You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
julweI <strong>2013</strong><br />
Source : www.sikh-heritage.co.uk<br />
Musician Sikh Period, Lahore (1799-1839) ChugtaiMuseum Lahore
g?Ash nZyoh^ek|hnK<br />
m<br />
m'eo oZp dh vkYh j[zdh,<br />
T[; s'A pu e/ ofjDk j{.<br />
dodtzdK d/ dod tzvkT[,<br />
fJj ;zsB dk efjDk j{.<br />
GfbnK dh jh ;zrs eohJ/,<br />
gk; T[jBK d/ pfjDk j{.<br />
;zs'y d[yhnK d/ d[Zy tzvk e/<br />
nkg{z Gh e[M ;fjDk j{.
a<br />
a<br />
ÿêÅçÕ (ÁÅéððÆ)<br />
âÅ. ÜÅ×Æð ÇÿØ<br />
ÁËî.Â. (ÿ×Æå, ê³ÜÅìÆ, èÅðÇîÕ ÁÇèÁËé), êÆÁËÚ. âÆ<br />
ÃÇÔï¯×Æ<br />
a<br />
<br />
Ã. ÔðíÜé ÇÃ¿Ø Ã. À°µåî ÇÿØ<br />
<br />
ñÖ» Çò¼Ú êÌ×àÅ ÇòÚÅð ñÖÕ» ç Çé¼ÜÆ ÔéÍ ÇÂé·»<br />
éÅñ ÿêÅçÕ Ü» Á³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃà çÅ ÃÇÔîå<br />
Ô¯äÅ ÷ðÈðÆ éÔƺ ÔËÍ<br />
ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåéÓ âÅÇÂðËÕàð ÇüÎÇÖÁÅ ÇòíÅ× ê³ÜÅì,<br />
Ú¿âÆ×ó· ç ê¼åð é§: 4/8/90 ÇîåÆ 20/2/91<br />
Áé°ÃÅð ðÅÜ ç ÃÆéÆÁð ÃËÕ¿âðÆ ÃÕ±ñ» çÆÁ»<br />
ñÅÇÂìÌðÆÁ» ñÂÆ êÌòÅÇéå ÔËÍ<br />
Ú¿ç çÅ òðòÅ<br />
a çô: ÇÂÕ ÕÅêÆ AE ð¹., d/P ;kbkBk vke okjhA AE@<br />
ð¹. , e'ohno okjhA 500 o[gJ/<br />
ÜÆòé î˺ìð AE@@ ð¹.<br />
a Çòçô: ÃñÅéÅ 30 $ , ÜÆòé î˺ìð 300 $<br />
a ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåéÓ ñÂÆ âðÅëà<br />
wkfJe ;jkfJsk, ÇÚ¼áÆ ê¼åð ðÚéÅò» íÜä ñÂÆ<br />
êåÅ<br />
Á³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃà (ðÇÜ.)<br />
160 015<br />
ë¯é : 0172-2772660<br />
098140 53630<br />
e-mail: drjagirsingh@gmail.com<br />
Website : www.amritkirtan.com, www.gurshabad.com<br />
âÅ. ÜÅ×Æð ÇÿØ, êÌèÅé ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃàÓ é<br />
ÇÃðÜäÅ Çê³Ìàð÷ Áå Ãàôéð÷,<br />
ÁËÃ. ÃÆ. ÁËë. A@G, ë÷-G, î¹ÔÅñÆ å¯º ÛêòÅ Õ<br />
DBB, ÃËÕàð AE-Â, Ú¿âÆ×ó· 寺 êÌÕÅÇôå ÕÆåÅÍ<br />
Type Setting & Designed by :<br />
Rajpreet Singh Khural - 9915545084<br />
fwqs n;kvV/ ;/Jh 4<br />
eoT[ p/Bzshnk^cauQY phir subwh kY 5<br />
opkph ehosBhJ/ GkJh ;Zsk ns/ pbtzv<br />
vkH i;pho e"o 6<br />
rIbeko irihs f;zx 1 3<br />
eow f;zx osB<br />
;[oK dh wfbek PwPkd p/}w 1 7<br />
nwfozdo f;zx<br />
'kkL=h; laxhr rFkk xqjefr laxhr dh xk;u 'kSfy;k¡<br />
lkear dkSj 19<br />
ÿ×Æå - ðÅôàðÆ ÂÕåÅ çÅ êÌåÆÕ<br />
vkH nfwsk gKv/<br />
21<br />
Equipment 24<br />
EdgarA. Guest<br />
wkfJe ;jkfJsk G/iD dh feqgk eo' ih<br />
u?Ze iK vokcN ÒÁ³ÇîÌå ÕÆðåé àzÃàÓ ç éÅî ÔÆ<br />
íÜ ÜÅä ÜÆÍ State Bank of Patiala ftu<br />
Amrit Kirtan Trust A/c 65079603302 <br />
<br />
Donations are eligible for relief u/s 80 G of<br />
Income-Tax Act, 1961 (43 of 1961) vide CIT/-<br />
I/ CHD/ Tech./ 80-G/ 2008-939 dated 19-05-<br />
2008 valid upto 31/03/2012<br />
3<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
Çîåz ÁÃÅâó ÃÂÆ<br />
w?A i' nkg B{z d; ojh jK, gsk BjhA s[jkv/ bJh ;wZf;nk j? th fe BjhA go w?A pj[s d[yh jK, EZe<br />
u[Zeh jK.<br />
w?A n?ZwH HJ/H ckJhB nkoN; ftu c;N vthIB ofj e/ ehsh. fJe ;e{b ftu B"eoh fwb rJh.<br />
go fgsk ih B/ b'eb jh fJe pV/ r[ow[Zy gfotko ftu w/okf tnkj eo fdZsk.w/o/ gsh ;kps ;{os gZe/<br />
r[of;Zy jB.w/oh ;Z; ih th pV/ r[ow[Zy jB. go ;j[ok ih BjhA jB. w?A id'A dh fJ; xo ftu nkJh jK.<br />
w/o/ gsh dk fBsB/w j?, T[j ;t/o/ 4 ti/ T[Zm e/ e/;h fJPBkB eoe/ f;woB eod/ jB. fco gzi pkDhnK dk<br />
gkm eod/ jB. fco w/oh ;Z; ih ns/ w/o/ gsh ih nk;k dh tko ehosB NhH thH s/ d/yfdnK d/yfdnK<br />
nodk; eod/ jB. w?A th ;t/o/ 5 ti/ T[Zm e/ S/sh S/sh fJPBkB eodh jK s/ o;'Jh ftu ubh iKdh jK.<br />
nkgDh ;Z; ns/ gsh B{z d[ZX row eoe/ fdzdh jK feT[Afe T[j ukj BjhA ghAd/. w?A nkg th ukj gh e/<br />
;kfonK dk BkPsk fsnko eodh jK, Bkb jh d[gfjo dk ykDk pDKdh jK. w?A ns/ w/o/ gsh B/ Bkb b? e/<br />
ikDk j[zdk j?. Bkb jh ;Z; ih d/ d' c[Zbe/ bkj fdzdh jK. GkiV GkiV ftu nkg BkPsk b?Adh jK, fsnko<br />
j[zdh jK s/ w/oh ;e{b p; nk iKdh j?. ;e{b p; ftu p?m e/ e[M u?B fwbdk j?. ;e{b ik e/ pZfunK B{z<br />
gVkT[Adh jK. nZi eZb fyZM pj[s uVQh ofjzdh j?. gfjbK sK w?A y[P ofjzdh ;h, go j[D sK T[j y[P ofjDk<br />
fit/A ;[gBk j' frnk j?. w?A uko ti/ xo gj[zudh jK. w/o/ ;Z; ih r[Nek b? e/ ;[ywBh ;kfjp d/ d' gkm eod/<br />
jB. fJe nkgD/ bJh fJe ;kv/ bJh. T[j efjzd/ jB fe w?A g'sok ukj[zdh jK. ;kv/ ftnkj B{z d' ;kb j' rJ/<br />
ni/ se e'Jh pZuk BjhA.<br />
w/o/ gsh ;kY/ gzi ti/ d/ dcso s'A nkT[Ad/ jB. w?A d'jK wK g[ZsoK B{z d[ZX d/ e/ nkg ukj dk eZg<br />
b? e/ o;'Jh ftu ubh iKdh jK. oks dk ykDk fsnko eoB bZr g?Adh jK. wksk ih 9^10 ti/ ;"A iKd/ jB<br />
feT[Afe T[jBK B/ ;t/o/ nzfwqs t/b/ T[ZmDk j[zdk j?.<br />
w?B{z ;wM BjhA nk ojh w/ok fJ; r[ow[Zy gfotko ftu GftZy eh j?< w?A pj[s tZvh nkofN;N<br />
pDBk ukj[zdh ;h. ;e{b ekbi ftu pj[s fJBkw fiZs/ jB.j[D id'A w?A nkgD/ g/e/ xo iKdh jK sK wksk<br />
fgsk efjzd/ jB fe s{z y[P BjhA fd;dh. w?A eh jK<<br />
s[jkvk w?rIhB ;kv/ ;e{b ftu nkT[Adk j?. T[E/ s[jkvk n?vhN'ohnb gfVQnk. w?A ;'funk fe w?A<br />
th nkgDk d[ZyVk r[o o{g ;kX ;zrs ftu oZyK. eh w/o/ gsh ns/ ;Z; tkfenk jh r[ow[y jB. i/ T[j<br />
r[ow[y jB sK w?A B{z gkm eoB dk ;wK BjhA fwbdk^wBw[Zy j'Jh. eh f;Zy Xow ftu w/o/ torhnK T[Zu/<br />
;[gB/ b?D tkbhnK e[VhnK bJh e'Jh EK BjhA.<br />
r[o o{gh ;kX ;zrs w/oh G[Zb u[Ze B{z fywk eoBk w?B{z e'Jh okj dZ;D dh feqgk eo' ih.<br />
(fJe g[okDk gZso)<br />
fJe ftukoh<br />
4<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
cauQY phir subwh kY<br />
<br />
fgSb/ fdBhA nkgD/ gow fwZso vkH eoB?b f;zx ;'wb B{z fe;/ w[Peb dk jZb g[ZSD bJh c'B<br />
ehsk. j[D se th T[j fe;/ w[Peb B{z jZb eoB bJh :kd nk iKd/ jB. w?A T[jBK B{z c'B ehsk s/ T[jBK<br />
fejk, T[j fp;so/ ftu jB. ;" u[Ze/ jB. T[; t/b/ oks d/ B" jh tZi/ ;B. vkH ;'wb ebi[r ftu ;si[rh<br />
iht tKr ftuo oj/ jB. T[j ni/ th ;t/o/ fszB ti/ T[Zm e/ ;?o eod/ jB. T[jBK nB[;ko fdB uVQ/ sK<br />
‘nzfwqs t/bk* gqd{fPs j' iKdk j?. fJe fJe eoe/ r[opkDh dhnK s[eK :kd nkT[D bZrhnK.<br />
AMimRq vylw scu nwau vifAweI vIcwru ]<br />
eJh frnkBh fJ; dk noE fJj eod/ jB id'A ;Zu/ BkT[A dhnK tfvnkJhnK dh thuko eohJ/<br />
T[d'A jh nzfwqs t/bk j?. go e[dosh tosko/ dh wjZssk B{z gSkDfdnK sK ;{oi dh o"PBh c?bD s'A gfjbK<br />
tkbk ;wK nzfwqs t/bk j?l<br />
PrIdw ipCl rwiq n jwigEih jIvdVo muieEih ]<br />
jy qY rbu ivswirAw q rib n ivsirEih ]107]<br />
pihlY phrY PulVw Plu BI pCw rwiq ]<br />
jo jwgMin@ lhMin sy sweI kMno dwiq ]112]<br />
cauQY phir subwh kY suriqAw aupjY cwau ]<br />
iqnw drIAwvw isau dosqI min muiK scw nwau ]<br />
kurbwxI iqnW gurisKW ipCl rwqIN auT bhMdy]<br />
kurbwxI iqnW gurisKW AMimRq vwlw sr n´wvMdy]<br />
vkH ;'wb n;b ftu ;t/o dh ;?o dk y{p nkBzd wkDd/ jB. fJj rZb T[jBK dhnK fbysK s'A th gsk brdh<br />
j?. T[jBK dhnK fbysK s'A th gsk brdh j?. T[j o[ZyK d/ gfsnK B{z rZb pks eofdnK ;[Dd/ jB. ;t/o/<br />
;t/o/ gzShnK dk ehosB T[jBK B{z n;bh ehosB ikgdk j?. fJzM ikgdk j? fe gzSh ns/ o[Zy T[; eos/<br />
dhnK tfvnkJhnK eo oj/ jB. T[; s'A pknd sK tZy tZy Xkofwe ;EkBk d/ bkT{v ;gheo fJ; n;bh<br />
ehosB B{z gqd{fPs eo fdzd/ jB.<br />
