24.10.2014 Views

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

avtoris stili daculia<br />

<strong>ivane</strong> <strong>javaxiSvilis</strong> <strong>saxelobis</strong> <strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong> <strong>universiteti</strong><br />

humanitarul mecnierebaTa fakulteti<br />

pedagogikis instituti<br />

medea Cuxua<br />

jon lokis pedagogiuri memkvidreoba da<br />

Tanamedroveoba<br />

ganaTlebis mecnierebebis doqtoris (Ph.D.) akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili<br />

disertacia<br />

samecniero xelmZRvaneli: pedagogikur mecnierebaTa doqtori,<br />

profesori Tamaz karanaZe<br />

Tbilisi<br />

2010<br />

1


S i n a a r s i<br />

Sesavali - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3<br />

Tavi I. jon loki - pedagogi ganmanaTlebeli<br />

$1. ganaTleba da pedagogikuri azrovneba XVII saukunis inglisSi - - - 9<br />

$2. jon lokis biografiuli Strixebi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 19<br />

$3. swavla-aRzrdis sakiTxebi XVII_XVIII saukuneTa mijnaze da jon lokis<br />

aRmzrdelobiTi miznebi da amocanebi jon lokis pedagogiur<br />

SexedulebebSi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 27<br />

$4. jon loki pedagogis rolsa da daniSnulebaze - - - - - - - - - - - - 36<br />

$5. aRzrdis wamyvani roli pirovnebis formirebis procesSi jon lokis<br />

mixedviT<br />

asakobrivi da individualuri Taviseburebani - - - - - - - - - 48<br />

Tavi II. jon lokis pedagogikuri koncefcia. jentlmenis aRzrdis<br />

Sinaarsi da meTodebi<br />

$1. jon lokis aRmzrdelobiTi sistema naSromis ,,fiqrebi aRzrdaze"<br />

mixedviT<br />

a) fizikuri aRzrdis; b) gonebrivi aRzrdis; g) zneobrivi aRzrdis;<br />

d) esTetikuri aRzrdis; e) SromiTi aRzrdis problemebi - - - - - - 55<br />

$2. jon lokis pedagogikuri memkvidreobis filosofiuri,<br />

fsiqologiuri, pedagogiuri da sociologiuri safuZvlebi naSromis<br />

_ ,,cda ადამიანის gonebis Sesaxeb" mixedviT - - - - - - - - - - - - - - - - 95<br />

Tavi III. jon lokis pedagogikuri ideebis gavlena pedagogikuri<br />

Teoriisa da saskolo praqtikis ganviTarebaze<br />

$1. jon lokis roli pedagogikuri azris ganviTarebaSi - - - - - - - - 116<br />

$2. jon lokis pedagogiuri Sexedulebebi, ideebi da Tanamedroveoba - 125<br />

daskvnebi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -138<br />

gamoyenebuli literatura - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 141<br />

2


Sesavali<br />

istoriis gzajvaredinze, rodesac wydeba socialuri problemebi da<br />

gansakuTrebul yuradRebas aqceven ganaTlebis, swavla-aRzrdis<br />

gaumjobesebas, aucilebelia axali saswavlo-aRmzrdelobiTi gzebis<br />

Zieba, SerCeva da mosinjva. am viTarebaSi didi mniSvneloba eniWeba<br />

warsulis TvalsaCino warmomadgenelTa memkvidreobis racionaluri<br />

marcvlebis momarjvebasa da gamoyenebas, vinaidan, filosofos<br />

laibnicisa ar iyos, `awmyo, Sobili warsulisagan, aris mSobeli<br />

momavlisa". diax, `droTa kavSiri", rogorc Seqspiri ityoda, ar unda<br />

gawydes, arc dairRves. maSasadame, socialuri, mecnieruli winsvla dRis<br />

wesrigSi ayenebs warsulis monapovarTa wiaRSi CaRrmavebas, maT<br />

xelaxal gaazrebas; am dros SesaZlebloba gveZleva, vigrZnoT ara<br />

mxolod im epoqis majiscema, romelSic gamoCenili pirebi<br />

moRvaweobdnen, aramed davinaxoT kavSiri sxvadasxva epoqebs Soris.<br />

warsulis moazrovneTa Semoqmedebis kritikuli gaanalizeba da<br />

SemoqmedebiTad aTviseba mecnieruli azrovnebis Semdgomi ganviTarebis<br />

safuZvelia. roca vaRiarebT, Tanamedrove mecnieruli codna<br />

damyarebulia warsulis moazrovneTa miRwevebzeo, es imas gulisxmobs,<br />

rom ganviTarebis aseTsave wess emorCileba pedagogikuri mecnierebac;<br />

misi Semdgomi srulyofa warmoudgenelia warsulis brwyinvale<br />

warmomadgenlebis naazrevis, ideebis, Sexedulebebis gauazreblad. maT<br />

mier wamoyenebuli ideebi mniSvnelovanwilad dResac asazrdoeben<br />

pedagogikis mecnierebas.<br />

pedagogikis mecnierebis istoria momavali Taobis ganaTlebis,<br />

swavlebisa da aRzrdis Teoriisa Tu praqtikis kanonzomierebaTa<br />

kvlevis istoriaa.<br />

XVII_XVIII saukuneTa ingliseli sazogado moRvawis, pedagogis,<br />

eqimisa da mecnieris jon lokis moRvaweoba mkveTri Semobrunebaa<br />

politikur-socialuri, filosofiuri mecnierebis asparezze. igi axali<br />

mimarTulebis damamkvidrebelia filosofiur-pedagogiur azrovnebaSi.<br />

3


inglisi maSin iyo didi revoluciuri da socialur-politikuri Zvrebis<br />

kera.<br />

imdroindel sazogadoebriv mecnierebebSi fexmokidebuli<br />

sqolastikuri meTodologia SeuTavsebeli iyo progresul<br />

azrovnebasTan.<br />

swored am periodSi gamodis jon lokis Sromebi: `cda adamianis<br />

gonebis Sesaxeb" (1690 w.), `fiqrebi aRzrdaze" (1693 w.), isini asaxaven<br />

Semecnebis Teoriis, momavali Taobis ganaTlebis, swavlebisa da<br />

aRzrdis problemebs. es Sromebi gamoirCeva sruliad axali<br />

mosazrebebiT swavla-aRzrdis miznebisa da amocanebis Sesaxeb,<br />

romelTac safuZvlad udevs Rrma filosofiuri, fsiqologiuri da<br />

sociologiuri dakvirvebebi.<br />

Semecnebis procesi codnis mopovebis safuZvelia, samyaros<br />

movlenebisa da faqtebis marTebulad gaazrebisa da aTvisebis gzaa,<br />

xolo ganaTlebis, swavla-aRzrdis procesis srulyofa kacobriobis<br />

mudmivi, mZafri interesis sagania, jon lokis Sromebi Semecnebis<br />

Sesaxeb, pedagogikur SexedulebaTa mTeli misi sistema TanamedroveTa<br />

cxovel interess iwvevs, ramdenadac, isini dResac erTob aqtualuria.<br />

Cveni mizania gavaSuqoT jon lokis pedagogikuri Sexedulebebi,<br />

ganvsazRvroT misi Rvawli mecnieruli pedagogikis Semdgom<br />

srulyofaSi. misi moZRvreba xom XVII - XVIII saukuneTa mijnaze<br />

warmoadgenda axal sityvas, mimarTulebas, momavali Taobebis<br />

ganaTlebis, swavla-aRzrdis Semdgomi srulyofis problemebis<br />

progresul gadawyvetas. kvlevis meTodebisadmi misma mecnierulma<br />

midgomam drois mkacr gamocdas gauZlo da dResac aqtualobas<br />

inarCunebs.<br />

kvlevis procesSi ZiriTadad veyrdnobodiT i. zaiCenkos Sromas<br />

“jon loki" (moskovi, 1988 w.), k. baqraZis statias `jon loki" (“rCeuli<br />

filosofiuri Txzulebani, VI, <strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong> <strong>universiteti</strong>s<br />

gamomcemloba, 1972 w.), i. narskis Sromas `jon lokis filosofia"<br />

(moskovis <strong>universiteti</strong>s gamomcemloba, 1960 w.), d. raxmanis naSroms `jon<br />

4


loki" (gamomcemloba `Cervoni Sliax", 1924 w.); aseve gamoviyeneT misi<br />

specialuri Sromebi: `fiqrebi aRzrdaze", `cda adamianis gonebis<br />

Sesaxeb", romlebic gamocemulia peterburgSi 1913 wels gamomceloba<br />

`skola da cxovrebis" mier.<br />

Temis aqtualobasa da mniSvnelobas ramdenime faqtori<br />

ganapirobebs:<br />

vfiqrobT, yovelive zemoaRniSnulis miuxedavad, jer kidev ar aris<br />

amomwuravad da farTod gaSuqebuli jon lokis pedagogikur<br />

SexedulebaTa mTeli sistema, romlis sruli da Tanamimdevruli<br />

Seswavla xels Seuwyobs Tanamedrove skolis muSaobaSi ara mxolod<br />

aRzrdis, aramed swavlebis procesis mniSvnelovanwilad gardaqmnas.<br />

SevecadeT Tanamedrove skolebis winaSe mdgari aqtualuri problemebi<br />

lokis mdidar pedagogikur Sexedulebebsa da ideebTan<br />

dagvekavSirebina, raTa gveCvenebina ukvdavi memkvidreobis gamoyenebis<br />

SesaZlebloba Tanamedrove skolaSi. sakiTxisadmi amgvari midgoma<br />

friad aqtualuria dRes, rodesac mimdinareobs ganaTlebis, swavlebisa<br />

da aRzrdis sferoSi permanentuli reformebi, rac nakarnaxevia epoqis<br />

moTxovnebiT.<br />

lokis mosazrebaTa Tanamedrove gardaqmnaTa fonze gaazrebam<br />

dagvarwmuna, rom moazrovnis didfas mignebebsa da dakvirvebebs<br />

jerovnad gamoyeneba da momarjveba sWirdeba, ramdenadac isini, es<br />

pedagogikuri ideebi da mosazrebani ganaTlebis, swavla-aRzrdis<br />

Sesaxeb ara mxolod lokis epoqis mniSvnelovani monapovaria, aramed<br />

Cveni drois pedagogiuri mecnierebisTvisac gansakuTrebul faseulobas<br />

warmoadgens.<br />

kvlevis obieqts warmoadgens jon lokis pedagogiuri koncefciebi<br />

adamianis aRzrdisa da gonebrivi ganviTarebis Sesaxeb. am mizniT<br />

gamoyenebulia misi fundamenturi naSromebi: `fiqrebi aRzrdaze", “cda<br />

adamianis gonebis Sesaxeb", garda amisa, gamoviyeneT is Sromebi,<br />

romlebic exeba lokis pedagogikur da filosofiur memkvidreobas.<br />

5


kvlevis sagania jon lokis pedagogiuri memkvidreobis adgilisa da<br />

rolis gansazRvra Tanamedrove saganmanaTleblo da saaRmzrdelo<br />

sistemaSi.<br />

hipoTeza: jon lokis SromebSi: `fiqrebi aRzrdaze" da `cda<br />

gonebis aRzrdis Sesaxeb" mocemulia momavali Taobis aRzrdis<br />

mimarTulebaTa mTeli sistema. misi mwyobri da Tanamimdevruli<br />

gadmocema mniSvnelovan rols Seasrulebs pirovnebis CamoyalibebaSi.<br />

moazrovnis SexedulebaTa gegmaSewonili da komentirebuli momarjvebis<br />

gziT SesaZlebeli gaxdeba Tanamedrove skolebis saswavloaRmzrdelobiTi<br />

muSaobis Tanamedrove doneze sistematizeba da<br />

optimizacia, misi Tanamedrove formebiTa da meTodebiT gamdidreba.<br />

hipoTezurad wamoyenebuli problemebis mecnieruli gadawyvetis<br />

mizniT gamovkveTeT Semdegi prioritetuli amocanebi:<br />

a) jon lokis Sromebis `fiqrebi aRzrdaze", `cda ადამიანის gonebis<br />

Sesaxeb" gamowvlilviTi Seswavla da maTi detaluri analizi.<br />

b) qarTul, rusul da inglisur samecniero-pedagogiur<br />

literaturaSi jon lokis Sesaxeb arsebuli gamokvlevebis SeswavladamuSaveba.<br />

g) jon lokis ZiriTadi pedagogikuri ideebis, Sexedulebebis,<br />

mosazrebebis gamokveTa misi Sromebis (`fiqrebi aRzrdaze", `cda gonebis<br />

aRzrdis Sesaxeb") analizis safuZvelze.<br />

d) SedarebiTi meTodis momarjvebiT lokis pedagogikuri ideebis,<br />

Sexedulebebis Sepirispireba Tanamedrove skolebis muSaobis<br />

sistemasTan, swavla-aRzrdis Tanamedrove mimarTulebebTan problemaTa<br />

ufro Rrmad da safuZvlianad gaazrebis mizniT.<br />

e) jon lokis rolisa da adgilis dadgena pedagogiuri azrovnebis<br />

istoriaSi.<br />

naSromis siaxle da mecnieruli mniSvneloba:<br />

‣ monografiuli Sroma jon lokis, rogorc pedagogikis<br />

mecnierebis klasikosis, Sesaxeb pirvelad sruldeba. masSi<br />

6


pirvelad aris dasistemebuli didi moazrovnis ideebi da<br />

warmodgenebi pedagogikis sakiTxebze.<br />

‣ naSromSi jon lokis pedagogikuri ideebi, Sexedulebebi<br />

Camoyalibebulia mwyobri sistemis saxiT da mocemulia cda<br />

Tanamedrove skolebisTvis maTi saWiroebis dasabuTebisa.<br />

dadgenilia jon lokis roli da adgili pedagogikuri azrovnebis<br />

ganviTarebaSi.<br />

jon lokis pedagogikuri memkvidreoba da misi Sromebi moicavs<br />

aRzrdisa da swavlebis yvela mimarTulebas. esenia: fizikuri,<br />

gonebrivi, moralur-zneobrivi, SromiTi. aq gansazRvrulia aRzrdisa da<br />

swavlebis sistema, maTi mizani, Sinaarsi da principebi, meTodebi,<br />

formebi, saSualebani; naTlad aris warmodgenili yovelmxriv<br />

harmoniulad ganviTarebuli pirovnebis, jentlmenis, formirebasTan<br />

dakavSirebuli sakiTxebi. jon lokis pedagogikis didi mecnieruli<br />

Rirebulebis dasabuTeba xdeba misive Sromebis Seswavlis safuZvelze<br />

da iq ganviTarebuli sayuradRebo ideebisa da mosazrebebis Tanamedrove<br />

moTxovnebTan Sefardebis gziT.<br />

lokma piradi pedagogiuri gamocdilebis ganzogadebisa da sxvaTa<br />

pedagogikuri ideebis SemoqmedebiTad ganviTarebis safuZvelze Seqmna<br />

mecnieruli pedagogika; Camoayaliba ganaTlebisa da aRzrdis Sesaxeb<br />

SexedulebaTa mwyobri mecnieruli sistema, rac XVII_XVIII saukuneTa<br />

mijnaze erTob Zneli saqme iyo, xolo, Tavisi progresulobis<br />

TvalsazrisiT, msoflioSi analogi faqtobrivad, ar moepoveba.<br />

sqolastikuri aRzrdisa da ganaTlebis bastionze istoriuli garRveva<br />

ganaxorciela, gaacamtvera ra Zveli sqolastikuri skola, agebuli<br />

Zaladobasa da monur morCilebaze. amiT man Seqmna sruliad axali<br />

demokratiul principebze agebuli swavla-aRzrdisa da yofa-cxovrebis<br />

Sesabamisi pedagogikuri Teoria. Cveni sazogadoebis ganviTarebis<br />

Tanamedrove etapze, damoukidebeli saqarTvelos <strong>saxelmwifo</strong>s<br />

mSeneblobis procesSi kidev ufro mniSvnelovania jon lokis didfasi<br />

sociologiur-pedagogikuri Sexedulebebi, gansakuTrebiT misi naazrevi<br />

7


sxva enebTan SedarebiT mSobliuri enis upiratesobis Sesaxeb pirovnebis<br />

formirebis procesSi. jon lokis pedagogikuri memkvidreoba am mxrivac<br />

fasdaudebeli sakacobrio saganZuria.<br />

Sromis Teoriuli Rirebuleba imiT gamoixateba, rom<br />

SemoTavazebulia jon lokis pedagogikuri sistemis mTliani da sruli<br />

analizi, rasac Tan axlavs movlenebisa da faqtebis obieqturi,<br />

miukerZoebeli Sefaseba. aq wamoyenebuli praqtikul kvlevaze<br />

damyarebuli Teoriuli ganzogadebani daexmareba mkvlevarebs warsulis<br />

Teoriul da praqtikul monapovarTa sadReiso amocanebis Sesabamisad<br />

ganzogadebaSi. garda amisa, narkvevSi warmodgenili Teoriuli<br />

ganzogadebani da SeniSvnebi garkveulwilad xels Seuwyobs Teoriulpedagogiuri<br />

azris gamdidrebas.<br />

sadisertacio narkvevis praqtikuli Rirebuleba is aris, rom<br />

kvlevis ZiriTad debulebebs warmatebiT gamoiyeneben pedagogikis<br />

Teoriisa da praqtikis mkvlevarebi, saTanado saleqcio kursebSi<br />

moimarjveben aq gamoTqmul mosazrebebsa da msjelobebs; garda amisa, aq<br />

warmodgenili rekomendaciebi mniSvnelovanwilad daexmareba praqtikos<br />

pedagogebs, gansakuTrebiT klasis xelmZRvanel-damrigeblebs; calkeuli<br />

SeniSvnebi da mTlianad mTeli narkvevi waadgebaT mSoblebs, swavlaaRzrdis<br />

sakiTxiT dainteresebul sazogadoebriobas; naSromis wignad<br />

gamocemis SemTxvevaSi aq mocemul dakvirvebebs, Teoriul<br />

ganzogadebebsa da calkeul koncefciebs gamoiyenebs farTo auditoria.<br />

8


Tavi I. jon loki, pedagogi _ ganmanaTlebeli<br />

$1. ganaTleba da pedagogikuri azrovneba<br />

XVII saukunis inglisSi<br />

XVII saukune axal eras iwyebs kacobriobis istoriaSi. es aris<br />

zRvari, romelmac erTurTisgan gamijna ori social-ekonomikuri<br />

sistema: feodaluri, romelic arsebobda romis imperiis dacemis<br />

droidan da romelsac bolo mouRo XVII saukunis revoluciam da<br />

burJuaziul, demokratiuli wyobileba, romelsac am revoluciam gza<br />

gauxsna.<br />

swored am dros Caeyara safuZveli warmoebis kapitalistur wess.<br />

igi xasiaTdeboda sawarmoo ZalTa swrafi ganviTarebiT. Seicvala<br />

warmoebis organizaciis saxe, warmoiSva axali teqnikuri saSualebani,<br />

daCqarda ekonomikuri procesebis tempi, gadaiSala ganviTarebis axali<br />

perspeqtivebi. maSasadame, daiwyo evropul yofacxovrebaSi gardatexa.<br />

msoflio bazris Seqmnam gamoiwvia warmoebis Semdgomi ganviTareba,<br />

ganapiroba samecniero azrovnebis arnaxuli aRmavloba. aman daangria<br />

tradiciuli warmodgenebi da Secvala msoflio ruqaze manamde<br />

arsebuli suraTi.<br />

XVI_XVII saukuneTa mijna miCneulia samecniero revoluciis<br />

periodad. man safuZveli Cauyara Tanamedrove codnas sabunebismetyvelo<br />

da zust mecnierebaTa sferoSi, aseve siaxles humanitarul da<br />

politikur azrovnebaSi, filosofiur msoflmxedvelobaSi, gardaqmnebs<br />

ganaTlebis sistemaSi; Camoyalibda moqalaqeobrivi uflebebis sistema.<br />

masSi farTod iyo warmoCenili pirovnebisa da sindisis Tavisuflebis<br />

problema. moxda Tvisebrivi naxtomi samecniero dargebSi. es procesi<br />

SesaZlebelia daxasiaTdes, rogorc samecniero-teqnikuri revolucia.<br />

samecniero miRwevebma kidev erTxel daadastures adamianis maRali<br />

potenciuri SesaZleblobebi. aman ganapiroba adamianTa SemoqmedebiTi<br />

aqtivoba.<br />

9


pirovnebis dacvis TvalsazrisiT, inglisis imdroindeli<br />

sazogadoeba did nabijebs dgamda. amas xels uwyobda sasaqonlofuladi<br />

urTierTobebis gaZliereba da daxvewa, daqiravebuli Sromis<br />

farTo gamoyeneba meurneobis yvela dargSi da SinasavaWro muSaobis<br />

gaaqtiureba. am dros inglisSi erTob dawinaurda mewarmeoba.<br />

Seqmnil fsiqologiur atmosferoSi kanonmdeblobas ar hqonda myari<br />

da mkafio sakanonmdeblo safuZvlebi.<br />

Semdeg miiRes kanoni, romelic Tavisufal glexobas, romlis<br />

wliuri Semosavali iyo funti, sterlingi, SeeZlo mieRo Tavadis<br />

wodeba; ase moevlinen qveynierebas ,,axali Tavadebi", ekonomikis dargSi<br />

aqtiurad moRvawe adamianebi. yovelive aman ki xeli Seuwyo qveynis<br />

Semdgom winsvlas, inglisis yovelmxriv dawinaurebas momdevno xanebSi.<br />

samecniero-teqnikurma gadaiaraRebam, ekonomikurma winsvlam didad<br />

ganapiroba is faqti, rom – inglisma adamianis uflebebis dacvis<br />

asparezzec win uzarmazari nabiji gadadga.<br />

pirvelad swored inglisSi Camoyalibda kanoni xalxTa uflebebis<br />

Sesaxeb, ramac mefesTan dapirispireba gamoiwvia. monarqs ar hqonda<br />

ufleba, xalxis Tanxmobis miuReblad daewesebina axali gadasaxadebi da<br />

gamoeca axali kanonebi; yoveldRiur saqmianobaSi mas unda emoqmeda am<br />

wesebis dacviT.<br />

magram SuasaukuneebSi gamyarebuli urTierTobaTa sistema<br />

seriozul winaaRmdegobas uqmnida inglisis Semdgom ganviTarebas.<br />

am xanebSi puritanebi gamodiodnen saeklesio reformebis gaRrmavebisa<br />

da inglisis politikuri gardaqmnis momxred. isini moiTxovdnen eklesiis<br />

ganwmendas kaTolicizmis elementebisagan, saeklesio ierarqiis damxobas,<br />

saeklesio miwebis konfiskacias, eklesiis <strong>saxelmwifo</strong>sagan gamoyofas,<br />

religiuri kultis gauqmebas. aRniSnuli religiuri moTxovnebis ukan<br />

imaleboda burJuaziul-respublikuri politikuri programa. puritanebi<br />

qadagebdnen cxovrebis gardaqmnas, uars acxadebdnen mdidrul<br />

garTobebze. isini miesalmebodnen da mxars uWerdnen aqtiur saqmian<br />

Semoqmedebas, Tan moiTxovdnen: mkacri reJimis dacvas, romelic<br />

10


SezRudavda bevr raimes, konstituciiTa da Zlieri parlamentiT<br />

gaamyarebda konstituciur monarqias. maTi fiqriT, yovelive es xels ki<br />

ar SeuSlida, aramed gaamagrebda burJuazias, miscemda mas saSualebas,<br />

mosuliyo xelisuflebaSi. amgvarad, burJuaziuli revoluciis mTavari<br />

mizani miRweul iqna. burJuaziuli revoluciis miRwevad unda CaiTvalos<br />

absolutizmis ganadgureba, vaWrobisa da mewarmeobis ganviTarebac.<br />

burJuaziuli revoluciis Sedegad moxda ara mxolod ekonomikuri<br />

Tavisuflebebis mopoveba, aramed <strong>saxelmwifo</strong> wyobilebis formebis<br />

Secvlac. ase Camoyalibda pirveli samarTlebrivi <strong>saxelmwifo</strong> mTels<br />

msoflioSi. aRniSnuli inglisis revoluciis politikuri Sedegia.<br />

axali kapitalisturi urTierTobebis Camoyalibeba, sazogadoebrivi<br />

yofierebis yvela sferoSi kerZod, socialur, ekonomikur, politikur,<br />

religiur da mecnierul sferoSi, TavisTavad iwvevda <strong>saxelmwifo</strong>ebriv<br />

winsvlas da ganviTarebas. iqneboda revoluciuri brZolebi, politikuri<br />

partiebis urTierTSejaxeba da polemika, publicisturi gamosvlebi, Tu<br />

filosofiuri, politikuri, religiuri urTierTdapirispirebani –<br />

yvelgan dominirebda ZiriTadi problema _ feodalizmis yofna-aryofnis<br />

sakiTxi.<br />

miuxedavad imisa, rom aRniSnuli Tavbrudamxvevi movlenebi nisliani<br />

albionis kunZulze xdeboda, am procesebis arsi Tavisi mniSvnelobiT<br />

ar iyo lokaluri. am qveynis ekonomikur da socialur Zvrebs<br />

gadamwyveti mniSvneloba hqonda mTeli dasavleTi evropisaTvis.<br />

respublikuri mmarTvelobis, xalxTa Tanasworobisa da pirovnebis<br />

Tavisuflebis ideam zemoqmedeba moaxdina sxva evropul <strong>saxelmwifo</strong>ebze.<br />

amdenad, inglisis revolucia evropuli masStabis movlenad aRiracxeba. is<br />

warmoadgenda, rogorc amas samarTlianad aRniSnaven istorikosebi, axali<br />

sazogadoebrivi wyobis gamarjvebis sawindars, burJuaziuli sakuTrebis<br />

gamarjvebas feodalurze, naciisa _ provincializmze, ganaTlebisa _ Rrma<br />

fesvgadgmul tradiciebze, ojaxisa, warmoSobiT privilegirebulobaze,<br />

fxianobisa _ sizarmaceze, burJuaziuli samarTlisa _ Suasaukuneobriv<br />

privilegiebze.<br />

11


am movlenebis ganuxilvelad SeuZlebelia warmovidginoT imdroindeli<br />

inglisis sulieri cxovreba. XVII saukunis istoriulma movlenebma<br />

ganapirobes renesansi. amave xanebSi mTel dasavleT evropaSi feodalizmis<br />

winaaRmdeg brZola gaiSala. aRorZinebis epoqis grandiozulma aRmoCenebma,<br />

romelTac Tavs gvirgvini XVII saukunem daadga, gaaRviZa xalxTa<br />

TviTSegneba. maT Searyies qristianul ideologiaze damyarebuli<br />

Suasaukuneobrivi tradiciuli cxovrebis normebi.<br />

gaZlierebulma da mzardma burJuaziam, romelic saTaveSi edga<br />

vaWrobas, Sida ekonomikis ganviTarebas, Tavisi zegavlenis sferoSi<br />

moaqcia SeiaraRebuli Zalebi, floti. man imTaviTve Seigno mecnierebis<br />

praqtikuli mniSvneloba da mxari dauWira samecniero kadrebis<br />

SemoqmedebiT muSaobas. Sromis Tavisufali bazriT dainteresebulma da<br />

reglamentirebuli vaWrobisagan ganTavisuflebulma burJuaziam mxari<br />

dauWira Tanasworobis humanur ideas, nacionalur mSeneblobas<br />

(teritoriul gaerTianebebs, kulturis gaerTianebas, enis<br />

demokratizacias). misi ideologebi da Semdeg ganaTlebis moRvaweni<br />

gzas uxsnidnen mTeli kacobriobis mowinave idealebs, miznebs,<br />

radganadac im istoriul periodSi es idealebi dakavSirebuli iyo<br />

burJuaziasa da mis praqtikul interesebTan.<br />

warmoebis gafarToebis saWiroeba da aucilebloba erTgvar<br />

stimuls aZlevda mecnierebis ganviTarebas. mecnierebasa da bunebaSi<br />

momxdari gardatexebi dakavSirebuli iyo sazogadoebrivi urTierTobisa<br />

da ideologiis sferosTan. es zednaSenuri kategoria ki, Tavis mxriv,<br />

pirdapir zegavlenas axdenda bazisze – warmoebaze. sazogadoebaSi<br />

yalibdeboda axali msoflmxedveloba, romelic warmoSobda axali<br />

tipis adamianebs, romelTac sruliad axali sulieri moTxovnilebebi da<br />

ideebi awuxebdaT. iqmneboda axali ideologia, romelmac Seurigebuli<br />

brZola gamoucxada sqolastikas, cnobierebis yovelgvar SezRudvas,<br />

gonebis religiisadmi damorCilebas!<br />

XVII saukuneSi moxda didi Semobruneba mecnieruli azrovnebisa da<br />

bunebis kanonebis Semecnebisaken; sazogadoebam mkafiod gaicnobiera, rom<br />

12


materia mWidro kavSirSia moZraobasTan; amasTanave, damuSavda<br />

maTematikuri logikis principebi. didi avala mieca iseT fundamentur<br />

mecnierebaTa ganviTarebas, rogoricaa maTematika, fizika, biologia.<br />

adamianis goneba TandaTan gaTavisuflda religiuri<br />

warmodgenebisagan, Cvevebisagan, romelTa Canergvac bavSvobidan<br />

xdeboda. arada cnobilia, rom religiuri warmodgenebi emyareboda ara<br />

dakvirvebas, aramed sqolastikuri mecnierebisa da maTi Semqmnelebis<br />

Sexedulebebs. tradiciuli warmodgenebis msxvrevaSi didi roli<br />

Seasrula im garemoebam, rom humanistebis energiuli muSaobis Sedegad<br />

evropis sazogadoeba ukeT gaecno kacobriobis mowinave qmnilebebsac.<br />

Seiswavla laTinur da sxva enebze arsebuli berZnuli klasikuri<br />

literatura. gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda elinizmis epoqis<br />

gamoCenil mecnierTa safuZvlianad gacnobas. eseni arian: evklide,<br />

arqimede, apolonia da sxvebi. amieridan mecnierebi iolad uTavsebdnen<br />

erTmaneTs sabunebismetyvelo da humanitarul mecnierebas. magaliTad,<br />

spinozam filosofiaSi Semoitana azrovnebis maTematikuri meTodebi,<br />

frensis bekonma mTavar amocanad gamoacxada bunebis Zalebis<br />

saidumloebebSi garkveva; jon miltoni – poeti da tribuni – werda, rom<br />

,,cxovrebis mizania adamianis Zalauflebis gafarToeba, raTa<br />

ganxorcieldes yovelive, rac SesaZlebelia".<br />

bekoni amtkicebda, rom samyaro da buneba unda Seiswavlebodes<br />

mxolod mecnieruli cdisa da eqsperimentis monacemebze dayrdnobiT.<br />

igi Tvlida, rom mecniereba admians aZlevs Zalauflebas samyaroze.<br />

gamecnierebul pirovnebas SeuZlia Secvalos cxovreba da<br />

sazogadoebrivi urTierTobebi.<br />

bekons ewada, rom reorganizebul codnas moexdina adamianis<br />

keTildReobis srulyofa da sazogadoebis gardaqmna. amitom frensis<br />

bekoni iTvleba evropuli ganaTlebis mamamTavrad, vinc mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvra dasavleTi evropis sazogadoebrivi ganviTareba XVIII saukuneSi.<br />

XVII saukunis Sua periodis dasavleTi evropis qveynebSi miRweuli<br />

iyo mniSvnelovani samecniero warmatebebi. sqolastikasa da religiur<br />

13


msoflmxedvelobasTan mZafri brZolis Sedegad gamomuSavda bunebis<br />

Seswavlis axali mecnieruli meTodebi, romlebic eyrdnoboda cdis<br />

Sedegebs.aseTi iyo XVII saukunis Sua periodis ,,pansofikuri" ideali.<br />

bekoni Tvlida: ganaTlebam unda moaxdinos adamianis gonebrivi<br />

kapitalis gadacema momdevno TaobaTa warmomadgenlebze da dasZenda,<br />

rom ganaTleba – es aris mniSvnelovani socialuri movlena, romelic<br />

moiTxovs seriozul Seswavlas da Rrma analizs; swored amitom aris,<br />

rom misi naSromi ,.axali atlantida", romelic daumTavrebelia, aRwers<br />

idealur saganmanaTleblo dawesebulebas.es iyo kvlevisaTvis<br />

gankuTvnili <strong>universiteti</strong>, romelsac ewodeboda ,.solomonis saxli".<br />

saWiroa aRiniSnos, rom XVII saukunis dasawyisSive inglisSi<br />

gavrcelda rojer eSemis pedagogikuri ideebi. es ideebi avtorma gaaSuqa<br />

traqtatSi ,.skolis maswavlebeli". masSi gansakuTrebiT xazgasmulia:<br />

aRzrdas unda mihyavdes adamiani zneobriv RirsebasTan da praqtikul<br />

cxovrebiseul gamocdilebamdeo.<br />

retrospeqtuli analizi saSualebas iZleva, Tvali mivadevnoT<br />

ganaTlebis mimarTulebasa da tendenciebs XVII saukunis inglisSi.<br />

ganaTlebis saerTo suraTi am dros xasiaTdeboda imiT, rom igi<br />

moqceuli iyo inglisis protestantuli eklesiisa da am eklesiis<br />

sxvadasxva organizaciis xelSi. es viTareba ganmtkicebuli iyo 1603 da<br />

1604 wlebis samefo aqtebiT. skolebis mowyobas, swavlis Sinaarssa da<br />

formebs gansazRvravdnen da awesrigebdnen episkoposebi an sxva pirebi,<br />

romlebic pasuxs agebdnen religiuri cxovrebis warmarTvaze.<br />

swavlebis dabalma, primitiulma donem, gansakuTrebiT nelma tempma,<br />

usaxurma saskolo debulebebma iseve, rogorc ganaTlebis sazogado<br />

sqolastikurma xasiaTma, gramatikuli skolebi iqamde, miiyvana, rom<br />

inglisis sxvadasxva sazogadoebam wamoayena saskolo reformis<br />

sxvadasxva proeqti.<br />

erTi anonimi avtoris mier SemoTavazebul sareformo proeqtSi,<br />

romelic XVII saukunis 40-ian wlebSi gavrcelda, naTqvami iyo: dawyebiTi<br />

skola unda iyos masobrivi. aq unda iswavlebodes ara mxolod wera-<br />

14


kiTxva,aramed ariTmetika da geometria, radgan es aucilebelia, raTa<br />

moswavleebma ,,meqanikis xelovneba" aiTvisono (30).<br />

skolebs xsnidnen religiuri organizaciebi an kerZo pirebi. amgvar<br />

skolebSi iyo mkacri dasjis meTodebi (dawesebuli iyo dasjis dReebic<br />

ki!). swavlis Sinaarsi skolebSi didad gansxvavdeboda. zogierT<br />

skolaSi aswavlidnen mxolod wera-kiTxvas, magram privilegirebul<br />

saTavadaznauro skolebSi aswavlidnen berZnulsac, laTinursac, zogan<br />

inglisuri literaturac iswavleboda.<br />

saSualo skolebis raodenoba 200-dan 300-mde meryeobda. maT Soris<br />

eria saukeTesoni (vinCesteris, etonis, xarius, Certeris, xauzis, regois,<br />

Srusberisa da sxva skolebi), Tumca esenic viwro humanitaruli<br />

ganaTlebis micemas axerxebdnen, magram maTSi mainc igrZnoboda axali<br />

drois qrolva, progresuli tendenciebi.<br />

amasobaSi aRmocenda egreT wodebuli ,,akademiebi". maTi gamoCena<br />

dakavSirebulia miltonis saxelTan. akademia – es iyo axali<br />

saganmanaTleblo dawesebuleba da igi miltonma aRwera ,,traqtatSi<br />

aRzrdis Sesaxeb".<br />

es axali pedagogiuri dawesebulebebi gansxvavdebodnen<br />

erTmaneTisagan organizaciis TvalsazrisiT, magram verdiqtis gamocemis<br />

Semdeg, romelic exeboda religiur Semwynareblobas (1684w.) gaxda<br />

inglisis aRmzrdelobiTi _ saganmanaTleblo sistemis ganuyofeli<br />

nawili. sagnebis ZiriTadi nusxa amgvari iyo: logika, eTika, ritorika,<br />

metafizika, geografia, algebra, cis meqanika, stenografia. saskolo<br />

kurss safuZvlad daedo klasikuri enebi.<br />

am dros inglisis bevri sazogado moRvawe moiTxovda skolebsa da<br />

universitetebSi ganaTlebis Sinaarsis gardaqmnis saWiroebas. es<br />

gardaqmna dafuZnebuli unda yofiliyo realur saganTa ciklis<br />

prioritetul Seswavlaze. inglisis mecnierTa erTi jgufi r. boilis<br />

xelmZRvanelobiT gaerTiandnen e. w. ,,daunaxav kolegia"-Si. mogvianebiT<br />

igi gaxda ,,samefo sazogadoeba". kolegiis wevrebi mWidrod iyvnen<br />

dakavSirebuli mrewvelebsa da londonsitis vaWrebTan. maT miiRes<br />

15


monawileoba axali tipis saswavlo dawesebulebaTa SeqmnaSi, romlebsac<br />

moswavleebisaTvis unda mieca praqtikulad sasargeblo codna da unarebi.<br />

realuri skolebis Seqmnis aucileblobas qadagebdnen: s. hartlibi<br />

Tavis gamosvlebSi, jon miltoni ,,traqtatSi aRzrdis Sesaxeb", J.leti<br />

SromaSi ,,swavlebis WeSmariti reforma", sadac realuri mecnierebis<br />

Seswavla unda momxdariyo xelosnobis Seswavlis paralelurad.<br />

skolaSi farTod gamoiyenebdnen saxelosnoebsa da samewarmoo iaraRdanadgarebs.<br />

XVII saukunis 50-ian wlebSi inglisis parlamentma Seqmna<br />

ganaTlebis saqmeTa komisia, romelmac SeimuSava ganaTlebis reformis<br />

proeqti. proeqtis mixedviT, skolebi unda gadascemoda <strong>saxelmwifo</strong><br />

mmarTvelobas; igi iTvaliswinebda sayovelTao dawyebiTi ganaTlebis<br />

aucileblobas. amis Semdeg msurvels ufleba eZleoda, gaegrZelebina<br />

swavla sxvadasxva profesiul saswavlebelSi. garda amisa,<br />

SemoTavazebuli iyo saswavlo programebidan iseTi sagnebis amoReba,<br />

romlebic praqtikul cxovrebaSi gamousadegari iqneboda.<br />

jon belersis proeqti iTvaliswinebda saswavlo-saganmanaTleblo<br />

dawesebulebis iseT organizacias, romelic SeTavsebuli iqneboda<br />

sawarmoo dawesebulebasa da SromiTi aRzrdis skolasTan. Sroma da<br />

SromiTi atmosfero warmodgenili iyo, rogorc mTavari aRmzrdelobiTi<br />

Zala, rogorc zemoqmedebis saSualeba aRsazrdelis grZnobebze,<br />

gonebasa da nebisyofaze.<br />

saWiroa, aRiniSnos, rom d. balere ganixilavda Sromas ara rogorc<br />

gansazRvruli profesiisTvis mzadebis saSualebas, aramed rogorc<br />

profesiis aTvisebis pirobas. igi afasebda Sromas rogorc<br />

zogadsaganmanaTleblo ganaTlebis aucilebel pirobasa da safuZvels,<br />

masSi xedavda pirovnebis saerTo ganviTarebis stimuls. ,,zogadi ganaTleba<br />

da Sroma SesaZleblobas miscems axalgazrdas, Seiswavlos yovelive<br />

sasargeblo".<br />

am ideebiT SeiaraRebulma inglisis qalaqTa TviTmmarTvelobam<br />

daiwyo skolebis gaxsna XVII saukunis meore naxevarSi; marTalia,<br />

16


saswavlo gegmebSi SenarCunebuli iyo klasikuri enebis Seswavla, magram<br />

upiratesoba realuri disciplinebis swavlebas da axal enebs eniWeboda.<br />

aRzrdis axali mimarTuleba cdilobda, win aRdgomoda<br />

radikalurad gansxvavebuli berZnuli filosofiis msjelobas. didi<br />

yuradReba eqceoda berZnul da romaul literaturas. aRzrdam<br />

gadaWriT uaryo religiuri avtoritetebis aRiareba da uari Tqva<br />

sqolastikur tradiciebze. am droisaTvis inglisis ganaTleba<br />

Tavisufldeboda dogmebisa da formalizmisagan. igrZnoboda<br />

Tavisuflebisaken swrafva.<br />

inglisis saukeTeso dawesebulebebSi udides mniSvnelobas<br />

aniWebdnen SemoqmedebiT gonebriv muSaobas; rogorc aRniSnavda monro _<br />

,,azrma gza dauTmo Tavis gamaerTianebel korporaciul xasiaTs.<br />

aRzrdam miznad daisaxa Camoeyalibebina individebi, romlebSic<br />

gamokveTili iqneboda yvelaze mTavari _ ,,me".<br />

sruliad gamoiricxa adre gamefebuli asketuri ideebi. maTi adgili<br />

daikava sazogadoebrivi cxovrebis gardaqmnis procesma.<br />

es iyo svla Zvelidan axlisaken. aman gamoxatuleba pova<br />

literaturis SeswavlaSi, gramatikisa da ritorikis dauflebaSi.<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba mieniWa gamoTqmas `manera" ara mxolod<br />

enasTan dakavSirebiT, armed azris sxvadasxva formis, qcevis mimarT da<br />

sxva.<br />

aRzrda miiswrafoda Seeqmna axali, Tavisufali adamiani<br />

individualur SesaZleblobaTa ganviTarebis pirobebSi: yovelive es<br />

moiTxovda aRsazrdelTa Cabmas yoveldRiur saqmianobaSi, rac<br />

daeyrdnoboda farTo codnas, Tanamedrove yofas da momavlis realur<br />

Sefasebas.<br />

TiToeuli adamianis mizandasaxuleba unda yofiliyo swrafva<br />

moraluri srulyofilebisa da codnisaken, raTa Camdgariyo<br />

<strong>saxelmwifo</strong>sa da qveynis samsaxurSi. am periodSi yvela pedagogiuri<br />

traqtati iwereboda ise, rom aRzrdis obieqtad moiazreboda mxolod<br />

TavadaznaurTa ideebi. amitomac SeimCneoda, rom aqcenti gadatanili iyo<br />

17


iseTi pirovnebis individualur aRzrdaze, romelic sabolood<br />

mmarTvelis xarisxSi mogvevlineboda.<br />

gansakuTrebul interess iwvevda saskolo programa, romelic<br />

Seadgina jon miltonma. es aris `traqtati aRzrdis Sesaxeb". saqme<br />

exeboda vaJebis aRzrdasa da swavlebas 12-dan 20 wlamde.<br />

swavlebis pirvel wels ymawvils unda SeeTvisebina laTinuri enis<br />

gramatika ariTmetikasTan erTad, geometria da ,,moraluri marTva".<br />

Semdeg igi unda gadasuliyo kulturis problemebis Seswavlaze<br />

kotonisa da varonis mixedviT, fiziologia unda aeTvisebina<br />

aristotelesa da Teofrastes mixedviT; arqiteqtura – vitruviusis<br />

mixedviT; naturfilosofia – senekasa da pliniusis mixedviT; geografia<br />

– melesa da soliniusis mixedviT; medicina – telsis mixedviT;<br />

am CamonaTvalSi miTiTebuli iyvnen: orfeosi, hesiiode, dionise,<br />

lukreciusi, virgiliusi, da sxva. agreTve xdeboda eTikis, ekonomikis<br />

religiis, istoriis, logikis, ritorikis sakiTxebis irgvliv<br />

TxzulebaTa dawera. monro aRniSnavs, rom es iyo skolis kolosaluri<br />

programa, romelic miRebuli iyo miltonis avtoritetis zegavleniT.<br />

arsebobda sxva Sexedulebebic. zogni Tvlian, rom maswavleblis<br />

mier gadacemuli da moswavleTa mier SeTvisebuli erTi an ori sagani<br />

warmoadgenda ufro met Rirebulebas, vidre 5-6 da meti sagnis<br />

swavleba, romelic moiTxovs drois da energiis didi raodenobiT<br />

xarjvas. aseT sagnebad miCneuli iyo mecnierebis is dargebi, romelic<br />

adamians gamoadgeba cxovrebis sferoSi.<br />

erTi ram aerTianebda yvela axal gamoTqmul azrs _ es iyo ZiriTadi<br />

debuleba, romelSic calsaxad iyo miTiTebuli, rom inteleqtualurma<br />

aqtivobam xeli unda Seuwyos unar-CvevaTa Camoyalibebas da niWierebis<br />

ganviTarebas.<br />

es iyo didad wingadadgmuli nabiji im mizanTa srulyofisaken,<br />

romlebic gamoxatavs saganmanaTleblo politikis Sinaarss da<br />

amocanebs.<br />

18


XVII saukuneSi inglisis pedagogiuri azri Sors iyo idealizmisa<br />

da mkacri asketizmisagan. pedagogebi Tvlidnen, rom ganaTleba unda<br />

iyos mosamzadebeli periodi praqtikuli sasargeblo saqmianobisTvis.<br />

amgvarad, XVII saukunis inglisi warmoadgenda burJuaziuli<br />

revoluciis momwifebis da aRorZinebis periods, roca parlamentma<br />

gaimarjva mefeze, Seqmna yvela piroba aqtiuri pirveldawyebiTi<br />

kapitalis dagrovebisTvis. axali feodaluri Tavadaznaurobis Seqmnas<br />

Tan axlda axali sazogadoebriv-politikuri ideebi, romelmac<br />

zegavlena moaxdina ganaTlebis sferoze da biZgi misca mis winsvlas.<br />

swored am progresuli pedagogikuri ideebis matarebeli iyo<br />

TavadaznaurTa da burJuaziis interesTa kompromisuli gamomxatveli da<br />

progresuli saganmanaTleblo politikis gamtarebeli jon loki.<br />

$2. jon lokis biografiuli Strixebi<br />

jon loki daibada inglisSi, ringstonSi, somersetSiris sagrafoSi<br />

1632 wlis 29 agvistos. mamamisi iyo saSualo miwaTmflobeli, advokati.<br />

is revoluciis dros miemxro parlaments da muSaobda armiaSi. igi did<br />

yuradRebas uTmobda vaJiSvilis aRzrdas, romelic daaxloebiT<br />

aRzrdis im sistemas miesadageboda, romelsac loki gvTavazobs Tavis<br />

naSromSi .,fiqrebi aRzrdaze". joni pataraobidanve mSoblebis morCili<br />

Svili iyo. mas mamasTan mudam megobruli da Tavaziani urTierToba<br />

hqonda, rac asakis matebasTan erTad TandaTan Rrmavdeboda da<br />

sicocxlis bolomde ar Secvlila.<br />

jon lokis dros skolaSi umTavresad aswavlidnen Zvel enebs _<br />

laTinursa da berZnuls da imasac umetesad formalurad, zepirobiT.<br />

igi SemdgomSi xSirad akritikebda inglisis skolebSi gabatonebul<br />

formalur ganaTlebas.<br />

12 wlis ymawvili Seiyvanes londonis vestminsteris skolaSi. aq<br />

aswavlidnen laTinur da berZnul enebs. skolaSi gamefebuli iyo<br />

umkacresi reJimi, didi gasavali hqonda rozgs, xolo swavlis procesi<br />

19


sqolastikurad mimdinareobda. enebis Seswavla warmoedginaT ,,gonebis<br />

varjiSad" da ara antikuri samyaros literaturis, sulieri cxovrebis<br />

Seswavlis saSualebad.<br />

1652 wels niWieri axalgazrda oqsfordis universitetSi gadavida,<br />

sadac iswavleboda ritorika, logika, morali, uZvelesi enebi, amave<br />

dros, arabulisa da ebraulis garda, iswavleboda agreTve maTematikuri<br />

mecnierebis nawyvetebi. oqsfordis <strong>universiteti</strong> lokma bakalavris<br />

