Belgów z dynastii sasko-koburskiej (Sachsen-Coburg- 

Gotha), oraz jego drugiej żony Ludwiki Marii |Teresy Karoliny 

Izabeli|, córki Ludwika Filipa I, króla Francuzów, 

potomka orleańskiej linii dynastii Burbonów. Urodziła się 7 

VI 1840 r. w zamku Laeken pod Brukselą. W 1864 r. towarzyszyła 

małżonkowi do Meskyku. Szukając poparcia dla 

sprawy męża 9 VI 1866 r. odpłynęła do Europy, gdzie bezskutecznie 

zabiegała o pomoc u Napoleona III oraz u papieża 

Piusa IX. Po straceniu Maksymiliana postradała zmysły. 

Zmarła w odosobnieniu 19 I 1927 r. w zamku Bouchout 

nieopodal Brukseli i została pochowana w kościele 

Notre Dame (Naszej Pani) w zamku Laeken pod Brukselą. 

Małżeństwo pozostało bezdzietne. 

(iii) Karol Ludwik |Józef Maria| 

Urodził się 30 VII 1833 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

30 VII 1855 r. został z ramienia cesarza Franciszka 

Józefa I gubernatorem Tyrolu i Przedarulanii, zaś w początku 

lat 60. XIX w. był brany pod uwagę jako kandydat do 

mającego na nowo powstać Królestwa Polskiego, z planów 

tych jednak nic nie wyszło. Ze stanowiska gubernatora zrezygnował 

11 VII 1861 r. pod naciskiem tyrolskich kół liberalnych, 

zarzucających mu niestosowanie się do wydanych 

w latach 1860–61 dyplomu październikowego i patentu lutowego. 

Po tym czasie arcyksiążę wycofał się z czynnego życia 

politycznego. Jednocześnie, jak każdy mężczyzna w Domu 

Austriackim, służył w armii cesarskiej, gdzie 10 III 1861 r. 

otrzymał stopień feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant), 

a 28 X 1884 r. – generała kawalerii. Po śmierci arcyksięcia 

Rudolfa 30 I 1889 r. został następcą tronu (kronprinzem) 

Austro-Węgier. Zmarł na tyfus, którego nabawił się 

podczas pielgrzymki do Palestyny po wypiciu wody z rzeki 

Jordan, 19 V 1896 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

431


Został pochowany obok rodziców w Nowej Krypcie (Neue 

Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. 

Pierwszą żoną Karola Ludwika została poślubiona 4 XI 

1856 r. w kościele dworskim (Hofkirche) w Dreźnie: 

Małgorzata |Karolina Fryderyka Cecylia Augusta Amalia Józefina 

Elżbieta Maria Joanna| 

Była ona córką Jana |Nepomucena Marii Józefa Antoniego 

Ksawerego Wincentego Alojzego Franciszka de Paula Stanisława 

Bernarda Pawła Feliksa Damazego|, króla Saksonii 

z albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Amalii 

Augusty, córki Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii. Urodziła 

się 24 V 1840 r. w Dreźnie, a zmarła na tyfus 15 IX 

1858 r. w Villa Reale w Monzie (Włochy). Została pochowana 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów 

na Nowym Rynku w Wiedniu, zaś jej serce złożono 

w kościele zamkowym w Innsbrucku (Tyrol). Krótkotrwałe 

to małżeństwo pozostało bezdzietne. 

Drugą żoną Karola Ludwika została poślubiona per procura 

16 X 1862 r. w pałacu Kwirynalskim w Rzymie i osobiście 

21 X tego roku w kaplicy Pałacu Dożów w Wenecji: 

Maria Anuncjata |Izabela Filomena Sabasia| 

Była pierwszą córką i czwartym dzieckiem Ferdynanda II 

|Karola|, króla Obojga Sycylii z dynastii Burbonów, oraz 

arcyksiężniczki austriackiej Marii Teresy z linii cieszyńskożywieckiej 

(zob. s. 381 w biogr. cesarza Leopolda II). Urodziła 

się 24 III 1843 r. w pałacu w Casercie (Włochy), 

a zmarła na gruźlicę 4 V 1871 r. w Pałacu Arcyksiążęcym 

(Erzherzoglisches Palais) na Favoritenstraße w Wiedniu. 

Została pochowana w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów. 

Potomstwo {(a)–(d)}: 

(a) Franciszek Ferdynand |Karol Ludwik Józef Maria| 

Urodził się 18 XII 1863 r. w pałacu Khuenburg na 

Sackstraße Nr. 18 w Grazu (Styria). Po śmierci w r. 

1875 Franciszka V, ostatniego księcia Modeny (zob. 

s. 361 w biogr. Marii Teresy), został zgodnie z jego 

testamentem spadkobiercą roszczeń oraz posiadłości 

modeńskiej rodziny książęcej i przyjął nazwisko „von 

Österreich-Este (d’Austria-Este)”. Od młodości był 

432


przeznaczony do kariery wojskowej, którą rozpoczął 23 

IV 1877 r. awansem do stopnia porucznika (Leutnant). 

W 1883 r. uzyskał przeniesienie z piechoty do kawalerii. 

24 X 1885 r. został rotmistrzem (Rittmeister), 25 X 

1888 r. majorem, 26 IV 1890 r. pułkownikiem (Oberst), 

a 25 X 1892 r. generałem-majorem (Generalmajor). 26 

IV 1896 r. otrzymał awans na feldmarszałka-lejtnanta 

(Feldmarschalleutnant). Po śmierci ojca 19 V tego roku 

został następcą tronu (kronprinzem) Austro-Węgier. 28 

IV 1899 r. cesarz mianował go generałem kawalerii, 

a w 1902 r. admirałem (Admiral) marynarki cesarskiej. 

Uwieńczeniem kariery wojskowej arcyksięcia było objęcie 

przez niego w 1913 r. urzędu generalnego inspektora 

armii Austro-Węgier. 28 VI 1914 r. podczas wizyty 

w Sarajewie, stolicy Bośni, Franciszek Ferdynand i jego 

żona padli ofiarą zamachu serbskiego anarchisty Gawriła 

Principa. Postrzeleni śmiertelnie, zmarli po przewiezieniu 

do Konaku, kwatery generała Potiorka, szefa 

kraju. Ciała małżonków odtransportowano do Austrii 

i złożono w krypcie kościoła zamkowego w Artstetten 

(Dolna Austria). 

Żoną Franciszka Ferdynanda została 1 VII 1900 r. 

w kaplicy św. Franciszka Serafina w zamku Reichstadt 

(obecnie Zákupy, Czechy) (związek morganatyczny): 

Zofia |Maria Józefina Albina| 

Była ona córką Bogusława, hrabiego Chotek von Chotkova 

und Wognin, oraz Wilhelminy, córki Józefa, hrabiego 

Kinsky von Wchinitz und Tettau. Urodziła się 1 

III 1868 r. w Stuttgarcie. W dniu ślubu z następcą tronu 

1 VII 1900 r. została podniesiona do dziedzicznej 

godności książęcej (Fürstin) jako księżna von Hohenberg 

(predykat Książęca Łaskawość), a 4 X 1909 r. 

otrzymała od cesarza wyższy tytuł książęcy (Herzogin) 

wraz z predykatem Wysokość. Zginęła od kul zamachowca 

28 VI 1914 r. w Sarajewie; oczekiwała wówczas 

szóstego dziecka. Została pochowana wraz z małżonkiem 

u jego boku w Artstetten (Dolna Austria) 

Dzieciom {(i)–(v)}, wykluczonym z sukcesji, 

przysługiwał dziedziczny tytuł książąt (Fürsten) 

von Hohenberg: 

433


(i) Zofia |Maria Franciszka Antonia Ignacja Alberta|. Urodziła 

się 24 VII 1901 r. w zamku Konopischt (Czechy), a 8 IX 

1920 r. w Tetschen an der Elbe wyszła za mąż za Fryderyka 

|Leopolda Józefa Huberta Marię|, hrabiego von Nostitz-Rieneck 

(ur. Praga 1 XI 1891, zm. Graz 29 XII 

1973), syna Erwina Feliksa, hrabiego von Nostitz-Rieneck, 

oraz Amelii, córki Leopolda, hrabiego von Podstatstzky-Lichtenstein. 

Z małżeństwa tego dochowała się 

czworga dzieci. Zmarła 27 X 1990 r. w zamku Thannhausen 

(Styria) i spoczęła na cmentarzu w Weizbergu 

nieopodal Thannhausen. 

(ii) Maksymilian |Karol Franciszek Michał Hubert Antoni Ignacy 

Józef Maria|. Urodził się 28 IX 1902 r. w należącym do 

ojca zamku Górny Belweder w Wiedniu. Dnia 31 VIII 

1917 r. cesarz Karol I podniósł go do godności 1. księcia 

(Herzog) von Hohenberg. W 1918 r. Maksymilian zamieszkał 

w Wiedniu. Po anszlusie (w 1938 r.), któremu 

głośno się sprzeciwiał, wraz z młodszym bratem Ernestem 

został aresztowany i umieszczony w obozie koncentracyjnym 

w Dachau. Zwolniono go w 1940 r., po czym 

umieszczono w areszcie domowym w zamku Artstetten. 

Wolność odzyskał po wyzwoleniu Austrii przez wojska 

sowieckie w 1945 r. Sprawował następnie, przez niemal 

dwie kadencje, urząd burmistrza (starosty) Artstetten 

(Dolna Austria), który złożył w 1958 r. po fiasku negocjacji 

w sprawie powrotu do Austrii członków dynastii 

habsbursko-lotaryńskiej – był w tej sprawie pełnomocnikiem 

dra Ottona Habsburga (arcyksięcia Ottona) w jego 

rozmowach z austriackim rządem federalnym. Zmarł 8 I 

1962 r. w Wiedniu i został pochowany u boku rodziców 

w krypcie zamku Artstetten (Dolna Austria). 

16 XI 1926 r. w Wolfegg (Wirtembergia) Maksymilian 

poślubił |Marię| Elżbietę |Bonę Walburgę Józefę Laurencję| 

(ur. Waldsee 10 VIII 1904, zm. Salzburg 13 III 1993), 

córkę Maksymiliana, hrabiego von Waldburg zu Wolfegg 

und Waldsee, oraz Sydonii, córki Jerzego Chrystiana, 

księcia von Lobkovitz (Lobkowicz), z którą miał sześcioro 

dzieci. Licznie rozrodzona linia jego potomków istnieje 

do dziś, a głową rodu jest Jerzy (ur. 1929), jego drugi 

syn, noszący od 1977 r. tytuł 3. księcia von Hohenberg. 

(iii) Martwa córka, urodzona w 1903 r. w zamku Konopischt 

(Czechy). 

434


(iv) Ernest |Alfons Franciszek Ignacy Józef Maria Antoni|. Na 

świat przyszedł 27 V 1904 r. w czeskiej rezydencji ojca, 

zamku Konopischt. Podzielił los starszego brata i po 

anszlusie w 1938 r. został aresztowany, po czym wywieziony 

w głąb Niemiec i osadzony w obozie koncentracyjnym 

w Dachau. W 1940 r. przeniesiono go do Buchenwaldu, 

skąd został zwolniony w 1943 r. ze zrujnowanym 

zdrowiem. Zmarł 5 III 1954 r. w Grazu i został 

pochowany u boku rodziców w krypcie kościoła zamkowego 

w Artstetten (Dolna Austria). 

25 V 1936 r. w kościele parafialnym św. Karola Boromeusza 

w Wiedniu poślubił Marię Teresę (ur. Wiedeń 9 V 

1910, zm. Radmer 28 XI 1985), córkę Jerzego Jervis 

Wood i Róży, hrabianki Lónyay von Nagy-Lónya und 

Vasáros-Nemény, z którą miał dwoje dzieci. Linia jego 

potomków istnieje do dziś. 

(v) Martwy syn. Urodził się 12 I 1908 r. w zamku Artstetten 

(Dolna Austria) i został pochowany w krypcie kościoła 

zamkowego. 

(b) Otto |Franciszek Józef Karol Ludwik Maria| 

Urodził 21 IV 1865 r. w pałacu Khuenburg na Sackstraße 

Nr. 18 w Grazu (Styria). Podczas ciężkiej choroby 

starszego brata, Franciszka Ferdynanda, był w latach 

1895–98 przewidywanym następcą tronu Austro-Węgier. 

Od młodości sposobiono go także do kariery wojskowej 

w kawalerii, której uwieńczeniem był otrzymany 

1 V 1905 r. awans na generała; ponadto od 1904 r. pełnił 

urząd generalnego inspektora kawalerii armii Austro-Węgier. 

Ze względu na pogarszający się stan zdrowia 

(zaawansowany syfilis) w lipcu 1906 r. przeszedł 

w stan spoczynku. Zmarł 1 XI 1906 r. w swojej willi 

w Döbling na przedmieściach Wiednia i został pochowany 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku 

Otto pozostawił następujące potomstwo naturalne: 

z Marią Teresą Adam, poprzez adopcję Schleinzer (ur. 

1874, zm. 1949), żonę Juliusza, Edler von Hortenau 

(który adoptował dzieci arcyksięcia): 

1 Alfred Józef, Edler von Hortenau, później przyjął nazwisko 

Alfred Hort (ur. 1892, zm. 1957); pierwszą jego żoną została 

Szarlotta Beer (ur. 1893, zm. 1966), z którą miał córkę 

435


Elżbietę (Lisę), Edle von Hortenau (ur. 1921), czterokrotnie 

zamężną, która wedle niepotwierdzonych informacji miała 

nieślubnego syna z Johnem Fitzgeraldem Kennedym, późniejszym 

prezydentem USA (Antonio Miguel Bohler, ur. 1945, 

ożenił się i ma dzieci); Alfred i Szarlotta rozwiedli się w r. 

1923. Jego drugą żoną została Pola Obrenovic, po rozwodzie 

z którą ożenił się po raz trzeci ok. (przed) 1950 r. (dane 

małżonki nie są mi znane) i ma córkę. 

2 Hildegarda, Edle von Hortenau (ur. 1894); jej mężem został 

Michał Pál Kuczor. 

z Ludwiką (Louise) Robinson: 

3–4 Otto i Alicja (nosili nazwisko Robinson?). 

Żoną Ottona została poślubiona dnia 2 X 1886 r. 

w kościele dworskim (Hofkirche) w Dreźnie: 

Maria Józefa |Ludwika Filipina Elżbieta Pia Aniela 

Małgorzata| 

Była ona córką |Fryderyka Augusta| Jerzego |Ludwika 

Wilhelma Maksymiliana Karola Marii Nepomucena 

Baptysty Ksawerego Cyriaka Romana|, króla Saksonii 

z albertyńskiej linii dynastii Wettynów, i jego żony Marii 

Anny |Ferdynandy Leopoldyny Michaliny Rafaeli 

Gabrieli Szarlotty Antonii Julii Wiktorii Praksedy Franciszki 

de Assis Gonzagi|, córki Marii II da Glória |Joanny 

Szarlotty Leopoldyny Izydory da Cruz Franciszki 

Ksawery de Paula Michaliny Gabrieli Rafaeli Ludwiki 

Gonzagi|, królowej Portugalii i Algarve, córki arcyksiężniczki 

austriackiej Marii Leopoldyny (zob. s. 426). 

Urodzona 31 V 1867 r. w Dreźnie, zmarła 28 V 1944 r. 

w zamku Wildenwart (Górna Bawaria). Została pochowana 

w Nowej Krypcie (Neue Gruft) w kościele kapucynów 


Synowie {(i)–(ii)}: 

(i) KAROL III|IV (zob. s. 453). 

(ii) Maksymilian Eugeniusz |Ludwik Fryderyk Filip Ignacy 

Józef Maria| 

Urodził się 13 IV 1895 r. w Wiedniu. Był oficerem 

armii austro-węgierskiej w stopniu porucznika, a z 

wykształcenia doktorem prawa. Zmarł 19 I 1952 r. 

w Nicei i został pochowany w krypcie zamku Altshausen 

(Wirtembergia). 