vkeNo ;'wb fij/ ;ZiD ;fseko d/ gkso jB fijV/ ni/ ;kv/ ;fGnkuko dhnK fJjBK<br />
Bo'JhnK fgosK d/ noE ;zGkbD ns/ ;wMkT[D ftu ;jkJh j[zd/ jB.<br />
fJjBK dh f;jsXkoh bJh P[G ekwBktK<br />
5<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
opkph ehosBhJ/ GkJh ;Zsk ns/ pbtzv<br />
vkH i;pho e"o*<br />
f;Zy Xow dh ehosB gozgok ftu GkJh ;Zsk ih ns/ GkJh pbtzv ih dh i'Vh dk ftP/P ;EkB j?. ;qh<br />
r[o{BkBe d/t ih B/ ;zrs ftu ehosB d/ gquko bJh wodkB/ B{z jw/Pk nkgD/ nkg Bkb oZfynk. r[o{ ;kfjp<br />
pkDh T[ukod/ oj/, wodkBk opkp tikT[Adk s/ T[; pkDh dk ehosB eodk fojk. GkJh wodkB/ d/ gqb'e<br />
f;XkoB fgS'A T[jBK d/ g[Zso ;kfjIkdk r[o{dopko ftu ehosB eod/ oj/. fJjBK s'A pknd GkJh pbtzv<br />
ns/ GkJh ;Zsk bzpk ;wK r[o{ dopko ftu opkph Bkb ehosB eoe/ ftPt gZXo s/ gqf;ZXh gqkgs ehsh.<br />
GkJh pbtzv ns/ GkJh ;Zsk ih wfjwk gqekP (ouBk ;o{g dk; GZbk, gzBk 164) d/ nB[;ko ihAd<br />
fonk;s d/ fgzv iZNg[o bzwk d/ ofjD tkb/ ;B ns/ w'yV iks d/ fwok;h ;B. fJj GkJh ehosBheko<br />
opkph xokD/ Bkb ;zpzX oZyD tkb/ gqf;ZX ehosBhJ/ ;B ns/ fJjBK B{z r[o{ nzrd d/t d/ ih B/ GkJh pbtzv<br />
ih B{z r[o{ xo dk ehosBhnk fB:[es ehsk. id'A r[o{ nzrd d/t ih r[orZdh s/ p?m/ sK r[o{ BkBe d/t ih B/<br />
GkJh pbtzv Bz{ ehosB eoB bJh r[o{ nzrd d/t ih Bkb yv{o ;kfjp G/fink “pbtzv okrh s[w ;zfr ikt/,<br />
;w/ ;w/ jfo ehosB rkt/.” GkJh tho f;zx ih nB[;ko, GkJh pbtzv s/ GkJh ;Zsk ih B{z r[o{ nzrd d/t ih<br />
s'A b? e/ r[o{noiB d/t ih d/ ;w/A sZe r[o{ dopko ftu ehosB eoB dh ;/tk dk wkD gqkgs j?. r[opkDh<br />
ehosB ftu fJj d't/A Gok pV/ fBg[zB ;B.<br />
wjkB e'P d/ eosk GkJh ekBQ f;zx BkGk nB[;ko, GkJh ;Zsk B{z GkJh pbtzv dk g[Zso dZf;nk j?.<br />
GkJh pbtzv ns/ GkJh ;Zsk B{z r[o{noiB d/t ih d/ t/b/ jI{oh ehosBhJ/ fbfynk j? ns/ GkJh ;zs'y f;zx B/<br />
pbtzv s/ ;Zsk GkJh fby/ jB, :Ek ^ j[s' v{w pbtzv wjkBk. ;Zsk fs; e' nB[i ;[ikBk (;{oi rqzE okf; 3<br />
nfXnkfJ 43) wfjwk gqekP d/ eosk nB[;ko GkJh wodkB/ d/ d/jKs j'D g[o pbtzv r[o{BkBe d/t d/<br />
dopko eosko g[o ehosB eod/ oj/. “pbtzv GiB eo/ gqG Gkt?. ehosB eo gjo/e fpskt?.” (wjkB<br />
e'P gzBk 632) id'A r[o{ dopko ftu'A ehosB SZv GkJh pbtzv ftd/P ub/ rJ/ sK GkJh ;Zsk r[o{ noiB d/t<br />
ih gk; opkp Bkb ehosB eod/ oj/, “;Zsk ;fsr[o gk; oj:' j?. eofj ehosB nBzd bj:' j?. go<br />
GkJh tho f;zx B/ GkJh pbtzv s/ GkJh ;Zsk B{z r[o{ nzrd d/t ih d/ dopkoh ehosBhJ/ dZf;nk j?.<br />
r[o{nzrd wfjwk ftu GkJh ;Zsk s/ pbtzv id'A yv{o ;kfjp ehosB eod/ ;B sK T[j fJe fdB r[o{ e/ ji{o<br />
nke/ wkfJnk d/ ;zpzX ftu wzr ehsh fJ; pko/ fbfynk j? L<br />
g[B nkJ/ nzrd wfX yv{o. ;zrs ufb nkt? d{o' d{o<br />
sp ofb v{wK pkfd T[XkfJnk. n;h br/ rktB sd/ b'e nkfJnk<br />
r'be nXh n;kB{z d/tj[ tzv. fwb v{wK fwb gkJh vzv<br />
f;y br/ nkyB ih d/T[ nX. oki j? s[oe dk J/j[ ofjd/ jB wfX..<br />
6<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
;kfjp b? i[pkp T[go ikfJ nzdo tV/.jkE i'V r'be fpBsh ehBh j'fJ yV/<br />
j/ pkpk BkBe ni[ b?d/ Bh v{w nX tvkfJ.c/o efjDr/ nXh ;zrs n;kvh g?oh bkfJ..<br />
GkJh tho f;zx nB[;ko, “;Zsk s/ pbtzv r[o{ e/ ji{o ehosB eod/ ;B s/ gfjbh xNBk r[o{ nzrd<br />
d/t ih d/ t/b/ tkgoh fbyh j?, id'A GkJh pbtzv r[o{ ;kfjp d/ jI{o jh ehosB eod/ ;B. fJe fdB GkJh<br />
p[ZYk ih fe;/ ozr ftu p?m/ ;B, fdb dqt fojk ;h. fe;/ gq/w Gkt ftu B?D ;/ib j' oj/ ;B fe nukBe GkJh<br />
pbtzv ih nk rJ/. GkJh p[ZYk ih B/ fejk pbtzv pkp/ d/ fgnko/` pkp/ dk e'Jh Ppd ;[DkT[` GkJh pbtzv B/<br />
itkp fdZsk, Ppd dk t/bk BjhA u"Aeh bZrh t/b/ nk e/ ;[D b?Dk w?A jo fJe nZr/ BjhA rk ;edk. id'A Pkw<br />
j'Jh, GkJh pbtzv ih opkp b? e/ r[o{d/ jI{o nkJ/ sK ;kfjpK B/ ;pd ;[DB s'A BKj eo fdZsh. GkJh pbtzv<br />
ih B/ ekoB g[ZfSnk sK r[o{;kfjp B/ fejk fe j[D ;[DB dk tes BjhA. id'A w/ok ;[DB dk ;wK ;h, s?B{z<br />
;[DkT[D dk tes BjhA ;h. opkph B/ fejk, nkg d/ ej/ s/ w?A ed/ itkp BjhA fdZsk. GkJh pbtzv ih ;wM<br />
rJ/ fe r[o{;kfjp ikDh ikD jB. GkJh p[ZYk ih B{z BKj ehsh ;h, T[; rZb B{z r[o{ih B/ ikD fbnk j?. GkJh<br />
pbtzv B/ r[o{;kfjp B{z itkp fdZsk fe w?A s[jkv/ nZr/ sK rktK jo iZN^p{N nZr/ th rkT[Adk fcoK. fJ; soQK<br />
BjhA j' ;edk fieo j? L<br />
jT[ ikN p{N nkr/ Bjh rkT[.<br />
1<br />
;' r[o{ pkp/ dh pkDh j?, s[jkv/ nZr/ rKtdk j'o fe;/ nZr/ BjhA rKtdk.<br />
r[o{ ;kfjp ;[D e/ j?okB j' rJ/. GkJh pbtzv r[o{ ;kfjp B{z fJBQK efj e/ ub/ rJ/, Bk sK Bk ;jh. ;kv/<br />
gk; r[o{pkp/ dh pkDh j?, j'o d[nkok wzr yktKr/. r[D j? ;kv/ gk; r[Dh B{z ekjdh xkN. T[BQK d/ ikD s'A<br />
pknd r[o{ ;kfjp T[jBK dk jzeko d/y e/ B/ fe;/ whoIkd/ B{z ehosB dk todkB d/ e/ ehosB eoB bJh<br />
r[o{dopko ftu oZy fbnk. e[M fdB phs rJ/ r[D s/ r[Dh B{z fe;/ Bk g[ZfSnk ehosB eoB, ;[D/ e'Jh Bk,<br />
efjD fi; B{z r[o{ B/ BjhA ;[fDnk n;K feT[A ;[DhJ/. fco j'P gosh s/ r[o{ ih dh edo nkJh s/ nk e/ f;ZyK<br />
gk; p/Bsh ehsh ;kE'A G[Zb j' rJh py;kT[. ;zrs B/ r[o{gk; p/Bsh eoe/ GkJh pbtzv dh G[Zb pyPkJh go<br />
T[jBK dk jzeko g{oh soQK \sw BjhA ;h j'fJnk. T[jBK B/ nkgD/ wB ftu Xko fbnk ;h fe T[j r[o{ dopko<br />
ftu sK ehosB eoBr/ i/ tZX G/Nk fwb/rh gozs{ gq'H ;kfjp f;zx fJ; thuko Bkb ;fjws BjhA. T[BQK d/<br />
ftuko nB[;ko, fJj d't/A r[o{ noiB ;kfjp gk; ehosB eod/ ;b ns/ fJj xNBk wkou ngo?b 1582 dh<br />
2<br />
j?. w?ekfb| d/ eEB nB[;ko, “The statement that the circumstance occured in the time of GuruArjan<br />
is totally negavated by the interanl evidence of the composition itself. If it be carefully examined.”<br />
wjkB e'P d/ eosk GkJh ekBQ f;zx BkGk nB[;ko, GkJh ;Zsk ns/ pbtzv r[o{noiB d/t ih d/ dopkoh<br />
ehosBhJ/ ;B, fiBQK B{z r[o{;kfjp d/ tes nzfwqs;o yv{o ;kfjp ehosB eoB dk wkD gqkgs j'fJnk.<br />
GkJh ;Zsk s/ pbtzv d't/A okr ftfdnk ftu gquzv ftdtkB ;B feT[Afe fJBQK dk fgS'eV fwok;h<br />
\kBdkB Bkb i[Vdk j? i' skoK tkb/ ;ko/ ;kI tikT[D ftu wkfjo ;B. GkJh ;Zs/ s/ pbtzv dh ;[ohbh<br />
nktkI s/ okrdkoh dh ge/oh ;{M ekoB r[o{ noiB gksPkj B/ fJBQK B{z dopko ftu ehosB eoB bJh<br />
fB:[es ehsk. GkJh ;zs'y f;zx fbyd/ jBL<br />
oj[ jw fBeN ehosB eo', nB[i ;js okwB ;[o Go'<br />
ubfj fJjk r[iokB s[wkoh, bjj[ gdkoE j'fJ nB[;koh. (r[o{gqskg;{o: rqzE nfXnkfJ 43)<br />
;' r[o{ noiB d/t ih B/ fejk fe ;kv/ gk; oj' r[opkDh s/ ehosB dh ftfdnk gqkgs eo'. r[o{ Bkb i[V'<br />
s/ ;zrsK B{z ehosB ;[Dk e/ pkDh dk gquko eo'. ;' d't/A GoktK B/ r[o{d/ jI{o p?m e/ ehosB dh ftfdnk<br />
gqkgs ehsh.<br />
7<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
okr okrBh efo nB[okr/. rktfj ;[zdo ;fG P[G bkr/Ò<br />
f;y ;okjB eofj ;[Bs/. G:' G:'A ;' njzeko eozsÒ<br />
GkJh ;Zsk s/ pbtzv fiT[A fiT[A r[o{ xo ftu T[jBK d/ ehosB dh gqf;ZXh j'D bZrh fst/A fst/A T[j<br />
jzekoh j[zd/ rJ/. r[o{;kfjp th T[jBK B{z GKg rJ/ fe fwok;h iks tkb/ j'S/ jB i' nfGwkBh j' rJ/.<br />
feqgk f;zX{ fsB rfs ikBh. j'S/ v{w ikfs, GJ/ wkBh. (ok; shih nfXnkfJ 43)<br />
fJ; soQK w?ekfbca d/ nB[;ko, fJj d{;oh xNBk th r[o{ nzrd d/t ih d/ dopko ftu jh tkgoh<br />
gozs{GkJh ekBQ f;zx BkGk ns/ r[ofpbk; gksPkjh S/thA dh fbys nB[;ko ns/ gq'H ;kfjp f;zx dh BthB y'i<br />