wodebiT daamTavra 1656 wels. ori wlis Semdeg miiRo magistris<br />

diplomi da stipendiantis adgili. rogorc vestminsteris skolam, aseve<br />

oqsfordis universitetma aRsazrdelSi dabada siZulvilisa da<br />

ukmayofilebis grZnoba. igi Tvlida, rom zemonaxsenebi saswavloaRmzrdelobiTi<br />

dawesebulebebi Tanamedrove moTxovnebs ver<br />

akmayofilebdnen. <strong>universiteti</strong>s humanizmi gamoixateboda mxolod da<br />

mxolod klasikosebis siyvaruliT, oRond ar xdeboda maTi naazrevis<br />

SemoqmedebiTi aTviseba, gonebiT gadamuSaveba da analizi.<br />

im droisTvis axali mecnieruli gamokvlebi, romelTa avtorebi<br />

iyvnen udidesi mecnierebi da moazrovnebi – koperniki, galilei, bekoni,<br />

dekarte, universitetSi ar iswavleboda da maTi aRmoCenebiT mxolod<br />

kerZo pirni sargeblobdnen. amave dros, maTi mecnieruli miRwevebi<br />

sruliadac ar aisaxeboda saskolo programebSi. naklebad xdeboda<br />

kritikuli Semowmeba cdebis saSualebiT; iTvleboda, rom saerTo ideebi<br />

adamianSi imTaviTve iyo Cadebuli. amdenad, swori msoflmxedvelobis<br />

Camosayalibeblad sakmarisad Tvlidnen Sinaarsis gadmocemas<br />

analitikuri Semowmebis gareSe. ase xdeboda ramdenime saukunis<br />

manZilze. aRniSnul xanas SeiZleba uZraobis periodi vuwodoT. swored<br />

am dros j. lokma Tavisi Semecnebis TeoriiT Searyia ganaTlebis<br />

modunebuli sistema da mas udidesi dartyma miayena. etyoboda, rom<br />

gonebrivi umweobisa da SezRudulobis epoqas bolo unda moReboda.<br />

lokma damoukideblad Seiswavla dekarte, romelmac mas garkveuli<br />

interesi gauRviZa da biZgi misca mis axlebur azrovnebas. man daiwyo<br />

axlis Zieba filosofiaSi; igi dainteresda zusti mecnierebiT da,<br />

20


gansakuTrebiT, mediciniT; am mimarTulebiT oqsfordis universitetma<br />

ufro cota ram misca, vidre filosofiisa da humanitarul mecnierebaTa<br />

sferoSi. jon loki agrZelebda muSaobas damoukideblad, metad<br />

dainteresebuli iyo inglisis samefo sazogadoebis SromebiT.<br />

sazogadoeba dafuZnda 1662 wels da axdenda mecnierebis waxalisebas.<br />

sazogadoebaSi moRvaweobdnen robert boili da niutoni, romlebic<br />

muSaobdnen atomuri Teoriis sferoSi (,,korpuskularuli Teoria").<br />

mogvianebiT j. lokma dawera samedicino traqtati da misTvis<br />

oqsfordSi medicinis bakalavris wodeba miiRo. medicinaSi Tavis<br />

moRvaweobas is ar Tvlida did saqmed, Tumca eqimTa samedicino<br />

xelovnebis reformatori sainjgemi Tvlida, rom jon loki samedicino<br />

sferoSi tols ar udebda imdroindel eqimebs.<br />

lokis swavlis xana daemTxva inglisis istoriis qariSxlian<br />

periods. karlos I-ma miiyvana inglisi revoluciisa da samoqalaqo omis<br />

procesamde, mefis sikvdiliT dasjamde respublikis gamocxadebamde da<br />

kromvelis mmarTvelobamde.<br />

mmarTvelobis respublikuri forma ar Seesabameboda inglisis<br />

politikur cnobierebas da naciis tradiciebs. amitom kromvelis<br />

sikvdilis Semdeg, 1660 wels, parlamentma moiwvia samefo dinastia<br />

karlos II-is saxiT, raTa igi dabrunebeliyo taxtze. es gadawyvetileba<br />

gonivruli ver gamodga, radgan Zveli dinastia ver gaTavisuflda<br />

absolutizmisagan, ver Seurigda saxalxo warmomadgenlobaTa<br />

umravlesobas, saparlamento wyobas da bolos, 1689 wels, usisxlo<br />

revoluciam gadaayena; kvlav moiwvies sxva samefo dinastia, romelic<br />

parlamentur reJims daemorCileboda.<br />

jon loki absolutizmis winaaRmdegi da warmomadgenlobiTi<br />

mmarTvelobis momxre gaxldaT, Tavisi ideebi man Camoayaliba<br />

politikur traqtatSi. praqtikuli politikuri moRvaweobis miswrafeba<br />

ki mas arasodes hqonia, radgan, uwinares yovlisa, datvirTuli iyo im<br />

momwifebuli Teoriuli sakiTxebis damuSavebiT, romlebic aRelvebda<br />

maSindel evropas, garda amisa, rogorc adamiani, igi xSirad<br />

21


avadmyofobda. amitomac eZebda mSvid da wynar cxovrebas; amave dros,<br />

erideboda dedaqalaqis misTvis uamur klimatsac.<br />

1660 wels man dawera traqtati eklesiisa da <strong>saxelmwifo</strong>s<br />

urTierTdamokidebulebis Sesaxeb. am traqtatSi gaTvaliswinebulia<br />

arsebuli realoba. saqme is aris, rom revoluciuri periodis<br />

gamocdilebam samefo dinastia miiyvana Semwynareblobamde; magram is<br />

male mixvda, rom reaqciuli mTavrobisTvis sruliad miuRebeli<br />

iqneboda traqtatSi ganviTarebuli progresuli Tvalsazrisebi.<br />

marTlacda, misi literaturuli moRvaweoba didxans ar gagrZelebula<br />

da sakmaod didi periodi – xana stiuartebis aRdgenamde, 1660-89<br />

wlebamde, man gamoiyena TviTganaTlebisTvis, skolisgare swavlebisa da<br />

filosofiuri, religiuri da pedagogiuri Sromebis momzadebisaTvis.<br />

moazrovne samoRvaweo arenaze gamoCnda 1689 wels, revoluciis Semdgom<br />

xanaSi.<br />

jon loki swavlobda ara mxolod wignebidan, ara mxolod<br />

urTierTobebidan, gamoCenili da ganaTlebuli xalxis garSemo trialis<br />

meoxebiT, aramed mas mWidro kavSiri hqonda glexebTan, xelosnebTan. am<br />

dabal xalxs igi erTgvari simpaTiebiT ekideboda. am mxriv cnobilia<br />

misi SeniSvnebi frangi hugoneti glexebis mimarT _ `cda adamianis<br />

gonebis Sesaxeb". aq isini damoukideblad moazrovne da regiliur<br />

sakiTxebSi ganswavlul adamianebad arian warmodgenili.<br />

cxovrebaze Rrma dakvirvebis Sedegad momwifda misi momdevno<br />

Sromebi, romlebic exeba adamianis gonebis Tavisuflebis ideas; igi<br />

aRniSnavda, rom goneba uZluria, radgan daTrgunulia, Tvlems, mas<br />

tvirTad awveba tradiciebi, Cveulebebi, romelTac ar gansjis pirovneba.<br />

igi Seviwroebulia agreTve rwmeniT, garegani avtoritetiT. amitom aris,<br />

rom kacobrioba ver aRwevs imis meaTaseds, risi miRwevac ZaluZs, Tu<br />

gaTavisufldeba avtoritetis zewolisagan. pirovneba gonebis<br />

Tavisufal, kritikul moqmedebaTa Sedegad garegani da Sinagani<br />

gamocdilebiT SeZlebs gardaqmnas cxovreba yvela mimarTulebiT, _<br />

aRniSnavda jon loki. 1664 wels man brandesburgis saelCoSi – valter<br />

22


venTan mdivnis adgili miiRo, man miiRo windadeba, daekavebina momdevno<br />

diplomatiuri Tanamdeboba, magram SemoTavazebulze uari ganacxada da<br />

arCia mieRo miwveva kuperis saxlSi – 1666 wels; xolo mogvianebiT<br />

gadavida samuSaod graf SefstberTan. es ukanaskneli iyo Wkviani da<br />

niWieri adamiani, ganTqmuli Tavisi <strong>saxelmwifo</strong> moRvaweobiT,<br />

politikuri xelovnebiTa da ganswavlulobiT. im droisTvis is gaxldaT<br />

gaiZvera xelovanis sinonimi, radgan maSindel adamianebs uWirdaT,<br />

politikur moRvaweSi patiosani, wminda pirovneba daenaxaT. man<br />

samSoblos seriozuli samsaxuri gauwia. is muSaobda ama Tu im<br />

<strong>saxelmwifo</strong> Tanamdebobaze.<br />

Sefstberi, dainteresebuli sulieri kulturis miRwevebiT, iyo<br />

Tavisi drois ganaTlebuli pirovneba; romelmac jerovnad Seafasa jon<br />

lokis niWi, goniereba da SesTavaza mas sasargeblo samedicino rCeva;<br />

da amasTanave, sTxova j. loks – ecxovra masTan, mis saxlSi, rogorc<br />

megobars da misi SviliSvilis aRmzrdels. sxvaTa Soris, Sefstberis<br />

SviliSvili mogvianebiT cnobili mwerali gaxda. jon loki dasTanxmda<br />

mas. lokis es nabiji gamodga marTebuli. Sefstberis saxlSi man<br />

sicocxlis bolomde icxovra.<br />

1668 wels lokma SefstberTan erTad imogzaura safrangeTsa da<br />

italiaSi; 1672 wels misi mfarveli lord-kancleri da finansTa<br />

ministria. es Tanamdeboba Sefstberma dakarga momdevno wels, roca<br />

xelisuflebasTan uTanxmoeba mouxda.<br />

1675 wels jon loki avadmyofobam aiZula, safrangeTSi<br />

gamgzavrebuliyo, sadac 4 weli gaatara. aq igi iRrmavebda codnas.<br />

frangi mwerlebidan misTvis avtoriteti gamodga abati nikoli,<br />

romelmac didi gavlena moaxdina mis religiur Sexedulebebze, agreTve<br />

monteni, romlisganac igi Zalian iyo davalebuli, gansakuTrebiT ki<br />

aRzrdis sferoSi, Tumca am avtoris skepticizms loki ar iziarebda,<br />

ramdenadac skepticizmi mis sulier samyaros ar miesadageboda.<br />

moazrovne am xanebSi dakavebuli iyo ZiriTadad SromiT – `cda<br />

adamianis gonebis Sesaxeb". naSromis dawera mas azrad mouvida jer<br />

23


kidev safrangeTSi yofnisas. 1679 wels avtorma gaakeTa pirveli<br />

Canawerebi. amis Sesaxeb igi Tavad amcnobs mkiTxvels. rogorc TviTon<br />

aRniSnavs, TanamoazreTa wreSi sja-baasis Semdeg wamoeWra azri, Tu<br />

`romeli sagnebi swvdeba Cvens gonebas da romeli ara" da swored amis<br />

Sesaxeb igi iwyebs fiqrs Semecnebis problemis irgvliv da cdilobs<br />

gamokveTos Semecnebis mTeli procesi. daadginos, Tu ra gzebiT xdeba<br />

adamianis msjeloba sagnebis, samyarosa da sakuTari – Tavis Sesaxeb;<br />

rogoria es procesi, saidan Cndeba masala warmodgenebisa da cnebebisa,<br />

raTa amis safuZvelze Sefasdes maTi xarisxi da mniSvneloba. mis<br />

filosofiur msoflgagebas safuZvlad daudo gnoseologia, Teoria<br />

Semecnebis Sesaxeb, razedac 17 weli muSaobda. misi naSromi warmoadgens<br />

mniSvnelovan monapovars mecnierebaSi. avtori ki miCneulia Tanamedrove<br />

gnoseologiis damfuZneblad. am gnoseologiis burjebia Semecnebis<br />

Teoria da filosofia.<br />

dabrunda ra inglisSi, moazrovnem daikava oficialuri Tanamdeboba<br />

(Seftsberi am dros iyo premier-ministri), magram momdevno wels<br />

janmrTelobis gauaresebis gamo samsaxurze uari ganacxada da<br />

londonidan oqsfordSi gadasaxlda. male mouwia kvlav daetovebina<br />

inglisi, magram amjerad iZulebiT. vigebis partia, romlis meTauric iyo<br />

Sefstberi, sabolood gaemijna xelisuflebas. lokis mfarveli<br />

meamboxed CaTvales. misi momxreebis nawili dasajes, nawili ki<br />

SefstberTan holandiaSi gadavida sacxovreblad. 1682 wels lokma<br />

miatova samSoblo, radganac masac Seftsberis Tanamoazred Tvlidnen.<br />

1683 wels Sefstberi gardaicvala, xolo jon loki 1689 wlamde, e.<br />

i. revoluciamde, cxovrobda emigrantad. 1685 wels karl gardaicvala<br />

da inglisSi mdgomareoba gauaresda. mis nacvlad iakob movida, monarqi,<br />

romelic cnobili iyo sisastikiT, gonebaClungobiT. is gaxldaT avi da<br />

SurismaZiebeli, Sovinisti, jiuti; Tavs Tvlida Zlier pirovnebad,<br />

magram sinamdvileSi mSiSara da goneba gafantuli iyo. awuxebda<br />

moCvenebebi, TiTqos fexTaqveS miwa eryeoda.<br />

24


1689 wels, rodesac saxalxo partiam vilhelm oraneli moiwvia,<br />

iakobi safrangeTSi gaiqca, saidanac ukan aRar dabrunebula.<br />

am dros jon loki holandiaSi imyofeboda, cota xans imaleboda,<br />

Semdeg amsterdamSi cxovrobda, sadac daamTavra Tavisi Sroma `cda<br />

ადამიანის gonebiს Sesaxeb", romelic 1688 wels frangulad daibeWda.<br />

Semdeg werili gaugzavna Tavis megobars – klerks, romelSic mocemuli<br />

iyo nawyvetebi Sromidan `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb". ramdenime wlis<br />

Semdeg daiwera misi Sroma `werilebi rwmenis Semwynareblobis Sesaxeb".<br />

amave dros, amzadebda da xvewda politikur traqtats.<br />

1689 wels dabrunda inglisSi – vilhelm oranelis flotSi – da<br />

iwyeba yvelaze nayofieri Sromis periodi.<br />

1689 wels daibeWda misi `traqtati <strong>saxelmwifo</strong>s Sesaxeb" da<br />

werilebi `rwmeniTi Semwynareblobis Sesaxeb". 1690 wels daibeWda Sroma<br />

`cda adamianis gonebis Sesaxeb", 1693 wels – `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb",<br />

1693 wels ki – `qristianobis goniereba".<br />

aRniSnuli Sromebidan pedagogikuri TvalsazrisiT mniSvnelovani<br />

iyo `cda ადამიანის gonebis Sesaxeb". misi gamoqveynebisTanave aRiniSna,<br />

rom filosofias SeuZlia daiwyos axali matianis aTvla, rom jon<br />

lokis mier damuSavebuli Semecnebis Teoria Seucvlelia. am Sromam<br />

lokis saxeli filosofiis istoriasTan daakavSira. man uaRresad didi<br />

zegavlena moaxdina XVII saukunis mecnierul azrovnebaze da<br />

uzrunvelyo avtoris maRali adgili evropis sulieri kulturis<br />

istoriaSi. misi filosofiuri, religiuri, politikuri da pedagogiuri<br />

Sromebi warmoadgens centralur, ZiriTad rgols, romelsac efuZneba<br />

evropuli mecniereba. am SromebSi, rogorc amas imdroindeli da<br />

momdevno xanebis samecniero wreebi da sagangebo werilebic aRniSnaven,<br />

_ aRorZinebis epoqa ilandeba.<br />

es iyo imis dasawyisi, rom kacobriobam ar unda eZebos axali<br />

rwmena, axali miwieri Tu zecieri avtoritetebi, aramed gaaTavisuflos<br />

goneba yovelgvari avtoritetis zegavlenisagan; Tavisufalma pirovnebam<br />

kritikuli azrovnebisa Tu zemoqmedebis safuZvelze saWiroa<br />

25


gadaamuSaos arsebuli gamocdileba, Seufardos igi zust cnobas,<br />

filosofiur msoflgagebas, axal sazogadoebriv urTierTobebs, rac<br />

efuZneba Tavisufali xalxis Tavisufal SeTanxmebas.<br />

gardacvalebamde cota xniT adre jon lokma sistemaSi moiyvana<br />

Tavisi Sexedulebebi jentlmenis aRzrdis Sesaxeb traqtatiT `fiqrebi<br />

aRzrdaze~. am wignma didi STabeWdileba moaxdina rogorc mis<br />

Tanamedroveebze, aseve momdevno Taobebze.<br />

lokis zemoCamoTvlili Sromebi gamoqveynda 1689-1695 wlebSi.<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovani zegavlena ki mecnierul azrovnebaze<br />

moaxdina misma orma naSromma: `cda adamianis gonebis aRzrdis Sesaxeb"<br />

da `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb". misi Sromebi insglisSi ramdenimejer<br />

gamoica. aman didi aRSfoTeba gamoiwvia oqsfordSi, xolo aRfrTovaneba<br />

– kembrijSi, ramdenadac am xanebis kembrijelTa ganwyobilebani<br />

Seesatyviseboda epoqalur suliskveTebas.<br />

axali xelisufleba jon lokisadmi dadebiTad iyo ganwyobili,<br />

magram avadmyofobam igi aiZula, uari eTqva oficialur Tanamdebobaze<br />

da maRalCinosani frensis meSemis mowveva mieRo. aq, meSemis myudro<br />

savaneSi, mweralma sicocxlis bolo wlebi aRuSfoTeblad da wynarad<br />

gaatara.<br />

jon loki aResrula 1704 wlis 28 oqtombers, meSemis mamulSi,<br />

eseksSi. aRsaniSnavia, rom misi saflavis qvaze amokveTilia sruliad<br />

damsaxurebuli sityvebi – “igi emsaxureboda WeSmaritebas".<br />

es biografiuli narkvevi ki gvinda rabindranaT Tagoris sityvebiT<br />

davasruloT: `WeSmaritad kurTxeulia igi, visi didebac mis<br />

WeSmaritebas ar aRemateba".<br />

26


$3. swavla_aRzrdis sakiTxebi XVII_XVIII saukuneTa mijnaze da jon<br />

lokis aRmzrdelobiTi miznebi da amocanebi<br />

XVII da XVIII saukuneebis mijna mniSvnelovani politikuri da<br />

ekonomikuri ZvrebiT xasiaTdeboda. yovelive es garkveul gavlenas<br />

axdenda ganaTlebis sistemaze.<br />

inglisis istoriuli epoqis am etapze gabatonebuli iyo swavla _<br />

aRzrdis Zveli sistema, dasjisa da daSinebis sistema, romelic<br />

gaJRenTili iyo SiSiTa da monuri morCilebiT. sazogadoebis fenebSi<br />

gafetiSebuli iyo mSobelTa Zalaufleba, romelic aRzrdaze<br />

zemoqmedebis mZlavr berketad iTvleboda. pirovnebis sulier samyaroSi<br />

arsebuli Tandayolili borotebis aRmosafxvrelad gamoyenebuli iyo<br />

mkacri meTodebi, ufro metad ki – rozgi, usityvo morCileba. es<br />

aRniSnuli viTareba im droisaTvis metad kanonzomieri iyo, radgan ar<br />

arsebobda progresis idea, ignorirebuli iyo pirovnebis SemoqmedebiTi<br />

moRvaweoba. am droisaTvis <strong>saxelmwifo</strong> religia, eklesia da TviT<br />

mecnierebac ki iTvleboda sruliad xelSeuxeblad. moZvelebuli<br />

tradiciebi ki mZime tvirTad awva sazogadoebas. am pirobebSi Zaladoba<br />

yvelaze Zlieri da realuri iaraRi gamodioda pirovnebis<br />

dasaTrgunavad. logikuri iyo isic, rom aRzrdaSi mSobelTa da<br />

ufrosebis Zalauflebas maSindeli tradiciebic uWerda mxars. amgvar<br />

aRmzrdelobiT atmosferoSi aRzrdil-gawvrTnilni iyvnen maSindeli<br />

pedagogebi da isinic Tavs ar zogavdnen, raTa damTrgunveli, tiranuli<br />

meTodebi gergilianad moemarjvebinaT da yazarmuli garemocva SeeqmnaT<br />

skolebSi.<br />

swavlebis kursi mTlianad orientirebuli iyo mkvdar enebze. magram<br />

ukve igrZnoboda axali drois qrolva: samecniero-teqnikurma progresma<br />

da calkeul samecniero dargSi aRmoCenebma Taviseburi zemoqmedeba<br />

moaxdines aRzrdis procesze, saswavlo-saaRmzrdelo muSaobaze.<br />

swored im dros, roca skolebSi laTinuri da ebrauli enebis<br />

Seswavla aucilebeli iyo, aqa-iq ismoda amis sawinaaRmdego xmac: “ar<br />

27


aris saWiro vifiqroT, _ aRniSnavs e. danielia, _ TiTqos sibrZne<br />

moswavleebTan mxolod laTinur, berZnul da ebraul enebze<br />

laparakobdes" [31, 60].<br />

garda amisa, aRzrdis mizanic gamoirCeoda bundovanebiT, swavlebis<br />

meTodebi da xerxebi iyo primitiuli, mecnierulad dausabuTebeli.<br />

mecnierebis SeTviseba emyareboda mxolod miRwevaTa zerele codnas.<br />

eklesiebSi gabatonebuli iyo laTinuri, Teologia, filosofia;<br />

politikuri naSromebi iwereboda laTinurad, berZnuli ena iyo `papis<br />

sistemis" Seswavlis gasaRebi.<br />

lokis TanamedroveTa SexedulebebiT (monteni, miltoni), enebis<br />

Sesaswavlad sakmarisia 1 weli, xolo skolebSi maT Seiswavlidnen 7-8<br />

wlis manZilze. germaneli Sterni da ingliseli eSemi Tvlidnen, rom,<br />

rasakvirvelia, sasargeblo da aucilebelia enebis Seswavla, magram,<br />

amave dros, isini grZnobdnen yovelive amis ukmarisobas, xedavdnen<br />

adamianis suls, mis niWierebas, romelic xelSeuxebeli rCeboda, xolo<br />

ufro mniSvnelovani, cxovrebiseuli ki, romelmac unda daanaxos<br />

moswavleebs aRzrdis WeSmariti mizani, aris ara mxolod is, rom<br />

Seiswavlon klasikuri enebi, aramed SeiZinon Zveli literaturis<br />

Rirseuli codna, gaifarTovon Sexedulebebi Soreul warsulze,<br />

gaiZlieron inteleqti.<br />

bavSvebs ar exerxebodaT leqsikoniT sargebloba. jer kidev ar iyo<br />

gamokveTili Sexedulebani asakobriv SesaZleblobebze, ar arsebobda<br />

aRzrdis mecniereba, romelic gaiTvaliswinebda, rom bavSvis suli da<br />

sxeuli erTiania da sxeulis yovelgvari cvlileba sulzec airekleba.<br />

es iyo aRzrdis meTodTa uZraobis periodi. naklebad iTvaliswinebdnen,<br />

rom mozardis sxeulisa da sulis erTianobas unda misadageboda<br />

aRzrdis sagangebo meTodebi. es, faqtobrivad, gulisxmobs bunebriv<br />

mdgomareobasa da kanonebTan mWidro kavSiris damyarebas.<br />

rogorc jon lokis Sromebis SeniSvnebis avtori e. danielia<br />

gadmogvcems SromaSi `personali angliiskix Skol", ingliseli<br />

maswavleblebi momadlebulni arian codniT, niWiT, gonierebiTa da<br />

28


WkuiT, magram martooden inteleqti ver srulyofs adamians, ver<br />

moamzadebs mas praqtikuli cxovrebisTvis.<br />

amitomac iyo, rom aRzrda-ganaTlebis sferoSi viTareba didxans ar<br />

icvleboda. mdgomareoba unda gamosworebuliyo. mZime viTarebis<br />

damadasturebeli konkretuli masalebi warmodgenilia inglisis<br />

umaRles komisarTa 1864 wlis moxsenebaSi, sadac naTqvamia:<br />

universitetebSi Caricxul kursdamTavrebulTa momzadebis done metad<br />

dabalia, rasac mowmobs mTeli rigi konkretuli statistikuri<br />

monacemebi. amasve adasturebs londonis <strong>universiteti</strong>s msajuli –<br />

doqtori smiti [70, 29]. msajuli saTanado konkretul SemTxvevebzec<br />

miuTiTebs. imave azrisaa lordi stenli.<br />

istoriuli epoqis aRniSnul etapze moRvaweobas iwyebs<br />

ubrwyinvalesi pirovneba, filosofosi, pedagogikis mecnierebis didi<br />

warmomadgeneli, eqimi, fsiqologi, pedagogi da sazogado moRvawe jon<br />

loki. mas hqonda eqimisa da fsiqologis ganaTleba, jansaRi goneba, iyo<br />

niWieri, faqizi sulis pirovneba. bevri ram, rac pedagogis rTul<br />

saqmianobaSi saWiroa, man SeiZina rCeul, Rirseul adamianebTan<br />

urTierTobisas. roca pedagogiuri moRvaweoba daiwyo da kerZo<br />

aRmzrdeli gaxldaT graf Sefstberis ojaxSi, gamocdileba aklda,<br />

oRond Tavisi praqtikuli muSaobiT es xarvezi male Seivso.<br />

misi naSromi `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" aRmocenda kerZo werilebis<br />

niadagze. aRniSnul baraTebs igi ugzavnida Tavis megobar eduard<br />

klerks Ciplinidan. mogvianebiT megobrebisa da axloblebis daJinebuli<br />

TxovniT avtorma isini gadaamuSava dasabeWdad. swored am naSromSia<br />

gadmocemuli misi mosazrebani momavali Taobis swavla-aRzrdis<br />

Taobaze. moazrovne yuradRebas amaxvilebs aRzrdiT gamowveuli<br />

gansxvavebuli gonierebisa da xasiaTis adamianTa arsebobaze da, amave<br />

dros, aRiarebs memkvidreobiTobis arsebobas, magram, misi azriT,<br />

fsiqikuri monacemebi, riTac adamiani ibadeba, iseve araerTgvarovania,<br />

rogorc misi anatomiuri agebuleba (ujredebi, kani). organizmis<br />

ganviTarebisas xdeba brZola da esa Tu is organoebi metnaklebad<br />

29


viTardebian. aseTive brZola mimdinareobs fsiqikur sferoSi, xolo<br />

aRzrda mozardis ganviTarebis sasurvel pirobebs qmnis. es debulebebi<br />

Seesatyviseba maTes saxarebis me-13 TavSi mocemul darigebebs, sadac<br />

saubaria mTesvelze [13, 27 – 30].<br />

utilitaristulia lokis Sexedulebebi aRzrdis amocanaze. isini<br />

gulisxmobs maRalzneobriv miznebs. maswavleblis umaRlesi amocanaa,<br />

daexmaros Segirds, raTa man sakuTar TavSi ganaviTaros TviTzrunvis<br />

elementebi. am mizniT didi mniSvneloba eniWeba adamianSi arsebul<br />

Zalas, romelic gonebis saSualebiT uaryofs usargeblo, fuW, mavne<br />

survilebs. uamisod, jon lokis azriT, adamiani ver iqceva WeSmaritad<br />

saTno da zneobriv pirovnebad. loki udides mniSvnelobas aniWebda<br />

moralur aRzrdas; aRmzrdelis udides miznad igi asaxelebda zrunvas<br />

aRsazrdelis sulis gasavarjiSeblad, raTa Camoyalibebuliyo<br />

Rirseuli da gonieri pirovneba.<br />

moazrovne moiTxovs idealuri `jentlmenis" aRzrdas, romelsac<br />

unda hqondes saqmiani adamianis goneba da cnobiereba. misi moqmedeba,<br />

qceva unda Seesabamebodes sazogadoebaSi mis mdgomareobas.<br />

aRmzrdelis valia, aRniSnavs jon loki, _ aRsazrdels gamoumuSaos<br />

qceva da Camouyalibos suli, Caunergos saTanado Cvevebi, zneoba,<br />

sibrZne, aswavlos adamianTa Secnoba, aRavsos siyvarulis grZnobiT.<br />

sainteresoa jon lokis msjeloba, rom `jentlmenis" aRsazrdelad<br />

saWiroa ara mxolod viwro ganaTleba, aramed codnis miReba sxvadasxva<br />

dargSi – metafizikaSi, filosofiaSi, maTematikaSi, istoriaSi,<br />

qronologiaSi... yovelive amas, rasakvirvelia, codnis samyaros<br />

gasaRebad Tvlis, magram, Tu aRsazrdels ar axasiaTebs keTilzneoba,<br />

saTnoeba, es akninebs mis adamianur Rirsebas.<br />

umaRlesi mizani, _ aRniSnavs loki, _ romelsac isaxavs<br />

maswavlebeli, aris ara mxolod codnis gadacema, aramed Cvevebis<br />

Camoyalibeba. imave azrs iziarebda iseTi cnobili pirovneba, rogoric<br />

iyo, magaliTad, lordi bekoni. am mxriv sagulisxmoa misi naSromi _<br />

`Cvevebisa da aRzrdis Sesaxeb". miTiTebul naSromSi naTqvamia, rom Cveva<br />

30


adamianis cxovrebis mTavari warmmarTveli Zalaa; misi formireba,<br />

sasurvelia, daiwyos axalgazrdobis wlebSi, ramdenadac aRzrda CvevaTa<br />

sistemis Camoyalibebis uwyveti procesia. aRniSnuli Sexeduleba<br />

mTlianad Seesabameba Tanamedrove moTxovnebs, gansakuTrebiT ki axla,<br />

roca saqarTveloSi arsebobs <strong>saxelmwifo</strong> saganmanaTleblo standartebi<br />

