Herbestemmen - Bouwfonds Ontwikkeling

22 februari 2013 – naw dossier #46
23 naw dossier Herbestemmen
Brigite van Haaften, gedeputeerde provincie Noord-Brabant
‘ Gevoel hebben voor
het historische belang’
Met de verkoop van de energiebedrijven hebben
enkele provincies aan investeringsvermogen gewonnen.
Noord-Brabant kiest ervoor een deel van de
gelden revolverend in te zetten voor het behoud van
cultureel erfgoed. Oftewel gebouwen die een bijzonder
verhaal vertellen over deze provincie. ‘Dat verhaal
willen we doorgeven aan nieuwe generaties’,
zegt gedeputeerde Brigite van Haaften.
paar jaar geleden hebben we onszelf als provincie
afgevraagd: wat is de stip aan de horizon voor het
Brabantse land? Een van de belangrijkste aspecten
is een goed leefklimaat voor bewoners en bedrijven.
‘Een
Dat wordt onder andere bepaald door cultuur. Is er
hier iets te doen, bruist het, is het opwindend? Maar bijvoorbeeld
ook: hoe zien de openbare ruimte en de gebouwen eruit?’ Vanuit
die aandacht voor ruimtelijke kwaliteit was de stap naar herbestemming
van karakteristiek erfgoed niet zo groot, zo geeft Van
Haaften aan. ‘Een van onze investeringsprogramma’s was al langer
op het restaureren van monumenten gericht. Ook een prima
manier om gebouwen te behouden, maar je moet dan meer
afwachten welke aanvragen er op je pad komen. Bij herbestemmen
past een actievere eigen rol.’ De gebouwen waar het hier namelijk
om gaat zijn volgens Van Haaften dermate groot en interessant
voor de geschiedenis van Brabant, dat deze vragen om een
professionele aanpak. ‘We zijn een aantal prachtige iconen op het
spoor gekomen, die niet verloren mogen gaan. Het verhaal dat
hierachter schuilgaat willen we doorgeven aan nieuwe generaties.’
Zelf eigenaar
De provincie gaat actief op zoek naar projecten die zich potentieel
lenen voor een herbestemming. Van Haaften: ‘Maar we worden
ook zelf benaderd. De telefoon stond direct al roodgloeiend.’ De
kansrijke projecten worden gepubliceerd in het ‘Boek der Verkenningen’
dat de provincie halfjaarlijks uitgeeft. ‘Dat gebruiken we
mede om onze statenleden goed op de hoogte te houden. Zij
Het verhaal achter de iconen van
gebouwen willen we doorgeven
aan nieuwe generaties
nemen uiteindelijk het go/no go-besluit.’ Inmiddels zijn twee
complexen aangekocht: energiecentrale De Dongecentrale in
Geertruidenberg en kloostercomplex Mariadal in Roosendaal.
Voor drie andere projecten liggen de aankoopplannen gereed. De
financieringsvorm die de provincie Noord-Brabant heeft gekozen
weerspiegelt het commitment dat zij aan wil gaan, aldus de
gedeputeerde. ‘We hebben bewust ervoor gekozen mede-eigenaar
te worden van de complexen die we aankopen. De provincie
verbindt zich in principe voor vijf jaar aan het project, daarna
moet de herbestemming zover zijn gevorderd dat anderen het
stokje kunnen overnemen.’
Samenwerking opbouwen
Bij de herbestemming wordt nauw samengewerkt met de
gemeente en andere mede-eigenaren, zo legt Van Haaften uit.
‘Gezamenlijk gaan we op zoek naar een nieuwe bestemming en
een nieuwe eigenaar. In dat proces kunnen marktpartijen ook
een rol spelen, waarbij zij wel moeten beseffen dat dit geen
opgave is van snel geld verdienen. Dit vraagt om een betrokkenheid
op de lange termijn, bij het gebouw én bij het verhaal dat
daarbij hoort. Partners moeten gevoel hebben voor het historische
belang en bijvoorbeeld niet per se altijd de meest commerciële
functie willen huisvesten. Het heeft ook te maken met elkaar
over en weer iets gunnen. Daarmee bouw je de samenwerking
letterlijk vanaf de grond op.’ Voor de expertise in deze trajecten
kan de provincie voor een belangrijk deel terugvallen op het
eigen ontwikkelingsbedrijf, dat aangestuurd wordt door gedeputeerde
Yves de Boer. ‘Vastgoedkennis is daar ruim voorhanden.