d/ nB[;ko GkJh ;Zsk ns/ pbtzv r[o{noiB d/t ih d/ dopko ftu ehosB eod/ ;B. T[jBK dh G?D dh<br />
Pkdh ;h ns/ fJBQK d'tK GoktK B/ r[o{;kfjp e'b'A G?D dh Pkdh bJh g?;/ wzr/.<br />
u"gJhL<br />
okfJ pbtzv fJj Bkw[ T[ukok. pj[s XB[ dh:' skfj w[okok.<br />
d'T[ Gqks fwb o[fu;' rkt/. efo ehosB[ pv ;'Gk gkt?.<br />
fese ekb fJj Gkfs fpsk:'. fBekj y_kjoh ek fsj nk:'.<br />
d[j{z GQks r[o e/ fYr ikJh. feqgk f;zX eh T[gw eokJh.<br />
gkS/ r[o e' Gky ;[Bk:'. fBekj pfjB ek gqG ih nk:'.<br />
Xkfo feqgk r[o dop ;[ dZ:?. dk; ikfB jw ekoi eZ:?.<br />
4<br />
;qh r[o ejk Xho s[w Xkok. r[o{BkBe ek nby Gzvkok.<br />
T[; s'A pknd nrb/ fdB r[o{ ;kfjp B/ d't/A opkphnK B{z fejk fe r[o{;kfjp s[jkv/ ekoi g{o/ eoB jh<br />
;t/o/ nzfwqs t/b/ dh (uVs uVktk) ;koh G/Nk s[;hA b? b?Dh. fi; pko/ r[ofpbk; gksPkjh 6thA ftu fIeo<br />
j?L<br />
gqksekb g{ik uV/ ;G dh dop s[wkok.r[o{ noiB ih n; ej:' ekoi r[o{;tkok.<br />
5<br />
d[j{nB wfB Xhoi e:' r[o e/ p?B ;[BkfJ. r[o i;[ Gkys fsqfj rJ/ ehB nkozG ;[ ikfJ.<br />
nrb/ fdB ;t/o/ fgqEth uzd i' r[o{xo dk fto'Xh ;h, T[; B/ ;kok uVktk ;zrs e'b'A o;s/ ftu b? fbnk<br />
ns/ uVktk r[od[nko/ ;kfjp Bk gj[zfunk fi; ekoB GkJh ;Zsk ns/ pbtzv ih dh b'V g{oh Bk j'Jh feT[Afe<br />
uVktk pj[s xZN ;h. T[j fJ; xNBk s'A Boki ;B fi; pko/ fieo j? L<br />
j's goks G:' ip jh, sp ;qh ro{ dopko e' f;y nkJ/.;s J/e o[g:k ;[ G/N Xoh, ;G jh f;Zy ;zrs j? fJemkJ/.<br />
d:k f;X{pdkfJ sp? d[j{z GqksB dhB ;'T[ fsBb? d[y[ gkJ/.;qh r[o nrq t;kfJ dhJ/, jw b/ts Bfj s[w jk; eokJ/.<br />
feqgk f;fX Xhoi c/fo dh:', w[fy J/j eo:' s[w b/j[ g:ko/.fJSk s[w/ r[o g{o eo?, nfs fBqwfs j? r[o p?B T[uko/.<br />
6<br />
o[g:k ;s b? ;'T[ Xkw rJ/ fBzd efo wfB n?; ftuko/.ikt/ Bkfj r[o{fYr[ nki s/ ekoi Bkfj e'T[ r[o ;ko/.<br />
nrb/ fdB GkJh ;Zsk ns/ GkJh pbtzv r[o d/ jI{o ehosB eoB BjhA nkJ/. r[o{ ;kfjp B/ e[M f;ZyK<br />
B{z GkJh pbtzv ns/ ;Zs/ d/ xo T[jBK B{z wBkT[D G/fink s/ fejk fe ej' r[o{;kfjp s[jkB{z :kd eod/ jB nk<br />
e/ ehosB dh jkIoh btkT[ L<br />
;qh r[o e/ fYr Bfj rJ/ nrb/ fdt; ftuko.r[o noiB sp f;y gm/ b:kt' skfj ;[Xko.<br />
7<br />
r[o nkr:k f;yB ejh ub' d/fo e? s:kfo.:kd eh:' s/ e' r[o np s[w j' tvGkrÒ<br />
go GkJh ;Zsk s/ pbtzv r[o{xo ftu f;Zy ;zrsK d/ wBkT[D s/ th Bk nkJ/ s/ r[o{ ;kfjp tk;s/ T[bNk<br />
}bs puB th p'b/L<br />
okfJ pbtzv ;s/ sp ejk. r[o fYv ikfJ ;[ fenk jw bjk.<br />
8<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
kfJ dhtkB ehosB jw eo?. r[o{r[o{sk e' ijK oj?.<br />
jw fpB g{ik eo? Bk e'Jh. sk j/ Bfj ikDB jw j'Jh.<br />
Bkfj Bkfj ;[fB f;y jNk:'. ;G[ fpqss nkfJ r[ofj ;[Bk:'.<br />
fJ; soQK r[o{e/ f;ZyK B/ r[o{;kfjp B{z nk e/ fejk fe jIkoK :sB eoB s/ th T[j ehosBhJ/ BjhA wzB/<br />
sK r[o{;kfjp ehosB ns/ ehosBhJ/ dh wjkBsk B{z w[Zy oZyfdnK GkJh ;Zsk s/ pbtzv d/ xo nkg g?db<br />
uZb e/ T[jBK B{z r[o{ xo ftu ehosB eoB bJh okIh eoB rJ/, fi; pko/ eth ;zs'y f;zx pVk ;[zdo fbyd/<br />
jBL<br />
;kde nkB j? fsB e' ikJh, pNo' dop d/j ;wdkJh.<br />
eofj ehosB r[o i; rktfj, f;y ;zrs e/ fozd pktfj.<br />
9<br />
ukjh n? o[do opkph jw?, eofj ehosB d'B/ ;w/AÒ<br />
fJ;/ soQK r[ofpbk; gksPkjh ftu fbfynk j? fe id'A r[o{ noiB d/t ih nkg uZb e/ GkJh ;Zs/ pbtzv/<br />
ehosBhnK B{z wBkT[D rJ/ jKL<br />
s?;/ ;qh r[o sjk f;XkJ/. pbtzv ;Zs/ e/ frqfj r[o nkJ/. nkr? p?m oj? Xfo wkBk. ;qh r[o e' Bfj ndfo mkBk.<br />
p?fm ;qh r[o puB nbkt/. ekofB e'B s[w/ fo; gkJ/. fisj' dop uj' np b/t'. r[o BkBe Gzvko nG/t'.<br />
pbtzv ej? jw eS{Bk d/yk. s[w Gkys Gzvko nb/yk.;j;q o[:k br/ fpjktk. s[w dh:' ;' J/e[ T[wkjk.<br />
10<br />
s[wo/ gkf; BjhA jw ikt/. n'o irs jw wkr nxkt?.;qh r[o ejk eq'X Bfj pko'. r[o{BkBe e/ puB fusko'.<br />
go nZr'A id'A r[o{;kfjp B{z GkJh pbtzv B/ pkeh r[o ;kfjp d/ pko/ fsZyk p'b/ s/ fejk fe r[o{dh ;'Gk<br />
;odkoh ;kvh pDkJh j'Jh j?. fJj r[o{BkBe d/t ih d/ dopko dh ;'Gk th ;kv/ Gok wodkB/ dh pDkJh j'jh<br />
j?. i/ n;K Bk j[zd/ sK r[o{BkBe r[o{ fet/A pDdk. r[o{ pDkT[Dk ;kv/ t; j?. fJ; ;pzX ftu eth ;zs'y ih<br />
r[o{gqskg ;{oi rzqE ftu fbyd/ jBL<br />
jw np ofj e/ ngo fYr b? r[o pDkJh.<br />
jw nXhB efo:' r[o Bfj s[w B/ ikBk.<br />
11<br />
ijk okr jw eofjr/ r[o{fs;/ pBktfjÒ<br />
fJ; xNBk pko/ r[ofpbk; gksPkjh ftu th fIeo nkT[Adk j? fe GkJh pbtzv s/ ;Zs/ B/ r[o{ ;kfjp<br />
Bkb p'b ep'b ehs/ fi; pko/ fieo j? L<br />
nzrd nwo G:' okwdk;. jwo/ efo ijK w? gqrkw. s[wo/ fBefN jw ehosB eo/. r[o{r[o{s' e' ir[ jo?.<br />
r[o noiB fBi fBzd ;[BkJ/. ej{eq'X fuj wkM Bk b:kJ/.r[o{ BkBe eh fBd ;[BkJh. fBi wB wfjspjh fo;<br />
gkJh.<br />
r[o{ ;kfjp pbtzv opkph d/ xo'A T[Zm/ ns/ f;ZX/ f;Zy ;zrsK gk; nkJ/ s/ efjD bZr/, fcN rJ/ jB, j[D<br />
wBkT[D Bk ikfJU, fJBQK d/ gk;. r[o{dh fBzdk Bk ;[D', Bk ;[DkU, j[D r[o{d/ fBzdeK dh f;ckoPK th ;kv/<br />
gk; Bk eoBh s/ fJj efj e/ ehosB eoB bJh r[o{ dopko ftu GkJh T[ro;?B, okw{, dhgk, fBr'oh wb,<br />
GkJh vZb/ i' r[o{dopko ftu gj[zu/ ;B s/ szsh ;kiK Bkb ehosB eod/ ;B s/ skBg[o/ ns/ S?fDnK Bkb r[o<br />
e/ dopko ehosB bJh nkJ/ s/ r[o{;kfjp B/ ehosB dh jkioh GoB bJh oZy bJ/ ns/ Bkb jh r[o{dhnK<br />
;zrsK B{z ehosB f;ykfJnk s/ okrK ftu pkDh rkfJB eoB dh f;Zfynk fdZsh. nkg ;kI tik e/ ehosB<br />
eoB bJh fejkL<br />
EVQ/ p?fm dhtkB brk:'. fBi f;yB e' puB ;[Bk:'.<br />
tfj Bjh nkt? wd e/ wks/. s{w jh gV/ okr fpy:kj/.<br />
8<br />
9<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
ftfdnk okr ;Gh s[w gkt'. fsB ek s[w ;G[ wkB rtks'Ò<br />
fJ;/ soQK r[ogqskg ;{oi rqzE ftu GkJh ;zs'y f;zx fbyd/ jB, id'A r[o{ noiB d/t ih GkJh ;Zs/<br />
pbtzv d/ xo'A fpBK T[BQK B{z Bkb fbnkJ/ tkg; nkJ/ sK ;zrsK fiZE/ j?okB ;B T[E/ r[o{;kfjp B/ feqgk d/<br />
yIkB/ pyfPPK d/ dks/ B/ M'bhnK Go fdZshnK ns/ f;Zy ;zrsK B{z ehosB dh dks Bkb wkb' wkb eo fdZsk<br />
ns/ fejk fe ;koh ;zrs nZi s'A obfwb r[opkDh dk ehosB rkfJB eo/rh ns/ nkg r[o{;kfjp B/ fJj<br />
ftfdnk f;Zy ;zrsK B{z dopko ;kfjp EV/ s/ p?m e/ ;ki jZE ftu cV e/ f;ykJhL<br />
fJ; efj ;fsr[o{nkfJ efo Eb ;[jkJ/.;G ;zrs fJeZmh GJh dhtkB brkJ/.<br />
f;yB e' nkfJ; eJh s[w okr ;[Bktj[.rktfj ;pd[ ;[ skB i[fs ftfdnk fJj gkt'.<br />
rfjT[ d[skok f;y dfj feB rjh opkpz. j'fJ fB;ze rktfB br/ ;G rJ/ nikp.<br />
puB wkBp/ r[o{e' fpZd:k ;G gkJh. ikBs j[s/ B okr e' rktfs fp;wkJh.<br />
;[B f;yB e/ okr e' r[o GJ/ gq;Bk.po dhB' s[w gq/w i[s jwok pZu wzBk.<br />
np s/ fpZd:k okr eh f;ZyfB w? nkJh. rktfj ;[Bfj ;[ gqhs Xfo b? ;[G rfs gkJhÒ<br />
ehosB dh fJj dks ;zrsK B/ ;fs ;fs eoe/ wzBh ns/ o'ikBk r[o{ ;kfjp gk;'A ;zrsK ehosB f;ZyD<br />
bZrhnK ns/ ;zrsK o'I ;t/o/ Pkw r[o{d/ dopko ehosB eoB br gJhnKL<br />
sp f;yB ehosB eo:' ;qh r[o e/ pu wkfB. nkr? ;wfM B okr eh r[o pu goh f;nkB.<br />
14<br />
u"d; ftfdnk fod? w? okr o{g fsjukb. r[o nrqi ehosB eo? ;[fB r[o GJ/ feqgkbÒ<br />
r[o{ noiB d/t ih ;zrhs d/ wkjo ftdtkB s/ okr d/ XBh ;zrhseko ;B fiBQK B/ nkw f;Zy ;zrsK B{z<br />
Ppd ehosB okrK ftZu f;ykfJnk s/ T[BQK B/ th r[o{noiB ;kfjp gk;'A okrK dh ;'Mh gqkgs eoe/ o'IkBk<br />
dopko ;kfjp bZrD tkbhnK 15 ehosB u"ehnK ftu ehosB rkfJB eoB bZr/.<br />