yvela dargSi (geografiaSi, qarTul enasa da literaturaSi, fizikaSi,<br />

istoriaSi, ucxour enebSi, biologiaSi, maTematikaSi).<br />

vfiqrobT, Cveni ZiriTadi miznebi da amocanebi am mimarTebiT<br />

garkveviT unda gamoikveTos.<br />

saerTod ki jon loki ganmartavda: aRzrdis udidesi amocana isaa,<br />

rom Seswavlil iqnes misi mizani da gonivruli meTodebis saSualebiT<br />

mivaRwioT mis Sesrulebas.<br />

amis Taobaze Cven vimsjelebT calke paragrafSi, rodesac jon<br />

lokis pedagogikuri memkvidreobis calkeul elementebsa da debulebebs<br />

SevajerebT Tanamedrove skolebis aRmzrdelobiTi muSaobis konkretul<br />

magaliTebsa da praqtikul saqmianobasTan.<br />

sainteresoa jon lokis traqtati aRsazrdelSi CvevaTa<br />

Camoyalibebis Sesaxeb. mas ganxiluli aqvs sxeulis, gonebrivi<br />

moqmedebis sferos unar-Cvevebi, socialuri, moraluri Cvevebi da sxv.<br />

jon loki gonebis Zalas did mniSvnelobas aniWebs, magram, amave<br />

dros, gadamwyvet rols miakuTvnebs Cvevebis formirebas. faqtobrivad<br />

mTeli zemoT mocemuli rCevebi gulisxmobs da moiTxovs saWiro<br />

Tvisebebis formirebas, romlebic aucilebeli da savaldebuloa<br />

jentlmenisaTvis, raTa man warmatebiT Seasrulos Tavisi misia,<br />

movaleoba. eg movaleoba ki gamoixateba praqtikuli saqmianobiT. aRzrda<br />

moicavs farTo sferos da misi miznebi da amocanebi icvleba imisda<br />

mixedviT, Tu sazogadoebis romel fenas ganekuTvnebian bavSvebi, rac<br />

gansakuTrebiT igrZnoba jon lokis moZRvrebaSi. igi Tvlis, rom<br />

laTinuri enis codnac saWiroa jentlmenisTvis, magram wina planze<br />

diferencirebul swavlebas ayenebs. misi azriT, bavSvma unda iswavlos<br />

is, rac praqtikul cxovrebaSi gamoadgeba.<br />

31


loki Tvlis, rom am mxriv inglisis skolebSi mdgomareoba jer<br />

kidev mosawesrigebelia. praqtikulad Svilebi yvelas gramatikul<br />

skolebSi Sehyavs. ingliseli mSoblebi Tvlian, _ aRniSnavs loki, _ rom<br />

maTi Svilebi daiCagrebian, Tu ar Seiswavlian Zvel klasikur enebs.<br />

aRsaniSnavia, rom jon loki gaumarTleblad miiCnevs garkveul<br />

asakobriv doneze adre aswavlon bavSvebs wera. igi uaryofiTi azrisaa<br />

laTinur enaze TxzulebaTa daweris Sesaxeb, ufro metic, aRniSnavs,<br />

rom danaSaulia, mSoblebis davalebiT bavSvebma weron leqsebi<br />

laTinur enaze, Tu maT poeturi monacemebi ar gaaCniaT.<br />

miuxedavad lokis Sexedulebisa, Cven vfiqrobT, rom xSirad xdeba,<br />

roca sruliad gansxvavebuli profesiis adamianebi SesaniSnav leqsebs<br />

weren da did warmatebas aRweven xelovnebis ama Tu im dargSi, iqneba es<br />

ferwera, musika, qandakeba Tu sxva ram. ase rom, savsebiT da bolomde<br />

ver gaviziarebT azrs, rom TiTqosda SeuZlebeli iyos erTi dargis<br />

moRvawem Zalebi scados sxva dargSic.<br />

jon lokis azriT, jentlmenisTvis aucilebelia klasikuri enebis<br />

Rrma codna. amave dros, igi Tvlis, rom mosawesrigebelia mSobliuri<br />

inglisuri enis swavlebis saqme, miT umetes, roca klasikur enebs aseTi<br />

privilegiebi aqvT. moazrovne swavlebis Tavisufal sistemaSi saTanado<br />

adgils miuCens ariTmetikas, buRalterias, astronomias, geografias,<br />

istorias, geometrias, anatomias, inglisis moqalaqeTa uflebebs da<br />

kanonebs. qronologia ki, misi azriT, saWiroa Seiswavlebodes<br />

geografiasTan mimarTebiT. jentlmeni da saqmiani adamiani uamisod ver<br />

gaxdeba sasargeblo pirovneba da ver aRasrulebs Tavis misias codnis<br />

SeZenis saZnelo gzaze.<br />

zneobrioba, _ aRniSnavs loki, _ umeteswilad unda iswavlebodes<br />

cxovrebiseuli magaliTebis moSveliebiT, vidre mSrali wesebis<br />

momarjvebiT; am TvalsazrisiT, igi iSveliebs biblias, romelsac<br />

sistematurad unda kiTxulobdes moswavle: dasaxelebuli aqvs<br />

avtorebi, maT Soris ciceroni, hufendorfi da sxvani, romlebic<br />

muSaobdnen samoqalaqo samarTlisa da istoriis sakiTxebze.<br />

32


vfiqrobT, samarTalSi loki gulisxmobda qveynis konstituciasac<br />

da mis istoriasac. igi arcTu ise didi momxrea logikisa da ritorikis<br />

Seswavlisa. amisaTvis sakmarisad Tvlida saintereso avtorTa<br />

nawarmoebebis xmamaRla, gamoTqmiT kiTxvas da nimuSad asaxelebda<br />

Cilingvorts, tuliems.<br />

am TvalsazrisiT is did mniSvnelobas aniWebda mozardis mier<br />

Tavisi ideis naTlad gamoTqmas, gamWriaxobas, mixvedrilobas;<br />

moiTxovda, rom axalgazrda daufleboda daxvewilad werasa da<br />

metyvelebas. misi fiqriT, logika da ritorika gamoyenebuli unda<br />

yofiliyo saqmeSi. marTalia, es dargebi saxelovnebo dargebad miaCnda,<br />

oRond SesaZleblad miaCnda maTi momarjveba praqtikul saqmianobaSi. am<br />

mimarTebiT aRsaniSnavia misi gamoTqma: `sworad werisa da laparakis<br />

unari". am unars igi moiTxovda rogorc mSobliuri, ise sxva enebis<br />

moxmarebis drosac.<br />

aRsaniSnavia, rom loki gansakuTrebul yuradRebas aqcevda<br />

mSobliuri enis flobas axalgazrda ymawvilebis mier. amas igi Tvlida<br />

aRzrdilobis mniSvnelovan sazomad. igi did mniSvnelobas aniWebda<br />

agreTve cekvebis Seswavlas. cekva, misi azriT, aviTarebs tanmedegobas,<br />

sxeuls aniWebs moxdenilobas, lazaTs. Taviseburi Sexeduleba hqonda<br />

mas musikis mimarTac. igi Tvlida, rom musika bevr dros arTmevs<br />

axalgazrdas, magram es ar exeba klasikur musikas, romelic fexs<br />

ikidebda imdroindel sazogadoebriv skolebSi. Tanamedrove<br />

sazogadoebrivi azri ver Seiwynarebs j. lokis am Sexedulebas, radgan<br />

nebismieri kargi musika safuZvels uyris moswavlis esTetikur aRzrdas,<br />

mis harmoniul ganviTarebas, xels uwyobs niWis, unaris, midrekilebebisa<br />

da sxva saxis individualuri Taviseburebebis gamomJRavnebas.<br />

fizikuri datvirTvis TvalsazrisiT ferweras loki pasiur<br />

profesiad warmoisaxavs. igi dasZens, rom ferweraSi daostateba<br />

moiTxovs titanur Sromas. farikaoba da cxenosnoba moazrovnes<br />

janmrTelobis utyuari sawindari hgonia.<br />

33


loki urCevs jentlmens, Seiswavlos raime konkretuli xeloba,<br />

rogorc praqtikuli unar-Cveva. igi sakmaod maRal Sefasebas aZlevda<br />

xelgarjilobas, fiqrobda, rom gonebrivi gadaRlisas is gantvirTvis,<br />

sulieri dasvenebis uebari saSualebaa. mecnieri sagangebod msjelobs<br />

mogzaurobebis aucileblobaze da miuTiTebs: umjobesi da sasurvelia<br />

es xdebodes 7-dan 14-wlamde, radgan am xanaSi mogzaurobas<br />

gansakuTrebiT kargad SeuZlia mozardis Tvalsawieris gafarToeba.<br />

jon loks Rrmad swamda, rom imJamindel sazogadoebriv skolebSi<br />

aRzrdis aseTi Sinaarsi ganuxorcielebeli darCeboda. amasTanave,<br />

ojaxSi aRzrdasac igi calmxriv mcdelobad miiCnevs, vinaidan, misi<br />

azriT, aRzrdis ojaxuri garemo srulyofilebis garkveul elementebs<br />

mainc moklebulia. igi miiCnevda, rom orive mimarTulebas hqonda Tavisi<br />

dadebiTi da naklovani mxareebi. marTlacda, erTis mxriv,<br />

sazogadoebriv skolaSi arsebuli garemo qmnis interesisa da<br />

gulmodginebis gaRviveba-gaZlierebis safuZvels, xolo, zneobrivi<br />

TvalsazrisiT, ZiriTadad ojaxi inaxavs mozardis suls SeubRalavad;<br />

miuxedavad azrebis aseTi monacvleobisa, jon loki sabolood<br />

daaskvnis: keTilzneobrioba ufro rTulad da Znelad SesaZenia, vidre<br />

cxovrebisa da samyaros codna; da, Tu daikarga zneobrioba, misi<br />

xelaxla aRdgena TiTqmis SeuZlebelia; rom ojaxur atmosferosa da<br />

saojaxo aRmzrdelis xelSi mozardi ufro daxvewili, codnas<br />

dawafebuli, keTilzneobrivi izrdeba.<br />

Cven sruliad veTanxmebiT jon lokis am Sexedulebas, mTeli<br />

siRrmiT viTvaliswinebT im azrs, rom Tanamedrove skolebSi arsebuli<br />

viTareba, roca TiToeul klasSi ramdenime aTeuli mozardi zis, Zalian<br />

arTulebs swavla-aRzrdis procesis srulyofilad ganxorcielebas.<br />

gvaqvs informacia, rom ramdenime aTeuli (20 –15) wlis winaT ganaTlebis<br />

saministros winaSe dasmula amocana: TiToeul klasSi 15-18 bavSvze meti<br />

ar unda Caricxuliyo. es iyo kargi programa – idea, magram igi<br />

ganuxorcielebeli darCa, radgan dakavSirebuli iyo soliduri Tanxis<br />

damatebiT gamoyofasTan, rac SeuZlebeli gaxda.<br />

34


yovelive zemoTqmulidan aSkarad Cans, rom loki, TiTqosda,<br />

gaorebulia. igi paralelurad ganixilavs kerZo da sazogado skolebis<br />

muSaobis Sinaarss, aRiarebs, rom kerZo skolaSi ufro meti yuradReba<br />

eqceva mozardTa individualuri swavla-aRzrdis procesis<br />

srulyofilad ganxorcielebas, aseve norCTa rogorc moralur,<br />

inteleqtualur daxvewas, magram, samagierod, sazogado skolaSi metia<br />

Sejibrebis saSualeba, Cndeba koleqtivizmis grZnobis aRzrdis viTareba.<br />

loki swavla-aRzrdis 3 tips gamoyofs:<br />

1. ojaxurs;<br />

2. kerZos;<br />

3. sazogadoebrivs.<br />

moazrovne ganixilavs TiToeuli maTganis avkargs, dadebiT da<br />

uaryofiT mxareebs; yuradsaRebia azri imis Sesaxeb, rom ojaxuri<br />

aRzrdis procesSi pedagogma SeuZlebelia erTnairad kargad icodes<br />

mecnierebis yvela dargi; aRniSnavs imasac, rom ojaxis pirobebSi<br />

aRzrdili mozardebi damoukideblobis meti unariT gamoirCevian, vidre<br />

sazogadoebriv skolebSi aRzrdilebi.<br />

gansakuTrebul yuradRebas uTmobs jon loki sizarmacis daZlevas.<br />

mozardebi meryevebi arian, _ aRniSnavs igi, _ da miuTiTebs, rom swored<br />

xasiaTis simtkicis formirebaze zrunvaa pedagogis muSaobis erT-erTi<br />

mniSvnelovani mimarTuleba. sizarmace da drois uazrod flangva erTerTi<br />

seriozuli problemaa mozardobis asakSi.<br />

Tavisi SinaarsiT lokis pedagogikuri memkvidreoba amouwuravia. aq<br />

mravali aqtualuri problema da sakiTxia dayenebuli. mocemul<br />

paragrafSi aRar CavuRrmavdebiT mis mier mocemuli rekomendaciebis<br />

arss, oRond imas ki aRvniSnavT, rom mkvlevari codniTa da siyvaruliT<br />

saubrobs pedagogis pirovnebasa da daniSnulebaze, mis unikalur rolze<br />

momavali Taobis swavla-aRzrdaSi.<br />

daskvnis saxiT SesaZlebelia aRiniSnos Semdegi: j. lokis mizani<br />

iyo dadebiTi, sanaqebo sulieri da fizikuri TvisebebiT Semkuli<br />

pirovnebis aRzrda. amgvari aRzrda unda xorcieldebodes Segnebuli,<br />

35


Tanamimdevruli pedagogikuri zemoqmedebis saSualebiT da ara<br />

ZaladobiT, uxeSi fizikuri Zalis gamoyenebiT, simkacriT. aRzrda<br />

dafuZnebuli unda iyos keTilzneobriv sawyisebze, mokrZalebaze,<br />

inteleqtualur energiasa da WeSmarit codnaze.<br />

codnis SeZenis procesi ar unda iyos monotonuri, mosawyeni, raTa<br />

ar gamoumuSaos mozards swavlisadmi uaryofiTi damokidebuleba.<br />

klasikuri enebis Seswavlisas gadametebuli yuradReba ar unda mieqces<br />

gramatikas, rac mTavaria, mSobliuri ena codnis SeZenis safuZvelTa<br />

safuZvelia.<br />

ukve naTqvamidanac mkafiod Cans: jon loks swavla-aRzrdis<br />

problema zogadsakacobrio doneze ahyavs. amaze mWevrmetyvelurad<br />

RaRadebs mis mier Ciplinidan miwerili baraTi eduard klerkisadmi,<br />

sadac aRniSnulia, rom naciis ayvaveba mniSvnelovanwilad momavali<br />

Taobis swavla-aRzrdazea damokidebuli.<br />

$4. jon loki pedagogis rolsa da daniSnulebaze<br />

pedagogiuri profesia istoriulad unikalur profesiad iTvleba,<br />

saukuneebis manZilze misdami damokidebuleba yovelTvis ganisazRvreboda<br />

sazogadoebaSi arsebuli politikuri Tu socialuri viTarebiT da im<br />

moTxovnebiT, romelTa ganmsazRvreli iyo axali Taobis aRzrdaganaTleba.<br />

cnobilia isic, Tu raoden rTuli da mravlismomcveli iyo<br />

is gza, romelic ganvlo Tavad am profesiam.<br />

pedagogiuri profesiisadmi ltolva da pasuxismgebloba mudam<br />

gansazRvravda nebismieri qveynis civilizaciis dones, ganaTlebisadmi<br />

damokidebulebasa da SemTxveviTi ar aris, rom swored im qveynebSi<br />

dadga dRis wesrigSi maswavleblis sagangebo momzadebis sakiTxi, sadac<br />

Tavad es civilizaciaa swored ganaTlebis safuZvelze ganviTarda.<br />

pirvelad samaswavleblo saswavleblebi (SemdgomSi ki pedagogiuri<br />

institutebi Tu pedagogiuri fakultetebi universitetebTan) gaixsna<br />

evropis iseT qveynebSi, rogoric aris safrangeTi, inglisi da germania.<br />

36


TiTqmis yvela qveyanis ganaTlebis istoriaSi pedagogiuri profesiisadmi<br />

saTanado yuradRebis daTmoba mis yvela etapze ganpirobebuli iyo<br />

drois saWiroebiT. ganaTlebulTa da saganmanaTleblo dawesebulebaTa<br />

zrdam ki Tavisi moTxovnebi da koreqtivebi Seitana maswavleblis<br />

momzadebis saqmeSi, pedagogis profesiis calke grafikis aucileblobaSi,<br />

ramac ganapiroba `pedagogiuri ganaTlebis~ aseve calke dargad<br />

gamoyofa.<br />

jon lokma, rogorc pedagogma, Semoitana sruliad axali nakadi<br />

XVII_XVIII saukuneebis pedagogiur azrovnebaSi. igi energiulad<br />

miiswrafoda, rom Sua saukuneebis sqolastikisa da metafizikis<br />

tyveobidan gamosuliyo. man win wamowia gamocdilebis roli da<br />

gadaWriT aRniSna: ar arsebobs codna gamocdilebis gareSe.<br />

fsiqologiis, samarTlisa da pedagogikis dargSi SemuSavebuli Rrma<br />

azrebiT jon lokma imdroindeli da Semdgomi periodis moazrovneTa<br />

yuradReba miiqcia.<br />

`aRmzrdelis udidesi daniSnulebaa, _ aRniSnavs jon loki, _<br />

gamokveTos da Seiswavlos mizani da mis misaRwevad mTeli gulisyuriT<br />

SeimuSaos gonivruli meTodebi".<br />

`aRmzrdeli unda iyos gonebadamjdari, windaxeduli adamiani da<br />

mecnieri, TviT kargad aRzrdili, romelic gaTviTcnobierebulia<br />

mimarTvisa da zrdilobis mravalferovan wesebSi, vinc moqmedebs<br />

adamianTa, pirobebis, droisa da adgilis Sesabamisad, visac ZaluZs<br />

avarjiSos aRsazrdeli, gawvrTnas igi, da am procesSi daicvas<br />

aRmzrdelobiTi wesebi mozardis asakis da SesaZleblobebis Sesabamisad".<br />

pedagogs, jon lokis moTxovniT, unda xelewifebodes adamianebTan<br />

urTierToba, dauflebuli iyos SegirdebTan urTierTobis rTul<br />

xelovnebas. igi unda icnobdes adamianTa bunebas, maT tradiciebs,<br />

zneobriv normebs, ucnaurobas, gaiZverobas, Tavisi saukunisa da qveynis<br />

nakls, adamianur mankierebas. pedagogi valdebulia, kargad aswavlos<br />

Tavis naSiers laTinuri ena. aseTi aRmzrdelisaTvis, _ aRniSnavs jon<br />

loki, _ mSoblebs fuli ar unda daenanoT. yovelive es unda<br />

37


gaviTvaliswinoT, Tu gvsurs keTilzneobrivi, ganaTlebuli pirovnebis<br />

Camoyalibebas SevuwyoT xeli. mTavaria, pedagogma SeZlos, Caunergos<br />

norCs keTili suliskveTeba, jansaRi principebi, gamoawrTos<br />

keTilSobili, sasargeblo moqmedebisaken midrekili axalgazrda,<br />

romelic Semkuli iqneba zrdilobiTa da saTnoebiT.<br />

aseTi aRmzrdeli Zneli aRmosaCenia, _ aRniSnavs jon loki, _ metad<br />

iSviaTad moiZebneba pedagogi, vinc SeZlebs aRniSnul mizandasaxulobaTa<br />

aRsrulebaso da dasZens: `arian axalgazrdebi, romlebic SedarebiT<br />

dabali niWierebiT gamoirCevian, oRond arian keTilzneobrivni. pedagogoba<br />

amaTi mowodeba ar aris, isini ki, romlebic maRalniWierni arian, amave<br />

dros, floben znekeTil Tvisebebs, vfiqrobT, ar aiReben TavianT Tavze<br />

pedagogis pasuxismgeblobas", _ gulwrfelad aRniSnavs loki.<br />

imdroindeli cnobili pirovnebebi aRfrTovanebuli darCnen lokis<br />

mier SemoTavazebuli pedagogis tipis daxasiaTebiT. isini mecnieris mier<br />

warmodgenil aRmzrdelis portrets idealurad Tvlidnen.<br />

loki did propagandas uwevda pedagogis profesias, mis<br />

profesionalizms, mouwodebda cnobil ojaxebs, miezidaT ganaTlebuli,<br />

zrdili axalgazrda specialistebi da gadaexadaT maTTvis saTanado<br />

Tanxa, radgan im dros pedagogis xelfasi uaRresad mwiri iyo.<br />

Cveni Sromis erT-erT paragrafSi aRwerilia lokis aRmzrdelobiTi<br />

sistema, misi yvela mimarTuleba, romelsac moazrovne gvTavazobda,<br />

magram am paragrafSi gvinda gavaanalizoT zogierTi maTgani, romlebic<br />

xazgasmiT warmoaCens pedagogis, rogorc mecnieris, rols mozardi<br />

Taobis swavla-aRzrdaSi.<br />

TviT loki fizikurad metad susti pirovneba gaxldaT. man kargad<br />

icoda fizikuri sisustis nakli. amitom igi uaRresad did mniSvnelobas<br />

aniWebda fizikur aRzrdas da sxeulebriv srulyofilebas; igi<br />

moiTxovda organizmis wvrTnas da ganviTarebas; Tvlida, rom `mozardTa<br />

suli SesaZlebelia warmarTuli iqnes ama Tu im mimarTulebiT iseve<br />

advilad, rogorc wylis nakadi. es, rasakvirvelia, aRzrdis<br />

mniSvnelovani nawilia, _ aRniSnavs igi, _ magram ar unda dagvaviwydes,<br />

38


om sulis janmrTeloba da siZliere damokidebulia sxeulis<br />

janmrTelobasa da Zlierebaze". amitom sxeulis wvrTnas igi sulis<br />

wvrTnadac miiCnevs. sxeulis wvrTnis detalebs, romelTac loki<br />

rekomendacias uwevs, Cven me-5 paragrafSi sisruliT gadmovcemT, magram<br />

aqve dabejiTebiT aRvniSnavT, rom fizikuri aRzrdis lokiseuli sistema<br />

sagangebo yuradRebis Rirsia.<br />

cnobilia jon lokis gansakuTrebuli yuradReba momavali Taobis<br />

moraluri aRzrdis mimarT. igi pedagogis erT-erT mTavar daniSnulebad<br />

Tvlida sulis varjiSs, raTa mozards yovelgvar pirobebsa da garemoSi<br />

midrekileba hqonoda mxolod Rirseuli qcevisaken, romelic gonebis<br />

gansjiT iqneboda gapirobebuli. saWiroa am TvalsazrisiT mozardebi<br />

pataraobidan iyvnen ganswavlulni da SeeZloT sakuTari `mes", sakuTari<br />

qcevis floba.<br />

`maTi sulebi, _ aRniSnavs jon loki, _ ufro nazia, ufro damyoli.<br />

Tu mozardi pataraobidanve daaCvies gaakeTos is, rac mas moesurveba,<br />

maSin ratomRa gvikvirs, rom cudad iqceva, roca momwifebisas<br />

survilebis gardauval dakmayofilebas moiTxovs [29, 82].<br />

igi gardauvlad Tvlis, vaswavloT mozardebs sakuTar survilebze<br />

uaris Tqma, zogi maTganis CaxSoba. am amocanis gadawyveta mas pedagogis<br />

mTavar daniSnulebad miaCnia. igi norCobidanve amgvari wesiTa da<br />

kriteriumebiT unda wvrTnides aRsazrdels. is, rac bavSvisTvis<br />

sasargeblo da saWiroa, sasurvelia ausruldes, magram maTi yvelanairi<br />

daJinebuli moTxovnis dakmayofileba jerovnad unda SeizRudos. amiT<br />

mozardebi eCvevian, uari Tqvan gaumarTlebel moTxovnilebebze. es ki<br />

Tavidan aacilebs maT nervul stresebs, Sinagan SfoTvebs, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, mozardebi xdebian nervulni, mouTmenelni, sulswrafni; aqve<br />

unda SevniSnoT: maTs moTxovnilebebze umizezod da umotivod uaris<br />

Tqmac, rasakvirvelia, aRsazrdelis mier aRiqmeba uxeSobad, sisastiked,<br />

tiraniad. unda vicodeT: pedagogis daniSnulebaa, taqtianad ganixilos<br />

mozardis moTxovnilebebi. misi moqmedeba unda daefuZnos gonivrul<br />

moTxovnilebaTa dakmayofilebis gaazrebul process, xolo aragonivrul<br />

39


moTxovnilebaTa uaryofas, raTa Tavidan aviciloT mozardSi iseTi<br />

Tvisebebis Camoyalibeba, rogoricaa sakuTari Tavis ganuzomeli<br />

siyvaruli, gandidebis mania, maRali TviTSefaseba.<br />

yvela aq CamoTvlili uaryofiTi Tviseba xSirad xels uwyobs<br />

daumorCileblobisa da TavnaTqvamobis Camoyalibebas axalgazrdis<br />

pirovnebaSi.<br />

aq saWiroa mciredi eqskursic gavakeToT: TviTon jon loki<br />

gaizarda mkacri reJimis mqone ojaxSi. mamamisi msaxurobda imdroindeli<br />

parlamentis armiaSi. ojaxisaTvis damaxasiaTebeli iyo mkacri zneobrivi<br />

normebis dacva da am normebisadmi Tayvaniscema. yovelive aman didi<br />

gavlena iqonia misi cxovrebis wesze da aRmzrdelobiT Sexedulebebze.<br />

misi ZiriTadi mizani iyo yovelgvari mdabali grZnobebis ignorireba da<br />

mkacri disciplinis dacva.<br />

jon loki udides mniSvnelobas aniWebda mSoblebisa da pedagogebis<br />

avtoritets, saerTod, maTs pirovnul Rirsebas. igi ganuxrelad icavda<br />

princips: adreul asakSi saWiroa ymawvilTa sruli Segnebuli<br />

damorCileba, xolo mozrdilobisas, roca maT aqvT unari, mouxmon<br />

TavianT gonebas, umjobesia megobruli, urTierTgagebis atmosferos<br />

Seqmna.<br />

jon loks Svilebi rom hyoloda, albaT, ufro ukeT ecodineboda,<br />

rom umcrosi asakis bavSvebTan urTierTobis dasamyareblad saWiroa ara<br />

simkacre da maTi brmad damorCileba, aramed siyvaruli da siTbo.<br />

siyvaruli da pativiscema, mokrZaleba sakmaod kargad uTavsdeba<br />

urTierTs, ufro metic: iq, sadac ar aris siyvaruli, ar arsebobs<br />

pativiscema da mokrZaleba. miukarebloba da damonebis mcdeloba iwvevs<br />

monur SiSsa da piradi Rirsebis Selaxvis gancdas. es ki aqrobs<br />

urTierTndobis faqtors Svilsa da mSoblebs Soris.<br />

jon loki, rogorc pedagogi da adamiani, uaRresad faqizad udgeba<br />

asakobriv da individualur TaviseburebaTa gaTvaliswinebis aucileblobas.<br />

igi msjelobs saerTod bavSvTa konstituciur gansxvavebulobaze da<br />

sabolood mainc mimteveblobis, siyvarulisa da siTbos atmosferos<br />

40


Seqmnas amjobinebs. am saqmeSi, misi fiqriT, yvelafris TavidaTavi mainc<br />

moZRvaria, ostatia da ara Segirdi, mowafe. Tu pedagogi mkacrad ar<br />

asrulebs Tavis daniSnulebas, adreul asakSive aRmofxvras mozardis<br />

uaryofiTi Cvevebi, maSin mas mozardis aRzrdis ufro mogviano etapze<br />

dasWirdeba mkacri sasjelis momarjveba. jon loki faqizad migvaniSnebs<br />

imazec, rom pedagogi fxizlad unda iyos, mas ar unda gamoeparos<br />

mxedvelobidan iseTi bavSvebi, romelTac, miuxedavad TviTkerZa<br />

xasiaTisa, aqvT potenciuri SesaZlebloba, Camoyalibdnen saqmis<br />

mkeTebel gamoCenil adamianebad. Tu pedagogi aseT bavSvebs daTrgunavs<br />

Tavisi sadamsjelo xerxebiTa da saSualebebiT, maSin SesaZlebelia,<br />

amgvarma ymawvilebma weli veRar gamarTon da sakuTari unar-Cvevebi ver<br />

ganaviTaron.<br />

WeSmaritma pedagogma unda SeunarCunos amgvar mozards Tavisufali,<br />

moqmedi suli, amave dros, daicvas igi mosalodneli winaaRmdegobisa da<br />

faTerakisagan da warmarTos misi niWi da unari mizandasaxulad. igi,<br />

TiTqosda, aRtacebiT miesalmeba iseT pedagogTa moRvaweobas,<br />

romlebmac SeZles miTiTebuli problemis daZleva da amiT WeSmariti<br />

aRmzrdelis sapatio wodeba daimsaxures. jon loki aRzrdis yvelaze<br />

miuRebel meTodad miiCnevs fizikur dasjas, radgan igi, misi azriT,<br />

aZlierebs siZulvils yovelgvari keTilSobilebisadmi da, rac mTavaria,<br />

swavlisadmi, warmoSobs orpirobas, gautanlobas da adamians uyalibebs<br />

laCrul, mSiSara bunebas.<br />

i. a. komenski Tvlida, rom fizikuri dasjis erTaderTi gamarTleba<br />

iyo pedagogis reaqcia mozardis uzneo moqmedebaze, xolo, rac Seexeba<br />

swavlisadmi uaryofiT damokidebulebas, amas igi Tvlida ara mozardis,<br />

aramed pedagogis danaSaulad.<br />

jon loki saerTod pedagogis upirveles daniSnulebad Tvlida<br />

mozardis sulieri samyaros simSvidis SenarCunebaze zrunvas. igi<br />

dasZenda: `mozardis mTrTolvare sulze, ise rogorc rxevad furcelze,<br />

SeuZlebelia mkafio da swori asoebis dawera". `Rirseba da siyvaruli, _<br />

aRniSnavs igi, _ sulis SemZvreli saSualebaa. amitom saWiroa, pedagogma<br />

41


norCs Caunergos pativiscema da siyvaruli maRali reputaciisadmi,<br />

xolo SiSi sircxvilisadmi. yovelive es ki sistematurad gamoiwvevs<br />

maTSi sikeTisaken ltolvas.<br />

sulieri Rirebulebebisadmi pativiscemis niSnad jon loki avalebs<br />

pedagogs, Seuqmnas mozardebs marTebuli warmodgena keTilisa da<br />

borotis Sesaxeb, gaurkvios maT am cnebebis Sinaarsi. igi arkvevs<br />

samarTlianobis grZnobis arss da aRniSnavs: isini, vinc iTmenen<br />

borotebas, rasakvirvelia, Tavs usamarTlobis msxverplad Tvlian,<br />

vidre isini, vinc iZulebulia, moiTminos xelovnurad Tavsmoxveuli<br />

boroteba.<br />

loki uaryofiTad ekideba saswavlo dawesebulebaSi Seqmnil wesebs<br />

da aRniSnavs, rom umjobesia pedagogma aqcenti gadaitanos im CvevaTa<br />

formirebaze, romelnic sabolood aRsazrdelis qcevas yovelgvari<br />

sirTuleebis gareSe gansazRvravs. igi aRiarebs aRmzrdelobiTi<br />

zemoqmedebis rols da saWirod Tvlis yuradRebiT moekidos yovelives,<br />

rac aRsazrdelis garSemo xdeba; is avalebs pedagogebsa da mSoblebs,<br />

norCebs Tavidan aacilon uaryofiTi magaliTebis zegavlena. igi metad<br />

did yuradRebas aqcevs aRmzrdelis ganaTlebas, inteligentobas,<br />

gonierebas, zrdilobasa da Tavazianobas.<br />

sainteresoa mSobelTa da aRmzrdelTa qcevebis lokiseuli<br />

analizi: `Tu Tqven mozardi imisaTvis dasajeT, rasac Tqven gamudmebiT<br />

sCadiT mis Tvalwin, mas Seeqmneba STabeWdileba, rom Tqven arcTu ise<br />

seriozulad xarT dainteresebuli, aseTi uaryofiTi moqmedeba<br />

momavalSic ar gaimeoros; mozardi CaTvlis, rom es arcTu didi<br />

danaSaulia da amis safuZvels mSoblis magaliTi uqmnis. amitom jon<br />

loki gvafrTxilebs: `pedagogma da mSobelma unda icodnen es, rom<br />

bavSvebi Tavs deben didobaze, maT es swrafva uCndebaT ufro adre,<br />

vidre Cven gvgonia; uyvarT ise Cacma, rogorc didebi icvamen, da es<br />

xdeba imitom, rom isini Tavs ukve mozrdil adamianebad Tvlian.<br />

42


mozardobis asakSi ymawvilebs aqvT asocialuri qcevebis<br />

midrekileba. isini mzad arian, lanZRvac ki aitanon, oRond CaTvalon<br />

zrdasrul adamianebad.<br />

am SemTxvevaSi loki urCevs mSoblebs, daamyaron SvilebTan mWidro<br />

sulieri urTierTobebi, gaandon maT garkveuli saidumloebani, sakuTari<br />

saqmianobis sirTuleni da aq Zala eZleva marTal aforizms: `ndoba<br />

warmoSobs ndobas". gansakuTrebiT es iolad xdeba mozardebSi da<br />

aRniSnul movlenas xeli unda Seuwyos pedagogma.<br />

Semdeg moazrovne exeba pedagogis rols da daniSnulebas swavlebis<br />

procesSi. farTo pedagogiuri horizontisa da Rrma codnis uqonlad<br />

Znelia daaintereso mozardis pirovneba da igi aRmzrdelobiT procesSi<br />

CarTo. bavSvebis jer kidev norC da saTuT gonebas xSirad meryeobis<br />

garkveuli amplituda aqvs. pedagogis movaleobaa, SezRudos da bolos<br />

sulac aRmofxvras eg meryeoba. mozardi swrafad iTvisebs imas, rasac<br />

mocemul momentSi sainteresod miiCnevs. igi iolad kmayofildeba codna-<br />

Cvevebis arasakmarisi siRrmiTac ki ama Tu im faqtisa Tu movlenis<br />

Semecnebis procesSi. am viTarebaSi pedagogs eZleva kargi Sansi, bavSvs<br />

gauRviZos cnobismoyvareoba, aRZras masSi sagnebisa da movlenebisadmi<br />

interesi. saamisod man unda gamoiyenos STabeWdileba, Seecados misi<br />

interesebi gaxados myari. amiT, bunebrivia, swavlebaca da swavlac<br />

mimzidveli gaxdeba.<br />

jon lokis Sromis erT-erTi mniSvnelovani nawili exeba mozardebSi<br />

cnobismoyvareobis ganviTarebas. aq igi gamoyofda swavlisadmi ltolvis,<br />

miswrafebis gaRvivebisa da waqezebis aucileblobas swavlebis dros da am<br />

saqmeSi pedagogis gansakuTrebul rols. am mimarTulebiT loki<br />

aucileblad Tvlis:<br />

1. pedagogma yuradRebiT moisminos mozardis Tundac sul<br />

umniSvnelo SekiTxva. aRuZras da ganuviTaros mas kiTxvebis<br />

sistematurad dasmis survili. igulisxmeba, rom kiTxvebis dasma<br />

gamoxatavs gonebis gafarToebis process;<br />

43


2. Seaqos isini, vinc ufro Rrma da mniSvnelovan kiTxvebs<br />

wamoWrian da amiT an TavianT codnas adastureben, anda axali<br />

codnisaken ltolvas;<br />

3. mTeli gulisyuriT ecados, raTa mozardis kiTxvas zusti,<br />

amomwuravi, WeSmariti pasuxi gasces;<br />

4. mozardis yuradReba warmarTos axal-axali codnis dauflebisaken,<br />

gaaRrmaos misi mcdeloba da interesi.<br />

rogorc wina paragrafSi aRvniSneT, Cven ar vexebiT swavlebis<br />

procesis lokiseul Sefasebas. igi calke kvlevas imsaxurebs. aq Cven<br />

umeteswilad SemovifarglebiT aRmzrdelobiTi procesis lokiseuli<br />

xedvis gaSuqebiT.<br />

jon loki momxre iyo mozardis mier sirTuleebis safuZvelze<br />

miRweuli gamarjvebebis aRniSvnisa, raTa mozardma igrZnos, risTvis<br />

Seaqes igi.<br />

moazrovne miuTiTebda, rom gonebrivi progresi xorcieldeba<br />

siZneleebis gadalaxvis gziT. ioli gamarjveba, marTalia, ajildoebs<br />

mozards, magram igi eCveva siZneleebis gadalaxvisas ioli gzebis Ziebas<br />

da TandaTan uClungdeba kritikuli azrovnebis unari.<br />

`mzrdeli yrmisa meore Semoqmedia~ _ ilia WavWavaZis es principuli<br />

pedagogiuri debuleba Tamamad SeiZleba pedagogiuri procesis sazomad<br />

da sauZvlad, kacobriobis civilizaciis mier gamocdil da aRiarebul<br />

realobad iqnes miCneuli.<br />

cnobilia, rom uZvelesi droidan, TaobaTa mier dagrovili<br />

gamocdilebis gadacemam faqtobrivad ganapiroba Tavad kacobriobis<br />

civilizacia. ganaTlebis istoriisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

ganekuTvneba im etaps, rodesac arsebobisaTvis brZolaSi saWiro gaxda<br />

sagangebo pirTa gamoyofa, romlebic axalgazrdebs Seaswavlidnen<br />

Sromis iaraRebis flobas, sakvebis moZiebas da sxvadasxva unar-Cvevebis<br />

aTvisebas. rogorc wesi eseni iyvnen moxeleebi an Sromisunarmoklebuli<br />

pirebi da isini gansakuTrebuli pativiscemiT sargeblobdnen. swored<br />

maTi wridan gamoiyo pirveli aRmzrdelebi. maT didi gamocdileba<br />

44


gaaCndaT, romelsac gadascemdnen mozard Taobas. garda amisa isini<br />

zrunavdnen mis sulier da zneobriv formirebaze. amzadebdnen<br />

cxovrebisaTvis. swored ase iqca aRzrda adamianis Segnebis da<br />

Semoqmedebis sferod. ase iwyeba aRmzrdelis, maswavleblis, pedagogis,<br />

mravlismomcveli da sapasuxismgeblo profesia. mis aRmocenebas<br />

obieqturi safuZveli gaaCnda, radgan maTi naamagaris Sedegad SesaZlebeli<br />

gaxda Tavad sazogadoebis arseboba da ganviTareba. msoflios TiTqmis<br />

yvela enaze `aRmzrdeli~, `maswavlebeli~, an sxva misi Sesatyvisi<br />

termini aRzrdis, ganviTarebis, winamZRolis da a. S. sinonimia.<br />

qarTuli aRzrda-ganaTlebis istoriamac Semoinaxa pedagogiuri<br />

terminologiis nimuSebi, romelTa mixedviT maswavlebels sakmaod<br />

xangrZlivi periodis manZilze uwodebdnen `mzrdels~, `gamzrdels~.<br />

yvelaze gavrcelebuli iyo `moZRvari~. SemTxveviTi ar iyo, rom mefe<br />

daviT aRmaSenebels moixsenieben rogorc `moZRvarT moZRvars~.<br />

aRsaniSnavia, rom am profesiis gamomcvleli terminologia<br />

icvleboda misi Sinaarsisa da funqciis cvalebadobasTan erTad da<br />

rodesac dris wesrigSi dadga konkretuli saswavlo masalis gadacema.<br />

pirs romelic ama Tu im sagans aswavlida `maswavlebeli~ uwodes.<br />

Tanamedrove etapze terminebi `pedagogi~ da `maswavlebeli~ faqtobrivad<br />

gaigivebulia, xolo termini `aRmzrdeli~ ufro konkretuli<br />

daniSnulebiT gamoiyeneba. es aris piri, romelic pasuxismgebelia meore<br />

piris cxovrebis pirobebze, mis pirovnul srulyofaze.<br />

rodesac kacobrioba mivida im donemde, rom Tavad codna<br />

gaTviTcnobierda rogorc faseuloba, saWiro Seiqna misi dagrovebis da<br />

gadacemis sagangebo organizacia, ramac miiRo saxelwodeba `swavleba~.<br />

gaCnda Sesatyvisi terminic. magram Tavis popularobas bolomde<br />

inarCunebs termini `pedagogi~, romelic swavlebas da aRzrdas<br />

faqtobrivad mTlianobaSi warmoaCens.<br />

ganaTlebis ganviTarebis istoriasTan erTad izrdeboda Tavad<br />

pedagogis funqcia, daniSnuleba da icvleboda im pirTa CamonaTvali,<br />

visac es ufleba hqonda miniWebuli. magaliTad, Zvel romSi<br />

45


maswavleblad imperatoris saxeliT iniSnebodnen <strong>saxelmwifo</strong> moxeleebi,<br />

romlebsac sxvadasxva mecnierebis codnis garda mogzaurobaTa Sedegad<br />

dagrovili gamocdileba gaaCndaT, icnobdnen sxva xalxebis kulturas<br />

da wes-Cveulebebs. Sua saukuneebSi, rodesac ganaTleba faqtobrivad<br />

eklesiis xelSi iyo, pedagogebad iniSnebodnen sasuliero pirebi.<br />

yovel ers Tavisi istoriulad aRiarebuli didi maswavleblebi<br />

hyavs. magaliTad, CinelebisaTvis aseTad iTvleba konfuci _ kun-fuZi.<br />

romelic cxovrobda 551-479 wlebSi Cvens welTaRricxvamde da dRemde<br />

misi swavleba, filosofiuri ideebi da Sexedulebebi udidesi popularobiT<br />

sargeblobs. maT Cineli xalxis mamoZravebel Zalad miiCneven.<br />

aRsaniSnavia agreTve Cexi pedagog-humanistis ian amos komenskis saxeli,<br />

romelmac pedagogiuri mecniereba damoukidebeli Teoriul dargad<br />

Camoayaliba. igi faqtobrivad gascda CexeTis sazRvrebs da<br />

saerTaSoriso aRiareba moipova. Tavad didi pedagogi udides rols<br />

aniWebs pedagogis profesias, adarebs mebaRes, romelic mzrunvelobiT<br />

uvlis nargavebs, mzes, romelic yvelgan da yvelas erTnairad aTbobs.<br />

maswavlebeli komenskis azriT moqandakea, romelic norCebis sulebs<br />

Zerwavs. igi mxedarTmTavaria, romelsac SeuZlia uvicoba, uxeSoba da<br />

uzneoba daamarcxos.<br />

qarTveli xalxisTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens pedagogis,<br />

publicistisa da mwerlis iakob gogebaSvilis saxeli da misi<br />

pedagogiuri memkvidreoba, swored mas miiCneven qarTveli pedagogikuri<br />

mecnierebis da sabavSvo mxatvruli literaturis fuZemdeblad. swored<br />

man misca maswavleblis profesias umaRlesi Sefaseba: `mxolod maTis<br />

wyalobiT qarTveli xalxi dawinaurda wignis codnaSi... diax, namdvili<br />

Rvawli miuZRvis saxalxo skolebis maswavleblebs Cveni xalxis<br />

ganviTarebasa da gamoRviZebaSi~ (i. gogebaSvili, rCeuli naw., gv. 433).<br />

pedagogiuri profesiis ZiriTadi mizania adamianebTan urTierToba.<br />

aqedan gamomdinare, Tavad profesiis daufleba moiTxovs rogorc<br />

specialur anu sagnobriv, aseve adamianTmcodneobisTvis momzadebas.<br />

magaliTad, adamianebTan urTierTobis, komunikabelurobis gamomuSavebas<br />

46


sagangebo codna esaWiroeba. pedagogiur praqtikaSi aris SemTxvevebi,<br />

rodesac maswavlebeli, gansakuTrebiT axalbeda, ver flobs adamianebTan<br />

urTierTobis xelovnebas, ver axerxebs kontrolis damyarebas<br />

moswavleebTan. maTdami saTanado ganwyobis Seqmnas. yvelaferi es ki umarav<br />

problemas uqmnis mas da pedagogiuri Secdomebic amis Sedegia.<br />

maswavlebloba mxolod profesia araa. codnis translirebis garda<br />

maswavlebels pirovnebis formirebis umaRlesi misiac akisria. is unda<br />

iyos adamianSi adamianis dammkvidrebuli. mas unda axasiaTebdes:<br />

‣ maRali moqalaqeobirivi pasuxismgebloba da socialuri aqtivoba.<br />

‣ udidesi siyvaruli bavSvebisadmi.<br />

‣ sulieri kultura, sxvebTan erTad muSaobis survili da mzadyofna.<br />

‣ maRali profesionalizmi, samecniero-pedagogiuri azrovnebis<br />

inovaciuri stili, axal faseulobaTa mimarT maRali<br />

Semguebloba, SemoqmedebiTi gadawyvetilebebis miReba.<br />

‣ mudmivi TviTganaTlebis moTxovnileba.<br />

ara gvaqvs imis pretenzia, rom srulad amovwureT paragrafSi<br />

dasmuli sakiTxi, magram vimedovnebT: mocemul SromaSi gamokveTilia jon<br />

lokis is ZiriTadi Sexedulebebi da ideebi, romlebic exeba pedagogis<br />

rolsa da daniSnulebas aRzrdisa da, nawilobriv, swavlebis procesSi.<br />

47


$5. aRzrdis wamyvani roli pirovnebis formirebis procesSi jon<br />

lokis mixedviT<br />

asakobrivi da individuაluri Taviseburebani<br />

sazogadoebrivi formirebis yvela etapze aRzrdisadmi<br />

gansakuTrebuli damokidebuleba iyo da aris dResac, radgan igi yoveli<br />

sazogadoebis sulieri safuZvelia. kacobriobis civilizaciac xom<br />

aRzrdis Sedegia. cnobilia, rom yoveli axali Taoba cxovrebas iwyebs<br />

imiT, rom eziareba winaparTa mier dagrovil codnasa da gamocdilebas.<br />

es gardauvali da aucilebeli procesia da gansakuTrebul<br />

damokidebulebas moiTxovs. konkretul moqmedebaSi poulobs<br />

gamoxatulebas da misi gamovlinebis yvelaze Zlieri iaraRia aRzrda,<br />

romlis saSualebiTac erTi Taobidan meores gadaecema sulieri da<br />

materialuri faseulobebi, gamocdilebebi, xolo man, Tavis mxriv, unda<br />

gaamdidros es Tavisi codniT. qveynis myofadi mdgomareoba<br />

damokidebulia im mimarTulebebzed, romelsac miscemen axal Taobas~.<br />

gamomdinare am WeSmaritebidan, aRzrda aris mudmivi kategoria da mas<br />

istoriuli xasiaTi gaaCnia. swored aRzrdis Sedegad xdeba<br />

sazogadoebrivi ganviTarebis yvela etapze, aseTi pirovnebis formireba,<br />

romelic am sazogadoebis interesebs pasuxobs. igi misi sicocxlis<br />

mTels manZils moicavs.<br />

adamianis ganviTarebis mTeli gza sxvadasxva monakveTs moicavs da<br />

yoveli maTgani gansxvavdeba erTmaneTisagan Tavad adamianis fizikuri,<br />

fsiqikuri, monacemebiT, misi socializaciis doniT. adamianis sicocxlis<br />

calkeuli monakveTebisagan Sedgeba misi asaki.<br />

adamianis ganviTareba, misi asakobrivi periodizacia moicavs mis<br />

mTel sicocxles _ es aris sruli periodizacia.<br />

pedagogika saukuneebis manZilze ikvlevda bavSvis asakobriv<br />

periodizacias. dReisaTvis, rodesac pedagogika uwyveti ganaTlebis<br />

48


sistemis saxiT warmarTavs mecnierul kvlevas, misTvis pirovnebis<br />

ganviTarebis da formirebis problemaTa srulyofil Seswavlis<br />

obieqtad rCeba bavSvi, romelic yovel sazogadoebriv Tu bunebis<br />

movlenasTan erTad mudmiv ganviTarebaSia. cnobilia, rom ganviTareba,<br />

maT Soris adamianisac, gulisxmobs ganuwyvetel moZraobas, aRmavlobas,<br />

cvalebadobas; amave dros es principi mimdinareobs etapebad. drois<br />

sxvadasxva monakveTis, calkeuli etapisTvis damaxasiaTebeli<br />

TaviseburebebiT.<br />

bavSvis ganviTareba erTi mTliani procesia, romelsac Tavisi<br />

etapebi gaaCnia. yoveli maTganis mecnieruli kvlevis Sedegia pedagogika,<br />

pedagogiuri fsiqologia, yvela is mecniereba, romelic adamianis<br />

ganviTarebas swavlobs, mivida im WeSmaritebamde, rom mxolod<br />

asakobrivi da individualuri Taviseburebebis gaTvaliswinebiTaa<br />

SesaZlebeli pirovnebis formirebis swori warmarTva, misi gageba da mis<br />

sulierebaSi wvdoma.<br />

bavSvis pirovnebis Camoyalibebis faqtori pedagogikis istoriaSi<br />

sxvadasxvanairad aris ganxiluli: aris pedagogiur mimdinareobaTa erTi<br />

jgufi, romelic mTlianad ugulebelyofs aRzrdis rols pirovnebis<br />

Camoyalibebis procesSi da yvelafers Tandayolili ideebiT,<br />

memkvidreobiT gadmocemuli bunebrivi TaviseburebebiT gansazRvravs. am<br />

memkvidreobiT miRebuli Taviseburebebis gardaqmna aRzrdis gziT<br />

SeuZlebelia da gamomdinare aqedan adamianis daniSnuleba da adgili<br />

sazogadoebaSi winaswarve dabadebamdea gansazRvruli. aRzrdas ar<br />

SeuZlia Seucvalos mimarTuleba bavSvSi memkvidreobiT gadmocemul<br />

niSan-Tvisebebs. aRzrdis rolis uarmyofeli Teoriebi antikur<br />

filosofiaSi platonisagan iRebs saTaves, romelic Semdeg axal<br />

filosofiaSi Taviseburad ganaviTara dekartem, romelic Semdeg<br />

ingliseli filosofosis jon lokis kritikis obieqti gaxda.<br />

aRzrdis rolis ugulebelyofas emsaxureba e. w. biologiuri<br />

nacivisturi Teoria, romlis mixedviT axaldabadebuli bavSvis<br />

zrdasrul adamianad Camoyalibebis procesi memkvidreobiT Tandayolili<br />

49


Tvisebebis srulyofiT ganisazRvreba. am Teoriis Tanaxmad<br />

memkvidreobiT mocemuli Tandayolili Tvisebebi ganviTarebis procesSi<br />

ar ganicdian raime Tvisebriv cvlilebebs. aRzrda da garemo mxolod<br />

xels uwyobs maT dasrulebuli formiT gamomJRavnebas. aRzrdas ar<br />

SeuZlia Secvalos adamianis ganviTarebis mimarTuleba. igi<br />

memkvidreobiTi faqtorebiT aris gansazRvruli. es Sexeduleba kidev<br />

ufro mZafrad iqna ganviTarebuli miulerisa da hegelis mier<br />

Camoyalibebul e. w. biogenetikur kanonSi, romlis mixedviTac<br />

organizmis ganviTarebis istoria iyofa ontogenezad anu individis<br />

ganviTarebis istoriad, da filogenezad anu organuli jgufis<br />

ganviTarebis istoriad.<br />

ontogenia warmaodgens mokle da swraf ganmeorebas<br />

(rekapitulacias) filogeniisas, romelic ganpirobebulia memkvidreobis<br />

fiziologiuri funqciebiT da SeguebiT. XX saukunis dasawyisSi am<br />

SexedulebaTa pedagogikasa da fsiqologiaSi gadmotana gaxda<br />

safuZveli imisa, rom sruliad iqna uaryofili pirovnebis ganviTarebaze<br />

sazogadoebrivi aRzrdisa da garemos gavlena da fsiqikis ganviTareba<br />

fatalisturad ganpirobebuli memkvidreobiT gadmocemuli<br />

gansakuTTrebuli unariTa da TvisebebiT iqna axsnili. am ideis<br />

dasabuTebas Seecada pesimisturi filosofiis warmomadgeneli<br />

Sopenhaueri, romelic Tvlida, rom mozardi uZluria da amave dros<br />

usargeblo, radgan mas ar SeuZlia memkvidreobiT miRebuli Tvisebebis<br />

mimarTulebis Secvla, radgan dabadebis Semdeg bavSvSi Tavs iCens misi<br />

momavali Tvisebebi da aRmzrdeli veraviTar zemoqmedebas ver axdens<br />

masze, ufro metic, fsiqilogi lombrozi Seecada daesabuTebina, rom<br />

zogierTi adamiani imTaviTve ibadeba borotmoqmedad, rac<br />

memkvidreobiTaa gansazRvruli.<br />

Tandayolili ideebiTa da memkvidreobiT adamianis bedis<br />

ganpirobebis Sesaxeb mkacrad gailaSqra filosofosma jon lokima. igi<br />

bekonisa da hobsis filosofiur SexedulebaTa gamgrZeleblad SeiZleba<br />

CaiTvalos. lokisaTvis araviTari Tandayolili idea ar arsebobs da<br />

50


maSasadame igi arc SeiZleba iyos raime codnis wyaro. igi<br />

materialistia da Tvlis, rom ideebi da warmodgenebi Sedegia<br />

materialur saganTa zemoqmedebisa Cvens grZnobaTa organoebze. misi<br />

azriT ideebi da principebi Tandayolilni ki ara, aramed cxovrebis<br />

gzaze arian SeZenilni. axalSobili bavSvi aRWurvilia SesaZleblobebiT<br />

miiRos aRmzrdelobiTi zemoqmedeba garedan, ris Semdegac misi sufTa<br />

goneba TandaTanobiT ivseba warwerebiT imis mixedviT, Tu rogor<br />

moqmedebs masze obieqturi sinamdvile. zemoqmedebis xarisxi ki<br />

mTlianad da savsebiT aRzrdazea damokidebuli da igi gansazRvravs<br />

axaldabadebuli bavSvis pirovnebis Camoyalibebas. swored aRzrda qmnis<br />

gansxvavebas adamianTa Soris. `cxra meaTedi adamianebisa... keTilebi an<br />

borotebi, sasargebloni an usargebloni arian, radgan maT aseTi<br />

aRzrda aqvT miRebuli. jon lokma aRzrda yovlisSemZled gamoacxada,<br />

rac pedagogiur mecnierebaSi, ra Tqma unda ar iqna gaziarebuli.<br />

pedagogikisa da pedagogikis istoriis saxelmZRvaneloebSi aRzrdis<br />

rolis Sesaxeb lokis Sexedulebebis ganxilvisas is azria gatarebuli,<br />

rom asabuTebda ra loki aRzrdis yovlisSemZleobis Teorias, TiTqos<br />

igi saerTod ar cnobda memkvidreobis rols pirovnebis ganviTarebaSi,<br />

lokis pedagogiuri memkvidreobis gacnoba ki safuZvels gvaZlevs<br />

davaskvnaT, rom loki ar misula memkvidreobis rolis srul<br />

uaryofamde. igi Tvlis, rom adamianTa Soris gansxvaveba mxolod da<br />

mxolod aRzrdis Sedegia da aq memkvidreobas araviTari roli ar<br />

miekuTvneba. igi aRzrdis did SesaZleblobaze laparakobs da amasTan<br />

erTad xazs usvams, imasac, rom `Cven vibadebiT iseTi niWierebiTa da<br />

ZalebiT, rom SegviZlia TiTqos yvelafris aTviseba; magram am Zalebis<br />

varjiSiT Cven SeiZleba davxelovndeT raimeSi da srulyofamde<br />

mivideT~.<br />

Tavis naSromSi `azrebi aRzrdis Sesaxeb~ loki memkvidreobasTan<br />

erTad asabuTebs garemos did rols pirovnebis formirebis procesSi,<br />

magram iqve aRniSnavs, rom memkvidreobis mixedviT gansxvaveba adamianebs<br />

Soris imdenad umniSvneloa, rom mis gavlenas adamianze mTlianad<br />

51


warmarTavs da Zlevs aRzrda. aRzrdas igi xmarobs farTo gagebiT, rac<br />

garemosac gulisxmobs.<br />

lokis moZRvreba, es aRzrdis yovlisSemZleobis Teoriaa, da igi<br />

mTlianad aRzrdis ganuzomlad did SesaZleblobebze miuTiTebs.<br />

asakobrivi da individualuri Taviseburebebi, dRevandeli<br />

TvalTaxedviT mTeli saswavlo-aRmzrdelobiTi procesis swori<br />

warmarTvis safuZvelia.<br />

Tanamedrove pedagogika, romelic eyrdona klasikur<br />

saganmanaTleblo memkvidreobebs, sagangebo yuradRebas uTmobs<br />

asakobrivi periodizaciis problemas. igi xSirad gamxdara mecnieruli<br />

kvlevis sagani. magram dRemde ar aris miRweuli azris erTianoba am<br />

sakiTxSi. miuxedavad imisa, rom asakobrivi periodizaciis safuZvlad<br />

sayovelTaod aRiares adamianis biologiuri da socialuri ganviTarebis<br />

erTianoba. jer kidev ar aris dadgenili Tavad asakis zRvari.<br />

sagulisxmoa, rom pedagogikaSi asakobrivi periodizaciisadmi<br />

araerTgvarovani damokidebuleba marto wlebis gansazRvris sxvaobiT<br />

ar gamoixateba. masSi gamoyenebulma terminologiamac ganicada<br />

cvlileba, arc Tu ise Soreul warsulSi ixmareboda terminebi `Cvili~,<br />

`yrma~, `ymawvili~, `Wabuki~, `mowifuli~; dasaxelebul da sxva terminTa<br />

xmareba SemTxveviTi ar iyo. maT misadagebas bavSvis asakisadmi<br />

safuZvlad edo maTi fizikuri ganviTareba, Tumca am SemTxvevaSic<br />

xSirad daudgeneli iyo asakTaSorisi zRvari.<br />

rogorc aRvniSneT asakobrivi periodizacia ara ubralo<br />

CamonaTvalia, aramed safuZvelia im tipobrivi Taviseburebebis<br />

dadgenisaTvis, romlebic yoveli asakis bavSvs axasiaTebs, Tanamedrove<br />

pedagogikaSi ZiriTadad moqmedebs Semdegi asakobrivi periodizacia:<br />

1. Cviloba _ dabadebidan 1 wlamde;<br />

2. skolamdelis wina asaki _ 1 wlidan _ 3 wlamde.<br />

3. skolamdeli asaki _ 3 wlidan _ 4 wlamde.<br />

4. saSualo skolamdeli asaki _ 4 wlidan _ 5 wlamde.<br />

5. ufrosi skolamdeli asaki _ 5 wlidan _ 6 wlamde.<br />

52


6. umcrosi saskolo asaki _ 6 wlidan _ 10 wlamde.<br />

7. saSualo saskolo asaki _ 10 wlidan _ 15 wlamde.<br />

8. ufrosi skolamdeli asaki _ 15 wlidan _ 18 wlamde.<br />

mocemuli asakibrivi periodizacia pirobiTia da icvleba<br />

saganmanaTleblo sistemis Sesatyvisad. ucvleli rCeba Tavad problema<br />

_ asakobrivi Taviseburebebis arsebobis da maTi gaTvaliswinebis<br />

aucilebloba, rogorc pedagogikis erT-erTi umTavresi principisa.<br />

adamianis fsiqikuri ganviTarebisaTvis, misi calkeuli fsiqikuri<br />

moqmedebis CamoyalibebisaTvis arsebobs optimaluri vadebi, romelTa<br />

dakavSireba asakTan, socialur gamocdilebasTan, did gavlenas axdens<br />

adamianis sulier zrdaze.<br />

adamianis ganviTarebis sirTule imaSi mdgomareobs, rom misi<br />

fsiqika da suliero Tvisebebi iZenen gamZleobas, mudmivobas, inarCuneben<br />

aRdgeniT funqcias. adamianis fsiqikuri ganviTarebis Sedegad<br />

gamomuSavebuli piradi TvisebebiT SeiZleba dadebiTi garemos<br />

zegavleniT ukeTesobisaken Seicvalos da swored es udevs safuZvlad<br />

aRmzrdelobiT zemoqmedebas.<br />

asakobrivi periodizaciis SedegebSi arsebul mravalsaxeobas<br />

ganapirobebs is viTarebac, rom bavSvis askobrivi Taviseburebani<br />

individualur xasiaTs atarebs. ufro metic, bolo wlebSi sxvadasxva<br />

asakisaTvis damaxasiaTebelma Tvisebebma garkveuli cvlilebebi ganicada<br />

da gamovlinda gansakuTrebiT bavSvis fizikuri ganviTarebis daCqarebaSi.<br />

bavSvTa TiTqmis yvela asakSi SeimCneva es movlena da garda<br />

fizikuri ganviTarebisa. igi xSirad fsiqikuri ganviTarebis daCqarebasac<br />

iwvevs. mecnierebi sxvadasxva axsnas aZleven am process. biologebs<br />

miaCniaT, rom es bavSvis organizmis naadrevi fiziologiuri momwifebis<br />

Sedegia, fsiqologebi am movlenas fsiqikuri ganviTarebis daCqarebas<br />

miaweren. pedagogika ki xsnis amas bavSvis sulieri da socialuri<br />

ganviTarebis tempiT. magram mTavar mizezebze, saboloo pasuxi jer ar<br />

arsebobs. Tumca mecnierTa erTi nawili cdilobs axsnas es movlena<br />

cxovrebis tempis daCqarebiT, materialuri pirobebis gaumjobesebiT.<br />

53


aqseleraciis movlena axal da urTules problemebs uqmnis<br />

sazogadoebas, gansakuTrebiT saganmanaTleblo sferos, romelic bevr<br />

SemTxvevaSi ver arTmevs Tavs Seqmnil situaciebs. dReisaTvis mTavari<br />

gamosavali aris Tavad bavSvis bunebis Secnoba. mis fsiqikur da sulier<br />

samyaroSi Cawvdoma. amisTvis udidesi mniSvneloba aqvs maTdami<br />

individualur midgomas, individualur TaviseburebaTa gaTvaliswinebas.<br />

pedagogikisaTvis, iseve, rogorc fsiqologiisa da yvela sxva<br />

danarCeni mecnierebisaTvis, romelTa kvlevis sagani aris adamiani,<br />

yuradRebis centrSi isev individia.<br />

dimitri uznaZis ganmartebiT, `individualoba nayofia adamianis<br />

cnobierebis radikaluri Secdomisa. amitomacaa, rom mecniereba<br />

WeSmaritebas eZebs da Tavis ZebnaSi mudam gaereTianebis, zogadobis gzas<br />

adgia. mkafio da gansazRvruli definiciis wamoyeneba Tu aris saWiro, im<br />

SemTxvevaSi Cven ukeTesi formula individualobis ganmartebisaTvis<br />

misi genezisis TvalsazrisiT ver mogvinaxavs, vidre Semdegi:<br />

individualoba aris yovladi Zala, moTavsebuli TviTcnobierebis viwro<br />

farglebSi~ (d. uznaZe, filosofiuri Sromebi, gv. 220).<br />

gasaTvaliswinebelia isic, rom yovel adamianSi niWiereba vlindeba,<br />

rogorc individualuri da ganumeorebeli SemoqmedebiTi, inteleqtualuri,<br />

fizikuri Tu emociuri Tviseba. gansxvaveba aris mxolod maT konkretul<br />

individualobaSi, xolo safuZveli imaSi, rom yoveli adamianis<br />

niWirebas gansazRvravs buneba da genetikuri kodi. magram xSirad<br />

niWierebis gamovlenisaTvis saTanado pirobebis ugulebelyofa iwvevs<br />

niWis ganviTarebis Seferxebas. rac ufro ukeTesi pirobebi iqneba<br />

amisaTvis, miT ufro advili xdeba gansakuTrebuli niWiT<br />

dajildoebulTa gamovlena bavSTa mravalricxovan koleqtivSi.<br />

54


Tavi II. jon lokis pedagogikuri koncefcia. jentlmenis aRzrdis<br />

Sinaarsi da meTodebi<br />

$1. jon lokis pedagogikuri, aRmzrdelobiTi sistema naSromis<br />

„fiqrebi aRzrdaze“ mixedviT<br />

a) fizikuri aRzrda<br />

XVI saukunis dasasruls, XVII-XVIII saukuneebis mijnaze inglisi<br />

mniSvnelovani politikuri da ekonomikuri ZvrebiT xasiaTdeboda.<br />

yovelive es garkveul gavlenas axdenda ganaTlebis sistemaze.<br />

istoriuli epoqis am monakveTze moRvaweobas iwyebs filosofiuri,<br />

pedagogiuri mecnierebis warmomadgeneli jon loki.<br />

aRsaniSnavia misi naSromi: `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb~, romelic man<br />