Nieuw is wel onze rol van “makelen en schakelen”, oftewel hoe
vind je ondernemers die met passie iets willen beginnen in een
herbestemd gebouw? Dat is een inspirerende zoektocht.’
Meer lezen
www.brabant.nl > dossiers > cultuur >
herbestemming erfgoedcomplexen
Marnix van der Meer, directeur Zecc Architecten
‘ Er bestaan geen
standaardoplossingen’
Tien jaar geleden markeerde de herbestemming
van een watertoren het begin van Zecc Architecten.
Marnix van der Meer begon er – niet wetende hoe
complex zo’n project kan zijn – vol enthousiasme
aan. Inmiddels maken herbestemmingen een
substantieel deel uit van het portfolio van Zecc
Architecten. ‘Er is geen standaardoplossing; al
onderzoekend en ontwerpend kom je eruit.’
de nieuwbouw in Nederland compleet is
stilgevallen hoor je iedereen erover, maar toen
wij met ons bureau begonnen was herbestemming
lang niet zo hot als nu. Ik rolde er zelf ook ‘Nu
min of meer toevallig in. Iemand in mijn
vriendenkring had een watertoren te koop zien staan en vroeg me:
kan ik daar in wonen? Enigszins bleu ging ik aan het werk om dat
uit te zoeken’, zo geeft Marnix van der Meer aan. Inmiddels valt de
helft van de bureauprojecten onder de noemer van herbestemming.
Het werken aan bestaande gebouwen krijgt bij Zecc Architecten
een gevarieerde invulling. Veel opdrachten vinden in
opdracht van particulieren plaats, maar recent werd bijvoorbeeld
ook het Drents Archief in Assen aangepakt. Ook BOEi is een van de
opdrachtgevers. ‘De rode draad die door alle projecten heen loopt is
de fascinatie voor oude gebouwen. We willen ze op zo’n manier
transformeren dat er een nieuw verhaal ontstaat, een nieuwe
identiteit. Dat kan op heel verschillende manieren gebeuren. Soms
door er met fluwelen handschoenen mee om te gaan, terughoudend
en conserverend. Soms door een stevigere aanpak, rigoureus
maar wel zorgvuldig. Het vinden van die balans – wij noemen dat
ook wel dare and care – is de kunst.’
Laag voor laag
In die zoektocht zijn er geen standaardoplossingen, zo geeft Van
der Meer aan. ‘Al ontwerpend en onderzoekend kom je eruit. Wat
vertelt het gebouw zelf? Welke kwaliteiten kunnen we heront-
Een leegstaand monument is
geen monument
dekken? Vervolgens is er de combinatie met het programma: wat
wil een opdrachtgever erin huisvesten? Onze kracht als architect
is om op een communicatieve manier te laten zien wat de
mogelijkheden zijn. We maken oude verhalen zichtbaar en geven
aan welke nieuwe verhaallijn we aan een bestaand gebouw
kunnen toevoegen, laag voor laag.’ Van der Meer illustreert de
aanpak van een opgave die veel door zijn bureau wordt opgepakt:
de watertoren. ‘Het oorspronkelijke gebruik willen we laten zien,
maar ook de ruimtelijkheid uitnutten. Daarnaast vraagt de
woonbestemming om extra daglichttoetreding. Daar zoeken we
dan de balans tussen.’ Behoud om het behoud, daar heeft Zecc
Architecten weinig mee, blijkt ook de lijst met projecten: ‘woonkapel’,
‘gymzaalwoning’, ‘schoolloft’. Van der Meer: ‘Als we er niks
mee mogen doen, is het voor ons niet zo interessant. Een leegstaand
monument is geen monument. Soms kan het ook zinvol
zijn om extra vierkante meters aan een gebouw toe te voegen.
Probeer niet te veel binnen de muren van het gebouw te blijven.’
Kansen zoeken
Van de opdrachtgevers bij zijn projecten verlangt Van der Meer een
lange adem. ‘Daarnaast moeten zij leren dat je een herbestemmingsproject
niet altijd vooraf op papier kunt verkopen. Bij
nieuwbouw kun je het op een Excel-sheet kloppend krijgen, maar
dat is hier niet het geval. Samen met opdrachtgevers gaan we op
zoek naar de kansen voor een gebouw. We ontwikkelen scenario’s,
halen gebruikers erbij, onderzoeken de haalbaarheid. Het traject is
complexer en opdrachtgevers moeten accepteren dat er meer
onzekerheden zijn. We weten vooraf niet waar het project precies
gaat eindigen. Maar dat maakt het ook weer boeiend.’