436


Maksymilian Eugeniusz poślubił 29 XI 1917 r. 

w zamku Laxenburg pod Wiedniem: 

Franciszkę |Annę Marię| 

Była ona córką Konrada |Marii Euzebiusza|, księcia 

Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst von Ratibor 

und Corvey, i jego żony Franciszki, córki Erwina 

|Fryderyka Karola|, hrabiego von Schönborn-Buchheim. 

Urodzona 21 VI 1897 r. w Teplitz (Cieplice, 

Czechy), zmarła 12 VII 1989 r. w Salzburgu i została 

pochowana na cmentarzu w pobliskim Anif. 

Synowie {(a)–(b)}: 

(a) Ferdynand |Karol Maks Franciszek Otto Konrad 

Maria Józef Ignacy Mikołaj|. Na świat przyszedł 6 

XII 1918 r. w Wiedniu. Przyjął tytuł hrabiego 

Kyburga (von Kyburg). Jego żoną została 6 IV 

1956 r. w Monachium (ślub cywilny) i 10 IV 

tego roku w zamku Seefeld (ceremonia kościelna) 

Helena Maryna Elżbieta (ur. Winhöring 20 V 

1937), córka Karola Teodora Klemensa, hrabiego 

von Törring-Jettenbach, z którą dochował 

się trojga dzieci. Zmarł 6 VIII 2004 r. 

w Ulm i spoczął na rodzinnym cmentarzu Tör- 

ring-Jettenbachów w Winhöring. 

(b) Henryk |Karol Maria|. Urodził się w Monachium 

7 I 1925 r. Tak jak starszy brat posługiwał 

się tytułem hrabiego Kyburga (von Kyburg). 

23 IX 1961 r. w Lippborgu koło Beckum 

(ślub cywilny) i 17 X tego roku w Münster 

(Monastyr) (ślub kościelny) poślubił Ludmiłę 

|Włodzimierę Antoninę Hubertę Marię Sylwerię Wilhelminę 

Kornelię| (ur. Assen-über-Beckum 20 VI 

1939), córkę Krzysztofa |Bernarda Pawła Konrada 

Gotfryda Antoniego Huberta Marii|, hrabiego 

von Galen, z którą ma czworo dzieci. 

(c) Ferdynand Karol |Ludwik Józef Jan Maria| 

Urodził się 27 XII 1868 r. w Wiedniu i jak wszyscy męscy 

potomkowie Domu Austriackiego od młodości służył 

w armii Austro-Węgier. 25 IV 1884 r. został podporucznikiem, 

a 26 X 1889 r. porucznikiem (Leutnant). 

W 1893 r. oddelegowano go do prestiżowego 1. pułku 

437


cesarskich strzelców tyrolskich, gdzie otrzymał dalsze 

awanse: na majora (27 X 1895 r.) oraz podpułkownika 

(Oberstleutnant, 22 IV 1897 r.). Karierę wojskową arcyksięcia 

uwieńczył awans na generała-majora (Generalmajor) 

26 X 1902 r. Ze względu na zawarcie morganatycznego 

związku małżeńskiego 6 II 1911 r. utracił 

wszystkie prawa i tytuły należne mu z racji urodzenia 

i został wykluczony z dynastii cesarskiej; przyjąwszy 

nazwisko Ferdynand Burg musiał opuścić Wiedeń. Zmarł 

10 III 1915 r. w Monachium i został pochowany w krypcie 

pod ołtarzem głównym kościoła Marii Panny Pocieszycielki 

(Maria-Trost-Kirche) w Untermais nieopodal 

Meranu. 

Żoną Ferdynanda Karola została 25 VIII 1909 r. 

w kaplicy św. Lucjusza w Chur (Szwajcaria) (związek 

morganatyczny): 

Berta 

Jej ojcem był Emanuel Czuber, radca dworu, a matką 

Maria Zofia Brudder. Urodziła się 5 XII 1879 r. w Pradze, 

a zmarła 5 VII 1979 r. w Meranie i została pochowana 

u boku męża w podziemiach kościoła Marii Panny 

Pocieszycielki (Maria-Trost-Kirche) w Untermais pod 

Meranem. Małżeństwo to było bezdzietne. 

(d) Małgorzata Zofia |Maria Anuncjata Teresa Karolina 

Ludwika Józefa Joanna| 

Urodziła się 13 V 1870 r. w zamku Artstetten (Dolna 

Austria). W latach 1886–92 była opatką żeńskiej fundacji 

klasztornej terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia 

(Damenstift) w Pradze. 24 I 1893 r. w kościele 

parafialnym pw. Wniebowstąpienia NMP w wiedeńskim 

Hofburgu poślubiła Albrechta |Marię Aleksandra 

Filipa Józefa|, księcia Wirtembergii (ur. Wiedeń 23 XII 

1865, zm. zamek Altshausen 29 X 1939), syna Filipa 

|Aleksandra Marii Ernesta|, księcia wirtemberskiego, 

i arcyksiężniczki austriackiej Marii Teresy z linii cieszyńsko-żywieckiej 

(zob. s. 383 w biogr. Leopolda II). 

Ich dziećmi byli: 

1 Filip Albrecht |Karol Maria Józef Ludwik Hubert 

Stanisław Leopold|, książę Wirtembergii (ur. 1893, 

zm. 1975); żenił się dwukrotnie: w 1923 r. jego żoną 

438


została Helena |Maria Alicja Krystyna Józefa Anna 

Małgorzata Magdalena Walburga Blandina Cecylia 

Filomena Karmela Ignacja Rita de Cascia| (ur. 1903, 

zm. 1924), córka Gotfryda |Marii Józefa Piotra Ferdynanda 

Huberta Antoniego Ruperta Leopolda Henryka 

Ignacego Alfonsa|, arcyksięcia austriackiego 

z linii toskańskiej, a po jej rychłej śmierci w połogu 

ożenił się w 1928 r. z rodzoną młodszą siostrą zmarłej, 

arcyksiężniczką Różą |Marią Antonią Robertą 

Józefą Anną Walburgą Karmelą Ignacją Ritą de Cascia| 

(ur. 1906, zm. 1983), i miał z nią dalsze dzieci. 

2 Albrecht Eugeniusz |Maria Filip Karol Józef Fortunatus| 

(ur. 1895, zm. 1954); w 1924 r. poślubił Nadieżdę 

|Klementynę Marię Pię Majellę| (ur. 1899, 

zm. 1958), córkę Ferdynanda |Maksymiliana Karola 

Leopolda Marii|, cara Bułgarii (z nią potomstwo). 

3 Karol Aleksander |Maria Filip Józef Albrecht Grzegorz|, 

benedyktynin pod imieniem Odona (ur. 1896, 

zm. 1964). 

4 Maria Amelia |Teresa Anuncjata Assunta Małgorzata 

Zofia Karolina Albertyna Józefa| (ur. 1897, 

zm. 1923). 

5 Maria Teresa |Małgorzata Anuncjata Zofia Elżbieta 

Albertyna Józefa| (ur. 1898, zm. 1928). 

6 Małgorzata Maria |Anuncjata Zofia Teresa Elżbieta 

Józefa Albertyna| (ur. 1902, zm. 1945). 

Małgorzata Zofia zmarła 24 VIII 1902 r. w Gmunden 

(Górna Austria) i została pochowana w krypcie zamku 

Altshausen (Wirtembergia). 

Trzecią żoną arcyksięcia Karola Ludwika (zob. s. 431) 

została 23 VII 1873 r. w zamku Kleinheubach nieopodal 

Miltenbergu (Bawaria): 

Maria Teresa |de Imaculada Conceição Ferdynanda Eulalia 

Leopoldyna Adelajda Izabela Karolina Michalina Rafaela Gabriela 

Franciszka de Assis e de Paula Gonzaga Agnieszka Zofia 

Bartłomieja dos Anjos| 

Była ona córką Michała I |Marii do Patrocinio Jana Karola 

Franciszka de Assis Ksawerego de Paula Piotra de Alcántara 

Antoniego Rafaela Gabriela Joachima Józefa Gonzagi 

Ewarysta|, króla Portugalii i Algarve z dynastii Bragança, 

439


oraz jego żony Adelajdy |Zofii Amelii Ludwiki Joanny Leopoldyny|, 

córki Konstantyna |Józefa|, księcia-następcy 

(Erbprinz) zu Löwenstein-Wertheim-Rosenberg. Urodziła 

się 24 VIII 1855 r. w zamku Kleinheubach nieopodal Miltenbergu 

(Bawaria), a zmarła 12 II 1944 r. w Wiedniu. Została 

pochowana w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) 

w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku. 

Córki {(a)–(b)}: 

(a) Maria Anuncjata |Adelajda Teresa Michalina Karolina 

Ludwika Pia Ignacja| 

Urodziła się 31 VII 1876 r. w Reichenau. Po rezygnacji 

starszej przyrodniej siostry, Małgorzaty Zofii, w latach 

1892–1900 była przełożoną żeńskiej fundacji klasztornej 

terezjanek dla dam szlacheckiego pochodzenia 

(Damenstiftung) w Pradze. Zmarła niezamężnie 8 IV 

1961 r. w Vaduz (Liechtenstein) i została pochowana 

u boku młodszej siostry i jej małżonka w krypcie książęcej 

(Fürstliche Gruft) przy katolickim kościele parafialnym 

tamże. 

(b) Elżbieta |Amalia Eugenia Maria Teresa Karolina Ludwika 

Józefa| 

Urodziła się 7 VII 1878 r. w Reichenau. Jej mężem został 

20 IV 1903 r. w kościele parafialnym pw. Wniebowstąpienia 

NMP w wiedeńskim Hofburgu Alojzy |Gonzaga 

Maria Adolf|, książę-następca Liechtensteinu (Erbprinz 

von und zu Liechtenstein), który w 1923 r. zrzekł 

się praw do tronu na rzecz syna (ur. zamek Holenegg 

17 VI 1869, zm. Vaduz 16 III 1955), syn księcia Alfreda 

|Alojzego Edwarda| z bocznej linii dynastii Liechtensteinów, 

oraz jego żony Henryki |Marii Norberty|, 

córki Alojzego II |Marii Józefa Jana Baptysty Joachima 

Filipa Neriusa|, księcia von und zu Liechtenstein, księcia 

opawskiego i karniowskiego. Miała z nim następujące 

potomstwo: 

1 Franciszek Józef II |Maria Alojzy Alfred Karol Jan 

Henryk Michał Jerzy Ignacy Benedykt Gerhard Majella|, 

książę von und zu Liechtenstein (ur. 1906, 

zm. 1989); w 1943 r. poślubił on Georginę (Ginę) 

|Norbertę Joannę Ferdynandynę Alojzę Antonię 

440


Marię Rafaelę| (ur. 1921, zm. 1989), córkę Ferdynanda, 

hrabiego von Wilczek, i miał z nią potomstwo; 

ich najstarszy syn Jan (Hans) Adam II (ur. 

1945), panuje w Liechtensteinie od 1989 r. 

2 Maria Teresa |Henryka Alojza Alfreda Franciszka 

Józefa Julia Adelajda Małgorzata Anuncjata Elżbieta 

Ignacja Benedykta| (ur. 1908, zm. 1973); w 1944 r. 

poślubiła Artura |Emanuela Ernesta Antoniusza|, 

hrabiego Strachwitz von Groß-Zauche und Camminetz, 

referenta ds. kultury w Ambasadzie Niemiec 

w Brukseli (ur. 1905, zm. 1996), z którym miała potomstwo. 

3 Karol Alfred |Maria Jan Baptysta Henryk Alojzy 

Jerzy Hartman Ignacy Benedykt Franciszek Józef 

Roch| (ur. 1910, zm. 1985); jego żoną została 

w 1949 r. Agnieszka |Krystyna Franciszka Karolina 

Teresa Rafaela Joanna Magdalena Huberta Józefa 

Ignacja| (ur. 1928), córka Huberta Salwatora |Rajnera 

Marii Józefa Ignacjusza|, arcyksięcia austriackiego 

z linii toskańskiej, syna arcyksiężniczki Walerii 

(zob. s. 451 w biogr. Franciszka Józefa I); mieli liczne 

potomstwo. 

4 Jerzy |Hartman Maria Józef Franciszek de Paula 

Alojzy Ignacy Benedykt Marcin| (ur. 1911, zm. 

1998); w 1948 r. poślubił Marię Krystynę |Helenę 

Filipinę Albertynę Małgorzatę Amelię Elżbietę Teresę 

Różę Józefę Antonię Jadwigę Alojzę| (ur. 1924), 

córkę Filipa Albrechta, księcia wirtemberskiego, syna 

arcyksiężniczki austriackiej Małgorzaty Zofii (zob. 

s. 438), i miał z nią liczne potomstwo. 

5 Ulryk |Dietmar Maria Franciszek Ferdynand Karol 

Alojzy Józef Ignacy Benedykt Jan Augustyn| (ur. 

1913, zm. 1978). 

6 |Maria| Henryka |Teresa Alojza Franciszka Zofia 

Józefa Michalina Adelajda Anuncjata Elżbieta Ignacja 

Benedykta et omes Sancti| (ur. 1914, zm. 2011); 

w 1943 r. poślubiła Piotra |Władysława Jana Nepomucena 

Erwina Judasza|, hrabiego von Eltz genannt 

Faust von Stromberg (ur. 1909, zm. 1992), 


441


7 Alojzy |Henryk Maria Franciszek Józef Ferdynand 

Ignacy Benedykt Liberatus Marko d’Aviano| (ur. 

1917, zm. 1967). 

8 Henryk |Hartneid Maria Franciszek de Paula Jan 

Alojzy Józef Ignacy Benedykt Hilarion|, ambasador 

Liechtensteinu (ur. 1920, zm. 1993); w 1968 r. 

poślubił Amalię (Ali) |Idę Marię Małgorzatę Leopoldynę 

Franciszkę| (ur. 1935), córkę Leopolda 

|Joachima|, hrabiego von Podstatzky-Lichtenstein, 


Elżbieta zmarła 13 III 1960 r. na zamku w Vaduz 

(Liechtenstein) i została pochowana w krypcie książęcej 

(Fürstliche Gruft) przy katolickim kościele parafialnym 

w Vaduz. 

(iv) Maria Anna |Karolina Pia| 

Urodziła się 27 X 1835 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

Poważnie chora na epilepsję, zmarła 5 II 1840 r. 

w wiedeńskim Hofburgu. Została pochowana w krypcie 

Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach wiedeńskiego 

kościoła kapucynów. 

(v) Martwy syn 

Przyszedł na świat 24 X 1840 r. w pałacu Schönbrunn pod 

Wiedniem i spoczął w Nowej Krypcie (Neue Gruft) u wiedeńskich 

kapucynów. 

(vi) Ludwik Wiktor |Józef Antoni| 

Urodził się 15 V 1842 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. Podobnie 

jak starsi bracia służył w austro-węgierskiej armii 

i 27 V 1899 r. został generałem piechoty. W ostatnich latach 

życia wykazywał oznaki choroby psychicznej i objęto 

go kuratelą. Zmarł 18 I 1919 r. w swoim zamku Klesheim 

koło Salzburga i został pochowany na cmentarzu w Siezenheim 

pod Salzburgiem (Austria). Nie założył rodziny. 

U WA G A: W ciagu pierwszych pięciu lat małżeństwa, jeszcze 

przed narodzinami przyszłego Franciszka Józefa I, arcyksiężnej 

Zofii (zob. s. 430) pięciokrotnie nie udało się donosić ciąży (za 

biografem cesarza, J. van der Kiste). 