r[o f;yB e' po fd:' fpd:k ;[G gkJh.;qkg s[w w{yfb bj:' GkJh dfotkJh.<br />
fBsgqfs feosB f;y eofj s:' s:' ;[G rkt/. ;zrs e' pY gq/w j'fJ wB ;pd fNekt?.(;{oi rzqE gzBk 270)<br />
r[o {xo ftu'A eZY/ ikD s'A pknd GkJh ;Zsk ns/ pbtzv ih B{z r[o{xo dh ;zrs B/ w{zj Bk bkfJnk s/ Bk<br />
jh T[BQK dk ehosB ;[fDnk. T[BQK B{z jzeko ;h fe r[fonkJh f;oca okr ftu jh j?. T[j fJj BjhA ;B<br />
;wMd/ fe fJj X[o'A nkJh gdth j?. ;' ;G gk;/ s'A fBokP j' ns/ nkwdB s'A ftot/ j' e/ d[yh j'J/, ;oho th<br />
o'rh j' frnk. fe;/ B/ ehosB th Bk ;[fDnk s/ w{zj th Bk bkfJnk. ;' GkJh ;zs'y f;zx fbyd/ jBL<br />
T[gi:' o'r ;oho wfj E'oB fdB wkjh.d[y dkfod s/ rq;fs G/ ;[y fesj[ Bkjh.<br />
ifjA ifjA ikufB ikfs ip, fJB fdf; BfjA d/y?.e'qX j'fJ rkoh eYfjA d?p' fe; b/y/..<br />
(r[ogqskg ;{oi rzqE ok; shih, gzBk 44)<br />
e'Jh r[o e/ fBzdeK B{z w{zj Bk brkt/ ns/ bk jh e'Jh jhnk eo/ r[o{ gk; f;ckoP eoB dh. id'A fe;/<br />
gk;/ s'A th Y'Jh Bk fwbh sK gkJh ;Zsk ns/ pbtzv ih bkj"o GkJh bZXk ih (goT[gekoh) dh PoB ftu ik<br />
fvZr/ i' r[o{;kfjp dk Grs ;h s/ j[D gSsktk th ;Zuk sfenk sK GkJh bZXk ih B/ ;koh ftfEnk ;[D e/<br />
r[o{ih dh nkfrnk nB[;ko, nkg w{zj ekbk ehsk, y's/ s/ uV e/ r[o{dopko gj[zu/. r[o{;kfjp B{z GkJh bZX/ B/<br />
fpB? ehsh, fBzde dh f;ckoP nkg d/ dopko wzB/ j?, fBzde dk w{zj ekbk fbfynk j?L<br />
15<br />
fBde Bo ekb/ w[y fBzdk.fiB r[o{eh dks Bk GkJhÒ<br />
fijk fBzde fsjk f;ckoPh fJ; ekoB w?A w{zj ekb/ jkIoh Goh j?, w?A fBzde dk ;kEh jK fe s[jkv/ gk;<br />
j'o fet/A nKtdk< r[o{ ;kfjp` nkg d/ fBzdk Bkb fXqeko/ rJ/ opkph j[D gSskT[Ad/ jB, pyfPP wzrd/ jB,<br />
w/jo eo' s/ w[V pyP/ ikD. w?A fBPu/ eoe/ nkfJnk jK fe j[D ;Zu/ fdb'A w[nkcah wzrd/ jB, GkJh bZX/ d/<br />
12<br />
13<br />
10<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
kj"o gj[zuD pko/ r[o{ fpbk; gksPkjh 6thA ftu th fIeo nkT[Adk j? fe GkJh bZXk r[o{d/ j[ew nB[;ko<br />
fe; soQK r[o{gk; gj[zu/L<br />
pkis Y'b rX/ n;tkok. gqt/; eh:' sp sp Bro wMkok.<br />
e'se d/fy ;G? Bo Bkoh. bX/ eh w[fy T[gw T[ukoh.<br />
go fjfs n?; isB fij ehB'. jkB bkG fufs ouBk uhB'.<br />
;[Xk ;o'to bZXk r:'. yV/ ;[B/ ;qh r[o ;[y[ b:'Ò<br />
Y'b pikts sjk f;Xk:'. Y'b ;pd ;qh r[o ;[fB gk:'.<br />
g{Ss Gj/ e'B ufb nkt/. pkis Y'b Gho pY gkt?.<br />
sp b' bZXk r[o fBeNk:'. roXp gfo mkYk ;w[jk:'.<br />
w[fj ekbk efo w[zS w[zvkJh. ;qh r[o eh w[fy T[gw eokJhÒ<br />
r[o{ ;kfjp gfjbK sK ;[Dd/ rJ/ fco p'b/ uzrk GkJh goT[gekoh` uzrk pyP/` fJdK pyP/ ik e/ nK d'jh<br />
uoBh Yj/ dks/ B/ w/jo ehsh ns/ T[jBK d/ jE ftu opkp fdZsh ns/ j[ew ehsk fe fi; w{zj Bkb p[okJh<br />
ehsh T[; w{zj s'A r[o{dk i; dk eEB eoBk jzeko d{o eoe/ d't/A GkJh c/o r[o{noiB d/ ;Bw[y ik yV/ j'J/.<br />
;qh noiB e/ g[B, j'fJ ;Bw[y vkY/ GJ/ ;[dog fBzed. o[fuo okrBh okwebh ftu eoh tko T[j Xkfo nkBzd<br />
16<br />
g'Vh uko wMko ej:' ;[G ;qh BkBe e' ;i[; fpbzd. j[sh iyk wfs sEk eE:' sp j'fB feqskoE ;_koEtzdÒ<br />
T[jBK jh ;kIK Bkb r[o{BkBe d/t ih dh T[;ss ftu ehosB eoB, fi; Bkb T[jBK B/ fBzdk ehsh ;h.<br />
wB fBowb j' frnk, ;pd dh ozrs uVQh sd pbtzv B/ tko T[ukohL<br />
;qh r[o ;Bw[y nkfJ e? ehBh tko T[uko.okwebh ;[G okr w? gT[Vh nPN ;[Xko.<br />
;qh r[o{BkBe i; ejk gT[Vh ukfo i[ nkfd. pqjw o{g poBB eo/ ;qh r[o o{g nBkfdÒ<br />
;' GkJh ;Zs/ s/ pbtzv B/ r[o{gk; nkgDh G[Zb pyP e/ d[pkok okr, ;ki Bkb r[o{ dopko ftu ehosB<br />
eoe/ gqf;ZXh gkJh. wfjwk gqekP ftu fJ; gqEkfJ fIeo j?L<br />
pbtzv g[sq ;Zsk sk nkfJnk. nkB ji{o opkp tikfJnk.<br />
gT[Vh eo/ T[;sj w[y rkJh.fNe/ eh tko wkfj ;' bkJh. (wfjwk gqekP gzBk 297)<br />
GkJh ;kfjp f;zx ih nB[;ko th GkJh ;Zsk ns/ pbtzv ih B/ r[o{ ih tb'A pyP/ ikD s/ okwebh dh tko<br />
fi; B{z Nhe/ dh tko th efjzd/ jB, r[o{d/ jI{o T[ukoh fi; dh gfjbh gT[Vh r[o{BkBe d/t ih dh T[;ss<br />
ftu, d{ih ns/ shih gT[Vh r[o{nzrd d/t ih dh f;cs ;bkj ftu T[ukoh. tko dhnK nrbhnK gzi<br />
gT[VhnK ;Zs/ B/ r[o{ ih tb'A pyP/ ikD s/ r[o{d/ jI{o T[ukohnK ;B. u"Eh ns/ gzithA gT[Vh ftu r[o{nzrd<br />
d/t ih dh tfvnkJh doi j?. fJ; ftu'A d' s[eK n?;hnK jB, fiBQK s'A ikjo j[zdk j? fe fJ; gT[Vh dk<br />
T[ukoD eoB tkbk nkgDh ehsh G[Zb s/ pj[s d[yh j?L<br />
bp fttkj/ wkD;k fiT[ gkDh p{o. fBzdk s/oh i' eo/ ;' Rzt? u{o.<br />
S/thA gT[Vh GkJh ;Zsk ih B/ r[o{ nwodk; ih dh T[;ss ftu T[ukoh. S/thA gT[Vh ftu GkJh ;Zsk<br />
fbyd/ jBL<br />
dkB[ i/ ;fsr[o Gkt;h ;' ;Zs/ dkB.<br />
19<br />
ns/ nZmthA gT[Vh ftu GkJh ;Zsk fbyd/ jB fe r[o{BkBe d/t ih d/ jhL<br />
sys p?mk noiB ;fsr[o{ek fyt/ uzd'nk.<br />
fJ; s'A ;gPN j? fe gfjbhnK fszB gT[VhnK okwebh dh tko dhnK GkJh pbtzv B/ T[ukohnK ns/<br />
18<br />
17<br />
11<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
fgSbhnK gzi gT[VhnK GkJh ;Zsk ih dhnK T[ukohnk j'JhnK jB. GkJh ;Zsk ih ns/ GkJh pbtzv ih<br />
20<br />
r[o{tb'A pyP/ ikD s/ T[jBK tb'A G[Zb dk fIeo eofdnK dZf;nk j? fe d't/A nzfwqs t/b/ 'nk;k dh tko' Pkw B{z<br />
21<br />
';'do[' dk ehosB eod/ ;B. fJ; soQK r[o{noiB d/t ih B/ GkJh ;Zsk ns/ pbtzv dh ehosB dh ;/tk B{z<br />
w[Zy oZyfdnk T[BQK dh T[ukoh j'Jh tko fi; B{z 'Nhe/ dh tko' th nkyd/ jB, ;qh r[o{rqzE ;kfjp ftu doi<br />
ehsh py;ktB nkfJnk pyf;nk frnk. GkJh bZXk dk BK r[o{o;Bk s'A GkJh bZXk goT[gekoh pfDnk.<br />
fJj Bkw GkJh r[odk; ih d/ frD/ f;ZyK ftu'A j?. fJ; soQK fJfsjk;ekoK dh BthB y'i nB[;ko GkJh ;Zsk<br />
ns/ pbtzv r[o{noiB d/t ih d/ jh jI{oh ehosBhJ/ ;B. T[BQK tb'A fbyh 'okwebh dh tko'L<br />
22<br />
okfJ pbtzv sEk ;s? v{fwe nky?.<br />
nZi th ehosBhJ/ gk;' ehosB d[nkok ;[Dh iKdh j?. r[o c[owkB j?L<br />
wB[Zy jw/PK G[ZbDjko j? ns/ T[j ikD/ nDikD/ rabshnK eo ;edk j?, gozs{r[o{;w[zdo ;kwkB j?, fi;<br />
B/ T[BQK ;G gqkDhnK dhnK N[ZNhnK rzYhnK fiBQK B/ ;Zu/ fdb'A gPukskg ehsk ns/ G[ZbK pyPtkJhnK.<br />
r[o{xo ftu w[V fJBQK d'jK ehosBhnK B{z r[o{ noiB d/t ih tZb'A T[j' wkD ns/ T[jh w[Zjps fwbh, fijVh<br />
P[o{s'A fwbdh nk ojh ;h.<br />
r[o{noiB ;kfjp tb'A GkJh ;Zsk ns/ pbtzv tb'A ouh s/ rkfJB ehsh tko B{z ;[D e/ ;qh r[o{rzqE ;kfjp<br />
ftu doi ehsk fiBQK B/ r[opkDh ehosB d/ gquko g;ko ftu ;zrhs ns/ r[owfs ;zrhs d/ fJfsjk; ftu<br />
ftPt gZXo *s/ gqf;ZXh gqkgs ehsh.<br />
GkJh ;Zsk ns/ pbtzv r[o{jor'fpzd t/b/ se r[o{dopko ftu ehosB eod/ oj/ ns/ fJE/ jh T[jBK<br />
nzfsw ;w/A pko/ r[ofpbk; gksPkjh 6thA ftu eth B/ fbfynk j?L<br />
23<br />
^ r[o w{os wB w? fdqV ehsh.;fsBkw eo pg si dhBh.<br />
24<br />
^ fwqs ohfs i' s'fj w? eo'A ;'fJ wB[ bkfJ. pkpB ;qh r[o p?B ;[fB ehB ohfs i' GkJh.<br />
r[o{ jfor'fpzd ;kfjp B/ d'BK dh ehosB gozgok B{z w[Zy oZy e/ fi; soQK dh fwqse fefonk dh<br />
wfo:kdk T[jBK d/ xokD/ ftu gqufbs ;h, T[jBK B{z nkgD/ jZEhA fdtkfJnkL<br />
pbtzv ;s/ eh d/j T[mkfJ. okth sN dkph fjs[ bkfJ. epo pBkfJ nkfJ g[fB sjk, jfor'fpzd r[o ;fEs ijk.<br />
25<br />
ehosB skfj r[o{wfB nk:'. B?BB Bho o[wkb jNk:'. pkpe e" g[fB :'A cowkfJU. ehosB eo'A opkp pikfJÒ<br />
fJ; soQK f;Zy r[o{dopko ftu ehosB eoB ekoB GkJh ;Zsk ns/ pbtzv B{z pVk wkD ns/ ;fseko<br />