60-65 wlis asakSi dawera. es iyo Sedegi misi ukidegano ganaTlebisa,<br />

niWierebisa, mravalwliani Teoriuli da praqtikuli SromiTi<br />

gamocdilebisa. jon lokis am SromebSi mocemulma mecnierulma<br />

Sexedulebebma, daskvnebma uaryo imdroindeli dogmebi Semecnebis<br />

sakiTxebis Sesaxeb. Semoitana axali xedva momavali Taobis swavlaaRzrdis<br />

Sesaxeb.<br />

`jansaRi suli – jansaR sxeulSi" – es aris mokle, magram sruli<br />

bedniereba am qveyanaze, _ aRniSnavs loki. adamianis bednierebaca da<br />

ubedurebac iqmneba TviT mis mier; visi sulieri samyaro ver marTavs<br />

sakuTar Tavs, gonivrulsa da marTebul cxovrebiseul gzas verasodes<br />

daadgeba, xolo, visi sxeulic ususuri da sustia, ver SeZlebs imoZraos<br />

am marTebul gzaze", _ xatovnad metyvelebs moazrovne. igi aRiarebs<br />

bunebiT momadlebuli Zlieri konstituciis mqone adamianebis arsebobas,<br />

romlebic Zlieri sxeuliTa da am sxeulis Sesabamisi suliT<br />

miiswrafvian iqiTken, raTa gardaqmnan yofiereba da gaaumjobeson<br />

cxovreba.<br />

55


aRzrdad jon loki moiazrebs ara mxolod saskolo aRzrdas,<br />

aramed aRsazrdelze garemos zemoqmedebasac, rac exmareba adamis Zes,<br />

raTa pirovnebad Camoyalibdes. sxvaTa Soris, unda aRiniSnos:<br />

zemoqmedebis sferoSi Sedis ara marto is, rasac adamiani TavisTvis<br />

akeTebs, aramed isic, rasac sxvebi misTvis akeTeben da rac xels uwyobs<br />

adamianis srulyofas, amave dros, zemoqmedebis sferoSi Sedis kanonebi.<br />

mmarTvelobis formebi, materialuri warmoebis xelovneba, klimati,<br />

sacxovrebeli pirobebi da adgilmdebareobac ki. aqve igulisxmeba<br />

agreTve STabeWdilebebi. erTi sityviT, yvelaferi, rac xels uwyobs<br />

individis, pirovnebis Camoyalibebas. loki aRniSnavs: suls SeuZlia<br />

warmarTos bavSvi ama Tu im mimarTulebiT iseve, rogorc wylis nakads<br />

ZaluZs sxeulis ama Tu im mimarTulebiT waReba.<br />

aRzrdis miznidan (pirovnebis harmoniuli ganviTareba) gamomdinare,<br />

jon loki ayalibebs aRzrdis amocanebs. maT Soris pirvel amocanad<br />

dasaxulia sxeulis fizikuri wrToba. misi Sromis ocdaSvidive<br />

paragrafi fizikuri aRzrdis problemebs exeba. moazrovne pirveli<br />

rigis amocanad swored adamianis janmrTelobis miRwevas asaxelebs.<br />

adamianuri bednierebis Tavwyarod igi janmrTelobas, Zlier<br />

konstitucias asaxelebs. fizikurad gamowrTobili sxeuli aitans<br />

daRlilobasa da avadmyofobas, ar Seepueba winaaRmdegobebs, iolad<br />

daZlevs maT. SromaSi saubaria imis Sesaxeb, Tu ra unda gaakeTon<br />

mSoblebma, raTa Svilebs janmrTeloba eqimis Caurevlad SeunarCunon.<br />

`jentlmenebi, _ aRniSnavs igi, _ unda zrdidnen TavianT Svilebs<br />

iseve, rogorc fermerebi da wvrili miwaTmflobelebi". es ki<br />

gulisxmobs mkacr fizikur Sromas da garjas. is miuTiTebs, rom xSirad<br />

mSoblebi Svilebs ar amzadeben cxovrebis siZneleTa gadasalaxavad.<br />

jentlmenis aRzrdis erT-erT aucilebel faqtorad loki miiCnevs<br />

aRsazrdelTaTvis temperaturis mizanSewonil regulirebas. `ar aris<br />

saWiro, bavSvebs metismetad Tbilad CavacvaT. es arc zamTarSia saWiro<br />

da, miT ufro, arc zafxulSi. ymawvilebi ibadebian erTob saTuTni,<br />

xolo Semdeg, maTi cxovrebis momdevno etapze, saWiroa maTi<br />

56


gamowrToba, gakaJeba, sicivisadmi amtanobis gamomuSaveba". amis<br />

magaliTad loks mohyavs aTenis fizikuri aRzrdis sistema, e. w.<br />

`spartanuli aRzrda", romelic sicivisadmi sxeulis medegobis<br />

gamomuSavebas iTvaliswinebs.<br />

amgvari aRzrdis safuZvlad moazrovne samarTlianad miiCnevs<br />

daCvevasa da amocanis TandaTanobiT gadawyvetisa da ganxorcielebis<br />

meTods. moazrovne aseve saWirod miiCnevs sicxisadmi sxeulis miCvevas<br />

da mohyavs maltis magaliTi, sadac autaneli, sulTamxuTavi sicxea, ar<br />

iZvris gamagrilebeli sio. arada, aqaur glexebs ar eSiniaT mzisa. isini<br />

ar epuebian papanebas da muSaoben dRis yvelaze cxel periodSi, mzis<br />

buniobis pirobebSi, Tanac Seusvenebliv. amave dros, isini TavianT<br />

Svilebs Tavidanve aCveven garemo pirobebs da amiT sicxemedegebad<br />

zrdian.<br />

loki aRniSnavs: adamiani bunebam Semosa TmiT, rac, sxeulis<br />

bunebrivi wrTobis viTarebaSi, sruliad sakmarisia sicivisagan<br />

Tavdasacavad.<br />

Semdegi meTodi, romelsac loki sTavazobs mSoblebs, aris civ<br />

wyalSi fexebis yoveldRe sistematuri dabana da fexSiSveli siaruli,<br />

aseve iseTi fexsacmlis tareba, romelic wyals gaatarebs. igi aRniSnavs,<br />

rom xel-fexis sicivisaTvis SeCveva gamowrTobis, gakaJebis SesaniSnavi<br />

saSualebaa da gamoricxavs fexis gaciebis Sedegad organizmis gaciebas.<br />

zemore miTiTebuli amocanis gadawyvetisas saWiroa gonivrulad iqnes<br />

gamoyenebuli weliwadis droni. kerZod, fizikuri wrTobis pirveli<br />

cdebi unda moxdes gazafxulobiT. amave dros, saWiroa mkacrad iqnes<br />

daculi wesi: TandaTanobiT da Tanamimdevrulad moxdes wylis<br />

temperaturis Semcireba.<br />

weliwadis droebidan pirvel sawvrTnel drod gazafxulis arCeva<br />

gamowveulia imiT, rom am dros iwyeba daTboba, Semdeg mas mosdevs<br />

zafxulis cxeli dReebi, Semodgomas ki axlavs sakmao sigrile, xolo<br />

zamTarSi, roca ukve yinavs, norCi erTgvarad gamowrTobilia da civi<br />

wylis zemoqmedebas daCveulia.<br />

57


jon loks mohyavs senekas, horaciusis, germaneli da Sotlandieli<br />

dedebis magaliTebi, romlebic aRniSnul meTods metad aqtiurad<br />

iyenebdnen. `TviT seneka moxucebulobis dros wyaros wyalSi banaobda"-<br />

aRniSnavs moazrovne.<br />

fizikuri wrTobis am meTods mecnieri pirovnebis gakaJebis<br />

saukeTeso pirobad miiCnevs.<br />

_ did mniSvnelobas aniWebs loki curvas. mas mohyavs romaelebis<br />

magaliTi da dasZens, rom saWiroa am meTodis gamoyenebisas daculi<br />

iqnes aucilebeli wesi. am meTodis momarjvebisas romaelebi, _<br />

aRniSnavs igi, _ baZavdnen berZnebs. berZenTa Soris ki dakanonebuli iyo:<br />

yovel adamians unda scodnoda kiTxva da curva. es ori unari<br />

TanabarRirebulad cxaddeboda.<br />

‣ sicivisa da sicxisadmi medegobis gamomuSaveba, _ miuTiTebs jon<br />

loki, _ saWiroa daviwyoT bavSvobis asakidan. aq mTavar rols<br />

asrulebs sufTa haeri. bavSvma, sasurvelia, rac SeiZleba meti<br />

xani dahyos haerze, xolo zamTarSi movaridoT siTboSi yofnas.<br />

lokis mixedviT, fizikuri wvrTnis dros ymawvilma uqudod, rac<br />

SeiZleba, meti unda irbinos sufTa haerze.<br />

Semdeg loki exeba mozardis fizikur wvrTnas. igi Tvlis, rom<br />

uaryofiTi qceva SesaZlebelia Cvevad iqces, Tu igi ar aRvkveTeT.<br />

saWiroa aseTi miuRebeli Cvevebi manam aRmovfxvraT, sanam Zvalsa da<br />

rbilSi ar gaujdeba aRsazrdels. asakis zrdasTan erTad bavSvs sul<br />

ufro da ufro meti Tavisufleba unda mivaniWoT, oRond eg unda moxdes<br />

adreul asakSi misi qcevis saTanado kalapotSi Cayenebis bazaze. am<br />

SemTxvevaSi mozardi igrZnobs, rom igi pirovnebaa, rom igi sakuTar Tavs<br />

ekuTvnis. am gziT garkveul asakSi mas Camouyalibdeba saWiro Cvevebi.<br />

keTilSobiluri da aucilebeli qcevebis gamomuSavebaSi varjiSi<br />

gulisxmobs am qcevaTa mravalgzis ganmeorebas (Cveni azriT, ganmeoreba<br />

varjiSsac moicavs). jon loki amgvar varjiSobas Tvlida bavSvis<br />

praqtikis mTavar safuZvlad, romelic, bolos da bolos, qcevebs Cvevad<br />

gadaaqcevs.<br />

58


loki did mniSvnelobas aniWebs bavSvTa tansacmlis ragvarobas.<br />

misi azriT, samosi mniSvnelovan rols asrulebs sxeulis formirebaSi.<br />

bavSvis tansacmeli unda iyos Tavisufali, kargad morgebuli, moqnili.<br />

gogonebi ar unda SevboWoT aTasgvari TasmebiTa da korsetebiT,<br />

ramdenadac SemoWerili qsovili sisxlis Tavisufal mimoqcevas<br />

abrkolebs da arRvevs sxeulTa nawilebis proporciebs.<br />

jon loki uaryofs mozardebisaTvis xorcis sakvebad miwodebas 2-3<br />

wlis asakamde (garda amisa, moiTxovs SeZlebisdagvarad msubuq kvebas),<br />

xolo, Tu maincdamainc gamoiyeneben xorcs, maSin igi sasurvelia<br />

moxmarebul iqnes yovelgvari saneleblebis gareSe. sasurvelia bavSvma<br />

miiRos ruxi puri. yovelgvari sxva damatebiTi sakvebi ar aris<br />

sasurveli. puri mozards unda miewodos diliT da saRamos. vaxSmad<br />

sasargebloa rZis daleva. rogorc vxedavT, kvebis reJims eniWeba<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba. yvelaze sasargeblo sauzmed igi miiCnevs<br />

rux purs karaqsa da yvelTan erTad da, Tu mozardi mainc moiTxovs<br />

gaTvaliswinebulze met sakvebs, sasurvelia, mivceT mxolod puri.<br />

`saWiroa bavSvSi purisadmi siyvaruli gavaRvivoT, _ aRniSnavs jon<br />

loki, _ es SesaniSnavi Cvevacaa da, saerTod, adamianebs uyvarT is, rasac<br />

aCveven. es ki damokidebulia imaze, Tu ra Cvevebi uviTardebaT maT kvebis<br />

dros".<br />

loki msubuqi kvebis momxrea. amgvari kveba organizms janmrTelobas<br />

unarCunebs, Warbi raodenobiT sakvebi ki iwvevs organizmis gadatvirTvas,<br />

sisxlis aCqarebul mimoqcevas (magaliTad mohyavs seneka, avgustine.<br />

avgustines werilebidan cnobilia, rom igi siamovnebiT miirTmevda<br />

pursa da finiks an qiSmiSs. keisari xSirad sauzmobda RvinoSi Cambali<br />

puriT. sadilad miirTmevda kombostos, civad moxarSul xorcsa da<br />

Tevzeuls).<br />

loks dasaSvebad miaCnia, Tu bavSvebs zomierad daalevineben iseT<br />

sasmels, rogoricaa ludi. rasakvirvelia, Cven am sakiTxisadmi<br />

uaryofiTi damokidebuleba gvaqvs, miuxedavad imisa, rom CvenTvis<br />

cnobilia Zveli berZnebis adaT-Cvevebi, rodesac isini bavSvebs Rvinos<br />

59


asmevdnen. es gadmocemulia feniqsis monaTxrobSi, sadac aqilevsis<br />

aRzrdis ambavia aRwerili, magram platoni amis sastiki winaaRmdegi iyo.<br />

misi azriT, Tvrameti wlis asakamde ymawvils alkoholuri sasmelebi ar<br />

unda gavakaroT.<br />

calke ganixilavs jon loki kvebis reJims da aRniSnavs, rom ar<br />

aris saWiro, mkacrad ganisazRvros kvebis dro da saaTio.<br />

loks kveba yvelaze mizanSewonilad miaCnia dilis saaTebSi, radgan<br />

swavla _ codnis SeTviseba ufro iolia diliT, xolo mSier kuWze<br />

swavlis procesi aramizanSewonilad warimarTebao. mSrali puri mas<br />

yvelaze mimzidvel sakvebad dausaxavs. jentlmenis aRzrda, romelic<br />

dakavSirebulia samxedro samsaxurTan (iaraRis tareba, jariskaculi<br />

cxovreba), moiTxovs sxeulis simsubuqes.<br />

j. lokis es debulebebi gvafiqrinebs, rom igi cxovrobda da<br />

moRvaweobda samoqalaqo omis periodSi, roca inglisSi mosaxleobas<br />

socialurad uWirda (msgavsi Sexedulebebia gadmocemuli rusos<br />

`emilSi").<br />

loki Tvlis, rom gaumarTleblia kvebis racionidan gamoiricxos<br />

xili, magram am sakiTxze is erTob Taviseburi Sexedulebisaa. igi<br />

pirdapir acxadebs, rom `xili aris arasasurveli bavSvTa<br />

janmrTelobisaTvis, radgan isini ver arCeven kargs cudisagan da ise<br />

iyeneben mas sakvebad. igi meniudan saerTod gamoricxavs nesvs, atams,<br />

qliavs, yurZnis yvela im jiSs, romelic xarobs inglisSi (aq<br />

sagulisxmoa imis aRniSvna, rom xili inglisSi cudad mwifdeba).<br />

samagierod sakvebad aRiarebs vaSls, damwifebul xendros, mocxars,<br />

alubals.<br />

magram am xileulis moxmarebisas igi gvTavazobs Semdegi wesebis<br />

dacvas:<br />

1. nu SevTavazebT bavSvs xils, roca igi danayrebulia. sasurvelia<br />

xileulis miReba Wamis win an sauzmeze;<br />

2. xili bavSvebs purTan erTad unda mivceT.<br />

60


jon loki, rogorc daxelovnebuli eqimi, erTob Rrmad flobs<br />

Tavisi profesiis yvela saidumlos, yvela niuanss, gansakuTrebiT maSin,<br />

rodesac saubrobs bavSvebis kvebis Sesaxeb.<br />

moazrovne gansakuTrebiT did mniSvnelobas aniWebs vaSlis miRebas.<br />

misi azriT, vaSli xileulSi centralur adgils unda ikavebdes.<br />

bavSvis janmrTelobisTvis aucilebelia mSvidi mosveneba. erTnairad<br />

mavnebelia rogorc xangrZlivi Zili, ise uZiloba. dRe-Ramis, e. i. 24<br />

saaTis, ganmavlobaSi 7-dan 14 wlis asakis mozards unda eZinos 8 saaTs,<br />

magram aq ar SeiZleba mkacri normis daweseba, radgan am SemTxvevaSi<br />

did rols asrulebs bavSvis konstitucia da temperamenti. man unda<br />

iZinos imdeni, ramdenic organizmis sruli dasvenebisa da energiis<br />

aRdgenisTvisaa saWiro. gamoRviZebis wuTebi unda iyos mSvidi,<br />

uSfoTveli. `mozardis sawoli ar unda iyos rbili", – aRniSnavs loki.<br />

igi gulisxmobs Semdegs: norCis xerxemali jer kidev gaumagrebelia,<br />

xolo rbili da fumfula leibi am norC xerxemals gaamrudebs.<br />

da bolos, naSromSi miTiTebulia bavSvis fizikuri aRzrdisa da<br />

janmrTelobisaTvis sasargeblo ZiriTadi saSualebebi: sufTa haeri,<br />

varjiSi, mSvidi Zili, martivi sakvebi, samkurnalwamlo saSualebaTa<br />

SezRudva, grili da Tavisufali tansacmeli, Tavisa da fexebis<br />

xalvaTad Semosva, fexebis civ wyalSi dabana.<br />

sworad dayenebuli fizikuri aRzrda xels uwyobs mamacobisa da<br />

gamZleobis gamomuSavebas. “jentlmeni ise unda iyos aRzrdili, rom mas<br />

yovelTvis SeeZlos aisxas iaraRi da gaxdes jariskaci".<br />

b) gonebrivi aRzrda<br />

gonebrivi aRzrdis amocana, marTalia, fizikuri da zneobrivi<br />

aRzrdis Semdeg aris dasmuli jon lokis pedagogiur sistemaSi, magram<br />

amiT ar mcirdeba misi mniSvneloba. jon loki wers: `me sruliadac ar<br />

vuaryof, rom mecnierebaTa Seswavla xels uwyobs adamianebSi<br />

saTnoebisa da sibrZnis ganviTarebas, kargi sulieri monacemebiT, magram<br />

61


unda daveTanxmoT imasac, rom sxva adamianebSi ara aqvT aseTi<br />

monacemebi, maT mivyavarT mxolod iqiTken, rom isini xdebian kidev ufro<br />

sulel da cud adamianebad~, ramdenadac swavla jentlmenisaTvis<br />

aucilebelia, magram igi meore planze dgas, jon lokis mizania, rom<br />

misi ganxorcieleba SeiZleba daiwyos maSin, rodesac uzrunvelyofilia<br />

xasiaTis ganviTareba, rodesac bavSvs CavunergavT zneobriobisa da<br />

moralis safuZvlebs, rodesac ganvuviTarebT mas keTil sawyisebs da<br />

aRmovfxvravT masSi cud monacemebs.<br />

jon loki dakvirvebis Sedegad miRebul daskvnebSi aRniSnavs:<br />

adamianebi rom erTurTisagan zneobiTa da unarebiT gansxvavdebian, es<br />

gamowveulia aRzrdiT (am Sexedulebas iziarebda misive mowafe<br />

helveciusi). aRzrdaSi igi gulisxmobda farTo speqtrs: maswavlebels,<br />

gamzrdels, mSoblebs, SegrZnebebs, mozrdilobisas mmarTvelobis<br />

formebs, sazogadoebriv wesebs, qveynis religias, simdidresa da<br />

siRaribes, megobarsa da siyvaruls…<br />

jon loki gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs mozardis sulier<br />

formirebas, rasac ganapirobebs aRzrdis procesis ragvaroba da xarisxi.<br />

`sxeulis fizikur Zlierebas safuZvlad edeba cxovrebiseul<br />

naklovanebaTa amtanoba, msgavsadve yalibdeba adamianis sulieri<br />

simdidrec".<br />

pirovnebis Rirsebad igi asaxelebs Zlier sulierebas, rodesac<br />

adamiani gonebis gaukontroleblad ar axorcielebs arc erT qcevasa da<br />

moqmedebas (ra Zlieric ar unda iyos ltolva ama Tu im sagnisa Tu<br />

movlenisadmi).<br />

adamianis suliereba yalibdeba TandaTan, _ aRniSnavs jon loki. –<br />

pataraobidanve bavSvisadmi Semwynarebloba, kerZod, Cadenili<br />

danaSaulis patieba, iwvevs uaryofiTi Cvevis Camoyalibebas, risi<br />

gamosworebac, xSir SemTxvevaSi, mSoblebs uZneldebaT. mozardSi<br />

viTardeba TavaSvebuloba, TviTneboba, usagno Tavdajerebuloba,<br />

sakuTari qcevis araobieqturi, tendenciuri Sefaseba da a. S. maSasadame,<br />

Cvevebi (uaryofiTi Tu dadebiTi) bavSvobis asakSi yalibdeba, xolo<br />

62


Zvalsa da rbilSi gamjdari Cvevis aRmofxvra rTuli procesia, TiTqmis,<br />

SeuZlebelic. amgvarad aRzrdili (sinamdvileSi aRuzrdeli) 14-20 wlis<br />

ymawvilebi mSoblebTan daTmobaze Zalian Znelad midian. isini ver<br />

Tmoben privilegiebs. sabolood maT uyalibdebaT rTuli buneba. isini<br />

xasiaTdebian TviTnebobiT, gadaWarbebuli siamayis grZnobiT,<br />

pretenziulobiT, surT, marTon ara marto sakuTari Tavi, aramed sxva<br />

adamianebic.<br />

`Cven cudad vzrdiT norCebs da maTgan velodebiT kargad aRzrdil<br />

mozardebs", _ aRniSnavs jon loki.<br />

Sromis es nawili yuradRebas iqcevs mkafiod Camoyalibebuli,<br />

konkretuli, STagonebuli pedagogiuri debulebebiT, ideebiT,<br />

SexedulebebiT. nimuSad moviyvanoT zogi idea da debuleba:<br />

1. hqondeT asakTan Sesabamisi survilebi – es jer kidev ar aris<br />

didi ubedureba. ubedurebaa, roca maT ver umorCileben<br />

gonivrulobis sazRvrebsa da wesebs;<br />

2. mTavaria survilTa marTvis unaris qona;<br />

3. axalgazrda, romelic miuCvevelia, daumorCilos sakuTari neba<br />

sxvaTa keTilgonier rCevas, xandazmulobisas sakuTari gonebis<br />

xmasac ar mousmens;<br />

4. bavSvebSi uaryofiTi Tvisebebis gamovlineba ufrosebis (mSobelTa,<br />

aRmzrdelTa) mier Cagdebuli (nebsiTi Tu uneblie) uaryofiTi<br />

Teslis bralia.<br />

aRniSnulis dasturad moazrovnes mohyavs bavSvTa fizikuri<br />

Seuracyofis, maT mimarT gamoyenebuli Zaladobis magaliTebi. bolos<br />

daaskvnis: yvelaferi es mozards uyalibebs sxvaTa mimarT<br />

upativcemlobas, uxeSobas, Zaladobas da sxva uamur Tvisebebs.<br />

gansakuTrebiT gmobs loki mozardis keklucobisadmi swrafvas,<br />

Cacmulobisadmi gadametebul interess. igi ganmartavs: Cacmuloba<br />

gansazRvravs adamianis garegnul iers da ara adamianis Sinagan<br />

bunebaso. igi mTeli simkacriT akritikebs mSoblebs, aRmzrdelebs,<br />

romelnic droulad ar zrunaven bavSvebSi mankieri unar-Cvevebis<br />

63


aRmofxvraze, ar aqvT unari, dainaxon maTSi iseTi zadi, rogoricaa<br />

mliqvneloba. crupenteloba, mabezRaroba.<br />

Sromis momdevno monakveTSi saubaria momTxovnelobaze. survilebis<br />

SesrulebaSi gonebis monawileoba aucileblia. am unaris gamomuSavebis<br />

pirvel safexurad avtori miiCnevs bavSvobis sawyis periods da saWirod<br />

Tvlis, rom mSoblebma da aRmzrdelebma izrunon, aRsazrdelebSi<br />

Camoayalibon unari, marTon sakuTari Tavi da uari Tqvan mavne<br />

survilebze. norCTan ise unda vimuSaoT, rom mozrdilobis asakSi<br />

myarad icodes: yvela survilisa da wadilis Sesruleba uaryofiT<br />

Sedegs iZleva. es procesi unda mimdinareobdes mSvid atmosferoSi,<br />

norCis gauRizianeblad, aRsazrdelisa da ufrosebis urTierTgagebis<br />

viTarebaSi. es ki mas gamoumuSavebs zomierebis grZnobasa da<br />

mokrZalebas.<br />

moazrovnis zogi Tanamedrove, mag.: g. moline, 1693 w. agvistoSi ase<br />

mimarTavda jon loks (igi misi Sromis recenzenti iyo): Tqveni<br />

mosazrebebi da msjelobebi erTob Znel da mkacr pirobebSi ayenebs<br />

mozardebso. recenzenti fiqrobda: mSobelTa da SvilTa urTierTobaSi<br />

ase mkacri wesebis dacva gamoiwvevs gaugebrobas, maT Soris gaaCens<br />

sicives, Tavisuflebis SezRudvis atmosferos, maT Soris arsebul<br />

harmoniul urTierTdamokidebulebas daarRvevs, maTi gulubryvilo<br />

survilebis SeusruleblobiT iTrguneba mozardis miswrafebani da<br />

fantaziao.<br />

jon loki Tvlis: bavSvis survilebis Sesrulebaze uaris Tqmas<br />

gasamarTlebeli mizezi da myari safuZveli unda hqondes. uari ar unda<br />

iwvevdes norCis gaRizianebas, gaborotebas; motivirebuli uaris<br />

SemTxvevaSi ymawvili acnobierebs da ijerebs ufrosTa miTiTebebs.<br />

Tanamedroveebi aRniSnaven: jon lokis es Sexedulebebi<br />

SemuSavebulia misi ojaxis tradiciebis safuZvelze. garda amisa,<br />

moazrovne moiTxovs, bavSvebs adreuli asakidan aswavlon mokrZaleba,<br />

Tavazi, pativiscema. saamisod sakmaod mkacri zomebis miRebaa saWiro.<br />

64


samagierod, mozardobis asakSi sasurvelia, mSoblebma SvilebTan<br />

megobruli urTierToba daamyaron.<br />

`SiSi da morCileba umcros asakSi, xolo siyvaruli da megobroba<br />

mozrdilobisas Seqmnis Svilebsa da Tqvens Soris harmoniuli<br />

urTierTobis atmosferos".<br />

dasjis Sesaxeb<br />

metismetad mkacr dasjas metismetad cota sikeTe moaqvs aRzrdis<br />

procesis srulyofilad warmarTvaSi. `bavSvebi, romlebic xSirad<br />

isjebian, ar izrdebian karg adamianebad", _ acxadebs moazrovne. misi<br />

azriT, yovelive es iwvevs siZulvils da axSobs siyvarulis grZnobas.<br />

umcros asakSi igi moiTxovs simkacres, xolo aRzrdis garkveul etapze,<br />

mozrdilobisas, mkacri urTierTobis TandaTan Serbilebas.<br />

garda amisa, didi pedagogi mSoblebsa da aRsazrdelebs miuTiTebs:<br />

1. Tu mozardis suli daTrgunulia mkacri mopyrobiT, is kargavs<br />

sakuTari Tavis rwmenas. aseT bavSvebs ara aqvT Tavisufali<br />

moqmedebis unari da, Sesabamisad, uWirT mizandasaxuli<br />

gadawyvetilebebis miReba. isini Sinaganad SezRuduli arian.<br />

`aRmzrdelebi, romlebic uqmnian bavSvebs Tavisufali moqmedebis<br />

SesaZleblobas, maTi midrekilebisa da survilebis mizanmimarTuli,<br />

swori ganviTarebis mizniT, SeiZleba iTqvas, swvdebian WeSmariti<br />

aRzrdis saidumlos da floben aRzrdis xelovnebas".<br />

2. amave dros, aucilebelia, - aRniSnavs jon loki, - bavSvebSi<br />

sakuTari Tavis flobis unaris gamomuSaveba umcrosi asakidan.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi ymawvils, romelic winaaRmdegobas ver<br />

gauwevs wuTieri siamovnebis cdunebas, WeSmariti keTilqmedebis<br />

sayrdeni gamoecleba da uvargis adamianad Camoyalibdeba.<br />

pedagogikaSi saukuneebis manZilze mimdinareobs dava da kamaTi<br />

iseTi meTodis mimarT, rogoric aris dasja. dResac es problema xSiri<br />

da principuli kamaTis sagania. zogi am sakiTxs saerTod uvlis gverds<br />

65


da amis Sedegia, is rom mTel rig pedagogikis saxelmZRvaneloebSi<br />

dasjis meTodi saerTod ar moixsenieba, rac umarTebuloa, radgan es<br />

meTodi faqtobrivad arsebobs. dasja aris moswavlis pirovnebaze iseTi<br />

zemoqmedeba, romelic gamoxatavs misi sazogadoebrivi qcevis normebis<br />

sawinaaRmdego moqmedebisa da qcevis dagmobas da aiZulebs mas<br />

ganuxrelad daicvas isini. dasjam moswavle unda daarwmunos Tavis<br />

SecdomaSi. Seagnebinos araswori qcevis mosalodneli Sedegi.<br />

TanatolTa misdami damokidebulebis Secvlis gancda da sxva. Tavad<br />

termini `dasja~, romelic damnaSaves da mis dasjas gulisxmobs,<br />

namdvilad arapedagogiurad JRers. pirovnebisadmi humanur<br />

damokidebulebas eWvis qveS ayenebs. amitom, vfiqrobT, ufro marTebuli<br />

iqneboda aseTi terminebis gamoyeneba, rogoricaa `gakicxva~, `daZraxva~,<br />

`dagmoba~, radgan isini umeteswilad ara erTpirovnuli, aramed<br />

koleqtiuri azris gamoxatvas gulisxmoben da moswavleze met<br />

zegavlenasac axdenen. mas meti pasuxismgeblobis grZnobasac aRuZraven.<br />

magram es rodi niSnavs imas, rom maswavlebels, skolis sxva muSaks,<br />

gansakuTrebiT mSobels ufleba ar hqondes piradad gakicxos, daZraxos<br />

an dagmos bavSvis miuRebeli qmedeba. gakicxvis, daZraxvis an dagmobisas<br />

SesaZlebelia iseTi formebis gamoyeneba, rogoric aris SeniSvna,<br />

pedagogiur sabWoze dabareba, sayveduris gamocxadeba, sxva klasSi an<br />

skolaSi gadayvana, misdami damokidebulebis gamorCeulad Secvla da<br />

sxva. kategoriulad unda gamoiricxos fizikuri dasja, Svilis saWmlis<br />

gareSe datoveba. rac bavSvs fizikur tkivils miayenebs. saerTod<br />

moswavle maqsimalurad unda davicvaT moraluri tkivilisganac, dasjis<br />

Semdeg unda Seiqmnas (moswavlis da koleqtivis mier) sinanulisa da imis<br />

ganwyoba, rom momxdari ar ganmeordeba. es ki mxolod SesaZlebelia<br />

samarTlianobis dacviT.<br />

daskvnaSi aRniSnulia: bavSvi gadametebuli simkacrisa da maTraxis<br />

SiSiT eCveva monur morCilebas da sul mciredi Tavisuflebis<br />

atmosferos Seqmnisas protestis niSnad iwyebs negatiur qmedebebs.<br />

66


dasaCuqreba<br />

Sromis am nawilSi saubaria mizanSeuwoneli waxalisebis Sesaxeb,<br />

kerZod, es exeba lamazi tansacmliT, fuliT an sxva raimeTi norCis<br />

dasaCuqrebas. samagierod, saWirod aris miCneuli damsaxurebuli<br />

dasaCuqreba. bavSvma kargad unda icodes, ratom aris dasaCuqrebuli an<br />

ratom daisaja. SromaSi es ori meTodi ganxilulia waxalisebisa da<br />

stimulis or mxared, romlebic erTmaneTs gansazRvraven da<br />

ganapirobeben. isini aucileblad unda Seesabamebodnen mdgomareobas,<br />

situacias da WeSmariti, swori gadawyvetilebebis gacnobierebas.<br />

aRzrdis procesSi xSirad unda avxsnaT, Tu SeiZleba es da ar<br />

SeiZleba is, ratom vajildoebT erTs da vsjiT meores. loki aRniSnavs:<br />

bavSvebi ufro adre grZnoben, vidre Cven gvgonia, rodis arian<br />

dasasjelni Tu wasaxalisebelni; maT Zalian ainteresebT ufrosebis,<br />

aRsazrdelebis Sexeduleba, Tu ras warmoadgens Tavad! am dros metad<br />

mniSvnelovania swori reaqcia, zomieri waxaliseba. maTTvis isic<br />

mniSvnelovania, gadawyvetilebis gamotanisas erTi azri aqvT Tu ara<br />

mSoblebsa da ojaxis danarCen wevrebs.<br />

aRmzrdelebi imarjveben, Tu bavSvi ufrTxildeba Tavis reputacias,<br />

avtoritets da qmnis sakuTar meobas. es ki imis mZlavri safuZvelia, rom<br />

pativiscemiT ganewyon sakuTari pirovnebisadmi.<br />

jon loki mniSvnelovan saqmed Tvlis bavSvSi sircxvilis grZnobis<br />

gamomuSavebas, radgan igi xels uSlis uaryofiTi qcevebis aRmocenebasa<br />

da ganmtkicebas. aRmzrdelma saTanado Sefaseba unda misces<br />

mniSvnelovan Tu umniSvnelo danaSauls, misi uaryofiTi qceva<br />

gauanalizos aRsazrdels. yovelive amas bavSvi gulwrfel monaniebamde<br />

mihyavs. loki axdens monaniebisas bavSvis Sinagani gancdebis<br />

diferenciacias.<br />

SromaSi agreTve saubaria mozardTa CamoyalibebaSi TamaSis did<br />

mniSvnelobaze. moazrovne aRmzrdelebs miuTiTebs, rom yvelaferi,<br />

67


asac isini akeTeben, saWiroa mimdinareobdes TamaSisa da garTobis<br />

saxiT. `TamaSTan Sezavebuli Sroma aRzrdis aucilebeli pirobaa".<br />

TamaSis elementebis momarjvebiT SesaZlebelia swavlisadmi<br />

interesis gaZliereba. yovelgvari Sroma, swavla, roca is TamaSiTa da<br />

siamovnebiT sruldeba, bavSvisTvis saintereso da azriani xdeba.<br />

amitomac aris saWiro TamaSis gonivruli gamoyeneba mozardis aRzrdisa<br />

da ganviTarebis saruduno saqmeSi.<br />

wesebis Sesaxeb<br />

wesebis ganuxrelad aRsruleba, jon lokis mixedviT, Cvevebis<br />

gamomuSavebis saukeTeso saSualebaa. wesebis gamudmebiT dacvisas,<br />

varjiSisa da gameorebis procesSi xdeba saukeTeso Cvevebis Camoyalibeba.<br />

es gulisxmobs ara meqanikur process, aramed gonebriv gansjas, unar-<br />

Cvevebis gamosamuSavebeli moqmedebis sistematur Sesrulebas. am dros<br />

didi mniSvneloba aqvs dadebiTi qcevebis waxalisebas. ar aris<br />

aucilebeli ramdenime wesis erTdroulad Sesruleba. wesebis aTviseba<br />

saWiroa xdebodes wynar da mSvid viTarebaSi.<br />

C v e v e b i<br />

rogorc ukve aRniSnuli iyo, ar aris sakmarisi wesebis mxolod<br />

Teoriuli codna, _ aRniSnavs jon loki. aucilebelia Teoriuli<br />

codnis praqtikulad ganxorcieleba, cxovrebiseul situaciebSi misi<br />

gamoyeneba. dauSvebelia erTdroulad ramdenime Cvevis gamomuSaveba. es<br />

unda xdebodes aRmzrdelTa zedamxedvelobiT da Tanac nabij-nabij,<br />

gadautvirTavad, gameorebis safuZvelze. vinc bavSvebTan muSaobs, unda<br />

icodes norCTa gonebrivi SesaZlebloba, niWi, buneba, grZnobdes, ra<br />

ufro misawvdomi da SesaZlebelia maTTvis.<br />

`TiToeuli mozardis bunebrivi niWierebidan unda gamovwuroT<br />

SesaZleblobebis maqsimumi".<br />

68


moazrovne aRmzrdels adarebs mebaRes, romelmac ver SeZlo mTeli<br />

baRis movla anda, ukeTes SemTxvevaSi, SeZlo erTi romelime mcenaris<br />

saTanadod movla-patronoba.<br />

mimarTvebi _ manerebi _ cekvebi<br />

jon loki keTilSobiluri manerebis gamosamuSaveblad ufro<br />

mniSvnelovnad Tvlis ara wesebs, aramed praqtikul magaliTs. am<br />

TvalsazrisiT igi did rols aniWebs cekvas, misi swavlebis process.<br />

`keTilganwyobisa da keTili survilebis matarebeli adamianis manerebi,<br />

mimarTvisas maTgan gamoxatuli pativiscema da mokrZaleba kargi<br />

manerebis SeTvisebisa da momarjvebis safuZvelia", _ aRniSnavs loki.<br />

umcrosi asakis norCebSi, misi azriT, yovelive es SedarebiT<br />

mouwesrigebelia, magram aRzrdis safuZvelze TandaTan ixveweba da<br />

srulyofili xdeba. aRniSnulze zrunva ki sasurvelia, pataraobidanve<br />

daiwyos. mozardi unda flobdes Tavis daWeris unars, rac gamoixateba<br />

saTanado mimarTvebiTa da daxvewili manerebiT. am sakiTxSi loki<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs ojaxsa da garemos, sadac<br />

aRsazrdeli izrdeba.<br />

socialuri jgufi<br />

/`kampania~/<br />

bavSvis ZiriTadi socialuri jgufi unda iyos ojaxi, sadac xdeba<br />

misi formireba. mTavaria mSoblebi da ara gadiebi. amisaTvis mas ojaxSi<br />

unda Seeqmnas keTilganwyobiTi garemo da moTxovnilebaTa<br />

dasakmayofileblad saWiro asakis Sesaferisad sasurveli atmosfero.<br />

69


ojaxuri aRzrdis upiratesoba<br />

jon loki mSoblebis sayuradRebod aRniSnavs: aRsazrdelebma unda<br />

icodnen sazogadoebaSi gamefebuli negatiuri Tvisebebisa Tu<br />

movlenebis Sesaxeb. es codna maT imaSi gamoadgebaT, rom<br />

gamoucdelobis gamo advilad ar moeqcnen zneobrivad miuRebeli<br />

Tvisebebis mqone pirovnebis zegavlenaSi.<br />

lokis TanamedroveTa, kerZod, t. smitisa da i. teiloris komentari<br />

mis Sexedulebebsa da ideebze aseTia: smiti ambobs, rom ymawvilebi,<br />

gansakuTrebiT vaJebi, sazogadoebriv skolebSi akvirdebian adamianis<br />

xasiaTs, rac mizanSewoniliao.<br />

isaak teilori ki Tavis Sexedulebas Semdegnairad gvawvdis:<br />

ojaxuri aRzrda umTavresia, upirveles yovlisa, imitom, rom swavlis<br />

procesi SesaZlebelia warmovidginoT, rogorc moswavlisa da<br />

maswavleblis urTierTdamokidebulebebis mWidro kavSiri, meore is, rom<br />

swavlebis meTodebi da misi Sinaarsi iTvaliswinebs moswavleTa<br />

individualur niWierebas da miswrafebebs, rac, rasakvirvelia, metad<br />

mniSvnelovania; mesame is, rom amgvar swavla-aRzrdaSi gamoricxulia<br />

despotizmi. igi emorCileba kontrols da saRi azris damkvidrebis<br />

maqsimalur SesaZleblobas qmnis. meoTxec, sajaro swavleba aCqarebs,<br />

xolo ojaxuri aRzrda ki SedarebiT anelebs mozardis ganviTarebas.<br />

vfiqrobT, i. teiloris es bolo debuleba imis naTeli<br />

dadasturebaa, rom misi avtori sakmaod kritikulad udgeba saojaxo Tu<br />

sazogadoebriv skolebSi mozardTa swavlebisa da aRzrdis problemebs.<br />

ufro metic, igi asabuTebs, rom vaJebisTvis aucilebelia, Seafason<br />

TavianTi done sxvebTan SedarebiT. saojaxo aRzrdis pirobebSi<br />

mozardis sulieri siwmindis SenarCunebis, religiurobis, gulwrfeli<br />

da maRali Rirsebis matarebeli adamianebis Camoyalibebis meti<br />

SesaZleblobaa.<br />

xSir SemTxvevaSi sruliad sawinaaRmdego azrisaa jon loki.<br />

misTvis Zneli warmosadegia, Tu ra sasargeblo Tvisebebi unda SeiZinos<br />

70


axalgazrdam skolis amxanagTa im wreSi, romelTa mSoblebi xSirad<br />

miuRebeli msoflmxedvelobisani arian. swavlebisa da aRmzrdelobiTi<br />

procesis mizanmimarTuli warmarTvisaTvis, _ aRniSnavs igi, _ sakmarisia<br />

2-3 aRsazrdeli. im SemTxvevaSi, roca bavSvebis raodenoba metia, _<br />

aRniSnavs igi, _ SesaZlebelia moswavlem aiTvisos imis minimumi, rac<br />

mocemulia saswavlo wignebSi, xolo msgavs pirobebSi, mozardTa<br />

sulier aRzrdas, Rirseuli manerebis mqone pirovnebis formirebas, igi<br />

sruliad SeuZleblad Tvlis.<br />

kacobriobis civilizaciis istoriaSi ojaxis, rogorc<br />

sazogadoebrivi ujredis gaCeniT faqtobrivad axali era iwyeba. es<br />

movlena gansakuTrebuli iyo adamianis aRzrdisa da ganaTlebis<br />

TvalsazrisiTac, rogorc sawyisi axali aRmzrdelobiTi urTierTobebisa.<br />

aqedan iRebs dasabams metad mniSvnelovani mimarTuleba pedagogikaSi _<br />

saojaxo aRzrda. ojaxi drois garkveul manZilze damoukideblad<br />

eweoda bavSvebis aRzrdas. saskolo ganaTlebis aRmocenebiT moxda<br />

ojaxisa da skolis urTierTdakavSireba da moyolebuli im droidan,<br />

vidre dRemde, Tavad problema `ojaxi _ skola~ gamudmebuli Ziebis,<br />

kamaTis da mecnieruli kvlevis sagania.<br />

saojaxo aRzrda saukuneebis manZilze faqtobrivad aRzrdis<br />

umTavresi forma iyo, maSinac ki, rodesac ganaTlebis kerebis<br />

aRmoceneba daiwyo, saojaxo aRzrdas ar daukargavs Tavisi mniSvneloba,<br />

radgan skolebi mxolod SeZlebulTa SvilebisaTvis iyo xelmisawvdomi.<br />

swored saojaxo aRzrdis safuZvelze viTardeboda pirveli pedagogiuri<br />

Teoriebi, Cndeboda problemebi, romelTa gadawyveta sazogadoebrivi<br />

wyobis TaviseburebaTa da filosofosTa an praqtikis pedagogTa<br />

Sexedulebebis gaTvaliswinebiT xdeboda.<br />

pedagogikis istoria mdidaria gamoCenil filosofosTa, pedagogTa,<br />

praqtikosTa naazreviT saojaxo aRzrdis da sxvaTa pedagogiuri<br />

ideebiT. isini mSobelTa rolsa da mniSvnelobas gansakuTrebulad<br />

usvamdnen xazs mozardi Taobis harmoniuli ganviTarebis, rogorc<br />

pirovnebis formirebis saqmeSi.<br />

71


STamomavlobaze zrunva qarTveli xalxis uxsovari istoriuli<br />

warsulidan momdinareobs. Svilebis aRzrda dedebis tradiciuli<br />

movaleoba iyo. qarTulma zRaprebma, Tqmulebebma da legendebma<br />

Svilebisadmi mSobliuri Tavdadebis mravali magaliTi Semogvinaxa.<br />

aseve, mravlad aris maTSi warmodgenili Tavad Svilebis mSoblebisadmi<br />

siyvaruli, pativiscemis movaleobis gamovlenis faqtebi, bavSvis pirvel<br />

aRmzrdelad ilia WavWavaZes swored mSoblebi miaCnda, xolo<br />

aRmzrdelobiTi zegavlenis mTavar faqtorad ojaxi. `saWiroa vicodeT,<br />

_ werda ilia, _ rom Svilis gazrda, Svilis kacad gamoyvana uwmindesi<br />

da udidesi valia mSoblebisa... gazrda Svilis iseTi movaleobaa, rom<br />

sxva yvelaferi amas unda SevwiroT, amas unda SevalioT, sxvagan da<br />

sxvaSi unda davikloT da yovelive nawvav-nadagi, yovelive amagi da<br />

ufro meti dro amas unda movaxmaroT~. (i. WavWavaZe, Txz., t. VI., gv. 262).<br />