10 Maria Anna |Franciszka Teresa Józefa Medarda| 

Urodziła się 8 VI 1804 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 

niezamężnie 28 XII 1858 r. w Baden lub też w zamku Hetzendorf 

pod Wiedniem. Została pochowana w krypcie Ferdynanda 

442


(Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym 

Rynku, a jej serce spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) w należącej 

do wiedeńskiego kościoła augustianów kaplicy św. Jerzego. 

11 Jan Nepomucen |Karol Franciszek Józef| 

Urodził się 29 VIII 1805 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarł 19 II 1809 r. Został pochowany w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w kościele kapucynów na Nowym Rynku 

w Wiedniu, serce arcyksięcia złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w kaplicy św. Jerzego w kościele augustianów, zaś organy wewnętrzne 

– w krypcie książęcej (Herzogsgruft) w podziemiach 


12 Maria Amalia Teresa 

Urodziła się 6 IV 1808 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, gdzie 

zmarła trzy dni po narodzinach. Spoczęła w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w wiedeńskim kościele kapucynów. 

Trzecią żoną Franciszka I została 6 I 1808 r. w kościele augustianów 


Maria Ludwika |Beatrycze Antonia Józefa Joanna| 

Wywodziła się ona z modeńskiej linii dynastii habsbursko-lotaryńskiej 

i była najmłodszym dzieckiem Ferdynanda I d’Este, księcia 

Modeny, Reggio i Mirandoli (zob. s. 357 w biogr. Marii Teresy). 

Urodziła się 14 XII 1787 r. w Monzie. 7 IX 1808 r. w katedrze św. 

Marcina w Preszburgu (obecnej Bratysławie) została koronowana 

na królową Węgier, nigdy natomiast nie doszło do jej koronacji na 

królową czeską. Zmarła na gruźlicę 7 IV 1816 r. w Weronie. Jej 

zwłoki przewieziono do Wiednia i złożono w krypcie Franciszkańskiej 

(Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym 

Rynku. Serce cesarzowej spoczęło w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w kaplicy św. Jerzego należącej do wiedeńskiego kościoła augustianów, 

a jej organy wewnętrzne złożono zgodnie z wielowiekową tradycją 


(Szczepana) w Wiedniu. Małżeństwo to było bezdzietne. 

Czwartą żoną Franciszka I została zaślubiona per procura 29 X 1816 r. 

w Monachium i osobiście 10 XI tegoż roku w kościele augustianów 


Szarlotta Augusta (zwana Karoliną Augustą) 

Była ona córką Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii z palatyńskiej 

linii dynastii Wittelsbachów (gałąź Zweibrücken-Birkenfeld), 

oraz jego pierwszej żony |Marii Wilhelminy| Augusty, córki Jerzego 

Wilhelma, księcia heskiego z linii na Darmstadcie; jej młodsza 

443


przyrodnia siostra Zofia była od 1824 r. żoną arcyksięcia Franciszka 

Karola (zob. s. 430). Urodziła się 8 II 1792 r. w Mannheim, a 8 VI 

1808 r. w Monachium poślubiła Wilhelma |Fryderyka Karola|, księcia 

wirtemberskiego, od 1816 r. króla Wirtembergii pod imieniem Wilhelma 

I (ur. Lubin 27 IX 1781, zm. Villa Rosenstein pod Stuttgartem 

24 VI 1864), syna Fryderyka I |Wilhelma Karola|, króla Wirtembergii, 

i jego żony Szarlotty |Augusty Matyldy|, córki Jerzego III 

|Wilhelma Fryderyka|, króla Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz Hanoweru; 

bezdzietne to małżeństwo zostało rozwiązane 31 VIII 1814 r. 

Po ślubie z Franciszkiem I, 25 IX 1825 r. w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (obecnej Bratysławie) Karolina Augusta została koronowana 

na królową węgierską, nigdy natomiast nie ukoronowano jej 

na królową Czech. Zmarła 9 II 1873 r. w Wiedniu i została pochowana 

w krypcie Franciszkańskiej (Franzensgruft w podziemiach 

kościoła kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku. Jej małżeństwo 

z cesarzem nie zaowocowało potomstwem. 

FRANCISZEK I 

Zmarł na zapalenie płuc 2 III 1835 r. w zamku Hofburg w Wiedniu. 

Został pochowany w krypcie nazwanej od jego imienia Franciszkańską 

(Franzensgruft) w podziemiach kościoła kapucynów na 

Nowym Rynku w Wiedniu, serce cesarza umieszczono w Krypcie 

Serc (Herzgruft) w należącej do kościoła augustianów wiedeńskich 

kaplicy św. Jerzego, a jego zabalsamowane organy wewnętrzne spoczęły 


(Szczepana). 

Trony Czech i Węgier odziedziczył jego najstarszy syn Ferdynand, 

koronowany już wcześniej na króla węgierskiego. 

444


FERDYNAND V 

O J C I E C: Franciszek I (zob. s. 423). 

M A T K A: Maria Teresa z Neapolu (zob. s. 424 w biogr. Franciszka I). 

R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 425 w biogr. Franciszka I. 

FERDYNAND V 

Zwany był Dobrotliwym, urodził się 19 IV 1793 r. w zamku 

Hofburg w Wiedniu i na chrzcie otrzymał imiona Ferdynand Karol 

Leopold Józef Franciszek Marcelin. 28 IX 1830 r. w katedrze św. Marcina 

w Preszburgu (obecna Bratysława) został staraniem ojca koronowany 

na króla Węgier. Po śmierci ojca (r. 1835) został cesarzem 

Austrii pod imieniem Ferdynanda I, królem Czech i Węgier (w obu 

państwach jako Ferdynand V), królem Lombardo-Wenecji, Illyrii, 

Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii i Galicji, wielkim księciem 

Krakowa, księciem Salzburga, Ragusa i Zara, księciem Trydentu 

i Brixen oraz księciem Friulu i panem Cattaro. 7 IX 1836 r. w katedrze 

św. Wita przy zamku królewskim w Pradze został koronowany 

na króla Czech – wraz z sakrą jego małżonki były to ostatnie ceremonie 

koronacyjne w tym kraju. 6 IX 1838 r. w katedrze św. Ambrożego 

w Mediolanie miała miejsce koronacja Ferdynanda na króla 

Lombardo-Wenecji. Jako opóźniony umysłowo epileptyk przez całe 

życie pozostawał pod kuratelą tzw. Tajnej Konferencji Państwowej 

(Geheime Staatskonferenz), a faktyczne rządy w monarchii naddunajskiej 

sprawował kanclerz Klemens Metternich. 

Żoną Ferdynanda V została poślubiona per procura 12 II 1831 r. 

w Turynie i osobiście 27 II tego roku w kaplicy pw. św. Józefa 

w Trakcie Leopoldyńskim w wiedeńskim Hofburgu: 

Maria Anna |Karolina Pia| 

Jej ojcem był Wiktor Emanuel I, król Sardynii z dynastii sabaudzkiej, 

matką zaś arcyksiężniczka austriacka Maria Teresa z linii 

modeńskiej (zob. s. 358 w biogr. królowej Marii Teresy). Urodziła 

445


się 19 IX 1803 r. w Rzymie. 10 IX 1836 r. w katedrze św. Wita 

w Pradze została koronowana na królową Czech, nigdy natomiast 

nie doszło do jej koronacji na królową węgierską. Po abdykacji męża 

osiadła wraz z nim na zamku praskim, gdzie zmarła 4 V 1884 r. 

Jej ciało sprowadzono do Wiednia i pochowano w krypcie Ferdynanda 

(Ferdinandsgruft) w cesarskiej nekropolii Habsburgów u oo. 

kapucynów na Nowym Rynku. Jej małżeństwo z Ferdynandem pozostało 

bezdzietne. 

FERDYNAND V 

2 XII 1848 r. w Ołomuńcu (Czechy) abdykował na rzecz bratanka, 

Franciszka Józefa, po czym wraz z małżonką przeniósł się na stałe 

do Pragi. Zmarł 29 VI 1875 r. w zamku królewskim w Pradze. Został 

pochowany w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w nekropolii 

Habsburgów w podziemiach kościoła kapucynów na Nowym 

Rynku w Wiedniu, jego serce złożono w Krypcie Serc (Herzgruft) 

w obrębie kaplicy św. Jerzego w wiedeńskim kościele augustianów, 

a organy wewnętrzne umieszczone zostały w krypcie książęcej (Herzogsgruft) 

w podziemiach katedry św. Stefana (Szczepana) w Wiedniu 

– był on ostatnim cesarzem wobec którego zastosowano ten 

tradycyjny ryt pogrzebowy Domu Austriackiego. 

FRANCISZEK JÓZEF I 

O J C I E C: Arcyksiążę Franciszek Karol (zob. s. 429 w biogr. Franciszka I). 

M A T K A: Zofia Bawarska (zob. s. 430 w biogr. Franciszka I). 



Urodził się 18 VIII 1830 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem 

i na chrzcie otrzymał imiona Franciszek Józef Karol. Jak wszyscy arcyksiążęta 

od młodości był poddawany szkoleniu wojskowemu, które 

446


zainicjował 18 VIII 1843 r. awans na pułkownika 3. pułku dragonów. 

Po abdykacji Ferdynanda I w dniu 2 XII 1848 r. w Ołomuńcu 

został cesarzem Austrii, królem Czech i Węgier, królem Lombardo- 

Wenecji, królem Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii 

i Galicji, wielkim księciem Krakowa, księciem Salzburga, Ragusa 

i Zara, księciem Trydentu i Brixen, księciem Friulu i panem Cattaro 

(Lombardię i większość posiadłości włoskich utracił w 1859 r., a w 

1866 r. również Wenecję). 8 VI 1867 r. w kościele NMP w Budzie 

(obecnie Budapeszt), zwanym popularnie kościołem Macieja, został 

koronowany na króla Węgier. Wydaną 31 XII 1867 r. tzw. konstytucją 

grudniową powołał do życia Austro-Węgry. 

Żoną Franciszka Józefa I została 24 IV 1854 r. w kościele augustianów 


Elżbieta (Sissi) |Amalia Eugenia| 

Była ona córką Maksymiliana (Maksa) Józefa, księcia w Bawarii 

(Herzog in Bayern), potomka palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów 

(gałąź Zweibrücken-Birkenfeld-Gelnhausen), oraz Ludwiki 

|Wilhelminy|, córki Maksymiliana I Józefa, króla Bawarii (młodszej 

siostry arcyksiężnej Zofii, matki Franciszka Józefa I). Urodziła się 

24 XII 1837 r. w Pałacu Księcia Maksa (Herzog Max Palais) na 

Ludwigstraße w Monachium. 8 VI 1867 r. w kościele NMP (zwanym 

kościołem Macieja) w Budzie ukoronowano ją na królową Węgier. 

Została zasztyletowana przez włoskiego anarchistę imieniem 

Luigi Luccheni 10 IX 1898 r. pod hotelem Beau Rivage w Genewie. 

Zwłoki cesarzowej odwieziono do Wiednia i złożono w krypcie 

nazwanej później imieniem jej męża (Franz-Josephs Gruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku. 


1 Zofia |Fryderyka Dorota Maria Józefa| 

Urodziła się 5 III 1855 r. w zamku Hofburg w Wiedniu, a zmarła 

na tyfus 29 V 1857 r. w zamku królewskim w Budzie (obecnie 

Budapeszt). Po przewiezieniu do Wiednia ciało arcyksiężniczki 

złożono w krypcie Ferdynanda (Ferdinandsgruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów na Nowym Rynku. 

2 Gizela |Ludwika Maria| 

Urodziła się 12 VII 1856 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. 

Jej mężem został 20 IV 1875 r. w kościele augustianów przy wiedeńskim 

Hofburgu Leopold |Maksymilian Józef Maria Arnulf|, książę 

bawarski (ur. Monachium 9 II 1846, zm. tamże 28 IX 1930), 

syn Luitpolda |Karola Józefa Wilhelma Ludwika|, księcia bawar- 

447


skiego, regenta Bawarii z dynastii Wittelsbachów, i arcyksiężniczki 

Augusty Ferdynandy z linii toskańskiej (zob. s. 374 w biogr. 

cesarza Leopolda II). Miała z nim następujące potomstwo: 

1 Elżbieta |Maria Augusta| (ur. 1874, zm. 1957); w 1893 r. poślubiła 

Ottona |Ludwika Filipa|, hrabiego von Seefried auf 

Buttenheim (ur. 1870, zm. 1951), i miała z nim potomstwo. 

2 Augusta, żona arcyksięcia Józefa Augusta z linii węgierskiej, 

z którym miała potomstwo (szczegóły zob. s. 407 w biogr. 

cesarza Leopolda II). 

3 Jerzy, mąż arcyksiężniczki Izabeli z linii cieszyńsko-żywieckiej 

(szczegóły zob. s. 389 w biogr. Leopolda II). 

4 Konrad |Luitpold Franciszek Józefa Maria| (ur. 1883, zm. 

1969); w 1921 r. poślubił |Marię| Bonę Małgorzatę |Albertynę 

Wiktorię| (ur. 1896, zm. 1971), córkę Tomasza |Alberta Wiktora|, 

księcia sabaudzkiego, księcia Genui, i miał potomstwo. 

Gizela zmarła 27 VII 1932 r. w Monachium i została pochowana 

u boku męża w Kolumbarium w podziemiach monachijskiego 

kościoła św. Michała. 

3 Rudolf |Franciszek Karol Józef| 

Urodził się 21 VIII 1858 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. 

Od urodzenia był następcą tronu wraz z tytułem księcia Korony 

(kronprinza). Gruntownie wykształcony, uzyskał doktorat w zakresie 

filozofii, a za inicjatywę wielotomowego wydawnictwa 

encyklopedycznego Österreich-Ungarn in Wort und Bild uniwersytet 

wiedeński nadał mu doktorat honoris causa. 28 VI 1878 r. otrzymał 

stopień pułkownika (Oberst), a 18 VIII 1879 r. objął dowództwo 

36. pułku piechoty w Pradze. We wrześniu 1880 r. został 

awansowany do stopnia generała-majora (Generalmajor), a 6 

IV 1881 r. dostał dowództwo 18. brygady piechoty w Pradze. 

W 1882 r. został generalnym inspektorem piechoty armii Austro- 

Węgier, a w następnym roku otrzymał awans na feldmarszałkalejtnanta 

(Feldmarschalleutnant) oraz przeniesienie do Wiednia, 

gdzie objął dowództwo 25. dywizji piechoty. Również w 1883 r. 

został wiceadmirałem (Vizeadmiral) floty cesarskiej. 30 I 1889 r. 

w zamku myśliwskim Mayerling pod Wiedniem zastrzelił swoją 

kochankę, baronównę Marię Vetsera, a następnie siebie; zamek 

ten przekształcono później z rozkazu Franciszka Józefa na klasztor 

karmelitek. Ciało arcyksięcia, oficjalnie uznanego niepoczytalnym, 

spoczęło w krypcie Franciszka Józefa (Franz-Josephs Gruft) 

w kościele kapucynów na Nowym Rynku w Wiedniu. 

448


Być może 1 I 1880 r. w kościele Gardekirche w Wiedniu Rudolf 

poślubił potajemnie: 

Marię Antonię |Leopoldynę Anuncjatę Annę Amalię Józefę Joannę 

Immakulatę Tekę| 

Była ona córką Ferdynanda IV, arcyksięcia austriackiego i wielkiego 

księcia Toskanii, z jego pierwszego małżeństwa (zob. s. 

375 w biogr. Leopolda II, cesarza rzymsko-niemieckiego, króla 

Czech i Węgier). Urodzona 10 I 1858 r. we Florencji, w 1879 r. 

została przełożoną klasztoru terezjanek dla dam szlacheckiego 

pochodzenia (Damenstift) przy zamku w Pradze. Jej małżeństwo 

z następcą tronu nie zostało jak dotąd udokumentowane przez 

żadne znane źródła. Zmarła na gruźlicę 13 IV 1883 r. w Cannes 

i spoczęła w krypcie Toskańskiej (Toskanergruft) w podziemiach 

kościoła kapucynów w Wiedniu. 