fwfbnk ns/ r[owfs ;zrhs dh opkph gozgok ftu T[jBK dk fJe wjZstg{oB ;EkB j? feT[Afe T[j dopko<br />
;kfjp ;qh jfowzdo ;kfjp opkp ;ki Bkb ehosB eoB tkb/ gfjb/ opkph ehosBhJ/ ;B.<br />
jtkb/ L<br />
r[o ;w[zd[ Bdh ;fG f;yh ns/ fis[ tfvnkJh. fJBQK d'jK ehosBh opkphnK s/ ;jh Y[edh j?.<br />
(1) wfjwk gqekP, Szd 214$2 (2) ;kfjp f;zx (gq'H), ;Zsk pbtzv dh tko ;Nhe, gzBk 73H (3) d f;Zy fobhIB, gzBk 29<br />
(4) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 98H(5) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 98H (6) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 98H(7)<br />
r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 99H (8) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 99H (9) r[ogqskg ;{oi rqzE, gzBk 2195H(10)<br />
r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 99H (11) r[gqskg ;{oi rqzE, gzBk 2100H (12) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 101H (13)<br />
r[ogqskg ;{oi rqzE, gzBk 2179H (14) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 101H (15) ;qh r[o{ rqzE ;kfjp, gzBk 505H (16)H<br />
r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 104H (17) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 98H (18) ;qh r[o{rzqE ;kfjp, tko ;Zsk pbtzv, gzBk 967H<br />
(19) ;qh r[o{rqzE ;kfjp, gzBk 968H(20) r[o{ n;N uwseko, gzB/ 90^94H (21) r[o{ n;N uwseko, gzBk 90H (22) tko wkM, gzBk 150H<br />
(23) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 256H (24) r[ofpbk; gksPkjh 6thA, gzBk 293H (25) vkH BtosB eg{o, r[o{nzrd wfjwk, gzBk 103H<br />
w[yh, gzikph ftek; ftGkr, gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk<br />
12<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
Ibeko irihs f;zx<br />
eow f;zx osB<br />
rIbeko, ;torh irihs f;zx ;zrhs d/ y/so ftu fJe n?;k Bkw j? fi; B/ rIb P?bh B{z ;w/A<br />
dk jkDh pDk e/, dopko/ yk; ftu'A eZY e/, dopko/ nkw ftu wep{b n;EkB fdtkfJnk.;zrhseko<br />
r[bIko ;kfjp fJjBK B{z rIbihs efj e/ p[bkT[Ad/ ;B ns/ 80 d/ djke/ ftu irihs f;zx rIb dh fJe<br />
n?;h Peb b? e/ nkJ/, i' j[D se b'eK d/ fdbK d/ ftu SkJh j'Jh j?.<br />
gzi dfonktK dh Xosh gzikp ftu ns/ g{o/ fjzd[;skB ftu id'A th ed/ X[B d/ pkdPkj, ;zrhs<br />
ns/ ndp PkfJoh, ftP/P eo e/ rIb dh rZb uZb/rh, sK rIb rkfJeh d/ f;ow"o ebkeko irihs f;zx<br />
dk Bkw skohy d/ gzfBnK s/ ;[Bfjoh nZyoK Bkb fbfynk ikt/rk.<br />
fJ; gdth *s/ gj[zuD bJh irihs f;zx *s/ d'P th bZr/ fe fJj rIb dh P[ZXsk ns/ w{v Bkb<br />
S/VykBh eo oj/ jB. go fJj vN/ oj/, fJj gfotosB eoB ftu fJjBK B{z pVhnK u[D"shnK dk ;kjwDk<br />
eoBk fgnk. fi; ;w/A irihs f;zx B/ fJ; y/so ftu edw oZfynk, T[; ;w/A rIbeko wfjzdh j;B,<br />
p/rw nyso ns/ r[bkw nbh tor/ rkfJe ;Ekgs j' u[Ze/ ;B. go fJjBK dh rIb P?bh fJe yk; spe/<br />
bJh ;h, noX Pk;soh ;zrhs ns/ Gkoh Goew GkPk ftu pZMh j'Jh ;h. fi; ftu nkw nkdwh dh<br />
fdbu;gh BjhA ;h. go irihs f;zx n?;h rIbP?bh d/ gquko ftu ;cb ns/ ekw:kp oj/. fi; ftu<br />
T[od{ GkPk d/ Bkb Bkb fjzdh GkPk d/ fPno ns/ Gkosh ;zrhs gqzgok d/ ;kI, ;zs{o, spb/ s'A fJbktk,<br />
frNko, tkfJbB, nkorB, s/ jow'Bhnw tor/ gZSwh ;kI th Pkfwb ehs/, fijBK B{z BthA ghVQh B/ g;zd<br />
ehsk. fiZE/ fJ; rkfJe B/ fwoIk rkfbp B{z rkfJnk, T[E/ r[bIko, ;[doPB |kfeo d/ Bkb Grsh ;zrhs<br />
ns/ r[opkDh B{z th xo xo gj[zukfJnk.<br />
;L nwo f;zx XhwkB, ;oekoh w[bkIw ;B ns/ o'gV d/ e'b fgzv vZbk d/ ofjD tkb/ ;B. nkg<br />
ih BkwXkoh f;Zy ;zgodk ftu'A ;B ns/ BkwXkoh r[o{, ;fsr[o gqskg f;zx ih d/ g?o'eko ;B. fJjBK dh<br />
;[gsBh ;odkoBh puB e"o ;wokbk d/ e'b fgzv T[Nkbk dh ;h, fJ; gfotko ftu, ;[Gkrh e[Zy'A irihs<br />
f;zx dk iBw 8 cotoh ;zB 1941 ftu j'fJnk. id'A irihs f;zx dk iBw j'fJnk, T[; ;w/A fJj gfotko<br />
;qh rzrkBro (oki;EkB) ftu ofjzdk ;h ns/ irihs f;zx dhnK uko G?Dk ns/ fJe Gok ;h. nkg ih dk<br />
jfonk Gfonk s/ y[Pjkb gfotko ;h. nkg ih B{z ;ko/ (ihs) efj e/ p[bkT[Ad/ j[zd/ ;B. nkg ih d/ fgsk ih<br />
nkg ih B{z nkJhH J/H n?Z;H pDkT[Dk ukj[zd/ ;B. fJjBK d/ fgsk ih ne;o G?Dh ;kfjp iKd/ ofjzd/ ;B.<br />
pugB ftu ihs B{z th Bkb b? iKd/ ;B. fgsk ih ehosB d/ o;hnk ;B, ;' ehosB dk gqGkt irihs d/<br />
pkb wB s/ n?;k fgnk fe T[; B{z th ;zrhs dh u/Ne br rJh.<br />
go fe;ws B{z e[M j'o jh wzI{o ;h. irihs f;zx Bk sK nkJhH J/H n?Z;H pD ;e/ s/ Bk jh<br />
ehosBhJ/ pD/ pbfe rIb d/ ;zxD/ g/V dh SK EZb/ nkD p?m/. T[; B/ rIb dh ftZfdnk B{z n?;k ngBkfJnk<br />
fe T[; B{z Bt/A nk:kw d/AfdnK j'fJnK, nkgDh gqfsGk Bkb f;oc Gkos jh BjhA, nzso okPNoh gZXo *s/<br />
rIb rkfJeh dk Mzvk bfjok fdZsk s/ irihs dk Bkw rIb dk w[iZ;wk pD frnk.<br />
13<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
fgsk ;L nwo f;zx B/ irihs dk M[ekn ;zrhs tZb t/y e/, T[jBK B{z gzfvs SrB bkb Powk<br />
gk;'A ;zrhs dh w[Ybh skbhw P[o{ eotk fdZsh. pknd ftu fJjBK B/ T[;skd iwkb yK e'b'A th ;zrhs dhnK<br />
pkohehnK f;ZyhnK. T[;skd iwkb yK ih, PfjBPkj/ rIb wfjzdh j;B yK d/ r[oGkJh ;B ns/ wfjzdh<br />
j;B th oki;EkB d/ fgzv b{Bk d/ sfj;hb M[BM[B{z d/ ofjD tkb/ ;B. fJ; d"okB nkg ih dh ;e{b ftZfdnk<br />
th Bkb Bkb ubdh ojh. nkg B/ vhH J/H thH ekbi ibzXo s'A ro?i{J/PB dh gVQkJh g{oh ehsh. T[; s'A<br />
pknd e[o{eP/so :{Bhtof;Nh jfonkDk s'A fJfsjk; d/ ftP/ ftu n?ZwH J/H dh fvroh jkf;b ehsh ns/ S'N/<br />
w'N' gq'rokw th fwb iKd/ ;B. T[j th eod/ oj/. ;zrhs dh ;kXBk th ikoh ojh. T[jBK fdBK ftu gzikp d/<br />
nkJhH ihH g[fb;, ;qh nPtBh e[wko ;B, i' fe ;zrhs d/ pj[s P"ehB ;B, T[jBK d/ fwbkg d/ n;o Bkb,<br />
nkg ih B{z g[bh; ftu f;gkjh Gosh eo fbnk frnk. go ;zrhs ebk s/ g[bh; dh B"eoh feZE/ w/u nk<br />
;ed/ jB. ;' nkg ih fJj ;G e[M SZv e/, ebkekoK d/ Pfjo w[zpJh nk rJ/. gb/ p?e f;zro pDB dk<br />
;[gBk b? e/, ;zB 1961 ftu w[zpJh nk rJ/. go fJj ;[gBk T[; t/b/ g{ok Bk j'fJnk sK nkg ih fco tkg;<br />
ibzXo nk rJ/. ;zB 1965 ftu fJe tko fco pzpJh rJ/, fJ; ;w/A th nkg B{z eoVk ;zxoP eoBk fgnk.<br />
c[ZNgkE *s/ ;"Dk, G[Zy/ g/N th ofjDk fgnk. fJ;/ ;kb n?uH n?ZwH thH ezgBh B/ uko rhs rIbK dk fJe<br />
n?bH ghH ohekov ehsk, fi; ftu d' rIbK irihs f;zx dhnK ;B, fJ; ohekov dh c'N' d/D ;w/A jh<br />
fJjBK B/ nkgD/ e/; eNtk fdZs/ ;B. ;zB 1967 ftu fJe n?;k ;wK nkfJnk fe fJjBK dh w[bkeks<br />
rkfJek fusok f;zx Bkb j' rJh. fJjBK dh ebk B{z fJe ;[o j'D dk w"ek fwb frnk. fJjBK dh w[bkeks<br />
gfjbh tko dZsk ;kfjp d/ ;N{vhU ftu j'Jh. nkg dZ;d/ ;h fe nZSk rkT[Adh ;h ns/ w?B{z ;wMdh ;h s/<br />
;kvh Pkdh j' rJh.<br />
fJe tko fe;/ B/ irihs f;zx s'A g[ZfSnk fe s[jkvh BIo ftu rIb dk eh doik j? ns/ rIb dk<br />
eh Gkt j? sK irihs f;zx B/ fejk fe dod dk |b;|k ns/ ;[oK dk ekfcbk. fJjBK p/^P[wko ehwsh<br />
w'shnK Bkb iVQh ;hB iIpksK dk fJIjko j? ‘rIb*. fJjh ekoB j? fe irihs rIb rkT[Adk j'fJnk<br />
;fji/ jh nkgD/ nzdo iIfpnK dk gqrNktk pV/ jh ebkwJh Yzr Bkb eo ikdk ;h. T[j nkg dZ;dk ;h fe<br />
e?ohno d/ P[o{ d/ d"o ftu, T[j bsk ih s/ j/wzs e[wko ns/ sbs wfjw{d dk dhtkBk ;h ns/ fco wfjzdh<br />
j;B s'A th pj[s gqGkfts fojk. go id'A se ebkeko nkgD/ j[Bo ftu nkgD/ nkg B{z Pkwb Bk eo/, T[d'A<br />