tanT moikeli, fexT moikeli _ mSier-mwyurvali iare da nu Casdgebi _ ki<br />

jer Svilisa da mere qveynis codvaSi, ai ra unda eweros gulis<br />

ficarzed im wminda saqmes, romelsac mama-Svilobas eZaxian.<br />

Tanamedroveobam, aRmzrdelobiTi procesis mTlianobam da<br />

sistematurobam pedagogikis winaSe axali amocanebi daayena. misgan<br />

saojaxo aRzrdisadmi radikaluri Semobruneba da mecnierebaTa Soris<br />

iseTi kavSirebis damyareba moiTxova, romelTa gareSe SeuZlebelia<br />

esoden rTuli problemis daZleva. ojaxi sazogadoebis is<br />

fundamenturi socialuri ujredia, romlis moralur da fizikur<br />

sijansaRezea damokidebuli aRzrdis efeqturoba. sazogadoebrivi<br />

cxovrebis wesi. misi zneobroivi simaRlis done. yovel ojaxs gaaCnia<br />

Tavisi wesi da mravalnairi funqcia, romelTa Soris umTavresia<br />

Svilebis aRzrda. ojaxi sazogadoebis ganuyofeli nawilia da amave<br />

dros adamianTa socialur-pedagogiuri jgufia, romelic mowodebulia<br />

ojaxis TiToeul wevrs Seuqmnas siTbos, simyudrovis da siyvarulis<br />

garemocva, xeli Seuwyos maT yvela pirovnuli Tvisebis formirebaSi.<br />

Tanamedrove etapze faqtobrivad ojaxTa umravlesoba krizisul<br />

socialur da ekonomikur mdgomareobaSia. rac TavisTavad arTulebs<br />

72


saojaxo aRzrdis problemas. mravali faqti da mTlianad Seqmnili<br />

viTareba gvaZlevs uflebas, davaskvnaT, rom es iwvevs ojaxis rolis<br />

daqveiTebas. ojaxTa umravlesobis cxovrebis donis mkveTrma dacemam da<br />

`mdidari~ ojaxebis materialuri donis arnaxulma amaRlebam, pirvel<br />

rigSi, moswavleTa Soris garTulebul urTierTobebSi iCina Tavi.<br />

gaizarda kriminalur danaSaulobaTa ricxvi, uzedamxedvelod da<br />

mSoblebis yuradRebis gareSe darCenili bavSvebis raodenobam, imata<br />

moswavleebSi narkomaniis da toqsikomaniis faqtebma, midrekilebam<br />

alkoholisadmi. amgvari da sxva saxis negatiuri movlenebis Sedegad<br />

daeca mSoblebisa da maswavlebelTa avtoriteti. situaciis obieqturi<br />

asaxvac ki mravlismomcvelia, mravlismTqmelia, magram saWiroa misi ara<br />

mxolod konstantacia, aramed im gzebisa da saSualebebis Zieba,<br />

romlebic nawilobriv mainc gamoasworebs Seqmnil mdgomareobas. am<br />

saqmeSi Tavisi roli da adgili aqvs gankuTvnili pedagogikas. radgan<br />

aRzrdam, misdami damokidebulebam unda moaxdinos saWiro gardatexa.<br />

gansakuTrebuli yuradRebiT ekideba loki mozardTa zneobrivi<br />

aRzrdisadmi faqiz midgomas. am mxriv igi mTavar rols ojaxs akisrebs.<br />

magaliTi (magaliTis Zala)<br />

,,visac surs, rom Svili pativiscemiT moeqces mas da mis miTiTebebs,<br />

saWiroa TviTonac didi pativiscemiT epyrobodes Tavis naSiers".<br />

mSoblebis qceva SvilebisaTvis samagaliToa, _ aRniSnavs loki.<br />

xSirad Svilebs TavianTi qcevis gasamarTleblad mSobelTa magaliTebi<br />

mohyavT. amitom mSoblebma sistematiurad unda akontrolon sakuTari<br />

qcevebi.<br />

Svilebis TvalSi iaffasiani avtoriteti swrafad ingreva, isini ar<br />

apatieben ufrosebs aragulwrfelobas da TvalTmaqcobas.<br />

73


dasja da dajildoeba<br />

Tavisi Sromis ^IV ganyofilebaSi 52-dan 66 peragrafis CaTvliT jon<br />

loki saubrobs dajildoebis Sesaxeb. swavleba im SemTxvevaSi iTvleba<br />

gamarTlebulad, Tu moswavles aRvuZravT swavlis survilsa da<br />

miswrafebas, _ aRniSnavs loki. moswavlisa da maswavleblis<br />

TanamSromlobas igi miiCnevs nayofieri swavlebis da Segnebuli<br />

disciplinis pirobad. gansakuTrebul yuradRebas aqcevs igi<br />

urTierTgagebas, rogorc swavlebis procesis Semadgenel nawils, da<br />

miuTiTebs, rom saWiroa gadasvla konkretulidan abstraqtulze, svla<br />

martividan rTulisken.<br />

lokis mixedviT Tu vimsjelebT, is Tvlis, rom maswavlebeli<br />

wamdauwum ar unda mimarTavdes am meTodebs (dasjas da dajildoebas).<br />

Tu pedagogi sworad SearCevs swavlebis meTodebs, gzebsa da xerxebs,<br />

swavliT gamowveuli siamovneba muyaiTobis, gulmodginebisa da<br />

sibejiTis sakmarisi stimulatoria.<br />

jon loki aanalizebs swavlis procesis im moments, roca maswavlebeli<br />

dasjis meTods mimarTavs. swavlis procesis arasrulyofilebisa da<br />

sxva mniSvnelovani faqtorebis gauTvaliswineblobis gamo xSirad<br />

isjebian moswavleebi, da amis gamomwvev mizezad loki sxvadasxva<br />

mniSvnelovan moments Tvlis: _ swavlis survilisa da miswrafebis<br />

dabal dones, ris gamosworebasac maswavlebeli Tavisi mizandasaxuli<br />

meTodebiT unda cdilobdes. aRniSnuli negatiuri movlenis aRsakveTad<br />

saWiroa: regularuli, Tanamimdevruli aRmzrdelobiTi zemoqmedebis<br />

safuZvelze swavlisadmi interesisa da siamovnebis gancdis gamomuSaveba.<br />

– mozardebSi gonebrivi gansjis ,,madis" gaRvivebaze zrunva, ris<br />

safuZvladac loki cnobismoyvareobas Tvlis. aseve did mniSvnelobas<br />

aniWebs swavlebis procesSi TamaSis CarTvasa da siamovnebis grZnobis<br />

gamomuSavebas.<br />

naSromis 74-e paragrafSi saubaria swavlebis procesis pedagogiurfilosofiur<br />

safuZvlebze. es paragrafi mTeli siRrmiT iTvaliswinebs<br />

74


aRzrdis ufaqizes niuansebs, saubaria imaze, Tu swavlebaSi aRmzrdelobiTi<br />

mxareebis gasaZliereblad ra xerxebsa da meTodebs unda mouxmos<br />

pedagogma. aq mkveTrad ikveTeba Sexeduleba swavlebisa da aRzrdis<br />

organuli erTianobis Sesaxeb.<br />

Sromis es nawili eZRvneba, rogorc miTiTebulia, dasjisa da<br />

dajildoebis (albaT, waxalisebis) mniSvnelobas saswavlo-aRmzrdelobiT<br />

procesSi. avtori win wamowevs problemas, kerZod, imas, Tu rogor<br />

aviciloT, rom moswavle naklebad daisajos. igi saubrobs regularuli<br />

mecadineobis Cvevis Camoyalibebaze, rac mxiaruli ganwyobis Seqmnis<br />

winapirobaa.<br />

iZuleba<br />

jon loki xSirad aRniSnavs: bavSvebi swavlas iwyeben iZulebiTa da<br />

SiSiTo. maT euflebaT uamuri gancda ara mxolod swavlis, aramed<br />

gaavebuli pedagogis sityvebisadmi, siZulvili saswavlo disciplinisadmi.<br />

am SemTxvevaSi swavla damokidebulia bavSvis nebisyofis simtkiceze.<br />

aqve unda iTqvas, rom im asakSi, rodesac es procesi mimdinareobs,<br />

bavSvs jer kidev ara aqvs gamomuSavebuli nebisyofa, siZneleebis<br />

daZlevis unari. loki Tavis pedagogikur ideebsa da SexedulebebSi,<br />

gansakuTrebiT roca swavlis procesze msjelobs, Tavisuflebas<br />

qadagebs. Tavisufleba gulisxmobs iZulebiTi formebis gamoricxvas,<br />

ugulebelyofas, roca pedagogi aRsazrdelSi nebayoflobiT aRZravs<br />

swavlis survils. amas loki uwodebs ,,bavSvis madis" gamoRviZebas.<br />

damunaTeba<br />

bavSvis dawiokebas uwodebs loki sayveduris gamoyenebas saswavloaRmzrdelobiT<br />

procesSi. aRzrdis am meTods igi safrTxobelas<br />

adarebs, romelic Tavdapirvelad SiSs hgvris bavSvs,magram Semdeg nelnela,<br />

TandaTan eCveva kidec. amitom igi mSoblebs urCevs: damunaTeba<br />

75


iyos damrigebluri, rac sindisis qenjnas gamoiwvevs. dasjam Tu<br />

mozardSi sinanuli ar aRZra, is uSedegoa. ,,ara tkivili, aramed<br />

sircxvilia aRzrdis TavidaTavi“, _ aRniSnavs loki.<br />

jiutoba<br />

,.aris danaSauli, ris gamoc bavSvi unda gailaxos – es aris<br />

sijiute da monaniebis aSkarad uaryofa", _ aRniSnavs jon loki.<br />

Sromis am nawilSic saintereso Sexedulebebia Tavmoyrili. j. loki<br />

am SemTxvevaSic sircxvilis grZnobis upiratesobas adasturebs,<br />

,.sircxvilia cudi saqcieli" – is moraluri sawyisi, e.i. sindisis qenjna,<br />

aris zemoqmedebis Zlieri iaraRi, _ aRniSnavs igi, magram amas SiSic Tan<br />

axlavs, radgan, roca lanZRaven, amcireben, agineben, es hgavs fizikur<br />

tkivils, rasac bavSvis sulis samudamod damaxinjeba SeiZleba mohyves.<br />

lanZRva, damcireba xSirad teroris formas Rebulobs da igi amRvrevs<br />

moralur fons.<br />

ai, ra rTuli amocanebis winaSe ayenebs Sromis avtori<br />

aRmzrdelebsa da pedagogebs. romeli forma, meTodi ufro marjvea ama<br />

Tu im situaciaSi?! es TviT aRmzrdelisa da pedagogis Rrma dakvirvebis<br />

Sedegad unda gairkveso, _ aRniSnavs praqtikosi pedagogi.<br />

bolos da bolos mecnieri midis im daskvnamde, rom bavSvis<br />

daufiqreblad dasja ki ar amcirebs, aramed aZlierebs mis sijiutes.<br />

maSasadame, igi ar aris saRi da universaluri saSualeba, romelic yvela<br />

SemTxvevaSi amarTlebs. kidev ufro savalaloa SemTxveva, roca bavSvi<br />

isjeba ara umsgavso saqcielis Cadenis, aramed aRmzrdelis gaanCxlebisa<br />

Tu gabrazebis gamo. am viTarebaSi dasja gaborotebis xelSemwyobi pirobaa.<br />

loki didi sifrTxiliT ekideba sadamsjelo saSualebebis<br />

gamoyenebas. avtori mkacrad moiTxovs saamisod bavSvis bunebis, xasiaTis<br />

winaswar Seswavlas. ,,sadac vlindeba bavSvis sijiute, iqvea aSkara<br />

gamowvevac. amitom ar SeiZleba yuradRebis moduneba erTi wuTiTac ki."<br />

76


msjeloba-bWoba<br />

bavSvebTan msjeloba, sja-baasi, jon lokis SexedulebiT, maTTan<br />

daaxloebis swori da gamarTlebuli saSualeba da xerxia. ,,bavSvebs<br />

yvelaze adre uCndebaT survili, rom ufrosebi maT mimarTavdnen,<br />

rogorc gonier arsebebs", _ SeniSnavs loki da ymawvilebSi am Tvisebis<br />

Seqebasa da waqezebas moiTxovs. sasurvelia, aRsazrdelis gonebisTvis<br />

misawvdomi, gulwrfeli, konkretuli saubrebis gamarTva. es sja-baasi<br />

ama Tu im sakiTxze dakavSirebuli unda iyos bavSvis cxovrebiseul<br />

situaciebTan. isini uaryofiTad arian ganwyobili grZeli deduqciuri<br />

mosazrebebisadmi da yuradRebiT ismenen mokle, konkretul rCevebs.<br />

magaliTis Zala<br />

jon loki miuTiTebs magaliTze, rogorc zemoqmedebis ganuzomel<br />

Zalaze. es, upirveles yovlisa, mSoblebis, garSemo myofi pirovnebebis<br />

sanaqebo qcevebi da moqmedebania, romlebic ymawvilebSi iwveven Rrma<br />

STabeWdilebebs. ,.es meTodi SesaZlebelia gamoyenebul iqnes ara<br />

mxolod bavSvobis, aramed ufro mogviano xanaSic. igi efeqtiania manam,<br />

vidre aRsazrdelebi damoukideblebi gaxdebian".<br />

wkepla<br />

wkeplis xSiri gamoyeneba cudi aRzrdis Sedegia, - aRniSnavs loki.<br />

Tu wkeplaze midgeba saqme da is aucilebeli gaxdeba, maSin damsjeli<br />

unda iyos sxva da ara mSobeli, oRond igi unda asrulebdes mSoblis<br />

davalebas. am SemTxvevaSi deda-mama inarCunebs Tavis avtoritets. dasjis<br />

procesi dauviwyaria. amgvari dasjis meoxebiT mozardi ufro<br />

mizandasaxuli xdeba, cdilobs, msgavsi Secdoma aRar dauSvas.<br />

Tumca mankieri Tvisebaa tyuili, am SemTxvevaSi mainc ar SeiZleba<br />

fizikuri dasjis meTodis gamoyeneba. am dros sasurvelia gamoviyenoT<br />

77


sxvadasxva saSualeba: gakicxva, Sercxvena, brZaneba, axsna-ganmarteba,<br />

sayveduri, damunaTeba. mTavaria, mankierebaTa drouli SemCneva da<br />

swrafi reagireba, raTa igi droze aRmovfxvraT da ar mivceT saSualeba<br />

ganmeorebis. fizikuri dasjis meTodis gamoyeneba ar unda iwvevdes<br />

aRmzrdelisadmi mtruli damokidebulebis gamomuSavebas, radgan am<br />

viTarebaSi mizani miuRweveli darCeba.<br />

aRmzrdelisTvis saWiro Tvisebebi<br />

_ ojaxSi, upirvelesyovlisa, unda sufevdes aRmzrdelis avtoriteti.<br />

eg avtoriteti iqmneba ndobis, pativiscemis atmosferoSi. amave dros,<br />

aRzrdis mTeli procesi, SeTanxmebuli mSoblebTan, ar unda iyos<br />

afiSirebuli. aseve aucilebelia mSoblebis avtoritetis amaRleba da<br />

pativiscema. avtoriteti iqmneba piradi magaliTiT. amdenad, pedagogi<br />

TviTon unda iyos Rirseuli da sanimuSo: gonieri, Wkviani, dakvirvebuli,<br />

icnobdes Rirseul, maRal sazogadoebas, hqondes mravalmxrivi unar-<br />

Cvevebi, moxdenili qceva. yovelive amas loki xazgasmiT aRniSnavs. misi<br />

azriT, es aris aucilebeli cxovrebiseuli Tvisebebi da aRzrdis<br />

warmatebis erT-erTi pirobac.<br />

aRmzrdeli unda iyos keTilSobili, icnobdes samyaros,<br />

sazogadoebisTvis damaxasiaTebel zne-Cveulebebs, saocrebebs, mankierebebs<br />

da im saukunisa da qveynis av-kargs, romelSic cxovrobs; es gauadvilebs<br />

mas, aswavlos aRsazrdels avisa da kargis garCeva, Seacnobinos kargi<br />

da cudi adamianebi, maTi Sinagani samyaro. am viTarebaSi mwvrTneli<br />

Segirds gauadvilebs gulubryvilobidan saTanado naxtomi gaakeTos<br />

adamianis Tavdajerebul Secnobamde. aRmzrdelma Segirds unda<br />

gauanalizos adamianTa TviT wvrilmani moqmedebebi da saqcieli,<br />

Seacnobinos adamianis vinaoba misi ama Tu im wvrilmani qcevisa da<br />

moqmedebis mixedviT, aswavlos detalidan mTelis amocnoba, Seiyvanos<br />

cxovrebis labirinTSi, aCvenos yalbi da Rirseuli moqmedebis Sedegebi.<br />

78


,,auxsna axalgazrdebs saukunis mankierebani, niSnavs, Seaswavlo maT<br />

isini. es maT gauadvilebs, aicilon cxovrebiseuli siyalbeni, siZneleebi<br />

da ubedureba."<br />

yofierebis av-kargis Seswavla Znelicaa da metad saWiroc.<br />

,,adamianisTvis cxovrebiseuli gamocdileba xSirad ufro<br />

mniSvnelovania, vidre klasikuri enebis codna," – aRniSnavs jon loki.<br />

Wkua da goneba jon loks axalgazrda adamianis upirveles<br />

Rirsebad warmoudgenia. aRsaniSnavia, rom igi axalgazrdis swavlaaRzrdis<br />

upiratesobas xedavs ara marto imaSi, rom adamiani codniT<br />

aris gamorCeuli, aramed imaSic, rom aRzrdili adamiani sibrZnes<br />

praqtikul cxovrebaSic efeqtianad gamoiyenebs da jerovnad moimarjvebs.<br />

misi Rrma rwmeniT, aRmzrdelebi da mSoblebi SemoqmedebiT<br />

moRvaweobas urTierTSeTanxmebiTa da urTierTgagebiT unda eweodnen.<br />

ojaxSi aRmzrdels aucileblad yvela unda scemdes pativs. winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi aRsazrdeli Tavisi aRmzrdelisadmi pativiscemis SegnebiT<br />

ver ganimsWvaleba.<br />

mSoblebis siaxlove bavSvebTan<br />

aRzrdis sistemis pirveli rgoli da garemo iyo da aris ojaxi.<br />

ojaxiT iwyeba sazogadoeba da ojaxSi irekleba misi drois<br />

tradiciuli sazogadoebrivi cnobiereba. ojaxs, rogorc organul<br />

struqturas axasiaTebs Tavisi avtonomiuroba.<br />

jon lokma bavSvoba soflad gaatara. lokis mSoblebi metad<br />

religiuri adamianebi iyvnen da puritanelTa seqtas ganekuTvnebodnen.<br />

maT yvelaferSi zomiereba, TavSekavebuloba da ubraloeba axasiaTebdaT,<br />

rac gavlenas axdenda agreTve mis Svilebze. ojaxSi mkacrad icavdnen<br />

wesrigs da momWirneobas, rasac bavSvebic saTanado angariSs uwevdnen.<br />

mama Svilebis mimarT iyo mkacri, magram ara fizikuri sasjelis<br />

gamoyenebiT, aramed racionaluri zemoqmedebiT. SemdgomSi ki Svilebs<br />

79


mama ufro megobrulad epyroboda, Caunerga maT qcevis pirveladi<br />

Cvevebi sazogadoebasa da skolaSi, gamoumuSava RvTisadmi siyvaruli.<br />

Sromis am nawilSi saubaria imis Sesaxeb, rom, Tu pataraobisas<br />

saWiroa (rogorc es iyo lokis ojaxSi) bavSvs hqondes ridi da krZalva<br />

mamisa, mozrdilobis asakSi es urTierToba unda Seicvalos megobruli<br />

urTierTdamokidebulebiT. am droisTvis axalgazrda sasurvelia mamasTan<br />

erTad garkveuli saqmeebis (SeZlebisdagvarad) Sesrulebis ferxulSi<br />

Caebas, masTan erTad gadawyvitos esa Tu is problemebi, dakavSirebuli<br />

cxovrebiseul situaciebTan. yovelive es ki maT Soris seriozuli sjabaasis<br />

safuZvelze ganxorcieldeba. sasargebloa axalgazrdam igrZnos,<br />

rom mamasTan erTad SeuZlia seriozuli saqmeebis mogvareba. es axalgazrdas<br />

Rrma Cafiqrebis saSualebas miscems. am dros igi erTbaSad izrdeba,<br />

rogorc pirovneba, da bavSvobis asakidan erTbaSad gadadis yrmobaSi.<br />

metad mniSvnelovania momdevno etapze mamebis SvilebTan megobroba.<br />

SvilebTan civi da undo urTierToba arRvevs ara mxolod maT keTil<br />

damokidebulebas, aramed maT mier swori cxovrebiseuli poziciebis<br />

SemuSavebas _ mozardebi ki eWviani, mamis mimarT SuriT aRsavse, aramyari<br />

adamianebi xdebian.<br />

Svilsa da mamas Soris gulwrfeloba, urTierTTanagrZnoba da<br />

Tanamoazreoba qmnis axalgazrdis pirovnebad formirebisTvis saWiro<br />

saR atmosferos.<br />

mSobelma unda SeeZlos ojaxis cxovrebaSi Svilebis, rogorc<br />

Tanabaruflebiani wevrebis Cabma.<br />

‣ Svilebis mimarT gulRia damokidebuleba da ndobis gamoxatva.<br />

‣ Svilebisadmi zomieri momTxovneloba, iseTi moTxovnis gamoricxva,<br />

romelsac is ver Seasrulebs.<br />

‣ ojaxis wevrTa Soris optimaluri ganwyobis Seqmna da sikeTis da<br />

rwmenis Casaxva.<br />

‣ SvilebisaTvis SeZlebisa da saWiroebis mixedviT daxmarebis<br />

aRmoCena. maT kiTxvebze pasuxebis droulad gacema, maTi<br />

cnobismoyvareobis dakmayofileba.<br />

80


CamoTvlilis garda arsebobs rigi kerZo principebi, romelTa<br />

gamoyenebac TiTqmis savaldebulod aris miCneuli. aseTebia: aikrZalos<br />

fizikuri dasja, zedmeti Wkuis darigebebi da gauTavebeli moralis<br />

kiTxva, naCqarevi morCilebis moTxovna da sxv.<br />

Sromis avtori warmogvidgens mama-Svils Soris sxvadasxva situaciaSi<br />

urTierTobaTa nairgvar aspeqtebs. mTavari, rac aq ikveTeba, aris<br />

mSoblis gonieri midgoma Svilisadmi, roca mama nebismier situaciaSi<br />

mrCevelicaa da megobaric. metad saintereso da mravalwaxnagovania<br />

Sromis es nawili. is, SesaZlebelia, pedegogiuri da fsiqologiuri<br />

TvalsazrisiT, calke msjelobis sagnadac ki iqces.<br />

mokrZaleba<br />

mozardis mokrZalebas mSoblebisadmi, maTi darigebisadmi, umetes<br />

SemTxvevaSi, unda iwvevdes siyvaruli da movaleobis grZnoba, _ aRniSnavs<br />

loki. es yovelive saTaves iRebs TavwyaroSi _ urTierTgagebis,<br />

pativiscemis grZnobaSi, rac norCTa keTildReobaze mSoblebis zrunviT,<br />

yuradRebiTa da yoveldRiuri SromiT vlindeba, magram, amave dros,<br />

saWiroa viyenebdeT samarTlian simkacresac, _ dasZens swavluli.<br />

bavSvebis gansxvavebuli xasiaTis Sesaxeb<br />

Sromis am nawilSi saubaria mSoblebis mier mozardTa gansxvavebuli<br />

xasiaTis, maTi sulieri samyaros codnis aucileblobaze. Taviseburi<br />

xasiaTi yvelaze ukeT vlindeba TamaSis dros. ,,xasiaTi iseve nairnairia,<br />

rogorc saxis nakvTebi. oRond eg aris, rom droTa ganmavlobaSi saxis<br />

nakvTebi ufro SesamCnevi xdeba, xolo xasiaTi ufro dafarulia".<br />

xasiaTis sxvadasxvaoba moiTxovs, _ aRniSnavs jon loki, _ aRzrdis<br />

nairgvari xerxebisa da meTodebis gamoyenebas.<br />

81


avSvTa TviTneboba<br />

bavSvTa TviTnebobis Tavidan acilebis mizniT loki mizanSewonilad<br />

Tvlis ymawvilTa ZiriTadi Tvisebebisadmi gonivrul midgomas. aseT<br />

TaviseburebaTa Soris is gamoyofs: Tavisuflebis survils, agreTve imis<br />

wadils, ibatonos garSemo myof adamianebze. erT-erTi survilia,<br />

miiTvisos yvela sagani da ufleba hqondes, gamoiyenos survilisamebr,<br />

xolo ufrosebma amaSi xeli ar SeuSalon, piriqiT, waaxalison kidec.<br />

batonobis siyvaruli avi Cvevebis sawyisia, _ aRniSnavs loki, _ xolo<br />

amgvar simptomebad iTvleba siZunwe, tirili da daJinebuli, jiuti<br />

moTxovna. Tu mozards aqvs bunebrivi moTxovnilebebis pretenzia, _<br />

aRniSnavs igi, _ rasakvirvelia, unda davakmayofiloT, xolo, moTxovnebi,<br />

romlebic TviTnebobis elementebs Seicaven, rasakvirvelia, unda<br />

moikveTos, amoiSanTos.<br />

TavSekaveba, _ aRniSnavs loki, SesaniSnavi Tvisebaa, romelic<br />

adamians cxovrebis yvela etapze dadebiT samsaxurs gauwevs. daJinebuli<br />

moTxovnis daukmayofileblobis SemTxvevaSi bavSvis TavSekaveba<br />

vlindeba gaCumebiTa da imis analiziT, Tu ratom miiRo uari. am dros<br />

didi mniSvneloba aqvs imis axsnas, Tu ratom stkices mas uari.<br />

garToba<br />

jon loki bavSvis garTobas iseve did mniSvnelobas aniWebs,<br />

rogorc Sromasa da kvebas, magram, amave dros, mSoblebs afrTxilebs:<br />

garTobam ar unda miiRos arasasargeblo mimarTuleba da xasiaTi;<br />

garTobis procesi Tavisi SinaarsiTa da formiT xels unda uwyobdes<br />

mozardis gonebriv da fizikur ganviTarebas; mizanSewonili garToba<br />

xSirad gamoavlens Sinagan bunebas, xasiaTs. garTobisas mniSvnelovania<br />

maRali zneobrivi Rirebulebebisadmi dadebiTi damokidebulebis<br />

gamomuSaveba; aq unda gamovlindes TamaSis monawileTa Soris<br />

82


urTierTyuradReba, gulmowyaleba, Semwynarebloba, daTmoba da<br />

pativiscema, siyvaruli, guluxvoba, xelgaSliloba da sxva.<br />

bavSvis tirili da Rriali<br />

bavSvis tirili da Rriali gamowveulia jiutobiT, an gamouTqmeli<br />

tanjviT, _ aRniSnavs loki. is kategoriulad moiTxovs jiutobis<br />

aRkveTas. norCis xasiaTidan gamomdinare, igi gamoyofs ori saxis<br />

tirils. erTia daJinebuli, jiuti da Zalauflebani. meorea – mowuwune.<br />

aqedan gamomdinare, gasagebia, rogor xdeba sijiutis gamo uaryofiTi<br />

Tvisebebis Camoyalibeba – ibatonos sxvebze da Tavisi yvela survili<br />

dauyovnebliv Seisrulos. rasakvirvelia, gamoricxuli ar aris tirilis<br />

samarTliani mizezi, magram erTic da meorec saWiroa uaryofiTad<br />

Sefasdes, _ dasZens loki, _ radgan umjobesia mizezis garkveva da<br />

mdgomareobis gantvirTva, misi daZleva Sesabamisi RonisZiebebis<br />

gatarebiT. igi sagangebod gamoyofs tkiviliT gamowveul tirils,<br />

romelic moiTxovs swraf reagirebas. Tu tirili gamowveulia kapriziT,<br />

axirebiT, maSin jon loki fizikur sasjelsac gamarTlebulad miiCnevs<br />

da aq didi avala SeiZleba mieces wkeplasac. uneblieT gvagondeba jon<br />

lokis Tanamedrove qarTveli poetis daviT guramiSvilis sityvebi: ,,nu<br />

genaRvlebis swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili."<br />

bavSvis simxdale da simamace<br />

mecnieri da pedagogi jon loki simxdalisa da simamacis arsebobas<br />

mozardis pirovnebaSi diferencirebulad ganixilavs.<br />

SiSi, _ aRniSnavs igi, _ warmoadgens Segulianebasac da iZulebasac,<br />

romelic zogjer sasargebloa, aqve igi saubrobs gaucnobierebel,<br />

ugono gambedaobaze, romelic mosalodneli safrTxis winaSe eufleba<br />

adamians da iseve aragonivrulia, rogorc umniSvnelo safrTxis winaSe<br />

TrTolva da Zrwola. SiSis movlenis daxasiaTebisas loki agviwers<br />

83


gaucnobierebeli winaaRmdegobis suraTebs, rodesac adamiani ar gansjis<br />

mosalodneli safrTxis ragvarobas da winaaRmdegobas daufiqreblad<br />

axorcielebs. igi dauSveblad miiCnevs imgvar simamaces, rodesac<br />

mozardi Tavisi siamayis, Tavmowonebis, medidurobis, ampartavnobis gamo<br />

igdebs Tavs safrTxeSi. saWiroa misi drouli aRkveTa, raTa gonivrulma<br />

gansjam daafiqros da daarwmunos Tvisi qmedebis simcdareSi.<br />

vaJkacoba<br />

vaJkacoba, _ aRniSnavs loki, _ aris keTilgonierebis daraji da<br />

sayrdeni. visac ara aqvs vaJkacoba, mas ara aqvs movaleobis Sesrulebis<br />

Zala, rac adamianis umTavresi Tvisebaa.<br />

jon lokis TvalsazrisiT, es Tviseba exmareba adamianebs, ebrZolon<br />

borotebasa da safrTxes. misi rwmeniT, vaJkacobis aRzrdiT Seicvleba<br />

mozardTa Sinagani buneba. am viTarebaSi moSiSni da sustni TandaTan<br />

xdebian gambedavni da medgarni.<br />

am Tvisebis gamosamuSaveblad aucilebelia Semdegi – saWiroa<br />

niadagi SevamzadoT da mivaCvioT mozardi imas, rom saSiSroebis<br />

moaxloebisas ar modundes. amis nimuSebi SeiZleba vuCvenoT mxatvruli<br />

literaturisa Tu saintereso Tavgadasavlebis saSualebiT. simamacis<br />

Camoyalibeba iwyeba maSin, roca bavSvi acnobierebs sakuTar Tavs,<br />

pasuxismgeblobis grZnobas. igi, amave dros, miuTiTebs bavSvis ama Tu im<br />

erovnebisadmi mikuTvnebaze, romelsac uxvad moepoveba bunebrivi<br />

simamacis damadasturebeli faqtebi. aRniSnuli garemoebebi mebrZolTa<br />

sulieri simtkicis, samSoblos damcvelTa Seudrekelobis aRzrdis<br />

safuZvelia.<br />

sainteresoa lokis Sexedulebebi Segnebul, gonier, mizandasaxul<br />

vaJkacobaze.<br />

sworad dayenebuli fizikuri aRzrda xels uwyobs mamacobisa da<br />

gamZleobis gamomuSavebas. `jentlmeni ise unda iyos aRzrdili, rom mas<br />

yovelTvis SeeZlos aisxas iaraRi da gaxdes jariskaci~.<br />

84


,,ar SemiZlia vTqva, rom simamace da vaJkacoba gamoricxavs SiSs.<br />

sadac aris safrTxe, iq ar SeiZleba ar iyos SiSi. SiSi aiZulebs<br />

adamians, iyos frTxili, SeinarCunos gonivruli gansjis unari," – ase<br />

ganmartavs Semoqmedi simamacisa da SiSis urTierTobis Taviseburebas.<br />

simxdale, laCroba<br />

jon loki sruliad dauSveblad Tvlis bavSvebis daSinebas<br />

sxvadasxva sagniTa da saSualebiT. es bavSvebSi aZlierebs simxdales,<br />

rac, SesaZlebelia, mTeli cxovrebis manZilzec gahyves. bavSvebs,<br />

romelTac eSiniaT maT garSemo arsebuli nivTebisa Tu movlenebis,<br />

saWiroa CamovaSoroT es sagnebi da vesaubroT maTi uvneblobis Sesaxeb,<br />

xSirad SiSis mizezi Zlieri STabeWdilebac xdeba. simxdalis<br />

aRmofxvris procesi mizandasaxuli pedagogiuri zemoqmedebis<br />

saSualebiT nel-nela da TandaTanobiT mimdinareobs.<br />

gamowrToba<br />

Sromis avtors mohyavs spartelTa gamocdileba mozardTa<br />

gamowrTobis TvalsazrisiT da aRniSnavs, rom, rasakvirvelia, spartelTa<br />

lakedemonuri disciplinis meTodiT mozardTa wrToba dResdReobiT<br />

konstituciurad miuRebelia. arada, wrTobis procesSi bavSvebi unda<br />

SevaCvioT tanjvisa da tkivilis atanas, maT daZlevas, gadalaxvas.<br />

Tanamedrove skolebSi naklebad vfiqrobT imis Sesaxeb, Tu rogor<br />

moveqceT ymawvils, romelic Tavis danaSauls Tamamad aRiarebs:<br />

vapatioT Tu davsajoT? saubaria ara zogadad patiebaze, aramed imaze,<br />

rom am moqmedebaSi garkveulwilad figurirebs vaJkacobis Canasaxi, rac<br />

mkacri sasjelis dadebiT SesaZlebelia saerTod CavaxSoT. am<br />

SemTxvevaSi, mkvlevaris azriT, didi mniSvneloba aqvs aRmzrdelis<br />

unars, Tu rogor moaxerxebs aRsazrdelSi vaJkacobisa da vaJkacuri<br />

qcevis waxalisebas. aRmzrdelis mTeli mcdeloba, sasurvelia,<br />

85


mimarTuli iyos mozardis sulieri da fizikuri Zalebis<br />

mobilizebisaken. aseTi gzebiT da xerxiT, lokis azriT, SesaZlebelia<br />

simxdalis daTrgunva da vaJkacuri Tvisebebis aRzrda.<br />

bavSvTa ganwyoba sisastikis mimarT<br />

jon loki moiTxovs, raTa bavSvs pataraobidanve gavuRvivoT<br />

sisastikis, mkvlelobis, Zaladobisadmi siZulvili (am TvalsazrisiT<br />

igi mTel paragrafs uTmobs cxovelTa mimarT bavSvis yuradRebian,<br />

gulTbil damokidebulebasa da keTilSobilebas, saerTod keTil<br />

urTierTdamokidebulebas yovelgvari sulierisadmi). igi mozardebis<br />

saCxubrad waqezebas uaryofiTad afasebs. am dros isini xdebian<br />

sastikni, uguloni, gulgrilad Cauvlian sxvaTa mankier moqmedebas.<br />

mozardi yovelive amas TandaTan eCveva da bolos, SesaZlebelia,<br />

miTiTebuli mankieri qcevebi Tavmosawon saqcieladac miiCnios.<br />

jon loki ar gamoricxavs SemTxvevas, roca TamaSis dros ymawvili<br />

Tanatols travmas miayenebs. es marcxi usaTuod unda epatios bavSvs,<br />

oRond aq mTavaria mozardis ganwyoba am faqtisadmi, misi Sinagani<br />

sulieri mdgomareoba, rogoria misi gancdebi, ganicdis Tu ara<br />

TanagrZnobas amxanagisadmi miyenebuli tkivilis gamo da a. S.<br />

bavSvisaTvis miutevebeli saqcielia dacinva, gamowveuli romelime<br />

adamianis Tu Tanatolis fizikuri nakliT. es kategoriulad unda<br />

aRikveTos. saerTod, sakuTari Tavis warmoCenis mizniT sxvisi<br />

damdableba sisastikis gamovlinebis erT-erTi formaa, - aRniSnavs igi.<br />

bavSvuri cnobismoyvareobis Sesaxeb<br />

loki didi yuradRebiT amuSavebs swavlebis meTodebs da iZleva<br />

mraval saintereso miTiTebas. swavlebis meTodTa umTavres Rirsebad<br />

jon loki Tvlis moswavleebSi swavlisadmi interesis gaZlierebas da<br />

cnobismoyvareobis ganviTarebas. amiT is principulad ebrZvis<br />

86


dromoWmuli sqolastikuri swavlebis wesebs, romelic bavSvebisaTvis<br />

mosawyens da damqancvels xdida swavlebas. SeiZleba jon loks ar<br />

daeTanxmoT, rodesac is dawyebiT etapze TamaSiT moiTxovs swavlebas,<br />

magram loki marTalia, rodesac is acxadebs, rom araviTar SemTxvevaSi<br />

ar SeiZleba swavlebis pirveli nabijebis gadaqceva bavSvebisaTvis<br />

mosawyen movaleobad, vinaidan amiT SeiZleba bavSvs mTeli sicocxlis<br />

manZilze Caenergos swavlisadmi zizRi. loki dawvrilebiT aRwers<br />

anbaniT TamaSs. kiTxvis Seswavlis dros am TamaSobaTa Semdeg bavSvs<br />

unda mieces misTvis saintereso suraTebiani wigni.<br />

,,cnobismoyvareoba codnisken bavSvis swrafvaa. es aris ara mxolod<br />

keTili niSani, aramed udidesi iaraRi, uromlisodac norCi iqneboda<br />

usargeblo, Clungi, qmnileba". igi aRniSnavs, rom ymawvilis<br />

cnobismoyvareoba unda dakmayofildes gasagebi eniT, Tu SesaZlebelia,<br />

axsna-ganmarteba unda iyos Semagrebuli mravalsaxovani faqtebiT.<br />

upirvelesad saWiroa gamoikveTos is ZiriTadi, rac mas ainteresebs.<br />

informacia unda mivawodoT srulad, vrceli komentarebiT. SekiTxvaze<br />

yuradRebis gamoCena mozards waaqezebs, Caswvdes misTvis saintereso<br />

movlenebs, sagnebs. amiT mdidrdeba misi goneba, warmosaxva, ufarTovdeba<br />

Tvalsawieri.<br />

mTavari amocana is aris, rom aRmzrdelma mozards miawodos swori<br />

da dadasturebuli informacia, winaaRmdeg SemTxvevaSi, viTardeba<br />

arapunqtualoba. zogjer pedagogi Civis, rom ymawvilis mier dasmuli<br />

SekiTxva metad uCveulo da ucnauria. sagulisxmoa, rom ufrosebi<br />

xSirad ver amCneven movlenisa Tu sagnis xedvis im kuTxes, romelic<br />

SeiZleba bavSvs hqondes. amitomac saWiroa yuradReba. amgvarad, xSirad<br />

bavSvebis cnobismoyvareoba amdidrebs aRmzrdelTa codnas, aiZulebs<br />

maT, Secvalon xedvis kuTxe.<br />

87


sicelqis Sesaxeb<br />

sizarmace SesaZlebelia, _ aRniSnavs j. loki, _ gamowveuli iyos<br />

imiT, rom ymawvils yovel wuTs xelSi wignebs aCrian. Tu sizarmace<br />

gamowveulia mxolod amiT, maSin es advilad aRmosafxvrelia. sicelqe<br />

xSirad gamomdinareobs bavSvis temperamentidan da am dros saWiroa meti<br />

yuradReba da pedagogiuri moqniloba. am problemis mosagvareblad<br />

mecnieri Semdeg meTodebs gvTavazobs:<br />

1. sxvebis TandaswrebiT davanamusoT, gavaqilikoT, TiTqos Zalian<br />

gadaiRala.<br />

2. SevagonoT, rom ar vaiZulebT imecadinos, mivcemT saSualebas,<br />

survilisamebr iTamaSos, vidre ar moswyindeba. saWiroa mozardSi<br />

aRmovaCinoT da gavaZlieroT Tundac raRacisadmi miswrafeba, xolo<br />

saWiro SemTxvevaSi mizanSewonilia misi fizikuri SromiT datvirTva.<br />

bavSvis tyuilebi<br />

crupenteloba wyeuli mankierebaa. amitomac moiTxovs loki,<br />

CavunergoT tyuilisadmi zizRi, radganac igi SeuTavsebelia Rirseuli<br />

adamianisaTvis, jentlmenis reputaciisaTvis. ase axasiaTebs j. loki<br />

tyuils, rogorc uRirs adamianur Tvisebas. tyuilis gamovlinebisTanave<br />

saWiroa miRebuli iqnes gadamWreli zomebi. bavSvebs xels aZlevT<br />

tyuilis Tqma, radgan surT damalon TavianTi gaumarTlebeli qceva.<br />

amis aRmosafxvrelad saWiroa:<br />

‣ manamde SevarcxvinoT bavSvi, vidre davsjideT.<br />

‣ daiwyebs Tu ara norCi Tavis gamarTlebas, unda vurCioT,<br />

gviambos simarTle. yovelive amis merec Tu ecdeba Cvens<br />

motyuebas, saWiroa davsajoT.<br />

‣ Tu gulwrfelad aRiarebs danaSauls, saWiroa SevaqoT, ar<br />

davayvedroT, ar vusayveduroT. ase igi ufro iolad Seiyvarebs<br />

gulwrfelobas, gulmarTlobas da SeeCveva simarTlis aRiarebas.<br />

88


‣ monaniebis Semdeg isev tyuilis Tqma mozards aRar unda epatios.<br />

saqme is aris, rom, Tu isev ecdeba yovelive amis ganmeorebas,<br />

mosalodnelia igi Cvevad eqces. amitomac sasjeli unda<br />

gamkacrdes, - aRniSnavs jon loki.<br />

keTilSobili pirovnebis aRzrdis erT-erTi saSualebaa RvTis<br />

aRiareba da rwmena. momavali jeltlmeni unda flobdes 4 ZiriTad Tvisebas:<br />

1. iyos keTilmoqmedi;<br />

2. brZeni;<br />

3. RvTismosavi;<br />

4. hqondes codna.<br />

loki urCevs aRmzrdels, Caunergos bavSvs uzenaesis siyvaruli.<br />

Tavdapirvelad erTob Znelia, ganumartos aRsazrdelebs am movlenis<br />

arsi, radgan saubari sulebisa da masTan dakavSirebuli movlenebis<br />

Sesaxeb bavSvis bunebisaTvis advilad ar aris misawvdomi, amitom<br />

saWiroa mxolod zogadi abstraqtuli ganmartebebi RvTis Sesaxeb: rom<br />

is yvelafers xedavs, keTili da mowyalea. am meTodiT SesaZlebeli<br />

iqneba, _ aRniSnavs jon loki, _ SevuqmnaT maT uzenaesisadmi dadebiTi<br />

ganwyobileba. amave dros, aRmzrdelebs aZlevs miTiTebas, rom nu<br />

Seecdebian yovelive amis Sesaxeb mecnieruli logikis momarjvebiT,<br />

faqtebis moxmobiT esaubron mozardebs. sakmarisia Semoifarglon<br />

locvebis swavlebiT, bibliis kiTxviT, monaniebiT, RvTis moxseniebiT,<br />

riTac pativs miageben uzenaess.<br />

loki mTeli Tavisi arsebiT moiTxovs bavSvebis dacvas yovelgvari<br />

moCvenebebisa da sulebis gamocxadebisagan – es azianebs mozardis<br />

fsiqikaso, _ SeniSnavs mecnieri.<br />

simarTle da sikeTe<br />

qvelmoqmedeba, uzenaesisadmi WeSmariti siyvaruli qmnis imis<br />

safuZvels, raTa bavSvebma Tqvan simarTle, hqondeT sikeTisadmi<br />

89


midrekileba. Tu pataraobidanve Caunergaven sikeTis qmnis aucileblobas,<br />

es imas niSnavs, rom maT patiosan adamianebad zrdian.<br />

sibrZnis Sesaxeb<br />

,,sibrZne" jon loks axsnili aqvs, rogorc sityva, cneba, romelic<br />

flobas niSnavs. mTavaria, mozardi aRvzardoT Rirseul pirovnebad.<br />

mTavaria, aRmzrdelma aswavlos mas, rogor miswvdes WeSmaritebas,<br />

rogor Caidinos sworupovari saqcieli. ,,bavSvobis asakSi jer kidev<br />

moumwifebeli adamianisTvis mTavaria simarTlis siyvaruli, gulwrfeloba,<br />

gonivruli gansja da, ramdenadac SesaZlebelia, sakuTari qcevebis<br />

gacnobiereba".<br />

zrdilobianoba<br />

keTilSobili jentlmenis aRzrdis aucilebel pirobad jon loki<br />

miiCnevs zrdilobas. igi gamoyofs uzrdelobis or saxes:<br />

1. uxerxuli simorcxve.<br />

2. uadgilo daudevroba. upativcemuloba.<br />

jentlmenis aRzrdis procesSi mniSvnelovania, _ aRniSnavs loki, _<br />

SevaswavloT bavSvs sazogadoebaSi TavdaWeriloba. ymawvils unda<br />

SeeZlos, ar SekrTes, ar daibnes, Tavisuflad gamoTqvas azri,<br />

sazogadoebaSi, elitarul wreSi SeinarCunos wonasworoba da<br />

sazogadoeba misdami pativiscemiT ganawyos. dadebiTi damokidebuleba<br />

gamoamJRavnos im sazogadoebisadmi, sadac imyofeba, gamoavlinos<br />

kdemamosileba, hqondes daxvewili manera. yovelive es mas sulieri<br />

samyaros simdidred, pirovnebis zneobrivi arsis gamoxatvad miaCnia.<br />

jon loki moiTxovs sxva erebis Cvevebisa da tradiciebis flobasac.<br />

is iZleva im Tvisebebis mokle daxasiaTebas, romlebic axalgazrdas<br />

sazogadoebaSi uaryofiT pirovnebad warmoaCens, kulturul wreSi<br />

arasasurvel imijs Seuqmnis:<br />

90


1. uxeSi buneba.<br />

2. gularaxsniloba an zizRi, rac vlindeba mis mier Tqmul<br />

calkeul frazebSi, sityvebSi vlindeba.<br />

3. uzrdeloba, rac gamoixateba SurianobiT, cnobismoyvareobiT,<br />

sxvaTa naklis ZiebiT da aRmoCeniT.<br />

4. pirovnebis sasacilod agdeba ukeTuri surviliT da SeniRbulad.<br />

5. sijiute, ampartavnoba, avznianoba.<br />

6. mosaubrisaTvis sityvis gawyvetineba, uxeSi SeniSvnis micema,<br />

axalgazrda ymawvilis mier sakuTari azris sxvebisTvis Tavs<br />

moxvevis mcdeloba, sakuTari Sexedulebis jiutad mtkiceba<br />

Tundac sabuTianad, oRond arasasurveli formiT da sxv.<br />

mogzaurobani<br />

mogzaurobas jon loki aRsazrdelis gonebisa da Wkuis srulyofis<br />

pirobad Tvlis. sxvadasxva kuTxisa da regionis xalxTa zne-Cveulebebis,<br />

cxovrebis wesis gacnoba iwvevs sakuTari cxovrebis wesis mravalgzis<br />

kritikul gadaxedvas, gaanalizebas, magram mogzaurobisas ymawvils<br />

aucileblad unda axldes aRmzrdeli. uCveulo cxovrebis pirobebSi igi<br />

eyoleba bavSvs mzrunvelad, damcvelad, damrigeblad. amis saWiroeba<br />

imiT aris axsnili, rom ymawvili jer kidev ver iCens sifrTxilesa da<br />

TavSekavebulobas. 15-16 wlis axalbedas aRmzrdelis yuradReba xels<br />

Seuwyobs, iolad Seicnos garemo da gamoicnos adamianebi. aRzrdis<br />

mniSvnelovani saSualebaa, wers jon loki, _ mogzauroba, romelic xels<br />

uwyobs jentlmenis formirebas". mecnieris azriT, saganmanaTleblo<br />

TvalsazrisiT mogzauroba iZleva ucxo enebis Seswavlis SesaZleblobas,<br />

gaafarToebs istoriis, geografiisa da bunebismetyvelebis sakiTxTa<br />

codnas, gamoiwvevs sxva <strong>saxelmwifo</strong>Ta politikur wyobilebaTa gacnobas<br />