Syn (domniemany): 

(i) Robert Emil Pachman. Urodzony w 1883 r., z zawodu aktor. Utrzymywał, 

że jest jest synem Rudolfa i Marii Antonii oraz prawowitym 

następcą tronu Austro-Węgier, i że należy tytułować go „arcyksięciem 

Karolem Rudolfem Salwatorem”. Zmarł w 1964 r. 

Dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy od 1906 r. z Alicją von 

Strumer, z którą miał córkę (a) Alojzę Pachman (ur. 1907), zamężną 

z N Wawrinetz, oraz syna (b) Roberta Rudolfa Pachmana (ur. 1908, 

zm. bezżennie 1942); w 1922 r. ożenił się po raz wtóry z Amalią von 

Stramek-Vondroska (zm. 1952) i miał z nią dwóch synów: (a) Teodora 

Rudolfa Salwatora Pachmana, doktora prawa (ur. 1924), tytułującego 

się „Głową Domu Austriackiego”, oraz (b) Rajnera Rudolfa Salwatora 

Pachmana (ur. 1950). 

Żoną Rudolfa została poślubiona w ceremonii cywilnej 10 V 

1881 r. w cesarskim zamku Hofburg w Wiedniu i tego samego 

dnia w wiedeńskim kościele augustianów: 

Stefania |Klotylda Ludwika Hermina Maria Szarlotta| 

Była ona córką Leopolda II |Ludwika Filipa Marii Wiktora|, 

króla Belgów z dynastii sasko-koburskiej (Sachsen-Coburg-Go- 

tha) – jednej z gałęzi ernestyńskiej linii Wettynów, oraz jego żony 

Marii Henryki, arcyksiężniczki austriackiej z linii węgierskiej (zob. 

s. 412 w biogr. Leopolda II, cesarza rzymsko-niemieckiego, króla 

Czech i Węgier). Urodziła się 21 V 1864 r. w zamku Laeken pod 

Brukselą. Po śmierci Rudolfa zawarła morganatyczny związek 

małżeński (22 III 1900 r. w kaplicy zamku Miramar w Trieście) 

z Elemérem |Edmundem|, baronem, od 1896 r. hrabią, a od 1917 r. 

449


księciem Lónyay de Nagy-Lónya et Vásáros-Namény (ur. zamek 

Bodrog-Olaszi, Węgry 24 VIII 1863, zm. Pannonhalma koło 

Györ, Węgry 29 VII 1946), syna Edmunda, barona Lónyay de 

Nagy-Lónya et Vásáros-Namény, i jego żony Wilmy Pazmanda; 

małżeństwo to pozostało bezdzietne. Stefania zmarła 23 VIII 

1945 r. w klasztorze benedyktynów w Pannonhalma koło Györ 

(Węgry) i tam również spoczęła. 

Córka: 

(i) Elżbieta (Erzsi) |Maria Henryka Stefania Gizela| 

Urodziła się 2 IX 1883 r. w zamku Laxenburg pod Wiedniem. 

23 I 1902 r. w kaplicy św. Józefa w Trakcie Leopoldyńskim 

w wiedeńskim zamku Hofburg zawarła morganatyczny 

związek małżeński z Ottonem |Weirandem Hugonem Ernestem|, 

księciem von Windisch-Grätz (ur. Graz 7 X 1873, zm. Lugano 

25 XII 1952), syna Ernesta |Ferdynanda Weiranda|, księcia 

von Windisch-Grätz, i jego żony Kamili Amalii, córki Ottona, 

księcia zu Öttingen-Öttingen. Miała z nim następujące 

potomstwo: 

1 Franciszek Józef |Maria Otto Antoniusz Ignacjusz Oktawiusz| 

(ur. 1904, zm. 1981); w 1934 r. poślubił Ghilslaine 

|Emmę Marię| (ur. 1912, zm. 1997), córkę Wilhelma, hrabiego 

d’Arschot-Schoonhoven, z którą miał potomstwo. 

2 Ernest Weirand |Maria Otto Antoniusz Expeditus Anzelm| 

(ur. 1905, zm. 1952); pierwszą jego żoną została 

w 1927 r. Helena (ur. 1906, zm. 1982), córka Henryka 

Skinnera, z którą miał potomstwo – małżeństwo to zakończyło 

się w 1938 r. rozwodem i zostało anulowane 

w 1940 r.; w 1947 r. Ernest Weirand ożenił się z Ewą 

|Marceliną Jakobiną Marią| (ur. 1921), córką Lotara, barona 

von Isbary, i miał z nią dalsze dzieci. 

3 Rudolf |Jan Maria Otto Józef Antoni Andrzej| (ur. 1907, 

zginął w wypadku motocyklowym 1930). 

4 Stefania |Eleonora Maria Elżbieta Kamila Filomena Weronika| 

(ur. 1909, zm. 2005); w 1933 r. jej mężem został 

Piotr |Alvar Arnold Maria Józef Franciszek de Borgia 

Grzegorz Hubert|, hrabia d’Alcántara de Querrieu (ur. 

1907, zm. w obozie koncentracyjnym 1944), z którym 

miała potomstwo, a po raz drugi wyszła za mąż w 1945 r. 

za Karola Aksela Björklunda (ur. 1906, zm. 1986), i miała 

z nim dalsze dzieci. 

450


Małżeństwo Elżbiety i Ottona zakończyło się separacją, 

orzeczoną 26 III 1924 r. w Wiedniu; rozwiedli się w lutym 

1948 r. Drugim mężem Elżbiety został poślubiony podczas 

ceremonii cywilnej 4 V 1948 r. w Hadersdorf-Weidlingau 

w wiedeńskiej dzielnicy Penzing Leopold Petznek (lub Petzneck), 

przywódca socjaldemokratycznej organizacji paramilitarnej 

Związek Obrony (ur. Bruck an der Leitha 30 VI 1881, zm. 

Wiedeń 27 VII 1956), syn Franciszka Petzneka i Marii Mackmayer 

– od tego czasu Elżbietę zwano „czerwoną arcyksiężniczką”. 

Zmarła 16 III 1963 r. w willi Windisch-Grätz (mieszczącej 

obecnie Bildungszentrum Narodowego Banku Austrii) 

na Linzer Straße Nr. 452 w wiedeńskiej dzielnicy Hüt- 

teldorf i została pochowana na cmentarzu w Hütteldorfie. 

4 |Maria| Waleria |Matylda Amalia| 

Urodziła się 22 IV 1868 r. na zamku w Budzie, a 31 VII 1890 r. 

w kościele parafialnym św. Mikołaja w Bad Ischl (Górna Austria) 

poślubiła swojego dalekiego kuzyna z linii toskańskiej Franciszka 

Salwatora |Marię Józefa Ferdynanda Karola Leopolda Antoniego von 

Padua Jana Baptystę Januarego Alojzego Gonzagę Rajnera Benedykta 

Bernarda|, generała kawalerii austro-węgierskiej (ur. Alt-Münster, 

Górna Austria 21 VIII 1866, zm. Wiedeń 20 IV 1939), jednego 

z synów arcyksięcia Karola Salwatora i Marii Immakulaty Neapolitańskiej 

(zob. s. 376 w biogr. cesarza Leopolda II). Dochowali 

się licznej progenitury: 

1 Elżbieta Franciszka |Maria Karolina Ignacja| (ur. 1892, zm. 

1930); w 1912 r. wyszła za mąż za Jerzego |Juliusza Kaspra 

Konrada|, księcia von Waldburg zu Zeil-Lustenau-Hohenems 

(ur. 1878, zm. 1955), i miała z nim potomstwo. 

2 Franciszek |Karol| Salwator |Maria Józef Ignacy| (ur. 1893, 

zm. 1918). 

3 Hubert Salwator |Rajner Maria Józef Ignacy| (ur. 1894, zm. 

1971); w 1926 r. jego żoną została Róża Maria (Rosemary) 

|Fryderyka Izabela Eleonora Henryka Antonia| (ur. 1904, 

zm. 2001), córka Emanuela, księcia następcy zu Salm-Salm, 

oraz arcyksiężniczki austriackiej Marii Krystyny (zob. s. 386 

w biogr. cesarza Leopolda II), z którą miał potomstwo. 

4 Jadwiga |Maria Immakulata Michalina Ignacja| (ur. 1896, 

zm. 1970); w 1918 r. poślubiła Bernarda |Fryderyka Huberta 

Alojzego Marię|, hrabiego zu Stolberg-Stolberg (ur. 1881, 


451


5 Teodor Salwator |Piotr Realinus Maria Józef Ignacy| (ur. 

1899, zm. 1978); w 1926 r. w zamku Zeil poślubił Marię 

Teresę |Walburgę Antonię Józefę Felicytę| (ur. 1901, zm. 

1967), córkę |Marii Fryderyka| Jerzego |Maksymiliana Wunibalda 

Piusa Piotra Canisiusa|, 5. księcia von Waldburg zu 

Zeil-Trauchburg, z którą miał potomstwo. 

6 Gertruda |Maria Gizela Elżbieta Ignacja| (ur. 1900, zm. 

1942); w 1931 r. poślubiła Jerzego |Juliusza Kaspra Konrada|, 

księcia von Waldburg zu Zeil-Lustenau-Hohenems, 

wdowca po swojej starszej siostrze Elżbiecie, i miała z nim 

potomstwo. 

7 Maria |Elżbieta Teresa Filomena Ignacja| (ur. 1901, zm. 

1936). 

8 Klemens Salwator |Leopold Benedykt Antoniusz Maria 

Józef Ignacy|, w 1920 r. zrzekł się wszystkich tytułów oraz 

praw sukcesyjnych i przyjął tytuł hrabiego von Altenburg, 

a w 1949 r. tytuł ten potwierdzono z rozciągnięciem na potomków 

(ur. 1904, zm. 1974); w 1930 r. zawarł morganatyczne 

małżeństwo z Elżbietą |Marią Teresą| (ur. 1906, zm. 

2000), córką Fryderyka, hrabiego Rességuier de Miremont; 

nie mieli dzieci 

9 Matylda |Maria Antonia Ignacja| (ur. 1906, zm. 1991); 

jej morganatycznym mężem został w 1947 r. Ernest Hefel, 

sekretarz stanu w gabinecie austriackiego ministra edukacji 

(ur. 1888, zm. 1974). 

10 Agnieszka (ur. i zm. 1911). 

Waleria zmarła 6 IX 1924 r. w zamku Wallsee w Wallsee-Sindelburgu 

koło Amstetten (Dolna Austria) i spoczęła w krypcie rodzinnej 

na cmentarzu w pobliskim Sindelburgu (obecnie Wallsee- 

Sindelburg). Arcyksiążę Franciszek Salwator zawarł następnie 

morganatyczne małżeństwo z Melanią (zm. 1988), córką Filipa, 

barona von Reisenfels (nie mieli dzieci); pozostawił także potomstwo 

naturalne. 


Zmarł na zapalenie płuc 21 XI 1916 r. w pałacu Schönbrunn pod 

Wiedniem i został pochowany w krypcie swego imienia (Franz- 

Josephs Gruft) w podziemiach kościoła kapucynów na wiedeńskim 

Nowym Rynku. 

Jego dziedzicem został stryjeczny wnuk, arcyksiążę Karol. 

452


Literatura 

Na polskim rynku wydawniczym ukazało się jak dotąd kilka publikacji 

reprezentujących zarówno spojrzenie na działalność polityczną 

cesarza jak i na jego życie osobiste: 

Ch. Dickinger: Franciszek Józef I (Warszawa 2006). 

S. Grodziński: Franciszek Józef I (Wrocław 1978, 1990). 

J. van der Kiste: Franciszek Józef. Prywatne życie ostatniego wielkiego 

cesarza Europy (Warszawa 2006). 

G. Praschl-Bichler: Prywatne życie cesarza Franciszka Józefa 


Najbliższą rodzinę cesarza przybliżą polskiemu czytelnikowi biografie 

jego żony i syna: 

B. Hamann: Cesarzowa Elżbieta (Warszawa 1999). 

J.T. Salvendy: Buntownik z Mayerlingu. Portret psychologiczny 

arcyksięcia Rudolfa (Warszawa 1995). 

KAROL III|IV 

O J C I E C: Arcyksiążę Otto (zob. s. 435 w biogr. Franciszka I). 

M A T K A: Maria Józefa Saska (zob. s. 436 w biogr. Franciszka I). 


KAROL III|IV 

Urodził się 17 VIII 1887 r. w zamku Presenbeug nieopodal Ybbs 

nad Dunajem (Dolna Austria) i na chrzcie otrzymał imiona Karol 

Franciszek Józef Ludwik Hubert Jerzy Maria. Zgodnie z tradycją od 

młodości był sposobiony do kariery w austro-węgierskiej armii. 

1 XI 1903 r. został porucznikiem (lejtnant, niem. Leutnant) 1. regimentu 

ułanów, a w 1905 r. uzyskał przeniesienie do 7. pułku dragonów 

w Brandysie nad Łabą. 1 XI 1906 r. awansował do stopnia 

oberlejtnanta (Oberleutnant). Od 1909 r. rotmistrz (Rittmeister), 

1 XI 1912 r. został majorem oraz dowódcą 39. regimentu piechoty. 

453


Po zamordowaniu stryja, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda (zob. 

s. 432 w biogr. cesarza Franciszka I), 28 VI 1914 r. został kronprinzem 

(następcą tronu) Austro-Węgier, a 31 X tego roku odziedziczył 

po zmarłym roszczenia modeńskiej rodziny książęcej i przyjął nazwisko 

„von Österreich-Este (d’Austria-Este)”. W 1915 r. został generałem-majorem 

(Generalmajor), a 1 VIII 1916 r. uzyskał rangę 

feldmarszałka-lejtnanta (Feldmarschalleutnant). Po śmierci Franciszka 

Józefa I (1916) został cesarzem Austrii, królem Czech (jako Karol 

III ; nie koronowany) i Węgier (pod imieniem Karola IV), królem 

Lombardo-Wenecji, królem Illyrii, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Lodomerii 

i Galicji, wielkim księciem Krakowa, księciem Salzburga, 

Ragusa i Zara, księciem Trydentu i Brixen, księciem Friulu i panem 

Cattaro. 2 XII 1916 r. przejął od arcyksięcia Fryderyka (zob. s. 385 

w biogr. cesarza Leopolda II) obowiązki głównodowodzącego armii 

Austro-Węgier. 30 XII 1916 r. w kościele NMP (zwanym kościołem 

Macieja) w Budapeszcie został ukoronowany na króla Węgier. 

Karol III|IV poślubił 21 X 1911 r. w kaplicy św. Henryka w zamku 

Schwarzau (Austria): 

Zytę |Marię della Grazie Adelgundę Michalinę Rafaelę Gabrielę Józefinę 

Antoninę Ludwikę Agnieszkę| 

Była ona córką Roberta I |Karola Ludwika Marii|, księcia Parmy 

i Piacenzy z dynastii Burbonów (Burbon-Parma), i jego drugiej żony 

Marii Antonii |Adelajdy Kamili Karoliny Eulalii Leopoldyny Zofii 

Agnieszki Franciszki de Assis e di Paola Michaliny Rafaeli Gonzagi 

Gregorii Bernardyny Benedykty Andrei|, córki Michała I |Marii do 

Patrocinio Jana Karola Franciszka de Assis Ksawerego de Paula 

Piotra de Alcántara Antoniego Rafaela Gabriela Joachima Józefa 

Gonzagi Ewarysta|, króla Portugalii i Algarve. Urodziła się 9 V 18- 

92 r. w pałacu Villa Reale delle Pianore koło Lukki, a 30 XII 

1916 r. w kościele NMP (Macieja) w Budapeszcie została koronowana 

na królową węgierską. W 1919 r. opuściła na zawsze Austrię. 