se e'Jh th wzIb jk;b BjhA j[zdh. ;' irihs f;zx B/ fJj wzIb jkf;b ehsh. ebk;heb dh skbhw pj[s<br />
ezw nkJh, m[woh ns/ fynkb dh ;{M B/ nkg ih d/ j[Bo B{z oZi e/ fBykfonk. fi;dk Bshik fJj<br />
fBefbnk fe rIb fJe BthA P?bh b? e/ g?dk j'Jh. irihs B/ }Ib d/ fwIki B{z ;wM e/ rkfJnk. i' fe<br />
gozgokrs rIb rkfJeh s'A pj[s |k;b/ *s/ ;h. fJjBK s'A gfjb/ rIb B{z m[woh nzr ftu rkT[D dk fotkI<br />
;h. T[;skd poes nbh yK, |ohdk \kBw s/ wfjzdh j;B, n\soh pkJh ;G m[woh nzr ftu jh rIb<br />
rkT[Ad/ ;B. b/feB irihs f;zx B/ g[okDh bhj s'A rIb B{z bkj e/ BthA bhj gqdkB ehsh.rIb d/ nkPeK B{z<br />
irihs dk fJj nzdkI g;zd nkfJnk. Bk f;oc rIb pbfe ;[rw ;zrhs ;zrhs d/ ;w[Zu/ tkskotoB B{z<br />
BthA P?bh d/ eJh gZyK s'A gqGkts ehsk.<br />
nkgD/ g{o/ ihtB ftu T[jBK B/ nkgDh ebk Bkb e'Jh th ;wM"sk BjhA ehsk. g?;/ dh ykso ebk<br />
dk fpIB; BjhA ehsk. nkg dh ;[gsBh fusok f;zx efjzdh ;h fe irihs f;zx fivk rtZJhnk J/, T[; s'A<br />
tZvk T[j ezg'Io th j?. ps"o ;zrhseko e[M fcbwK th ehshnK, Gkt/A tZvhnK tZvhnK g/PePK nkJhnK,<br />
go g?;/ dh ykso rIb B{z fgZm BjhA fdZsh. fJjh tiQk ;h, rIb dh u'D t/b/, T[j pVh pkoheh s'A ezw b?Adk<br />
;h, T[; dh rkJh j'Jh jo fJe rIb pVh nk;kBh Bkb ;wM nk iKdh ;h feT[Afe pzdP th ;ob j[zdh ;h<br />
ns/ bcIK Bkb g{oh Y[eth ;h. irihs efjzdk ;h fe T[jdh rIb rkfJeh dk j[;B ;kdrh ftu j?. n"y/<br />
ns/ Gko/ bcIK s'A T[; B{z goj/I ;h, fJ; rZb dk ;G s'A tZvk T[dkjoB ;hohnb fwoIk }kfbp j? fi;<br />
14<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
ftu T[; B/ f;oc ;zrhs jh BjhA fdZsk pbfe }kfbp dh }IbK B{z fJsBh nk;Bh Bkb g/P ehsk fe T[; dh<br />
;zrhse ;{M dk nB{gw Bw{Bk j?. }kfbp dh wjkB PkfJoh B{z ebk;heb dh jbeh g[Zm d/ e/ n?;/ ozr ftu<br />
g/P ehsk fe ;[DB tkbk Bk f;oc nkBzd jh wkDdk j? pbfe }Ib dh GktBk B{z uzrh soQK ;wM iKdk j?<br />
(;idk) n?bpw dh fsnkoh ;w/A bsk wzr/Peo fJj rZb efjD' Bk ofj ;eh fe irihs d/ rb/ w/A Pfjd ek<br />
dohnk pfjsk j?. fJ; eh nktkI w/A fwmk; j? n"o efPP j?, n"o t'j ;[DB/ tkb'A g/ ikd{ ;k eo d/s/A j?A.<br />
iBkp wfjzdh j;B ih efjzd/ ;B fe T[;eh nktkI eh Peb w/A nfj;k; fdb eh rfjokJh se T[so iks/<br />
j?A. wfjzdh j;B dh fJ; rZb dk ;p{s j? fe d{odoPB dh fJe wfjfcb t/b/, fBdk ckIbh dh fJe }Ib<br />
(dod ;/ w/ok dkwB Go d/ :k nZbk) n?;/ ozr ftu rkfJnk fe ;o'fsnK dh nZyK jzM{nK Bkb Go<br />
nkJhnK. n?;h g[eko s/ n?;h t/dBk fe n"osK, dod Bkb jNe"o/ b"AdhnK ;[DhnK rJhnK. irihs f;zx<br />
dh p/Nh w'fBek efjzdh j? fe Gkt/A w?B{z gzikph g{oh soQK ;wM BjhA nkT[Adh go id'A gkgk dh nktkI ftu<br />
fPt e[wko pNkbth dh ouBk (wkJ/ Bh wkJ/) ;[Ddh jK sK xzfNnK pZXh o'Adh ofjzdh jK.<br />
gZSwh ;kIK dh ;zrs ftu, }Ib B{z ;ikT[Dk ;ztkoBk fJj ewkb irihs f;zx dk jh j?. frNko,<br />
, tkfJbB, ;?e;'c'B, p?Ar', f;BE/;kJhIo tor/ gZSwh ;kIK s'A fJbktk f;sko, ;zs{o, pK;[oh ns/ fdbo[ok<br />
s/ fJPoki Gkosh ;kIK B{z{ }Ib d/ fBGkn ns/ fJ;s/wkb eoBk, f;oc irihs f;zx d/ fjZ;/ jh nkfJnk<br />
;h ns/ fJ; dh d/yk d/yh, r[bkw nbh, wfjzdh j;B, fcdk j[;?B, got/I wfjzdh, j[;?B pyP, sbs nIhI<br />
s/ nB{g ib'Nk tor/ ebkekoK B/ fJjBK ;kIK B{z ngDkfJnk.<br />
T[wo d/ ;Zst/A djke/ ftu gj[zuD se th irihs f;zx dh nktkI ;dk jh itkB ns/ y{p;{os s/<br />
;[ohbh ;h ns/ gkfe;skB d/ b'e T[;dh nktkI d/ dhtkB/ ;B. T[jdh fJe Mbe gkT[D bJh p/skp ofjzd/<br />
;B. gkfe;skB ftu T[; d/ gqPz;eK dh frDsh jIkoK ftu BjhA pbfe bZyK ftu ;h ns/ j?. tZv/ tZv/<br />
j'NbK s/ o/;sok s'A b? e/ gBtkVhnK d/ y'fynK ftu irihs f;zx dh nkatkI jh r{zidh ;h.<br />
gkmeK dh ikDekoh bJh e[M rIbK dh rZb eoBh Io{oh ;wMdk jK (w/oh sBjkJhU, s[w jh<br />
brk b' w[M e' ;hB/ ;/) okr G?oth ftu ns/ okr GfNjko ftu t?okr wJh ;[oK ftu (np y[Ph j? Bk e'Jh<br />
dod o[bkB/ tkbk) ns/ nkgBh nky'A e/ ;wz[do w/, pks ;keh eh Bk Nkbh ikJ/rh, dod J/ fdb w/A ewh Bk j'<br />
ikJ/) ykw'Ph y[d ngBh ;dk j', ihs/ ofjB/ eh ;Ik d/, ejh n?;k BK dkwB ibk b', b'r jo w'V go o[e o[e<br />
e/ ;zGbs/ feT[A j?, gZEo e/ y[dk gZEo e/ ;Bw, fgnko ek gfjbk ys fbyB/ wA/, T[; eh j;os j?, fi;/<br />
fdb ;/ fwNk Gh Bk ;e{, ;'u ;wM tkbh d[BhnK e/ BkdkBh d/ wT[bk) torhnK nB/eK jh }IbK jB.<br />
;z;koh wkD ;BwkB T[; bJh e'Jh tZvh nfjwhns BjhA oZyd/ ;B. fco th ;zB 2003 ftu<br />
;zrhs gqsh irihs f;zx dh fydws B{z w[Zy oZy e/ Gkos ;oeko tZb'A (gdw G{PB) dh T[gkXh Bkb<br />
;BwkfBnk frnk ns/ ;zB 2006 ftu Nhuo nuhtw?AN n?tkov ns/ ;zB 2007 ftu }IbK dk pkdPkj<br />
tor/ nB/eK n?tkov T[; dh M"bh ftu g? u[Ze/ ;B.<br />
irihs f;zx fJe n?;k ebkeko ;h i' f;oc nkgD/ bJh BjhA ihftnk. jkbks Gkt/A fej' fij/ th<br />
j'D, go nB/eK ;z;EktK bJh ns/ dhB d[yhnK d/ Gb/ bJh, nB/eK jh gq'rokw coh ehs/. eJh u?foNh<br />
gq'rokw eo e/, oew fJeZmh eoe/, ed/ G{ubk ghVsK ed/ dzrk ghVsK s/ ed/ :shwykfBnK d/ yks/ gk<br />
fdZsh. wB[Zydk dh ;/tk, T[; d/ ihtB dk nkdoP ;h.<br />
J/E/ jh p; BjhA, pkbt[Zv fcbw fJzv;Noh B{z eJh ;[ohb/ rkfJe ebkeko irihs dh d/D jB,<br />
fijBK ftu'A e[wko ;kB{z, i?;k wjkB f;zro ns/ xBfPnkw tk;tkBh, sbs nIhI, nkP'e y';bk, nfGihs<br />
GZNkukohnk s/ ftB'd ;fjrb, fJj ;G gqfsGktK irihs dh d/D jB<br />
15<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
irihs f;zx B/ ;zB 1981 ftu ;[d/P JhPo d/ fBod/PB ftu, fcbw ‘gq/wrhs* dk ;zrhs fsnko<br />
ehsk. fJ; fcbw ftu (j'Am'A ;/ S{ eo s[w, w/ok rhs nwo eo d') rhs rk e/ f|bw fJzv;Noh ftu d;se<br />
fdZsh, fJ; s'A pknd 1982 ftu ‘noE* fcbw bJh ‘M[eh M[eh ;h BIo* okr i? i? tzsh ftu rk e/<br />
fpjsohB }Ib fdZsh ns/ s[w fJsBk i' w[;eok oj/ j', s/o/ y[Pp{ w/A Go/ ys w/A ibksk e?;/, rhs ;[opX<br />
ehs/.ps"o ;zrhseko, fJjBK B/ (s[w b"N nkT[^1983, oktD^1984) fco nkJh po;ks^1985) ns/ b"Ar<br />
dk fbPekok (gzikph^1986) ns/ fpb{ pkdPkj (1985) nkfd fcbwK dk ;zrhs fsnko ehsk. id'A fJjBK<br />
B/ nkgDh nktkI ftu, U wK s[M/ ;bkw, fcbw ybBkfJe^1993), fuZmh Bk e'Jh ;zd/P^d[PwB 1998, j'P<br />
tkb' e' ypo fenk, ;oco'P^1999 ns/ e'Jh |fonkd^s[w fpBL 2001) tor/ }IbB[wk rhs rkJ/, sK<br />
;koh d[BhnK M{m T[Zmh.<br />
}Ib n?bpwK dh rZb eohJ/ sK ;'I^2002, w[BsfIo^2004, s[w s' BjhA j'^2005,<br />
iIpks^2008, nkJhBk^2009 ns/ Xkofwe n?bpw^;fsBkw ;qh tkfjr[o{^1998, pkpk P/y<br />
cohd^2006, epho ih^2007 ns/ r[o{ wkfBU rqzE tZy tZy rkfJeK Bkb^2002 nkfd Bk:kp s/ nBw'b<br />
feqsK ;zrhs irs B{z fdZshnK.<br />
irihs f;zx tor/ ebkeko d/ fbyD tk;s/ ;w/A ns/ ;EkB dh pj[s Io{os j?, i' ;kv/ gk; j? jh<br />
BjhA. ;' w?A nkgD/ tZb'A ;Zuh PoXKibh nogs eodk jK, e[dosh T[; nGkr/ fdB n;h th w[zpJh ;K,<br />
n;hA T[jBhA fdBh ;szpo ns/ nes{po 2011 B{z r[od[nkok d;w/P dopko, r[o{ s/r pjkdo Bro d'<br />
wjhfBnK bJh ehosB dh ;/tk bJh rJ/ j'J/ ;K.id'A fe 10 nes{po 2011 B{z nkg ih j;gskb ftu<br />
;tor f;Xko rJ/. n?;/ wjkB ;[ohb/ ebkeko B{z w?A pko pko Bw;eko eodk jK.<br />
425, f;woB fBtk;, rbh BzL 1, fBT{ p;zs ftjko, eke'tkb o'v, b[fXnkDk^141008<br />
16<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
;[oK dh wfbek PwPkd p/}w<br />
nwfozdo f;zx<br />
PwPkd p/}w, fjzdh f|bw ;zrhs ftu fJe n?;k BK j? fi; B/ B{oijK, IhBs p/}w, okie[wkoh,<br />
;[oJhnk, bsk wzr/Peo ns/ nkPk G";b/ torhnK rkfJektK ftu nkgDh fJe fBt/ebh ns/ ;Ekfgs<br />
