Marubi - Écrits de lumière

A sad song, vague and ambiguous like so many others, on homosexual love, on jeal-
ousy, crime and on the vizier’s palace where two night-lights burned until daylight. In
the morning, with the sound of bells and the muezzin calls, the daily bustle hovered
again over the city. Four hundred and ftieth year of existence under the Ottoman
Empire. Four hundred fty-rst, four hundred and fty-second. Fifteenth generation
under occupation. Sixteenth. Twentieth.
This was all a supercial impression. Occasionally, in places and times least expected,
sudden jolts shook the empire and it lost its balance, as did the whole of Albania and
part of the state. Anxiety arose and an attempt would be made to nally break away
from this terrifying archaic empire. The terms “new ideas”, “National Revival”, “Europe”,
new books and new songs went over the country with the violence of a cyclone.
Then again, rang the drums rolled in alarm by the missions and their emissaries,
punitive expeditions would roam about on the roads, Pashas were beheaded, new and
more tolerant viziers replaced the old, even reforms were introduced until things would
eventually calm down, so that life would look like what it had been twenty, maybe one
hundred years ago, and then winter would set in, as if nothing had happened. Busi-
nesses that had closed would reopen, religious ceremonies resumed, foreign consuls
would meet again and night-lights would burn again at the Bushatli Palace, while the
famous song would ring:
Sulcebeg, my son,
Where have you slept last night?
However frozen it might have appeared on the surface and seething on the outside,
it is at this time that the city of Shkodra, which had both seen and heard so much, was
to witness a whole new event: next to the ancient crafts – gunsmiths, merchants, spies,
goldsmiths, prostitutes – a new profession was coming into being, however confusedly.
A craft never seen before, neither in Shkodra nor in the world. A man with a box on a
tripod came and went “writing with light”, ie. “taking photographs” of this astonishing
world.
One can easily imagine the confused concerns, comments, aversion, even the anxi-
ety that the emergence of this new art provoked at rst in this unusual place. However,
and this is very surprising, this new craft was not prohibited and the owner of the box,
“the writer with light,” Pjetër Marubi was neither reprimanded nor expelled from the
city. With his dark box, he tried to recreate in a way what the bards had been creating
Këngë e zymtë, e dykuptimshme dhe e turbullt si shumë gjëra, për dashurinë midis
homoseksualëve. Dhe natyrisht për xhelozinë, krimin dhe pallatin e vezirit me dy kan-
dilat që ndriçojnë gjer në ag.
Mëngjeseve, nën këmbanat dhe lutjet e muezinëve, qyteti riniste jetën e vet të për-
ditshme. Viti katërqind e pesëdhjetë nën Perandorinë Osmane. Viti katërqind e pesë-
dhjetë e një. Viti katërqind e pesëdhjetë e dy. Brezi i pesëmbëdhjetë nën pushtim. Brezi
i gjashtëmbëdhjetë. I njëzetë.
Megjithatë kjo s’ishte veçse një përshtypje e jashtme. Herë pas here, mu atje ku nuk
pritej, një tronditje e beftë e ngrinte peshë shtetin. Drejtpeshimi i tij, ashtu si i gjithë
Shqipërisë dhe i një pjese të shtetit të madh, prishej aty për aty. Një ankth, një përpjekje
për t’u shkëputur më në fund nga perandoria arkaike e lemerishme po ndihej. Fjalët
“rilindje kombëtare”, “Europë”, ide të reja, libra e këngë të reja e përshkonin vendin si
një ciklon. Pas kësaj, natyrisht binin daullet e alarmit, lëviznin dërgatat, misionarët apo
ushtritë ndëshkuese, priteshin kokë pashallarësh, zëvendësoheshin vezirët me vezirë
më të butë, shpalleshin madje reforma, gjersa gjendja qetësohej njëlloj si njëzet vjet
më parë, si njëqind vjet më parë, dhe qyteti i nënënshtrohej stinës së dimrit si të mos
kishte ndodhur asgjë. Hapeshin prapë tregtizat e mbyllura, rillonin ceremonitë fetare,
konsujt e huaj venin e vinin te njëri-tjetri dhe te pallati i Bushatllinjve ndizeshin prapë
kandilët, pas të cilëve pritej kënga:
Sulçebeg mor djalë
Ku ke etun mbramë
Pikërisht në një kohë të tillë sa të ngrirë së jashtmi aq edhe të trazuar në thellësi,
në qytetin që kishte parë e dëgjuar aq shumë do t’ia behte diçka e re. Midis mjesh-
tërive shekullore, armëpunuesve, tregtarëve, spiunëve, argjendarëve apo prostitutave,
e turbullt po shfaqej një mjeshtëri e re, e paparë jo vetëm në Shkodër, po në gjithë
botën. Një njeri me një arkë të vendosur mbi një trikëmbësh lëvizte andej-këndej për
“të shkruar me anë të dritës”, me alë të tjera “për të fotografuar” këtë botë trillane.
S’është vështirë të merret me mend se ç’frikë të trubullt, ç’thashetheme, ç’urrejtje,
ç’ankth ka shkaktuar në ditët e para të tij mbërritja në këtë pjesë të botës, ku pritej më
pak, ky art i ri. Megjithatë, për çudi, mjeshtëria e re nuk u ndalua dhe i zoti i arkës, “dri-
tëshkruesi” Pjetër Marubi, as u ndoq e as u dëbua prej qytetit.
Me atë arkë të errët ai rrekej të bënte pak a shumë atë çka kishin bërë çprej mijëra
vjetësh rapsodët. Sepse në Shkodër kishte qindra vjet që shkruheshin e botoheshin
20 21