Zmarła 14 III 1989 r. w klasztorze św. Jana w Zizers koło Chur 

(Szwajcaria) i spoczęła w tzw. Gruftkapelle w kościele kapucynów 

na wiedeńskim Nowym Rynku. Serce cesarzowej złożono w Loretokapelle 

u benedyktynów w Muri (Szwajcaria). 


1 |Franciszek Józef| Otto |Robert Maria Antoni Karol Maks Henryk 

Sykstus Ksawery Feliks Renatus Ludwik Kajetan Pius Ignacjusz| 

Urodził się 20 XI 1912 r. w rezydencji Villa Wartholz nieopodal 

Reichenau an der Rax (Austria), a 21 XI 1916 r. został kronprin- 

454


zem (następcą tronu) Austro-Węgier. Po abdykacji ojca w r. 1918 

wraz z rodzicami i rodzeństwem przebywał początkowo w zamku 

Eckartsau w Dolnej Austrii. W 1919 r. rodzina cesarska wyjechała 

do Szwajcarii, a następnie przeniosła się na portugalską 

wyspę Madera, gdzie 1 IV 1922 r. umarł Karol, po którym Otto 

odziedziczył roszczenia do tronu Austro-Węgier oraz tytuł Głowy 

Cesarsko-Królewskiego Domu Austro-Węgier. Od 1922 r. 

rodzina zmarłego cesarza mieszkała w Belgii, gdzie w 1938 r. 

Otto uzyskał doktorat nauk politycznych i społecznych na uniwersytecie 

w Louvain. Po anszlusie 1938 r., skazany przez Nazistów 

zaocznie na śmierć, wyjechał do USA; w 1941 r. Hitler pozbawił 

Ottona, jego matkę i rodzeństwo obywatelstwa austriackiego. 

Po zakończeniu wojny mieszkał m.in. we Francji i Hiszpanii, 

a ostatecznie osiadł w Pöcking nad jeziorem starnberskim 

(Bawaria). 31 V 1961 r. podpisał oświadczenie o rezygnacji z ubiegania 

się o tron austriacki, nigdy jednak nie zrzekł się roszczeń 

do tronów Czech i Węgier. Dekretem z 1966 r. generał 

Charles de Gaulle zezwolił mu na posługiwanie się lotaryńskim 

tytułem księcia Baru. Otto poświęcił się karierze politycznej, był 

jednym z pomysłodawców idei Paneuropy, od 1972 pełnił funkcję 

przewodniczącego Międzynarodowej Unii Paneuropejskiej 

(Internationalen Paneuropa-Union), a w latach 1979–99 zasiadał 

w Parlamencie Europejskim z ramienia bawarskiej CSU; w swojej 

działalności publicznej posługiwał się nazwiskiem dr Otto von 

Habsburg-Lothringen. 1 I 2007 r. zrezygnował z godności Głowy 

Domu Austriackiego, którą przekazał starszemu synowi. Zmarł 

4 VII 2011 r. w swoim domu zwanym Villa Austria w Pöcking 

(Bawaria). Spoczął u boku matki i młodszego brata Karola Ludwika 

w kaplicy grobowej (Gruftkapelle) w kościele kapucynów 


10 V 1951 r. w klasztorze kordelierów w Nancy poślubił on: 

Reginę |Helenę Elżbietę Małgorzatę| 

Była ona córką Jerzego III, księcia saskiego na Meiningen, potomka 

ernestyńskiej linii dynastii Wettynów, i Klary Marii |Agnieszki 

Joanny Huberty Gabrieli Józefy Elżbiety|, córki Antoniusza, 

hrabiego von Korff genannt Schmissing-Kerssenbrock. Urodziła 

się 6 I 1925 r. w Würzburgu (Bawaria), a zmarła 3 II 2010 r. 

w Villi Austria w Pöcking nad jeziorem Starnberg (Bawaria). Ciało 

arcyksiężnej spoczęło obok sarkofagów jej rodziców i brata 

w kaplicy grobowej na cmentarzu w Veste Heldburg (obecnie 

455


Bad Colberg-Heldburg); jej zabalsamowane serce spoczywa tam 

do dziś, podczas gdy w lipcu 2011 r. zwłoki arcyksiężnej przeniesiono 

do Wiednia i złożono wraz z ciałem jej męża w kaplicy 

Gruftkapelle w kościele kapucynów na Nowym Rynku. 

Potomstwo {(i)– (vii)}: 

(i) Andrea |Maria| 

Urodziła się 30 V 1953 r. w Würzburgu (Bawaria). 9 VII 

1977 r. w Pöcking nad jeziorem Starnberg (Bawaria) poślubiła 

w ceremonii cywilnej, zaś 30 VII tego roku w Pö- 

cking zawarła ślub kościelny z |Marią| Karolem Eugeniuszem 

|Janem Nepomucenem Erwinem Michałem|, hrabią-dziedzicem 

(Erbgraf) von Neipperg (ur. Schwaigern 20 X 1951), synem 

Józefa Huberta |Ernesta Amadeusza Wincentego Benedykta 

Antoniusza Konrada Apolinarego|, hrabiego (Graf und 

Herr) von Neipperg, i jego pierwszej żony Marii von Ledebur-Wicheln. 

Mają następujące potomstwo: 

1 |Maria| Filip |Karol Fryderyk Hubert Magnus| (ur. 

1978); w 2008 r. pojął za żonę Paulę Wolff (ur. 1980) 

i ma z nią potomstwo. 

2 |Maria| Benedykt |Reinhard Michał Alojzy Leon| (ur. 

1980). 

3 |Maria| Dominik |Jerzy Krzysztof Jan Pantaleon| (ur. 

1981); w 2012 r. ożenił się z Marią Anną |Franciszką| 

(ur. 1986), córką Michała |Alfreda Wolfganga Dytryka 

Henryka Antoniusza Marii|, księcia zu Salm-Salm. 

4 |Maria| Hemma |Natalia Zofia Franciszka Georgina| 

(ur. 1983); w 2012 r. poślubiła Keno Spechta (ur. 1981). 

5 |Maria| Katarzyna |Franciszka Monika Elżbieta Georgina| 

(ur. 1986); w 2012 r. poślubiła |Marię| Wacława 

|Gustina Melchiora|, księcia Lobkowicz (Lobkowitz). 

(ii) Monika |Maria Roberta Antonia Józefa| 

Przyszła na świat jako starsza z bliźniaczek 13 IX 1954 r. 

w Würzburgu (Bawaria). 21 VI 1980 r. w Pöcking nad 

jeziorem Starnberg (Bawaria) poślubiła Ludwika Gonzagę 

de Casanova-Cárdenas y Báron, księcia de Santangelo, markiza 

de Elche, hrabiego de Lodosa, granda Hiszpanii (ur. Madryt 

24 IV 1950), syna Baltazara de Casanova-Cárdenas y de 

Ferrer i jego żony Marii Dolores Báron y Osorio de Moscoso, 

22. księżnej de Maqueda. Ich dzieci noszą nazwisko 

de Casanova y Habsburgo-Lorena: 

456


1 Baltazar Karol, 23. książę de Maqueda (ur. 1981). 

2 Gabriel Maria, markiz de Aguilar (ur. 1983). 

3 Rafael Maria (ur. 1986). 

4 Santiago (ur. 1993). 

(iii) Michalina |Maria Magdalena Kiliana Elżbieta| 

Urodziła się 13 IX 1954 r. w Würzburgu (Bawaria) jako 

młodsza z bliźniaczek. Ukończyła szkołę fotografii i telewizji 

w Monachium. Jej pierwszym mężem został poślubiony 

w ceremonii cywilnej 12 VII 1982 r. w Anton (Panama) i w 

ceremonii kościelnej 14 I 1984 r. tamże Eryk Alba Teran 

d’Antin, grand hiszpański (ur. Mexico City 21 V 1920, zm. 

Nowy Jork 9 VII 2004), syn Oskara Alba Teran d’Antin 

i Marii Ludwiki Alba. Ma z nim następujące potomstwo: 

1 Marek Jan (ur. 1984). 

2 Karla Regina (ur. 1987). 

3 Justyn Krzysztof (ur. 1989). 

Małżeństwo Michaliny i Eryka zakończyło się rozwodem 

orzeczonym w 1993 r. Drugim jej mężem został 22 X 

1994 r. w Naples (Floryda, USA) Hubert |Józef Alfons Karol 

Michał Maria|, hrabia von Kageneck (ur. Haus Blumenscheidt 

koło Wittlich 10 VIII 1940), syn Franciszka 

Józefa |Antoniusza Michała Henryka Huberta Marii|, hrabiego 

von Kageneck, i jego żony Elżbiety |Marii Anny 

Henryki Józefy Zofii Amalii Ferdynandy Ludwiki Antonii 

Teresy Krescencji Ali Ghislaine|, córki Alfonsa Marii 

|Franciszka von Assisi Klemensa Maksa Emanuela|, księcia 

bawarskiego i infanta hiszpańskiego; bezdzietny ten 

związek zakończył się w 1998 r. rozwodem. 

(iv) Gabriela |Maria Szarlotta Felicyta Elżbieta Antonia| 

Urodziła się 14 X 1956 r. w Luksemburgu. Jest rzeźbiarką 

w metalu i stylistką przemysłową. 30 VIII 1978 r. w Pö- 

cking (Bawaria) miał miejsce ślub cywilny, a 5 IX tego roku 

w St Odile odbył się ślub kościelny Gabrieli oraz Chrystiana 

Meister (ur. Starnberg 1 IX 1954), syna Karola Meistera 

i Joanny Spponheim. Ich dziećmi są: 

1 Seweryn (ur. 1981). 

2 Lioba (ur. 1983). 

3 Alene (ur. 1986). 

Małżeństwo Gabrieli zakończyło się rozwodem orzeczonym 

w 1997 r., a w 1998 r. zostało dodatkowo anulowane. 

457


(v) Walburga |Maria Franciszka Helena Elżbieta| 

Urodziła się 5 X 1958 r. w Berg (Bawaria). Początkowo 

asystentka parlamentarna ojca, później działała w Międzynarodowej 

Unii Paneuropejskiej i była attaché prasowym na 

Europę w urzędzie turystyki Sułtanatu Omanu. Dnia 5 XII 

1992 r. w kościele NMP (zwanym kościołem Macieja) 

w Budapeszcie poślubiła |Karola Aksela| Archibalda, hrabiego 

Douglas (ur. Sztokholm 1 IX 1954), syna Archibalda, 

hrabiego Douglas, i jego żony Małgorzaty, baronówny von 

Lagerfelt. Ma z nim syna: 

1 Maurycy (ur. 1994). 

(vi) Karol Tomasz |Robert Maria Franciszek Jerzy Bahnam| 

Urodził się 11 I 1961 r. w Starnberg (Bawaria). Studiował 

prawo i nauki polityczne. Jest członkiem Międzynarodowej 

Unii Paneuropejskiej, a od 2002 r. dyrektorem generalnym 

Organizacji Narodów i Ludów Niereprezentowanych. 1 I 

2007 r. przejął po ojcu godność Głowy Cesarsko-Królewskiego 

Domu Austro-Węgier. Jest także kapitanem rezerwy 

austriackich sił powietrznych. 

Żoną Karola Tomasza została 31 I 1993 r. w bazylice 

w Mariazell: 

Franciszka |Maria Dolores| 

Jest ona córką Jana (Hansa) |Henryka Augusta Gabriela 

Tasso|, barona von Thyssen-Boremisza, i jego trzeciej zony 

Fiony Franciszki Campbell-Walter. Urodziła się 7 VI 

1958 r. w Lozannie (Szwajcaria). Jest przewodniczącą utworzonej 

w 1991 r. fundacji Art Restauration for Cultural Heritage 

(ARCH). 


(a) Eleonora |Helena Maria del Pilar Krystyna Iona|. Urodziła 

się 28 II 1994 r. w Salzburgu. 

(b) Ferdynand Zwonimir |Maria Balthus Keith Michał Otto Antal 

Bahnam Leonard|. Urodził się 21 VI 1997 r. w Diakonissenspital 

w Salzburgu. 

(c) Gloria |Maria Bogdana Paloma Regina Fiona Gabriela|. 

Urodziła się 15 X 1999 r. w Diakonissenspital w Salzburgu. 

(vii) |Paweł| Jerzy |Maria Józef Dominik| 

Urodził się 16 XII 1964 r. w Starnberg (Bawaria). Studiował 

prawo, nauki polityczne, historię i islamistykę w Inns- 

458


brucku, Madrycie i Monachium. Od 1997 r. jest ambasadorem 

nadzwyczajnym i pełnomocnym Republiki Węgierskiej 

przy Unii Europejskiej. Pełni także godność przewodniczącego 

Węgierskiego Czerwonego Krzyża. 

Żoną Jerzego została 18 X 1997 r. w bazylice św. Stefana 

w Budapeszcie: 

Eilika |Helena Jutta Klementyna| 

Jest ona córką Jana |Fryderyka Adolfa|, księcia oldenburskiego, 

potomka bocznej linii dynastii Oldenburgów (linia 

wielkich książąt Oldenburga), i jego żony Ilki |Irmgardy 

Pauliny Hanny Lili Harsit|, córki Alfreda Fryderyka |Franciszka 

Ottona Hugona Amelunga|, hrabiego von Ortenburg. 

Urodziła się 22 VIII 1972 r. w Bad Segeberg (Szlezwik-Holsztyn). 


(a) Zofia |Maria Tatiana Monika Elżbieta Katarzyna|. Na świat 

przyszła 21 I 2000 r. w Budapeszcie. 

(b) Ildiko |Maria Walburga|. Urodzona 6 VI 2002 r. w Budapeszcie. 

(c) Karol Konstantyn |Michał Stefan Maria|. Urodził się 20 VII 

2004 r. w Budapeszcie. 

2 Adelajda |Maria Józefa Syksta Antonia Roberta Ottonia Zyta Szarlotta 

Ludwika Immakulata Pia Teresa Beatrycze Franciszka Izabela Henryka 

Maksymiliana Genowefa Ignacja Marcus d’Aviano| 

Urodziła się 3 I 1914 r. w zamku Hetzendorf pod Wiedniem. 

W 1919 r. rodzina obalonego cesarza Karola wyemigrowała do 

Szwajcari, w 1921 r. na portugalską Maderę, a po śmierci Karola 

w 1922 r. osiadła w Belgii, gdzie w 1938 r. Adelajda ukończyła 

z tytułem doktora studia polityczne na uniwersytecie w Louvain. 

Po wkroczeniu do Belgii wojsk niemieckich w 1940 r. członkowie 

rodziny Karola, w tej liczbie Adelajda, zmuszeni byli uciekać 

z Europy – wyjechali do USA i tam Adelajda wykładała na uniwersytecie 

Fordham w Nowym Jorku ; po zakończeniu II wojny 

powróciła do Europy. Zmarła niezamężnie 2 X 1971 r. w Pö- 

cking (Bawaria) i spoczęła na cmentarzu w Tulfes (Austria). 

3 Robert |Karol Ludwik Maksymilian Michał Maria Antoni Franciszek 

Ferdynand Józef Otto Hubert Jerzy Pius Jan Marcus d’Aviano| 

Urodził się 8 II 1915 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 16 

IV 1917 r. dekretem cesarskim otrzymał nazwisko „von Öster- 

reich-Este (d’Austria-Este)” oraz przejął po ojcu roszczenia mo- 

459


deńskiej rodziny książęcej. Od 1919 r. przebywał wraz z rodziną 

na wygnaniu w Szwajcarii, od 1921 r. na Maderze, następnie 

w Hiszpanii, a od 1922 r. w Belgii, gdzie studiował ekonomię. Po 

II wojnie mieszkał przez pewien czas we Francji, później osiadł 

w Szwajcarii, gdzie zrobił karierę w bankowości. Zmarł 7 II 1996 r. 

w Bazylei i został pochowany obok urny z sercem matki w Loretokapelle 

w obrębie klasztoru benedyktynów w szwajcarskim 

Muri, stanowiącym od 1970 r. nową rodzinną nekropolię. 