rkfJB^P?bh ftef;s ehsh j?. fi; ;w/A PwPkd p/}w B/ fjzdh f|bw ;zrhs ftu edw Xfonk T[d'A sZe<br />
fInkdso ndkekoK (Actress ) nkgD/ rhs nkg jh rkT[Adhnk ;B. d/fynk ikJ/ sK PwPkd p/}w<br />
nfijh gfjbh rkfJek ;h fi; B/ T[; ;w/A fgmtosh rkfJB (chw/b) B{z ;jh noEK ftu ;Ekfgs eoB<br />
ftu tvw[Zbk :'rdkB gkfJnk .<br />
p[bzd ntkI dh wkbeD PwPkd p/}w dk iBw 14 ngq?b, 1919 B{z bkj"o fty/ j'fJnk. PwPkd<br />
B{z pugB s'A jh rkT[AD dh u/Ne ;h. T[j pugB ftu rqkw'c'B B/V/ p?m e/ rhs ;[Ddh ns/ rkT[Adh ofjzdh<br />
;h. wPj{o ;zrhseko wk;No }[bkw j?do Bkb fJjBK d/ gfotkoe ;zpzX ;B. id'A wk;No ih B/ PwPkd<br />
p/}w B{z ;[fDnk sK T[j PwPkd d/ rkfJB s'A p/jZd gqGkfts j'J/. wk;No }[bkw j?do B/ PwPkd dk ;G s'<br />
gfjbk foekov ihB'c'B ezgBh' tZb'A gzikph NZg/ jZE i'Vk gZyhnK dk, e;w y[dk dh uzB wkjhnk ukBD<br />
nZyhnK dk' fsnko ehsk. fJ; s'A pnkd PwPkd p/}w B/ 200 d/ brGr rhs rkJ/ i' nkb fJzvhnk o/fvU<br />
s'A gq;kfos ehs/ iKd/ ;B.<br />
PwPkd p/}w B/ gzu'bh nkoN dh gzikph f|bw :wbk iZN (1940) ftu fgmtosh rkfJB Bkb<br />
nkgDk f|bwh eohno P[o{ ehsk. fJ; s'A pknd PwPkd p/}w B/ gzikph f|bwK ftu 'w?A iZNh gzikp dh<br />
';{j/ t/ uho/ tkfbnk w?A efjBh nK, w/oh brdh fe;/ B/ Bk t/yh fe N[ZNdh B{z iZr ikDdk' ns/ 'pZb/ pZb/ ni/<br />
s/o/ pzd Bk pD/ w[zv/ wo rJ/ ewkJhnK eod/' nkfd ;[gofjZN rhs rkJ/. fjzdh f|bwK dh rZb eohJ/ sK<br />
1941 ftu pDh '\ikBuh' f|bw ftu PwPkd p/}w B/ gfjbh tko fgmtosh rkfJB fdZsk. fJ; f|bw dk<br />
;zrhs wk;No }[bkw j?do B/ fsnko ehsk ;h. fJ; f|bw ftu 9 rhs ;B i' PwPkd p/}w B/ jh rkJ/<br />
;B. fJjBK rhsK ftu'A 'J/e ebh BkI'A ;/ gbh', 'wB Xho/ Xho/ o'Bk', 'dhtkbh fco nk rJh ;iBh' ns/ ;ktB e/<br />
BIko/ j? rhs nkw b'ek dh I[pkB s/ ;B. fJjBK rhsK dh wep{bhns B/ PwPkd p/}w B{z oks'^oks<br />
ekw:kp rkfJektK ftu yVQh eo fdZsk. fJ; ekw:kph s'A pknd PwPkd B/ Iwhdko (1942), Phoh<br />
cojkd (1945), PwK (1948) gszrk (1949) pkp[b (1950) ns/ pjko (1951) nkfd f|bwK ftu fjZN<br />
rhs fdZs/. 40 d/ djke/ ftu PwPkd p/}w nkgD/ fPyoK 's/ ;h. PwPkd T[; ;w/A fJe rhs bJh bsk<br />
wzr/Peo Bkb'A fInkdk fwjBskBk b?Adh ;h.<br />
17<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
PwPkd p/}w d/ fjzdh f|bwh rhsK ftu'A j'bh nkJh o/ eBQjhnk, ekj/ e'fJb P'o wukJ/ eGh nko<br />
eGh gko', p{M w/ok fenk Bkw o/, ejhA g/ fBrkj/ ejhA g/ fBPkBK, b/ e/ gfjbk gfjbk fgnko ns/ o/Pwh<br />
;btko e[Vsk ikbh ek nkfd n?;/ rhs jB i' nZi th ;kvh I[pkB s/ jB. PwPkd B/ nkgD/ d"o d/<br />
;zrhsekoK ftu'A wk;No }[bkw j?do, fPnkw ;[zdo, j[;Bbkb^Grsokw, B"Pkd, ;hH okwuzdok, wdB<br />
w'jB, oth, nfBb fp;tk;, n?;HvhH powB, ns/ o"PB nkfd dhnK X[BK B{z ntkI fdZsh j?. 1972 ftu<br />
pDh f|bw pKe/bkb dk 'jw fe; ;/ ej/ fenk fPetk eo/' (nkPk G";b/ d/ Bkb) PwPkd dk nkyoh rhs ;h.<br />
fJ; s'A pknd PwPkd p/}w B/ fjzdh f;B/wK s'A ;zfBnk; b? fbnk ;h. PwPkd dh fjzdh f|bw ;zrhs B{z<br />
fdZsh d/D pdb/ 2009 ftu 'dkdk ;kfjp ckbe/', ns/ 'gdw G{PD' n?tkov Bkb ;BwkfBs th ehsk frnk j?.<br />
PwPkd p/}w dh ntkI ftu'A gzikp dh fwZNh dh wfje nkT[Adh ;h. fJ; s'A fJbktk gko/ torh sobsk,<br />
skIrh ns/ yDe nkfd r[D th fJjBK dh ntkI ftu fdqPNhr'uo ;B. Gkt/A PwPkd p/}w nZi ;kv/<br />
dofwnkB BjhA oj/ go fJj nkgDhnK ;[ji GoG{o feqshnK Bkb ;dk ;kv/ fdb ftu ofjDr/.<br />
r[owfs ;zrhs ftGkr,gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk. Jhw/b L amrinder.gs@gmail.com<br />
w'pkJhb L 08146564583<br />
THE SIKH REVIEW<br />
(A Monthly Magazine)<br />
116, Karnani Mansion<br />
25-A, Park Street, Kolkata<br />
×¹ðÇÃ¼Ö ÇðôÇåÁ» ñÂÆ Ã¿êðÕ Õð¯<br />
×¹ðÇÃ¼Ö Ã¿Ü¯× ê³çðÅ-ð¯÷Å ê¼åð<br />
×¹ðç¹ÁÅðÅ ÁÕÅñÆ ìÅìÅ ëÈñÅ ÇÃ¿Ø êÈÃÅ ð¯â,<br />
éòƺ Çç¼ñÆ AA@ @F@ ë¯é : BEHFBIEE<br />
POSITIVE THINKING<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
True guidance is like a small lamp in a dark forest. It does not show<br />
everything at once but gives enough light for the next step.<br />
Telant will take you to high position in your career. But behaviour will help to<br />
maintain the high position in others hearts.<br />
God is not the only sole Author of our destiny. We are also the co-authors of<br />
our destiny. If we do the best, He will do the rest.<br />
A bird sitting on a tree is never afraid of breaking of the branch because her<br />
trust is not on the branch but on her own wings. Believe in yourself.<br />
With best Compliments from a Well Wisher<br />
18<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
'kkL=h; laxhr rFkk xqjefr laxhr dh xk;u 'kSfy;k¡<br />
lkear dkSj<br />
'kkL=h; fu;eksa ls ifj"d`r dhrZu dh xk;u 'kSfy;ksa dh 'kkL=h; vax dh xk;u 'kSfy;k¡ dgk tkrk gSA bu<br />
xk;u 'kSfy;ksa esa ^^vax** :i esa viuk dj buls lEcaf/kr dkO; :i ck.kh dks xqjefr laxhr esa bl izdkj iz;ksx<br />
fd;k x;k izcU/k vax ls v"Vinh] /kzqin ls in xk;u izkphu iaprkys'oj ls iM+rky xk;u 'kSyh bu xk;u 'kSfy;ksa<br />
dk o.kZu bl izdkj gSA<br />
v"Vinh % v"Vinh xk;u 'kSyh dk izknqHkkZo izcU/k 'kSyh ls gqvk gSA e/;dky esa izcU/k ds :i esa t;nso dh<br />
v"Vifn;k¡ vkrh gSaA muds }kjk jfpr xhr xksfcUn uked jk/kk&d`".k laca/kh xzUFk izcU/k 'kSyh ij vk/kkfjr gSA<br />
vkB inksa dh jpuk v"Vinh dgykrh gSA blesa vkB Nan ,d izcU/k esa fy[ks tkrs gSaA ;g ckr fopkj.kh; gSA<br />
Jh xq# xzaFk lkfgc esa xq# ukud nso] xq# vejnkl xq# jkenkl] xq# vtqZu nso us vius ok.kh ds fy,<br />
v"Vinh dk iz;ksx fd;kA Jh xq# ukud nso th }kjk jfpr ,d v"Vinh dk lkaxhfrd fo'ys"k.k fuEufyf[kr<br />
vuqlkj gSA mnkgj.kr;%<br />
fljh jkx egyk&1<br />
vkis xq.k vkis dFkS&vkiS lqf.k ohpkjqAA vkis jruq ijf[k rw vkis eksyq vikjqAA<br />
lkpÅ ekuq egrq rw vkis nso.kgkjqAA gfj thÅ rw djrk djrkjqAA<br />
mijksä v"Vinh fljh jkx ds vUrxZr gSA xqjefr laxhr ¼xq:ok.kh½ esa lHkh v"Vinh;ksa ds inksa ds var esa vad<br />
n'kkZ, x, gSaA<br />
v"Vinh esa igyh nks iafä;ksa ds i'pkr~ ^^1** vad fy[kk feyrk gS mixzg /kkrw gSA<br />
HkkbZ dkgu flag ukHkk ds vuqlkj ;g Nan dh tkfr ugha gSA fdlh izcU/k esa vkB Nan bdV~Bs gksus ij mldh<br />
laKk ^^v"Vinh** gSA<br />
xq# xzaFk lkfgc esa vyx&vyx Nanksa esa v"Vinh;k vafdr gSa tSls& jkx xkmM+h v/khu ^lq[keuh* ck.kh dh<br />
jpuk pkSikbZ Nan esa gSA rFkk jkx eYgkj esa vafdr v"Vinh lkj Nan esa gSA jkx ek# dh v"Vinh fu'kkuh Nan esa gSA<br />
ins % ins dkO; dk izkphu izpfyr :i gSA laxhr esa blds xk;u dh viuh ijEijk gSA blds vfrfjä fHké&fHké<br />
pj.k ;k Hkkx dks Hkh lkfgR; esa ^ins* dgk tkrk gSA ^in* dks jkx in] jkx izdk'kd vkSj Loj 'kCn Hkh dgk tkrk gSA<br />
Jh xq# xzaFk lkfgc leLr xq# lkfgckuksa vkSj larksa] Hkxrksa us ^in xk;u* 'kSyh dk iz;ksx viuh ok.kh esa fd;kA<br />
HkkbZ dkgu flag ds vuqlkj og Nan th dkO;] o.kZ] x.k vkSj ekax ds fu;eksa esa gks mls in dgk tkrk gSA tSls xq#<br />
19<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
vtqZu nso }kjk fyf[kr ,d 'kCn ek> egyk 5 pÅins ?k:A 'kh"kZd :i xq# xzaFk lkfgc esa vafdr gSA<br />
esjk euq ykSpS xq# njlu rkbZAA fcy; djs pkf=`d dh fuvkbZAA<br />