da a. S.<br />

`ukanaskneli nawili aRzrdisa, _ werda jon loki Seadgens<br />

mogzaurobas, romelSic Cveulebriv xedaven saqmis dasasruls. is, rac<br />

91


amTavrebs jentlmenis formirebas~. jon lokis azriT, saganmanaTleblo<br />

SinaarsiT mogzauroba ganapirobebs ucxo enebis Cvevebis SeZenas. codnis<br />

gafarToebas istoriaSi. geografiaSi da bunebismetyvelebaSi, sxva<br />

<strong>saxelmwifo</strong>Ta politikur wyobaTa cnobas da sxv. rogorc Cans, misi azriT<br />

damoukdiebeli azrovnebisaTvis adamiani mzad aris mxolod 21-22 wlis<br />

asakSi da mxolod am asakSi SeiZleba vandoT mas Tavisi Tavi.<br />

jon loki gansakuTrebul yuradRebas aqcevs mozardTa<br />

temperaments, gansxvavebul midrekilebebs. is aRniSnavs: ,,bavSvTa buneba<br />

da xasiaTi imdenad nairgvaria, rom SesaZlebelia dausrulebeli<br />

msjeloba TiToeuli mozardis, ymawvilis sulieri samyaros<br />

Taviseburebis Sesaxeb. adamianTa, bavSvTa bunebis nairgvarobas is<br />

udides mniSvnelobas aniWebs da aRniSnavs: ,,ar moipoveba ori erTmaneTis<br />

msgavsi bavSvi, romelTa mimarT SeiZleba gamoiyenon aRzrdis erTi da<br />

igive meTodi."<br />

sazogadoebis fenebad dayofis gamo moazrovne moiTxovs: princma,<br />

TavadiSvilma da Cveulebrivi jentlmenis Svilma miiRon gansxvavebuli<br />

aRzrda; garda amisa, igi axalSobils uwodebs ,,TeTr qaRalds, cvils",<br />

romlisganac SesaZlebelia gamoiZerwos rac gnebavT.<br />

SromaSi ,,azrebi aRzrdis Sesaxeb" jon loki farTod exeba<br />

swavlebis sakiTxebs, sadac aRwerilia imdroindeli swavlebis<br />

sxvadasxva dargi. vfiqrobT, es dargebi misaRebi da tradiciulic iyo<br />

XVII^^ saukunis saswavlo sistemisaTvis. amitom loki ganixilavs werakiTxvis,<br />

laTinuri da franguli enebis dasaufleblad saWiro<br />

saSualebebs; msjelobs ariTmetikis, geografiis, geometria-astronomiis,<br />

istoriis, eTikis, xatvis, sportuli saxeobebis, buRalteriis,<br />

xelosnobis da sxva saqmianobisa Tu sagnebis dauflebis aucileblobis<br />

Sesaxeb.<br />

ar ganvixilavT im konkretul programas, romelsac jon loki<br />

gvTavazobs, magram gansakuTrebul yuradRebas mivaqcevT principul<br />

sakiTxs. is aris mTavari mimarTuleba mis SemoqmedebaSi – swavlebisa da<br />

aRzrdis problemaTa erTianoba. SesaZlebelia iTqvas: loki ara mxolod<br />

92


momxrea swavlebis da aRzrdis erTianobisa, aramed TviT swavlebis<br />

procesic mas momavali Taobis WeSmariti aRzrdis pirobad<br />

warmoudgenia. metic, misTvis swavleba igive aRzrdaa da swavlebis<br />

process saerTod ar miiCnevs aRzrdisagan calke gamosayof komponentad.<br />

davsZenT: swavlebis procesi jon lokis memkvidreobaSi calke<br />

Seswavlas imsaxurebs da misi calkeuli debulebebis gaTvaliswineba<br />

didad dagvexmareboda Tanamedrove qarTuli skolebis gegma-programebis<br />

Semdgom gamdidreba-daxvewaSi.<br />

Cven Sorsa varT im azrisagan, rom jon lokis pedagogiuri<br />

Sexedulebebi, misi ideebi swavla-aRzrdis Sesaxeb sruliad moklebulia<br />

_ Tanamedroveobis gadasaxedidan _ yovelgvar kritikas. magram im<br />

droisaTvis es iyo metad mniSvnelovani, gabeduli, mecnieruli da<br />

pedagogiuri miznebi, amocanebi, romelsac gauCnda uamravi mimdevrebi da<br />

praqtikuli ganmxorcielebelic.<br />

j. lokis Sroma `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb~ warmoadgens mwyobr<br />

sistemas, sakmaod ostaturad dakonkretebuls da programirebuls<br />

momavali Taobis swavla-aRzrdis Sesaxeb, romelic eyrdnoba humanizmis,<br />

zneobriobis uaRresad Rrma safuZvlebs.<br />

jon lokis, rogorc ganmanaTleblisa da pedagogis<br />

dasadastureblad moviyvanT ramodenime debulebas misi Sromidan. didi<br />

mniSvneloba aqvs adamianSi arsebul Zalas, romelic gonebis saSualebiT<br />

uaryofs sasargeblo, mavne survilebs da, miuxedavad didi<br />

miswrafebebisa, win aRudgeba uaryofiT midrekilebebs, amis gareSe<br />

adamianSi ver Camoyalibdeba WeSmaritad saTno da zneobrivi pirovneba.<br />

‣ aRmzrdelis valia aRsazrdels Camouyalibos suli da<br />

gamoumuSaos qceva, saTanado Cvevebi, SesZinos sibrZne da<br />

zneobrivi Rirebulebebi. misces Zala TviTdarwmunebis, simxneve<br />

da sibejiTe wrTvniT avarjos qcevaSi.<br />

mTavaria `jentlmenis~ Camoyalibebisas ara mxolod calmxrivi<br />

ganaTleba, swavla sxvadasxva dargobriv sferoSi, rogoricaa wvdoma<br />

metafizikis sferoSi, filosofiaSi, maTematikaSi, istoriaSi,<br />

93


qronologiaSi, romelic codnis samyaros gasaRebia, aramed ufro<br />

mniSvnelovania misi keTilzneobrioba, saTno pirovnebad Camoyalibeba,<br />

romlis gareSe igi Raribia, ganicdis simwares aRzrdis TvalsazrisiT,<br />

romelic adablebs adamianur Rirsebas da xdis mas arasrulyofil,<br />

arasrulfasovad pirovnebad.<br />

sainteresoa j. lokis traqtati aRsazrdelSi CvevaTa Camoyalibebis<br />

Sesaxeb, romelic Semdegnairad aqvs warmodgenili; unda xdebodes<br />

Cvevebis Camoyalibeba: sxeulis flobis mimarTulebiT gonebrivi<br />

moqmedebebis sferoSi da socialur-moraluri TvalsazrisiT.<br />

j. lokis zemoaRniSnuli rCevebi dafuZnebulia Tvisebebis<br />

formirebaze, romelic saWiroa `jentlmenis~ aRzrdisTvis, raTa man<br />

Seasrulos Tavisi movaleobebi sazogadoebriv saqmianobaSi.<br />

dausruleblad aris SesaZlebeli moviyvanoT uamravi magaliTebi<br />

misi pedagogiuri Sexedulebebis Sesaxeb, romelic adasturebs, rom j.<br />

loki warmoadgens pedagogiuri mecnierebis TvalsaCino warmomadgenels<br />

ganmanaTlebels, pedagogs, romlis naazrevic saukuneebis manZilze da<br />

Tanamedrove etapzec Rirseulad exmaureba momavali Taobis swavlaganaTlebis<br />

problemebs.<br />

94


$2. jon lokis pedagogikuri memkvidreobis filosofiuri,<br />

fsiqologiuri, pedagogiuri da sociologiuri safuZvlebi naSromis<br />

„cda adamianis gonebis Sesaxeb“ mixedviT<br />

jon loki Tavis droisaTvis uaRresad novatoruli ideebiT movida<br />

pedagogiur mecnierebaSi. Tavis ZiriTad filosofiur naSromSi `cda<br />

adamianis gonebis Sesaxeb~ lokma daasabuTa, rom adamianis cxovrebaSi<br />

ar aris Tandayolili ideebi da warmodgenebi, bavSvis suli `sufTa<br />

dafas~ (tabula razas) hgavs. aqedan gamomdinare jon loki<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas aRzrdas da ganaTlebas aniWebda da<br />

ambobda: `aTidan cxra im adamianebs Soris, romelTac Cven vxvdebiT,<br />

arian keTilni an borotni. sasargebloni an usargebloni TavianTi<br />

aRzrdis Sedegad. swored aRzrda qmnis did gansxvavebebs adamianebs<br />

Soris.<br />

lokis rogorc filosofosis mniSvneloba pirvel rigSi<br />

gamoixateba, rom man filosofiuri sakiTxebis ganxilvisas Semecnebis<br />

Teoria pirvel adgilze daayena. mTeli axali filosofiis dasawyisi<br />

xasiaTdeboda meTodis problemis aRmoCena-ganviTarebaSi.<br />

pedagogikis istoriaSi bavSvis pirovnebis Camoyalibebis faqtorebis<br />

sakiTxi yovelTvis problemur, pirvelxarisxovan sakiTxad iTvleboda.<br />

pedagogikis TiTqmis yvela gamoCenili klasikosi mniSvnelovan adgils<br />

uTmobs Tavis moZRvrebaSi aRzrdis rols da, SeiZleba iTqvas, masze<br />

agebs mTel pedagogiur sistemasac.<br />

pedagogiuri azrovnebis istoria am mxriv mimdinareobaTa da<br />

SexedulebaTa sxvadasxvaobiT xasiaTdeba, romelic SeiZleba ase daiyos:<br />

pirveli _ mimdinareobaTa da SexedulebaTa is jgufi, romelic<br />

ugulebelyofs pirovnebis formirebis procesSi aRzrdis rols da<br />

yvelafers Tandayolili ideebiT, memkvidreobiT gadmocemuli an bavSvis<br />

bunebrivi TaviseburebebiT gansazRvravs. misi ideologiuri safuZveli<br />

idealizmia. meore _ pirvelis sruliad sawinaaRmdego `sufTa dafis~, e.<br />

95


w. aRzrdis yovlisSemZleobis Teoria. mesame _ orives meqanikurad<br />

Semarigebeli konvergenciis Teoria.<br />

gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom jon lokis Tandayolili<br />

ideebis kritikam, swavlebam codnis grZnobadi warmoSobisa da moralis<br />

Sesaxeb, romlis safuZvelia gamocdileba, Semecnebis Teoriis<br />

siRrmiseulma damuSavebam xeli Seuwyo imdroindeli istoriulfilosofiuri<br />

azrovnebis Semdgom ganviTarebas. amave dros, es iyo<br />

ZiriTadi sayrdeni, romelzedac man aago pedagogikuri ideebi,<br />

Sexedulebebi da azrebi. igi farTod ikvlevs Semecnebis sakiTxs da<br />

miznad isaxavs daadginos codnis warmoSoba, misi sicxadis xarisxi,<br />

Semecnebis unari da sazRvrebi.<br />

loki Tavis pedagogikur memkvidreobaSi, akritikebs ra Tandayolili<br />

ideebis arsebobas, aRniSnavs: bavSvi – es aris ,,sufTa dafa"; cnobilia<br />

misi debuleba, romelsac laTinurad ewodeba ,,tabula raza." swavlaaRzrdis<br />

procesi, lokis mixedviT, jentlmenis aRzrdis, Camoyalibebis<br />

aucilebeli pirobaa; vfiqrobT, yovelive es pirovnebis Camoyalibebis<br />

Tanamedrove ideasa da mis Sinaars garkveulwilad esadageba.<br />

jon lokis memkvidreobaSi mocemulia saintereso, argumentirebuli,<br />

siRrmiseuli msjelobebi Tandayolili ideebis ararsebobis Sesaxeb<br />

(ix.k. baqraZe, rCeuli filosofiuri Txzulebani, t. VI, gv. 115). Cven ar<br />

SevudgebiT maT Rrma gaanalizebas, magram vityviT, rom swavla-aRzrdis<br />

Teoriis problemis ganxilvisas, mTeli misi pedagogikuri ideebis,<br />

Sexedulebebis safuZvels swored Semecnebis, rogorc codnis<br />

dauflebis procesis, srulyofili, amomwuravi gaSuqeba qmnis.<br />

lokis filosofia exeba Tandayolili ideebis Teoriis kritikas,<br />

cdis Teorias, martivi da rTuli ideebis Teorias, enis rols<br />

Semecnebis procesSi, maTTan dakavSirebiT zogadi cnebebis warmoSobisa<br />

da Semecnebis ZiriTad sakiTxebs, mis sazRvrebs, WeSmaritebis problemebs<br />

da codnisa da rwmenis urTierTdamokidebulebas. igi ganixilavs<br />

Semecnebis sam xarisxs:<br />

I – grZnobadi codna saganTa arsebobis Sesaxeb.<br />

96


II – intuiciuri codna Cveni sakuTari arsebobis Sesaxeb, me<br />

vazrovneb, vmsjelob, ganvicdi siamovnebas, usiamovnebas, vnebas da es<br />

sakmarisia Cemi arsebobis dasadgenad. Tu me daeWvebuli var, es eWvi<br />

maCvenebelia Cemi arsebobis.<br />

III - demonstraciuli codna, demonstraciuli Semecneba ar aris<br />

cxadi da naTeli. igi damtkicebas eyrdnoba, dasabuTebas moiTxovs.<br />

loki daaskvnis, rom Cven gvaqvs sakuTari arsebobis intuiciuri<br />

Semecneba, demonstraciuli codna RvTis arsebobaze da saganTa ricxvis<br />

grZnobadi Semecneba.<br />

maS, ras eyrdnoba Tandayolili ideebis uaryofis SemTxvevaSi<br />

adamianis Semecneba? loki upasuxebs, rom gamocdilebaSi Tavs iyris<br />

mTeli adamianuri codna da mis sawyisad Semdegs Tvlis:<br />

I – grZnobad aRqmas, SegrZnebebs – civi, cxeli, mJave, mware.<br />

II – ideebs, romelic gamomdinareobs Cveni Sinagani mdgomareobidan.<br />

mag. survili, rwmena, meryeoba, daskvnis gamotana; adamianis sulis aseT<br />

mdgomareobas loki uwodebs refleqsias.<br />

lokis Semecnebis Teoriis arsi mokled ase SeiZleba davaxasiaToT:<br />

ar arsebobs Tandayolili ideebi, romlebic sawyisSive aris Cadebuli<br />

adamianis sulSi;aseve ar arsebobs ideebi gamocdilebis miRebamde,<br />

romelic warmoadgens grZnobad aRqmas. yvela idea warmoiSoba<br />

SegrZnebidan. Semecnebis mTeli Sinaarsi moipoveba cdiT, anu<br />

gamocdilebiT. gamocdileba, romelic adamians aqvs, orgvaria:<br />

garegani – grZnobadi organoebis aRqmidan, romelic iZleva codnas<br />

garemomcveli samyaros Sesaxeb (masSi Sedis Cveni sakuTari sxeuli).<br />

Sinagani – sakuTar sulier mdgomareobasa da moqmedebaze uSualo<br />

dakvirveba.<br />

magram Sinagani gamocdileba ganpirobebulia gareganiT, radgan<br />

Cveni sulieri mdgomareoba ibadeba grZnobadi aRqmis meSveobiT. e. i.<br />

codnis yovelgvari wyaroa. garegani grZnobebis organoebze zemoqmedebis<br />

monacemebi (dakvirveba da gamocdileba sityvis sruli mniSvnelobiT).<br />

SegrZnebebi, romelTac gadaamuSavebs inteleqti. rom ara grZnobadi<br />

97


aRqmebi – suli ,,TeTri qaRaldia", masSi ar iqneba araviTari<br />

warmodgenebi da metic, araviTari azrovneba.<br />

grZnobadi SegrZnebebis safuZvelze inteleqti agebs codnas, faqtis<br />

uSualo konstatirebiT an cdebis, gamocdilebis safuZvelze kavSirebis<br />

damyarebiT an daskvnebis saSualebiT, romelsac aRqma uSualod ver<br />

swvdeba.<br />

Semecnebis es Teoria fsiqologiuria, sadac ikveTeba Semecnebis<br />

fsiqologiuri procesi; xdeba Cveni warmodgenebis warmoSoba da masze<br />

inteleqtis zemoqmedeba.<br />

jon lokma es Teoria Camoayaliba SromaSi ,,cda adamianis gonebis<br />

Sesaxeb."<br />

aRniSnul SromaSi naTlad aris gamoxatuli urTierTdamokidebuleba<br />

grZnobad aRqmasa da warmodgenebis Seqmnis process Soris, warmodgenebsa<br />

da abstraqtul ideebs Soris, rac eyrdnoba cdis uSualo monacemebsa<br />

da daskvnebs.<br />

aq mocemulia sruli suraTi imisa, rom abstraqtuli ideebis<br />

Sinaarsi nasesxebia konkretulisagan.<br />

amgvarad, jon lokma naTeli mohfina sakiTxs, Tu ra gziT axerxebs<br />

individi garemomcvel samyarosa da sakuTari Tavis Semecnebas.<br />

Semecnebis lokiseul Teorias dResac gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

aqvs imdenad, ramdenadac saqme exeba fsiqologiur SemecnebiT process<br />

da mis Sedegebs.<br />

bavSvs SeiZleba hqondes memkvidreobiT miRebuli cudi Tvisebebi,<br />

magram isini ar arian ucvlelni da aRzrdis meoxebiT yovelTvis<br />

SeiZleba maTi sasargeblo Tvisebebad gardaqmna. swored am atavisturi<br />

Tvisebebis gansazRvra, garCeva SeZenilisagan da maTi aRmofxvra, an ukeT<br />

rom vTqvaT, sasargeblo Tvisebad gardaqmna axali daniSnulebaa<br />

skolisa. didi mniSvneloba aqvs amave dros im garemos, romelSic<br />

uxdeba bavSvs cxovreba. garemo pirovnebis Camoyalibebis mTavar<br />

faqtorad iTvleba. garemo mas esmis adamianis garemomcveli buneba<br />

Tavisi mravalferovani movlenebiT da sazogadoeba, romelSic igi<br />

98


cxovrobs. bavSvi Tavisi cxovrebis manZilze ecnoba rogorc bunebis, ise<br />

sazogadoebrivi cxovrebis Taviseburebebs. yovelive es did gavlenas<br />

axdens masze. marTalia, organizebuli aRzrdis procesi ganapirobebs<br />

bavSvis Camoyalibebas da aRzrdazea damokidebuli, Tu rogori<br />

Tvisebebis mqone adamianad Camoyalibdeba igi cxovrebaSi, magram<br />

organizebuli aRzrdis Sedegi bevradaa damokidebuli im<br />

sazogadoebaze, romlis wiaRSic bavSvi izrdeba. `roca romelime<br />

individi cud saqmes Caidens, xSirad im sazogadoebas vdebT brals,<br />

sadac damnaSave cxovrobda. es imitom, rom sazogadoebas TviTeuls<br />

Tavis wevrze aqvs aRmzrdelobiTi gavlena. Tu sazogadoeba keTili da<br />

gonieria maSin am sazogadoebaSi iSviaTad gamoereva boroti adamiani.<br />

sociologiur problemaTa kvlevis procesis erT-erTi aspeqti<br />

gamoxatulia lokis damokidebulebaSi religiisadmi. unda iTqvas:<br />

religiis Sesaxeb daweril SromaSi ar aris gamokveTili avtoris<br />

saboloo pozicia. es pozicia unda aRmovaCinoT mis msjelobebSi.<br />

religia realuria maSin, roca is eyrdnoba gardauval mtkicebebs, rac<br />

xdeba bunebis gonebiT Semecnebis dros. mecnieri aRniSnavs: ,,araferi ar<br />

unda virwmunoT mxolod rwmeniT, dajerebiT, kritikuli kvlevis<br />

moumarjveblad; Tumca dogmaTa umravlesoba ar ewinaaRmdegeba gonebas<br />

da uZlebs kritikas, magram arc maTi ukritikod miReba ivargebs.es aris<br />

aSkara winaaRmdegoba damoukideblad moqmedi gonebis avtonomiisadmi,<br />

misi principebisadmi. aseve winaaRmdegobrivia misi Semecnebis Teoriac,<br />

radgan ar cnobs codnis wyaros Sinagani da garegani monacemebiT<br />

miRebuli gamocdilebis Tvinier.<br />

am azrs iziarebs cnobili rusi mecnieri d. raxmani Tavis SromaSi<br />

,,jon loki" (l. i. aqselrodis redaqciiT, gamomcemloba ,,Cervoni Sliax,"<br />

1924 weli). d. aqselrodi jon lokis religiur Sexedulebaze xmarobs<br />

gamoTqmas ,,Признание Локком примата разума над религией” (loki gonebas<br />

religiaze maRla ayenebs). d. raxmans Tavis SromaSi mocemuli aqvs mTeli<br />

rigi saintereso da mimaniSnebeli debulebebi lokis msjelobebidan,<br />

romlebic adastureben gonebis upiratesobas religiaze [42, 62].<br />

99


loki Tavisufal <strong>saxelmwifo</strong>Si Tavisufali eklesiis momxrea da<br />

moiTxovs eklesiis <strong>saxelmwifo</strong>sagan gamoyofas. religia mas miaCnia<br />

Tavisufali, kritikuli kvlevis sferod. aqedan gamomdinare, igi<br />

Tavisufali rjulaRmsareblobis momxrea da dasZens, rom religia<br />

adamianis pirovnuli saqmea. adamiani TviTon gansazRvravs Tavis<br />

damokidebulebas zenaarsisadmi yovelgvari Suamavlisa Tu avtoritetis<br />

gareSe. adamiani sxvas ar unda axvevdes Tavs sakuTar religiur rwmenas,<br />

igi TviTon irCevs Tavis kults. kulti da misi ritualebi morwmuneTa<br />

jgufebis saqmea da ara <strong>saxelmwifo</strong>si, _ aRniSnavs loki. misi azriT,<br />

saWiro da aucilebelia, adamianebma SeiZinon codna RvTisa da religiis<br />

Sesaxeb, icodnen zogadi religiuri cnebebi, raTa mTeli gulisyuriT<br />

daeuflon religiur codnas.<br />

sazogadoebaSi religiuri rwmenis problemebis mogvarebisas Tavs<br />

iCens sociologiuri problemebi.<br />

am TvalsazrisiT sainteresoa jon lokis Teoria, romelic<br />

gaSuqebulia traqtatSi <strong>saxelmwifo</strong>s Sesaxeb. igi msjelobs Tavisufali<br />

da Tanabaruflebiani adamianebis Sesaxeb, romlebic sakuTari keTildReobis<br />

gasaumjobeseblad muSaoben. am saqmeSi aravis aqvs, _ aRniSnavs loki, _<br />

Zaladobis ufleba. Zaladobisagan Tavdasacavad adamianebma unda Seqmnan<br />

sazogadoebrivi kavSirebi, romlebsac emorCilebian nebayoflobiT da<br />

gadascemen TavianTi uflebebis nawils TiToeulisa da yvelas<br />

sasargeblod. es unda moxdes urTierTsasargeblo interesebisa da<br />

saerTo nebis safuZvelze. moqalaqeebsa da <strong>saxelmwifo</strong>s Soris<br />

urTierToba unda daefuZnos Tavisufali urTierTobis principebs.<br />

lokis Sexedulebebi <strong>saxelmwifo</strong>sa da adamianebis urTierTobis<br />

Sesaxeb sruliad gacxadda warmomadgenlobiT mmarTvelobis TeoriaSi.<br />

umaRlesi kanonmdebloba unda iyos kanonmdebluri, xolo adamianebs<br />

eZlevaT ufleba warmoadginon TavianTi warmomadgenlebi xmis<br />

umravlesobiT.<br />

jon loks miaCnia, rom xelisuflebis swori funqcionirebis mizniT<br />

sasurvelia sxvadasxva sfero struqturulad Semdegnairad daiyos:<br />

100


egzekuciuri, e.i. sakuTriv aRmsruleblobiTi, da sasamarTlo, romelic<br />

unda iyos Sereuli, da federaluri (anu sagareo saqmeebi).<br />

aRmasrulebeli xelisuflebis saTaveSi unda idges mefe, romelic<br />

daemorCileba kanonebs. kanonis darRvevis SemTxvevaSi xelisufleba<br />

kargavs Zalauflebas da ubrundeba xalxis wiaRs.<br />

loki gamokveTilad saubrobs pirovnebis Tavisuflebis Sesaxeb,<br />

romelic molaparakebis safuZvelze agebs, wyvets sakuTar<br />

sazogadoebriv urTierTdamokidebulebebs.<br />

aseTia mkvlevaris Sexeduleba sazogadoebriv urTierTobebze,<br />

romelic man harmoniul urTierTobaTa Camoyalibebis safuZvlad miiCnia.<br />

Cven mier gaSuqebuli jon lokis Sexedulebebi religiisa da<br />

<strong>saxelmwifo</strong>s Sesaxeb pirovnebis formirebis mniSvnelovani faqtorebia,<br />

xolo procesebi, romlebic mimdinareobs sazogadoebaSi, sadac esoden<br />

mniSvnelovan prblemebs wyveten, TavisTavad warmoadgenen momavali<br />

Taobis swavla-aRzrdis sociologiur safuZvlebs.<br />

mizanSewonilad vTvliT, aRvniSnoT: jon lokis Sroma ,,cda<br />

ადამიანის gonebiს Sesaxeb" apirobebs aRmzrdelobiTi sistemis<br />

rogorobas, gansazRvravs misi problemebis dadebiTad gadawyvetas.<br />

saerTod, lokis Sromebi ,.fiqrebi aRzrdaze" da ,.cda ადამიანის gonebis<br />

Sesaxeb" organulad da myarad arian dakavSirebuli erTmaneTTan. am<br />

SromebSi mocemuli Teoriuli postulatebi Seicavs swavla-aRzrdis<br />

procesis WeSmaritad mizandasaxulad warmarTvisTvis saWiro praqtikul<br />

da Teoriul msjelobebs, aucilebel da saWiro darigebebs, rCevebs.<br />

agreTve unda iTqvas, rom es ori Sroma erTmaneTs gansazRvravs da<br />

ganapirobebs. isini erTmaneTs avseben da qmnian erT monoliTur<br />

mTlianobas.<br />

,,maRali instancia, romelsac sakuTari qcevisas mimarTavs adamiani,<br />

aris misi goneba [31, 267], _ aRniSnavs loki. misi fiqriT, goneba aris is<br />

fenomeni, romelic, kargad Tu avad informirebuli, ganuwyvetliv<br />

xelmZRvanelobs im codniT, rasac am momentSi flobs da am WeSmariti<br />

Tu fsevdo codniT xdeba misi SemoqmedebiTi Zalebis marTva. amitom<br />

101


aucilebelia zrunva adamianis gonebriv aRzrdaze, raTa codnis<br />

miRebisas da msjelobis dros goneba swori gziT miemarTebodes.<br />

am TvalsazrisiT igi win wamowevs adamianTa niWierebis<br />

gansxvavebulobis problemas, rac vlindeba operaciebis Catarebis<br />

procesSi SesaZleblobaTa nairgvarobiT.<br />

‣ adamianebi Zalian gansxvavdebian SesaZleblobis TvalsazrisiT, _<br />

aRniSnavs loki. es gansxvaveba Zevs adamianTa bunebiT naboZeb<br />

SesaZleblobebSi, magram, amave dros isec xdeba, rodesac<br />

pirovneba Tavisi Tavis saTanadod Seufaseblobis gamo ver<br />

aRwevs imas, rac mas realurad SeuZlia.<br />

‣ didi mniSvneloba eniWeba msjelobis, gansjis process. saamisod<br />

adamians unda hqondes gansazRvruli ideebi, romelTa<br />

ganviTarebis dros saWiroa gonivruli msjeloba da gansja.<br />

jon loki warmogvidgens sxvadasxva SesaZleblobebis mqone<br />

adamianis tipebs:<br />

1. isini, romlebic bWoben da moqmedeben sxvisi magaliTis<br />

safuZvelze (mSoblebis, megobrebis da sxva.). xSirad es<br />

gamowveulia sizarmaciT: ar surT gaswion mZime Sroma, rac<br />

esoden saWiroa azrovnebisa da damoukidebeli gansjisaTvis.<br />

2. isini, romlebic mihyvebian vnebas da mas gonebaze maRla ayeneben,<br />

isini ar usmenen sxvis gonivrul rCevas. sxvaTa Soris, es<br />

viTareba ,,vefxistyaosanSi" aseTi formulis saxiT gvxvdeba:<br />

,,hkiTxe asTa, hqmen gulisa, ra ginda vin givaziros".<br />

3. adamianebis kategoria, romlebic gulwrfelad da xalisianad<br />

mihyvebian gonebas, magram ar ZaluZT mTeli siRrmiTa da<br />

sisruliT Caswvdnen im sakiTxebs, gadawyvetilebis misaRebad rom<br />

esoden saWiroa.<br />

am dros aucilebelia, _ aRniSnavs loki, _ adamiani iyos erTob<br />

organizebuli, komunikabeluri, adamianebTan urTierTobisas SeeZlos<br />

gulwrfeli kamaTi da msjeloba, raTa sxvaTa Sexedulebebs Seajeros<br />

Tavisi Sexedulebebi, azrebi, ideebi.<br />

102


gansakuTrebul yuradRebas uTmobs loki iseT adamianTa<br />

daxasiaTebas, romlebsac aqvT Sexedulebebis, ideebis viwro<br />

Tvalsawieri. es iwvevs arasasurvel SezRudulobas. ,,gaiazre da<br />

gaisigrZegane yvela sagani, xolo SeamCnie da daeyrdeni imas, romelic<br />

SenTvisaa kargi da sasargeblo." igi mouwodebs adamianebs, iswavlon<br />

sicruisa da WeSmaritebis garCeva. am dros didi mniSvneloba aqvs<br />

sistematur gonebriv varjiSs, unarTa da CvevaTa gamomuSavebas.<br />

saerTod jon loki adamians didi potencialisa da SesaZleblobebis<br />

arsebad miiCnevs da aRniSnavs: ,,adamianebs imaze meti SeuZliaT, vidre<br />

warmogvidgenia."<br />

moazrovne did mniSvnelobas aniWebs adamianis unarebisa da Zalebis<br />

ganviTarebas varjiSis gziT. varjiSi pirovnebas uyalibebs iseT<br />

aucilebel Tvisebebs, rogoricaa gonebamaxviloba, moxerxebuloba,<br />

gergilianoba. varjiSsa da ganmeorebiT moqmedebebs, _ aRniSnavs igi, _<br />

bunebrivi niWierebis doneze ahyavs ubralo adamianis SesaZleblobani.<br />

amitom xSir SemTxvevaSi adamianTa gonebriv SesaZleblobebs<br />

gansazRvravs ara bunebis mier boZebuli niWiereba, aramed unari CvevaTa<br />

formirebis mizandasaxuli warmarTvisa.<br />

aseT adamianebs aqvT sakuTari ideebi, romelTa WeSmaritebasac<br />

praqtikul cxovrebiseuli magaliTebi adastureben. aseT adamianTa<br />

msjelobebSi vlindeba codnis siRrme da naTlad gadmocemis maRali<br />

xarisxi.<br />

jon loki saubrobs adamianebis mier zogadi Tu abstraqtuli<br />

moraluri ideebis flobis Sesaxeb. moraluri ideebis wvdoma moiTxovs<br />

seriozul gonebriv operaciebs. magaliTisaTvis is asaxelebs adamianebis<br />

samarTlianobas, romelsac mivyavarT movaleobisa da samarTlianobis<br />

ideis sruli wvdomisaken. loki, amave dros, faqtobrivad ayenebs<br />

adamianebis mier maT ufleba-movaleobebis ideis gansjis sakiTxs.<br />

codnis mopovebis rTul gzaze goneba WeSmaritebisa da sicruis<br />

dasadgenad eyrdnoba garkveul principebs.<br />

103


swavla-aRzrdis procesSi didi mniSvneloba aqvs iseTi gonebrivi<br />

operaciebis Catarebas, romlebic moiTxovs garkveul principebze<br />

dayrdnobiT mniSvnelovani debulebebis damtkicebas. am dros unda<br />

arsebobdes raRac winaswari varaudi. yovelive es damokidebulia imaze,<br />

Tu ramdenad aqvT adamianebs navarjiSebi goneba da gamomuSavebuli<br />

garkveuli unar-Cvevebi.<br />

loki aseTi gonebrivi operaciebis Catarebis dawyebis<br />

aucileblobas varaudobs mozardobis asakSi da aRniSnavs, rom<br />

cxovrebis momdevno etapze zemoaRwerili procesebis ganxorcieleba<br />

TiTqmis SeuZlebelia, radgan igi bavSvobis xanaSi Camoyalibebul<br />

Cvevebs unda daefuZnos.<br />

am TvalsazrisiT Semoqmedi ganixilavs maTematikis swavlebis<br />

process, romelic moiTxovs msjelobas, gonebriv operirebas yovel<br />

calkeul sakiTxze.<br />

mtkicebulebisas saWiroa Tvalis midevneba ideis kavSirebsa da<br />

Tanamimdevrobaze manamde, vidre goneba im ZiriTad wyaromde ar miva,<br />

saidanac es idea gamomdinareobs, TumcaRa albaTobis Semowmebisas es<br />

rodia sakmarisi gadawyvetilebis gamotanisaTvis ise, rogorc es xdeba<br />

demonstraciuli codnis dros.<br />

am dros rodia sakmarisi erTi argumenti da misi susti da Zlieri<br />

mxareebis dadgena, aramed saWiroa ramdenime an yvela argumenti, maTi<br />

urTierTdapirispireba, yvela parametris gaTvaliswineba. mxolod ase<br />

midis goneba gansazRvrul gadawyvetilebamde.<br />

msgavsi operirebis Cvevis gamomuSaveba utyuari gzaa, romelsac<br />

goneba ahyavs farTo azrovnebis doneze, WeSmaritad Tavisufali<br />

azrovnebis simaRleze. am viTarebaSi SesaZlebeli xdeba Secdomebis<br />

Tavidan acilebac.<br />

loki gonebrivi operaciebis Catarebis zemoTaRwerili meTodis<br />

erT-erT formad asaxelebs disputs, romelic skolebSi tardeba.<br />

mecnieri gadaWriT uaryofs mis dadebiT Sedegs, radgan am dros<br />

WeSmaritebis dadgena xdeba erTi romelime kerZo argumentis<br />

104


safuZvelze. es igivea, _ aRniSnavs loki, _ rom gamoviyvanoT angariSis<br />

balansi erTi romelime Tanxis miweriT an CamoweriT, rodesac<br />

arsebobs uamravi sxva varianti da roca saWiroa gaanalizebiTa da<br />

dapirispirebiT iqnes miRebuli swori Sedegi.<br />

loki Tvlis, rom adamianis goneba sul unda moZraobdes.<br />

gansakuTrubuli wvrTna sWirdeba mas crurwmenis gasafantavad;<br />

amisaTvis aucilebelia sakuTar TavSi arsebuli azrebisa da<br />

Sexedulebebis, ideebis Semowmeba; sakuTar TavSi Rrmad Caxedva iwvevs<br />

adamianis daxvewas, uaryofiTis saRi gansjis gziT aRmofxvras. adamianis<br />

cxovrebiseuli sifrTxile gonebrivi gansjis safuZvelze miiRweva.<br />

azrebis, Sexedulebebis gadamowmebis unari, sxva adamianebis azrTan misi<br />

Sejereba WeSmaritebis dadgenis saSualebaao, - aRniSnavs moazrovne.<br />

SromaSi ,,cda ადამიანის gonebis Sesaxeb" avtori yuradRebas<br />

amaxvilebs mozardSi mTeli rigi znekeTili Tvisebebis, sulieri<br />

Rirebulebebis formirebaze, rac did rols asrulebs pirovnebis<br />

(jentlmenis) Camoyalibebis procesSi. igi mTeli siRrmiT ganixilavs<br />

pirovnebis fsiqologiur portrets, mis TvisebaTa da sulier<br />

RirebulebaTa rogorobas, iZleva maTi dadebiTi da uaryofiTi<br />

mxareebis daxasiaTebas.<br />

am TvalsazrisiT ganixilavs jon loki adamianis iseT Tvisebas,<br />

rogoricaa gulgriloba. igi Tvlis, rom gulgriloba WeSmaritebis<br />

dadgenis gzaze mniSvnelovani winaRobaa. es aris adamianis sulieri<br />

samyaros siRaribe da sisuste. aucilebelia adamians hqondes<br />

saidumloTa wvdomis mZafri interesi, rac mniSvnelovanwilad<br />

gansazRvravs mis sazogadoebriv aqtivobasac da aqtivobisaTvis saWiro<br />

mamoZravebel impulssac.<br />

loki pirdapiri mniSvnelobiT ar xmarobs termins aqtiuri<br />

cxovrebiseuli pozicia, magram misi pedagogikuri Sexedulebebi mkafiod<br />

gamoxatavs am terminSi nagulisxmev Sinaarss.<br />

lokis SexedulebiT, adamians unda hqondes yoveli arsebulis da<br />

yvelafris sistematuri Semowmebis da gadamowmebis Cveva da unari,<br />

105


miswrafeba srulyofilebamde miiyvanos yoveli naSromi, moqmedebis<br />

Sinaarsi. es moiTxovs azrebis, Sexedulebebis irgvliv gonebis daZabvas,<br />

moZraobas, pirovnebis Zalisxmevas, raTa dauRalavad iRvawos sakuTari<br />

msoflmxedvelobis myar da namdvil safuZvelze agebisTvis. gonebis<br />

amgvari sistematuri varjiSi mozardis swavlebisa da aRzrdis<br />

aucilebeli pirobaa; misi goneba dauflebuli unda iyos Tavisufali<br />

moZraobis Cvevebs; es mas saSualebas miscems, Caswvdes codnis<br />

sxvadasxva dargs, romlebic cxovrebaSi gamoadgeba. gonebis sistematuri<br />

wvaleba adamians miscems saSualebas, ar daemonos yovelgvar cnobil<br />

dogmas, romelic gabatonebulia sazogadoebaSi rogorc ucvleli da<br />

samaradiso WeSmariteba.<br />

did mniSvnelobas aZlevs jon loki ganzogadebas. am dros xdeba<br />

ZiriTadi Teoriuli daskvnebis gamotana, rasac, amave dros, didi<br />

praqtikuli mniSvneloba aqvs.<br />

Semdeg jon loki saubrobs argumentebis Sesaxeb. mas Tavisi roli<br />

da adgili aqvs WeSmaritebis dadgenis procesSi. igi gonebis operirebis<br />

safuZvelia; arguments mkvlevari ar miiCnevs sasargeblod, Tu igi<br />

emsaxureba sakiTxis erT mxares da gamoricxavs an uyuradRebod rCeba<br />

sxva mxareebi. argumenti, romelic eyrdnoba kerZo Zalauflebas an<br />

sargeblobs WeSmaritebis dadgenis dros, gvibiZgebs didi<br />

Secdomebisaken, _ aRniSnavs igi.<br />

jon loks miaCnia, rom WeSmaritebis dadgenas xels uSlis zerele<br />

da naCqarevi daskvnebi, rasac adamiani formalur mtkicebulebamde<br />

mihyavs; am SemTxvevaSi wina planze gadmodis sizarmace da mouTmenloba.<br />

sizarmace aris deda zerelobisa, xolo mouTmenloba _ naCqarevi<br />

daskvnisa. aseve uaryofiT zegavlenas axdens WeSmaritebis dadgenaze<br />

meryeoba da mosazrebaTa xSiri cvla. am SemTxvevaSi umetesad Tavs iCens<br />

sizarmace, romelic Sezavebulia pativmoyvareobasTan. swored es aris<br />

poziciebis gauTaveblad cvlis Tavwyaro. aris viTareba, roca<br />

sxvadasxva temperamentis adamianebs bezrdebaT erTi da igive saqmianoba<br />

da amitom sistematurad icvlian sazogadoebriv rolebs. maT akliaT<br />

106


sibejiTe da muyaiToba. am SemTxvevaSi xSirad ikveTeba uaryofiTi<br />

tendencia, romelsac zedapirulobamde mivyavarT. zedapiruloba<br />

vlindeba sagnebis Sesaxeb aramyari da arazusti codnis viTarebaSi. am<br />

dros pirovneba Zalze Sors aris WeSmaritebis dadgenisagan, amitom<br />

saWiroa sistematuri zrunva sagnebis Sesaxeb Rrma da safuZvliani<br />

codnisa da informaciis misaRebad. aRniSnuli moTxovna ki ganapirobebs<br />

mecnierebis ama Tu im dargis Sesaxeb universaluri codnis miRebis<br />

aucileblobas ara ama Tu im kanonzomierebisa Tu Teoriis viwro<br />

TvalTaxedviT danaxvas. universalurma adamianma unda icodes, rogor<br />

gamijnos urTierTisagan mniSvnelovani debulebebi. es iZleva<br />

SesaZleblobas, pirovnebam farTod ganaviTaros Tavisufali azrovneba,<br />

praqtikuli moqmedebebisa da varjiSis safuZvelze, SeimuSavos saTanado<br />

unar-Cvevebi.<br />

WeSmariti jentlmenis Camoyalibebis aucilebel pirobad miiCnevs<br />

mecnier-pedagogi Teologiis dauflebas. aRniSnul TvalsazrisSi<br />

SesaZlebelia amovikiTxoT ZiriTadi principebi.<br />

gansakuTrebul yuradRebas aqcevs mkvlevari mZafr midrekilebebs,<br />

romelic temperamentidan gamomdinareobs; es SesaZlebelia<br />

dakavSirebuli iyos kerZo garemoebebTan, garkveul interesebTan. avtori<br />

moiTxovs did sifrTxiles, radgan kerZo interesi xSirad xdeba<br />

xelisSemSleli faqtori WeSmaritebis dadgenis gzaze azrovnebiTi<br />

procesis warmarTvis dros.<br />

aseT Semaferxebel faqtorad jon loks miaCnia winaswar Seqmnili,<br />

akviatebuli, amoCemebuli, rogorc viqtor nozaZe ityoda,<br />

,,akinWilebuli" azri. xdeba isic, rom gonebrivi gadatvirTvis gamo<br />

mozardi ver ereva mozRvavebul gadasamuSavebel masalas da iwyebs<br />

daZabul muSaobas. arada sasurvelia WeSmritebasTan auCqareblad da<br />

TandaTanobiT misvla. aqve loki exeba swavlebisa da aRzrdis iseT<br />

mxares, romelic SeumuSavebs mozards nebismieri codnisadmi kritikul<br />

damokidebulebas; misTvis ar unda iyos avtoritetis mier mowodebuli<br />

codna erTxel da samudamod dadgenili dogma; man unda icodes, rom<br />

107


nebismieri codna eqvemdebareba Secvlas, Sevsebas, gadakeTebas,<br />

gadafasebas.<br />

mocemuli miTiTebani, garda fsiqologiuri aspeqtebisa, Seicavs da<br />

gulisxmobs swavla-aRzrdis procesSi garkveuli meTodologiuri<br />

Sinaarsis datvirTvasac.<br />

swored amgvari Sinaarsisaa jon lokis Sexeduleba da rCevebi<br />

adamianTa nakiTxobisa da Rrmad ganaTlebulobis gamijvnis Taobaze;<br />

adamianTa nakiTxobis done xSirad gamoixateba xolme sityvis zereled<br />

xmarebiT; am dros sityva xdeba ubralo nivTi. Rrmad ganaTlebul<br />

adamians Seswevs unari, WeSmariti codnis safuZvelze Seadginos naTeli,<br />

gamokveTili idea sagnebisa da movlenebis Sesaxeb.<br />

lokis koncefciebis arss ayalibebs idea, romelic Sedgenilia<br />

ubralo, martivi ideebisagan: koncefciebi ar arsebobs naTeli, mkafio<br />

ideebis gareSe. naTeli ideebi ki Sedgeba gaazrebuli sityvebis da ara<br />

terminebisagan. sadac ar aris naTeli warmodgena sityvebze da aris<br />

mxolod terminebis raxaruxi da korianteli, iq batonobs sicariele.<br />

Semdeg loki msjelobs iseT pirovnebaze, romelsac codnis SeZenis<br />

procesSi ar aqvs anda aklia sibejiTe da gulmodgineba.<br />

mas miaCnia, rom es Tviseba umetesad damaxasiaTebelia bavSvebisaTvis;<br />

am dros, _ aRniSnavs igi, _ aucilebelia ara mkacri zomebis miReba,<br />

aramed maTi TandaTanobiTi gamoyvana aRniSnuli mdgomareobidan. am<br />

mdgomareobas ki is cTomilebis mdgomareobas uwodebs.<br />

srulyofili adamianis, pirovnebis CamoyalibebisaTvis jon loki<br />

aucileblad miiCnevs, hqondes mas unari, naTlad dainaxos saganTa da<br />

nivTTa gansxvavebuloba. sagnebsa da nivTebs mravalferovneba bunebam<br />

mianiWa. rogorc rusTveli ityoda: ,,Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs<br />