Żoną Roberta została poślubiona w ceremonii cywilnej 28 XII 

1953 r. w Bourg-en-Bresse (Francja) i podczas ceremonii kościelnej 

następnego dnia w klasztorze Brou tamże: 

Małgorzata |Izabela Maria Wiktoria Emanuela Helena Januaria| 

Jest córką Amadeusza |Humberta Izabeli Ludwika Filipa Marii 

Józefa Jana|, księcia di Aosta z dynastii sabaudzkiej, oraz Anny 

|Heleny Marii|, córki Jana |Piotra Klemensa Marii|, księcia orleańskiego, 

księcia de Guise (Gwizjusza). Urodziła się 7 IV 1930 r. 

w pałacu Capodimonte w Neapolu. Z wykształcenia jest historykiem 

sztuki. 

Potomstwo (przysługuje mu nazwisko von Österreich-Este 

oraz pozostałe tytuły Domu Austriackiego) {(i)–(v)}: 

(i) Maria Beatrycze |Anna Felicyta Zyta Szarlotta Adelajda Krystyna 

Elżbieta Januaria| 

Urodziła się 11 XII 1954 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). 

31 III 1980 r. w St Martin am Innkreis (Górna Austria) 

miał miejsce jej ślub cywilny, a 26 IV tego roku w katedrze 

Notre Dame w Chartres odbył się ślub kościelny z Riprandem 

|Marią Franciszkiem|, hrabią von Arco-Zinnenberg (ur. 

Monachium 25 VII 1955), synem Marii Udalryka Filipa Kaspra 

(Ulryka), hrabiego von Arco-Zinnenberg, oraz jego 

żony Marii Teresy |Chrystiany Anny Leopoldyny Augusty 

Elżbiety Notburgi Taddei Krescencji Walburgi Józefy Angeli 

Anuncjaty|, córki Jana Jerzego, hrabiego von Preysing- 

Lichten-egg-Moos. W małżeństwie tym przyszło na świat 

liczne potomstwo: 

1 Anna Teresa Maria (ur. 1981). 

2 Małgorzata Ginewra Maria (ur. 1983). 

3 Olimpia Elena Maria (ur. 1988). 

4 Maksymiliana Aimée Maria (ur. 1990). 

5 Maria Gabriela Hilary (ur. 1992). 

6 Georgiana Astrid Maria (ur. 1997). 

460


(ii) Wawrzyniec (Lorenz) |Otto Karol Amadeusz Tadeusz Maria Pius 

Andrzej Marcus d’Aviano| 

Urodził się 16 XII 1955 r. w Clinique de Belvédère na Rue 

de Belvédère 18 w Boulogne-Billancourt (Francja). Dekretem 

królewskim Alberta II z 10 XI 1995 r. został kreowany 

księciem Belgii (predykat Królewska Wysokość). Po śmierci 

ojca 7 II 1996 r. przejął roszczenia do modeńskiej korony 

książęcej. Studiował nauki polityczne i społeczne na uniwersytetach 

w St Gillen oraz w Innsbrucku, pracuje w sektorze 

bankowym. 

Żoną Wawrzyńca (Lorenza) została 22 IX 1984 r. w Sali 

Gotyckiej ratusza miejskiego w Brukseli (ślub cywilny) i tego 

samego dnia w kościele Panny Marii (Onze Vrouwe van 

de Zavel) tamże: 

Astryda (Astrid)|Józefina Szarlotta Fabrycja Elżbieta Paola Maria| 

Jest ona córką Alberta II |Feliksa Humberta Teodora Chrystiana 

Eugeniusza Marii|, króla Belgów z dynastii saskokoburskiej 

(Sachen-Coburg-Gotha), i jego żony Paoli |Małgorzaty 

Marii Antonii Consiglii|, córki Fulka, księcia Ruffo 

di Calabria oraz księcia Guardia di Lombarda. Urodziła się 

5 VI 1962 r. w pałacu Belvédère w Laeken pod Brukselą. 

Od 1994 r. pełni ona funkcję przewodniczącego Belgijskiego 

Czerwonego Krzyża. W chwili obecnej (2012 r.) jest szósta 

w kolejności sukcesji belgijskiego tronu. 

Potomstwo (na mocy dekretu Baldwina I z 2 XII 1991 r. 

otrzymało dziedziczny tytuł książąt Belgii wraz z predykatem 

Królewskiej Wysokości, ponadto przysługują mu pozostałe 

tytuły Domu Austriackiego wraz z predykatem Cesarskich 

i Królewskich Wysokości) {(a)–(e)}: 

(a) Amadeusz |Maria Józef Karol Piotr Filip Paola Marcus d’A- 

viano|. Urodził się 21 II 1986 r. w klinice uniwersyteckiej 

Saint-Luc na Avenue Hippocrate 10 w Woluvé- 

Saint-Lambert (Sint-Lambrechts-Woluwe) koło Brukseli. 

W chwili obecnej (2012 r.) zajmuje siódme miejsce 

w kolejności sukcesji tronu Belgii. 

(b) Maria Laura |Zyta Beatrycze Gerhard|. Urodziła się 26 

VIII 1988 r. w klinice uniwersyteckiej Saint-Luc na 

Avenue Hippocrate 10 w Woluvé-Saint-Lambert (Sint- 

Lambrechts-Woluwe) koło Brukseli. W 2012 r. jest ona 

ósma w kolejności sukcesji belgijskiego tronu. 

461


(c) Joachim |Karol Maria Mikołaj Izabela Marcus d’Aviano|. 

Urodził się 9 XII 1991 r. w klinice uniwersyteckiej Saint-Luc 

na Avenue Hippocrate 10 w Woluvé-Saint- 

Lambert (Sint-Lambrechts-Woluwe) koło Brukseli. Jest 

obecnie dziewiąty w kolejności sukcesji tronu Belgii. 

(d) Ludwika Maria |Anna Martyna Pilar|. Urodziła się 11 X 

1995 r. w szpitalu powszechnym na Broekstraat 104 

w Brukseli. W 2012 r. jest na dziesiątym miejscu w kolejności 

sukcesji belgijskiego tronu. 

(e) Letycja Maria |Nora Anna Joachima Zyta|. Urodziła 23 

IV 2003 r. w szpitalu powszechnym na Broekstraat 104 

w Brukseli. Jest obecnie jedenasta w kolejności sukcesji 

tronu Belgii. 

(iii) Gerhard |Tadeusz Antoni Marcus d’Aviano Maria Humbert Otto 

Karol Amadeusz| 

Urodził się 30 X 1957 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). 

(iv) Marcin |Karol Amadeusz Maria Bruno Marcus d’Aviano| 

Na świat przyszedł 19 XII 1959 r. w Boulogne-sur-Seine 

(Francja). Obecnie mieszka z rodziną we Włoszech. 

17 IV 2004 r. w Birstein zawarł ślub cywilny, a 7 V tego 

roku w katolickim kościele zamkowym pw. Nawiedzenia 

NMP tamże miał miejsce jego ślub kościelny z: 

Katarzyną |Elżbietą Heleną Marią| 

Jest ona córką Franciszka |Aleksandra Karola Fryderyka 

Chrystiana Huberta Jerzego Gabriela Marii|, 3. księcia von 

Isenburg, i Krystyny, córki Jana Franciszka, hrabiego von 

Saurma i barona von und zu der Jeltsch. Urodziła się 21 X 

1971 r. we Frankfurcie nad Menem. 

Dzieci {(a)–(d)}: 

(a) Bartłomiej |Karol Robert|. Urodził się 27 VII 2006 r. 

w Pawii (Włochy). 

(b) Emanuel |Achacy Franciszek Aleksander|. Urodził się 15 

II 2008 r. w Pawii (Włochy). 

(c) Helena |Krystyna Małgorzata|. Urodziła się 13 VII 2009 r. 


(d) Ludwik |Amadeusz Tadeusz|. Urodził się 12 II 2011 r. 


(v) Izabela |Maria Laura Helena Antonia Zyta Anna Januaria| 

Urodziła się 2 III 1963 r. w Boulogne-sur-Seine (Francja). 

Artysta malarz. 19 III 1997 r. w Luksemburgu poślubiła 

462


w ceremonii cywilnej, a 27 IV tego roku w klasztorze cysterek 

w Stams pod Innsbruckiem zawarła ślub kościelny 

z Andrzejem, hrabią Czarnocki-Lucheschi (ur. Lozanna 21 

IV 1960), z którym ma następujące potomstwo: 

1 Alvise |Maria Lorenz Bronisław Robert Marcus d’A- 

viano| (ur. 1999). 

2 Karol Amadeusz (ur. 2000). 

3 Maria Anna |Astryda Marcin Zyta Łucja Wiktora| (ur. 

2002). 

4 Aleksander (ur. 2004). 

4 Feliks |Fryderyk August Maria vom Siege Franciszek Józef Piotr Karol 

Antoni Robert Otto Pius Michał Benedykt Sebastian Ignacjusz Marcus 

d’Aviano| 

Urodził się 31 V 1916 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. 

Po abdykacji ojca w 1919 r. wraz z rodziną mieszkał w Szwajcarii, 

na Maderze i w Hiszpanii. Studiował prawo i nauki ekonomiczne 

na uniwersytecie w belgijskim Louvain, a w 1937 r. wstąpił 

do Terezjańskiej Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt 

(był pierwszym Habsburgiem, który od momentu zniesienia monarchii 

robił karierę w austriackiej armii); po anszlusie 1938 r. 

wyjechał do Belgii, a wybuch II wojny zmusił go do emigracji do 

USA, gdzie wraz z młodszym bratem Karolem Ludwikiem zaciągnął 

się do amerykańskiej armii (1943). Następnie wyjechał do 

Ameryki Łacińskiej, gdzie organizował pomoc dla uchodźców, 

a po zakończeniu wojny zajmował się zarządzaniem przedsiębiorstwami. 

W odróżnieniu od arcyksięcia Ottona, Feliks i Karol 

Ludwik odmówili rezygnacji z roszczeń do tronu Austrii, niemniej 

wiosną 1996 r. zawarli porozumienie z rządem austriackim, 

umożliwiające im powrót do ojczyzny. Feliks zmarł jako ostatnie 

spośród dzieci cesarza Karola 6 IX 2011 r. w swoim domu w kolonii 

San Ángel pod Mexico City (Meksyk). Spoczął w Loretokapelle 

w obrębie klasztoru benedyktynów w Muri (Szwajcaria). 

Żoną Feliksa została poślubiona podczas ceremonii cywilnej 

18 XI 1952 r. w Beaulieu (Francja) i w trakcie ceremonii kościelnej 

następnego dnia tamże: 

Anna Eugenia |Paulina Gabriela Robertyna Maria de Mercedes Melchiora| 

Była ona córką Roberta |Prospera Pawła Jana Antoniego Engelberta 

Eugeniusza Marii Ernesta Józefa Kaspra Stefana|, księcia 

von Arenberg, i Marii Gabrieli |Leopoldyny Leonardyny Pauliny 

Baltazary|, córki Karola Filipa |Marii Gabriela|, księcia von 

463


Wrede. Urodziła się 5 VII 1925 r. w zamku Ellingen (Bawaria) 

i z wykształcenia była doktorem weterynarii. Zmarła 9 VI 1997 r. 

w San Ángel pod Mexico City (Meksyk) i została pochowana 

w Loretokapelle w obrębie klasztoru benedyktynów w szwajcarskim 

Muri. 

Potomstwo {(i)–(vii)}: 

(i) Maria del Pilar |Zofia Waleria Szarlotta Zyta Joanna Marcus 

d’Aviano Kaspara| 

Urodzona 18 X 1953 r. w Mexico City (Meksyk), 30 V 

1980 r. w Pöcking (Bawaria) poślubiła w ceremonii cywilnej 

a 8 VI tego roku w zamku Guttenberg (Bawaria) zawarła 

ślub kościelny z Wolradem Joachimem, Ritter und Edler von 

Poschinger (ur. Monachium 2 I 1952), którego ojcem jest 

Herman, Ritter und Edler von Poschinger, matką zaś Elżbieta 

Szarlotta Heinecke. Po ślubie zamieszkała z mężem 

w Monachium, gdzie przyszły na świat ich dzieci: 

1 Kinga (ur. 1981). 

2 Karol |Ludwik Jan Herman Józef Maria Melchior| (ur. 

1982). 

3 Maria Benedykta (ur. 1983); w 2010 r. jej mężem został 

Hubertus, Ritter von Burger-Scheidlin (ur. 1981), z którym 

ma potomstwo. 

4 Maria Franciszka (ur. 1987). 

5 Antonia Józefa (ur. 1991). 

(ii) Karol Filip |Maria Otto Łukasz Marcus d’Aviano Melchior| 

Urodził się 18 X 1954 r. w Mexico City (Meksyk). 

Dwukrotnie zawierał morganatyczne związki małżeńskie: 

po raz pierwszy 14 IX 1994 r. w Monachium z Martyną 

Donatch (ur. Wiedeń 18 VI 1955), z którą rozwiódł się 12 

II 1997 r. w Montrealu (Kanada); po raz drugi 12 V 1998 r. 

w Pau (Francja) z Anną Klarą |Krystyną| (ur. Pau 15 II 1959), 

córką Henryka Lacrambe i Fanny Provost de Montrichard. 

Syn z I małżeństwa, wykluczony z sukcesji, nosi nazwisko 

von Habsburg: 

(a) Julian |Laurent Piotr|. Urodził się 29 V 1994 r. w Montrealu 

(Kanada), jeszcze przed ślubem rodziców. 

Syn z II małżeństwa, wykluczony z sukcesji, nosi nazwisko 

von Habsburg: 

(b) Ludwik Damian |Henryk Maria Marco d’Aviano Melchior|. Na 

świat przyszedł 23 IX 1998 r. w Montrealu (Kanada). 

464


(iii) Kinga |Barbara Maria Szarlotta Jakobina Marcus d’Aviano 

Baltazara| 

Urodziła się 13 X 1955 r. w zamku Guttenberg (Bawaria). 

Dnia 3 VI 1985 r. w Ahorn odbył się ślub cywilny, zaś 8 VI 

tego roku w Perk (Belgia) miał miejsce ślub kościelny Kingi 

i Wolfganga, barona von Erffa, dyplomaty (ur. Koburg 6 IX 

1948), syna Karola Edwarda, barona von Erffa, i Marii Ludwiki 

(Marieluise), baronówny von Pechmann. Mają oni 


1 Zyta |Maria del Pilar Szarlotta Donacjana Kaspara| (ur. 

1986). 

2 Hubert |Władysław Renato Maria Melchior Hartman| 

(ur. 1988). 

3 Maria Assunta |Małgorzata Józefa Klara Baltazara| (ur. 

1990). 

4 Maria Izabela |Franciszka Zofia Kaspara| (ur. 1993). 

5 Konstancja |Maria Teresa Krystyna Joanna Melchiora| 

(ur. 1999). 

(iv) Rajmund (Ramón) |Józef Karol Ludwik Maria Gabriel Marcus 

d’Aviano Kasper| 

Urodził się 28 I 1958 r. w Mexico City (Meksyk). 

29 IV 1994 r. w Bad Soden (Niemcy) miał miejsce jego 

ślub cywilny, a 1 V tego roku w Königstein zawarł on ślub 

kościelny z Bettine Götz (ur. Frankfurt nad Menem 25 IX 

1969), córką Henryka Götz i Helgi Hager. Związek ten nosi 

status małżeństwa morganatycznego. 

Potomstwu, wykluczonemu z sukcesji, przysługuje tytuł 

hrabiów von Habsburg: 

(a) Feliks |Karol Maria Jürgen Melchior|. Na świat przyszedł 12 XII 

1996 r. w Bad Soden. 