mijksä 'kCn pkj inksa esa gSaA blh izdkj ipins] fNins dh jpuk,¡ Jh xq# xzaFk lkfgc esa vafdr gSaA in xk;u<br />
'kSyh dks xqjefr laxhr dh iz/kku 'kSyh dgk x;k gSA<br />
The Shabad composed in "dhruppad" dhmar or Khyal style are know as Shabad<br />
Reet" These "Shabad reet" are th teasurer of the sikh devotional music and are among<br />
the most finished musical styles.<br />
These "Shabad reets" are also known by the Ragis as the 'Taksali Reets' a traditional<br />
composition whose training in imported by a teacher to his pupil.<br />
gksyh % xqjefr laxhr esa ^^gksyh ls lacaf/kr 'kCnksa dks /kekj 'kSyh ls xk;u djus dh ijEijk gSA gksyh dh blh fy,<br />
^^/kekj 'kSyh** dgk tkrk gSA D;ksafd bldk xk;u /kekj rky esa fd;k tkrk gS rFkk gksyh blfy, dgk tkrk gS fd<br />
^gksyh* ds izdj.k dks xq#ck.kh }kjk of.kZr fd;k tkrk gSA blds nks Hkkx LFkkbZ] varjk gksrs gSaA ftUgsa fofHké r;dkjh<br />
rkuksa ls ltk;k tkrk gSA xqjck.kh laxhr esa gksyh ds 'kCnksa dks xqjck.kh laxhr izcU/k vuqlkj /kekj vax ls xk;k<br />
tkrk gSA mnkgj.k%<br />
clar egyk 5 ?k# nqrqds] xq# lsoÅ dfj ueldkjAA<br />
vkt gekjS eaxypkjAA gksyh dhuh lar lsoAA<br />
jaxq ykxk vfr yky nsoAA<br />
iM+rky % xqjefr laxhr esa tgk¡ gksyh] v"Vinh] ins vkfn lkaxfrd xk;u 'kSfy;k¡ lquus dks feyrh gSa ogh iM+rky<br />
Hkh ,d xk;u 'kSyh ds :i esa ns[kus lquus dks feyrh gSA bl xk;u 'kSyh dk xk;u dsoy fl[k laxhr esa gh lquus dks<br />
feyrk gSA fo}kuksa ds vuqlkj& e/; dky esa i;rkys[kj uked ,d dkO; rFkk xk;u 'kSyh dk la;qä :i izpfyr<br />
Fkk] ijUrq dfeku le; esa Hkkjrh; laxhr esa bl xk;dh lEca/kh dksbZ ekU; lkeus ugha vkrkA<br />
lwgh egyk 5 ?k: 5 iM+rky<br />
izhfr izhfr xqjhvk eksgu ykyukAA<br />
ti eu ,sdS voj ukfg dh ys[kSAA<br />
lar ykxq eufg NkMq nqfc/kk dh dqjhvkAA jgkÅAA<br />
xqjefr laxhr dksbZ vyx laxhr i)fr ugha gSA vkSj u gh rqyuk fdlh nwljh laxhr i)fr ls dh tk ldrh gSA<br />
xqjefr laxhr ds jkxksa rFkk xk;u fo/kkvksa dks laxhr ijEijk ds vUrxZr ekuk bldh fo'ks"krk dks ladqfpr djuk gSA<br />
iM+rky dk vFkZ gS rky cny&2 dj xkuk vFkkZr~ og xk;u 'kSyh ftlds 'kCn ¼ofn'k½ ogh jgrk gS] ijUrq<br />
rky cny tkrh gS tSls ;fn LFkkbZ rhu rky esa xkbZ tk jgh gS rks varjk fdlh vkSj rky esa xk;k tk,xkA<br />
mijksä xk;u 'kSfy;ksa ds o.kZu ls Kkr gksrk gS fd ;g xk;u 'ksfy;k¡ u dsoy xqjefr laxhr cfYd Hkkjrh;<br />
laxhr dk Hkh vfHké vax gS] tks izkphu dky dk izpfyr xk;u 'kSfy;k¡ Fkh] ijUrq orZeku le; ;g xk;u 'kSfyd<br />
izpfyr rks ;g ijUrq tSls iM+rky] gksyh ¼/kekj xk;u 'kSyh½ dk iz;ksx fur izfr u gksdj fdlh fo'ks"k lekjksg esa gh<br />
gksrk gSA bruk gksrs gq, Hkh ;g xk;u 'kSfy;k¡ vius esa ,d fof'k"Vrk dks ltks, gq, gSA<br />
# 173, 174 Behind ITI, Near Saini Chakky, Yamuna Nagar-135001 (Haryana) Mob.: 98135-35944<br />
20<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
ÿ×Æå - ðÅôàðÆ ÂÕåÅ çÅ êÌåÆÕ<br />
vkH nfwsk gKv/<br />
íÅðå ÇòÇí¿é èðî», ÜÅåÆÁ» Áå ðÆåÆ ÇðòÅÜ» çÅ ÁÇÜÔÅ çô þ ÇÜà Çò¾Ú ò¾Ö ò¾Ö ÿÃÇ´åÆÁ» ç<br />
ñ¯Õ ÁÅêä ÁÅêä êÇÔðÅò, íÅôÅ Áå ÿÃÕÅð» Áé¹ÃÅð ÇòÚðç ԯ ùñÞ ÃîÅÜ çÆ ÇÃðÜä» Õðç Ôé,<br />
ÇÜÃù ðÅôàð Áå çô êÌî çÆ îÜìÈå éÄÔ ÇÕÔÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ ÁÅî å½ð å Çòôô ÜÅåÆ ÂÕåÅ Áå ÿÃÇ´åÆ<br />
ÂÕåÅ ÇÕà òÆ ðÅôàð ç îÈñ å¾å î¿é Ü»ç Ôé êð¿åÈ íÅðå ÇÂÕ ÁÇÜÔÅ ðÅôàð þ ÇÜà Çò¾Ú ÁéÕåÅ Çò¾Ú<br />
ÂÕåÅ êÅÂÆ Ü»çÆ þÍ<br />
ÿÃÇ´åÆ ç ÇêÛ¯Õó ò¾ñ ÞÅå îÅðÆÂ å» î¬î Ô¹¿çÅ þ ÇÕ Ã¿ÃÇ´åÆ å¯º êÇÔñ» òÆ îé¹ÖÆ ÃÇíÁåÅ<br />
Ô½ºç Çò¾Ú ÃÆÍ ìôÕ ÃÇíÁåÅ Áå ÿÃÇ´åÆ îé¹¾Ö ç¹ÁÅðÅ ðÚÆÁ» ×ÂÆÁ» Ôé êð¿åÈ ÇÂÔ ç¯òº îé¹¾Ö çÆ<br />
ÇòÚÅðé ôÕåÆ çÆÁ» ÇòÇí¿é ÇçôÅò» çðÃŪçÆÁ» ÔéÍ ÇÂà ôÕåÆ çÅ À¹êï¯× ÕðÕ ÁÅÇç îÅéò é ï¹×<br />
çÆÁ» Úä¯åÆÁ» êÅð ÕðÕ ÃÇíÁÅ Áå ÿ×Çáå ÃîÅÜ çÆ ÇÃðÜéÅ ÕÆåÆ, ÇÜà ÇòÚ ÇòÇí¿é ÕñÅò», çðôé,<br />
Ç×ÁÅé, ÇòÇ×ÁÅé Áå éËÇåÕ î¹¾ñ» çÅ ÇòÕÅà ԯÇÂÁÅÍ<br />
ÇòÕÃå ÕñÅò» íÅòº îé¾¹Ö çÆ ÕÅðÜ Õ¹ôñåÅ, À¹å¾î åÕéÆÕ Áå ï¯ÜéÅ ìäÅÀ¹ä çÆ ôÕåÆ ìÅð<br />
ÜÅäÈ ÕðŪçÆÁ» Ôé, êð¿åÈ Ã¿ÃÇ´åÆ çÅ ×½ðò ìäÅÀ¹é òÅñÆÁ» ÕñÅò» ÕÅðÜ Õ¹ôñåÅ Áå åÕéÆÕ å¯º<br />
ÇÃðÜäÅåîÕ Ç´åÆ çÆ À¹åê¾åÆ ÕðçÆÁ» ÔéÍ ÇÃðÜäÅåîÕ ÕñÅò» ù¿çðåÅ å¾å çÆ Áé¹íò ÕðŪçÆÁ»<br />
Ôé ÇÜà Çò¾Ú êÌÇåíÅ, Õñêé», íÅòéÅò» Áå ÁÇòôÕÅð ÁÅÇç ç å¾å îÜìÈå Ô¹¿ç ÔéÍ ÁÇÜÔÆÁ» ÕñÅò»<br />
ù ñÇñå ÕñÅò» ç Á¿åð×å ðÇÖÁÅ Ü»çÅ þÍ ñÇñå ÕñÅò» ç Á¿åð×å î¹¾Ö å½ð å ÇéÌå ÕñÅ, ÇÚåz ÕñÅ,<br />
òÃåÈ ÕñÅ, íòé ÇéðîÅä ÕñÅ Áå ÿ×Æå ÕñÅ ÁÅÇç ÁŪçÆÁ» Ôé, ÇÜ¿é·» Çò¾Ú¯º ÿ×Æå ÕñÅ ù Ãðò<br />
À¹å¾î ÕñÅ òܯº ÜÅÇäÁÅ Ü»çÅ þ ÇÕªÇÕ Ã¿×Æå ÕñÅ çÅ î¹¾Ö À¹çô Áé¿ç êÌÅêåÆ þ ÇÜÔóÅ ÇÕ îé¹¾Ö çÅ ÁÃñ<br />
îé¯ððæ þÍ Ã¿×Æå Ôð ÜÅå, À¹îð, ð¿×, éÃñ Áå íç íÅò 寺 Çéðñê Ô¯ Õ îé¹¾Ö ù ÿå¹ôàÆ Áå ð¿ÜÕåÅ<br />
êÌçÅé ÕðçÅ þ ÇÂÔÆ ÕÅðä þ ÇÕ Á¾Ü Ôð çô, Ôð êÌ»å, Ôð ÜÅå çÆÁ» Çòôô êð¿êðÅò» íÅðå çÆ Ã¿ÃÇ´åÆ<br />
Çò¾Ú î½ÜÈç ÔéÍ<br />
21<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
ÒÒÇÕà îé¹¾Ö çÅ ÃîÅÜ å¯º Çìé» Ã¿êÈðé ðÈê Çò¾Ú ÇòÕÇÃå Ô¯äÅ ÕÇáé ÔÆ éÔÄ Áÿíò þÍÓÓA ÇÕªÇÕ<br />
ÃîÅÜ çÆ À¹åê¾åÆ Áå ÇòÕÅà çÆ êÌÇ´ÁÅ ÃîÈÇÔÕ þ Áå ÇÂà êÌÇ´ÁÅ çÆ Çéð¿åðåÅ ÃîÅÜ çÆÁ» ÁÅêÃÆ<br />
û޻ À¹å ÁèÅÇðå Ô¹¿çÆ þÍ ÇÂà ÕðÕ ÔÆ ÇÕà ðÅôàð Ü» çô çÆ Ã¿ÃÇ´åÆ çÆ êÇÔÚÅä Áå Ô½ºç À¹ÃçÆÁ»<br />
ÇòÕÃå ÕñÅò» å Çéðíð Ô¹¿çÆ þÍ ÃîÅÜ Çò¾Ú ÇÂÕ ÃÈðåÅ çÆ îÅñÅ Çò¾Ú êð½ä ñÂÆ ñÇñå ÕñÅò» çÅ Çòôô<br />
ï¯×çÅé Ô¹¿çÅ þ ÇÜÔóÆÁ» Ôð òð× ç ñ¯Õ» ù î¿åð î¹×è Õð ñ˺çÆÁ» Ôé Áå ñ¯Õ ÃÇÔÜ ÔÆ ÇÂÕ çÈÃð ç<br />
éó ÁÅ Ü»ç ÔéÍ<br />
Ãòð Áå ñËÁ ÿ×Æå ç î¹¾Ö å¾å Ôé ÇÜ¿·é» ç ÁèÅð å ÿ×Æå çÅ îÈñ ã»ÚÅ ÇàÇÕÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ þÍ ÇÂÔ<br />
ç½ îÈñ å¾å îé¹¾ÖÆ îé Çò¾Ú êÌòô ÕðÕ îé ù ๿í ñ˺ç Ôé Áå îé¹¾Ö çÆ ÇòÚÅðèÅðÅ ù êÌíÅÇòå Õðç ÔéÍ<br />
ÇÂÔÆ ÕÅðä þ ÇÕ êÌÅÚÆé èÅðÇîÕ ×Ì¿æ ÇÜ¿é·» ç Á¿åð×å ðîÅÇÂä, îÔÅíÅðå, ×ÆåÅ Áå ÁÅÇç ôÌÆ ×¹ðÈ ×Ì¿æ<br />
ÃÅÇÔì ÁÅÇç ù êÇçÁ» Çò¾Ú ðÇÚÁÅ Ç×ÁÅ þÍ ÇÂé·» çÅ ÇÂÕ ÇÂÕ ôìç ÔÜÅð» òÇðÁ» 寺 ñ¯Õ» ç îé ù Áîð<br />
å¾å êÌçÅé ÕðçÅ ÚÇñÁÅ ÁÅ ÇðÔÅ þÍ íÅò» ÇÂé·» ×Ì¿æ» ç ðÚéÅÕÅð» çÅ îÈñ À¹çô ÿ×ÆåÕ å¾å À¹íÅðéÅ<br />
éÔÄ ÃÆ ìñÇÕ èÅðÇîÕ êð¿êðÅò» ù ÇòÕÃå ÕðéÅ ÃÆÍ ÇÜÔóÆÁ» îé¹¾Ö ù ÁÅåÇîÕ Áé¿ç Çç¿çÆÁ» ÔéÍ<br />
êð¿åÈ ÇÂé·» ðÚéÅÕÅð» é ÿ×Æå ù ÇÂÕ îÅÇèÁî ç ðÈê Çò¾Ú ÁêäÅÇÂÁÅ, ÇÕªÇÕ À¹é·» é ÇÂà ×ñ ù íñÆ<br />
í»å ÃîÞ ÇñÁÅ ÃÆ ÇÕ Ã¿×Æå Çò¾Ú îé¹ÖÆ îé ù ๿ìä çÆ ÁæÅÔ ôÕåÆ þ ÇÜÃçÅ êÌíÅò Ãî¹¾ÚÆ îé¹¾ÖåÅ å<br />
êËçÅ þÍ<br />
ÒÒù¿çð ×¹ä» éÅñ Çô¿×ÅÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁŠÿ×Æå ÃÅâ Ãåð¿×Æ Áå ÃîÅÇÜÕ òÅåÅòðä Çò¾Ú ÇÂÕ éò»<br />
êÇðòðåé ÇñÁÅ ÃÕçÅ þÍÓÓB<br />
ÿ×Æå ðÅôàðÆ ÂÕåÅ ñÂÆ ÇòÇí¿é êÇÔ¬Á» ç¹ÁÅðÅ ï¯×çÅé Çç¿çÅ þÍ À¹é·» Çò¾Ú ÿ×Æå ÿîñé,<br />
×Ì¿æ êÌÕÅôé, ØðÅäÅ êÌäÅñÆ, çÈðçðôé, Çëñî», ðÇâú Áå ÚñÇÚåz ÁÅÇç ÇòÃô å½ð å òðéäï¯× ÔéÍ<br />
ÇÜé·» ù ðÅôàðÆ ÂÕåÅ çÅ êÌåÆÕ î¿ÇéÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ ÂÕåÅ Çò¾Ú ÿ×Æå çÅ Çòôô ï¯×çÅé<br />
ÿ×Æå ÿîñé» Çò¾Ú Çòôô ðÈê éÅñ òÖä ù ÇîñçÅ þÍ<br />
ÇÜà éÅñ ÿêðçÅÇÂÕ ÂÕåÅ êÌëÇñå Ô¹¿çÆ þÍ íÅðå Çò¾Ú ÇòÇí¿é êÌÅå» Çò¾Ú êÌÚÇñå Ô¯ÂÆÁ»<br />
ÇòÇí¿é ôËñÆ ÇÜòº ñÖéÀÈ Çò¾Ú á¹îðÆ, ê³ÜÅì Çò¾Ú à¾êÅ Áå ×¹ðîÇå ÿ×Æå, ì¿×Åñ Çò¾Ú ðÇò¿çð ÿ×Æå,<br />
ç¾ÖäÆ íÅðå Çò¾Ú Çòôô ðÚéÅò» çÅ ÁÅêÃÆ ÁçÅé êÌçÅé Ãî¹¾Ú íÅðå Çò¾Ú ÇÕà éÅ ÇÕà ðÈê Çò¾Ú Ô¹¿çÅ ÁÅ<br />
ÇðÔÅ þÍ ÇÜà ðÅÔÄ Ã¿×Æå ðÅôàðÆ ÂÕåÅ ñÂÆ Çòôô ï¯×çÅé Çç¿çÅ ÁÅ ÇðÔÅ þÍ ÇòÇí¿é Õ½î» ðÅÔÄ ÁÇòôÕÅð<br />
ÕÆå ԯ òÅç ÇÜé·» Çò¾Ú ÁîÆð Ö¹Ã𯺠éÅñ Ãì¿èå ÇÃåