27.12.2013 Aufrufe

PALACKY UNIVERSITÄT IN OLOMOUC Im Schatten der ... - Theses

PALACKY UNIVERSITÄT IN OLOMOUC Im Schatten der ... - Theses

PALACKY UNIVERSITÄT IN OLOMOUC Im Schatten der ... - Theses

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.

YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.

<strong>PALACKY</strong> <strong>UNIVERSITÄT</strong> <strong>IN</strong> <strong>OLOMOUC</strong><br />

P ä dagogi s ch e Fakul tät<br />

Le h r s t u hl für deut sche Sprach e<br />

<strong>Im</strong> <strong>Schatten</strong> <strong>der</strong> Vergangenheit<br />

B akalararbeit<br />

Betreuer:<br />

M gr. Jan Ku bica, Ph.D.<br />

ei n gerei ch t von:<br />

Iv a H ř e bíčk ová<br />

O LO M O U C 2013


Ehren e rklärung<br />

H i e rmit e rk l äre ich, di e v orliegende Ba k a lararb e it sel bstän di g<br />

v e r f as st und nur die angefü h rt e Li t e r at u r benutzt z u hab en .<br />

… …………………………………….


D anksagung<br />

Ich m ö cht e mich au f d i es e W e ise b ei H e r rn J a n K ubica f ü r<br />

s e ine f a c hliche Hilfe b ei d e r E ntsteh u n g di e s er Arbeit h e rzlich<br />

b e d an k en u nd a u ßerdem d a nke i ch n am e ntlich J o h an n Wabroschek<br />

u n d W altraud Pietsch f ü r ei n e große H ilfe b ei d e r D atenerhebung<br />

u n d wertvolle In f o rm at ionen für di es e Bakalararbeit.<br />

..............................


Meiner lieben Großmutter<br />

in Dankbarkeit<br />

gewidmet


I nhal t sverzei chnis<br />

1 . Ei nl ei tung..........................................................................7<br />

2 . Die P olitisch e Situation und Stimmung vor dem II. W e ltri e g in<br />

Fri e setal...........................................................................10<br />

2.1 Begriffsdefinition „Sudet en d eut s ch e “. ............................10<br />

2.2 Macht w e chsel in den Frieset al er Dörfern .........................11<br />

2.3 Der Üb e rb lick <strong>der</strong> regi onal e n Partei e nbildungen...............14<br />

3 . Okkupat ion des Friesetals...................................................17<br />

3.1 Di e Besatz ung <strong>der</strong> S t adt S ch ildberg................................18<br />

3.2 Di e N e ueinstel lung i n Fri e setal und Grulich. ...................19<br />

3 .2.1 Das al ltägl i ch e s Le b e n <strong>der</strong> Deut s ch e n un d Tsch e c h en ..19<br />

3 .2.2 Die Situation i m S c hul w es en i n Frieset al ...................21<br />

3.3 Di e Partisanentätigkei t i n Friesetal ........ ........................22<br />

3 .3.1 Die Struktur <strong>der</strong> P a rt isanenorgani s ation....................22<br />

3 .3.2 Die Hauptakt ivität en <strong>der</strong> fri e setalischer P a rt isanen....23<br />

3 .3.3 Der V e r rat <strong>der</strong> f ri e setalischer Organisation...............23<br />

3 .4 Das Ende des Zweiten W el tkri e ges i n Fri e s et al.................24<br />

4 . Die t s ch e ch isch e O kkupat ion 1945.......................................26<br />

4.1 Di e r ussische In v a s ion in den Fr i es e tal...........................28<br />

4 .1.1 Der r ussisch e Ei nm a rs c h i n R ot hwasser. ....................27<br />

4 .1.2 Vergewal tigung <strong>der</strong> deut s chen Frau e n i n Rot h wasser...28<br />

4 .2 Die Bes c hl agnahmen in Fri es e tal............ .......................29<br />

4.2.1 Das unm o ralische S piel mit dem Besitzstan d i n RW ...30<br />

4 .2.1.1 Die A ut hentisch e Kündigung <strong>der</strong> V et ri ebenen......32<br />

4 .3 Das Vo lksge r i ch t i n Fries et al ........................................33<br />

4 .4 Die P fi n gsttage 1945...................................................35<br />

4.4.1 Di e K aserne in W eiswas s e r. . ...................................36<br />

4.4.2 Di e grausam en Zeugni sse aus P r ivat e n guellen...........39


4.4.3 Di e Existenz <strong>der</strong> M as s en gräb e r in Fri e setal.................40<br />

4.5 W as den Deu tschen verb ot en war....................................42<br />

5 . Ei n neu e s befreites Fri e s et al? ..............................................45<br />

5.1 Di e N e ubes iedlung……………………………………………….45<br />

5.2 Di e n eu e politische Ad ministrative… …………………………45<br />

5.3 Verkeh r , Han d el und In d ustri e… … ……………………………47<br />

5.4 <strong>Im</strong> U rt e il <strong>der</strong> tsch e c hischen Chroni k………………………….48<br />

6 . S chl ussbet r a ch tung……………………………………………………52<br />

7 . Anhang 1-1 3……………………………………………………………54<br />

8 . Quellen- und Li teraturverz ei c hnis<br />

8.1 Un gedru c kt e Q u ellen<br />

8.2 Ged ru c kt e Qu e llen - Li t e r at u r


1. Einleitung<br />

D i e Sudet en d eu tschen geh ö r en z u d e n V olksgruppen in<br />

E u ro p a, di e v erleu mdet u nd m ißvers t an den wu r d en . N o c h H e ute<br />

m uß m an b ei G e sprächen und Di skussionen , d i e s ich m it ihnen<br />

b e s ch ä ftigen, v o rsichtig s ei n, wi ll m a n ni c ht unversehens den<br />

V e r d a cht e r r e gen, e i n S ym p a t hisant d e s N a tionalsozialismus z u<br />

s e in. Die Vertreibung d e r Sudet en d eutschen ist n och heute, u n gefär<br />

s e c hzig J a h re n a ch den t ragi schen E r e i gnissen v on 19 4 5/46, ein<br />

a u ß e r gewö hnlich em otionsgel a d en e s T h em a , ei n Them a , b e i d em es<br />

n i cht l ei c ht ist, Neutralität u nd Ob jektivität z u b e w ahren. Di e se<br />

P ro blem a tik b e gl ei tete m ich b ei <strong>der</strong> E nt stehung di eser A r beit<br />

s t än di g, ei n e rs eits a u f grund m ei ner p e r sönlichen Betroffen h eit,<br />

a n d e rerseits aufgrund <strong>der</strong> t e ilweise v öl lig kont r ä ren Standpunkt e in<br />

d e r Sekundärl iterat u r. Le t z t e r e e r geb e n sich w ie<strong>der</strong>um a us d en<br />

u nt e rs c hi ed lich e n Blick wi nkel n, d en S ym p a thi e n b ezieh u n gs w ei se<br />

A n tipat hi e n d e r ei nz el nen A ut oren, von d en en vi el e d a s K r i e gsen de<br />

u n d di e V e rt r eibung selbst miterl e bt haben.<br />

W a rum i ch di es es h ei kl e Them a z u m Gegenstan d m ei n er<br />

Bakalararbeit gemacht habe? Ei gentlich ni c ht, w e il es z u r Zeit<br />

w i ed e r b rennend a k tuel l gewo r d en i st, s on<strong>der</strong>n w eil i c h immer<br />

w i ed e r f eststellen m uß, d aß i n <strong>der</strong> G es c hi c ht e d es Zweiten<br />

W eltkri e ges mit e inem di f e r enz ierten H e r a nt r et en gemes s en wi rd,<br />

n ä mlich m it d em des Siegers und d em d es Bes i e gt e n. Da i st a u f d er<br />

e i n en S ei te di e R ede, w en n s c hon ni c ht von „ H el d en taten“, so doch<br />

v o n „ au f grund <strong>der</strong> K r i e gsum stände not w en di gen M aß n ahm e n “, von<br />

„ b e d au e rlichen A usschreitungen, d i e ab e r ni c ht v e rm ei dbar w a r e n “,<br />

v o n berech tigt em „Volksz o rn “ o<strong>der</strong> „ ge r e c ht e r Strafe“.<br />

Zu U m f an g und A bgrenzung m ei n es Themas wäre Fol gendes z u<br />

b e m erken : W i e bereits au s dem T itel e r sich tlich, s t eh t die<br />

V e r t reibung u n d d a s Le b e n i n d e r N a c hkri egszeit d e r<br />

7


Sudet en d eut s ch e n i n Fri es et al im Mittelpunkt m ei n er Arbei t.<br />

A u s a r b eitstech nischen G r ünden w ar e i ne r äu mliche und z ei tliche<br />

E ingrenzung notwendi g. Ic h e n tschi e d mich , m ei n e A rbeit a uf<br />

Friesetal z u konz en trieren – h auptsäch lich a u f grund m eines<br />

W o hnort es m e iner Familie. D ab ei b e schrän kt e i ch mich im<br />

w e s en tlichen a uf d i e J a hre 1945 und 1946, d a s h eißt au f d as<br />

K r i e gsen de und die Zeit unm ittel b a r danach.<br />

D i e z e nt r al e P roblemstellung läßt sich a lso i n e twa mit<br />

f o l gen d en Fragen um r ei ß en:<br />

W el ch e s S ch i cksal e rl itten d ie Sudet e ndeu tschen in d er<br />

T s ch e c hoslowakei, u n d hi e r speziel l i n Fri e s et al – n a ch d e m E nde<br />

d e s Zweiten W eltkri e ges?<br />

W as e r ei gnet e sich im Frü hj a hr, Sommer u nd H erbst 1945 in<br />

Friesetal im tschech oslowak isch e n Grenz gebiet?<br />

W as di e Qu el lenl age b e t ri f ft , so ist f ü r das J a hr 19 45 d er<br />

A k tenbestan d r e c ht s p ä rlich. Trotz dem f an d sich a u ch in den<br />

A r c hi v en , i nsbeson<strong>der</strong>e im A r c hiv W al dkrai burg, w e r tvolles<br />

In f o r m a tionsmat e rial.<br />

N e b e n d em S tudium von Li t e r atur und A rchi v alien h ab e ich<br />

m ich im R a hm en d i es e r A r b eit in M useen sowi e i n P farr- und<br />

G e m ei ndeämtern von R othwasser (Č e rv e n á V oda) W eisswasser<br />

( Bílá V o d a), S c hildberg ( Štít y) , La n s k ro n ( La n š k ro un), d i e von<br />

d e m Flüch tlingsstro m unmittelbar b etroffen w a r e n, b es ch ä ft i gt u nd<br />

G e s präche mit Zei tzeugen geführt . Ich h a lte di e Ei nb ez iehung<br />

p e r sönlicher E rl ebnisse und An sich ten gerade b ei dies e m T h ema<br />

f ü r wi ch tig. S c hl ießl ich i st G es ch i cht e k ei ne tot e M a terie,<br />

b e steh e nd au s bloßen Zahl e n und Fakten, son<strong>der</strong>n gelebtes Le b e n .<br />

Bei m einen R e ch e rchen w ar i ch a uf d i e Hilfe v e r schied e nster<br />

P e rs onen u nd In s titutionen an gewi e sen. O hne sie w ä r e d as<br />

E nt steh e n di es e r A r b eit n i cht mögl ich gewesen, und ich m öchte<br />

h i ermit e r kl ä r en , daß m an mir e i gentlich überall in f r e undl ichster<br />

u n d gro ßzügi gster W eise e nt gegenkam . M ei n beson<strong>der</strong>er D a nk gilt<br />

8


m ei n en Familien glie<strong>der</strong>n, d ie i n Deutsch l an d l e b en u n d d e r en<br />

U n terstützung mir mei n e A rb e it wes en tlich erl ei c ht ert e.<br />

M e in W u nsch w ar u nd ist e s, d ie Tatsachen s o d a rzust el l en,<br />

w i e sie damals wi rk lich w a r en , sowi e d a s D en k en und Handel n d er<br />

b e troffenen P ersonen v erstän dlich z u m a ch e n. N at ü rl ich i st es<br />

o f f e nsichtlich, daß v or a llem e r s teres n iem al s m it<br />

h u n<strong>der</strong>t proz ent i ger G e n aui gkeit mögl ich s ei n wi rd . M ei ne<br />

Bakalararbeit s ol l e i n kl ei n e r Beitrag z u einer gerecht e r en,<br />

w a h rh e itsgetreu e r en S i cht d er G es c hi c ht e s ei n, ei n A nl iegen, das<br />

m ir um s o wi c htiger i st, w eil m e ine Fam ilie s e lbst a u s dem<br />

S udet e nl an d stammt und daher unm ittel b a r i n di e d a m al i gen<br />

G e s ch e hnisse i nvolviert war.<br />

9


2. Die Politische Situation und Stimmung vor<br />

dem II. Weltkrieg in Friesetal<br />

2 . 1 B e g riffsd efinito n „Sudetendeu ts ch e “<br />

D e r Begriff „ Sudeten deut s ch e “ ist ei n S ammelnam e und<br />

b ez ei c hnet di e deutsch sprachi gen Bewohner <strong>der</strong> eh e m aligen<br />

K r o nl än d er Böhmen, M ä hren u nd Ö sterrei ch isch -S ch l esi e n. Er<br />

l ei t et sich von d e m am N ordrand Böhm e ns b ezieh u n gs w ei se<br />

M ä h r ens gelegenen G e b irgsz u g d e r Sudet e n ab . Um di e M itte des<br />

1 9 . J ah r hun<strong>der</strong>t s t a u cht e d er A usdru c k e rstmals a uf, a l s s ein<br />

e i gent lich e r Urheber gi lt ab e r d e r W a n d e rl eh r e r Franz J e sser, d er<br />

i hn im P r a g ( Prah a ) d es J ah r es 1902 i n ei n em Zeitungsau f satz<br />

v e r w en d et e. 1<br />

J e doch w a r en bis z um E nde d e s E r sten W eltkri e ges die<br />

Bezei c hnungen „ Deutsch - böhm e “, „ Deutsch m äh r e “ u nd ‚Sch lesier‘<br />

w e itaus gebräu ch lich e r . (Auch h e ut e b en ennen s i ch<br />

H e imat v e rt ri eb e n e o f t lieber mit ei nem di e ser Begriffe o d e r mit<br />

d e m Begri f f „ A ltösterrei ch e r “ ) E rst n ach d e r Gründung d e r<br />

T s ch e c hoslowakisch e n R ep ublik en tstand u nt e r d en d ort l eb e nden<br />

r u nd d r ei ei nhal b Millionen Deut s ch en , d i e sich n un unfrei wi llig z u<br />

e i n er A rt S chi c ksalsgemei nschaft z usam mengeschm i ed et s a h en , d as<br />

Bedürfn is, unt e r e inem gemei nsam e n Namen au fzutreten .<br />

So wu r den „ Sudetendeu tsch e “ und „ S udet e nl an d “ z u allgemein<br />

v e r w en d et en pol itisch e n u nd s ozial e n Begri f f en u nd die<br />

d e ut schsprachi gen Bürger d e r T s ch e ch oslowak e i z u e iner e i genen,<br />

b isher al s sol c h e nicht ex istent e n Vo lksgruppe. 2<br />

1 H a b e l , F r i t z P e t r : D i e S u d e t e n d e u t s c h e n – M ü n c h e n 1 9 9 2 , ( S t u d i e n b u c h r e i h e d e r S t i f t u n g<br />

O s t d e u t s c h e r K u l t u r r a t 1 ) , S . 1 4<br />

2 M a i x n e r , R u d o l f : G e s c h i c h t e d e r S u d e t e n d e u t s c h e n – N ü m b e r g 1 9 8 3 , S . 7<br />

10


2 . 2 Ma ch tw e chsel in d en Fri e s etal e r Dörf e rn<br />

K a iser Franz J osep h , d e r 1916 starb, h atte sich , so s agt di e<br />

S c hönauer tschechi s ch e Gemeindech ro ni k, d as Le b e n ge n ommen,<br />

w e il e r d as Le i d e n s ei n e r U nt e rt an e n n icht m e h r e rt r a ge n konnt e,<br />

K a iseri n Zita h atte mit i hren f r anzösischen u nd ital ieni s ch en<br />

V e r w a ndt e n V e r rat geübt u nd d e r l etzte K aiser K a rl w a r di esem<br />

V e r r at z um Op f e r gefallen . 3 Sol c h es U r t eil, m eh r S timmung als<br />

G e s ch i cht e , z e ichnet das Bild e ines ungebroch e nen Altösterrei c h ert<br />

um s, d as sich in e i n er n e u en R e publik n icht z u r echt fi nden k onnt e,<br />

u n d di e n eu en Mach thaber spart en ni ch t an Dem ütigungen .<br />

D i e E inwo hner S chi ldbergs (Štíty) w u r d e n ü ber d i e G rü ndung<br />

d e r R ep ublik ( 28.10.1918) e rs t am 31. Okt ober unterri c htet:<br />

„An di es e m T age k a m i ns S ch ildberger R at haus e i n e<br />

D e l eg ation d es [ t s ch e ch isch e n] “Kreisnat ional ausschusses von<br />

H o h en stadt, um in V e rtretung d er R e gier ung d er n e u en<br />

T schech oslow a kisch e n R ep ublik d en B e a mt e n d es G e rischts, d es<br />

S t eu er a mts und d er G e ndarmer i e d en T reuei d g eg e nüber d e m n e u en<br />

S taat e a bzuneh m e n. Di e D e legation leitete d er V orsitzen d e di e ses<br />

A u ssch usses, J oža M alý aus H ohenstadt [ Zábřeh]….Vorsitzen<strong>der</strong><br />

d e r Nordmä hrisch en Sokol. Z u m b eh ördlichen Akt h atten sich die<br />

B ü rger m ei ster d es G e bi et e s S c hidberg u nt er d em Vorsitz von<br />

B ü rger m ei ster R y šnar aus Studi n k [ S tudýnky] v er sammelt u nd,<br />

z usammen m it d en B ürgermeistern w aren di e T s chechen m it<br />

M u sikka p ellen gekommen. Alle Bea mt en u n d G en darmen, durchw egs<br />

D e utsch e , legten n a ch ku rzer Üb e rlegung d en T r eu eid...ab. Di e<br />

g e samt e Zeremonie e n d et e mi t d e r Abnahme d e s ö ster reichischen<br />

3 D i e S c h ö n a u e r t s c h e s c h i s c h e G e m e i d e c h r o n i k , S . 3 3 4 ( f ü h r t i n d i e s e m F a l l n i c h t g e n a u e<br />

h i s t o r i s c h e T a t s a c h e n a n , d e r C h r o n i k e r s c h i l d e r t m e h r S t i m m u n g d e r E p o c h e a l s<br />

w a h r h e i t s g e t r e u e G e s c h i c h t e ) .<br />

11


D o ppel adlers d e r über dem Ei ngang zum R athaus hing. D e r Ri c hter<br />

u n d Bürgermei ster Frant išek Ju ren k a… r iß das Symbol d er<br />

M o narchi e m it ei ner langen Stange h e runt er , trat daraf und r i ef:<br />

, H ier l iegt Ö sterrei ch , es l ebe d i e t s ch e ch oslow akis ch e<br />

R e publ ik! ‘ “ 4<br />

S c hon vorher war e ine M a nnsch a ft von tschech ischen<br />

Le gi o n ä r en i n di e Stadt eingezogen. Sie s e tzte sich z um Teil a us<br />

S oldaten d e r Al liiert e n S treitkräft e u nd z um an d eren au s d en<br />

s o genan nt en „ grü nen K a d ern“, d as w a r e n Frei wi llige, di e sich erst<br />

n a c h d e m Umsturz z u r tschechi schen A rm e e gemel det h atten,<br />

z u s ammen. Ih r A u f trag w a r , di e tschechi s ch e Bev ölkerung ( es<br />

w a r e n 1 64) vor d e n Üb e r gri f f en „ d e r wü t en dsten d e utschen<br />

N a tional isten z u schütz en “ und „ staatsfeindlichen P rovokationen<br />

v o rzubeu gen“. Vo r a llem w a r e n sie z u m ungestört en Ablauf d er<br />

Siegesfei e r ei n gesetzt, di e sich über Wochen erstreckt e n. 5<br />

W i e das Ende <strong>der</strong> Österrei ch s in S c hildberg verlau f en hat , zeigt<br />

m a n unt e n gennante Aussage:<br />

„Di e v er sammelte Menge bracht e Ho ch rufe auf di e Repub lik aus<br />

u n d über den Pl atz h allte f ei e rlich die Nationalhymn e : K d e domov<br />

m ů j. D er Ö ster ei c hisch e Doppeladl er w urde i n d e n F luß g e worf en.<br />

D a s war das E nde Ös t erreichs in S c hildberg. Di e D e ut s ch en<br />

s c hwiegen b et reten. S i e ko nnten ni c ht d a ran glauben, d aß sie ni cht<br />

m e h r d i e privi l egierte h e rrschen d e Klasse w aren und...daß , das<br />

t s ch e ch isch e Pack‘ i hnen glei c hgestellt war. Si e h örten, d aß sich<br />

i n T roppau [ Op ava] ei n pol itisch es Z ent rum d eu tscher B e zirke<br />

g e bildet h atte, das d er L andeshauptma n n Dr . J osef F r eißler führt,<br />

d a ß s ein St ellvertreter d er S ch önberger B ürger m ei ster Gu stav<br />

O b e rleithner ist, d a ß di e deutsch en R eg ionen i n Böhmen und<br />

4 T s c h e c h i s c h e C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g 1 9 8 0 , S . 2 9<br />

5 K e s s l e r H . : S c h i l d b e r g , d i e S t a d t i m F r i e s e t a l 1 9 8 6 , S . 4 4<br />

12


M ä hren a n Ö ster reich u nd damit an D e utschl and a ngeschl ossen<br />

w e rden … d aß im Rahmen d er R e publik ein völlig autonomes Geb i et<br />

g e s ch affen würde. D i es e H offnungen e rwies e n sich j edoch als<br />

f alsch“ 6<br />

W i e f al sch di e p olitischen H o ffnungen d e r d eutschen Bürgern<br />

d a m als gewesen s ei n mussten, h atte a llein s c hon d e r demütigende<br />

Stil d e r M a c htübernahm e durch d ie n e u e n H erren e rwies e n, d er<br />

Fahnen w e ch s el und d i e Fo r m d e r Verpfl icht ung d e r Beamten au f<br />

d e n n eu e n S t aat ließ e n k ei nem O ptimismus a uf ei ne Verständi gung<br />

u nt e r G leich e n R au m, h i er waren keine Au stro slawen m eh r am<br />

W e rk e. 7<br />

D i e In b e sitznah m e d u r ch t s ch e c hisches Militär b e gann M itte<br />

N o v ember 1 918 und w a r bis z um Jahresende ab geschl ossen . Die<br />

S udet e ndeutschen l ei stet e n, a b ges e hen von weni gen A u snahm en,<br />

k e inen bewaffn et en W i d erstan d. Ih r e p o litisch e n V e rt reter h atten<br />

z u m G ewaltverzicht a u f gerufen. G ut gl ä ubig v e r t r aut en sie d a r auf,<br />

d a ß b e i d en b ev or s t eh en d en Fri e d enssch lüssen di e v on P r äsiden t<br />

W ilson v e rk ündeten R e ch tsgrundsätz e z u r An w e ndung k om men<br />

w ü r den. 8<br />

W i e f est d e r Gl a ube an ei n e f ür sie z u f ri e denstel lende<br />

R e gelung d a m als s o wo hl u nt e r d er Bevöl kerung wi e u nt e r d en<br />

s udetendeut schen u n d d eu tsch - österreich isch e n Politikern w a r,<br />

v e r a nsch a ulichen z a h lreich e z e itgenössische D okum e nt e. In e i n er<br />

N o te <strong>der</strong> d e utsch-ö sterrei ch isch e n Regi e r ung v om 13. D ez em ber<br />

1 9 18 hei ßt es:<br />

„ A us e iner Mitteilung d e r t s ch e ch oslowaki s ch e n Regierung ist<br />

z u e rsehen , daß die al liier t en Mä ch t e a ngeblich di e A bsicht haben,<br />

6 T s c h e c h i s c h e C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g 1 9 8 0 , S . 3 0<br />

7 R y s n a r V . : Š t í t y 1 2 7 8 - 1 9 7 8 . C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g , Ü b e r s . : S c h i m r o w - J e s c h e k S . 1 6 )<br />

8 R a b l , K u r t : D a s R i n g e n u m d a s S u d e t e n d e u t s c h e S e l b s t b e s t i m m u n g s r e c h t 1 9 1 8 / 1 9 .<br />

M a t e r i a l i e n u n d D o k u m e n t e , M ü n c h e n 1 9 5 8 , S . 2 6 – 2 9 .<br />

13


d i e g roßen, zusammenhängenden G eb i et e B öhmen s u nd M ährens,<br />

d i e v on mehr als d r ei Millionen D eu tschen b ew ohnt werden , d em<br />

T schech oslow a kisch e n St aat e i nzuverleiben . Es wird behauptet, daß<br />

d i es e Ma ßnahme durchgef ü hrt wer d en s oll, ohne die Er g eb nisse <strong>der</strong><br />

F rieden skonfer en z abzuw arten. 9<br />

D i e d eu tsch - österreichische Regierung n immt a n, d aß di e s auf<br />

e i n e u nrichtige U n t erricht ung d e r t s ch e ch o -s low a ki schen<br />

R e gierung zurückzuf ühren ist.“ 10<br />

D i e fol gende aut en thisch e Zeugenaussage z ei gt d i e Stimmung in<br />

d e m S c hildberger Gebiet:<br />

„Das vo n D eu tsch e n b ew ohnt e G eb iet ist unser G e bi et u nd wird<br />

u nser bl ei b en . Wi r h aben unseren S taat g eb ildet, d adurch w ird die<br />

s taatsrecht lich e St el lung unserer D e utsch e n b es timmt…es sind<br />

u nsere D e utschen , d i e a ls K ol onisten und a ls I mmigranten<br />

k a m e n..“ 11<br />

2.3 Der Üb e rblick <strong>der</strong> regi on al en Parteienbildungen<br />

D i e Sudet en d eut s chen waren von den Entwi ckl ungen <strong>der</strong> Jahre<br />

1 9 18/ 19 überrol lt w o r den, und ihre politisch e Au s gangssituation in<br />

d e m n eu e n Tschech oslowak isch e n Staat war w eni g b eneidenswert.<br />

D a sie j a bisher in den gro ß en R a hm en d e s Al t en Ö sterreich<br />

e i n gebunden gewesen w a ren, f e hl t e b e i i hnen ei n ei genständi ges<br />

P a rt ei e ns ys t em . An d e r Entstehung d er V e r f as sung d er ČSR w urden<br />

9 N o t e d e r d e u t s c h - ö s t e r r e i c h i s c h e n R e g i e r u n g a n d i e A l l i i e r t e n , 1 3 . 1 2 . 1 9 1 8 . Z i t i e r t n a c h :<br />

R a b e l , S e l b s t b e s t i m m u n g s r e c h t , S . 3 3<br />

10 N o t e d e r d e u t s c h - ö s t e r r e i c h i s c h e n R e g i e r u n g a n d i e A l l i i e r t e n , 1 3 . 1 2 . 1 9 1 8 . Z i t i e r t<br />

n a c h : R a b e l , S e l b s t b e s t i m m u n g s r e c h t , S . 3 3<br />

11 P r o k e s J . : A u s d e m S c h i l d b e r g e r P f a r r a r c h i v I n . 6 0 0 J a h r f e i e r S c h i l d b e r g , H o h e n s t a d t<br />

1 9 3 4 , S . 2 9<br />

14


s i e ni c ht beteiligt . „ Mit R eb el l en v er handeln w ir ni cht“ hi eß es<br />

s e iten s <strong>der</strong> tschecho-slowaki s ch e n N ational v er sammlung.“ 12<br />

D i e Ho f f nung a u f e i n e n a cht r ä glich e V e r wi rk lich ung d es<br />

S el bstbes timmungsrecht e s s ch w an d immer m e hr. E s galt d a h e r, aus<br />

d e r herrs c h en d en Situat ion d as Beste z u machen und d en D e ut s ch en<br />

i nnerh a lb d er Tschechoslowaki s ch e n R e publik eine mögl ichst gute<br />

p ol itische und soziale Position z u sich e r n. D i es wi e d erum w a r n ur<br />

d u r ch ei n e a ktive Beteiligung an d er R e gi erung m ö gl i ch , u nd so<br />

w a n d elte s ich d e r p olitische N e gativismus d e r S u deten d eu tschen<br />

M itte d e r Zwanzigerjah r e m eh r h eitlich z u ei n em p ol itischen<br />

A k tivismus. Zu den a ktivistischen P artei e n z ä hlten unt er a n<strong>der</strong>em<br />

d i e C hristlich sozialen, di e S ozialdemokraten , d e r Bund <strong>der</strong><br />

La n d w i r te und d i e G e w e r bepart ei . N ur d ie D eu tsche N ational p a rt ei<br />

u n d di e D e utsche N a tionalsoz i alistische Arbeiterpartei ( D NS AP)<br />

v e r h arrt e n wei terhin i n ei n e r n e gat ivi stisch e n Haltung. 13<br />

D i e C hristlich sozialen u nd <strong>der</strong> Bund d e r La n d wi rt e traten<br />

1 9 26 in di e R e gi e ru n g e i n, 1929 f ol gten di e Sozialdem okraten . D aß<br />

n i cht n ur di e Politiker, son<strong>der</strong>n a u c h di e s udetendeu tsch e<br />

Bevöl k e ru n g ei n e M itarb ei t im S taate b e f ürwortet en , beweist die<br />

T a tsach e , d aß d e n a ktivistischen P a rt ei e n bis z u den<br />

P a rl am e ntswah l en v o n 1935 bis z u 80 % d e r d e u tsch en<br />

W äh lerstimmen zufi el e n. 14<br />

D a s P arteien spek trum fü r d as A dlergebirge ist l e digl i ch<br />

b e k an nt . D i e An gaben ü b e r Grulich ( K r á lík y) u n d d as Fries etal<br />

( Březná) sind ü b e rp r ü ft. In ö stlich e n In d u s t ri ez en tren war bis 1934<br />

e i n e r e c ht stabile S ozialdemokratie. D i e f ri es e nt al e r Fu n ktionäre<br />

w a r e n d em linken Flügel z uzurech nen, s ie h atten d as r u ssisch e<br />

12 W e l i s c h , S o p h i e A . : D i e S u d e t e n d e u t s c h e F r a g e 1 9 1 8 – 1 9 2 8 . – M ü n c h e n 1 9 8 0<br />

V e r ö f f e n t l i c h u n g e n d e s S u d e t e n d e u t s c h e n A r c h i v s i n M ü n c h e n , S . 6 5<br />

13 E b e n d a , S . 3 1 , n a c h J a w o r s k y g i n g e s d e n S u d e t e n d e u t s c h e n „ n i c h t v o r r a n g i g u m d i e<br />

M i n d e r h e i t e n r e c h t e o d e r u m e i n e b l o ß e E x i s t e n z s i c h e r u n g , s o n d e r n u m e i n e n , w e n n a u c h<br />

u n g l e i c h e n , M a c h t k a m p f u m E i n f l u ß s p h ä r e n i n d e r T s c h e c h o s l o w a k e i “ S . 3 0 - 3 1<br />

14 J a w o r s k y , D i e S u d e t e n d e u t s c h e n . I n : D i e V e r t r e i b u n g , S . 3 2<br />

15


S ys t e m durch d ie K ri e gsgefangensch a ft k e nnengel e r nt. A n d ie<br />

t s ch e ch isch e S ozial d eo kratie w a r en s i e e n g gebunden, u nd d as<br />

a u f grund ei n es gem ei nsamen P ro gramms i n d e r M onarchie, <strong>der</strong>en<br />

z en tralistische V erfassung sie, z u s am men mit ihren tschechi c h en<br />

G e n ossen, bekämpft e n. 15<br />

D i e f ol gende T ab el le vom J a h r 1935 gibt Au fs c hl uß üb e r d ie<br />

r e gi onale P a rt e inangehöri gkeit i n Fries et al und G rulichen<br />

Lä n d e r n .<br />

G r u l i c h . L ä n d e r<br />

F r i e s e t a l<br />

D e u t s c h e C h r i s t l i c h - S o c i a l e V o l k s p a r t e i 9 0 5 = 1 3 . 2 % 4 8 6 = 1 1 , 9 %<br />

D e u t s c h e S o z - d e m . A r b e i t e r p a r t e i 1 3 5 5 = 1 7 , 9 % 4 3 5 = 1 0 , 6 %<br />

B u n d d e r L a n d w i r t e 1 7 1 8 = 2 5 , 0 % 4 2 6 = 1 0 , 4 %<br />

D e u t s c h e G e w e r b e p a r t e i - - - -<br />

D e u t s c h e N a t i o n a l p a r t e i - - - -<br />

D e u t s c h e N a t i o n a l - s o c . A r b e i t s p a r t e i - - - -<br />

S u d e t e n d e u t s c h e r W a h l b l o c k 1 1 2 = 1 , 6 % 1 5 3 = 3 , 7 %<br />

S u d e t e n d e u t s c h e P a r t e i 2 5 5 9 = 3 7 , 7 % 2 3 4 1 = 5 7 , 3 %<br />

K o m m u i s t i s c h e P a r t e i 3 4 3 = 4 , 9 % 2 3 8 = 5 , 8 %<br />

T s c h e c h i s c h e P a r t e i e n 5 5 2 = 7 , 1 % 0<br />

T s ch e c hische P a rt ei e n h atten i m Zusam menhang mit d em geringen<br />

Bevöl k e ru n gsant ei l w e ni gstens bis z u r W ah l von 1935 k ei ne<br />

b e son<strong>der</strong>e pol itisch e Bedeutung. W ie s c hnell i h r Anteil j ed o ch<br />

w u c hs, l ä ßt sich durch di e Grulicher Stat istik nachwei s en:<br />

G r ul ich ( K r álíky) 4 7 0, Ni e d e r-Li p k a ( D ol ní Li p k a ) 7 8 - ( 1 918 r ein<br />

d e ut sch), Li n dsdorf ( T ě ch oní n ) 160, Wichstadtl (Mladkov) 1 189.<br />

Zwisch e n 1918 und 1 938 e rh öhte sich d e r tsch e c hische Zuzug um<br />

e t w a 37%. 16<br />

15 H e i m a t A d l e r g e b i r g e , L e x i k o n , S . 3 4<br />

16 H e i m a t A d l e r g e b i r g e , L e x i k o n , S . 6 8<br />

16


3. Die Okkupation des Frisetals<br />

D i e e rz wu n gene Ab t retung d e s S udetenlan des b ed e ut et e f ü r die<br />

T s ch e c hoslowakisch e R e publik ei n en s ch w e r en S ch o ck , sowohl in<br />

p ol itisch-wirtschaft lich e r al s au c h in p s yc h o l o gischer H i nsicht .<br />

In s gesamt herrs ch t e eine S timmung d e r E nttäuschung u nd<br />

V e r bitterung, <strong>der</strong> v ol lständi gen R es ignation und des Hasses . Des<br />

H a sses in e rs t er Li ni e n at ü rlich au f d i e D e utschen , a b er a u ch auf<br />

d i e ei genen P olitiker, d ie o f f ensicht lich v e rs a gt h at t en . 17 D iese<br />

A tmosphäre w ar e s , i n d er d e r G e d a nke ei n es b ru t al en und<br />

e n d gültigen Bruches mit den D eu tschen d er Sudet e ngebiet e , in<br />

w e l ch e r Fo rm a u ch immer, au f f ruchtbaren Boden f al len k onnte<br />

u n d i n <strong>der</strong> <strong>der</strong> Wunsch nach R a ch e a u fk a m.<br />

Zunächst h atte die „ R est Tschech oslowakei “ d e m D e utschen<br />

R ei c h freilich ni c hts en t gegenzusetz en:<br />

„ 41.296 vo n 140.508 q km w aren an di e N achbarn<br />

v e rlorengegangen m i t 7 0 % d er S c hw e rindustrie, 8 0 % d er<br />

T e xtilprodukt ion, 6 6 % d e r Kohl e n vo rkommen, 7 0 % d er<br />

E l e ktrizitätser zeugung u nd 4 0 % d e r Ho lzbestände. K n app 3<br />

M illionen Sudetendeutsche, 500.000 U n garn, 100.000 P ol e n doch<br />

a u ch 875.000 Tschechen u nd 2 90.000 S low a k en w aren d urch di e<br />

G r e nzzieh ung b etroffen. Di e ČSR h atte mit 40 % d es<br />

N ational ei n ko m mens a u ch 4 ¾ Millionen M en s ch e n, r u nd e in<br />

D rittel <strong>der</strong> Bevöl k er ung, ei ngebüßt.“ 18<br />

17 V g l . H a b e l , D o k u m e n t e , S . 2 3 6 , A n m e r k u n g 1 z u : R u n d f u n k r e d e d e s<br />

t s c h e c h o s l o w a k i s c h e n S t a a t s p r ä s i d e n t e n E d v a r d B e n e š , 5 . O c t o b e r 1 9 3 8<br />

18 H o e n s c h , J ö r g K . : G e s c h i c h t e d e r T s c h e c h o s l o w a k i s c h e n R e p u b l i k 1 9 1 8 – 1 9 7 8 . –<br />

S t u t t g a r t / B e r l i n / K ö l n / M a i n z 1 9 7 8 . S . 1 0 4<br />

17


3 . 1 Di e B esatzung d e r Stad t S ch ildberg<br />

A m 8 . Okt ober 1 938 wi r d di e S tadt Schildberg (Štíty) b e s etz t.<br />

D i e Stimmung unter <strong>der</strong> tschechi s ch e n Min<strong>der</strong>heit war in den l etzen<br />

S e ptembert a gen n ah e am Siedep unkt. M a n hoffe einerseits a u f ei ne<br />

e r f ol greich e V e rt eidigung d e r Republik, zum an d e r en f ürchtet e m an<br />

a l s Grenzbevölkerung den Krieg. 19<br />

W i e di e Vo rk ri e gstimmung im S c hildberg h e r rs c ht e, s ch il<strong>der</strong>t<br />

d i e unt e n genannt e z eitgenössische Erinneru n g 20 :<br />

„ K ulturmi nister Rust b es u ch t f ür z w ei St unden u nsere<br />

B ü rger s ch ul e, besichtigt, s t ellt Fragen an d ie Di rektion u nd d ie<br />

L e hrer , urteilt u nd t r ägt s ich s ch ließlich i n das Go ldene B u c h e in.<br />

V o n <strong>der</strong> v e rsammel ten S ch ulgemei nde v e r a bsch i ed et e r s ich mit<br />

f olgen<strong>der</strong> A dres s e: ‘ Lieb e Kin<strong>der</strong>! Ab H eu te hört e s sich auf mit<br />

d e r T s ch e c hisierung. Von nun an w e rdet ihr deu tsch er zogen! ‘“<br />

<strong>Im</strong> G e gensatz z u d e r d e ut schen Zivi lbev öl k erung h at ten die<br />

t s ch e ch isch e n Beam ten i hre Fam ilien i n d as sich e r e La n d es innere<br />

e v a kuiert. J e n e, di e ohne Ei n berufung a u f ihren P osten blei ben<br />

m ußten u nd p olitisch en A u ft r a g o<strong>der</strong> s ch uldhaft es V ergehen<br />

a u s geführt h at t en , v e rl i eß e n, t eils f luchtartig, ihre Siedlungen mit<br />

d e r A rm e e, j e n e m it d em N a ch w ei s v on menschlichem Verh alten<br />

u n d b eruflicher Un t ad el i gkeit k onnten s i ch i hr P ri v at ei gentum<br />

m itnehm en . Alteingesessen e Tschechen o d er j en e m it eh rl ich<br />

e r w o rb e n em Gru nd- und Hau sbesitz konnt en bleiben.<br />

D ie militäri sche R ä umung d e s G ebietes h a tte bis z um 7 . O kt ober<br />

z u e rfol gen. 21<br />

19 P r o k e s J . : A u s d e m S c h i l d b e r g e r P f a r r a r c h i v I n : 6 0 0 J a h r f e i e r S c h i l d b e r g , H o h e n s t a d t<br />

1 9 3 4 S . 5 6<br />

20 R ů ž e n a B a r t o ň o v á – I h r e M e m o i r e n o h n e S e i t e n z a h l<br />

21 T s c h e c h i s c h e C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g , S . 5 6<br />

18


D i e u nt en genannte a ut hentisch e A u ssage besch r eibt di e<br />

Besatzungumstände in S ch ildberg (Štíty) :<br />

„ Alle D eu tsch e n vo n Schi ldberg v e rsammelten sich auf d em<br />

R ing, wo d er Führer d e r B es atzungseinheit bekanntgab, daß er<br />

z uglei ch mi t d er B e s etzung <strong>der</strong> S tadt, di e Polizei- u nd die<br />

V e rwaltungshoheit ü b er nommen h abe. Oh n e s ei n Wi s s en dürfe<br />

n i emand verhaftet o d er mi ßhandelt werden , di e B e wohner s ol lten<br />

z u i hrer Arbeit z urückkehren. Wa s gewes e n s ei , s ei g ew e sen. Von<br />

j et zt a n würde je<strong>der</strong>, o b T s ch e c he o<strong>der</strong> D eu tscher, danach<br />

b e urteilt, wie er s i ch b e n eh m e. Damit w urde d er Wi llkü r <strong>der</strong><br />

O r dner Einhalt geboten . Es trat di e ‘deutsch e Or dnung‘ ei n.“ 22<br />

3 . 2 Di e N eu einstellung in Friesetal und Grulich<br />

3 . 2.1 Da s alltägl iches L eb en d er Deu ts ch en und Tsch echen<br />

W i e s ah e n nun d i e theoretisch e n, d a s h e ißt , d ie<br />

v e r f as sungsmäß i gen G r undl a gen d es Zusam m enl e b ens z w isch en<br />

T s ch e c h en und Deutsch e n au s? <strong>Im</strong> s e chsten H au ptstück d e r<br />

V e r f a ssungsurkunde h ei ßt es z u m Thema „ S c hutz d er n at ional en<br />

r e ligi ösen und R as senmin<strong>der</strong>h ei t en “ unt e r Paragraph 1 28:<br />

1 . Al l e S taatsbürger d e r t s ch e ch oslow a kischen R e publik s i nd<br />

v o r d e m G es e tze v o llko m m en g l ei ch u nd g e ni e ßen die gleichen<br />

b ürger lich e n u nd p ol itischen R e cht e , o hne Rücks icht auf ihre<br />

R a sse, Sprach e o<strong>der</strong> Religion.<br />

2 . D er Unt e rschi ed in R eligion, Glauben, B e k en ntnis u nd<br />

S prach e bi ldet i nnerhalb d er G r en z en d e r allgemeinen G e s et z e für<br />

k e i nen S taatsbürger <strong>der</strong> tschech oslow a ki schen R epublik ein<br />

H i n<strong>der</strong> nis, i nsbeson<strong>der</strong> e n i cht f ür d en Z ut ritt i n d en öf fent lich en<br />

22 T s c h e c h i s c h e C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g 1 9 8 0 , S 4 8<br />

19


D i en st, zu Ä mt er n u n d Wü r d e n o d er für d ie Ausübung i rgend ei n es<br />

G e w er b es o<strong>der</strong> Berufes .“ 23<br />

U n d P a r a graph 134 laut e t:<br />

„ J eglich e Art vo n E n tnationalisier ung i st unerlaubt. D ie<br />

Nicht b ea ch tung di es e s G rundsatzes ka n n das Gesetz als straf bare<br />

H a ndlung erkl ären .“ 24<br />

E s sieht di e s al l es r e c ht v i elversprechend a us, und e s ist wohl<br />

a u c h ri c htig, d a ß e s „ d am a ls in ganz O stmittel e uropa k a um e ine<br />

z w eite d eu tsch e Min<strong>der</strong>h e it“ gab, „ d ie s i ch w i rtschaf tlich s o f rei<br />

e n tfalten und p olitisch s o u n ei n ges c hränkt h a tte artikulieren und<br />

o r gani sieren können wi e di e Sudet en deutsch e n in <strong>der</strong> ČSR“. 25<br />

T s ch e c hische H oheitsz ei c h en wu rd e n gegen d e ut s che<br />

a u s get a uscht, d ie K e n nkart e w u rd e e ingeführt und n eu e<br />

Zahlungsmittel k am e n i m V e rh äl tnis 1 K r one z u 1 2 P fennig in<br />

U mlauf. D e r Um w echslungkurs v on Kro n e z u R ei c hsmark e nt sprach<br />

l ä n gst n icht ei n er a u s geglichen en W ertparität , und d a s w u r de di e<br />

U r s a ch e f ü r eine f o rt schreitende T e u e ru n g w el c h er di e<br />

G e h al tsstei gerung n icht nachkam. Rohstoffe, T ex tilien,<br />

l a ndwi rt s ch a ftlich e P r odukte u . a. w u rd e n in M assen i n d a s R e ich<br />

t r an sportiert . 26<br />

W i e sich di e d eut s ch en Bürger in d e n e rs ten T a gen d e r<br />

Besatzung d es Friesetals f ü hlten, b e s ch r ei bt unten genannt es<br />

D o kument:(sieh e An h an g 2)<br />

23 D o k u m e n t e z u r S u d e t e n d e u t s c h e n F r a g e 1 9 1 6 - 1 9 6 7 , h r s g . V . E r n s t N i t t n e r . – M ü n c h e n<br />

1 9 6 7 , S . 8 4<br />

24 D o k u m e n t e z u r S u d e t e n d e u t s c h e n F r a g e 1 9 1 6 - 1 9 6 7 , S . 8 4<br />

25 J a w o r s k y , D i e S u d e t e n d e u t s c h e n . I n : D i e V e r t r e i b u n g , S . 3 1<br />

26 F r o d l J . : G r u l i c h u n d s e i n e I n d u s t r i e . H e i m a t a r c h i v W a l d k r a i b u r g , 1 9 4 7 S . 7 2<br />

20


In d a s R at haus i n R ot hwasser (Č e r v en á Vo d a ) z o gen di e n e uen<br />

M itglied e r d er NSDAP e in. D i e P arteinmitgl i ed e r ü b ern a hm e n di e<br />

o b e r en V e rwaltungsstel len und r i c ht et en , z u sammen mit<br />

r e i ch sdeutschen Ko mmissaren , di e neue Ad ministrat ion n a c h den<br />

V e r w al tungsvorschrift e n d es R ei c h es a u s – u nd d a mit h at t e sich<br />

e i n e neue durch Fachkräfte i n d en u nt e r geord n et en Rängen i hre<br />

H ilfes t ellung e r h alten. 27 A m 5. D ez em b er 1 938 w a r <strong>der</strong> Besuch<br />

H itlers i n <strong>der</strong> Bunkerl inie u m Gru lich ( K r ál ík y) a n gekündi gt<br />

w o r den. 28 In d i e leer geword e n en Kas e r n en i n W ei ß wasser ( Bílá<br />

V o d a) w u rd e n d i e Besatzungstru ppen z u r ü ck gez o gen und e i n e t eils<br />

n e u f ormiert e, t eils a u s d e m alten Be s tand ü b e rn ommen e Poliz ei<br />

ü b e rn a hm di e öffent lich e Ordnung. 29<br />

D i e Zeugenau ssage d e r d am aligen schweren<br />

K ri e gesz eiten,<br />

s c hil<strong>der</strong>t di e unt en genannt e E ri nneru ng (siehe in Anhang 3):<br />

3 . 2.2. Die Situ a tion i m S chulwesen in Fri e s etal<br />

D ie t s ch e ch isch e Bürgersch ul e w urde s o fo rt geschlossen,<br />

e h e mals deutsche Schul e n i n f ri e s et alischen Dö r f ern w urd e n wi e d e r<br />

n e u ei n geri c ht et ( u.a.Le n z h o f) (Ml ýn i c k ý D v ů r ) . N eue Schulbaut en<br />

e r hi e lten di e D e utschen z w a r ni ch t, d a f ü r wu r d e d i e A nz a hl d er<br />

K l as s en e r weitert. D i e n e u en Le h r pläne w u rd en e i gent lich k aum<br />

m it rei n er Pro paganda durch gesetz t, fü h rt en e n dlich i n di e d eu tsch e<br />

G e s ch i cht e ei n und e r weitert en das geographi s ch e Feld ei n e r nun<br />

größer gewo rd e n en H eimat . <strong>Im</strong> D e u tschunt e rricht v erblieb d er<br />

S c hwerp unkt b ei <strong>der</strong> d e utschen Kl assik, p olitische Li t e r a tur und<br />

D i ch tung wu r den k a um geleh rt und a u c h di e G es c hi chte und d as<br />

27 C h r o n i k d e s R o t h w a s s e r S . 5 5<br />

28 C h r o n i k d e s R o t h w a s s e r , d i e E r w ä h n u n g ü b e r d i e s e T a t s a c h e S . 5 9<br />

29 C h r o n i k d e s R o t h w a s s e r S . 5 4<br />

21


l iterarisch e S c haffen a us d e r M onarchi e e rh i elt wi e<strong>der</strong> s ei n en<br />

Platz. 30<br />

E rs tmalig w urde e s d eu tsch e n K i n<strong>der</strong> e rm ö glicht , e in<br />

G ym n a s ium z u b es u ch e n u nd d as b e i S ch ul geldfrei heit, einem<br />

m ittäglichen Freitisch und W ohnungszusch uß. 31<br />

3 . 3. Die Partisan en tä t igk ei t in Fri e setal<br />

3.3.1 D ie S t ruktu r d e r Parti sanenorganisation<br />

Bald n a c h d e r Besetz ung d e r T s ch e c hoslowakei u nd des<br />

P ro t ekt o r ats e nt stan d en di e illegale W i d erstan dsorganisation. Es<br />

s ollte sich um e ine ü b e rp a rt eilich e O r ganisation d er gesamten<br />

t s ch e ch isch e n Bevölkeru n g h a ndel n, d e r e n Zi el d e r Kam p f fü r die<br />

n a tional e Befreiung. O r gani s atiosstruktur s a h f ol gen<strong>der</strong>m a ß en au s -<br />

R e gion, Kreis, Bezirk, O rt . Di e a n f än gliche Tätigkei t d er<br />

„ V erei ni gung“ b e stand im S am m eln von Geld fü r d i e Fam ilien d er<br />

e i n ges p e rrten P a trioten und s p ät e r fü r d i e akt ive Un t erstützung des<br />

K a mpfes. 32<br />

M it d em K ri gsbeginn w a r tsch e c hische P a rt isan e norganisation<br />

j e doch berei ts gut d u rchstrukturi e rt, w i e di e u nt en genannte<br />

a u thentische A ussage nachweisen kann:<br />

„ D er V orsitzen de für di e Kreise H ohen dstadt [ Zábřeh] , M ä hr.-<br />

S c hönberg [ Šumperk] und Landskr on [ Lanškroun] w a r <strong>der</strong><br />

S c hriftsetzer Karel H ol ouš, d er währen d d e s K rieg es<br />

K ohlenhändl e r war. S ei n S t ellver tret er war Jo sef Hrabaček, M üller<br />

a us We i p e rsdorf [ V ý prach tice] . Organisationsleiter war Ja roslav<br />

T ůma, e b enf alls a us H ohenstadt. A lle N amen s ind a u ch <strong>der</strong><br />

s päter en Partisanen b ew eg u ng in N ordmähren bekannt“ 33<br />

30 M ü l l e r E . : R ü c k b l i c k a u f d a s S c h u l w e s e n d e s F r i e s e t a l e s . 1 9 8 9 , S 6 6<br />

31 J e s s e r K . : U n s e r e S c h u l e n . 1 9 8 9 , S . 4 6<br />

32 R y s n a r V . : C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g . 1 2 7 8 - 1 9 7 8 : ( Ü b e r s . : S c h i m r o w – J e s c h e k ) S . 6 2<br />

33 R y s n a r V . : C h r o n i k v o n S c h i l d b e r g 1 2 7 8 - 1 9 7 8 S . 5 2 f<br />

22


3 . 3.2 Di e Hauptaktivi tä t en d er f ri esetal e r Partisan en<br />

D i e gehei m e „ V erei ni gung“ d e r f ri es et al e r Bü r gern<br />

s a mmelten in d e n J a h r en 1 941-1 943 8 0 00,15.000 und 22.000 RM<br />

a llein in d e n K r eisen La n d s k r on ( La n š k ro un), Ho h en st adt ( Zábřeh)<br />

u n d Mährisch-S chönberg (Š umperk) D r . Bednář au s S chi lberg<br />

( Štíty) d e r H e ger K r e j či řík und <strong>der</strong> K i rchen di en e r J a š ek a us<br />

H o h en stad t waren d i e G el dverwalter. G et r offen h a t s i ch die<br />

P a rtisan e n gru ppe im S ä gewerk Ku bíček i n S c hildberg a u f dem<br />

„ Pilni k “ u nd z war j ed e d ri tte W o ch e im M onat , jewei ls 2 0 Mann<br />

i m S ch ildberg w a r d e m nach i h r H auptstütz punkt f ü r drei K r eise.<br />

D o rt war au c h e ine geh e ime Poststation und<br />

N a c h ri ch t en v erteilerstelle, Jan P ospíšil war <strong>der</strong> Übermittler 34 .<br />

V e r bindungsmänner mit W ei sungen , Briefen und N a ch ri c ht en<br />

k a m en in di e ser „ Mühl e “ z u s ammen, getarn t m it K o r n und<br />

M e hllieferungen, d o c h gesandt v on d e n j e w ei ligen<br />

Bezirksfü h ru n gen. Le i t e r von v e rs c hiedenen Gruppen holten hi er<br />

N a c h ri ch t en u nd Be f e hl e ab , w obei d a s Zwischen spiel u nt e r den<br />

P a rtisan e n v on J e d l (J e dlí) und Zerrhof (C e rh ov) b eson<strong>der</strong>s<br />

e r f ol greich für di e W eiterverbreitung war. 35<br />

3 . 3.3 Der V e rrat <strong>der</strong> f ri e setal e r O rganisation<br />

D i e e rste Anz ei ge e r f ol gt e 1 944 u nd b r a cht e di e d e ut s che<br />

P oliz ei a uf di e S pur d e r v e r schwö ru n g. N a ch di e ser Warnung w urde<br />

d i e Mühle al s S ch werpunkt d e r P a rtisan e nt ät i gkeit aufgegeben, man<br />

w o llte n i cht s m eh r r iski e r en , h at t e ab e r doch in den W äl <strong>der</strong>n um<br />

S c hildberg b e r eits f e s t e P a rtisan e nstütz - u nd –zufl uchtspunkte<br />

a n gelegt. E rst im J a h r e 1 944 w u rd e d i e Gestapo d er i nzwischen<br />

34 R y z n a r V . : Š t í t y 1 2 7 8 – 1 9 7 8 , Š u m p e r k 1 9 7 8 S . 6 3<br />

35 R y z n a r V . : Š t í t y 1 2 7 8 – 1 9 7 8 , Š u m p e r k 1 9 7 8 S . 6 4<br />

23


w e it v e rb r ei teten G r u ppe h a bhaft , n a c h d em sie b ereit s ei ni ge<br />

M o rd e (vor allem an P olizisten ) verü bt hat t e. 36<br />

A u then tische Au ssage dies es Erei gnises (siehe An h an g 4):<br />

D e r H ohen städt e r „ Bü r ger K ad e č ka“ h at t e di es e n V e r rat<br />

b e gangen, weil die G e stapo b ei i hm e ine Li s t e mit n a m en d er<br />

„ V erei ni gung“ gefu n den h at te, n a ch w e lcher di e V e rhaft ungen<br />

v o r genommen wo rd e n w a r en , di e H äftlinge wu r d en ins Zucht h aus<br />

gesteck t und i n 14 Monaten von den Russen befrei t. 37<br />

<strong>Im</strong> J a h r e 1944 h a tten sich a b e r b e r eits n e ue<br />

P a rtisan e neinheiten gebildet, di e s ich au s „ tschechischen<br />

P at ri ot e n“, a us Russen u nd v on d e n Tschechen verborgen e n<br />

G e f a n genen r ek ru tiert h a tten . D iese neue O r ganisat ion begann am<br />

e n d e d es K ri e ges d i e s el bsgebas telte „ Bo mbe“ i n di e d e ut schen<br />

H ä u ser zu werfen . 38<br />

3 . 4 Da s Ende d es II. Wel tk ri e ges in Frieseta l<br />

D i e S timmung in d e n Zeiten des W el tkri e gsen d es in Friesetal<br />

w a r fü r di e Deut schen im Zeichen von Spott, V e r achtung, El end,<br />

z ah lreicher r e cht f ertigen Ü b e rfällen <strong>der</strong> P a rtisan e n al s patri otisch e<br />

V e r p flichtung.<br />

D i e l etz te H offnung d e r d e utschen Be w o hner d e s Bergeb i et es<br />

k n üpft e sich a n d en Fiseler Storch ( Fi 1 56) des G en e r als S ch örner,<br />

d e s l etzten Kom m an d eu r s di e s es Fro nt a bsch ni tts, d e r den Bürgern<br />

v e r spro c h en h atte, „sie ni c ht i m Stich z u l assen“. G en e r al S c hörner<br />

i n fo rmiert e di e d eu tsche Bevöl k erung ü b e r di e a kt u elle S ituat ion,<br />

36 P r o k e s J . : A u s d e m S c h i l d b e r g e r P f a r r a r c h i v . I n 6 0 0 J a h r f e i e r S c h i l d b e r g . H o h e n s t a d t<br />

1 9 3 4 S . 3 9<br />

37 P r o k e s J . : A u s d e m S c h i l d b e r g e r P f a r r a r a r c h i v . I n 6 0 0 J a h r f e i e r S c h i l d b e r g . H o h e n s t a d t<br />

1 9 3 4 S . 4 0<br />

38 M a r i e D o l e ž e l o v á , I h r e M e m o i r e n o h n e S e i t e n z a h l , 1 9 7 8<br />

24


d i e a u ch in an d e ren Stätte hörs c ht e. A ls a ber di es e r Storch ( Fi<br />

1 5 6) ni c ht m ehr f l o g, b ildete s i ch in S ch ildberg ein<br />

V e r t eidigungsrat , <strong>der</strong> di e Stad t z u r Fes tung e rkl ä r en und sie d u rch<br />

d e n V ol kssturm v e rt e idi gen l a ssen w ol lte. D e r s ch ildberger<br />

Bürgermei ster v ereitelte j ed o ch d iesen Plan u nd l ieß d en<br />

V o lkssturm, k u rz vor Eintreffen <strong>der</strong> Russen, en twaffn e n. O r tsleiter<br />

H e ger, e i gen tlich e i n T s ch e ch e n a m ens H lobil, p r ot es tierte<br />

e r f ol gl os gegen diesen Plan u nd e r schoß sich u nd s eine gesamte<br />

Familie vor Kriegsende. 39<br />

D i e d unstige A tmosphäre s c hil<strong>der</strong>t die genannt e a ut h entisch e<br />

A u ssage <strong>der</strong> sch ilbergi s ch e n Bürger ( siehe An h an g 5)<br />

In d e r N a c h t vom 8 . M ai w u rd e S c hildberg ( Štít y) u n d d a s T al<br />

v o n R ussen b es etz t, v o r W ei ßwasser (Bílá Vo d a ) wu r de d e r l etzte<br />

r u ssisch e P anz e r a b geschossen , di e K a mpfh a ndlugen w a r e n z u<br />

E n de.<br />

39 R ů ž e n a B a r t o ň o v á – I h r e M e m o i r e n o h n e S e i t e n z a h l . D i e A n m e r k u n g : D i e F i e s e l e r<br />

S t o r c h F i 1 5 6 – i s t e i n p r o p e l l e r g e t r i e b e n e s F l u g z e u g , d a s e r s m a l s 1 9 6 3 f l o g .<br />

25


4 Die tschechische Okkupation 1945<br />

U n ter den T s ch e chen h errscht e s e lbst A n f an g M ai noch R uhe.<br />

W en n a uch di e k ämpferi s ch en P a ro len von Edvard Beneš u n d s e iner<br />

Exilregi e ru n g Di skrepanz v e rmuten l as s en , s o ist e s doch T a tsach e,<br />

d a ß im P rot e kt orat Böhm e n und M äh r e n w äh r e nd d e r gesamten<br />

D a u e r d es K ri e ges ni c ht s o stark e r W i d erstan d w i e im V e r gl eich<br />

m it an<strong>der</strong>en Lä n d e r n gegen die d eu tsch e Besatz ung geleistet wu r de.<br />

( D a s At tent at a u f H e yd r i c h w a r von E n gl a nd a u s o r gani siert<br />

w o r den). E rst e in f ü r d en 5. M ai v erkündet e r Generalstrei k l öste<br />

d e n allgemeinen Au f stan d <strong>der</strong> Tschech e n aus.<br />

D a mit v e rs a nk d a s La n d i n e in unbes c h r eiblich e s C h aos. Der<br />

W i d erstan d d e r D eu tschen W eh rm a ch t b r a ch r as c h z usammen, d o ch<br />

w u r de au c h n a ch <strong>der</strong> b ed ingungs losen K a pitul at ion d es D e ut s ch en<br />

R ei c h es a m 8. M a i vi el e ro rt s noch gekämpft . Di e d e u tsch en<br />

T r uppen v e rb än d e w a r e n b es t rebt, s i ch in w e stlicher und<br />

s üdwes tlicher R i ch tung a bzusetzen. M it ihnen fl ohen unz ä hlige<br />

d e ut sche Zivi listen , h a uptsäch lich solch e , di e n a c h 1938 in d ie<br />

e h e malige ČSR gekommen w aren. Vi ele fanden dabei den Tod. 40<br />

4.1 D i e ru ssisch e In vasion in d en Friesetal<br />

Ü b e r all i n Fri e s et al herrs ch te große P an ik, Angs t un d C h ao s.<br />

D i e A rm e e M a r sch a ll K onjews ü berflutet tschechoslowakische<br />

G r e nz e. A us Ob erschl es ien und über d a s m ä h rische G esenke<br />

d r ingen di e Russen in Fri e s et al e r R e gion ei n, s ch o n ihre<br />

A n kündigung v erbreitet S c h recken u nd P a nik. R echtz ei tig v e r f ü gte<br />

E v ak ui e ru n gen s etz en große M e nschenmassen in Bewegung ü b er<br />

d a s Gebirge. In F r i es e tal b e gi nnen d i e großen Besch lagnahmen<br />

d u r ch di e Besatz ungsmacht , d en Bau e r n wi rd d as V i eh a u s d en<br />

Ställen getri e b en . D e u tsches Ei gentum wi rd z u r Beute <strong>der</strong><br />

Besattz e r, di e Soldaten bedi e n en sich a n allem, w as ihnen in die<br />

40 B o h m a n n A l f r e d , S u d e t e n d e u t s c h t u m i n Z a h l e n , M ü n c h e n 1 9 5 9 , S . 1 9 8<br />

26


H ä n d e f äl lt, m a n r a u bt, man p lün<strong>der</strong>t, m an v e r gewal tigt u nd es<br />

b e gi nnt e in wi ldes Suchen nach Partei fu nktionären , d i e t eils<br />

t ot gesch lagen, teils nach Aussch wi tz ab t ransportiert werden. 41<br />

Bereits m it <strong>der</strong> A n kündigung d e r R ussen v e rsuchen die<br />

d e ut schen v e r än gstigt en Bewohner, i hre W e r tsach e n b ei Freunden,<br />

a n e ntlegenen O rt e n in Sich e rh e it z u b ringen, m an v e r gräbt<br />

W e rtbestän di ges unter d em Fu ßboden o d er v ersteck t es h inter den<br />

D a c hsparren. In d er S c h r ecken snacht d e s Ei nm a rs c hes flücht e n di e<br />

M e nschen , soweit n i cht e v ak ui e rt, i n d i e W ä l<strong>der</strong>, Frau e n v e rb e r gen<br />

s i ch an ab gelegen en O rt en , v e rkl ei d en s i ch , di e l etzten d eu tschen<br />

S oldaten verlassen i h r e a u f gel östen E inheiten u nd v e rsuchen , s ich<br />

n a c h W es t en durchzuschl a gen. 42<br />

4 . 1.1 Der russische Einma r s ch i n Rothwasser<br />

D i e Stadt R othwas s e r (Č e r v en á Voda) wu r d e durch r u ssische<br />

T r uppen b es etz t. D u mpfes G ro llen, vermischt m it hell en<br />

K a n onensch l ä gen kündi gt d a s Nahen d e r Front an . D er V o lkssturm<br />

w i rd m obilisiert u n d m uß, n eb e n e inigen Zurü c kweichenden<br />

T r uppen teilen in v o rb e r eitete Stellung gehen. O f f enbar i st d ie<br />

M ä h rische Fro nt z usammengebrochen u nd w ä hrend d er<br />

W eh rm a c htsberi ch t d ie R ussen n o ch b ei Olmütz s ieht, e r r ei ch en<br />

t el e f oni s ch e An ru fe a us Ho h en stad t, d i e über große V e rwüstungen<br />

u n d P lün<strong>der</strong>u n gen d e r E indringl i ge b e ri c ht en u nd v on<br />

u n vors tellbaren Grausamkeiten e rzählt. 43<br />

In d i e s es hei llose Durch e inan<strong>der</strong> platzt in <strong>der</strong> Nacht 7.-8 .<br />

41 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 , D i e R u s e n i n u n s e r e m T a l e , S . 2 2<br />

42 L a n g e r G . : M ä h r . - R o t h w a s s e r , M e m o i r e n o h n e S e i t e n z a h l<br />

43 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r W K B , 1 9 8 8 , S . 1 4 0<br />

27


M a i d e r Befehl d e r K r e isleitung: Evakuierung d e r Zivilbev öl k erung<br />

i ns R ei ch . Do c h nur w e ni ge b e fo l gen d iesen Befehl un d nur f ür<br />

e i ni ge gibt e s ei n D u r ch kommen i ns A d lergebirge. N o ch ei n kurz es<br />

G e f e c ht z w isch e n d e utschen u nd ru ssisch e n P anz e rn u nd dann<br />

k a m en di e Feinde d i e a lte Kaiserstraße e ntlang i n l an gen<br />

P a nzerkol onnen u nd gelegent lich n ach allen S eiten<br />

a u sschwärm e nd. 44<br />

E rs t e Begegnung m it d e n R ussen am Tage d es W a ff e nstillstands<br />

s c hil<strong>der</strong>t <strong>der</strong> Bürgermei ster a us Rot h wasser (siehe An h ang 6)<br />

4 . 1.2 Verg ewal t igung d e r d eutsch en Frauen in Rothwasser<br />

A u s z eitgenössischen D okum e nt en dieses Gebiet e s k a nn man<br />

f e ststel len, d aß die r u ssisch en S ol d at e n e in ungeheu e r es Ü bel an<br />

d e n d eu tsch e n Frauen u nd Mädch e n in Rothwas ser (Č e rvená Vo da),<br />

W eisswasser ( Bílá V o d a ), Le n z hof ( M l ýn i c k ý D v ů r ), S ch önau<br />

( Š an ov) an getan hab e n.<br />

A u s ei nem A rm e ebefehl d es G e n erals P opow weiß m an h e ut e<br />

u m di e Frei gabe d e r V e r gewal tigu n g d eut s ch e r Frauen n a ch<br />

Ü b e rs c h reiten <strong>der</strong> Grenz e. 45<br />

W ah r e T r a gödi e n spielten s i ch in d eu tschen Familien ab , als<br />

d i e S ol ad a t en w illkürlich in di e H ä user e indrangen, n ach Frauen<br />

s u ch ten und sie a ls i hre Siegesbeut e m ißbrau c ht en . V erweigeru ng<br />

b ez a hlte m an mit d e m Le b e n , und s o e rblickt e so m anches<br />

R ussenkind d as Li c h t d er W elt im K r a nkenhaus in Rothwas s er.<br />

K r a nkenhäuser w a ren d a gegen ü b e rh au pt k ei n Schutz. An k r a nken<br />

Frauen und d em Be t r eu ungspersonal v e r griffen sich di e Sol d aten<br />

r ü c ksichtlos, und erst als e ine W a ch e a m Ei n gang p ostiert wu r de,<br />

h ö rt e di e S c h än dung k r a n ker Frauen a u f . N a ch d em Rückzug d e r<br />

44 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r - R o t h w a s s e r W K B , 1 9 8 8 , S . 1 4 1<br />

45 N i t t n e r E . : D o k u m e n t e z u r s u d e t e n d e u t s c h e n F r a g e . 1 9 1 6 - 1 9 6 7 , M ü n c h e n 1 9 6 7 S . 5 1<br />

28


S oldaten w a r K r a nkenhaus überfü llt m it i n fiziert en Frau e n, ü ber<br />

d r ei ßi g wurden allei n im Kran k en h au s behan d elt. 46<br />

R el a tiv sich e r en S ch utz bot e n K i r ch e n u nd P f arreien,<br />

r e ligi öses E mpfi nden und R e spekt v o r d en Pfarrern h a tte sich<br />

s e lbst n och n a ch langer Um e rziehung z um S o wj etmensch e n in den<br />

S oldaten erhalten. 47<br />

N a c h W o c hen d e r Besatzung v e rb ot e in A rm e e befeh l j e gliche<br />

