08.05.2013 Aufrufe

Einführung in die Kristallographie - Institut für Mineralogie

Einführung in die Kristallographie - Institut für Mineralogie

Einführung in die Kristallographie - Institut für Mineralogie

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>E<strong>in</strong>führung</strong> <strong>in</strong> <strong>die</strong> <strong>Kristallographie</strong><br />

Gerhard Heide<br />

<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> M<strong>in</strong>eralogie<br />

Professur <strong>für</strong> Allgeme<strong>in</strong>e und Angewandte M<strong>in</strong>eralogie<br />

Brennhausgasse 14<br />

03731-39-2665 oder -2628<br />

gerhard.heide@m<strong>in</strong>eral.tu-freiberg.de


Raumgruppe<br />

Beispiel P 2<br />

primitives monokl<strong>in</strong>es Gitter (a = b = c, α = γ = 90◦ )<br />

a +¢(0, y, 0) →¢( 1<br />

2 , y, 0)<br />

c +¢(0, y, 0) →¢(0, y, 1<br />

2 )<br />

a + c +¢(0, y, 0) →¢( 1 1<br />

2 , y, 2 )<br />

→ a<br />

↓<br />

c


Raumgruppe<br />

Beispiel P 4<br />

primitives tetragonales Gitter (a = b = c, α = β = γ = 90◦ )<br />

a +¤(0, 0, z) →¢( 1<br />

2 , 0, z)<br />

b +¤(0, 0, z) →¢(0, 1<br />

2 , z)<br />

a + b +¤(0, 0, z) →¤( 1<br />

2<br />

→ b<br />

↓<br />

a<br />

1 , 2 , z)


Raumgruppe<br />

Beispiel C m<br />

e<strong>in</strong>seitig flächenzentriertes (a − b-Ebene) monokl<strong>in</strong>es<br />