uTvalavi feriTa". yovelive amas ki saganTa da nivTTa dayofadobamde<br />

mivyavarT. saganTa da nivTTa urTierTgansxvavebuloba WeSmaritebis<br />

Ziebis da dadgenis mniSvnelovani faqtoria, magram dayofadobis<br />

arazusti da aramkafio procesebi xlarTavs da wewavs adamianis gonebas.<br />

aq Tavs iCens dakvirvebulobis siRrme, risi saSualebiTac adamiani<br />

108


amCnevs sruliad mcire gansxvavebas saganTa Soris. es exmareba adamianis<br />

gonebas, sworad iaros codnis mosapovebel gzaze.<br />

loki nivTTa da saganTa Soris gansxvavebulobas da dayofadobas<br />

ganixilavs Zalian farTod da mTeli siRrmiT, Tanac mecnierebis yvela<br />

dargisaTvis. es samuSao moiTxovs gonebis daZabvas, did rudunebasa da<br />

garjas WeSmariti gadawyvetilebisa da daskvnebis gamosatanad.<br />

adamianis Semdegi fsiqologiuri aspeqti, romelsac jon loki did<br />

yuradRebas uTmobs, aris mimsgavseba. igi SesaZlebelia warmoadgendes,<br />

erTis mxriv, sasargeblo xerxs, magram, Tu sakiTxis arsSi Rrmad<br />

CavixedavT, davinaxavT, rom mimsgavsebis procesi konkretul SemTxvevaSi<br />

ar gvaZlevs saSualebas zustad SevicnoT sagani, movlena, gvqondes<br />

masze ufro naTeli warmodgena, mis Sesaxeb raTa sworad ganvsajoT.<br />

jon loki mimsgavsebis fenomenis warmadobas ar uaryofs oratorisa da<br />

ritorikis sferoSi, sadac lamazad mimsgavseba, efeqturi poeturi,<br />

mxatvruli Sedareba anda Sedarebis metaforuli formiT gamoyeneba<br />

erTob Sedegiania, magram, rodesac saqme exeba filosofiasa da<br />

WeSmaritebis dadgenis problemas, iq saWiroa didi sifrTxile da<br />

sifaqize, radgan, Tu literaturas ainteresebs efeqturi da ara<br />

Sinaarsobrivi sizuste, filosofias, piriqiT (aq saubaria nivTis,<br />

rogorc konkretuli sagnis, Secnobis Sesaxeb, rodesac unda dadgindes,<br />

rogoria igi, rogorc aseTi).<br />

adamianis mier gadawyvetilebis gamotanis, Tanxmoba-uaryofis procesi<br />

fsiqologiuri fenomenia. loki mas ganixilavs meryeobasTan dakavSirebiT,<br />

sadac figurirebs adamianis miswarfebebi, interesebi da sxv.<br />

jon loki safuZvlianad aSuqebs iseTi adamianebis sulier samyaros,<br />

romelnic arian gulgrilni da indiferentulni. am problemas igi ori<br />

aspeqtiT exeba. erTgan gulgrilobas ganixilavs im viTarebaSi, rodesac<br />

adamianebi urwmunoebas avlenen imgvari azrisa Tu Sexedulebis mimarT,<br />

romlebic WeSmaritebis dadgenis gzaze winaRobasa da Seferxebas qmnian.<br />

es movlena daxasiaTebulia rogorc adamianis sisuste da sulieri<br />

samyaros siRaribe; meoregan gulgrilobas ukavSirebs indiferentulobas,<br />

109


odesac adamianebi gulgrilni da indiferentulni arian raimes<br />

daumtkiceblobis mimarT, roca raimes Sesaxeb saeWvo Sexeduleba Tu<br />

azri arsebobs. es ori momenti aris adamianis gonebriv-sulieri<br />

Zalmosilebis sasinji qva, e. w. ,.sajildao qva", maTi pirovnuli sazomi.<br />

uamisod, _ aRniSnavs loki, _ goneba uazrobis sawyauli iqneboda da ara<br />

WeSmaritebis salaro.<br />

am TvlsazrisiT mecnieri ixilavs adamianebis sxvadasxva jgufebs<br />

da miuTiTebs, rom msgavsi gulgrilobis dros gamosavali erTia:<br />

daisvas kiTxvebisa da SekiTxvebis mTeli rigi ama Tu im saeWvo ideis,<br />

Sexedulebis, azris garSemo. amiT SesaZlebeli gaxdeba, mozardebi im<br />

procesSi CavabaT, romelic keTil samsaxurs gauwevs maT WeSmaritebis<br />

dadgenaSi. xSirad gulgrilobas Tan axlavs garkveuli daJinebac; es<br />

negatiur movlenad unda aRviqvaT, Tu igi e.w. amoCemebul-akinWilebuli<br />

daJinebaa.<br />

amgvari daJinebis erT-erT gamovlinebad loki Tvlis iseT Sinagan<br />

sulier mdgomareobas, rodesac pirovneba Tvlis, rom unaklo pirovnebas<br />

warmoadgens. es mas xels uSlis imoZraos srulyofis gzaze, am<br />

viTarebaSi ver axerxebs TviTkontrols, ver amCnevs sakuTar uaryofiT<br />

mxareebs; igi TviTdinebazea miSvebuli da, amave dros, gulisxmobs, rom<br />

TviTnabadi briliantia da ar saWiroebs dawaxnagebas. misTvis ucxoa is<br />

WeSmariteba, rom RmerTma Seqmna harmoniuli inteleqtualuri samyaro<br />

SesaniSnav adamianebTan erTad. es harmonia ki adamianma sakuTari<br />

SromiTa da sibejiTiT unda SeinarCunos. uamisod, – aRniSnavs jon<br />

loki, _ warmoiqmneba sibnele da qaosi.<br />

gonebasTan adamianis brZola da omi iseve mZafri da sastikia,<br />

rogorc samxedro Setakeba. gvxvdebian gulgatexili adamianebi,<br />

romlebic cxovrebasTan pirvelive SejaxebisTanave, raki sirTuleebTan<br />

Widili uWirT, vardebian saSineli sulieri dacemulobis<br />

mdgomareobaSi. am sulieri depresiidan isini Znelad an sulac ver<br />

gamodian.<br />

110


jon loki am SemTxvevaSi moiTxovs moqmedebis ganuwyveteli<br />

procesis gagrZelebas, raTa adamianma kidev da kidev Seamowmos Tavisi<br />

SesaZleblobebi, yovelnair mdgomareobaSi SeinarCunos aqtiuroba da<br />

moqmedi suliskveTeba. am SemTxvevaSi igi mouwodebs adamianebs, yuri<br />

ugdon Semdeg sentenciebsa da Cvevebs:<br />

‣ ,,RmerTo, miSvele, vixrCobio! – gaanZrie xeli da giSvelio!"<br />

‣ ,,moipove Zala siarulSi!"<br />

‣ `gamoiyene fexebi da maTi samsaxuris Zalac".<br />

imedianobasa da moqmedebas moazrovne Tvlis gulgatexilobis mtled<br />

da malamod. rTul viTarebaSi aRmoCenil adamianebs igi urCevs maT winaSe<br />

arsebuli problemis yvela detalis yuradRebiT ganxilva-gadasinjvas,<br />

misi daZlevis gaadvilebis mizniT maT danawevrebas sakiTxebis Tu<br />

calkeuli elementis mixedviT. am gziT is, rac rTulad eCveneba adamians,<br />

xdeba naTeli da advilad gasarkvevi. saWiroa ara naxtomebi, aramed nabijnabij<br />

siaruli, TandaTanobiT winsvla. ,,es xvews gonebriv operaciebs,<br />

aZlevs mas mizandasaxuli operirebis iersaxes," – miuTiTebs jon loki.<br />

Semdegi movlena, romelsac jon loki ganixilavs, aris analogia.<br />

igi aRiarebs mis sargeblobas gonebisaTvis da WeSmarit rols naturfilosofiaSi.<br />

es iyo germanuli mecnieruli skolis mier damuSavebuli<br />

moZRvreba bunebis Sesaxeb, romelic cdilobda moeca bunebis Sesaxeb<br />

codnis dasrulebuli sistema ganyenebul principebze dayrdnobiT da<br />

ara cdiseuli procesebidan gamomdinare. es filosofiuri mimdinareoba<br />

jon lokis dros Tavisi popularobis zenitSi idga da mkvlevari<br />

iziarebda am mimdinareobis azrebsa da Sexedulebebs.<br />

jon loki eqimis TvalTaxedviT ixilavs asociaciis problemas.<br />

marTlac, zogjer aRsazrdelebSi Tavs iCens garkveuli paTologiuri<br />

gamovlinebani. es SemTxvevebi, _ aRniSnavs igi, _ SeimCneva maSin, rodesac<br />

mozardTa gonebaSi rTuli kombinaciebisa da ideebis gadaxlarTvamanipulacia<br />

xdeba. es ki iwvevs bavSvis gonebis gadaRlas. zogjer<br />

daZabuli gonebrivi operaciebis dros mozards eCveneba, rom moxvda<br />

gamouval mdgomareobaSi. mecnieri da pedagogi pedagogebisa da<br />

111


mSoblebisagan saswavlo-aRmzrdelobiT procesSi im niuansebis<br />

gaTvaliswinebas moiTxovs, romelTa meoxebiT SesaZlebeli gaxdeba<br />

bavSvis fsiqikuri wonasworobis SenarCuneba.<br />

Tavisi Sromis TiTqmis yvela nawilSi loki sistematurad saubrobs<br />

WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb. faqtobrivad misi damokidebuleba am<br />

ori cnebisadmi aseTia: ideebi TavisTavad ar aris arc WeSmariti da arc<br />

cru, isini aseTi maSin xdebian, rodesac sagnebsa da movlenebs Cven<br />

Cveneul mosazrebebs vufardebT. ,,WeSmariteba da sicrue arasodes ar<br />

arsebobs sityvieri dasabuTebis an uaryofis Tvinier." igi miiCnevs, rom<br />

arsebobs ZiriTadi WeSmaritebani, romlebic gonebas mdidar masalas<br />

aZleven, isini naTels fenen ara mxolod konkretul, aramed zogad<br />

movlenebsac. am TvalsazrisiT mas mohyavs ara mxolod is WeSmaritebani,<br />

romlebic mopovebulia samecniero dargebSi, aramed religiis sferoSic<br />

(socialuri da moraluri WeSmaritebani). magaliTad, ,,giyvardes moyvasi<br />

Seni, viTarca Tavi Tvisi." garda amisa, jon loki gansakuTrebul<br />

yuradRebas uTmobs sakiTxTa im wyebas, romlebic exeba adamianis mier<br />

ZiriTad WeSmaritebaTa aRmoCenasa da aTvisebas. igi Tvlis, rom saWiroa<br />

gadaWriT aviciloT Tavidan kvlevebi iseTi mimarTulebiT, roca ar<br />

xdeba ZiriTad WeSmaritebaTa dadgena. sxvagvarad muSaoba da garja mas<br />

miaCnia drois usafuZvlo xarjvad, radganac miTiTebuli procesi ar<br />

Seicavs codnis Semdgomi srulyofisaTvis saWiro elementebs.<br />

jon loki aRniSnavs, rom WeSmaritebis safuZveli xSir SemTxvevaSi<br />

is utyuari debulebebi da argumentebia, romlebic dasabuTebas<br />

eqvemdebareba. amis magaliTad mas mohyavs TurqeTis sulTnis kanonieri<br />

ufleba, Tavis samflobeloSi gamoiyenos Zalismieri meTodebi da am<br />

kerZo magaliTs asabuTebs da azogadebs iseTi debulebis moxmobiT,<br />

rogoricaa xalxTa adamianuri uflebebis dacva; aqvT Tu ara xalxebs<br />

mopovebuli erTnairi bunebrivi uflebebi; aq mkafiod Cans, Tu sad aris<br />

realuri WeSmariteba, - aRniSnavs igi.<br />

adamianis gonebrivi aRzrdis mTavari monapovaria is, aqvs Tu ara<br />

unari, ibatonos sakuTar gonebaze, marTos sakuTari azrebi, Sexedulebebi.<br />

112


adamianis Wkua-goneba yovelTvis dakavebulia raime sagniT da, Tu<br />

pirovneba modunebulia, zarmaci da uinteresoa, misi gonebrivi<br />

moqmedianoba gadadis erTi sagnidan meoreze, meoredan – mesameze da a.S.<br />

am SemTxvevaSi adamianis azrebi, Sexedulebebi wvrTnas ar emorCilebian.<br />

dabalia nebisyofa an, ukeTes SemTxvevaSi, nebisyofis simtkicis xarisxi.<br />

am TvalsazrisiT gansakuTrebiT didi sirTuleebi SeiZleba gamovlindes<br />

30-40 wlis adamianSi. am SemTxvevaSi igulisxmeba azrebis gadatanis<br />

problema. es exeba adamianTa iseT mdgomareobas, rodesac isini<br />

Cafluli arian TavianT saqmianobaSi, ama Tu im problemis kvlevisas<br />

eqcevian garkveul Caketil mdgomareobaSi, aqvT rTuli gamouvali<br />

atmosfero, Sepyrobili arian erTi ideiT da momarTuli arian erTi<br />

garkveuli mimarTulebiT. am dros maT uWirT gadaanacvlon, gadaitanon<br />

TavianTi azri sxva mimarTulebiT; isini TiTqos Sepyrobili arian<br />

raRac TilismiT, gatacebuli arian azriT, romelsac miapyres mTeli<br />

TavianTi yuradReba, magaliTad, arian CarTuli erTi mimarTulebis<br />

mqone saqmeSi, saidanac maTi gamoyvana SeuZlebelia; xSirad es<br />

gamowveulia mZafri midrekilebebiT, Zlieri siyvarulis grZnobiT,<br />

temperamentidan gamomdinare vnebebiT; aseT mdgomareobaSi vardebian<br />

niWieri adamianebic, rodesac Zneli xdeba naTeli gonebis gansjis<br />

safuZvelze rTuli mdgomareobidan maTi gamoyvana. am SemTxvevaSi<br />

adamianebma, saWiroa, TandaTanobiT, drois garkveul manZilze, gansjis<br />

gziT, nebisyofis daZabviT, sulieri Zalebis mokrebiT TavianTi<br />

yuradReba gadaitanon sxva sagnebsa Tu movlenebze, Seicvalon garemo.<br />

yovelive es xels Seuwyobs maT, SeZlon sakuTari Tavis regulireba.<br />

zemoaRniSnulidan gamomdinare, bunebrivia, rom jon loki udides<br />

mniSvnelobas aniWebs nebisyofas, rac adamianis saRi, naTeli gonebis<br />

arsebobas adasturebs.<br />

Cven SevecadeT gamogvekveTa is mTavari, rac naTels hfens jon<br />

lokis pedagogikur ideebs, azrebsa da Sexedulebebs. ukve aRvniSneT,<br />

rom misi orive Sroma _ ,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" da ,,cda adamianis<br />

gonebis Sesaxeb" warmoadgenen urTierTganpirobebul gamokvlevebs,<br />

113


omlebSic organulad aris Serwymuli da erT mTlianobad<br />

warmodgenili momavali Taobis aRzrdis pedagogikuri, filosofiuri,<br />

fsiqologiuri, sociologiuri safuZvlebi:<br />

isini gonebrivi operaciebis mizanmimarTuli warmarTvis safuZvelze<br />

ganapirobeben momavali Taobis swavla-aRzrdisa da ganaTlebis process.<br />

,,adamiani, _ aRniSnavs jon loki, _ ugunuria imitom, rom ar icis,<br />

ra gonieria." im droisTvis adamianis gonebis dasamarebis erT-erT<br />

mizezad didi moazrovne Tvlida tradiciebs, gaucnobierebul<br />

Tavsmoxveul rwmenas, avtoritetebis mier SemoTavazebul ideebs,<br />

romelTac adamianebi brmad mihyvebian. yovelive amis uaryofiT, _<br />

aRniSnavs igi, _ yovelives kritikuli gansjiT, saRi, bunebrivi Wkuagonebis<br />

karnaxiT adamiani SeZlebs mSvenivrad moawyos Tavisi cxovreba.<br />

am mimarTebiT mniSvnelovania lokis ZiriTadi idea gonebis avtonomiis<br />

Sesaxeb. igi qadagebs: adamianebma ar unda miiRon araferi mxolod<br />

rwmeniTa da dajerebiT, daupirispiron erTmaneTs sxvadasxva Tvalsazrisi<br />

da Rrmad gansajon isini.<br />

mTavari arsi misi pedagogikuri moZRvrebisa aseTia: ar gadavtvirToT<br />

bavSvis goneba mSrali faqtebiTa da cnebebiT; vaswavloT maT<br />

damoukidebeli muSaoba, Seupovari kritikuli azrovneba. Tu es<br />

movaxerxeT, danarCeni yvelaferi moxerxdeba!<br />

lokis, rogorc filosofosis, mniSvneloba, pirvel yovlisa,<br />

gamoixateba imiT, rom man filosofiuri sakiTxebis ganxilvisas<br />

Semecnebis Teoria pirvel adgilze daayena. mTeli axali filosofiis<br />

dasawyisi xasiaTdeboda meTodis problemis dadebiTad gadawyvetiT.<br />

erTi mxriv, bekoni inglisSi, meore mxriv ki, dekarte kontinentze<br />

mecnieruli codnis axal meTodze muSaobdnen. rasakvirvelia, meTodze<br />

muSaoba ase Tu ise mWidrod aris dakavSirebuli codnis TeoriasTan.<br />

bekonica da dekartec darwmunebuli iyvnen, rom axali meTodiT<br />

SesaZlebelia sinamdvilis mTliani Semecneba. jon loki pirvelad da<br />

mkafiod ayenebs sakiTxs: saerTod SesaZlebelia Tu ara Semecneba?<br />

114


ar vadasturebT, rom amomwuravad SevZeliT gagveSuqebina dasmuli<br />

problema, radgan jon lokis yoveli fraza, yoveli sintagma da, bolos,<br />

calkeuli cnebac ki udides samyaros itevs ama Tu im pedagogiuri<br />

problemis gadawyvetis TvalsazrisiT.<br />

115


Tavi III. jon lokis pedagogikuri ideebis gavlena pedagogikuri<br />

Teoriisa da saskolo praqtikis ganviTarebaze<br />

$1. jon lokis roli pedagogikuri azris ganviTarebaSi<br />

jon loki didi filosofosi, materialisturi sensualizmis<br />

fuZemdebeli da Semecnebis Teoriis sagangebod damuSavebuli<br />

msoflmxedvelobis damamkvidrebelia axal filosofiaSi. igi empiriul<br />

fsiqologiaze dafuZnebuli burJuaziuli pedagogikis mamamTavaria. man<br />

Tavisi SromebiT `cda adamianis gonebis Sesaxeb" (filosofiaSi) da<br />

“fiqrebi aRzrdaze" (pedagogikaSi) didi gavlena moaxdina XVII - XVIII da<br />

XIX saukuneebis filosofiur da pedagogiur azrovnebaze.<br />

loki aRiarebs samyaros obieqtur arsebobas da materialisturi<br />

postulatebis momarjvebiT amkvidrebs Tavisi filosofiis ZiriTad<br />

mimarTulebas, magram saganTa pirvelad da meorad Tvisebebze<br />

msjelobisas subieqtur idealizmamde midis.<br />

aRsaniSnavia, rom Semecnebis TeoriaSi jon loki uaryofs<br />

Tandayolil ideebs da aRiarebs `sufTa dafis" cnobil formulas,<br />

romlis mixedviTac Semecnebis wyaro adamianis grZnobaTa organoebze<br />

sinamdvilis zemoqmedebaa, aqedan gamomdinare, unda iTqvas, rom igi<br />

dabejiTebiT icavs debulebas, romelic SeuZleblad Tvlis gonebrivi<br />

mdgomareobis Secvlas, rac SegrZnebebiT araa gapirobebuli. jon lokis<br />

filosofiis ZiriTadi arsi aseTia: ar arsebobs “Tandayolili ideebi",<br />

romlebic adamianis sulSi imTaviTvea warmodgenili.<br />

lokis msoflmxedvelobis zemoganxiluli debulebebidan gamomdinare<br />

da masze dayrdnobiT sainteresoa gairkves is roli, rac man Seasrula<br />

pedagogikuri azris ganviTarebaSi da rasac gansazRvravs misi<br />

moZRvrebis progresuli mimarTuleba.<br />

lokis filosofia da masze dafuZnebuli pedagogikis Teoria<br />

faqtobrivad gulisxmobda pirovnebis sruliad axlebur xedvas, misi<br />

Camoyalibebis sruliad axal gzebsa da saSualebebs. igi aRniSnavda,<br />

116


om pirovnebas SeuZlia sakuTari ZalebiT gardaqmnas cxovreba, Tavisi<br />

Tavi. gonebis moxmobiTa da gamocdilebiT igi daagrovebs codnis iseT<br />

marags, rom, rogorc Teoriulad, ise praqtikulad gansazRvravs Tavis<br />

damokidebulebebs sazogadoebisadmi da SeeZleba Tavisufali molaparakebis<br />

gziT moawyos sazogadoebrivi urTierTobebi.<br />

bunebrivi da damaxasiaTebelia, rom msgavsi Sexedulebani adamianis<br />

bunebis Sesaxeb yvelaze adre inglisSi SeimuSaves.<br />

jon lokma gailaSqra swavlebaSi sqolastikis winaaRmdeg.<br />

SesaZlebelia iTqvas, rom faqtiurad man gaacamtvera, zurgi aqcia<br />

swavlebis gamefebul stils da SromaSi `fiqrebi aRzrdaze" swavlebis<br />

SemoqmedebiTi mxareebi gaaSuqa. amave dros, praqtikuli cxovrebiseuli<br />

problemebidan gamomdinare, iqadaga swavlebis im droisaTvis sruliad<br />

axali Sinaarsi, programa da misi ganxorcielebis meTodikacki.<br />

cnobilia, rom im dros inglisSi swavlebasa da aRzrdas aferxebda<br />

pedantizmi, gaugonari despotizmi, rozgi. swavlis kursi mTlianad<br />

Semoifargleboda mkvdari enebis SeswavliT, rac berZnuli da laTinuri<br />

enebis codnas emyareboda. aRzrda am sityvis WeSmariti gagebiT ar<br />

esmodaT. swavlebis viwro CarCoebidan gamomdinare, aRzrda sruliad<br />

iyo ignorirebuli. garda amisa, swavlis praqtikuli daniSnuleba ar<br />

Seesatyviseboda cxovrebis moTxovnebs. amitom iyo, rom loki<br />

aRniSnavda: “Cven vswavlobT ara cxovrebis, aramed kamaTisaTvis da<br />

Cveneburi aRzrda gvamzadebs <strong>universiteti</strong>sa da ara samyarosaTvis".<br />

SesaZlebelia, moviyvanoT uamravi magaliTi jon lokis<br />

TanamedroveTa gamonaTqvamebis saxiT, romlebic adasturebs: im<br />

droisaTvis ganaTlebis muSakTa erTi jgufi (miltoni, monteni)<br />

gadaWriT gmobda swavla-aRzrdis arsebul sistemas, oRond maT ar<br />

gaulaSqriaT arsebulis winaaRmdeg. jon lokma Tavisi SromebiT<br />

pirvelma gailaSqra sqolastikuri sistemis winaaRmdeg. swored man<br />

gauxsna gza axal azrovnebas swavlebisa da aRzrdis sferoSi.<br />

Tavisi progresuli ideebiT loki daupirispirda imdroindel<br />

eklesiasac, romelic adamianis SemoqmedebiTi ganviTarebis winaaRmdeg<br />

117


gamodioda. eklesia qadagebda: mecniereba erTxel mocemuli, dadgenili<br />

da xelSeuxebelia, amisda mixedviT, aRzrdis procesi dafuZnebuli unda<br />

iyos mkacr tradiciebze.<br />

loki gamovida rogorc SemoqmedebiTi ganviTarebis ideis<br />

matarebeli da dasaxa misi praqtikuli ganxorcielebis gzebi da<br />

saSualebebi, uaryo ra `monis disciplina" da damamcirebeli morCilebis<br />

imdroindeli qadageba, romelic ganmtkicebuli iyo mSobelTa<br />

Zalauflebis primatis aRiarebiT.<br />

wigni `fiqrebi aRzrdaze" istoriuli Zeglia, romelSic gamoxatulia<br />

brZola or sistemas – Zvelsa da axals Soris; mozardis Sexedulebebi<br />

sruliad Seesabameba evropuli kulturis safuZvlebs da didi<br />

barierebis daZlevisa da gadalaxvis gziT kafavs gzas axali<br />

Sexedulebebisaken. jon lokma, rogorc udidesma moazrovnem, naTlad<br />

Camoayaliba progresuli warmodgenebi adamianis bunebasa, mis<br />

niWierebasa da moTxovnilebebze. igi moiTxovs swavla-aRzrdisadmi<br />

axlebur midgomas aRsazrdelis pirovnebis, misi Sinagani bunebis,<br />

SesaZleblobebis gaTvaliswineba-gamokveTis safuZvelze. am aspeqtiT is<br />

moiTxovs swavla-aRzrdis procesSi Tavisufali, SemoqmedebiTi<br />

atmosferos saWiro unar-Tvisebebis Camoyalibebis farTo SesaZleblobebi<br />

Seiqmnes. swored amas adasturebs misi gamonaTqvami: unar-Cvevebi<br />

ganuwyvetliv moqmedeben da adamianis qcevebs ufro met simsubuqes<br />

aniWeben, vidre gonebrivi gansjis safuZvelze ganxorcielebuli qcevebi.<br />

jon lokis SemoqmedebisaTvis niSandoblivia: igi ar msjelobs<br />

calke sulis da calke sxeulis filosofiur Sinaarsze, rogorc amas<br />

akeTebdnen manamde, raTa amisda kvalobaze daexataT harmoniuli<br />

ganviTarebis suraTebi. misi yoveli rCeva mimarTulia iqiTken, raTa ise<br />

aRvzardoT jentlmeni, rom SeZlos cxovrebiseuli movaleobebis<br />

Sesruleba. misi azriT, adamiani rodia abstraqtuli arseba, daclili<br />

adamianuri bunebisagan. es ki moiTxovs imas, rom meti yuradReba mieqces<br />

pirovnebaSi cxovrebiseuli sawyisebis ganviTarebas, praqtikulad<br />

gamosadegi Tvisebebisa da unar-Cvevebis gamomuSavebas. lokis<br />

118


pedagogikuri memkvidreobis, Sexedulebebisa da ideebis progresuloba<br />

swored amiT gamoixateba. aRniSnulis safuZvelze igi moiTxovs swavlaaRzrdis<br />

procesis Semdgom dawinaurebas. maSasadame, is gamodis<br />

imdroindeli Caketili, sqolastikuri skolis mowinaaRmdeged.<br />

maSindeli sazogadoebrivi fenebi dabejiTebiT moiTxovdnen, raTa<br />

maTi SvilebisaTvis miecaT laTinuri da berZnuli enebis gramatikis<br />

codna. isini Tvlidnen, rom uamisod maTi naSierni ver miiRebdnen<br />

jerovan aRzrdas; sinamdvileSi ki momdevno cxovrebiseuli xana<br />

sawinaaRmdegos amtkicebda: axalgazrdas haeriviT esaWiroeboda<br />

praqtikuli, realuri codna, konkretuli unar-Cvevebi. es ki TavisTavad<br />

qmnida garemosTan Seguebis rTul situaciebs. maSasadame, gamodioda,<br />

rom skolis kedlebSi uazrod da umiznod ixarjeboda Zvirfasi dro da<br />

energia, mecnieri ar uaryofs, rom muSaobis pirobebSi enebis codna<br />

aucilebeli da saWiroa, magram, Cveulebriv, jentlmenis aRzrdis dros<br />

enebis codna garkveuli garegani pirobaa. gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

aniWebs loki mSobliuri enis codnas, mis siRrmiseul dauflebas. igi<br />

Tvlis, rom mSobliuri ena pirovnebis ganviTarebis mZlavri<br />

impulsatoria, rac im droisaTvis jerovnad ar iyo gaTvaliswinebuli.<br />

mSobliuri enis maRal doneze Seuswavlelad, _ aRniSnavda igi, _<br />

iqmneba STabeWdileba, rom axalgazrda jentlmenis momzadeba xdeba ara<br />

samSoblos samsaxurSi Casayeneblad, aramed ucxo qveynis maswavleblad.<br />

garda amisa, lokma swavlebis procesSi farTod da gabedulad<br />

Semoitana iseTi metad mniSnvnelovani dargebi, romlebic<br />

samyarosmcodneobis farTo saSualebas iZleva.<br />

vfiqrobT, progresuli iyo swavla-aRzrdis procesis iseTi xedva,<br />

roca gaTvaliswinebulia rogorc sazogadoebrivi, ise kerZo skolebi<br />

da saojaxo swavla-aRzrda. aRniSnuli diferenciacia gamomdinareobda<br />

marTebuli poziciidan. Tu swavlebis romeli saxeoba sjobs, amas<br />

gansazRvravs ymawvilebis pirovnul-individualuri Tvisebebi da xasiaTi,<br />

misi bunebrivi monacemebi. am mxriv didi pedagogi metad moqnil da<br />

Semrigeblur poziciaze dgas; im droisaTvis gamefebuli saojaxo<br />

119


aRzrdis, rogorc ufro sasurveli formis garda, igi mxars uWers<br />

karCaketilobis da SezRudulobis momSlel sazogadoebriv skolas.<br />

maSasadame, momavali jentlmenis Camoyalibebas ufro Tamami formiT,<br />

garemosTan farTo urTierTobis viTarebaSi apirebs. Cveni fiqriT, es<br />

iyo im droisaTvis didi garRveva tradiciis msxvrevis gzaze. aseve<br />

sruliad axleburad daayena man aRmzrdelis, pedagogis pirovnebis<br />

codnis donisa da SemoqmedebiTi SesaZleblobebis sakiTxi. aq<br />

igulisxmeboda pedagogis rogorc inteleqtualuri, aseve moraluri<br />

avan-Cavani. amave dros, man mTeli sigrZe-siganiT dasva pedagogTa Sromis<br />

daufaseblobisa da maTi gasamrjelos simwiris sakiTxi.<br />

Sroma `fiqrebi aRzrdaze" gvawvdis momavali Taobis swavlaaRzrdis<br />

sruliad axal, progresul da cxovrebiseul sistemas. man<br />

humanur ideebze dayrdnobiT, mozardTa individualur TaviseburebaTa<br />

gaTvaliswinebiT gansazRvra swavlebisa da aRzrdis Sinaarsi, romelic<br />

harmoniulad ganviTarebuli, gonebrivad srulyofili, fizikurad<br />

gamowrTobili, moralurad mtkice, esTetikurad ganaTlebuli<br />

pirovnebis aRzrdas Seuwyobda xels.<br />

ramdenadac jon loki qadagebs aRsazrdelTa sulieri samyarosadmi<br />

saTuT damokidebulebas, maTs individualur TaviseburebebSi wvdomasa<br />

da SesaZleblobaTa srulad gaTvaliswinebas, imdenad mkacria igi<br />

mozardTa moraluri aRzrdis procesSi garkveuli pedagogiuri<br />

meTodebisa da formebis ganxorcielebisas. aRmzrdelebisa da<br />

mSoblebisagan igi kategoriulad moiTxovs, ar wavidnen mizanSeuwonel<br />

daTmobebze, radgan es uaryofiT zegavlenas moaxdens aRmzrdelobiT<br />

procesSi jansaRi atmosferos Seqmnaze; oRond igi imavdroulad<br />

kategoriulad uaryofda uTanazomo simkacresac. is SeniSnavda: `me<br />

imdenad xSirad vsaubrob bavSvebisadmi mkacri damokidebulebis<br />

Taobaze, bevri, albaT, daeWvdeba, rom saTanadod ar viTvaliswineb maT<br />

mcire asaks da saTuT konstitucias, magram es eWvi gaifanteba Cemi<br />

ZiriTadi debulebiT, sadac gadaWriT vacxadeb: mkacr dasjas moaqvs<br />

120


didi ziani, mavne zegavlenas axdens aRzrdaze. bavSvebi, romlebic<br />

xSirad isjebian, iSviaTad gamodian kargi adamianebi".<br />

loki konkretulad ayalibebs im Tvisebebs, romlebic mozards<br />

axasiaTebs. igi Tanamimdevrulad ganixilavs rogorc dadebiT, ise<br />

uaryofiT Tvisebebs, azrs, Tu ra gziT SeiZleba dadebiTi Tvisebebis<br />

ganmtkiceba da uaryofiTis aRmofxvra. magaliTisTvis SesaZlebelia<br />

moviyvanoT misi msjeloba `dajildoebisa da dasjis" Sesaxeb. aq igi<br />

vrclad saubrobs aRniSnuli meTodebis mniSvnelobaze zneobrivi,<br />

moraluri aRzrdis TvalsazrisiT da, amave dros, konkretulad<br />

msjelobs imis Taobaze, rom aucilebelia bavSvebs ise mivudgeT,<br />

rogorc gonier arsebebs, raTa maTze saTnoebisa da sifaqizis meoxebiT<br />

movaxdinoT zegavlena. rodesac loki msjelobs `Rirsebisa da<br />

sircxvilis" grZnobaze, rogorc mozardis aRzrdis mniSvnelovan<br />

fenomenze, aRniSnavs: `es aris sulis SeZvris metad mdidari saSualeba".<br />

avtori iqve gvawvdis mosazrebas: “Tu SesaZlebeli gaxdeba, CaunergoT<br />

mozardebs siyvaruli maRali reputaciisadmi da SiSi sircxvilisa Tu<br />

Sercxvenisadmi, es niSnavs, rom ganvaxorcieloT swori principi,<br />

romelic mudam imoqmedebs da mozards sikeTis gzaze daayenebs".<br />

imave siRrmiT saubrobs igi adamianis sxva mniSvnelovani dadebiTi<br />

sulieri Rirebulebebisa Tu uaryofiTi Tvisebebis Sesaxeb, romelTac<br />

aanalizebs mozardTa aRzrdis procesis daxasiaTebisas.<br />

moazrovnes gauCnda mimdevrebi. magaliTad, helveciusma lokis didi<br />

zegavlena ganicada. isic, rogorc loki, Tvlida, rom aRzrda<br />

pirovnebis ganviTarebis yovlisSemZle da erTaderTi faqtoria.<br />

adamianTa Soris gansxvaveba ar aris damokidebuli arc organizaciasa<br />

da arc bunebaze. aRzrda – es aris yvelaferi da swored is<br />

gansazRvravs pirovnebis ragvarobas.<br />

lokis Sromam didi gamoxmaureba pova inglisis sazogadoebriv<br />

wreebSi, romlebic detalurad da, amave dros, kritikuladac<br />

ganixilavdnen mis mosazrebebsa da calkeul debulebebs. erT-erTi<br />

aseTi moRvawea moline, romelsac lokma Tavisi Sroma Sefasebis mizniT<br />

121


gaugzavna da sTxova, gamoxmaureboda kritikuli SeniSvnebiTac; naSroms<br />

gamoexmaurnen lordi kingi, monteni; molnie ZiriTadad emxroboda<br />

lokis aRmzrdelobiT sistemas. amas igi adasturebda cnobil werilSi<br />

jon lokis Sromis Sesaxeb. lokis debulebebis Sesaxeb Tavis azrsa da<br />

Sexedulebebs gamoTqvams misi Tanamedrove isaak teilori. sazogadoebis<br />

didi interesi lokis Sromebis mimarT gamowveuli iyo, erTi mxriv,<br />

swavla-aRzrdis procesis sruliad axali midgomisadmi SemobrunebiT,<br />

meore mxriv, im problemaTa siuxviT, romlebic dasmulia lokis<br />

naSromSi. aq xom gaSlili saubaria swavlebisa da aRzrdis procesis<br />

Sesaxeb, mSobelTa damokidebulebaze swavla-aRzrdis procesisadmi,<br />

sulier RirebulebaTa mravalferovnebaze, swavla-aRzrdis procesis<br />

formebis Ziebis Sesaxeb, aRmzrdelis rolsa da daniSnulebaze da kidev<br />

sxva problemebze, romlebic exeba mozardi Taobis Camoyalibebis<br />

rTulsa da mravalwaxnagovan process. vfiqrobT, yovelive es<br />

adasturebs lokis udides damsaxurebas pedagogikuri azris<br />

ganviTarebaSi. garda Tqmulisa, isic erTob mniSvnelovania, rom avtorma<br />

mogvca uamravi konkretuli miTiTeba, darigeba, rCeva.<br />

Tandayolili ideebis Teoria eyrdnoba garkveul faqts. adamianebi<br />

aRiareben, rom arsebobs iseTi ideebi, romlebsac yvela iziarebs;<br />

sakmarisia adamianma gaigos aseTi Sinaarsi, rom is maSinve gaiazrebs mis<br />

WeSmaritebas. amgvari ideebis WeSmaritebas sayovelTao xasiaTi aqvs.<br />

rasakvirvelia fiqrobs loki, Tu marTlac arsebobs aseTi ideebi, isini<br />

Tandayolili unda iyos, radgan aRqma da saerTod cda amgvari ideebis<br />

safuZveli ver iqneba. Tu SevZlebT am ideebis warmoSobis axsnas<br />

bunebrivi gziT, maSin moixsneba maTi zebunebrivi warmoSobis Teoria.<br />

Tandayolili idea zogadi ideaa, misi Sinaarsi zogadi saxis<br />

msjelobaSi gamoixateba; magram zogadi arasodes aRqmaSi ar aris<br />

mocemuli. loki specialurad gaanalizebs iseT ideebs, romlebic<br />

TiTqmis sayovelTao WeSmaritebis xasiaTs atarebs: es aris igiveobisa<br />

da winaaRmdegobis ideebi. loki amtkicebs, rom bavSvebi da<br />

gaunaTlebeli adamianebi am ideebs ar icnoben. am ideebs ara aqvs<br />

122


sayovelTao WeSmaritebis xasiaTi da, garda amisa, Tu isini<br />

Tandayolili arian, maSin maTi codna bavSvebsac eqnebaT.<br />

loki iTvaliswinebs SesaZlebel pasuxs am argumentaciaze,<br />

saxeldobr, rom Tandayolili idea am principebiT `azrovnebs~,<br />

Tandayolili ideebi gacnobierebuli xdeba, rodesac adamiani<br />

namdvilad daiwyebs azrovnebas, rodesdac is azrovnebis unars<br />

gamoiyenebs. Arc dekartes miaCnda rom axaldabadebuli bavSvis gonebaSi<br />

mzamzareulad `Cawyobilia~ es ideebi, isini aracnobierad arseboben<br />

gonebaSi da mxolod Semdeg gacnobierdebian gonebis Sinagani ZalebiT<br />

da ara cdis safuZvelze.<br />

praqtikuli, moraluri principebi gansxvavebuli aqvT calkeul<br />

pirovnebebs, calkeul erebs, da araTu gansxvavebuli, aramed xSirad<br />

winaaRmdegobrivic. arc RmerTis ideaa Tandayolili, mogzaurebi da<br />

misionerebi mogviTxroben, rom arseboben veluri xalxebi, romlebsac<br />

ara aqvT araviTari warmodgena RmerTze. sxvadasxva ers RmerTis<br />

gansxvavebuli idea gaaCnia. metic: erTi qveynisa da erTi religiis<br />

momxreTa Soris calkeul pirovnebebs RmerTis Sesaxeb gansxvavebuli<br />

warmodgena aqvT. rasakvirvelia arseboben iseTi Wkviani da brZeni<br />

adamianebi, romelbsac swori warmodgena aqvT RmerTze. magram maTi<br />

ricxvi Zalian mcirea. es garemoeba amtkicebs, rom RmerTis idea ar aris<br />

Tandayolili. miT umetes ar aris aseTi sxva ideebi. Cven viciT, rom<br />

RmerTi arsebobs, magram viciT es ara imitom, rom is Tandayolilia,<br />

aramed imis gamo, rom yvela saganSi da movlenaSi naTlad Cans<br />

sibrZnisa da Zalis araCveulebrivi niSnebi da yoveli gonieri arseba,<br />

romelic seriozulad moiazrebs maT, aRiarebs maT arsebobas.<br />

Tu RmerTis idea ar aris Tandayolili, maSin arc erTi idea ar<br />

SeiZleba iyos Tandayolili, radgan Tu RmerTma Cagvinerga sulSi raime<br />

idea, pirvel rigSi is TavisTavis ideas Cagvinergavda.<br />

loki ganasxvavebs codnas rwmenisagan. marTalia RmerTis arsebobas<br />

loki ar Tvlis rwmenad, mas rogorc aRniSnuli iyo namdvil<br />

demonstraciul codnad miiCnevs, magram rwmenis sferoSi Sedis bevri<br />

123


sakiTxi, RmerTis arsebobis garda, rwmena ar eyrdnoba demonstracias _<br />

misi safuZvelia RvTaebrivi gamocxadeba. gamocxadeba aranakleb sandoa,<br />

vidre codna, radgan is RmerTidan momdinareobs. magram sabolood<br />

gonebam unda gadawyvitos, ramdenadaa es gamocxadeba marTlac<br />

RvTaebrivi. es sakiTxi martivad wydeba: loki aq iyenebs cnobil<br />

princips: aris debulebebi, romlebic eTanxmeba gonebas, dabolos<br />

debulebebi, romlebic gonebas ewinaaRmdegeba. RmerTis arseboba araTu<br />

eTanxmeba gonebas, aramed misi arsebobis damtkicebac SeiZleba;<br />

debuleba, rom arsebobs mravali RmerTi, ewinaaRmdegeba gonebas. es<br />

debuleba unda ganidevnos rwmenidan. saerTod, religiis yvela<br />

debuleba gonebam unda Seafasos. icavs ra `bunebis religias~.<br />

loki amave dros iziarebs, rogorc aRniSnuli iyo, RvTaebriv<br />

gamocxadebas, iziarebs qristianuli religiis zogierT dogmats da amiT<br />

gansxvavdeba Tanmimdevruli deizmisagan. loki momxrea eklesiis<br />

<strong>saxelmwifo</strong>sagan gamoyofisa. <strong>saxelmwifo</strong> zrunavs adamianTa<br />

keTildReobaze, xolo eklesias saqme aqvs adamianTa sulTan.<br />

gansxvavebul religiebsa da konfesiebs gaaCnia erTnairi ufleba<br />

arsebobdes <strong>saxelmwifo</strong>Si. tolerantis momxre loki aRiarebs, rom<br />