V e r gewaltigung und d ro ht e h a rt e Strafen b ei Üb e rt r et ung a n , das<br />

Plün<strong>der</strong>n blieb j ed och strafl os. 48<br />

4 . 2 Di e B es chlagnahmen i m Friesetal<br />

A m 21. Juni 1 945 wurde „ D e kr et d e s P r äsident en d e r Republik<br />

ü b er d i e K onfiskation u nd b eschleu nigte Auf t eilung d es<br />

l andwirtschaftlichen V e rmögens d er Deutsch e n, M adjaren wie auch<br />

d e r V er rät e r und d e r F ei nde d es tsch e c hischen u nd slowaki s ch e n<br />

V ol k e s “ e rl as s en .<br />

N a c h d e n Beneš D e k r et en h atte a lles d e ut sche Ei gentum in<br />

Staat sbesitz ü b e rzugehen. <strong>Im</strong> V e r ständni s d e r n eu e n H e rren wu rde<br />

d i es e r E r laß al s d i e Freiheit z ur S el bstanei gnung d e ut s ch en<br />

Besitz es b e gri f f en. So besch lagnahm te d e r e h em al s t c h echi s che<br />

O b e rl e hrer Ko ppa a u s Rothwas s er gleich d as gesamte E r b geri cht 49<br />

( d a s große G e b äude n e b en d e r d am al i gen S c hul e , w o Familie<br />

46 D r . O t t o V o g e l , W a s s i c h i m K r a n k e n h a u s p a s i e r t e , S . 3 9<br />

47 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 , D i e R u s s e n i n u n s e r e m T a l e ,<br />

S . 3 0<br />

48 J e s s e r K . M ü l l e r E . : H r s g . , D i e s c h w e r s t e n J a h r e u n s e r e r H e i m a t 1 9 4 6 . H b u . F o l g e 1 0 ,<br />

S . 2 6<br />

49 G r e g o r B a n d . : D i e M a r k g r a f s s c h a f t M ä h r e n , V . B a n d – O l m ü t z e r K r e i s , B r ü n n 1 8 3 9 :<br />

E r b g e r i c h t , S i t z d e s E r b r i c h t e r s , a l s o j e n e s M i t g l i e d e s d e r d ö r f l i c h e n G e m e i n d e , w e l c h e s<br />

d e m D o r f g e r i c h t v o r s t a n d u n d d i e s e s A m t a n s e i n e N a c h k o m m e n w e i t e r g e b e n k o n n t e , o h n e<br />

d a s s d e r I n h a b e r d e r N i e d e r g e r i c h s b a r k e i t , d i e s w a r h ä u f i g d e r G r u n d h e r r , E i n f l u s s a u f d i e<br />

B e s e t z u n g d e r S t e l l e n e h m e n k o n n t e . D e r E r b r i c h t e r e r h i e l t e i n e n T e i l d e r<br />

G e r i c h t s g e b ü h r e n u n d d e r f ä l l i g e n B u ß g e l d e r , z u m e i s t e i n D r i t t e l . D e r R e s t g i n g a n d e n<br />

I n h a b e r d e r G e r i c h t s b a r k e i t .<br />

29


Brückner l e bte) fü r sich und s ei n e Familie, ließ die d e ut schen<br />

E i gent üm e r e nt f e rnen und b ez o g es s ch ließ lich a ls s e in sich s el bst<br />

z u gestandenes – rechtmäß i g- e r wo r b en e s Ei gent um . 50<br />

E in „ N a r odny V ýb o r “ ( N á ro dní v ýb o r ) w u r d e al s pol itisch e<br />

O r tsverwal tung installiert , <strong>der</strong> wi ed e r um ei n e r Bezirksbehörd e<br />

u nt e rs t an d u nd f ü r di e D urchführung i h r er A nordnungen<br />

v e r a nt wo rtlich w a r u nd sich a lle p e rs önlich e n Frei h eiten n e hm en<br />

k o nnt e , d a s Fau strecht mit o r ganisierter Fas sade. A uf d e utsche<br />

Besitzugen k a men t s ch e ch isch e V e r w alter ( správce) un d<br />

ü b e rn a hm en ohne R ü ck sicht a u f d eut s ch e E i gentümer, H a us und<br />

Zubehör u nd v e rfü gt e n f rei ü b e r M e nsch u nd <strong>Im</strong> m o bilie. D em<br />

Bauern b estri tt m an d a s R e c ht a u f seine ei n gebrachte E r nt e . Die<br />

D e ut s ch e n w a r en in di e Rol l e d er lebenden Mobilie des Staat es<br />

gedrängt und fü r jeden f r ei verfügbar, d e r s i ch di e V e rt r et ung des<br />

f e r n en Bes itz e rs anm a ßt e. 51<br />

4 . 2.1 Da s unmo r alisch e Spiel mi t d em B e sitzs t and in Rothwasser<br />

D i e W e lle d e r G e w al t und Bechlagnahm e n traf die<br />

S udet e ndeutschen v öl lig u nvorbereitet. Bis z um K ri e gsschl uß<br />

a r b ei t en den T ex tilbetrieb e . Di e Zi e ge l ei e n u nd di e H olzindustrie<br />

gi n gen ab d em Zusammenbruch z um ge r ingen Teile in fachkundige<br />

t s ch e ch isch e H ä nde ü b e r , z u m w eitau s größeren T eile o k kupiert en<br />

s i e D ilettant e n u nd A b en dt eu e r e r. Deutsch e M än n er un d Frau en<br />

e r hi e lten A r b eitsverpfl icht ungen b ei w illkürl i ch f estgesetztem<br />

Lo h n , di e d e utschen Facharbeiter b e hi el t en i hre A rbei tsstellen, die<br />

In d u s t ri e ent f al tete in d e n e r sten W o c h en ei ne au ß erge w ö hnl i che<br />

Betri e bsam k eit durch Ant r ei b e rei, d i e s chl i eßl i ch au f ei nen<br />

Le e r l a u f z usteuern mußt e. Es f e hlte a n Rohstoffz ulieferung, an<br />

e i n er geord n et en H a ndelsorgani s ation, a n K undschaft u nd an<br />

A b s atzmärkt e n, di e Betri e b e p ro duz i erten a us d eut s ch e n R es e r ven,<br />

50 P o n z e r H . : D i e G l o c k e n v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r , W K B , 1 9 8 8 , S . 1 3 9<br />

51 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r , W K B , 1 9 8 8 , S . 1 4 3<br />

30


s o w eit s ie von d en R ussen b e lassen w u rd e n und di e se r e ichten<br />

n i cht w eit. 52<br />

T s ch e c hische V erb ä nde u nd Pol iz ei o r gan e ü b ernah men die<br />

Ex ek ut ivgewal t in <strong>der</strong> bet r e f f en d en Gemei nde o<strong>der</strong> S tadt. An v i el en<br />

O r t en m ußt e n die Sudet en d eut s chen binnen k ü rz es t er Zeit,<br />

b e ispielswei s e innerhal b e iner h al ben Stunde, i h re H ä u ser und<br />

W o hnungen verl a ssen.<br />

<strong>Im</strong> Zuge d e r Entei gnung größerer Be s itzungen gab e s s o gar<br />

E inz el f äl l e b ei d enen d i e Ei gent umsübernahm e an d ie neu e n H e r r en<br />

v e rt r a glich z w isch e n d e m d eu tschen und d e m tsch e c hischen<br />

„ P a rtner“ geregelt w u rd e. D a s D o kument e ines solch en<br />

V e r t ragsabschlusses über e in G e müsegroßhan d el b el e gt u ns d a s<br />

R e ch tsveständnis u n d di e H a ndel sprax is d er d am al i gen Zeit u nd<br />

d e n e nt w e rt en d en U m gang mit Güt e rn . D a r V e rt r a g t r ägt d ie<br />

U n tersch ri ft d es „ N arodny V yb o r “ ( N á r o dní V ýb o r ) u n d des<br />

„ S pravec“, l etz tere w u rd e d e r R e cht snach f ol ger und N u tzni e ßer<br />

e i n er recht einmaligen Handel spart ners c h a ft: 53<br />

1 S c hreibmaschi n e: 1 Tsch e c h en krone (Kč)<br />

1 große W aage mit Absch r ei bung 1 Kč<br />

1 An h än ger, 1,5 t 1 Kč<br />

1 ei serne K as s e 1 Kč<br />

1 V ervi el f äl tigungsmaschi n e 1 Kč<br />

1 R e ch e nm as c hi n e 1 Kč<br />

52 H a b e r m a n n F . : Z u r G e s c h i c h t e d e r W e b e r e i i m F r i e s e t a l e . P r i v a t a r c h i v u n d g e k ü r z t i n<br />

H b u , F o l g e 1 , S . 3 3<br />

53 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r , W K B , 1 9 8 8 , S . 1 4 4<br />

31


4 . 2.1.1 D i e A u t h e n t i s c h e K ü n d i g u n g d e r b a l d v e t r i e b e n e n P e r s o n e n<br />

W i e h e rrsch ten d i e gegensei tigen Bezieh ungen d er<br />

f r e iset a lischen Bürgern u n d wi e l an gsam b e gannen die w i rk lich en<br />

M e nschen ei n genschaften in d e r Krisenz eit sich z u z ei gen,<br />

s c hil<strong>der</strong>t di e unt en genannt e a ut h ent ische Aussage (siehe A nl a ge 7)<br />

D iese große E nteignungswelle s etzte sich fo rt b is z um<br />

geringsten H au sbesitzt. J e d er Tscheche f ühlte sich a ls Vo llstrecker<br />

d e s s taatlich a n gem a ßt en Recht sanspruchs a uf d eu tsch es Ei gent um<br />

u n d ü b e r das Le b e n d e r Besitzer. U n ten genannt e Au ssage d e s<br />

Zeitz eu ges kann die sch w e r en Zei ten nur b eweisen :<br />

„ Un sere F amilien m u ßten jeden T ag g e wärtig s ei n, vo n e i nem<br />

n e u en , Spravec‘ [ správce] v on i rgendwoher e nt ei gnet z u w er den.<br />

U n s er e Bauer n kamen ahnungslos v on d e r F e ldbestel lung h ei m u nd<br />

f anden i hre E nt ei gner v or d e r H austür m it e inem H andzettel des<br />

, Narodny V yb or‘ [ N árodní V ýb or] wartend. D er n eu e E igent ümer<br />

v e rweiger t e <strong>der</strong> F amilie des d eu tsch e n B es itzers [damals rechtens!]<br />

d e n z ut ritt zur Wo h n u ng und verlangte, ohne A ntwort auf d i e F rage<br />

n a ch ei nem Nach tquartier, s ämtliche S c hlüssel d es Ha uses .<br />

Wi d e r s tand war zwecklos.“ 54<br />

E s s etz t e in di es er P eriode d e r „ w ilden Au streibungen“ ein<br />

P h än om en ei n, d as d e m h e utigen „ Kriminal tourismus“ v ergl e i ch bar<br />

i st, mit d em U nt erschied , d a ß e s damal s vom Staat geduldet wu r de:<br />

T s ch e c h en au s In n e r b öhm e n u nd - mäh r e n reisten p e r Ba h n i n di e<br />

S udet e n gebiet e, drangen i n di e W o hnstätten d er en t re c ht et e n o <strong>der</strong><br />

b e r ei ts v ertri eb e nen D e utschen e in, n a hm e n d o rt m it, w a s i hnen<br />

gefiel und k e hrten m it i hrer Be u t e n a ch H ause z u r ück.<br />

„ Gol d gräber“ wurden dies e Plün<strong>der</strong>er i r oni s ch genannt 55<br />

54 J o h a n n P i s c h e l , m e i n V e r m ö g e n – M e m o i r e n , O h n e S e i t e n z a h l<br />

55D o k u m e n t e z u r A u s t r e i b u n g d e r S u d e t e n d e u t s c h e n , h r s g . V , d e r A r b e i t g e m e i n s c h a f t z u r<br />

W a h r u n g S u d e t e n d e u t s c h e r I n t e r e s s e n – M ü n c h e n 1 9 5 1 S . 2 2<br />

32


D ie Situation w a r w i r klich unvors tel lbar. D i e t schech ischen<br />

„ N achbaren “ gi ngen d u r ch di e O r tschaft, b eschlagnahm ten<br />

H a u sbes itz o<strong>der</strong> plün<strong>der</strong>ten n a ch Belieben u nt e r d en A u gen d er<br />

D e ut c h en u nd „ v erabschi e d et en s ich“ ni c ht s elten mit S chl ä gen.<br />

J e d e G e genwehr konnt e Verhaftung o<strong>der</strong> Tod bed e ut en . 56<br />

U nt en genannt e a u t hetische Au ssage s c hil<strong>der</strong>t damal i ge<br />

Stimmung (sieh e An h an g 8):<br />

4 . 3 Da s Vo lksgeri ch t in Friesetal<br />

D i e R ev ol utionsgard isten u nd Milizionäre kamen z u m Großt eil<br />

a u s d e n t schech isch e n G ebieten In n e r b ö hm en s u nd M äh rens. Vi ele<br />

e n tstammten d em s t ädt isch e n P ro l etariat , au c h w a r en z ah lreich e<br />

V e r b r e ch e r, en tlassene Sträflinge, unt e r i hnen. Bei di esen Le u t e n<br />

h a ndelte e s s i ch um Pöbel im n e gativsten Sinne d i es es W o rt e s. Sie<br />

v e r hi elten s ich n icht w i e M en s ch e n, son<strong>der</strong>n w ie Bestien und<br />

l ießen n iedri gsten In s t i nkten und a b artigen s a distischen R e gungen<br />

f r e i en La u f . 57<br />

Ih r e U r t e ile freilich hatten in den m eisten Fäl l en mit<br />

o bj e ktiver R e c htsprechung ni ch t d as geringste gem e insam , son<strong>der</strong>n<br />

w a r e n r eine W i llkürakt e . Sie s tützten sich a u f e in<br />

V e r f a ssungsdekret d e s Staat spräs identen vom 1 9. J u ni 1945 „ über<br />

d i e B e straf ung d e r n azistischen V erbrecher, d er V er rät e r u n d i hrer<br />

H e lfer shelfer sowie ü ber di e außer ordentlichen Vol ks g erichte“ 58 .<br />

O f fiziel l en An gaben zufol ge w u rd e n i nnerh a lb wen i ger Monate<br />

m indestens 2 0.000 P e rsonen z u mehr a ls z eh n J ah r e n Kerkers trafe<br />

56 M a r i e D o l e ž e l o v á – I h r e M e m o i r e n o h n e S e i t e n z a h l , 1 9 7 8<br />

57 F r a n z e l , D i e V e r t r e i b u n g , S . 4 1 8 , N a w r a t i l , H e i n z : V e r t r e i b u n g s v e r b r e c h e n a n<br />

D e u t s c h e n . T a t b e s t a n d , M o t i v e , B e w ä l t i g u n g . – M ü n c h e n 1 9 8 2 , S . 8 5 - 8 7<br />

58 H a b e l F r i t z , P e t e r : D o k u m e n t e z u r S u d e t e n f r a g e . – M ü n c h e n / W i e n 1 9 8 4<br />

, V e r ö f f e n t l i c h u n g d e s S u d e t e n d e t u s c h e n A r c h i v s M ü n c h e n S . 2 8 4 - 2 8 6 ( s o g .<br />

R e t r i b u t i o n s d e k r e t )<br />

33


v e r u rt eilt. M an ch e Qu el l en s prechen jedoch in di es em<br />

Zusammen h an g v on b is z u 85.000 M e nschen . In r u n d 7 0 0 Fällen<br />

l a ut et e <strong>der</strong> R i cht e rs p ru c h „ Tod“ o<strong>der</strong> „lebenslan ges Zucht h au s“. 59<br />

In Friset al h an d elte s i ch um ei n „ Kol legi um “, p r äsidi e rt von<br />

d e m Vo lkskommissar Ko ppa, d en e h em al i ger tsch e c hischen<br />

S c hul leiter a us Rothwas s er (Č e rv e ná V oda). U nbehel ligt und<br />

a u f grund von W a r n ungen d eu tscher Bürger w a r e r u nt er<br />

H i nt erlas sung z a hl r ei c h er S ch ul den 1 9 38 i n d a s P ro t ekt o rat<br />

geflüch t et. Sein gesamtes V e rmögen wurde ihm j ed o ch in deu tschen<br />

La s t a u tos n a ch gefah r e n, n a c hdem e r d i e S c hulden b e gl ichen h atte<br />

u n d daz u gehören 60 :<br />

J osef Jiroušek, S pravec <strong>der</strong> Firm a H e rl a in R othwasser<br />

Franz Podzimek, Spravec bei Gu stav La n ghammer<br />

F. Ho r n a y, S pravec a m S c hlösselgas thof (Zám e č e k na<br />

M l ýn i c k é m Dv o ř e), hat mindesten 16 Deut s ch e n um gebracht.<br />

Zwei Brü<strong>der</strong> Š imanek au s <strong>der</strong> Brau nstei n - Fab ri k<br />

G ä r tner Šveh l a au s Buschin (Bu šín)<br />

P a rtisani n Moravcova au s J amnei (J amné)<br />

D i es e s V olksgeri ch t h at i n Fri es et al 98 D eut s ch e , m ei stens<br />

u nschuldi ge Men sch e n, mit unm en s chl ichen S ad ismus get öt et .<br />

U n ten w e rd e n d i e genauen Zahl e n bek a nnter O p f er i n Fr i setal<br />

a n geführt 61 :<br />

Bukowitz ( Bukovi ce) 6 , Fri es e ( Břez ná) 2 , H erautz ( H ero ltice) 14,<br />

Le n z h o f (Ml ýn i c k ý D v ů r) 2 1, M äh r. -Karlsdorf (M oravsk ý K a r l o v)<br />

5 , Mähr. -W ei ßwasser ( Bílá V oda) 1 5, M ä h r. -R ot hwasser ( Č e rv e ná<br />

V o d a) 20, S ch ildberg (Štíty) 9 , S ch önau (Š an ov) 6<br />

59 H a b e l F r i t z , P e t e r : D i e S u d e t e n d e u t s c h e n . – M ü n c h e n 1 9 9 2 ( S t u d i e n b u c h r e i h e d e r S t i f -<br />

t u n g O s t d e u t s c h e r K u l t u r r a t . 1 ) .<br />

60 F . F e l z m a n n , M a i 1 9 4 5 . S o w a r e n d i e T s c h e c h e , W a r t e n b e r g 1 9 4 5 S . 4 3<br />

61 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r W K B , 1 9 8 8 m S . 1 6 0<br />

34


4 . 4 Di e Pfingstta ge 1945<br />

D i e P fi n gsttage 1 9 45 s ind G e d enk- und T r a uertage d er<br />

d e ut schen Bevölkerung d es gesam t en A d l ergebirges. Es sind di e<br />

T a ge d es großen M o rd e ns i n La n d s kron ( La n š k r oun), in R okitnitz<br />

( R ok yt n ice) und Grulich ( K r áliky) a b e r vor al l em i n <strong>der</strong> K a s e rne<br />

v o n W ei ßwasser (Bílá Vo d a ). Ei n e G r u ppe von P a rt isanen h atten<br />

u . a. in d i es e r K a serne Qu a rtier b ezogen und u nt e rn ahm e n ihren<br />

„ R a ch e f el dzug“ v on hi e r i n d i e d eu tschen Dö r f e r n a ch f o l gen<strong>der</strong><br />

M e thode. 62<br />

U n ten genannt e a uthentisch e A ussage s c hil<strong>der</strong>t d en T e r ror a n<br />

d e n Deutschen in W eiswasser ( Bí l á Voda):<br />

„ Di e Hä user wurden u mstellt und n a ch Wa f f en u n d<br />

v e r steckt en SS-L eu t en u nt e rsucht, a lle We r t g eg en stän d e wurden<br />

b e s chl a gnahmt , ma n v erschaffte s ich zutritt m it P ei tschen - u nd<br />

K ol benhieb en . Di e M ä n n er wurden aus d en H äuser n h er aus in die<br />

M itte d es Ortes zusammengetrieben. Si e standen u nt er<br />

f ortwähren<strong>der</strong> B ed rohung m i d e r M P I u nd unt e r d a u ernden<br />

B e s ch impf ungen und Fußtritten. I mmer w ie<strong>der</strong> wurden b es on<strong>der</strong>s<br />

a n geseh e n e Mä nner z um Nie<strong>der</strong>leg e n in d en S traßenschmutz<br />

g e zwunden. Da nn e r folgte i hre F ormi e rung z u e iner Kolonne, sie<br />

m a rsch i erte, vo n s c hw er b ew affneten u nd mit G ummikn üppeln<br />

v e r s eh en e n P artisanen z u er st i m D o rf h inauf, d a nn in<br />

e n tgegengesetzter R i c htung z u d e r K aserne. E s g a b die<br />

wi<strong>der</strong> sprüchlichsten B ef e hl e, <strong>der</strong>en Nicht befolgung s c hw er ste<br />

M i ßhandlungen nach s ich zogen . Es g a b bl ut en d e G esicht er u nd<br />

e i nget r et en e Rippen . Di e d eu tschen M ä nner waren vo n o b en bis<br />

u nt e n mi t St raßen schmutz b esudelt, sie mu ßten sich i mmer wie<strong>der</strong><br />

a uf di e Straße l eg e n u nd k riech e n, m it hocher hobenen H änden<br />

l aufen“ 63<br />

62 A d l e r g e b i r g l e r H e i m a t s t u b e . M ä n n e r a u s d e m A d l e r g e b i r g e , O p f e r d e s t s c h e c h i s c h e n<br />

T e r r o r s . 1 9 8 9 , S . 6 8<br />

63 L a n g e r G . , D i e s c h w e r s t e n T a g e , E s s l i n g e n 1 9 7 3 , P r i v a t a r c h i v , S . 3 3 f<br />

35


D a s Ersch üttern dste i st, d aß e s sich b ei di es e n Toten<br />

ü b e rwiegend um unsch ul di ge M en s chen h a ndel t. Unz ä hlige Al ten<br />

u n d K ranken w aren u m gek ommen, d es gl ei c h en K in<strong>der</strong> und<br />

S ä u gl inge, ja s elbst Ungeb o r en e i m Mutterl ei b. Sie mußten sterb e n,<br />

w e il sie Deut s ch e w a r e n. – „ Nu r w eil sie D eut s ch e w a ren …? Der<br />

S atz kl ingt e rs c h reckend b e kannt; m an h a tte bloß d as W o r t „ J uden“<br />

m it „ D eu tsch e n “ v ertau s ch t. 64<br />

4 . 4.1 Di e Kaserne in Weiswasser<br />

D i e Au sführenden w a r e n d ie tschechischen R e volut ions garden,<br />

d e r e n M itglied e r sich al s „ P a rtisanen“ b ez e i ch neten, Sol d at en u nd<br />

O f f iziere d er „ S woboda-Arm e e “, ei n er in d er U dSSR u nter G e n eral<br />

Lu d v i k S w oboda gebildet e n t s ch e chi s ch en Befreiungsarmee; di e<br />

W a ch e d e r N at ionalen Sich e r heit ( S N B), di e P olizeifu nktion<br />

a u sübte, sowi e z um T e il di e Poliz ei u nd G e ndarm e ri e s el bst und<br />

m a n ch e ro rt s, a u f ge h e tzt d u r ch über d i e M e di en verbreiteten<br />

H a ß p arol e n, auch di e einheimisch e t sch e c hische Bevölkeru n g 65 .<br />

<strong>Im</strong> K a s e r n en b au i n W eiswas s er ( Bílá V oda), Sitz des<br />

V o lkgericht s Ko ppa – Spielplatz d er M orde und S ch ändungen z u<br />

P fi n gsten 1945, wo vi el e Grausam k ei ten u nd Tort ur an d e utschen<br />

Bürgern geschah .<br />

D i e ei gentliche Tortur sol lte jedoch e r st a m K as e rnenhof<br />

b e gi nnen, wo allgemei n es S ammel n w a r. Au s um liegenden<br />

O r tschaften k am en K ol onnen d eut s ch e r Männer in ä h nli ch<br />

geschunden em Zustan d, t ei lweise H a k e nkreuz f ah n en v o r sich<br />

h e rt r a gen und z u H o c h ru f en a u f di e Republik und a u f Beneš<br />

gezwungen („ Ať ž ije Č es ká r e publika, ať ž ije Beneš !“). Ei ne<br />

G r u ppe mit H ak en k r euz f ah n e w urde s eitwärt s postiert – d ie<br />

64 M a r i e D o l e ž e l o v á – I h r e M e m o i r e n o h n e S e i t e n z a h l , 1 9 7 8<br />

65 F r a n z e l , E m i l : D i e V e r t r e i b u n g . S u d e t e n l a n d 1 9 4 5 – 1 9 4 6 . M ü n c h e n 1 9 7 9 , S 4 1 7 - 4 1 8<br />

36


T o d geweihten . N a ch d e r A usplün<strong>der</strong>ung b e gannen d i e eigentlichen<br />

S c hikanen . 66<br />

D i e oben genannten O r gane w aren es , von d e nen <strong>der</strong> T e r ror<br />

gegen d i e deut s ch e Bevölkerung au s ging. D amit ist auch d er<br />

Beweis e r b r acht , d a ß di e V e rb r e chen a n d en Sudeten d eu tschen<br />

Beneš und seiner R e gi e ru n g ni c ht nur b e k an nt w a r en , son<strong>der</strong>n von<br />

i hnen a uch gebilligt , u nt e rstützt, sogar b e f o hl e n wo r den w a r en.<br />

A u c h di e A rt u nd W eise, wi e d ie T s ch e c h en v orgi n gen, l ä ßt e inen<br />

e i nhei tlichen Plan e r k e nnen . D i e Besetz ung und A uspl ün<strong>der</strong>ung d er<br />

S udet e n gebiet e, d ie Fol t erungen u nd Morde, all di e s lief immer<br />

w i ed e r n a c h d em gl e i ch e n M uster ab , s c hi en ei n em bestimmten<br />

S c hema z u f ol gen. S el bst d i e W a f f en , Stahlruten und<br />

G u mmiknüppel neben S ch ußwaffen , waren immer di e s elben. 67<br />

M ä nner m ußt e n am Boden k ni en d, d e n A u f ru f erwarten und<br />

w u r den n a c h di es e m in d en G erichtssaal geprügel t, w o das<br />

V o lksgerich t (Koppa, J i r oušek, Podzimek, H o rn a y, Š iman ek,<br />

Š v ehl a u nd M o r av c ova) stattgefunden ist. D ie Unt e rs u ch ung<br />

b e a nspru ch t e 2 0 Minuten, d e r U rt eilsspru c h wu rd e v erkündet u nd<br />

i n d en n e b en a n ei n geri c ht et e n Zellen wu r de d a s U rt ei l sofort<br />

v ol lstreck t. D a n ach w u r d e d er Bestraft e e ntlassen, mußt e s i ch a b er<br />

b is z u m K a sernentor ei n em Spieß ru t en l au f u nt e rzieh en, w o e r mit<br />

Zaunlatte, Spaziers töcken, G e w eh rk olben und G ummiknüppel n so<br />

a r g m a lträt i ert wu rd e , d aß m an c h e r z u s ammenbrach u nd b e w u ßtlos<br />

v o n s einen Fol t erern vor d as K as e rn en tor au f d ie S traße geworfen<br />

w u r de. 68<br />

J e n e, di e n u r u nt er geringstem V e rdacht e ines „ V e rbrechens“<br />

a n ei nem Tschechen s t an den, P a rt eimitglied e r w a r en o d e r ei n er<br />

Formation a n gehörten, k am en i n Ei nzel e , o<strong>der</strong> G em ei ns c haftsz el len<br />

66 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 , A l s d i e T s c h e c h e n k a m e n , S . 3 3<br />

67 F r a n z e l , E m i l : D i e V e r t r e i b u n g . S u d e t e n l a n d 1 9 4 5 – 1 9 4 6 . – M ü n c h e n 1 9 7 9 . S 4 1 7 - 4 1 9<br />

68 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 , A l s d i T s c h e c h e n k a m e n , S . 3 4<br />

37


u n d wu rd e n dort ei n er „ S on<strong>der</strong>beh an dl ung“ z u geführt, d i e n a ch<br />

f o l gen d e r M ethode vorgenommen würde. 69<br />

U n ten genannte a uthentisch e Au ssage b e s ch r ei bt d ie grausame<br />

Situat ion i m Kas e rn e b au i n W ei swasser (Bí l á Vo d a )<br />

„ Etwa g e g en 2 0 U h r ö ffnete s ich d i e Z el lent ür. 6 M ä nner<br />

w arf e n….. J ohann H a rtwig hal b er s ch lagen h er ei n. S eine Klei <strong>der</strong><br />

h ingen i n F e tzen vo n Blut b es udel t vom Körper. Ma n stellte ihn auf<br />

d e n K opf u nd schlug mit P eitsch e n u n d St ö c k en a uf s eine<br />

G e s ch l echsteile. An<strong>der</strong> e trat en m it F ü ßen s einen K opf . Ha rtwig<br />

s töhnte wie ein Tier….darauf v e rdreht en sie dem a m Boden<br />

l iegen d en Ha rtwig die H ände, s pitzten 1 0 St rich hölzer und steckt en<br />

s i e i h m unt e r di e F i ngernägel ….entzündet e n s i e und e i n starker<br />

H o rngeruch ma ch te s ich b e m er k bar, dann v e rnahm i c h e ilige<br />

S c hritte, dann ein Zisch e n und halberstickte Ja m merlaut e des<br />

a r m en Hartwig. Mit Entsetzen vernahm i ch , daß m an d em b ei nahe<br />

s c hon tot en e inen glühenden Bügel e insatz meh r mals auf den Körper<br />

g e drückt hat t e… .Bald d arauf v e stummte sein St öhnen , e r a tmete<br />

k u rz u nd i n d er n acht v es c hi e d er . Ein Posten K am fragen, ob er<br />

s c hon das At m en v er g es s en hätte“ 70<br />

M o rd e und w illkürl iche Exek utionen w a r e n i n d e r P h as e <strong>der</strong><br />

w ilden V e rt r eibung a lltägl i ch e Vo r gänge. D i e b e son<strong>der</strong>e T r a gi k des<br />

G e s ch e h en s liegt d a ri n, d aß di e t schechische Bev öl kerung im<br />

S udet e n gebiet k au m Un t ersch iede z wi s ch e n S c huldigen und<br />

U n s ch uldigen m a cht e n und i hre R a ch e ü b e r wi e gend M enschen t r a f,<br />

d i e ni e p e r sönlich a n national sozial istischen V erbrech en b et eiligt<br />

gewesen waren . 71<br />

69 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 . A l s d i e T s c h e c h e n k a m e n , S . 3 4 -<br />

3 5<br />

70 H . Z i n n k , M e m o i r e n , o h n e S e i t e n a n g a b e<br />

71 H a b e l F . P . : D o k u m e n t e z u r S u d e t e n f r a g e . M ü n c h e n 1 9 8 4 , S . 2 2<br />

38


D i e V e rh äl tni sse in d e r K as e rn e in W eiswasser ( Bílá V oda)<br />

w a r e n m it j e n en i n d e n d e ut s ch en K onz e trationslagern<br />

gl e i chz usetz e n. Dies beri c ht et e P e rson, di e sowo hl i n den einen wie<br />

a u c h in den an d e ren La gern interni e rt gewesen war:<br />

Folgende a ut h ent ische Au ssage s chi l<strong>der</strong>t di e unvorstelbare<br />

Folteru n g, di e in den P fi n gsttagen üblich war (s i eh e A nhang 9):<br />

4 . 4.2 Di e g rau samen Zeugn isse au s Privatenquellen<br />

In d e n z eitgenössischen D okum e nt en d e s P f arrers J ohan n es<br />

H r uschka (d e r Chro ni st) a us S ch ildberg ( Štíty) , k a nn m a n vi ele<br />

w e r tvollen In f o r mationen über d i es e kont r overs e Ep o ch e <strong>der</strong><br />

N a c h ri ek sz eit fi nden. Un ten genan nt e D o kument e s chil<strong>der</strong>n ganz e<br />

R ei h e d er zu den Pfingsttagen gescheh e n en Grausam k eiten.<br />

E r c hl a gene, e rstoch e n e Fr a u en und Männer, z u Tode G e fo lterte<br />

m it gespal t en en S c hädel decken , unsch ul di g Bestrafte, f al s ch e<br />

Zeugnisse, p e rs önl iche R a ch e a kt e, d a s alles geh ört z u d en<br />

s c huldhaften V e stri c kungen di es e r T age. D ie P f a r re i n S c hildberg<br />

b ot 6 4 M e nschen S ch utz vor r ussischen u nd tsch e c hischen<br />

Ü b e r f ällen, sie d a nken es d em m ut i gen E int r et e n d i es es<br />

G e istlichen. D i e Getöt et e n n e nnt e r selbst a ls Zeuge, i hre M ö rd er<br />

h a t e r a nscheinend ni cht gekan nt . D r e izehn S c hildber ger, u nt er<br />

i hnen d e r Bürgermeister mit Familie, w u r d en in d e r H ohenstädt e r<br />

G e n d armeriekas e rne mit a n<strong>der</strong>en Deutsch e n au s d e r U m gebung<br />

b e straft, s ei n früherer Kn e c ht, u nd j etziger H a usbes itz e r, <strong>der</strong><br />

P a rtisan Šula, hatte d e r en Überführung veranl a ßt . 72<br />

In S c h ilberg wu rd e n i n s o g. „ w ilden Au streibung“ n eun<br />

d e ut sche Bürgern um gebrach t. Un t en genannt e Au ssage stam mt von<br />

d e r n och in Schi ldberg l e b en d e Zeitz eu gi n Frau O tilie S m rtschka<br />

( s iehe A nhan g 10):<br />

72 H r u s c h k a J . : D o k u m e n t e z u r N a c h r i e g s z e i t a u s S c h i l d b e r g . G o e t z e n h e i n , 1 9 4 7 , S . 4 1<br />

39


V o n acht Ki n<strong>der</strong>n, noch ni c ht 15 J a h r e a lt, di e grausam<br />

gefoltert w aren und d e r en Ende durch b e f r ei en d e T odesschüsse<br />

k a m, beri c ht et di e unt e n genan nt e Aussage (s i eh e Anhang 1 1):<br />

<strong>Im</strong> K r a n k e n haus z u M äh r isch -R ot hwasser w u rd en Flüch tlinge<br />

a u s Le nz hof (Mlýn i c k ý D v ů r ) , Schönau (Š a nov), Bukowitz<br />

( Bukovi c e ), Friese ( Březná) behan d elt, di e kurz v o r i h rem<br />

E r s ch öpfungstod standen<br />

„ Wä h r e nd sich d i e E r wach s en e n d urch s orgliche B e handlung,<br />

R u he und g er e gelte Ernährung wie<strong>der</strong> er hol t en , ko nnten<br />

e i nundzwanzig Säuglinge ni c ht mehr geret t et werden“. 73<br />

W as M en s ch en ei n an d er in j en e n e r s ten Monaten n a ch<br />

K r i e gsen de in d e r ČSR an t at en , ü b erstei gt j e gliche<br />

V o rs t ellungskraft u n d ist fü r j e manden, d er ni ch t s elbst Zeuge<br />

d i es e r G es c h eh nisse war, i n keiner W ei s e nachvollz i eh bar:<br />

„ Noch wußte i ch ni c ht, was mi t m e inem V at er gesch e h en war.<br />

P lötzlich wurde e r a us d e r T ür g es toßen, g es c hlagen u nd g e s c hl eift<br />

v o n ei n e b lutgierigen Rot t e p e r vertierter Partisanen. S e in l etzter<br />

R uf w ar ,Al fred‘ und i ch rief , V at er ‘, v on ei n er g räßlich e n A ngst<br />

e r faßt. D af ür b e kam i c h s c hon wie<strong>der</strong> e i n en Kolbenhieb, d a ß i c h z u<br />

B o den g ing, a b er i ch sah, w ie sich m ei n V at er s ei n e B rille<br />

a uf s etzen wollte, um m i ch n o ch ei n ma l z u s eh e n. Aber e s g elang<br />

i h m n i cht . Hi nt er i h m b racht e m an ei n en Tisch und di es e r w urde<br />

u nt e r einen d e r B äume g estel lt und mein V at er hi nauf g es toßen . I ch<br />

w ar hal b i rrsinnig. I c h w un<strong>der</strong> te mi c h n ur daß i c h ni c ht t ot umfiel,<br />

d a ß ei n M en sch so e twas ü berhaupt e r tragen k ann. Als i c h die<br />

A u gen wied e r öffnete, l e bt e m ei n Vat e r ni cht m e hr. D rei St unden<br />

s tanden wir n o ch a uf d er St el le, drei M et e r vo n mir m e in V at er<br />

73 D r . O t t o V o g e l , W a s s i c h i m K r a n k e n h a u s p a s i e r t e , S . 4 3<br />

40


h ä ngen d. I ch bi n in d i es er Z eit n o ch m ehrmals umgef allen,<br />

o h nmächt ig gew orden. “ 74<br />

4 . 4.3 Di e Exi s t en z d e r M assengräb en in Fries e t al<br />

S c hock i erende Fe s tellung w ä hrend d es S tudiums <strong>der</strong><br />

z eitgenössich e n Dokum e nt e a n d ieser A r b eit w u rd e die E r mittlung<br />

d e r T at s ä chl i ch keit d e r Existenz d e r M a ssengräber von<br />

A u streibungsopfern i n Le n z hof (M l ýn i ck ý D v ů r ) . E in d am als<br />

1 5j ä hriger Junge, heute in Kanad a l e bend, <strong>der</strong> ei nzige wei ß, wo und<br />

genau i n wel ch e n Orten die M as s en gräb e r vork ommen .<br />

D a s K as e r nengelän d e, seine Vo rd e r f ro nt und d er Hü gel „ Unt er<br />

d e n Buchen “ ( U Bu k u) am K r euz b erge ( K říž ová hora) sind ü b e rs ät<br />

m it M as sengräbern u nd Ei nz el grabstellen. E in d am a ls 1 5j äh ri ger<br />

J unge, e rh i elt d en A u ft r a g, d i e Le i ch e n au s d e n Zellen in ei n em<br />

H a n dwagen z u den M a ssen gräbern z u f a hren und s i e d ort<br />

h inei nzukippen. In s gesam t wu r den allei n a n den P fi n gs ttagen 86<br />

M o rd e in <strong>der</strong> Kasern e gez ä hl. 75<br />

In Lenzhof ( Mlýn i c k ý D v ů r ) u nd W ei ßwasser ( Bílá V o d a)<br />

z äh len Zeugen s e ch s M a ssengräb e r au f , ei ner d e r M ör<strong>der</strong> w a r d er<br />

P a rtisan Ho rn a y, Správec d es G a sthau s es , in N eu dorf (Nová V es ) ,<br />

S c hildberg (Štíty) , Bukowitz ( Bukovice), i n G r ulich ( K ráliky) u n d,<br />

v e r streut im gesam ten Adl e r gebirge ( W i ch tstadtl - M l ad kov),<br />

f i nden sich M a ssen gräber, di e nur teilwei s e n am e ntlich b e kannt<br />

w u r den. 76<br />

A u c h in an d e r en tsch e c hischen Städt en e r ei gnet en sich<br />

P o gro m e bez i eh ungswei s e Massenhinri c ht ungen, s o w i e in<br />

74 A . P a u l , E i n B e r i c h t v o n H u n d e r t e n , H B , F o l g e 5 - 6 , 1 9 9 5 S . 2 1 6<br />

75 F . F e l z m a n n M a i 1 9 4 5 . S o w a r e n d i e T s c h e c h e , W a r t e n b e r g 1 9 9 1 , S . 4 5<br />

76 A d o l f W a b r o s c h e k , S e i n e M e m o i r e n – D i e B r i e f e a n s e i n e S c h w e s t e r R o s i n a c h<br />

D e u t s c h l a n d , 1 9 4 8<br />

41


La n s k r o n ( La n š k ro u n) 77 , w o d as selbe Ex ek utivkom an do, die<br />

M ä nner a us d e r Stadt und a us d er U m gebung m it d e n s elben<br />

M e thoden au f d em R at h au splatz z u s ammenget ri e b en u nd di e<br />

V e r u rt eilten n a ch M ißhan dlung i n einem Feuerweh rt ümpel e rt r änkt<br />

h a tte. D i es e selbsternannten „ V o lksricht e r “ w aren auch<br />

M itwi rk e nde an d en P f ingstmord e n in d e r Kasern e z u W e i ßwasser<br />

( Bílá V o da) u nd b ildeten, z u sammen m it d em d o rt i gen<br />

„ Richt e rk ollegi um “ d a s am 18. u nd 19. M a i t a gende Vol ksgericht.<br />

M it h oher W ah rs c heinlichkei t ist a nzunehm e n, d a ß die im Fri e setal<br />

geübten M ethodiken u nd P r a ktiken a u f d as V o rbild Landskron<br />

z u r ü ck gehen . In La n s k ro n w a r d i e „ operi e r ende Brigade“<br />

v e r a nt wo rtlich fü r d i e in W ei sswasser b e gangenen U n taten i n<br />

v ol ler Zuständigkeit. 78<br />

4 . 5 Was d en Deu t schen verboten war<br />

E ine R ei h e ö f f en tlicher V e r o rd nungen m a c ht e a uch d as Le b e n<br />

j e n er S udet e ndeutschen , di e n i cht u nm ittel b a r von d e n bisher<br />

geschi l<strong>der</strong>t e n Gewaltak t en b et r offen w a r en , z u ei nem<br />

e n twürd i gen d en D a hi nvegetieren . Freiheitbes c hrän k ungen in<br />

u n geahnter Dimension stellten s i ch erst n a ch <strong>der</strong> R us s enz e it ein.<br />

D a s R e gime d er Tschech en gestattete e i ne Ei nkaufsz eit z wi s ch en<br />

1 1 u nd 1 2 U h r o<strong>der</strong> a b en ds z w ischen 16 – 17 Uh r. Ab 20 Uh r<br />

h e r rs c ht e ab solut e s V e r bot , die Straße z u b e t reten.<br />

A u snahm e genehm i gu n gen durft e d e r „ N árodní V ýb o r “ erteilen,<br />

d e m a u ch di e G e nehmigungen z um Verlas s en ei n er O rtschaft o<strong>der</strong><br />

z u m Bes u ch d es Nachbarort es z u gestanden w a r u nd di e m e istens<br />

n i cht e rt e ilt w urden . An d e r linken Br u stseite h a tte j ed er D e ut s che<br />

77 E m i l T r o j a n . : T a k p ř í s a h a l i . . . P a r t y z á n s k ý o d b o j v O r l i c k ý c h h o r á c h v l e t e c h 1 9 3 5 -<br />

1 9 4 5 , O f t i s 2 0 0 1 ( E i n e E r w ä h n u n g ü b e r d i e E x e k u t i o n i n L a n d s k r o n i n F e u e r w e h r t ü m p e l )<br />

78 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 , a l s d i e T s c h e c h e n k a m e n S . 3 0 -<br />

3 2 , C h r o n i k d e r L a n d s k r o n – S e i t e m i t K a p i t e l T o d d e r G y m n a s i a l p r o f e s s o r R ö m e r u n d<br />

H e r r R e i c h s t ä t t e r i m F e u e r l ö s c h t e i c h .<br />

42


d e utlich s ichtbar und in vorgesch ri e bener G r öße ei n „ N“ ( N ěm e c -<br />

D e ut s ch e r ) z u t r a gen z u Zweck b e sserer Id e n tifiz ierung w u r den die<br />

D e ut s ch e n s p ät e r mit e iner gelben A r m binde<br />

gekennz ei ch n et.Gas thäuser und K inos d urften v on Deut schen ni cht<br />

b e sucht werden . In K inovorstellungen, di e d a s T hema Krieg o<strong>der</strong><br />

d a s Le b e n i n d eut s ch en K o nzent r at ionslagern z ei gten, w a r d e r<br />

Besuch den Deu tsch e n z u P f licht gemacht wo r den. 79<br />

A u f M ilch , Fl e isch, Ei e r und G e müse e r h ielten di e D eutschen<br />

a n f a n gs k eine Zuteilungen, später h at t en d i e Al iierten die<br />

A u f gebung sol c h er V e r bot e e rzwungen. V on t s ch e ch isch b es e tzten<br />

Bauerhöfen war nichts z u e rb et t eln, d a s S am m eln v on Pilzen und<br />

Beeren v e rh in<strong>der</strong>te e in V e r bot z um Bet r et e n d es W al des. Die<br />

t s ch es c hi sche Bevölkeru n g e r n äh rt e s i ch v on d er Plün d e ru ng<br />

d e ut scher Le b e n smittellager. 80<br />

D i e Postz en sur w u r de stren gstens gehandhabt. Mit d em<br />

V e r m erk „ P ří pustný j e n o m s čes k ým t ex t em “ ( „ n u r im<br />

t s ch e ch isch e m T ex t s ch r ei b en “ ) e rhi el t d e r Ab sen<strong>der</strong> s ei n en Brief<br />

o d e r e r wu r de von Postbeamten n a ch Belieb en v erni c ht et. Paket e an<br />

D e ut s ch e z u s en d en w a r v e r bot e n, die P ost ei n gez o gener o d er in<br />

G e f a n genschaft b e fi ndlich e r Soldaten w u rd e gru n dsätzlich<br />

v e r ni ch t et. D a s Ben utz e n d e r Eisenbah n w a r n u r mit G eh e hmigung<br />

d e s „ N á r odní V ýb o r “ e rl au bt. R ad ios, Sport gerät e , Fot o ap p arate,<br />

M usiki nstrum e nt e und deut s ch e Bücher mußten ab gegeben werden . 81<br />

N e b e n di es e n al l gem ei nbestimmen d en Ei nschränkungen w a r es<br />

d e m ö rt lich e n „ N árodní V ýb o r “ o<strong>der</strong> d e m „ Správ e c “ überl a ssen,<br />

s i ch f r ei h eitsbes c hränken de Son<strong>der</strong>bet immungen z u vers t ärken den<br />

D r a n gsal en au szudenken, d e r e n Du r c h fü hrung e r p e r sönlich<br />

ü b e rwacht e. S e lbst d a s w illkürliche Töten ei n es Deut s chen – „ Ví te<br />

k d o je dobr ý N ě m e c – m rt v ý N ě m e c“ („Wissen sie, w er e in gut er<br />

79 N a w r a t i l , V e r t r e i b u n g s v e r b r e c h e n , S . 5 6 ; H a b e l , D i e S u d e t e n d e u t s c h e n , S . 1 0 0 ;<br />

R e i c h e n b e r g e r , E . J . : E u r o p a i n T r ü m m e r n . – G r a z / S t u t t g a r t 1 9 8 5 , S . 2 1 ; B ö d d e k e r , D i e<br />

F l ü c h t l i n g e , S . 2 2 2 ; D o k u m e n t e z u r A u s t r e i b u n g , S . X X I I .<br />

80 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r , W K B , 1 9 8 8 , S . 1 5 0<br />

81 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r , W K B , 1 9 8 8 , S . 1 5 0<br />

43


D e ut s ch e r i st? – ei n t ot e r D eut s ch e r“) s t an d i n d iesen N o tz eiten<br />

n i cht u nt e r Strafe, u nd di e s er b öse A u sspruch wu rd e b e son<strong>der</strong>s<br />

u nt e r d en Jugendlich e n bek a nnt . 82<br />

D i es e d iskrimini e renden M a ßnahm en e r innern f a tal an di e<br />

V e r f ol gung d er J uden i m D r itten R ei c h, und es k an n a l s sicher<br />

gelten , d aß hi e r d i e M ethoden d e r N a tionalsozial isten von d en<br />

T s ch e c h en mit vol ler Ab sicht imitiert wurden. 83<br />

82 F . F e l z m a n n , M a i 1 9 4 5 . S o w a r e n d i e T s c h e c h e n , W a r t e n b e r g 1 9 9 1 , S . 5 1<br />

83 B ö d d e k e r , G ü n t h e r : D i e F l ü c h t l i n g e . D i e V e r t r e i b u n g d e r D e u t s c h e n i m O s t e n . – M ü n -<br />

c h e n / B e r l i n 1 9 8 0 . S . 2 2 2<br />

44


5. Ein neues, befreites Friesetal ?<br />

5. 1 D i e N eubesiedlung<br />

D u r ch d i e V e rt r eibung d e r D eu tschen au s d er ČSR gi n gen<br />

r i es i ge V e rmögenswerte in di e H än d e d e r Tschechen und Slowaken<br />

ü b e r: 1,150.000 H e kt a r W al d u n d 1 ,650.000 H e ktar<br />

l a ndwi rt s ch a ftlich e N utz fl ä ch e wurd e n konfi sziert. 84<br />

In s gesamt w e rd e n di e den S udet e ndeut s ch en<br />

v e rl o r en gegangenen b e weglichen u nd unbewegl ichen<br />

V e r mögenswert e auf 130 Milliard en DM gesch ätzt. 85<br />

M it d em l etzten Transport a us d em Friesetal b r ach j egl i che<br />

In f o r m a tion ü ber ihren N eu a ufbau a b. Briefwechsel mi t d e n n e uen<br />

Besitz e rn f an d ni ch t s tatt, m an k an nt e sich ni c ht u nd h a tte auch<br />

k e in Bedürfni s z u m itmensch lich em K o nt akt . Zu v e r blieb e nen<br />

K o mmuni sten , Sozialen, Ant i fasch isten gab es nur ei n e Beziehung,<br />

w e n n di e se über verwandtschaftlich e Bindungen unt e rbau t war, man<br />

h a tte mit i hnen n a c h d em Zusammenbru c h ni c ht d i e b esten<br />

E r f a hrungen gemacht. D ie P ostz en sur u nd di e Furcht vor<br />

In f o r m a tionsweitergabe, di e E insch üchterung d e r M e ns c h en über<br />

d i e D r ohung mit G e h eimni s-Staatsverrat und R evi sioni smus<br />

e r l au bte kei n offen geschri eb e nes W o rt . 86<br />

5 . 2 Di e neue p olitisch e Ad ministrative<br />

N a c h d en Beri c ht en d e r t s ch e ch isch en Chroni k s e tzte s o fo rt<br />

e i n Zustrom n e u er M e nsch e n, teils bekannt, t ei ls u nb ek a nnt, ei n,<br />

d e r e ine ordnungsgemäße R e gistri e ru n g u nd Besch l a gnahm e<br />

84 D r e c h s l e r , R o b e r t H . : K r e u z w e g d e r S u d e t e n d e u t s c h e n 1 9 4 5 / 4 7 . – W i e n 1 9 7 9 . S . 2 2<br />

85 S u d e t e n d e u t s c h t u m g e s t e r n u n d h e u t e – e i n e g e s a m t d e u t s c h e V e r p f l i c h t u n g , h r s g . v .<br />

H e i n r i c h K u h n . – M ü n c h e n 1 9 8 6 . S . 1 0 6<br />

86 N i t t n e r E . : D o k u m e n t e z u r S u d e t e n d e u t s c h e n F r a g e . 1 9 1 6 - 1 9 6 7 . Ü b e r a r b e i t e t e u n d<br />

e r g ä n z t e A u f l a g e , F u n k d r u c k E i c h s t ä t t , M ü n c h e n 1 9 6 7 , S . 2 0 )<br />

45


d e ut schen Besitz e s u nd des sen Au ft ei lung vorausgesetzt haben soll.<br />

D i es e A rb ei t h abe e ine n eu gesch affene Zivi lverwaltung und<br />

G e r e c htigkei tsanspruch e rl ed i gt, und a l l es h ab e n a ch n o rm at iven<br />

V o r gaben a u s <strong>der</strong> gesetzlichen O r d nung e r fo l gen m ü ssen.<br />

T a tsäch lich w a r e n d i e Ei gent um slisten e rst n a c h d er „ wilden<br />

V e r t reibung u nd E nt e i gnung“ ornungsgemäß an gefertigt u nd d er<br />

V e r w al tung z u gängl i ch gemach t w orden, di e w ie<strong>der</strong>um al les in<br />

Staat sbesitz übertru g. Ü b er die Zusammen s etzung d er<br />

„ Zuwan <strong>der</strong>ung“ hat di e C hronik k ei n e z uverl äs sigen D a ten<br />

a nz ubieten , di e Verteilerz en t rale w ar a n schei n en d in d e r n eu en<br />

G e r i ch sbezirk sstadt Mähr.-S ch önberg (Šumperk ) . 87<br />

D i e unten genannt e A ussage b es c hreibt di e Stimmung i n<br />

Friset al nach <strong>der</strong> Vertreibung <strong>der</strong> S udetendeu t ch e n:<br />

„Nach S chi ldber g k a m e n v i el e n e u e L e ut e, di e s i ch nur zum<br />

T ei l ka nnt e n. Es war n otwendig, aus i hnen e i n e n eue<br />

B ü rger g emeinschaft zu s c haffen , d i es e z u l eh r en , wie die<br />

V e rwaltung f unkt ioni e rte und sie i n gemei nsamem Wi l l e n zu<br />

v e r ei n en , i n d er neu b esiedelten S tadt f ür s i ch ei n b e sseres l e ben<br />

z u vesch affen “ 88<br />

D i e n e u e V e r w altung h a tte s i ch s c hnell a us d e r „ N at ionalen<br />

V e r e ini gung t schechisch e r P at ri ot en“ ( N á r o dní s d ruž en í č es k ýc h<br />

p a triotů), a lso d e r e h e m aligen P a rt isanenorgani s ation, gegründet,<br />

w e l ch e s i ch s o fo rt nach K ri e gsende i n „ di e K ommunistischen<br />

P a rt ei d e r Tsch e c hoslowakei “ v erwandelte und „ d ie In i t i at ive bei<br />

d e r Lö s u n g d e r Siedlungsau f gaben “ e r griffen h atte. J an K ubíček<br />

w a r ihr G rü n<strong>der</strong> u nd gl ei c hz eitig d er In s p i r ator e iner<br />

87 H r u s c h k a J . : D o k u m e n t e z u r N a c h k r i e g s z e i t a u s S c h i l d b e r g . G o e t z e n h e i n , 1 9 4 8 .<br />

S . 6 0<br />

88 R y z n a r V . : K r o n i k a Š t í t y 1 2 7 8 - 1 9 7 8 , Š u m p e r k 1 9 7 8 , S . 7 3<br />

46


A gi t ationsgruppe, d i e H au s fü r H au s e i n e „ Mitglied erwerbung“ mit<br />

p r opagandistischen Sch ri ft e n betri eb . 89<br />

„ 1 40 Personen w urden Mi tglied er , di e d e u tsch e n K o mmunisten,<br />

s ow ei t sie hi er g ebl ieben waren, standen b e i di e s er A ktion abseits.<br />

S i e w aren v e rbi tter t, d aß ma n auch ihren Besitz k onfisziert h atte.<br />

E rst 1957 trat e n sie <strong>der</strong> Partei w i ed er bei “ 90<br />

5 . 3 Verk eh r, Han del und Industrie<br />

O bz w a r d i e C h ro nik v on e iner E rh öhung d e s Le b e n sstan d a rds<br />

v o n J ah r z u J a hr spricht o<strong>der</strong> d as Bem ühen d a ru m h e r vorhebt, ist<br />

i m Vergl ei c h z u r Zeit d e r D eu tsch e n e i n größerer Fortsch r itt k aum<br />

z u e rk en n en . 91<br />

„ Wa s di e V er k eh rsverbi ndungen b etrifft, s o h at das f rüher<br />

a b geleg en e S chi ldberg, das v om t s ch echisch e n U ml and her bis z um<br />

B e ginn d e s 2 0. Jahrhun<strong>der</strong> ts ka um zu e rrei c hen war, heute ei nige<br />

V e rbindungen mit B u ssen nach Ho h en stadt [ Zábřeh], M ä hr.-<br />

S c hönberg [ Šumperk] , Landskr on [ L anškroun], R ot hw asser<br />

[ Č er v e ná Voda] u nd Zot k ittl [ C ot k ytle]. Ei nige Busse fahren a u ch<br />

a n Sonn- und F e ier tagen , a n<strong>der</strong>e b eför<strong>der</strong>n S ch ül er u nd A rbei t er.<br />

D i e g ünstigen V er bi ndungen und di e schöne N at ur t ragen a u ch zur<br />

B e l eb ung des Fremd e n v er k eh rs bei “ 92<br />

V o n e iner Bl üt ez ei t d es H an d els sprich t di e C h ro nik z w a r<br />

n i cht , e r w äh nt ab e r Fort s ch ritte in d e r N eu gestaltung s ei n er<br />

O r ganisat ion und d e r Verstaatlichung. Zur v ersorgung d e r R e gion<br />

h a tte sich e ine n e u e V e rk a ufsorganisation di e „ J E DNOTA“<br />

gegründet , di e ei n en z ent r al gelegenen S el bsbedienun sladen<br />

e r ö f fn et e und di e gl ei c hz eitig d i e Verteilerstelle d er G üt er w a r . Ih r<br />

u nt e rs t an den d ie V e r k au f sstel l en für Flei sch, Milch, G e müse,<br />

89 H r u s c h k a J . : D o k u m e n t e z u r N a c h k r i e g s z e i t a u s S c h i l d b e r g . G o e t z e n h e i n , 1 9 4 8 . S . 6 0 )<br />

90 R y z n a r V . : K r o n i k a Š t í t y 1 2 7 8 - 1 9 7 8 , Š u m p e r k 1 9 7 8 , S . 7 9<br />

91 S c h r e i b e r H . : D i e G e m e i n d e c h r o n i k W K B , 1 9 9 1 , S . 6 2 )<br />

92 R y z n a r V . : K r o n i k a Š t í t y 1 2 7 8 - 1 9 7 8 , Š u m p e r k 1 9 7 8 , S . 7 9 - 8 0<br />

47


T ex t ilien, Gum miwaren , Sportartikel, S c huhe, Spiel waren,<br />

E isenwaren u nd Ba u stoffe. T at s ä chl ich w a r <strong>der</strong> P r ivatbesitz d es<br />

K l ei n gewerb es u nd d e s Mittelstandes e nt ei gnet u nd d i esem<br />

V e r bund z e nt ralisiert w o rd e n, d i e M eh rz a hl di e s er G es ch ä ft e w a ren<br />

„ fliegende Lä d e n “ , w e lche di e D ö r f e r n u r an b e stimmt en<br />

W o c h ent a gen mit Le b e n s mittel n und G al a nt e ri en versorgt e n, die<br />

S c hwers toffe m ußt e n au s d er Zentrale b ezogen w e rd e n. Ü b er<br />

S ortiment, Q u alität und A n gebotsmen ge s p ri ch t sich di e C h ro nik<br />

n i cht a us, V e rs orgungsengpässe, v e r spät et e Li e f e ru n gen und<br />

Fehlplanungen sind ihr k e in T h em a, den Umsatz d er Kl ei nbet r iebe<br />

u n d des gewerblich e n Mittelstandes s c h ätzt d e r Chronist a uf 2 0<br />

M io. Kč. 93<br />

5 . 4 <strong>Im</strong> U r t ei l d e r ts ch e ch isch en Ch r onik<br />

R yz n a r, schilberger tschechi s ch e r Chronist, erlebte d ie Zeit<br />

m it d e n A u gen eines tschechi s ch e n J ungkom munisten, d e r seiner<br />

C h ro nik e ine P r ä am b el voran stellt, di e mit ei n em T re u es c h wu r z ur<br />

k om munistischen Partei begi nnt. D as d a mit verbundene V o ru r teil<br />

f ä r bt n i cht n u r di e ch r onologische D a rstellung u nd d en<br />

e k kl e ktischen T r en d i n d e r Bet r a ch tung und G e wi ch tung <strong>der</strong><br />

Fakten . Sie wu r de u nt e r dem As pekt d e r R e c hfert igung, <strong>der</strong><br />

V e r wi s ch ung, d e r V e r h a rmlosung u nd, so m a n den h armlosesten<br />

A u sdru c k w äh len w ill, unter d e r V erallgemei n erung g e s c h ri eb en.<br />

D i e T at en d e r P a rtei u nd d e r V erwal tung e r s ch e inen u nverstellt in<br />

d i es em Li c ht e . 94<br />

„ … , daß e s k einesweg s leicht sein w ürde, e in n e u es<br />

t s ch e ch isch e s S c hildberg [ Š títy] a ufzubauen. I n di e s e A uf gabe<br />

e r blickt e n s ie v or a llem ihren Di e nst a n d e r R e publi k . V i el e d er<br />

K n echt e und B ed i en stet en , di e d e n Bauern während <strong>der</strong><br />

B e satzungszeit z ugewiesen waren , ü bernahmen di e Bauer nhöf e <strong>der</strong><br />

93 S c h r e i b e r H . : D i e G e m e i n d e c h r o n i k W K B , 1 9 9 1 , S . 6 3<br />

94 S c h r e i b e r H . : D i e G e m e i n d e c h r o n i k W K B , 1 9 9 1 , S . 8 9<br />

48


D e utsch e n. Wo i n d e n H ä user n g en u g Platz war, bl ieben d ie<br />

D e utsch e n in i hnen wohnen. Si e a rbei t et en f ür d i e n eu en<br />

E igent ümer für d i e V e rpfleg ung. Wo k e i n P latz w ar, wurden sie in<br />

l e er e n Häusern untergeb racht.“ 95<br />

E in W o rt v on E nt ei gnungen d e r G r oßbet ri eb e, <strong>der</strong><br />

V e r w a ndl ung v on Färberei e n in S chafställe (Herl a ) feh lt völ lig,<br />

v o n Schl ä gerei e n u nd Tötungen erfahren wi r n ichts aus <strong>der</strong><br />

C h ro nik, von Flüch tlingstreck s und ihren Op f e rn , von r u ssisch e n<br />

V e r gewaltigungen ist k ei ne R e d e. „ G es c h ä ftsleut e , Han dwerker und<br />

a n d e re In t e r e s s ent en “ ( a u ch Zi geuner-fahren d e Vol k ) s ollen i n d ie<br />

d e ut schen H äu ser e ingezogen s ei n. <strong>Im</strong> Zusammenhan g mit <strong>der</strong><br />

E nt e i gnung d eut schen Bes itz es f eh lt e s in d e r C h ro nik an<br />

H i nwei s en au f staat s - und v ölkerrech tlich a n e rk a nnte<br />

R e ch tsgrundl a gen n i cht , d i e p a r at en A r gum e nt e sind insofern<br />

r i ch tig, a ls sie v on ex istierenden Verträgen m it d em Fonds für<br />

n a tional e Ern e u e rung sprechen, die n achwei slich vorhanden waren.<br />

D i e A r t und Methode d e r Ei gentumsbesch a f fu n g, s ei ne<br />

V e r w al tung und di e R olle d e r e nt eigneten Besitzer t au c h en al s<br />

Fakten ni c ht a uf. Di e Benes c h -Dekrete a l s d as Rechtsfundament für<br />

d i e gesamte V ertrei bung w e rd e n n icht e r w ä hnt, di e C h ronik spri c ht<br />

n u r von Erl as s en . 96<br />

D i e C hronik spricht l ed i gl i ch von N az i - Fu nkt ionären, v on<br />

A n gehörigen d e r S S u nd Soldat e n d e r O stfront, d ie d er<br />

S owjet a rm e e übergeben w u rd e n. Zi vilpersonen s ei e n in<br />

„ S ammellagern“ i n H e ilen dorf (P ostřelmov), H ohenstadt ( Zábřeh)<br />

u n d M ü gl itz (M ohelni c e ) u nt e r gebracht wo rd e n. Ü b er d i e Anz ah l,<br />

d i e V erpfl e gung, d e n A rb ei tsei nsatz u n d d en H a ft grund, über<br />

T o desopfer schweigt di e C hronik au ch in M ä hr.- T rü b au ( Moravská<br />

95 R y z n a r V . : K r o n i k a Š t í t y 1 2 7 8 - 1 9 7 8 , Š u m p e r k 1 9 7 8 , S . 8 0<br />

96 S c h r e i b e r H . : D i e G e m e i n d e c h r o n i k W K B , 1 9 9 1 , S . 9 0 )<br />

49


T ř e bová) u nd a u ch z um Beispiel in Ho d ol ein ( H odol an y) . Ü b e r d ie<br />

V e r s ch ickung d e r M ä nner n a ch A usschwitz , d ie V e s en d ung d er<br />

Frauen ins La n d e sinnere und di e A bstel lung v on Arbeitern i n d as<br />

U r a nbergwerk m ach d ie Chronik k e i ne E r w äh nung. Zum<br />

e r z w ungenen M a rsch d e r D eu tsch e n n a c h W ei ßwasser (Bílá Vo d a)<br />

u n d an den U nt at en des V olksgeri c hts i n d e r K as e rn e schwei gt di e<br />

C h ro nik sel bstvers tändlich auch . 97<br />

D e r A ufruf z u r Ab gabe d er W a f f en s oll b e r eits a m Tag d e r<br />

Befreiung (8 . M ai 1945) von d e r V e rwaltungskom mission verbreitet<br />

w o r den s ei n – nur k e iner d e r T s ch e c hen h atte s i e a b gegeben. Daß<br />

d i es e Verordnung ein Alibi z u r Du r c hsuchung deut s ch e r Häuser und<br />

i h rer P lün<strong>der</strong>u n g w a r , gibt d er C h ro ni st i ndi r e kt z u , a n geblich<br />

w u r den „ z i e mlich v i el e W a f f en gefunden, di e in K e llern und<br />

D a c h böden u nd i n S ch e unen v e rsteck t w a r en “ . U nd d er G r und z u<br />

d i es e r geheimen Ho r tung: Sie s ollten vi e llei ch t v on <strong>der</strong> E inheit<br />

W e rwol f b e nutz t werden, die in Sch ildberg jedoch nicht a u ft a u ch te.<br />

D a mit s chl i eßt die tschechi s ch e C hroni k d as K ap itel Besetzung<br />

d e ut scher Dö r f e r. D i e d eu tsch b e siedelte R e gion a n d er b öhm isch -<br />

m ä hrischen G r e nze s ei alter t s ch echisch e r Boden, d er d a r auf<br />

b e fi ndlich e Besitz s e i t s ch e c hisches E i gent um und die d e ut s che<br />

R ü ck eh r s ei d e r Endpunkt ei n e r n unm e hr v e rs öhnt en G e s ch i cht e.<br />

D a mit en d et für di e Chroni k das P ro blem <strong>der</strong> Sudeten deutschen . 98<br />

E in u nd d ersel be V o r gang, d er sich i n ei n e r R e gion u n d in<br />

e i n em z eitlich en Zusammenhang ab spiel t e, wi rd in z we i C hroniken<br />

m it d em An spruch au f Obj e ktivi tät und w issenschaft li ch e<br />

D a r stel lung zusammengefaß t und vergl i ch e n. Frei lich verzich tet die<br />

t s ch e ch isch e C hronik au f In t e rv i ews , a u f di e A uswertung von<br />

E r l eb nisbericht e n, a u f Zitate a us Beurkundungen, a u f Qu e llen und<br />

97 S c h r e i b e r H . : D i e G e m e i n d e c h r o n i k W K B , 1 9 9 1 , S . 9 0<br />

98 S c h r e i b e r H . : D i e G e m e i n d e c h r o n i k W K B , 1 9 9 1 , S . 9 3 - 9 4<br />

50


Zeitbericht e u nd gibt e in ep ochal es Zustandsbild, wel c hes au c h die<br />

ü e b e r hun<strong>der</strong>t Nachkriegsopfer d es Tales ohne Erwäh nung l äßt .<br />

In e t w a d i es e n Bi l<strong>der</strong>n wi rd di e „ R ückkeh r d er f ri s et alisch er<br />

D e ut s ch e n i n ihr Vaterl a nd ges c hil<strong>der</strong>t “ .<br />

51


6. Schlußbetrachtung<br />

M it d em Ende d e r großen Vertreibungt r an sport e s ol l au ch di ese<br />

A r b eit en d en .<br />

Ich h o f f e , ei n ei ni germaßen a n s ch a uliches Bild von <strong>der</strong><br />

V e r t reibung d e r Sudeten deut s ch en a us d e m Fr i es et al gezeichnet z u<br />

h a b en , wen n auch manch es ungesagt blieb .<br />

Ü b e r 3 .000 0 000 Sudet en d eu tsch e w u rd e n v e rt ri eb en und<br />

v e rm o ch t en sich ei n e neue Existenz a u fz ubauen , d av on t a usende<br />

a b e r k am e n d urch di e V ertreibung u ms Le b e n . D ie Gescheh nisse<br />

v o n d am al s blei b en e i ne jener gro ß en T r a gödi en , d i e sich im Zuge<br />

d e r bei d en W eltkriege ereignet en . Hat es so kommen müssen?<br />

1 9 18 standen d i e U mstän d e ei n em A u s gl e i ch im W e ge. A uf<br />

b e iden S e iten w aren Mißtrauen und Ab l eh nung d i e vorherrsch e nden<br />

G e f ühle. D i e t s ch echisch e Bevöl k erung, d i e sich n a ch d e m E rsten<br />

W eltkri e g a u f s ei ten d e r S ieger b e f a n den, h ä tten a u f die<br />

E inglie<strong>der</strong>u n g d er S udet e n gebiet e in i h r en S t aat v e rz ichten o<strong>der</strong><br />

a b e r G ro ßzügi gkei t u n d Tol e r anz statt kl ei nl ichem Nat ionalismus<br />

a n d e n T a g l e gen m üssen . Vi el leich t w äre d a nn e in friedliches<br />

Zusammen l eb en <strong>der</strong> b e iden V öl k er m ö glich gewesen, d enn d er<br />

t s ch e ch oslowak ische S t aat w a r d i e vergl e i chsbare D emokratie im<br />

d a m aligen Mittel eu r opa u nd h atte i n s einer G ru ndkonz ep tion<br />

d u r ch a us gute An sätz e. V i elleicht wäre s o gar t rotz d er A n n ex ion<br />

d e r Sudeten gebiete d u r ch d as Deutsch e R ei ch 1938 n ach<br />

K r i e gsen de ei n A usgl ei c h z w ischen T s ch e ch e n und<br />

S udet e ndeutschen z u stan d e gekommen . Do c h di e Ok kupation d er<br />

„ R es t-Tschech oslowakei “ ließ d i e E r b itteru n g d e r T s c h e chen<br />

w a c hsen u nd bei d e r e n f ühren d en P olitikern e ndgültig j e gliche<br />

V e r söhnungsbereitschaft dahi nsch wi nden.<br />

52


N e b e n d em W u nsch nach R a c he, d e m W unsch, d i ese<br />

V o lksgruppe, di e d e r R e al isieru n g d e s T r au mbildes v o n ei n em<br />

t s ch e ch isch e n N ational staat bisher immer im Wege gestan d en h at te,<br />

e n dlich e in fü r a llem al l osz uwerden, en tsprang di e V e rt r ei bung d er<br />

S udet e ndeutschen w o hl au ch dem Bed ü r fni s, d a s e i gene s ch lecht e<br />

G e w issen z u b e r uhi gen: Di e T schech e n hatten d en<br />

N a tional sozialisten i n d e r Zeit d e s Protekt o rats w es e ntlich w e ni g<br />

i nt en siven W i d e rstand gelei stet , als di e a n<strong>der</strong>en Lä n d e rn z . B.<br />

Frankrei ch u nd P ol e n. Di e tschechische In d u stri e h at te mit den<br />

In v a s o r e n „ kollab oriert “ u nd au f Ho ch touren fü r d as D ri tte R eich<br />

gearbeitet . Ei n s ch l e cht e s G ewissen e r z eu gt S ch uldgefühl e, u nd<br />

S c hul d gefühl e k önnen u nt e r den gegebenen U mständen Haß<br />

h e r vorru f e n.<br />

A ls d er K ri e g z u E nde ging, v i el e tschechi s ch e n P olitiker<br />

i d ent i fi e rt en s i ch mit d er rü c ksicht slose V e r fo lgung und<br />

V e r t reibung d e r Sudeten deut s ch en . Die A s soziation „ D eu tscher ist<br />

gl e i ch N at ionalsozial ist“ h atte s i ch tief in d as Bewußt sein<br />

e i n gegraben . U nd mit N at ionalsozial isten empfand m an<br />

b e greiflicherwei s e kein Mitlei d.<br />

D a s U n gl ü ck d e r S udet e ndeutschen , d e n e n au c h h e ute n och<br />

i mmer wi ed e r d as Stigm a d e s N ationalsozial ismus a n gehängt wi rd,<br />

w a r , d aß i h re Fo r d e ru n g n a ch Selbstbestimmung v o n ei n em<br />

v e r b recherischen R e gi m e durchgesetzt w urde. Das<br />

S el bstbes timmungsrecht f ü r d i e Sudeten deut s ch e r w ar t r otzdem<br />

e i n e b e r e ch tigt e For<strong>der</strong>u n g.<br />

53


7. Anhang<br />

A nhang 1<br />

Geographie d e s Fries e t als<br />

W as s ersch ei d e z w ischen Adl e r ( O rl ice)/ El b e ( Labe): Friese<br />

( Březná), Zohse (Sázav a ), M a r ch ( Morava). <strong>Im</strong> W es t en ei n gegrenzt<br />

d u r ch d i e A usläufer d es Ad lergebirge, di e O stei n grenzung bildet<br />

d a s A lvat e rm a ssiv ( S ch önauer - Šanov, W eiswas s er Berge –<br />

Bílovodské p ohoří). D e r H am b al ek -S at tel ( H ambál k y) b ildet di e<br />

s üdöstlichste Ei ngangspforte, gegen N o rd e n (d i e b ö hmischm<br />

ä hrische G r enz e ) i st d a s T al o ffen. Q u er z um No rd -S üdverlauf<br />

d e s Tal es besidelte u nd bewaldet e S eitentäl e r. 99<br />

M ittlere S e eh öhe: 510 m<br />

H a u shal tungen : 2.295<br />

E inwohner:1880-10.512,1890-9.634,1900-8 .729,1910- 8.188<br />

1920-6 .177, 1930- 6.248, 1939-6.810<br />

G e s ch i cht e<br />

<strong>Im</strong> J ah r e 1178 d urch U rk unde Kö ni g W e nzel I. i ns La n d<br />

gerufene d eu tsch e Siedl er, Le b e n garantiert n a c h Magdeburger<br />

R e ch t.<br />

D as T al vom Süden h e r b e sied e lt ( 1 280). E r ri ch tung d er<br />

Burg in „SYLP ER K“ durch Herren von Stern b erg und Hohenstei n,<br />

1 5 17 j ed o ch v e rö d et . E rste Bes iedlungsquelle: Fri e se,<br />

N i ed e r heroltic (Do lní Heroltice) u n d H e rol tic (Heroltice),<br />

R ot hwasser (Č e rv en á Vo d a) 1397.<br />

99 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e – O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i s e t a l , G e g r . 1 9 2 7 – E i n l e i t u n g<br />

S . 1 1 )


W äh r en d d er H ussitenkri e ge v e r ödet u nd k ei n e n e ue<br />

D o r f gründug. Ab 1530 z w eite Besiedlungswelle im nördlichen Tal .<br />

Zentrum: d ie Gl as hütte in Le n z h o f (Ml ýn i c k ý D v ů r ) (S chürer<br />

v o n W al dhei m ). Der Ni e d e r gan g d e r G l as hüt t e und <strong>der</strong> 30jähr.<br />

K r i e g b ri n gen a berm al s V e rö dung(1630-1 639). Stärk stes A u ft r et en<br />

d e r P est um 1700-1705, bes on<strong>der</strong>s im südlich e n Tal .<br />

G a nz e O rt s ch a ft e n n i ed e r gebrannt. Durchz u g u nd Plün<strong>der</strong>ung<br />

v o n preußisch e n Tru p pen in den z w ei schl es ischen Kri e gen.<br />

K e ine größere H e imsuchung i m „ K artoffelkrieg“.<br />

T r uppen durchzug 1866 ohne größere Schäden .<br />

In d u s t ri al isieru n g u m di e J ah r hu<strong>der</strong>twende, wi r tsch a ft liche<br />

Blüt e . V e r armung im e rsten W e ltkri e g ( K ri e gsanl eihe, Verlust v on<br />

A b s atzmärkt e n, W eltwi r tsch a ftskrise). V e r schärfung d es<br />

V o lkstumskampfes .<br />

Ei nzug d e r d eutschen T ru ppen ( Sep . 1938) v o n Mi ttlewalde<br />

h e r , a b e rm aliger N i ed e r gang i m z w e iten W eltrieg, r u ssische<br />

Besetzung vom Süden her, P lün<strong>der</strong>u n g, Aussied lung 1945-1 9 46. 100<br />

Ortschaften des Friesetals<br />

M ä hrisch - Ro thwasser (Č erven á Voda) 101 :<br />

• D e r N am e stammt von eisenerzhaltigem Bo d en , d er<br />

gelegentlich das Wasser ro t färbte.<br />

• W ap p en: stilisiert es Kl e eb latt mit „R“ im Zent rum<br />

• <strong>Im</strong> J . 1647 G e ri ch tsbezirk S ch ildberg ( Štíty) , p o litischer<br />

Bezirk Ho h en stad t (Zábřeh).<br />

• E inwohner im Jahre 1939: 2324<br />

100 J e s s e r K . M ü l l e r E . : D a s B a u e r n t u m d e s F r i e s e t a l e s H b u . F o l g e 8 , S . 1 0 , 1 1 )<br />

101 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e – O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s , G e g r . 1 9 2 7 , S . 2 0


• H a u shal te: 800<br />

• E r ste Holz ki r ch e u r kundl i ch 1 539 im J . 1 686 S ch ö nau<br />

( Š an ov) wi r d ei ngepfarrt . 1929 Bau d e r a lt-k at holischen<br />

K i r ch e .<br />

• 1 8 72 e r ste La n d b ürgerschule Mährens. 1 883 w a r di e Schule<br />

z w eiklassig. 1919 Bau <strong>der</strong> t sch. Min<strong>der</strong>hei t enschule,<br />

Bukowitz ( Bukovi ce) 102<br />

• D i e N am e von Bu ch e , vom Herrsch a ftsnam en Boskowitz<br />

• W ap p en: 2 P fl u gsch a r e mit Bl um e n von 1699<br />

• E r ste E r wähnung 1530.<br />

• G e r i cht sbezirk S c hi ldberg, polit. Bezirk Ho henstadt.<br />

• E t wa 380 ha groß, davon 3 ha W al d.<br />

• R ei h en dorf gel e gen an <strong>der</strong> n o rd östlich v e rl au f en den<br />

A n s chl ussstras s e S chi ldberg-Ham b al ek . Ü b erwi e gend<br />

La n d w i r tsch a ft .<br />

• G r e nz e an Frieser u n d S ch r ei b en dorfer ( Pisařov) G em a rkung,<br />

v o n den Tschech e n nach S c h reibendorf e ingemei ndet .<br />

• E inwohner im J. 1939: 325<br />

• H ä u ser: 82<br />

• Bewohner w aren z u n ä ch st Fuhrl e ut e, 1 735 Lo s k au f von d er<br />

R obot <strong>der</strong> G ru ndherrsch a ft .<br />

• N a c h dem 1. W el tkrieg al s Gem ei nde ausgel öscht .<br />

• 1 9 38 wi e d e r s e lbstän di ges Do r f , ki r ch lich z u S ch ildberg<br />

gehöri g.<br />

102 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e – O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s , G e g r . 1 9 2 7 , S . 2 0 - 2 1


• 1 8 61 e rs te S ch ule, n a ch 1 918 E inricht ung e i n er tsch.<br />

M in<strong>der</strong>heitenschul e.<br />

• Ü b e r wi e gend La n dwirs c h aft<br />

• K e ine di r ek t e Bahnveb indung, j ed o ch V e rk e h rs knot en punkt<br />

a n d e r „ K ai s erstraße“ T ro ppau ( Opava) – Prag ( P rah a) –<br />

La n d e s grenz e<br />

• 1 8 40 eigene P ost.<br />

Friese ( Břez ná) 103<br />

• D i e N am e von <strong>der</strong> Birke, vom Fries bach (Březná).<br />

• G e r i cht sbezirk S c hi ldberg, polit. Bezirk Ho henstadt (Zábřeh).<br />

• W ap p en; P fl u gsch ar mit sech s e cki gem Stern<br />

• E t wa 400m über dem Meeres spiegel<br />

• La n g gestreckt e s Reihen dorf mit etwa 522 ha.<br />

• E inwohner im J. 1939: 457<br />

• H ä u ser: 77<br />

• H a u shal te: 147<br />

• Besied el t schon um 1 390, z ähl t z u d e n ä ltesten D ö rfern.<br />

E nt stan d en a us d e m M ei e r hof G r a nitz gehören d z ur<br />

G u tsherrs c h aft Ei sen b e r g (Žel ez ná R uda).<br />

• 1 7 53 Au slas sung d e s M ei e r hofes , di e Gu t arbeiter e r werben<br />

d i e G ru ndstücke. So en tstand Fri es hof.<br />

• A ls R est b lieb „ H öfla“. <strong>Im</strong> J . 1786 h at te e s ei n en Zi e gelofen,<br />

i m J . 1907 ei ne M olkerei genossensch a ft , 1943 w u r de<br />

Friesedorf und Hof e ingemei ndet zu Fr i es e .<br />

103 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e - O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s S . 2 1


• K i r ch e nwesen war S c hildberg (Štíty) .<br />

• U m 1833 ei n e e rs te S ch ul e.<br />

• K e in di r ek t er Bahnanschl uss. Bezirksstraß e n anl i e ger an d er<br />

Streck e G rul i ch ( Králíky) - S c h ildberg(Štíty) u n d An s ch luss a n<br />

d i e „ K ai s erstraß e “ . D i rekt e Busverbindung n a c h G ru lich und<br />

S c hildberg und Hohenstadt ( Zábřeh).<br />

H e r autz (Heroltice) 104<br />

• D e r Ortsnam e stammte au s Herol t Germ a num , Hero ltsdorff.<br />

• W ap p en: H e rz m it S p ri eß e n<strong>der</strong> Bl um e und S ä ge e twa um<br />

1 6 69.Geri c htsbezirk S ch ildberg, politscher Bezirk H ohenstadt<br />

( Zábřeh).<br />

• G r ö ße 619 ha.<br />

• S e eh öhe zwischen 400 und 700m.<br />

• D a s Do r f l ieg a m s üdlich e n T e il d e s T a l es ( ei n n a c h W esten<br />

l iegendes S eitent al ) . Mit Gem a rk ungsgrenz en z um<br />

S c hönhen gstgau (Hřebeč), gut e Fernsicht über d as Tal .<br />

• T yp i s c h es Waldhubendorf<br />

• E inwohner im J. 1939: 573<br />

• H ä u ser: 158<br />

• E r stmalig e r wähnt 1 398, al so z u gl ei c h mit Friese und<br />

S c hildberg besied elt, ers t e Siedl e r w a ren Ko hl en b r en ner.<br />

• D e r Ort war Butterlieferant fü r d as Frieset a l.<br />

• K i r ch e nbau 1 718 „ H l . J ohannes“, E rri c htung d e s P f a rrhauses<br />

1 8 53, des Friedhofes 1834.<br />

104 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e - O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s S . 2 5


• S c hul h au sbau 1 845 a ls z w ei kl as sige V o l ksschule, 1 8 80<br />

d r ei kl a ssige Vo lksschul e .<br />

• Ü b e r wi gend La n d - u nd Fo r stwi rtschaft. R a iffei s en k asse s eit<br />

1 9 28.<br />

• D e r O r t liegt a n d er a l ten Bez irkstraße S c hildber. Stat ion d er<br />

1 9 38 erri c ht et e n Bu slini e Grulich, S ch ö nberg, Ho h en stad t.<br />

S childberg (Štít y) 105<br />

• D e r N am e stammt von d er s c hildfö rmigen Ku ppe d es<br />

Standort es .<br />

• W ap p en: a ch tecki ger S tern aus dem Jah r 1638.<br />

• E i gener G e ri c htsbez irk, politisch er Bezirk H ohenstadt<br />

( Zábřeh).<br />

• D e r O rt l iegt am Süden d e des Friesetales und gl e i chz eitig war<br />

d o rt di e Sprach grenz e .<br />

• D i e G e m arkung l ag a n grenz e nd an den S c hönhengstgau, 467<br />

m ü. M.<br />

• G r ö ße <strong>der</strong> Stad t etwa 1395 ha.<br />

• E inwohner im J. 1939: 1367<br />

• H a u shal ten: 427<br />

• S c hildberg wu rd e 1 6 24 e r stmal s u rkundlich e rwähnt, im 30<br />

j ä hrigem K ri e g ni e d ergebran nt , 1 643 v on d en S c hweden<br />

geplün<strong>der</strong>t.<br />

• 1 7 08 Brand d e r fürstlich e n Mühl e, 1713-1715 v on d e r P est<br />

h e imgesucht.<br />

105 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e - O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s S . 2 4


• H e r r s ch a ft en w a ren di e H e r r en v on Stern b e r g, d an a ch di e<br />

Fürsten von Li e c htenstei n.<br />

• S c hildberg gehört e zur Diöz es e Olmütz.<br />

• 1 7 42 H olzkirche a b gebrannt, 1 8 09 V e rl ust d es<br />

K i r ch e nsch a tzes, 1 8 89 K i rche a b ermal s a b gebrannt. D ie<br />

K i r ch e w ar geweiht a u f d e n N a m en Himmelfahrt , 7 Altäre mit<br />

O r gel, P f a r rh a us wu r d e 1794 au s Stein erb a ut.<br />

• Ü b e r wi e gend In d u stri e und G e w e rb e . S o gab e s 3 Mühlen , 1<br />

S ä gewerk , 1 P appefabrikat ion, 2 Bürstenfabrikationen, 1<br />

Zement f a brik, 1 S p arkas se, 1 Fl a ch sbrechhau s und r eges<br />

H a n dwerk, sowi e gu t e G as tronomie.<br />

• S c hildberg h atte e i n e u n güstige Verkehrslage, da es a m<br />

E n dpunkt d es T al es l a g, Bezirk sstraßen nach H ohenstadt und<br />

S c hönhen gstgau, sowie in das Fri e setal .<br />

• A b 1900 e inen Bah n an s ch luss, a b 1938 Busverbindung n a ch<br />

H o h en stad t und Gru lich .<br />

S ch önau (Š an ov) 106<br />

• D e r Orstnam e stammt au s <strong>der</strong> Au des Nied e r orts.<br />

• W ap p en: P fl u gsch ar mit Bl um en .<br />

• G e r i cht sbezirk Schildberg ( Štít y) , p ol itischer Be z i rk<br />

H o h en stad t (Zábřeh).<br />

• T yp i s c h es W a ldhubendorf, p a r allel z u böhmischenm<br />

ä hrischen G r enze, an d i e G em erkung E rlitz ( Orl ice)<br />

a n grenz en d.<br />

• G r ö ße et w a 663 ha<br />

106 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e - O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s S . 2 6


• E inwohner im J. 1939: 535<br />

• H ä u ser: 120<br />

• H a u shal te: 182<br />

• E r st urk undl iche E rwähnung 1481<br />

• Besiedl ung 1581 abgeschossen.<br />

• G r o ße A rm ut um 1 6 30, 1 639 v on S ol daten b es etzt u n d<br />

größere V e r wüstungen d u r ch di e s e. M ohlstand mit d em<br />

E inz u g <strong>der</strong> In d u s trie.<br />

• 1 9 38 von tschechi schen s ol daten besetzt, 8 .5.1942 Einmarsch<br />

d e r Russen.<br />

• D a s Do r f wu rd e seit d e r G r ündung z u Rot h w asser (Č ervená<br />

V o d a) ei n gepfarrt .<br />

• 1 7 80 Erri ch tung einer Kirche „ M aria Himmelfahrt “.<br />

• E r ri c ht ung <strong>der</strong> ersten S ch ul e 1877, zweitkl a ssig bis 1943.<br />

• Ü b e r wi e gend In d ustie u nd Handwerk. S itz d er<br />

n o rd mähri schen Bürsten- und P inselindustri e , P ostamt 1 889.<br />

S p arkas se 1 896. Die a l te Poststraße kreuzte d en O rt u m n a ch<br />

G r ul ich zu kommen.<br />

W e ißwasser ( Bí l á Voda) 107<br />

• G e r i cht sbezirk S ch ildberg, p olitisch e r Bez irk Ho h enstadt<br />

( Zábřeh)<br />

• D e r Ort lag nordsüdlich zunäch st dem Fries en b a ch fol gend.<br />

• G r ö ßse e twa 591 ha, 420 m ü.M<br />

• E inwohner im J. 1939: 519<br />

107 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e - O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s S . 2 5


• H a u shal ten: 179<br />

• D e r Ort wu r d e 1593 besiedelt.<br />

• 1 8 90 Bau eines S c hul gebäudes m it 2 Kl a ssen, e i ne<br />

t s ch e ch isch e Min<strong>der</strong>hei t en schule.<br />

• D e r Ort gehörte z ur Pfarrei Le nz hof, später nach R ot hwasser.<br />

• Ü b e r wi e gend In d u stri e , Fab ri k en mit Blei c h e und A ppretur,<br />

G a r nverendl ung, Fä r b e r ei , 1 S ä gewerk und 1 Mühle.<br />

• Bahnan s ch luss über di e Stat ion W ei ßwasser-Karlsdorf.<br />

L en zh of (M l ýn i c k ý D vůr) 108<br />

• U r sprünglich a us e i n er H äu sergruppe um das „ Schl össel“<br />

e n stan d en , gelegen i n d e r Mitte d es T a l es m it S tadtähnl icher<br />

A n lage, au s w e l chem s i ch d a s D o rf nach No r d en u nd ent lang<br />

d e r Fri es e erstreckte.<br />

• G e r i cht sberi c ht Sch ildberg, politik Bezirk Ho henstadt .<br />

• M e e r es höhe: 400 m , b e r ühm t er A usflugsort – Bergsch änke<br />

( Baršenk)<br />

• E inwohner im J. 1939: 429<br />

• H ä u ser: 73<br />

• H a u shal ten: 158<br />

• 1 5 62 e rs t e Erwäh nung, jedoch d er U rs p ru n g stam mte aus d er<br />

G l as hütte d es Dominik S ch ü r er von Waldhei m.<br />

• 1 5 63 erstmal i g von <strong>der</strong> P e st heimgesucht.<br />

• 1 9 43 nach R othwasser eingemei ndet .<br />

108 H e i m a t l a n d s c h a f t A d l e r g e b i r g e - O b e r e s A d l e r g e b i r g e , F r i e s e t a l s S . 2 6


• Zweikl a ssige V ol kssch ul e wi r d v on d e n Tschechen<br />

a u f gelas sen, Le n z e r K in<strong>der</strong> b es uchen d i e S ch ul e in<br />

W ei ßwasser und di e w eiterfü h rende Bürgersch ule in<br />

R ot hwasser.<br />

• 1 5 98 e rs ter H olzkirchenbau , 1642 Kirche unter d em N am en<br />

„ M a ri a Hilf“ n e u ei n gewei ht. 1773 neu e Ki r ch e a us Stei n.<br />

• D i e Einwohner a r beiteten i n d er La n d w irtsch a ft u nd in d er<br />

In d u s tie. Bedeut e n<strong>der</strong> Fremdenverk eh r , s ch öne T allage u nd<br />

gute Wan<strong>der</strong>wege.<br />

• D e r O rt l a g a n <strong>der</strong> a l t en P oststraß e , guter An s ch luss an d i e<br />

d u r ch das Tal führen d e Reich sstraße.


A nhang 2<br />

„Man war w i ed er d e utsch, d er Volkstums ka m pf mi t a llen<br />

s e inen Ei nsch ränku n gen h atte a uf gehört, d i e T s ch echisierung<br />

u nserer Gegen d war a bgew e hrt w orden. M an ko nnte a uf unseren<br />

D i en ststellen d e utsch sprechen , d urfte V er ständnis erwarten und<br />

k o nnte sich auf geset zliche R e gelung b er uf en . D i e ab ziehenden<br />

T schech e n, s elbst j en e , di e di e Träger des<br />

T schech isierungsprozes s es w aren , hatte ma n in aller Fairneß<br />

v e r abschi e d et u nd d a mit das eigene G e wissen b er uhigt . Ei n em<br />

e h e m aligen F ei nd, d e n m a n mit d ieser Fai rneß und N o bl esse<br />

b e handelt hat t e, ko n nt e ma n ei g ent lich v e rzeihen , un d s o w urden<br />

a us den b ei u ns Geblieb e n en g ut e N achbarsleut e , <strong>der</strong>en Kin<strong>der</strong> mit<br />

u ns i n di e S ch ul e gingen.“ 109<br />

A nhang 3<br />

„ D er Katholisch e P farrer aus Rothwasser [ Č e r v en á V oda], ein<br />

f anatisch er Tsch e c h e, war, a uf grund sien e r g u ten<br />

L andsch af tsken nt nisse glei c hzei t B erater t schechisch e r o ffiziere<br />

u n d d e s Planungsstabes b ei m Bunkerbau und Veranstalter von<br />

B a nketten für das M ilitär i n s ei n er Pf arrei. Er w urde in d e r Nacht<br />

v o r d e m Einmarsch <strong>der</strong> D e utschen geweckt , auf di e ihm drohende<br />

B e straf ung aufmerksam g e m a cht u nd m i t d em V e rsprechen, s ein<br />

P rivat ei g ent u m n achzubringen, mi t e i n em d eutsch e n A ut o ins<br />

T c hechische transportiert. Ei n e m, <strong>der</strong> a uf b es on<strong>der</strong>s großem Fuße<br />

i n R othw asser g el eb t und Sch ul d en g emacht h atte (d er t schechische<br />

L e hrer ), wurde b ed e ut et , z u erst e inmal di es e abzudecken. Al s er<br />

d i es n ach e iniger Z eit g et an h a tte, k o nnt e e r s e ine<br />

z urückg el assen en Sachen ordnungsgemä ß in Empfang nehmen.“ 110<br />

109 J e s s e r K . M ü l l e r E . : F r i e s e t a l e r H e i m a t b u c h , F o l g e 1 0 , D a s L e b e n i n u n s e r e m T a l e i n<br />

d e n l e t z t e n K r i e g s m o n a t e n , S . 1 9 )<br />

110 P o n z e r H . : A u s d e r H e i m a t c h r o n i k v o n M ä h r . - R o t h w a s s e r W K B , 1 9 8 8 , S . 4 1 … . D e r<br />

A n m e r k u n g : D e r L e h r e r – g e r a d e d i e s e r M a n n ( H . K o p p a ) k e h r t e s i c h n a c h s i e b e n J a h r e n<br />

r ä c h e n d z u r ü c k , a l s V o r s i t z e n d e r d e s V o l k g e r i c h t s h o f e s


A nhang 4<br />

„ Bald n ach d er letzten V e rsamml ung i n M ähr.- S ch ildber g<br />

[ Š u mp er k] b racht en di e Pat riot en aus Bl auda [ Bludov] u nt e rhalb<br />

d e s Wä l d ch e ns b ei Klöster le [ Klášterec]. U nw eit d er , Loučení‘<br />

w urden sie er griffen und e s b eg annen di e V er haftungen. Die<br />

N a ch richt e r reichte b litzartig S chi ldber g. D r. B e dnář k a m zu<br />

M ü hl e und schl ug v o r , z u f lieh e n…eine S tunde danach k a m di e<br />

G e stapo und v e rhaftet e D r. B e dnář, L adislav K ubí č ek u n d J iří<br />

B a rtoš. Di es g e sch a h am 3 0 M ärz 1 944. E r und di e ü brigen<br />

G e fangenen erlangten i hre Freihei t durch di e Bef r eiung.“ 111<br />

A nhang 5<br />

„Am 0 7.05. for<strong>der</strong> t en a uf <strong>der</strong> Zotkittler [ Cotkytle] St raße in<br />

d e r Nähe d es , Čerťák‘ d ie Partisanen ei n en d e utschen LKW, d er<br />

e i n e P anne hat t e, a uf , s i ch zu e rgeben. Si e über sahen a ller di ngs,<br />

d a ß sich i n d em Wa g e n 30 vo llbewaffnet e d eu tsche S oldat en<br />

v e r bargen. B ei dem G ef e ch t wurden f ünf Partisanen g etötet.<br />

[ Ma x e milian Š ula, P e tr Šula, Ja roslav O dstrčil, P e tr D a n č en ko,<br />

K arel Spieß] .“ (Tschechische C h ro nik, S . 65)<br />

A nhang 6<br />

„ G eg e n 10 Uh r waren di e ersten Russen i n Rothw asser bei<br />

d e r Post. <strong>Im</strong> V orhause d e s Postgebäudes war ich mi t 5 T s ch e c hen<br />

u n d n och drei en v er borgen. Auf <strong>der</strong> Straße sahen w ir Panzer hint er<br />

P a nzer s tehen . Nun ma c ht en wir uns d urch tsch e c hisch e Z uruf e<br />

b e m er k bar. Von S ei ten d e r Tschechen w urden d i e R ussen h er zlich<br />

b e grüßt. Mi r selbst m uß m an d en a n<strong>der</strong>en wohl anges eh e n haben.<br />

E in Russe n ahm m i ch b ei m A rm und führte m i ch zum<br />

S traßengraben…wahrscheinlich z ur E rled igung. Di e tschech en<br />

v e r hin<strong>der</strong> ten d as, b e son<strong>der</strong>s Pl a c e k… Er r iß m i ch w eg u nd stelle<br />

s i ch s ch ützen d v or mi ch . I m n ächsten M oment b üßte er s ei ne<br />

111 P r o k e s J . : a u s d e m S c h i l d b e r g e r P f a r r a r c h i v . I n 6 0 0 J a h r f e i e r S c h i l d b e r g . H o h e n s t a d t<br />

1 9 3 4 S . 3 9


A r mb anduhr ein. Das war auch f ür d ie Tsch e c h en e in Z ei c h en zum<br />

V e rschwinden.“ 112<br />

A nhang 7<br />

„ S c hon a m 7. Mai k amen t schech ische Kaufleut e a us d er<br />

U m g eb ung u nd f uhren g anze Wa g e n ladungen v on L e bensmitteln aus<br />

d e r , Friesa‘ [ e ine Gr oßver t eilerstel l e] w e g. Di e d e utschen<br />

A n gestel lten waren a lle g eflücht et . N ach dem russischen Einmarsch<br />

k a m am 9. M ai s c hon f rüh di e Tschech en a us Schreiben d orf<br />

[ P isařov] und Umgebung mit russischen Panzerwagen n ach<br />

R ot hw asser [ Č er vená V oda]. I ch ging d er zeit i n d en Lenzhof<br />

[ Ml ýn ický D vů r] und er k annt e vi el e S c hreiben dorf e r, s i e gingen<br />

m it g e fül lten T asch e n nach H ause. V o n T s ch e ch e n, Russen und<br />

P ol e n und a n<strong>der</strong>en O starbeiter n w urden b es on<strong>der</strong> s h ei m gesucht:<br />

d i e Fabrik Braunstei n in R ot hwasser, di e M odeh andl ug F el zmann<br />

i n Sch önau [Šanov], Ges ch äf t und Wo h n h aus Pesch k e in Rothwasser<br />

u n d das Pelzges ch äf t Do lesch el i n L e nzhof [Mlýni c k ý Dvůr]“ 113<br />

A nhang 8<br />

„Mit dem Vormi ttagszuge t rafen ganze S c haren vo n Tschechen<br />

a us dem i nner e n Böhmen s und M ähren s e in u m z u sehen, w as s ich<br />

h i er er ben ließe. S i e trat en ei nfach in di e H äuser ein, a c ht eten<br />

n i cht auf di e h ier n o ch w ohnen den D e utsch e n und b eg a nnen zu<br />

s u ch e n. A m m ei sten h atte m an e s n a türlich auf s ch m u c k u nd<br />

Wertgeg e nstände abges e h en . Di e s e Leute e rhi e lten i m V ol k smunde<br />

d e n treffen d en N amen , G oldgräber‘. S ie b es ahen sich d i e H äuser<br />

u n d We r k stät ten um sie i n i hren B e sitz zu bringen. Bei m ir erschien<br />

d e r b er ü ch tigte Karlsdorf e r P artisan Ruprich u nd f ragte: , Wa r<br />

112 J e s s e r K . , M ü l l e r E . : H r s g . , D i e s c h w e r e n J a h r e u n s e r e r H e i m a t 1 9 4 6 . H b u . F o l g e 1 0 ,<br />

S . 2 3<br />

113 M a r i e W a b r o s c h e k , I h r e M e m o i r e n , O h n e S e i t e n z a h l


s c hon j e m and d a, d e m g ef allen h at ihr Ha us? ‘. Wi r ko n nt en ihn<br />

n ur an den K ommi ssar K oppa verwei sen .“ 114<br />

A nhang 9<br />

„ …..zwei Mä nner s ah i c h mit n a cktem, bl ut e nden Ob e rkörper,<br />

e i n e F ahnen stange h al t en d. J e des M ü d ew er d en w ar G r und zu<br />

r ohen S ch lägen. Ein Bild Hi tler s w urde i n St ücke g erissen u nd die<br />

M ä nner gezwungen, d i e Bildpappe zu e s s e n. V er sucht e e i n er d en<br />

e k ligen B rei auszuspucken, s etzte es F a ustschl äge ins Gesicht u nd<br />

m a n ch er e rlitt Kieferverren k ungen . Da b racht en 3 P artisanen e inen<br />

J u ngen m it H aarlocken, d es s en G esich t g anz bl ut v er schmier t war.<br />

M a n s tellte ihn a uf d en r echt e n F lügel. K.J. r ief z u m ir: ‘ Das ist<br />

d o ch D ei n J unge! ‘ I c h mu ßte b ez e ugen daß, e s m ei n J u nge ist. Nur<br />

a n d e r St imme konnt e i c h ihn er k en n en , d as G esicht w ar g anz<br />

u n er k e nnt lich“ 115<br />

A n h a n g 1 0<br />

„Ich wohnte b ei H e rrn Wi l h el m Bartosch, S p en gler m eister in<br />

S c hildberg Nr. 3 46. Wi r w ohnt e n d a sieben Fami lien , d arunter <strong>der</strong><br />

B in<strong>der</strong> m ei ster J osef Assma nn, F a milienva t er v on f ü nf K in<strong>der</strong>n.<br />

E ines T ages , so Mitte M ai, vo r mittag u m 10 o d er ½11 Uh r, s ah ich<br />

v o n m ei n em Küchen f en ster a us e ine A n zahl M änner [ 14-15] mit<br />

K nüppel n und Gewehren in d en H änden a uf unser Ha us s türzen . Es<br />

w aren T s ch e ch e n, d i e M e hrzahl waren Partisanen . Si e drangen vo n<br />

z w ei S ei t en i n d ie Wo h n u n g d e s J osef A ssmann e in. D i es e r wollte<br />

i hnen e ntflieh e n, welches i hm l e i<strong>der</strong> ni c ht g el a ng. Si e s ch lugen mit<br />

K nüppel n und G ewehrkol b en a uf ihn los. D as H e m d hing i n F et zen<br />

v o n s ei n em O berkörper , d er über und ü b er ganz b lau und mi t Bl ut<br />

u nt e rlauf e n w ar. U n ter S chreien und J a m m er n b rach er m e hrer e<br />

M a le zusammen. Einige vo n d en Mä nnern rissen i hn i m mer wie<strong>der</strong><br />

114 G . L a n g e r , M e m o i r e n , o h n e S e i t e n z a h l<br />

115 Z i t i e r t n a c h : J o h a n n e s Z i n k - M e m o i r e n i n B r i e f e n


h o ch u nd s c hlugen v o n frisch e m auf i h n l os. Pl ötzlich s c h rie er<br />

g e llen d laut a uf und i ch s ah, daß nach e inem s chw e r en Hi eb mit<br />

d e m Gewehrkol b en s ei n Kopf i n zwei T ei le auseinan<strong>der</strong> ging. Er<br />

b rach z usammen und s tand ni ch t m e hr auf. Das B lut rann b loß so<br />

ü b er s einen K örper. Di e Klei d er w aren ihm ganz v o m L ei be<br />

g e rissen worden und so sch leppten sie i hn in den Hof v om Nachbar,<br />

w o sie ihn d ann e rschossen. S ei n e e igenen Kin<strong>der</strong>, 1 0, 7 , 5 u nd 3<br />

J a hre al t, waren A u g en z eu g en dieser T at. S ie s ch rien u nd<br />

j a mmerten laut u m i hren V at er . E r l ag ü b er e ine Stunde g a nz n a c kt<br />

u n d v er k rüppel t m itten i m Hof, w o Kin<strong>der</strong> u nd E rwach sene<br />

h ingingen u nd sich ihn a nsahen. E iner a us d er M e n g e d er<br />

Z usch auer h olte e i n en rohen Sack u n d d e c kt e d en T oten zu.<br />

D e utsch e , unsch uldig Einges p errte m u ßten i hn auf den Friedhof<br />

s c haffen und dort ei nscharren“ . 116<br />

A n h a n g 1 1<br />

„Nach ku rzem V er hör w urden di e drei Ju ngen an di e Wa n d<br />

g e stel lt, mit G ew e hrko lben g es c hl agen und d urch F ußtritte<br />

s c hrecklich m ißhandelt. J ed er J unge b e k am ei n G rabwerkzeu g zu<br />

t ragen und drei Partisanen führten d i e B urschen hi naus a uf die<br />

Wi e s e , e twa 200 Sch ritte hint e r dem Ha use. Ich lief i n m ei n Zimmer<br />

u n d k onnt e v on dort alles w eitere b e obach ten. Ei n Ju n ge m ußte<br />

s i ch h inlegen und e i n P artisan s tach d i e Länge a b. Dann mu ßten<br />

d i e J ungen eine Gr ube g raben …..auf e twa 5 S ch ritte e n tfer nung<br />

w urden sie erschossen und in di e Grube gew orfen .“ 117<br />

116 O t t i l i e S m r t s c h k a b e r i c h t e t - I h r e M e m o i r e n , O h n e S e i t e n z a h l<br />

117 M . K r e u n z l e r . , M o r d a n d r e i j u n g e n B u r s c h e n , S . 4 2


A nhang 1 3 : D i e s udetendeut schen H e imat v e rt ri eb e n en u nd ihre<br />

A u f nahm el ä n<strong>der</strong> ( Ergebni s <strong>der</strong> Vo lkszählung vom 13. 9. 1950)


8. Quellen- und Literaturverzeichnis<br />

8 . 1 Unged ru ck t e Quel len<br />

A us Chroniken:<br />

Fundstelle: A r chiv d e r H eimatstube W al d raiburg, Samm lung:,<br />

T r ostbärn la“<br />

J a ni sch H.: 600 J ahrfeier <strong>der</strong> Stad t S ch ildberg. 1983<br />

J e sser K. , M üller E .: ( H rs g.) Di e s c hwersten J ah r e unserer H ei mat<br />

1 9 46 Hbu. Fol ge 10<br />

J e sser K .: Unsere Schul e n. 1989<br />

K e ssler H.: S ch ildberg, di e Stadt i m Fr i es e tal. 1986<br />

K ü hn F. : Au s <strong>der</strong> Gemei ndechronik von Ritschka. 1990<br />

M i ch al itschke F.: Aus <strong>der</strong> P f arrgeschi c ht e von Hl a ska. 1990<br />

M ül ler E.: Zur R eform a tion u nd G egenreform ation im Frieset al.<br />

1 9 90<br />

M ül ler E.: Rückblick au f das S ch ul w es e n des Fri es et a les. 1989<br />

P ro k es J .: Au s dem S ch ildberger P f a rrarchiv In : 600 J ah r f ei er<br />

S c hildberf. Hohenstadt 1934<br />

R yz n a r V .: Š tít y 1 278 – 1978, Šumperk 1978<br />

R ys n a r V.: C hronik von S chi ldberg<br />

C h ro nik <strong>der</strong> Stad t La n s k r o n<br />

Aus Privatarchiv:<br />

G e lhaar H .: Aus <strong>der</strong> Familiengeschi c ht e Hösler 1983<br />

G e lhaar H .: Heinz La t z el , aus G rul ich e rz ähl t a us s e nem Le b en<br />

( a b e nda)<br />

H a b e rm an n F.: Zur G e s c hi ch te d e r W e b erei im Friset al e<br />

( P ri vatarchi v und gekürzt in: Hb u, Fo lge 1)<br />

H r uschka J .: D okum e nt e z u r N ach k ri e gsz eit a us S c hildberg.<br />

G o etz e nhai n, 1948<br />

La n ger G.: Mähr.-R ot hwasser, di e Arm ut im Dorfe. (Mem oi r en )


La n ger G.: Sonnwen d f eu e r in Mähr.-Rothwas s er (ab e nda)<br />

P onz e r H. : Gl o ck e nweihe i n Mähr. -R othwasser (P ri v atbesitz )<br />

P onz e r H .: A us <strong>der</strong> H ei match ro ni k v o n M äh r. -R ot hwas s e r W K B,<br />

1 9 88<br />

R yz n a r V.: Stity 1 2 78-1 978, Chronik v on S c hildberg, ( Ü b e rs .:<br />

S c himro w -J e s ch ek )<br />

R ůžena W a broschek : Ih r e M em oi r en<br />

J ohann W ab ro s ch e k: Mem oi r en<br />

M a ri e Dol ež el ová – Ih r e M e moi r e n<br />

8 . 2. Ged ru ck t e Quellen – Literatu r<br />

A s c h e n b r e n n e r , V ikt o r : S u d e t e n l a n d . E i n Üb e r b l i c k ü b e r s e i n e<br />

G e s c h i c h t e . – B a d R e i -c h e n h a l l 1 9 5 9 .<br />

B o h ma n n , A l f r e d : D a s S u d e t e n d e u t s c h t u m i n Z a h l e n . – M ü n c h e n 1 9 5 9 .<br />

D r e c hsler, Robert H . : K r euz w e g <strong>der</strong> S udet e ndeutschen 1 9 45/ 47. –<br />

W i e n 1979<br />

Felzmann W.: Mai 1945. S o waren di e T schech e n. Wart e nberg 1991<br />

H a b el F. P.: Do kumente zur Sudet en f r age. Münch e n 1984<br />

H a b el F.P.: Ki stler H . D eu tsch e u n d Tschechen , 1 9 48-1 948.<br />

M ünchen 1985<br />

J a hn R .: 1 918. Stat ionen d e utsch-tsch e c hischer G es chi ch t e. Gersg.<br />

A r b eitskrei s sudetendeu tsch e r Studen t en Fach b ereich 0 7 , Gi e ßen<br />

1 9 90<br />

J e sser K. Müller E.: Fri es e taler H ei matbuch, Fol ge 1 0, D a s Le b e n<br />

i n u nserem T al e i n d en l e tzten Kri e gsmonaten. Di e R ussen in<br />

u nserem Tale. Al s die Tschchen kamen .<br />

K e ssler H.: R e ch t muß R e ch t blei ben. TB. 1993<br />

N ittner E.: D okum e nt e z u r sudet endeut schen Frage. 1 9 16-1 967.<br />

Ü b e r a rb ei tete und e r gänz t e Au fl a ge, Funkdru c k Ei c hst ätt, Münch en<br />

1 9 67.


S udet e ndeutschtum gestern u nd h eu t e – e ine gesam tdeu tsche<br />

V e r p flichtung, hrs g. v. Hei n ri ch Ku hn. – Münch e n 1986. S . 106<br />

P a ch a F. : Al s Deu tscher i m t s ch e ch ishen Heer, 1986<br />

R a schhofer H . K i mmini ch O . : Di e Sudet enfrage. Ih r e<br />

v öl k errechtliche E nt wi c kl ung v om e r s t en W e ltkrieg b i s z u r<br />

G e genwart . Olz o g Verlag, 2 Au fl a ge, München 1988<br />

R a bl, K u rt: D a s Ringen u m das S udet e ndeutsche<br />

S el bstbes timmungsrecht 1918/19. Materi al i en und D okum e nt e. –<br />

M ünchen 1958.<br />

S c hwarz e r R .: Die Aussiedl ung. 1991<br />

W elisch , S ophi e A . : Di e S udet e ndeutsch e Frage 1 918–1 928. –<br />

M ünchen 1980 ( Veröffen tlichungen des S udetendeut schen A r ch ivs<br />

i n Münch e n.<br />

.<br />

Abkürzungen<br />

A r c h.W K B – Archiv W al dkrei burg<br />

Č . C h ro ni k – Tsch e c hische Chro ni k v on S chi ldberg (Štíty 1 2 7 8 -<br />

1 9 78)<br />

H B – Hei m atbri e f<br />

H b u – Heimatbuch i n Fol gen<br />

T B – Trostbärn l a, H e imat k al en d er O b e r es Ad lergeirge, G ru lich r<br />

Lä n d c h e n , Fri e s et al . Gegr. 1927


ANOTACE<br />

Jméno a příjmení: Iva Hřebíčková<br />

Katedra:<br />

Katedra německého jazyka<br />

Vedoucí práce:<br />

Mgr. Jan Kubica, Ph.D.<br />

Rok obhajoby: 2013<br />

Název práce:<br />

<strong>Im</strong> <strong>Schatten</strong> <strong>der</strong> Vergangenheit<br />

Název v angličtině:<br />

In shadow of history<br />

Anotace práce:<br />

Bakalářská práce na téma ,,<strong>Im</strong> <strong>Schatten</strong> <strong>der</strong><br />

Vergangenheit“ je rozdělena do pěti kapitol, celá práce<br />

ještě doplněna o historický přehled a vývoj celého území<br />

tzv. „Frisetal“ a autentických výpovědí, které jsou<br />

připojeny do příloh. Práce je zaměřena na odsun<br />

sudetských Němců z této oblasti, popisuje život<br />

německého obyvatelstva v kontextu s dobou od konce I.<br />

Světové války až po bezprostřední dobu po skončení II.<br />

světové války. Práce se dotýká zejména tématu tzv.<br />

„divokého odsunu“ , otázky viny a zločinu.<br />

Klíčová slova:<br />

Anotace<br />

v angličtině:<br />

Odsun, divoký odsun, sudety, sudetské obyvatelstvo,<br />

válka, teror, autentické výpovědi, zločin<br />

Bachelor thesis on a topic ,,In shadow of history " is<br />

divided into five parts is divided into five chapters, the<br />

whole work combined with a historical overview and<br />

development of the whole territory. "Frisetal", which is<br />

attached in the annexes. The work is focused on the<br />

expulsion of the Sudeten Germans from this area,<br />

describes the life of the German population in the context<br />

of the time between the end of World War I. to the


immediate period after the end of World War II. The work<br />

touches on the particular topic „the wilde expulsion",<br />

questions of guilt and crime.<br />

Klíčová slova<br />

v angličtině:<br />

Přílohy vázané<br />

v práci:<br />

The expulsion, the wild expulsions of Sudeten,<br />

Sudetes, population, war, terror, authentic testimony,<br />

crime<br />

Příloha č. 1 – Geografie Friesetalska<br />

Příloha č. 2 – 11 - Autentická výpověď<br />

Příloha č. 12 – Mapa s vyznačením a<br />

přesnými počty sudetských Němců v dané oblasti.<br />

Příloha č. 13 – Mapa s naznačeným pohybem<br />

odsunu sudetských němců po Evropě.<br />

Rozsah práce:<br />

Jazyk práce:<br />

53 stran<br />

Německý

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!