Einführung in die Kristallographie - Institut für Mineralogie
Einführung in die Kristallographie - Institut für Mineralogie
Einführung in die Kristallographie - Institut für Mineralogie
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
<strong>E<strong>in</strong>führung</strong> <strong>in</strong> <strong>die</strong> <strong>Kristallographie</strong><br />
Gerhard Heide<br />
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> M<strong>in</strong>eralogie<br />
Professur <strong>für</strong> Allgeme<strong>in</strong>e und Angewandte M<strong>in</strong>eralogie<br />
Brennhausgasse 14<br />
03731-39-2665 oder -2628<br />
gerhard.heide@m<strong>in</strong>eral.tu-freiberg.de
Raumgruppe<br />
Beispiel P 2<br />
primitives monokl<strong>in</strong>es Gitter (a = b = c, α = γ = 90◦ )<br />
a +¢(0, y, 0) →¢( 1<br />
2 , y, 0)<br />
c +¢(0, y, 0) →¢(0, y, 1<br />
2 )<br />
a + c +¢(0, y, 0) →¢( 1 1<br />
2 , y, 2 )<br />
→ a<br />
↓<br />
c
Raumgruppe<br />
Beispiel P 4<br />
primitives tetragonales Gitter (a = b = c, α = β = γ = 90◦ )<br />
a +¤(0, 0, z) →¢( 1<br />
2 , 0, z)<br />
b +¤(0, 0, z) →¢(0, 1<br />
2 , z)<br />
a + b +¤(0, 0, z) →¤( 1<br />
2<br />
→ b<br />
↓<br />
a<br />
1 , 2 , z)
Raumgruppe<br />
Beispiel C m<br />
e<strong>in</strong>seitig flächenzentriertes (a − b-Ebene) monokl<strong>in</strong>es<br />
Gitter<br />
(a = b = c, α = γ = 90 ◦ )<br />
a + m(x, 0, z) → m(x, 1<br />
2 ,z)<br />
( 1<br />
2 a + 1<br />
2 b) + m(x, 0, z) → a(x, 1<br />
4 ,z)<br />
→ b<br />
↓<br />
a
Raumgruppe<br />
Spezielle und Allgeme<strong>in</strong>e Punktlage – Zähligkeit<br />
Beispiel C m<br />
→ b<br />
↓<br />
a<br />
allgeme<strong>in</strong>e Punktlage x, y, z mit x = y = z 1. Punkt<br />
C-Zentrierung → x + 1 1<br />
2 , y + 2 , z 2. Punkt<br />
Spiegel-Ebene → x, ¯y, z 3. Punkt<br />
C+m→ x + 1<br />
2 , ¯y 1 + 2 , z 4. Punkt<br />
vierzählige Punktlage
Raumgruppe<br />
Spezielle und Allgeme<strong>in</strong>e Punktlage – Zähligkeit<br />
Beispiel C m<br />
spezielle Punktlage x, 0, z 1. Punkt<br />
C-Zentrierung → x + 1 1<br />
2 , 2 , z<br />
zweizählige Punktlage<br />
2. Punkt
Raumgruppe<br />
Beispiel KCN<br />
a = 5.5050, b = 5.1885, c = 3.7286,β = 85.270 ◦<br />
C m<br />
x y z → x y z<br />
K 0.000 0 0.000 → 0.500 0.5 0.000<br />
C 0.434 0 0.366 → 0.934 0.5 0.366<br />
N 0.587 0 0.563 → 0.087 0.5 0.563<br />
c ↑→ a
Netzebenen<br />
2-dimensionales Gitter<br />
Achsenabschnitte m und n<br />
y = q · x + n<br />
❛<br />
y = −<br />
❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
n<br />
<br />
m<br />
<br />
n<br />
mx + n<br />
1 = x<br />
❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
❛ y<br />
❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
m +<br />
❛ ❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
n<br />
❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛❛<br />
☞ m = 4.0, n = 0.8<br />
m = 5.0, n = 1.0<br />
m = 1.0, n = 0.2<br />
☞☞☞☞☞☞☞ H<br />
yH = m<br />
n x<br />
1 = m · x − n · y<br />
yH = 5.0 · x<br />
Netzebenennormale<br />
H
Netzebenen<br />
3-dimensionales Gitter: Millersche Indizes (hkl)<br />
Achsenabschnitte m, n, p (ganzzahlig bzw. rational)<br />
reziprok Lage a, b,c: m = ∞ ⇒ 1<br />
m = 0<br />
teilerfremd<br />
⇒ (hkl)<br />
2, 5, 2<br />
1 1 1<br />
2 , 5 , 2<br />
10 10 10<br />
2 , 5 , 2<br />
(5 2 5)<br />
1, 5<br />
2 , 1<br />
1, 2<br />
5<br />
, 1<br />
(5 2 5)
Netzebenen
Reziprokes Gitter<br />
R = u · a + v ·<br />
<br />
✻<br />
b b + w · c<br />
Gittergerade [u v w] [4 3 0]<br />
λ R = R2 − ❅ ❅ ❅<br />
❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅<br />
❅<br />
❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅❅<br />
R1<br />
<br />
<br />
✑<br />
✲<br />
<br />
a<br />
✑✑✑✑✑✑✸<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Gitterpunkt ·u v w· ·3 1 0·<br />
Netzebene (h k l) (1 2 0)<br />
H = h · a ∗ + k · b ∗ + l · c ∗<br />
<br />
✡<br />
✡<br />
✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡✡ ✒ | H |= 1/d ( d-Wert“)<br />
”
Reziprokes Gitter<br />
a ∗ = b×c<br />
a· b×c<br />
b ∗ = c×a<br />
a· b×c<br />
c ∗ = a× b<br />
a· b×c<br />
wichtige Anwendung: Edwaldsche Konstruktion bei<br />
Beugungsexperimenten<br />
1/d =| H |=| h · a ∗ + k · b∗ + l · c ∗ <br />
|<br />
h2 +k 2 +l 2<br />
kubisch:<br />
tetragonal:<br />
rhombisch:<br />
a2 <br />
h2 +k 2<br />
a2 + l 2<br />
c2 <br />
h2 a2 k 2 l 2<br />
+ b2 +<br />
c2
Millersche Indizes<br />
immer ganze Zahlen<br />
fast immer kle<strong>in</strong> (< 10!)<br />
ke<strong>in</strong> ∞<br />
unabhängig von der Metrik der Elementarzelle<br />
hier immer (1 1 1)
René Just Haüy (1743-1822)
Netzebenen – Kristallwachstum<br />
Rhombendodekaeder<br />
Pyrop<br />
Ikositetraeder<br />
Leucit
Netzebenen – Kristallwachstum: Kaiˇshev
Netzebenen – Kristallflächen<br />
Fluorit CaF2<br />
Wachstumsflächen Spaltflächen
Netzebenen – Kristallflächen<br />
Calcit CaCO3<br />
Wachstumsflächen Spaltflächen
Netzebenen – kubische Kristallform<br />
(1 0 0) Hexaeder (Würfel)<br />
(1 1 0) Rhombendodekaeder<br />
(1 1 1) 23, ¯ 43m: Tetraeder<br />
sonst: Oktaeder
Blickrichtungen<br />
trikl<strong>in</strong>: - 1, ¯ 1<br />
monokl<strong>in</strong>: 2 b, bzw. m ⊥ b 2, m, 2/m<br />
trigonal: 3c und 3, ¯ 3<br />
2a, bzw. m ⊥ a 3m, ¯ 3m, 32<br />
rhombisch: 2ai bzw. m ⊥ ai<br />
222, mm2, mmm<br />
tetragonal: 4c und 4, ¯ 4<br />
2a und<br />
2[110]<br />
4/m, 422, 4mm<br />
42m, ¯ 4/mmm<br />
kubisch: 4 bzw. ¯ 4 bzw. 2c und 23<br />
3[111] und m¯ 3, 432<br />
2[110]<br />
43m, ¯ m3m ¯
Netzebenen – Stereographische Projektion