<strong>saxelmwifo</strong> moqalaqe SeiZleba iyos rogorc qristiani, ise mahmadiani,<br />

ebraeli da warmarTic ki. religia ar aris <strong>saxelmwifo</strong>s saqme, is<br />

mrevlis saqmea.<br />

jon lokis pedagogikurma memkvidreobam sruliad axali gzebi da<br />

perspeqtivebi dausaxa aRzrdasa da ganaTlebas. pedagogebsa da<br />

mkvlevarebs axali simaRleebi da horizontebi daanaxva. didi moazrovne<br />

da pedagogi Tavisi epoqis gadasaxedidan Cvens Tanamedrove aswleulsac<br />

naTlad da mkafiod Wvretda.<br />

124


$2. jon lokis pedagogiuri Sexedulebebi, ideebi<br />

da Tanamedroveoba<br />

jer kidev Cvens welTaRricxvamde 551 - 479 wlebSi cnobili Cineli<br />

moazrovne, politikuri moRvawe da pedagogi konfuci (qun fu-Zi) werda:<br />

`is, visac ZvelTan Sexvedrisas xelewifeba axlis aRmoCena, Rirsia<br />

iwodebodes maswavleblad". es brZnuli azri gansakuTrebul mniSvnelobas<br />

iZens dRes imdenad, ramdenadac Tanamedrove mecnieruli pedagogiuri<br />

codna damyarebulia warsulis cnobil moazrovneTa miRwevebze, maTi<br />

naazrevis, Sexedulebebis, ideebis Rrma analizze, rac Sedarebis<br />

meTodis gamoyenebiT mniSvnelovani daskvnebis gamotanis SesaZleblobas<br />

iZleva.<br />

Cveni sadisertacio naSromis mTavari mimarTuleba – ingliseli<br />

filosofosis, pedagogikuri mecnierebis warmomadgenlis, eqimisa da<br />

fsiqologis jon lokis pedagogikuri ideebis, Sexedulebebis, naazrevis<br />

gaanalizeba da amis safuZvelze daskvnebis gamotana _ swored<br />

zemoaRniSnuli miznebisa da amocanebis daZlevas emsaxureba.<br />

konkretulad Cveni amocana aseTia: mkafiod gamovacalkevoT, aRvweroT<br />

da SevTavazoT Tanamedrove skolebs yovelive is mniSvnelovani,<br />

racionaluri da sasargeblo, rac ramdenime saukunis winaT jon lokis<br />

mier iyo miTiTebuli rogorc aucilebeli da gardauvali ram momavali<br />

Taobis swavla-aRzrdis saqmeSi. aqedan ki umTavresia: jansaRi sulis<br />

aRzrda jansaR sxeulSi. saWiroa aRiniSnos: Tanamedrove etapze,<br />

rodesac Cvens qveyanaSi xdeba swavlebisa da aRzrdis procesis<br />

srulyofis mizniT reformis gatareba, arsebobs mniSvnelovani meTodurpraqtikuli<br />

miTiTebani, debulebebi skolis direqtorebis, klasis<br />

xelmZRvanelis, direqtoris moadgilisaTvis aRmzrdelobiT dargSi,<br />

mSobelTa saskolo komitetebis xelmZRvanelebisaTvis da metad<br />

mniSvnelovani mecnierulad damuSavebuli <strong>saxelmwifo</strong> saganmanaTleblo<br />

standartebi dawyebiTi klasebidan sagnobrivi dargebis mixedviT<br />

(qarTul enasa da literaturaSi, maTematikaSi, istoriaSi, geografiaSi,<br />

125


iologiaSi, SromiT swavlebaSi, saqarTvelos istoriaSi, ucxour<br />

enebSi). damuSavebulia elementaruli, ZiriTadi da saSualo skolebis<br />

gegmebis <strong>saxelmwifo</strong> saganmanaTleblo standarti, romelic Seicavs<br />

ganmartebiT baraTebs, struqturas, miTiTebebs saswavlo datvirTvaze<br />

da gegmis invariantul da variantul blokebs…<br />

dasanania, rom es universaluri masala, romelic 1997 wels aris<br />

gamocemuli, aRmzrdelobiTi problemebis irgvliv sakmaod mwir masalas<br />

Seicavs.<br />

Cven sruliad viziarebT erovnuli, mravalvariantuli demokratiuli<br />

da humanuri skolis Camosayalibeblad – aRzrdis ZiriTadi mimarTulebis<br />

avtoris g. murRulias mecnierul naSroms `vin unda aRzardos saqarTvelos<br />

ganaTlebis sistemam" ideas. garda amisa, ganaTlebis sistema sTavazobs<br />

klasis xelmZRvanels aRzrdis procesSi 10 mcnebis ganxorcielebaze<br />

zrunvas. raionuli ganaTlebis ganyofileba klasis xelmZRvanels<br />

sTavazobs sarekomendacio Tematikas klasis saaTisaTvis, kerZod: mixeil<br />

<strong>javaxiSvilis</strong> `10 mcnebis" gaTvaliswinebiT aRmzrdelobiTi muSaobis<br />

warmarTvas, agreTve SemoTavazebulia yuradRebis gamaxvileba nodar<br />

dumbaZis oTxi saidumloebis flobis sargeblobaze.<br />

vxedavT: dadgenilia aRzrdis mimarTuleba, mravalia Segoneba,<br />

sentencia, meToduri miTiTeba, magram am mdidar sityvier fonze<br />

SedarebiT mkrTali da arafrismTqmelia skolaSi arsebuli praqtikuli<br />

moqmedebis realuri suraTi. arada, unda aRvniSnoT: nebismier droSi is<br />

<strong>saxelmwifo</strong> iyo Zlieri, romelic Tavisi struqturebisa da interesebis<br />

damcveli axalgazrdobis aRzrdas axerxebda. amJamad, roca dairRva<br />

RirebulebaTa Zveli sistema da axalgazrdobis aRzrdis meqanizmi,<br />

bunebrivia, Seicvala <strong>saxelmwifo</strong> struqtura, misi orientacia. am<br />

viTarebaSi ar gagvaCnia ideologia, radgan zogi fiqrobs, rom<br />

ideologiuri wnexis drom Caiara, arada es didi Secdomaa: uamisod<br />

<strong>saxelmwifo</strong> haerSi gamokidebuli rCeba, xolo axali <strong>saxelmwifo</strong>s<br />

aRmSeneblobas sWirdeba aRzrdis sruli meqanizmi: dabali asakidan<br />

momwifebamde, rasac aRmzrdelebs ver vTavazobT.<br />

126


Cven Sorsa varT im azrisagan, rom es naklovanebebi dauZlevelia,<br />

magram yovel did saqmes xom odesme dawyeba sWirdeba? demokratia imas<br />

rodi niSnavs, rom skolaSi aRzrdis procesi TviTdinebaze iyos<br />

miSvebuli. saWiroa myari sayrdeni, razedac aigeba Zlieri zednaSeni –<br />

momavali Taobis aRzrda. momavali Taobis aRzrda ki erTian<br />

ideologiaze unda iyos agebuli.<br />

garduvalia im azris ganxorcielebis aucilebloba, romelic<br />

uwmindesma da unetaresma patriarqma ilia II gaacxada: `bavSvebi jer<br />

religias unda eziaron da swavlas amis Semdeg unda Seudgnen". Cveni<br />

azriT, es samarTliani da saWiro miTiTebaa da sazogadoebam usaTuod<br />

unda gaiTvaliswinos.<br />

unda vaRiaroT, rom religiis swavleba, romelic karga xania<br />

daiwyo skolebSi, jerjerobiT uferul da usaxur eqsperimentad darCa.<br />

sadReisod yvelaze gamarTlebuli is aRmzrdelobiTi formaa,<br />

romelic met-naklebad popularuli gaxda – es gaxlavT axalgazrduli<br />

parlamenti. igi, vfiqrobT, mizandasaxuli xelmZRvanelobis viTarebaSi<br />

savsebiT gaamarTlebs. sagulisxmoa, rom am saqmianobaSic metad<br />

mniSvnelovania lokiseuli Sexedulebani imis Taobaze, rom ,,mozardSi<br />

unda xdebodes iseTi unaris Camoyalibeba, romelic SesaZleblobas<br />

miscems mas, gaxdes sazogadoebisaTvis sasurveli." am mimarTulebiT<br />

moazrovne saTanado gzebsa da saSualebebs gvTavazobs. is saSualebebi<br />

SesaZlebels xdis, sxva sikeTesTan erTad damkvidrdes adamianTa<br />

harmoniuli urTierTobebi. loki am mizniT yoveli jentlmenis aRzrdis<br />

procesSi aucileblad Tvlis urTierTobisTvis saWiro, mozomili,<br />

taqtiani saubrebisa Tu qcevebis ganxorcielebis unaris gamomuSavebas.<br />

is konkretuladac miuTiTebs, Tu rogor moxdes es. erT-erTi saamiso<br />

gza – es aris situaciebis Seqmnis gza, roca mozardis dadebiTi<br />

qcevebis safuZvelze CvevaTa SemuSavebis meqanizmi amoqmeddeba.<br />

aseve didad sasargebloa mozardebisTvis uaryofiTi da dadebiTi<br />

faqtebisa da movlenebis axsna-ganmarteba, analizis safuZvelze sjabaasi,<br />

erTmaneTis naazrevTa Sejereba. farTo diskusia unda gaiSalos<br />

127


sazogadoebaSi arsebuli iseTi mankierebebis Sesaxeb, romlebic angrevs<br />

TviT am sazogadoebis jansaR suliskveTebas da a. S.<br />

Cveni sazogadoebis, <strong>saxelmwifo</strong>s Camoyalibebis urTules periodSi<br />

mozardTa Soris am mimarTulebiT aRmzrdelobiTi muSaobis gaSlas<br />

uaRresad didi mniSvneloba eniWeba. ra ucnauradac ar unda gveCvenos,<br />

yovelive es ramdenime saukunis winaT TviT jon lokma SesTavaza<br />

inglisis sazogadoebas. aq upriania, moviSvelioT didi moazrovnis<br />

gamonaTqvamebi:<br />

,,jentlmenis" Camoyalibebisas mTavaria ara mxolod calmxrivi<br />

ganaTleba, sxvadasxva dargis Seswavla, rogoricaa, vTqvaT, filosofia,<br />

maTematika, istoria, metafizika. rasakvirvelia, es codnis samyaros<br />

gasaRebia, magram, Tu aRsazrdels ar aqvs keTilzneobisa da saTnoebis<br />

safuZveli da misi pirovneba Raribia, ideur-zneobrivad mwiria, es<br />

mniSvnelovanwilad adablebs mis adamianur Rirsebas, igi<br />

arasrulfasovnad SeiZleba CaiTvalos."<br />

,,umaRlesi mizani, _ aRniSnavs jon loki, _ romelsac isaxavs<br />

maswavlebeli, aris ara mxolod codnis gadacema, aramed sulieri<br />

aRzrda da saTanado Cvevebis Camoyalibeba." sxvagan mkvlevari ase<br />

gvwvrTnis: ,,sxeulis fizikurad wrToba cxovrebiseuli naklovanebebis<br />

amtanobiT, amasTanave ayalibebs adamianis sulier siZlieres".<br />

sulier ZlierebaSi igi gulisxmobda Semdegs: rodesac adamiani<br />

ganusjelad ar moqmedebs maSinac ki, roca erTob Zlieria ltolva raime<br />

sagnisa Tu movlenisadmi, es aris sakuTari Tavis flobis, sakuTari qcevis<br />

regulirebis faruli Zala, romelic aRzrdas eqvemdebareba.<br />

es aris is ZiriTadi fundamenti, romlis gamagreba pataraobidanve<br />

unda xdebodes. axalTaobis WeSmariti aRzrdis warmateba didiad aris<br />

damokidebuli imaze, Tu ramdenad aris damuSavebuli Cveni mecnierebis<br />

mier pedagogikur-fsiqologiaSi am meqanizmis raoba, misi praqtikuli<br />

ganxorcielebis gzebi.<br />

cnobili qarTveli fsiqologis SoTa nadiraSvilis mecnieruli<br />

kvlevis Sedegad mkafiod gamokveTilia qcevis meqanizmi, magram es<br />

128


Zvirfasi monapovari jer kidev wignebSia, rac praqtikul aRzrdaSi ar<br />

realizdeba. arada xom arsebobs skolebSi fsiqologiuri samsaxuri; igi<br />

aseTi mecnieruli monapovrebis danergvaze unda zrunavdes.<br />

naSromSi ,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" warmodgenilia konkretulad<br />

da naTlad Camoyalibebuli aRzrdis mTeli sistema. RirebulebaTa<br />

mTliani arqiteqtoruli ansambli. aRniSnul ideaTa realizeba<br />

aucilebelia jansaRi sulis mqone axali Taobis Camosayalibeblad.<br />

swavla-aRzrdis RirebulebaTa garkveuli sistema CvenTvisac<br />

cnobilia, oRond igi mxolod deklarirebulia, maTi realizebis gzebsa<br />

da saSualebebze naklebi codna da gamocdileba mogvepoveba. arada jon<br />

lokis nawerebSi es gzebi da saSualebebi mkafiod aris gamokveTili,<br />

aRwerili.<br />

jon loks aseve naTlad aqvs gadmocemuli CvevaTa mTeli sistema.<br />

igi aRniSnavs: sruliadac ar aris sakmarisi wesebis codna. mTavaria am<br />

codnis praqtikuli ganxorcieleba, Zieba im cxovrebiseuli situaciebisa,<br />

romlebSic Cabma ganxorcieldeba sistematiurad, varjiSiT, rasakvirvelia,<br />

SerCeul CvevaTa Camosayalibeblad gaweul muSaobaSi gaTvaliswinebuli<br />

iqneba norCTa asakobrivi SesaZleblobani.<br />

vin, Tu ara skolis fsiqologiurma samsaxurma, unda izrunos<br />

aRmzrdelobiT procesSi aseTi mniSvnelovani problemebis gadasaWrelad?<br />

,,cudi da kargi Cvevebi pataraobidanve iwyebs Camoyalibebas, _<br />

aRniSanvs jon loki, _ gamyarebuli Cvevebis aRmofxvra ki rTuli<br />

procesia da xSirad dauZlevelic."<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania mecnieris azri asakisTvis Seusabamo<br />

survilebis Sesaxeb. igi sruliad exmianeba Tanamedrove gamoTqmas<br />

,,mozomili, gonivruli moTxovnilebebis Camoyalibebis problema."<br />

,,mTavaria survilTa marTvis unari, xolo, vinc ar aris miCveuli,<br />

daumorCilos Tavisi neba gonebas, rodesac es sasargebloa, yuri ugdos<br />

sxvis keTil rCevas, vidre axalgazrdaa, is sakuTari gonebis xmasac ver<br />

daugdebs yurs xandazmulobisas." sxvagan mkvlevari gvauwyebs: ,,bavSvebis<br />

129


uaryofiTi zneobrivi gamovlinebani ufrosebis mier nebsiT Tu uneblieT<br />

Cagdebuli uxiaki Teslis bralia."<br />

aRsaniSnavia im mniSvnelovani problemis damuSaveba, romelic<br />

uaryofiT TvisebaTa Tavidan acilebas exeba, es Tema metad mkafiod aris<br />

gamoxatuli jon lokis SemoqmedebaSi. igi gvTavazobs mozardSi misi<br />

reputaciis, sakuTari avtoritetis amaRlebis, Tavmoyvareobis gamomuSavebis<br />

mizniT warmarTuli muSaobis formebs. aRniSnuli formebi sajaroobis<br />

yvela moments iTvaliswinebs.<br />

iqve gaSuqebulia sircxvilis grZnobis aRZvris niuansebi, mocemulia<br />

misi detaluri analizi. eg analizi uaryofiTi qcevebis aRkveTis<br />

erTgvari winapirobaa. Tu mozardi kargavs avtoritets, _ aRniSnavs<br />

moazrovne, _ unda CaiTvalos, rom mas aqvs avisa da ukeTurisken<br />

midrekileba.<br />

jon loki gvTavazobs aRmzrdelobiTi TvalsazrisiT swrafi<br />

analizis meTods. is uaryofiTi qcevis droul gansjas gulisxmobs da<br />

mozardi gulwrfel monaniebamde mihyavs. am procesSi mniSvnelovania<br />

bavSvis Sinagani gancdebis diferencireba. aRmzrdels mxedvelobidan ar<br />

unda gamorCes aRsazrdelis sulieri samyaros ufaqizesi rxevebic ki.<br />

am process mkvlevari adarebs mebaRis Sromas, romelmac sruliadac<br />

ver SeZlo anda, ukeTes SemTxvevaSi, SeZlo mxolod erTi konkretuli<br />

mcenaris jerovani movla-patronoba.<br />

am cnobili debulebis wamoyenebiT jon lokma jer kidev XVII_XVIII<br />

saukuneTa mijnaze TiTqosda gaiTvaliswina Tanamedrove skolebis<br />

aRmzrdelobiT procesSi arsebuli Segnebuli Tu Seugnebeli garRvevebi<br />

da erTxel kidev Cagvafiqra momavali Taobis aRzrdis urTules<br />

problemebze.<br />

saqarTvelos damoukidebeli arsebobis dRevandel etapze, roca<br />

qveynis cxovrebaSi uamravi sirTule iyris Tavs rogorc politikur,<br />

aseve socialur-ekonomiur sferoSi, rasakvirvelia, Znelia aseTi Rrma<br />

problemebis gadawyveta, magram maTze seriozuli dafiqreba axlave<br />

gvmarTebs.<br />

130


jon lokis Semoqmedebis mixedviT, aRmzrdelobiT procesSi erTerTi<br />

upirvelesi adgili aqvs daTmobili fizikur aRzrdas. adamianis<br />

bednierebis upirveles sawyisad igi Tvlis janis mrTelobas, fizikur<br />

Zlierebas. amgvari Tvisebebis mqone pirovneba iolad aitans cxovrebis<br />

moTxovnebs, Sromis maRal ritmsa da temps. amitom misi narkvevis<br />

,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" ganyofileba momavali Taobis fizikuri<br />

aRzrdis, wrTobis saintereso da mwyobr sistemas gvawvdis. aq<br />

miTiTebulia fizikuri aRzrdis safuZvelze. avtori momxrea aTenis<br />

fizikuri aRzrdis sistemisa, romelic mkacr momTxovnelobazea<br />

damyarebuli. SromaSi gasaocari sizustiT, siRrmiTa da konkretulobiT<br />

aris gadmocemuli wrTobis TiToeuli detali. SesaZlebelia<br />

davasaxeloT amis erT-erTi magaliTi. es gaxlavT sicivisa da<br />

sicxisadmi mozardis medegobis gamosamuSaveblad saWiro meTodebi,<br />

gzebi da saSualebebi. konkretuli miTiTebani gvarwmunebs: jon loki<br />

jansaRi momavali Taobis aRzrdis ZiriTad faqtorad Tvlida sufTa<br />

haers, varjiSs, Zils, martiv sakvebs, wamlebis rac SeiZleba cota<br />

raodenobiT gamoyenebas, xalvaT tansacmels, Tavisa da fexebis grilad<br />

Semosvas, sicivisa da sicxisadmi gamZleobis gamomuSavebas da a. S.<br />

aRniSnul sakiTxebs avtorma Tavisi narkvevis 30-mde paragrafi miuZRvna.<br />

vfiqrobT, Tanamedrove skolebisTvis, momavali Taobis fizikuri<br />

aRzrdis TvalsazrisiT, jon lokis memkvidreobaSi Tavs iyris uamravi<br />

gansazogadebeli masala.<br />

jon lokis SemoqmedebaSi Tavmoyrilia uamravi sasargeblo masala<br />

gonebrivi-sulieri aRzrdis TvalsazrisiT. SeiZleba iTqvas: misi<br />

Semoqmedebis siRrmiseuli Seswavla aRzrdasTan dakavSirebul bevr<br />

saintereso sakiTxs aRZravs.<br />

,,cda gonebis aRzrdis Sesaxeb" imiTac sagulisxmoa, rom aq<br />

mocemuli masalebi, maTi ganzogadeba bevr rames gvetyvis momavali<br />

Taobis gonebrivi SesaZleblobebis Sesaxeb.<br />

Cven ar viziarebT im azrs, TiTqosda swavla-aRzrdis Sesaxeb lokis<br />

pedegogikuri Sexedulebebi da ideebi Tanamedroveobis gadasaxedidan<br />

131


araviTar kritikas ar imsaxurebs. aris garkveuli sakiTxebi, romelsac<br />

kritikulad vudgebiT da vfiqrobT, rom zogierT SemTxvevaSi arc unda<br />

daveTanxmoT. amis magaliTad SesaZlebelia davasaxeloT:<br />

1. individualuri, saojaxo aRzrdis upiratesobis aRiareba.<br />

2. religiuri aRzrdis sakiTxebTan dakavSirebuli meryeoba.<br />

jon lokis aRmzrdelobiTi sistemis zog naklovanebaze<br />

migviTiTebdnen misi Tanamedrovenic. im kritikis nawils Cvenc viziarebT,<br />

Tumca unda iTqvas, rom es naklovanebebi gamowveuli iyo maSin gamefebuli<br />

reaqciiT, romelic gavlenas axdenda moazrovnis miswrafebebze.<br />

Tanamedroveni sayvedurobdnen loks, rom igi, TiTqosda, dabal<br />

Sefasebas aZlevda literaturis rols da metad afasebda iseT<br />

Rirebulebas, rogoric iyo ,,realuri codna." rom, TiTqosda, mkvlevari<br />

erTgvarad ukana planze gadawevda literaturuli formis silamazes.<br />

aseve TiTqosda SedarebiT dabal Sefasebas aZlevda klasikur<br />

literaturas, xelovnebis keTilSobilur zegavlenas pirovnebis sulze.<br />

am kritikas Tanamedrove aRzrdis sistemac, rasakvirvelia, eTanxmeba,<br />

ufro metic, Tanamedrove pedagogiur azrovnebaSi aRniSnulis sruliad<br />

sawinaaRmdego azria damkvidrebuli.<br />

saWiroa aRiniSnos, rom jon lokis memkvidreoba, misi ideebi<br />

Tanamedrove pedagogiuri azrovnebis TvalsawierSia moqceuli. misi<br />

mravali debuleba samecniero mimoqcevaSia gaSvebuli. amis dasamowmeblad<br />

sakmarisia davasaxeloT iv. Wkuaselis Sroma “Jurnali ,,ganaTleba" da<br />

misi adgili pedagogiuri azrovnebis ganviTarebaSi" (Tbilisi, gamomcemloba<br />

,,ganaTleba" 1981), sadac sxva problemaTa Soris farTod aris<br />

ganxiluli sakiTxi, Tu ra rols akisrebs loki memkvidreobasa da<br />

garemos pirovnebis CamoyalibebaSi.<br />

pedagogikis mecnierebis qarTvel warmomadgenelTa kamaTis safuZvelze<br />

(iv. gomarTeli, p. tabiZe, kakabaZe, g. mefariSvili, g. sixaruliZe, l.<br />

bocvaZe, badriZe da sxvebi) gamokveTilia jon lokis Sexedulebebis<br />

WeSmariti arsi aRzrdaSi memkvidreobisa da garemos rolis Sesaxeb.<br />

daskvnis saxiT aRniSnulia: adamianTa Camoyalibeba, maT mier codnis,<br />

132


unarisa da Cvevebis SeZena, jon lokis azriT, SeuZlebelia maTSi<br />

dabadebiTve arsebuli niWierebis, memkvidreobiT gadmocemuli Tvisebebis,<br />

maTi gansakuTrebuli konstituciis gareSe, swored memkvidreobiT<br />

gadmocemul TvisebebSia SesaZlebloba adamianis mier yvelafris<br />

aTvisebisa da es dadasturebulia SromaSi ,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb"<br />

,,Cven vibadebiT iseTi niWierebiTa da ZalebiT, romlebSic mocemulia<br />

TiTqmis yvelafris aTvisebis SesaZlebloba da romlebsac yovel<br />

SemTxvevaSi SeuZliaT wagviyvanon imaze Sors, risi warmodgenac Cven<br />

TviTon SegviZlia", magram mxolod am Zalebis varjiSs ZaluZs ..mogvces<br />

risime unari da raimeSi daxelovneba da wagviyvanos srulyofilebisaken."<br />

es niSnavs imas, rom adamianebi TavianTi memkvidreobiTi TaviseburebebiT<br />

imdenad ar gansxvavdebian erTmaneTisagan, rom aRzrdam ver<br />

uzrunvelyos maTi gaTanabreba. memkvidreobiT, rogorc adamianis<br />

srulyofis aucilebeli safuZvelTaganiT, adamianebi ar warmoadgenen<br />

iseT gansxvavebul arsebebs, romlis winaSec qeds unda ixrides aRzrda.<br />

daaxloebiT igive SeiZleba iTqvas garemos rolis Sesaxeb bavSvis<br />

pirovnebis Camoyalibebis procesSi, _ aRniSnavs iv. Wkuaseli.<br />

loki did rols miakuTvnebs garemos, gansakuTrebiT ki<br />

organizebul sazogadoebriv garemos, TumcaRa, miuxedavad amisa,<br />

aRzrdas mainc yovlisSemZle kategoriad Tvlis. igi asabuTebs garemos<br />

did rols pirovnebis formirebis procesSi, magram igi imdenad<br />

daqvemdebarebuli gamohyavs, ramdenadac mis gavlenas adamianze TiTqmis<br />

mTlianad warmarTavs da sZlevs aRzrda. jon loki, amave dros, rogorc<br />

filosofosi, xSirad garemod TviT aRzrdasac Tvlida. maSin ufro<br />

gasagebi gaxdeba pirovnebis formirebaSi aRzrdis yovlisSemZleobis<br />

miseuli Teoria.<br />

jon lokis udidesi damsaxurebaa, rom man ulmobeli kritikis<br />

qarcecxlSi gaatara da amiT gaacamtvera aRzrdis rolis uarmyofeli<br />

Teoriebi. magram am kritikis dros, Tavisive filosofiidan gamomdinare,<br />

igi aviTarebs ukiduresad calmxriv Tvalsazriss: ,,sufTa dafis"<br />

empiriuli Teoriis gamoisobiT moazrovne aRzrdis yovlisSemZleobis<br />

133


aRiarebamde midis da TiTqmis sruliad ugulebelyofs memkvidreobis<br />

rols pirovnebis Camoyalibebis procesSi. es Tvalsazrisi pedagogikis<br />

yvela dRevandel saxelmZRvaneloSia dadasturebuli, xolo, XIX<br />

saukunis meore naxevarSi dawerili poema-SedevrSi brZenma akaki<br />

wereTelma xatovnad ase ganacxada:<br />

`magram marto wvrTna ras izams,<br />

Tu bunebamac ar uSvelao".<br />

`bunebaSi" mgosani swored memkvidreobas, jiSs, jilags, genetikur<br />

kods gulisxmobda. Cveni azriT, safiqrebelia, rom loki arasodes<br />

misula memkvidreobis srul uaryofamde. marTalia, igi Tvlis, rom<br />

adamianTa Soris arsebuli sxvaoba mxolod da mxolod aRzrdis<br />

Sedegia da aq memkvidreobas TiTqmis araviTari roli ar miekuTvneba da<br />

bavSvebi memkvidreobiTi TaviseburebebiT imdenad ar gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan, rom aRzrdam ver uzrunvelyos maTi gaTanabrebao,<br />

magram ukve am gamonaTqvamSic igulisxmeba genetikuri kodis, jiSisa da<br />

jilagis TvisTavadi mniSvneloba.<br />

e. i. aRzrdasa da garemozea damokidebuli, Tu ra mimarTulebas<br />

miiRebs memkvidreobiT gadmocemuli Tvisebebi.<br />

dRevandel dinamikur samyaroSi, uamravi politikuri, ekonomikuri<br />

da socialuri problemis gadawyvetis procesSi uTuod gansakuTrebuli<br />

yuradReba unda mieqces saganmanaTleblo- aRmzrdelobiT sakiTxebs.<br />

romelTa gauTvaliswineblad warmoudgenelia momavlis humanuri da<br />

civilizebuli sazogadoebisa da <strong>saxelmwifo</strong>s Seneba. teqnikuri<br />

saganmanaTleblo revoluciis mkacr pirobebSi mxedvelobidan ar unda<br />

gamogvrCes, rom rom harmoniulad ganviTarebuli adamiani da sazogadoeba<br />

swori pedagogiuri koncefciis gareSe ver Camoyalibdeboda. teqnikurinformaciuli<br />

sazogadoeba im umarTav Zalad iqceva, romlis safuZvelsac<br />

ngrevis procesisken SeuCerebeli swrafva qmnis.<br />

134


warsuli mxolod sarkea, romelSic mudmivi WeSmaritebani, Cveni<br />

dadebiTi da uaryofiTi qmedebani SegviZlia aRviqvaT da davinaxoT,<br />

momavali Cveni ocnebaTa samyaroa da mxolod awmyoa is sfero, sadac<br />

SegviZlia vimoqmedoT da Cveni naocnebari realobad vaqcioT. ar<br />

SeiZleba ar gaviTvaliswinoT, rom samyaro Tavisi ganviTarebis iseT<br />

axal fazaSi Sedis, roca misi garegnuli ganmasxvavebeli niSnebi ena,<br />

erovnuli mentaliteti, religiuri tradiciebi TandaTanobiT kargaven<br />

Tavis mniSvnelobas. Tanamedrove civilizaciis maxasiaTebeli xdeba<br />

informaciis maRali teqnologiebi, romelic momavalSi msoflios<br />

mmarTvel Zalad iqceva. gvinda xazi gavusvaT, rom emociur da<br />

inteleqtualur sawyisTa gaTiSva, rac Tanamedrove cnobierebisTvisaa<br />

damaxasiaTebeli. amitom sasurveli ar aris Cvens bavSvebs yovelive,<br />

adamianur grZnobebs moklebuli robotebi da kompiuterebi aswavlidnen.<br />

informaciis tradiciuli saSualebebi zepiri da weriTi metyveleba<br />

adgils uTmoben swavlebis kompiuterul saSualebebs, globaluri<br />

masStabis telekomunikaciuri qselebis gamoyenebas.<br />

yovel epoqas aqvs sakuTari problemebi, romelic moiTxovs<br />

gadawyvetas da garkveul midgomas.<br />

Cven, rogorc mcire qveynis xalxma, unda vifiqroT yovelnairad<br />

davicvaT da SevinarCunoT Cveni erovnuloba (ena, mamuli, sarwmunoeba).<br />

masobrivi informaciis wyaroebi, rogorc msoflio globalizaciis erTerTi<br />

mTavari berketi, arRveven tradiciul eTnikur, sazogadoebriv da<br />

religiur sazRvrebs. religiuri cnobierebis gverdiT aRmocenda da<br />

damkvidrda antireligiuri, aTeisturi cnobiereba.<br />

marTlmadidebluri qristianuli pedagogikis mixedviT, ganaTlebis<br />

mizania: daexmaros bavSvs, Seicnos RvTis sameba sakuTar TavSi da<br />

daanaxvos am saqmeSi arsebuli winaarmdegobebi. marTlmadidebluri<br />

qristianuli pedagogikis saqmianoba mimarTulia iqiT, rom adamianSi<br />

CamovayaliboT Sinagani samyaro, raTa masSi gaixsnas RvTis xateba.<br />

swored amitom aris saWiro bavSvis qristianuli aRzrda, radgan<br />

yvelaze didi, globaluri problema dRevandeli mecnierul-teqnikuri<br />

135


evoluciis oromtrialSi myofi kacobriobisaTvis aris TviTfloba.<br />

`SeZlebs Tu ara daimorCilos Tavisi Tavi da mis mier Seqmnili teqnika,<br />

aRmoCndeba Tu ara dagrovili teqnika adamianisaTvis sabolood<br />

keTildReobis momcemi? amave dros, unda vaRiaroT, rom mecnierulad<br />

dasabuTebulma teqnikam mogvca arnaxuli Zalaufleba bunebis<br />

asaTviseblad da es Zalaufleba unda iyos gamoyenebuli ara adamianis<br />

sulieri dauZlurebis, aramed misi keTildReobisaTvis~ (ilia II, 1997,<br />

1:25). dRevandel epoqaSi skolas, garkveulwilad, uxdeba adaptireba<br />

arsebul garemoSi da aRzrdis meTodebis SeTviseba civilizaciis<br />

moTxovnebTan, rac xSirad Sorsaa qristianuli idealebisagan.<br />

qristianuli pedgagogikis aqcenti mimarTulia adamianis Sinagani<br />

samyaros Camoyalibebisken, masSi RvTis saxebis gaxsnisaken. Tu bavSvi ar<br />

ganicdis aRzrdis zegavlenas, SesaZlebelia, TavisuflebiT<br />

sargeblobam migviyvanos gamousworebel Secdomamde. amitom Tanamedrove<br />

etapze qarTuli marTlmadideblur-qristianul pedagogiur sistemaSi<br />

aRzrdis miznis problemaa mTavari.<br />

Tanamedrove globalizaciis procesSi saero cxovrebis<br />

suliskveTebas, SezRudul materialistur msoflio mxedvelobas,<br />

aRviraxsnilobas, cbierebas unda davupirispiroT marTlmadideblobis<br />

zneobrivi aspeqtebi, rogorc Cveni aRzrda-ganaTlebis safuZveli. ara<br />

marto saqarTvelos, aramed mTeli samyaros xvalindeli dRe<br />

warmoudgenelia adamianis dabrunebis gareSe sulieri siwmindisa da<br />

TviTSezRudvis idealebTan.<br />

migvaCnia, rom qristianul-marTlmadidebluri pedagogikis miznebidan,<br />

amocanebidan da principebidan gamomdinare, dRes mTavaria, gaviTavisoT<br />

mSobliuri mxaris memvkidreoba. igi erTdroulad mistikuricaa da<br />

mSobliuric. `da naTeli bnelSi naTobs~. sinaTle qristesi _ sinaTle<br />

qveynierebisa imedisa da siyvarulisa Cauqrobeli aRmoCnda, radgan<br />

`bnelma igi ver moicva~.<br />

qarTvelTa Zliereba rom qristianobnisa da erovnulobis erTianobaSi<br />

mdgomareobda, es SesaniSnavad icoda Cveni eris yvela mterma _ Sinaurma<br />

136


Tu gareSe. amitom isini mudam cdilobdnen da dResac ar akleben cdasa<br />

da mondomebas qarTveli eris sabolood dasamoneblad da<br />

gasanadgureblad. Tanamedrove pirobebSi uaRresad aqtualuri gaxda<br />

globalizaciisa da msoflios civilizaciuri erTianobis sakiTxebi.<br />

zogierTi imasac fiqrobs, iqneb rogorme ganeridos globalizaciis<br />

process. magram es SeuZlebelia. verc erTi qveyana Tavs ver aaridebs<br />

mas, oRond aucilebelia gonivruli midgoma da sazrianoba.<br />

amrogad, globalizacia obieqturi movlenaa, am process ver<br />

SevaCerebT. amavdroulad, ar unda dagvaviwydes SevunarCunoT momaval<br />

Taobas erovnuli kultura, tradiciebi da adaT-wesebi.<br />

yovelive es erTxel kidev adasturebs, rom jon lokis<br />

pedagogikuri Sexedulebebi, ideebi saukuneebis Semdegac inarCunebs<br />

Tavis cxovelmyofelobasa da aqtualobas.<br />

137


d a s k v n e b i<br />

sadisertacio Temis monografiulma kvlevam saSualeba mogvca,<br />

gagvekeTebina Semdegi daskvnebi:<br />

1. jon lokma, rogorc pedagogikuri mecnierebis klasikosma, pirvelma<br />

Cauyara safuZveli Tandayolili ideis ararsebobis hipoTezas,<br />

moZRvrebas codnis grZnobadi warmoSobis Sesaxeb, risi safuZvelic<br />

aris gamocdileba; man siRrmiseulad daamuSava Semecnebis Teoria<br />

da amiT xeli Seuwyo imdroindeli filosofiur-istoriuli<br />

azrovnebis Semdgom ganviTarebas.<br />

2. moazrovnem pirvelma gamoikvlia codnis warmoSoba, misi sicxadis<br />

xarisxi, Semecnebis unari da sazRvrebi. yvelaferi es safuZvlad<br />

daudo momavali Taobis saswavlo-aRmzrdelobiTi procesisa da<br />

ganaTlebis Sesaxeb sakuTar mowinave Tvalsazriss.<br />

3. jon loki didi filosofosi, materialisturi sensualizmis<br />

fuZemdebelia. man axali filosofia Seqmna imiT, rom sagangebod<br />

daamuSava Semecnebis originaluri Teoria.<br />

4. mkvlevarma Seqmna moralur-zneobriv da sulier RirebulebaTa<br />

Tanamimdevruli sistemis bazisi, razec daafuZna ganaTlebisa da<br />

saswavlo-aRmzrdelobiTi sistemis didi da myari Senoba.<br />

5. jon lokma ,,jentlmenis" aRzrdis miznebisa da amocanebis<br />

safuZvlianad da damajereblad gansazRvris Semdeg daamuSava am<br />

miznebisa da amocanebis ganxorcielebis pedagogiuri gzebi da<br />

saSualebebi.<br />

6. moazrovnem Camoayaliba Taviseburi saswavlo-aRmzrdelobiTi sistema,<br />

romelmac gaacamtvera arsebuli sqolastikuri skolis iZulebis<br />

praqtikaze agebuli saZirkveli da humanur pedagogikur ideebsa da<br />

Sexedulebebze dayrdnobiT safuZveli Cauyara yovelmxriv ganviTarebul,<br />

`jentlmenis" formirebisaTvis saWiro swavla-aRzrdis sruliad axal<br />

models.<br />

138


7. Tanamedrove pedagogikis mecnierebis safuZvlebis Seswavlas jon<br />

lokis memkvidreobasTan mivyavarT. amiT dasturdeba, rom<br />

pedagogikisa da fsiqologiis mecnierebis winsvla saukuneTa<br />

manZilze Sepirobebuli yofila lokis pedagogiuri moZRvrebiT.<br />

8. jon lokma Camoayaliba adamianTa, socialur jgufTa (aRmzrdelebi,<br />

aRsazrdelebi, mSoblebi da sxva) urTierTobis sruliad axali<br />

sistema. amiT man aqtualuri gaxada harmoniuli sazogadoebis Seqmnis<br />

problema.<br />

9. mecnieris pedagogikur memkvidreobas aqvs ara mxolod istoriuli<br />

mniSvneloba. igi dResac aqtualuria da myar safuZvels uqmnis<br />

pedagogikis mecnierebis swori mimarTulebiT ganviTarebas. aRniSnuli<br />

memkvidreobis mecnierulobam, misma didma praqtikulma Rirebulebam<br />

ganapiroba jon lokis pedagogikuri moZRvrebis ukvdaveba.<br />

10. pedagogikuri azrovnebis istoriaSi lokma pirvelma mogvca<br />

dasrulebuli da yovelmxriv dasabuTebuli fizikuri aRzrdis<br />

Teoria. igi am Teoriis fuZemdebelia; fizikuri aRzrdis miznis<br />

lokiseuli gageba dResac aqtualuria. fizikuri aRzrdis mizani<br />

sxeulis saimisod gakaJebaa, raTa adamians SeeZlos srulad<br />

gamoiyenos Tavisi sulieri SesaZleblobani ise, rom amiT<br />

janmrTelobas ziani ar miayenos. – es mizani arasodes dakargavs<br />

mniSvnelobas.<br />

11. sazogadoebis ganviTarebis Tanamedrove etapze, damoukidebeli<br />

<strong>saxelmwifo</strong>s mSeneblobis procesSi, gansakuTrebiT aqtualuria<br />

harmoniulad ganviTarebuli SemoqmedebiTi azrovnebiT aRWurvili<br />

pirovnebis aRzrdis sakiTxi. es dRis wesrigSi ayenebs ganaTlebis<br />

sistemis reformis mecnieruli uzrunvelyofis problemas. am<br />

TvalsazrisiT mniSvnelovania warsulis gamocdilebis gamoyeneba,<br />

romelSic Rirseuli adgili unda daikavos jon lokis pedagogikurma<br />

moZRvrebam.<br />

139


disertaciis ZiriTadi Sedegebi asaxulia Semdeg publikaciebSi<br />

1. m. Cuxua, – `j. lokis saswavlo-aRmzrdelobiTi sistemis safuZvlebi",<br />

`kavkasiis macne", #5, Tb., 2002., gv. 113-116.<br />

2. m. Cuxua, `jon lokis pedagogikuri sistema", perioduli samecniero<br />

Jurnali `inteleqti", #1(15), Tb., 2003., gv. 149-153.<br />

3. d. darCia, m. Cuxua, `aRzrdis wamyvani roli pirovnebis formirebis<br />

procesSi jon lokis mixedviT", saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

`moambe", #2, Tb., 2003., gv. 357-359.<br />

4. m. Cuxua, `jon loki – pedagogisa da misi daniSnulebis Sesaxeb<br />

momavali Taobis swavla-aRzrdis saqmeSi", saerTaSoriso samecnieropedagogiuri<br />

konferenciis masalebi, Tb., 2000., gv. 86-88.<br />

5. m. Cuxua, `jon loki da Tanamedroveoba", `skola da cxovreba", 2000.,<br />

gv. 80-81.<br />

6. m. Cuxua, j. loki – `jansaR sxeulSi – jansaRi suli", samecniero<br />

Sromebis krebuli, #3, `sazrisi", 2000., gv. 146-149.<br />

7. m. Cuxua, gonebrivi aRzrdis sakiTxebi jon lokis pedagogiur<br />

Sexedulebebi, saerTaSoriso samecniero-pedagogiuri konferenciis<br />

masalebi, Tb., 2000., gv. 83-85.<br />

140


gamoyenebuli literatura:<br />

1. baqraZe k. – rCeuli filosofiuri Txzulebani, VI, <strong>Tbilisis</strong><br />

<strong>saxelmwifo</strong> <strong>universiteti</strong>s gamomcemloba, 1972w.<br />

2. baqraZe k. – axali filosofiis istoria, VI, <strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong><br />

<strong>universiteti</strong>s gamomcemloba, Tbilisi, 1969 w.<br />

3. balanCivaZe r. – pedagogikis filosofiuri safuZvlebi, Tbilisi,<br />

1997w.<br />

4. gogiberiZe m. _ filosofiis istoria, I, <strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong><br />

<strong>universiteti</strong>s gamomcemloba, Tbilisi, 1941 w.<br />

5. gagua v. – `pedagogika", Tbilisi, 1996 w.<br />

6. vasaZe n. – pedagogikis istoria, gamomcemloba `ganaTleba", Tbilisi,<br />

1988 w.<br />

7. TavziSvili g. – rCeuli pedagogiuri Txzulebani, I, `ganaTleba",<br />

Tbilisi, 1974 w.<br />

8. lorTqifaniZe d. – pedagogikis istoria, Tbilisi, 1969 w.<br />

9. nadiraSvili S. – pirovnebis socialuri fsiqologia, <strong>Tbilisis</strong><br />

<strong>saxelmwifo</strong> <strong>universiteti</strong>s gamomcemloba, Tbilisi, 1975 w.<br />

10. naTaZe r. – zogadi fsiqologia, <strong>Tbilisis</strong> <strong>universiteti</strong>s<br />

gamomcemloba, Tbilisi, 1977 w.<br />

11. obolaZe u. – pedagogika, gamomcemloba `ganaTleba", Tbilisi, 1950 w.<br />

12. obolaZe u. – moswavle axalgazrdobis esTetikuri aRzrda, “sabWoTa<br />

saqarTvelo, Tbilisi, 1965 w.<br />

13. axali aRTqma da fsalmunebi, bibliis Targmnis instituti,<br />

stokholmi, 1992 w.<br />

14. pedagogikis istoria, Tbilisi, 1998 w.<br />

15. pedagogikis ZiriTad cnebaTa mokle ganmartebani, gamomcemloba<br />

`ganaTleba", Tbilisi, 1987 w.<br />

16. pedagogikis istoria, Tbilisi, 1988 w. (naTela vasaZis redaqciiT).<br />

17. pedagogika, Tbilisi, 1986 w. (d. lorTqifaniZis redaqtorobiT).<br />

141


18. <strong>saxelmwifo</strong> saganmanaTleblo standarti – elementaruli, ZiriTadi<br />

da saSualo skolebis saswavlo gegmebi, Tbilisi, 1997 w.<br />

19. uznaZe d. – zogadi fsiqologia, Tbilisi, 1940 w.<br />

20. ucxo sityvaTa leqsikoni, Seadgina mixeil WabaSvilma, gamomcemloba<br />

`ganaTleba", Tbilisi, 1973 w.<br />

21. CxartiSvili S. – aRzrdis socialuri fsiqologia, <strong>Tbilisis</strong><br />

<strong>universiteti</strong>s gamomcemloba, Tbilisi, 1974 w.<br />

22. <strong>universiteti</strong>s krebuli `narkvevebi filosofiis istoriaSi",<br />

gamomcemloba `ganaTleba", Tbilisi, 1993 w.<br />

23. Wkuaseli iv. – Jurnali `ganaTleba" da misi adgili qarTuli<br />

pedagogiuri azrovnebis ganviTarebaSi", gamomcemloba `ganaTleba",<br />

Tbilisi, 1981 w.<br />

24. xuxua g. – `markus fabius kvintilianes pedagogiuri memkvidreoba",<br />

sadoqtoro disertacia, 1998w.<br />

25. Английская буржуазная революция XVII века., М., 1954 г.<br />

26. ГРЕБНЕВ К. В. – Джон Локк. Популярный очерк его жизни и учения. М., 1929 г.<br />

27. ДЖОН ЛОКК – «Опыт о человеческом разуме», М., 1998 г.<br />

28. ДЖОН ЛОКК – О воспитании детей, М., 1760 г.<br />

29. ДЖОН ЛОКК – Мысли о воспитании//Журнал «Русская школа», 1890 г.<br />

30. ДЖОН ЛОКК – Педагогические сочинения, М., 1939 г.<br />

31. ДЖОН ЛОКК – Избранные философские произведения, М., 1960г.<br />

32. ДЖОН ЛОКК – Мысли о воспитании и о воспитании разума. Cанкт – Петербургь,<br />

1913 г.<br />

33. ЗАЙЧЕНКО Г. А. – Джон Локк, М., «Мысль», 1988 г.<br />

34. ЗАЙЧЕНКО Г. А. – Философия Джона Локка, М., 1959 г.<br />

35. ЛИТВИНОВ С. А. – «Локк, его жизнь и философская деятельность», М., 1892 г.<br />

36. МЕРИНГ Ф. – Джон Локк // «На философские и литературные темы», Минск,<br />

«Белтрест печать», 1923 г.<br />

37. НАРСКИЙ И. С. – Философия Джона Локка. Из., во Московского государственного<br />

университета, 1960 г.<br />

38. НАРСКИЙ И. С. – Джона Локк и его теоретическая система, М., 1985 г.<br />

142


39. История и теория педагогики, М., 1960 г.<br />

40. ОСИПОВ В. – Британия глазами русского, М., 1976 г.<br />

41. ОВЧИНИКОВ В. – Корни Дуба, М., 1980 г.<br />

42. ОРЕСТОВ Д. – Другая жизнь и берег дальний, М., 1974 г.<br />

43. ПАВЛОВА Т. А. – Джон Беллерс и английская социально-экономическая мысль второй<br />

половины XVII века, Из-во «Наука», М., 1979 г.<br />

44. РАХМАН Д. – Джон Локк, Издательство Червоний шлях, 1924г.<br />

45. Просвещение Педагогический сборник, Петроград, 1921 г.<br />

46. Педагогические сочинения Джона Локка (Пер., с англ.), Ю. М. ДЕВИДСОНА, М.,<br />

1939 г.<br />

47. СУББОТИН А. Л. – Принципы гносеологии Локка, «Вопросы философии», М., 1955 г.<br />

48. Статья о Локке в сборнике Меринга «На философские и литературные темы,<br />

Минск, 1923 г.<br />

49. Статьи о Локке в «Русской мысли», 1892 г.<br />

50. СЕРЕБРЕННИКОВ В. – «Учение Локка о прирожденных началах знания», 1892 г.<br />

51. Словарь Иностранных слов, М., «Русский Язык», 1989 г.<br />

52. Философский словарь, Из-во., Политической Литературы, М., 1963г.<br />

53. ШИБУТАН Т. – Социальная психология, «Прогрес», М., 1960 г.<br />

54. Essays on the law of Nature, edited and translated by von leyden. Oxford, 1954.<br />

55. An Essay Concerning the Understanding, Knowledge, Opinion and Assent (original draft),<br />

edited by Benjamin Rand, 1931.<br />

56. CRONSTON M. – John Locke, a Biography N. U., 1957.<br />

57. GIBSON I. – Locke’s theory of Knowledge and its historical relation, Cambridge Uni., 1917.<br />

58. The conduct of the understanding, London, 1706.<br />

59. A Letter to the Bishop of Worcester, 1697.<br />

60. M-r Locke’s Reply to the Bishop of Worcester, 1699.<br />

61. The Reasonableness of christianity as delivered in the scripture, 1695.<br />

62. GIBSON I. – Locke’s moral Philosophy Edinbyrgh, 1983.<br />

63. Locke on Human Understanding: Selecled Essays edited by I. C. Tipton, Oxford, 1977.<br />

64. Locke and Liberty, Selections, edited by Massimo Salvadori, 1960.<br />

143


65. Some Thoughts on the Conduct of the Understanding in the Search for truth, 1762; edited<br />

by T. Fowler, 1981, revised edition, 1901.<br />

66. Locke and the way of ideas, Oxford, 1956.<br />

67. RODGERS G. – J. Locke, Law and the Laws of Nature, New York, 1981.<br />

68. DUNN J. – The Political Thought of John Locke. Cambridge, 1969.<br />

69. James Cordon Clepp, Lock’s Conception of the mind, N. Y. 1967.<br />

70. Some Thoughts Concerning Reading and Study for a Gentlman, 1706.<br />

71. Some Thoughts Concerning Human Understanding, 1960.<br />

72. Locke on Politics, Religion and Education, edited by Maurice Cranston, 1957.<br />

73. Guain F. R. S. / On Some Defect in General Education, p. 29.<br />

144

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!