Gitter<br />

(a = b = c, α = γ = 90 ◦ )<br />

a + m(x, 0, z) → m(x, 1<br />

2 ,z)<br />

( 1<br />

2 a + 1<br />

2 b) + m(x, 0, z) → a(x, 1<br />

4 ,z)<br />

→ b<br />

↓<br />

a


Raumgruppe<br />

Spezielle und Allgeme<strong>in</strong>e Punktlage – Zähligkeit<br />

Beispiel C m<br />

→ b<br />

↓<br />

a<br />

allgeme<strong>in</strong>e Punktlage x, y, z mit x = y = z 1. Punkt<br />

C-Zentrierung → x + 1 1<br />

2 , y + 2 , z 2. Punkt<br />

Spiegel-Ebene → x, ¯y, z 3. Punkt<br />

C+m→ x + 1<br />

2 , ¯y 1 + 2 , z 4. Punkt<br />

vierzählige Punktlage


Raumgruppe<br />

Spezielle und Allgeme<strong>in</strong>e Punktlage – Zähligkeit<br />

Beispiel C m<br />

spezielle Punktlage x, 0, z 1. Punkt<br />

C-Zentrierung → x + 1 1<br />

2 , 2 , z<br />

zweizählige Punktlage<br />

2. Punkt


Raumgruppe<br />

Beispiel KCN<br />

a = 5.5050, b = 5.1885, c = 3.7286,β = 85.270 ◦<br />

C m<br />

x y z → x y z<br />

K 0.000 0 0.000 → 0.500 0.5 0.000<br />

C 0.434 0 0.366 → 0.934 0.5 0.366<br />

N 0.587 0 0.563 → 0.087 0.5 0.563<br />

c ↑→ a


Netzebenen<br />

2-dimensionales Gitter<br />

Achsenabschnitte m und n<br />

y = q · x + n<br />

❛<br />

y = −<br />

❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

n<br />

<br />

m<br />

<br />

n<br />

mx + n<br />

1 = x<br />

❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

❛ y<br />

❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

m +<br />

❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

n<br />

❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />

☞ m = 4.0, n = 0.8<br />

m = 5.0, n = 1.0<br />

m = 1.0, n = 0.2<br />

☞☞☞☞☞☞☞ H<br />

yH = m<br />

n x<br />

1 = m · x − n · y<br />

yH = 5.0 · x<br />

Netzebenennormale<br />

H


Netzebenen<br />

3-dimensionales Gitter: Millersche Indizes (hkl)<br />

Achsenabschnitte m, n, p (ganzzahlig bzw. rational)<br />

reziprok Lage a, b,c: m = ∞ ⇒ 1<br />

m = 0<br />

teilerfremd<br />

⇒ (hkl)<br />

2, 5, 2<br />

1 1 1<br />

2 , 5 , 2<br />

10 10 10<br />

2 , 5 , 2<br />

(5 2 5)<br />

1, 5<br />

2 , 1<br />

1, 2<br />

5<br />

, 1<br />

(5 2 5)


Netzebenen


Reziprokes Gitter<br />

R = u · a + v ·<br />

<br />

✻<br />

b b + w · c<br />

Gittergerade [u v w] [4 3 0]<br />

λ R = R2 − ❅ ❅ ❅<br />

❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅<br />

❅<br />

❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅<br />

R1<br />

<br />

<br />

✑<br />

✲<br />

<br />

a<br />

✑✑✑✑✑✑✸<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Gitterpunkt ·u v w· ·3 1 0·<br />

Netzebene (h k l) (1 2 0)<br />

H = h · a ∗ + k · b ∗ + l · c ∗<br />

<br />

✡<br />

✡<br />

✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡ ✒ | H |= 1/d ( d-Wert“)<br />


Reziprokes Gitter<br />

a ∗ = b×c<br />

a· b×c<br />

b ∗ = c×a<br />

a· b×c<br />

c ∗ = a× b<br />

a· b×c<br />

wichtige Anwendung: Edwaldsche Konstruktion bei<br />

Beugungsexperimenten<br />

1/d =| H |=| h · a ∗ + k · b∗ + l · c ∗ <br />

|<br />

h2 +k 2 +l 2<br />

kubisch:<br />

tetragonal:<br />

rhombisch:<br />

a2 <br />

h2 +k 2<br />

a2 + l 2<br />

c2 <br />

h2 a2 k 2 l 2<br />

+ b2 +<br />

c2


Millersche Indizes<br />

immer ganze Zahlen<br />

fast immer kle<strong>in</strong> (< 10!)<br />

ke<strong>in</strong> ∞<br />

unabhängig von der Metrik der Elementarzelle<br />

hier immer (1 1 1)


René Just Haüy (1743-1822)


Netzebenen – Kristallwachstum<br />

Rhombendodekaeder<br />

Pyrop<br />

Ikositetraeder<br />

Leucit


Netzebenen – Kristallwachstum: Kaiˇshev


Netzebenen – Kristallflächen<br />

Fluorit CaF2<br />

Wachstumsflächen Spaltflächen


Netzebenen – Kristallflächen<br />

Calcit CaCO3<br />

Wachstumsflächen Spaltflächen


Netzebenen – kubische Kristallform<br />

(1 0 0) Hexaeder (Würfel)<br />

(1 1 0) Rhombendodekaeder<br />

(1 1 1) 23, ¯ 43m: Tetraeder<br />

sonst: Oktaeder


Blickrichtungen<br />

trikl<strong>in</strong>: - 1, ¯ 1<br />

monokl<strong>in</strong>: 2 b, bzw. m ⊥ b 2, m, 2/m<br />

trigonal: 3c und 3, ¯ 3<br />

2a, bzw. m ⊥ a 3m, ¯ 3m, 32<br />

rhombisch: 2ai bzw. m ⊥ ai<br />

222, mm2, mmm<br />

tetragonal: 4c und 4, ¯ 4<br />

2a und<br />

2[110]<br />

4/m, 422, 4mm<br />

42m, ¯ 4/mmm<br />

kubisch: 4 bzw. ¯ 4 bzw. 2c und 23<br />

3[111] und m¯ 3, 432<br />

2[110]<br />

43m, ¯ m3m ¯


Netzebenen – Stereographische Projektion

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!