(b) Zofia |Maria Aleksandra Kaspara|. Urodziła się 12 III 1998 r. 

w Bad Soden. 

(c) Maria Teresa |Beatrycze Nicole Baltazara|. Urodzona 8 IV 2000 r. 

w Bad Soden. 

(v) Maria Adelajda (Miriam) |Hugolina omnes sancti Marcus 

d’Aviano Melchiora| 

Urodziła się 21 IX 1959 r. w Mexico City (Meksyk), gdzie 

22 VI 1983 r. w Mexico City (Meksyk) zawarła ślub cywilny, 

a 24 VI – kościelny z Jakubem |Markiem Piotrem| Corcu- 

465


erra Acheson (ur. Mexico City 12 I 1955), synem Ferdynanda 

Corcuerra i Marii Acheson. Mają następujące potomstwo: 

1 Karol |Sebastian Ksawery Maria Piotr Ferdynand Kasper| 

(ur. 1984). 

2 Piotr |Jan Ferdynand Maria Feliks Otto Melchior| (ur. 

1985). 

3 Filip |Andrzej Jakub Maria Robert Baltazar| (ur. 1987). 

4 Andrzej |Maria Jan Franciszek Kasper| (ur. 1988). 

(vi) Stefan (István) |Franciszek Leopold Jan Maria Rudolf Terezjusz 

Marcus d’Aviano Baltazar|. 

Urodził się 22 IX 1961 r. w Mexico City (Meksyk) jako 

starszy z bliźniąt. 

18 VI 1993 r. w Budapeszcie miał miejsce jego ślub cywilny, 

a 11 XI tego roku w bazylice w Weszpremie zawarł 

on ślub kościelny z Paolą de Temesváry (ur. Budapeszt 4 VI 

1971), córką Władysława Imre de Temesváry i Marii Csilli 

Rozinszki, z wykształcenia architektem. 

Ich potomstwo {(a)–(c)}: 

(a) Andrzej |Franciszek Władysław Feliks Karol Aleksander 

Marcus d’Aviano Kasper|. Urodził się 22 XII 1994 r. 

w mieście Luksemburg. 

(b) Paweł (Pál) |Maria Marcus d’Aviano Melchior|. Urodził 

się 10 I 1997 r. w mieście Luksemburg. 

(c) Małgorzata |Eugenia Maria Aleksandra Marcus d’Aviano 

Baltazara|. Urodziła się 25 III 1999 r. w mieście Luksemburg. 

(vii) Weridiana (Virdis) |Alojza Maria Eleonora Elżbieta Marcus 

d’Aviano Kaspara| 

Urodziła się 23 IX 1961 r. w Mexico City (Meksyk) i jest 

młodszą z bliźniaków. 8 IX 1990 r. w Frières zawarła ślub 

cywilny, a 14 X tego roku w Buerberg nieopodal Eurasburgu 

(Bawaria) miał miejsce jej ślub kościelny z Karolem 

|Haroldem Wilhelmem| Dunning-Gribble, z zawodu bankierem 

(ur. Paryż 29 V 1961), synem Gwidona Dunning-Gribble 

i Karoli Patsch. Ich dziećmi są: 

1 Karol Leopold |Ferdynand Jerzy| (ur. 1991). 

2 Ferdynand (ur. 1992). 

3 Maksymilian (ur. 1996). 

4 Maria Szarlotta |Anna Eugenia Elżbieta Karola| (ur. 

2001). 

466


5 Karol Ludwik |Maria Franciszek Józef Michał Gabriel Antoni Robert 

Stefan Pius Grzegorz Ignacjusz Marcus d’Aviano| 

Urodził się 10 III 1918 r. w Baden pod Wiedniem. Po abdykacji 

ojca wyjechał wraz z rodziną do Szwajcarii (1919); później 

mieszkali na portugalskiej wyspie Madera, w Hiszpanii oraz Belgii. 

Po inwazji niemieckiej w 1940 r. rodzina zmarłego cesarza 

Karola zdołała uciec do USA, zaś stamtąd Zyta wspólnie z młodszymi 

dziećmi, w tej liczbie i Karolem Ludwikiem, przeniosła się 

do Kanady. W Quebecu arcyksiążę ukończył studia prawnicze 

i ekonomiczne, rozpoczęte jeszcze za bytności rodziny w Belgii. 

W 1943 r. wraz ze starszym bratem Feliksem zaciągnął się do 

amerykańskiej armii, uczestniczył m.in. w lądowaniu aliantów 

w Normandii w 1944 r.; w 1947 r. przeszedł w stan spoczynku 

z rangą majora. Pracował później w sektorze bankowym w Nowym 

Jorku i Waszyngtonie. W 1958 r. wrócił do Europy i zamieszkał 

z rodziną w Brukseli, gdzie pełnił funkcję dyrektora 

holdingu Société Générale de Belgique, a następnie jego filii w Kanadzie. 

Wraz z bratem Feliksem odmówił zrzeczenia się praw sukcesyjnych 

(por. s. 463), lecz w 1996 r. obaj zawarli umowę z austriackim 

rządem, umożliwiającą im powrót do ojczyzny. Karol 

Ludwik umarł 11 XII 2007 r. w Brukseli i spoczął w nekropolii 

cesarskiej w kościele kapucynów na wiedeńskim Nowym Rynku – 

sarkofag arcyksięcia spoczął obok sarkofagu jego matki w kaplicy 

Gruftkapelle. 

Jego żoną została 17 I 1950 r. w zamku Beloeil (Belgia): 

Jolanta |Maria Joanna Szarlotta| 

Jest ona córką Eugeniusza |Fryderyka Marii Lamorala|, 11. księcia 

de Ligne, i Filipiny |Marii Cecylii Douce|, córki Franciszka 

Józefa |Eugeniusza Napoleona| de Noailles, księcia de Foix. 

Urodziła się 6 V 1923 r. w Madrycie 


(i) Rudolf |Maria Karol Eugeniusz Anna Antoniusz Marcus 

d’Aviano| 

Na świat przyszedł 17 XI 1950 r. w zamku Beloeil (Belgia). 

W 1978 r. wspólnie z najstarszym synem został zaliczony 

w poczet belgijskiej szlachty z tytułem księcia de Habsburg- 

Lorraine (predykat Najjaśniejsza Wysokość). 

Żoną Rudolfa została poślubiona w ceremonii cywilnej 

28 VI 1976 r. w Overijse (Belgia) i podczas ceremonii kościelnej 

3 VII tego roku w Brukseli: 

467


|Maria| Helena 

Jest ona córką Gwidona, barona de Villenfagne de Vogelsanck, 

oraz jego żony Mariny, baronówny de Crombrugghe 

de Lorringhe. Urodziła się 24 IV 1954 r. w Scharbeek. 

Dzieci {(a)–(h)}: 

(a) Karol Chrystian |Maria Gwidon Eugeniusz Marcus d’Aviano|. 

Na świat przyszedł 9 V 1977 r. w Fontainebleau-sur- 

Loire (Francja) i w 1978 r. wraz z ojcem został zaliczony 

w poczet belgijskiej szlachty z tytułem księcia de 

Habsburg-Lorraine (predykat Najjaśniejsza Wysokość). 

Żoną Karola Chrystiana została (ślub cywilny zawarli 

28 IV 2007 r. w Montgirod, a kościelny 2 VI tego 

roku w Voiron) Estelle de Saint-Romain (ur. Orsay 19 I 

1979), z którą ma on dwie córki: (i) Zyta (ur. Lyon 4 

III 2008); (ii) Anezka (ur. Lyon 5 III 2010). 

(b) Priscilla |Maria Zyta Sybilla|. Urodziła się 5 VI 1979 r. 

w Montrealu (Kanada). 

(c) Jan |Maria Aleksander Bertrand Gwidon Pius Marcus d’A- 

viano|. Urodził się 1 VI 1981 r. w Brukseli. 

(d) Tomasz |Maria Karol Fryderyk Franciszek Marcus dAviano|. 

Urodził się 13 X 1983 r. w Brukseli. 

(e) Maria des Neiges |Konstancja Laurencja Franciszka Teresa 

Anna|. Urodziła się 17 VI 1986 r. w Genewie (Szwajcaria). 

(f) Franciszek |Ludwik Maria Marcin Pie Michał Gabriel Rafael 

Marcus d’Aviano|. Urodził się 5 X 1988 r. w Genewie 

(Szwajcaria). 

(g) Michał |Józef Maria Karol Chrystian Rafael Gabriel Marcus 

d’Aviano|. Na świat przyszedł 15 IX 1990 r. we Fryborgu 

(Szwajcaria). 

(h) Józef |Maria Chrystian Andrzej Michał Rafael Gabriel Marcus 

d’Aviano|. Urodził się 14 XI 1991 r. we Fryborgu 

(Szwajcaria). 

(ii) Aleksandra |Maria Anna Filipa Othonia| 

Urodziła się 10 VII 1952 r. w zamku Beloeil (Belgia). 13 IX 

1984 r. w Brukseli miał miejsce jej ślub cywilny, a 15 IX 

tego roku, także w Brukseli, zawarła ślub kościelny z Hektorem 

Riesle y Contreras, ambasadorem Chile przy Stolicy Apolstolskiej 

(ur. Antofagasta, Chile 16 II 1943), synem Oskara 

Riesle i Wentury Contreras. Ich dziećmi są: 

468


1 Filip Ludwik |Maria Franciszek Rudolf Andrzej Michał| 

(ur. 1986). 

2 Maria Zofia (ur. 1987). 

3 Konstancja |Maria Teresa Astrid Lorenza Zyta| (ur. 

1989). 

(iii) Karol Chrystian |Maria Anna Rudolf Antoni Marcus d’Aviano| 

Przyszedł na świat 26 VIII 1954 r. w zamku Beloeil (Belgia). 

W 1983 r. został zaliczony w poczet belgijskiej szlachty 

wraz z tytułem księcia de Habsburg-Lorraine (predykat 

Najjaśniejsza Wysokość). 

6 II 1982 r. w pałacu Wielkoksiążęcym (Grand-Ducal 

Palace) w mieście Luksemburg miał miejsce jego ślub cywilny 

i tego samego dnia w katedrze Notre Dame tamże odbył 

się ślub kościelny z: 

Marią Astrydą (Astrid) |Lilianą Szarlottą Leopoldyną Wilhelminą 

Ingeborgą Antonią Elżbietą Anną Albertą| 

Jest ona córką Jana I |Benedykta Wilhelma Roberta Antoniego 

Ludwika Marii Adolfa Marca d’Aviano|, wielkiego 

księcia Luksemburga, księcia Nassau, potomka parmeńskiej 

linii dynastii Burbonów (Bourbon-Parma, od 1987 r. oficjalna 

nazwa dynastii brzmi Nassau), i jego żony Józefiny 

Szarlotty |Ingeborgi Elżbiety Marii Józefy Małgorzaty 

Astrydy (Astrid)|, córki Leopolda III |Filipa Karola Alberta 

Meinarda Huberta Marii Michała|, króla Belgów. Urodziła 

się 17 II 1954 r. w zamku Betzdorf nieopodal miasta 

Luksemburg. Z wykształcenia jest pielęgniarką. 

Potomstwo {(a)–(e)}: 

(a) Maria Krystryna |Anna Astrid Zyta Szarlotta|. Urodziła 

się 31 VII 1983 r. w Brukseli, a 6 XII 2008 r. w Malines 

(Belgia) wyszła za mąż za Rudolfa, hrabiego de Limburg-Stirum 

(ur. Uccle, Belgia 20 III 1979), syna Chrystiana 

|Karola Elie Marii Józefa Franciszka Ksawerego 

Ghislain Kajetana|, hrabiego de Limburg-Stirum; ma 

z nim syna. 

(b) Emeryk (Imre) |Emanuel Symeon Jan Karol Marcus d’A- 

viano|. Urodził się 8 XII 1985 r. w Genewie, a 8 IX 

2012 r. w Waszyngtonie poślubił Amerykankę Kathleen 

Elżbietę Walker z Ohio. 

(c) Krzysztof |Henryk Aleksabder Maria Marcus d’Aviano|. 

Urodził się 2 II 1988 r. w Genewie. 

469


(d) Aleksander |Hektor Maria Karol Leopold Marcus d’Aviano|. 

Urodził się 26 IX 1990 r. w Meyrin (Szwajcaria). 

(e) Gabriela |Maria Pilar Jolanda Józefina Szarlotta|. Urodziła 

się 26 III 1994 r. w Genewie. 

(iv) Maria Konstancja |Anna Rosario Roberta| 

Urodziła się 19 X 1957 r. w zamku Beloeil (Belgia), gdzie 

18 VI 1994 r. miał miejsce jej ślub cywilny z Franciszkiem 

Józefem |Gobertem Edwardem Marią|, księciem von Auersperg-Trautson 

od 2002 r. (ur. Salzburg 11 XII 1954), synem 

Edwarda Karola |Marii Józefa Teodora Marcina Ignacego 

Franciszka de Paula|, księcia von Auersperg-Trautson, 

i Izabeli |Szarlotty Marii Gobertyny|, córki Goberta, 

hrabiego von Aspermont-Lynden; 10 IX 1994 r. w Brukseli 

para zawarła ślub kościelny. Ich dziećmi są: 

1 Maria Anna (ur. 1997, adoptowana). 

2 Aleksandra Maria (ur. i zm. 1998). 

3 Władysława (Laya) |Maria Szymona Zyta Gobertyna| 

(ur. 1999). 

4 Eleonora |Maria Wincent Charbel Gobertyna| (ur. 2002). 

6 Rudolf |Syringus Piotr Karol Franciszek Józef Robert Otto Antoni Maria 

Pius Benedykt Ignacjusz Laurencjusz Justynian Marcus d’Aviano| 

Urodził się 5 IX 1919 r. w rezydencji Villa Prangeis koło Nyon 

(Szwajcaria). W dzieciństwie przebywał wraz z rodzicami i rodzeństwem 

w Szwajcarii i na Maderze, a od śmierci ojca (1922 r.) 

w Hiszpanii i w Belgii. Po niemieckiej inwazji na ten kraj w 1940 r. 

wyjechał z rodziną do USA, a później do Kanady, gdzie studiował 

ekonomię. Po wojnie pracował początkowo na Wall Street 

w Nowym Jorku, a w połowie lat 50. założył plantację kawy 

w Kongu Belgijskim (obecnie Demokratyczna Republika Konga). 

Później został dyrektorem banku w Brukseli i przeniósł się na 

stałe do Europy. Zmarł 15 V 2010 r. w Brukseli i spoczął u boku 

pierwszej żony w grobach rodzinnych w Loretokapelle w obrębie 

klasztoru benedyktynów w Muri (Szwajcaria). 

Pierwszą żoną Rudolfa została 22 VI 1953 r. w Tuxedo Park 

w stanie Nowy Jork (USA): 

Ksenia Sergiejewna 

Była ona córką Sergiusza Aleksandrowicza, hrabiego Czernyszew- 

Besobrasow, i Elżbiety Dymitrownej, córki hrabiego Dymitra Szeremietiewa. 

Urodzona 11 VI 1929 r. w Paryżu, zginęła w wypadku 

samochodowym 20 IX 1968 r. w Casteau (Belgia). W 1971 r. 

470


jej szczątki sprowadzono do Szwajcarii i złożono w nowej nekropolii 

rodzinnej w Loretokapelle mieszczącej się w obrębie klasztoru 

benedyktynów w Muri – w kryptach owego klasztoru spoczywały 

prochy protoplastów rodu Habsburgów z XI–XII w., w tym 

hrabiego Radbota (zm. 1027), budowniczego zamku Habsburg 

(zob. Tablica VI, s. 160). 


(i) Maria Anna |Szarlotta Zyta Elżbieta Regina Teresa| 

Urodziła się 19 V 1954 r. w Uccle (Belgia). 24 XI 1981 r. 

w Woluwe-St-Pierre (Belgia) miał miejsce jej ślub cywilny, 

a 25 XI tego roku w Uccle (Belgia) odbyła się kościelna 

ceremonia zaślubin Marii Anny i Piotra Dymitrowicza, księcia 

Golicyna (ur. Mendoza, Argentyna 25 III 1955), syna Dymitra 

Władymirowicza, księcia Golicyna, i jego żony Tatiany 

Piotrownej, córki Piotra Łopuchina. Ich potomstwo: 

1 Ksenia (ur. 1983); w 2007 r. wyszła za mąż za Alberta 

Matta Maya (ur. 1983). 

2 Tatiana (ur. 1984). 

3 Aleksandra (ur. 1986). 

4 Maria (ur. 1988). 

5 Dymitr (ur. 1990). 

6 Ionn Tejmuraz (ur. 1992). 

(ii) Karol Piotr |Otto Sergiusz Józef Paweł Leopold Henryk| 

Urodził się 5 XI 1955 r. w Katana (Kongo Belgijskie, obecnie 

Demokratyczna Republika Konga). 

27 III 1998 r. w Frières zawarł ślub cywilny, zaś 2 V tego 

roku w zamku Ellingen (Bawaria) miał miejsce jego ślub 

kościelny z: 

Aleksandrą |Elżbietą Zofią Marią Kasparą| 

Jest córką Karola |Fryderyka Oskara Melchiora|, księcia 

von Wrede, i jego żony Ingeborgi Hamberger. Urodziła się 

12 V 1970 r. w Monachium. 

Dzieci {(a)–(b)}: 

(a) Antonia |Maria Zyta Józefa Kaspara Markus d’Aviano|. 

Urodziła się 31 XII 2000 r. w Monachium. 

(b) Wawrzyniec (Lorenz) |Karol Maria Kaspara Marcus d’A- 

viano|. Urodził się 18 IV 2003 r. w Monachium. 

(iii) Symeon |Karol Eugeniusz Józef Leopold| 

Urodził się 29 VI 1958 r. w Katana (Kongo Belgijskie, obecnie 

Demokratyczna Republika Konga). 

471


Żoną Symeona została 13 VII 1996 r. w La Toledana 

(prowincja Ciudad Real, Hiszpania): 

Maria |Paloma Diana Irena| 

Jest ona córką Karola |Marii Alfonsa Marcela|, księcia Kalabrii, 

infanta hiszpańskiego, potomka sycylijskiej (neapolitańskiej) 

linii dynastii Burbonów, i jego żony Anny |Małgorzaty 

Brygidy Marii|, córki Henryka |Roberta Ferdynanda 

Marii Ludwika Filipa|, hrabiego Paryża z orleańskiej linii 

tejże dynastii. Urodziła się 5 IV 1967 r. w Madrycie. 

Dzieci {(a)–(e)}: 

(a) Jan |Rudolf Antoni Maria|. Urodził się 29 X 1997 r. 

w Hohenems (Austria). 

(b) Ludwik |Chrystian Franciszek Maria|. Urodził się 16 XI 

(wedle innych źródeł 12 XI lub 20 XI) 1998 r. w Grabs 

(Szwajcaria). 

(c) Izabela |Rocio Maravillas Lourdes|. Urodziła się 14 IX 

2000 r. w Grabs (Szwajcaria). 

(d) Szarlotta |Adelajda Teresa Maria|. Urodzona 16 I 2003 r. 

w Grabs (Szwajcaria). 

(e) Filip |Józef Chrystian Maria|. Urodził się 15 I 2007 r. 

w Grabs (Szwajcaria). 

(iv) Jan |Karol Ludwik Klemens Maria Józef Marcus d’Aviano 

Leopold| 

Urodził się 11 XII 1962 r. w Brukseli, gdzie zginął w wypadku 

motocyklowym 29 VI 1975 r. Spoczął w Loretokapelle 

w klasztorze benedyktynów w Muri (Szwajcaria). 

Drugą żoną Rudolfa (zob. s. 470) została 15 X 1971 r. w zamku 

Ellingen (Bawaria): 

Anna |Gabriela Maria Teresa Kaspara| 

Jest ona córką Karola |Józefa Marii Antoniego Oskara Filipa 

Leonarda Melchiora|, 5. księcia von Wrede, i Zofii |Jadwigi Marii 

Anny|, córki Fryderyka |Gotarda Marii Franciszka von Sales 

Karola Leopolda Ludwika|, hrabiego von Schaffgotsch genannt 

Semperfrei von und zu Kynast und Greiffenstein. Urodziła się 

11 IX 1940 r. w Pähl (Bawaria). 

Córka: 

(i) Katarzyna |Maria Joanna Zyta Zofia Kaspara| 

Urodziła się 14 IX 1972 r. w Weißenburgu (Bawaria). 4 XII 

1998 r. w Woluwe-St-Pierre (Belgia) poślubiła w ceremonii 

cywilnej, a 9 I 1999 r. w Gandawie (obecnie Belgia) zawarła 

472


ślub kościelny z Maksymilianem, hrabią Secco di Aragona 

Gnutti dei Marchesi di Fornovo (ur. Bruksela 19 VII 1967), 

synem Andrzeja, hrabiego Secco di Aragona Gnutti dei Marchesi 

di Fornovo, oraz Giusy Muschetti. Ich dziećmi są: 

1 Konstantyn (ur. 2000). 

2 Mikołaj (ur. 2002). 

3 Rudolf (ur. 2010). 

7 Szarlotta |Jadwiga Franciszka Józefa Maria Antonia Roberta Ottonia 

Pia Anna Ignacja Marcus d’Aviano| 

Urodziła się 1 III 1921 r. w rezydencji Villa Prangeis koło Nyon 

(Szwajcaria). Z wykształcenia socjolog, 21 VII 1956 r. w Pöcking 

(Bawaria) zawarła ślub cywilny i tam również 25 VII tego roku 

odbył się jej ślub kościelny z Jerzym Aleksandrem |Michałem Fryderykiem 

Wilhelmem Albertem Teodorem Franciszkiem|, hrabią von Carlow, 

w 1950 r. kreowanym księciem meklemburskim (ur. Oranienbaum 

pod St Petersburgiem 22 IX [5 X] 1899, zm. Sigmaringen 

6 VII 1962), morganatycznym synem Jerzego Aleksandra 

|Michała Fryderyka Wilhelma Franciszka Karola|, księcia meklemburskiego 

z linii na Strelitz, i jego drugiej żony Natalii, hrabiny 

von Carlow, córki Fiodora Wonljarskiego. Pierwszą żoną 

Jerzego Aleksandra była Irena (zm. 1955), córka Michała Rajewskiego, 

z którą miał on potomstwo, m.in. syna, również noszącego 

imiona Jerzego Aleksandra, małżonka arcyksiężniczki Heleny 

(Ilony) z linii węgierskiej (zob. s. 409 w biogr. cesarza Leopolda 

II). Szarlotta zmarła bezdzietnie 23 VII 1989 r. w Monachium 

i została pochowana w krypcie pod kaplicą Einsiedlerkapelle 

w dawnym klasztorze w Inzigkofen. 

8 Elżbieta Szarlotta |Alfonsa Krystyna Teresa Antonia Józefa Roberta 

Ottonia Franciszka Izabela Pia Marcus d’Aviano| 

Urodziła już po śmierci ojca, 31 V 1922 r. w pałacu El Pardo 

pod Madrytem, gdzie przez pewien czas mieszkała rodzina zmarłego 

cesarza Karola. 12 IX 1949 r. w zamku Lignières (Francja) 

poślubiła Henryka |Karola Wincentego Marię Benedykta Justyna|, 

księcia von und zu Liechtenstein, pana na Waldsteinie (ur. Graz 

5 VIII 1916, zm. Wiedeń 17 IV 1991), syna Alfreda |Romana|, 

księcia von und zu Liechtenstein, pana na Waldsteinie, i jego żony 

Teresy Marii |Karoliny Julii Izabeli Notgery|, córki Maurycego 

|Karola Krafta Ernesta Wilhelma Notgera Konstantyna|, 

księcia zu Öttingen-Öttingen und Öttingen-Wallerstein. Miała 

z nim następujące potomstwo: 

473


1 Wincenty |Karol Alfred Maria Michał et omnes Sancti| (ur. 

1950); w 1981 r. ożenił się z Heleną |Herminą Marią Hiacyntą 

Teodozją| (ur. 1960), córką Maurycego, hrabiego de Cossé- 

Brissac, z którą ma potomstwo; rozwiedli się w 1991 r., a w 

1994 r. małżeństwo zostało anulowane. Drugą żoną Wincentego 

została w 1999 r. Roberta (ur. 1953), córka Mario Valeri 

Manera. 

2 Michał |Karol Alfred Maria Feliks Maurycy et omnes Sancti| 

(ur. 1951); w 1986 r. poślubił Hildegardę Bertę (ur. 1948), 

córkę Roberta Maksa Józefa Petersa, z którą ma potomstwo. 

3 Szarlotta |Maria Benedykta Eleonora Adelajda et omnes Sancti| 

(ur. 1953); w 1979 r. poślubiła Piotra |Kenyona Fleminga| 

van der Byl (ur. 1923, zm. 1999) i miała z nim potomstwo. 

4 Krzysztof |Karol Alfred Maria Michał Hugo Ignacjusz et 

omnes Sancti| (ur. 1956). 

5 Karol |Maria Alfred Michał Jerzy et omnes Sancti| (ur. 

1957). 

Elżbieta zmarła 7 I 1993 r. w Grazu (Styria) i została pochowana 

u boku męża na cmentarzu w Übelbach koło Waldsteinu. 

KAROL III|IV 

11 XI 1918 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem podpisał rezygnację 

z udziału w sprawach państwowych, po czym wraz z rodziną 

opuścił Austrię. Tego samego dnia został zdetronizowany w Czechach, 

a 3 XI 1921 r. oficjalnie pozbawiono go tronu Węgier (niemniej 

nigdy formalnie nie abdykował). Zmarł na zapalenie płuc 1 IV 

1922 r. w rezydencji Villa Quinta do Monte w Funchal na portugalskiej 

wyspie Madera, gdzie też został pochowany. Serce cesarza spoczęło 

natomiast w Loretokapelle w klasztorze benedyktynów w Muri 

(Szwajcaria), nekropolii pierwszych Habsburgów. 3 X 2004 r. został 

beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II. 

474

SPIS TABLIC GENEALOGICZNYCH 

TABLICA I. 

Mojmirowice – władcy państwa wielkomorawskiego 

s. 10 

TABLICA II. 

Przodkowie księcia Gézy 

s. 86 

TABLICA III. 

Habsburgowie od X do XVI w. 

s. 160 

TABLICA IV. 

Przodkowie Jana Luksemburskiego 

s. 178 

TABLICA V. 

Wittelsbachowie w Bawarii i Palatynacie 

s. 304 

TABLICA VI. 

Dynastia z Vaudémont w Lotaryngii 

s. 350 

475


476

NOTA BIBLIOGRAFICZNA 

Poniżej najważniejsze publikacje polskie i obcojęzyczne, a także 

witryny internetowe, z których korzystałem przy pisaniu książki 

(nie uwzględniono biografii zamieszczonych na końcu biogramów): 

OPRACOWANIA WYDANE W JĘZYKU POLSKIM: 

Dynastie Europy, pod red. A. Mączaka (Wrocław 1997, 2009); 

Historia Europy, pod red. A. Mączaka (Wrocław 1997); 

Słownik dynastii Europy, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego 

(Poznań 1999); Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej, pod 

red. jw. (Poznań 1998); Słownik władców Europy średniowiecznej, pod 

red. jw. (Poznań 1998); 

H. Andics: Kobiety Habsburgów (Wrocław 1991); 

A. Boniecki: Herbarz polski. Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach 

szlacheckich; 2. edycja pod red. M.J. Minakowskiego, wersja 

elektroniczna (sygn.: published by Dr Minakowski Publikacje 

Elektroniczne version 2.1, Kraków, Poland 2005); 

I. Bricard: Dynastie panujące Europy (Warszawa 2007); 

W. Dworzaczek: Genealogia, t. I–II (Warszawa 1959); 

W. Felczak: Historia Węgier (Wrocław 1966, 1983); 

S. Głogowski: Genealogia Podiebradów (Gliwice 1997); 

S. Grodziński: Habsburgowie. Dzieje dynastii (Wrocław 1998); 

R. Heck, M. Orzechowski: Historia Czechosłowacji (Wrocław 1969); 

M. Hertmanowicz-Brzoza, K. Stepan: Słownik władców świata 

(Kraków 2005); 

S. Holčík: Uroczystości koronacyjne w Preszburgu 1563–1830 (Kraków 

1986); 

J.E. Morby: Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny 

(Kraków 1998); 

P. Pizuński: Poczet wielkich mistrzów krzyżackich (Gdańsk 2003); 

J. Rajman: Encyklopedia średniowiecza (Kraków 2006); 

477


S.A. Sroka: Genealogia Andegawenów węgierskich (Kraków 1999); 

A. Szczawiński: Genealogia Dypoldowiczów, w: Genealogia. Studia 

i materiały historyczne, t. 7 (Poznań – Wrocław 1996); 

J. Śliwiński: Kazimierz Wielki. Kobiety a polityka (Olsztyn 1994); 

Z. Wdowiszewski: Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce 

(Warszawa 2005); 

H. Wereszycki: Historia Austrii (Wrocław 1986); 

A. Wheatcroft: Habsburgowie (Kraków 2000). 

OPRACOWANIA OBCOJĘZYCZNE: 

Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) oraz jego kontynuacja Neue 

Deutsche Biographie (NDB); oba obszerne słowniki biograficzne, 

zawierające tysiące biogramów osób związanych Niemcami oraz 

niemieckim kręgiem kulturowym, dostępne są online: 

www.deutsche-biographie.de/index.html 

Europäische Stammtafeln. Stammtafeln zur Geschichte der europäischen 

Staaten. Begründet von Wilhelm Karl Prinz zu Isenburg, fortgeführt von 

Frank Baron Freytag von Loringhoven. Neue Folge. Herausgegeben von 

Detlev Schwennicke, t. I–XXVI (Marburg, Frankfurt a. M. 

1980–2009); 

M. Huberty, A. Giraud, F. et B. Magdelaine: L`Allemagne dynastique, 

t. I–IV (Le Perreux 1976–85); 

O. Posse: Die Wettiner. Genealogie des Gesamthauses Wettin. 

Ernestinischer und Albertinischer Linie mit Einschluß der regierenden Häuser 

von Großbritannien, Belgien, Portugal und Bulgarien. Mit Berichtigungen und 

Ergänzungen der Stammtafeln bis 1993 von Manfred Kobuch (Leipzig 

1994); 

H. und M. Rall: Die Wittelsbacher in Lebensbildern (Graz, Wien, 

Kölln – Styria 1986); 

R. Reifenscheid: Die Habsburger in Lebensbildern. Von Rudolf I. bis 

Karl I. (München 2007). 

WITRYNY INTERNETOWE: 

Medieval Lands Charlesa Cawley’a, zawierającą szczegółowe 

genealogie średniowiecznych dynastii i możnowładczych rodów 

europejskich; 

Genealogie Mittelalters. Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis 

zum Ende der Staufer, która zawiera biogramy władców państw, 

głównie niemieckich, począwszy od wczesnego średniowiecza po 

XIV w. 

478

Obie wymienione wyżej witryny zawierają szczegółową bibliografię, 

obejmującą zarówno źródła pisane jak i publikowane opracowania, 

do której odsyłam zainteresowanych Czytelników. 

Nieocenione okazały się także internetowe publikacje Paula Theroffa, 

zamieszczone na jego stronie internetowej An Online Gotha, a oparte 

na kolejnych rocznikach Almanachów Gotajskich oraz na wymienionym 

wcześniej dziele Europäische Stammtafeln. Stammtafeln zur Geschischte 

europäischen Staaten. 

479


480

(XVI–XX W.)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?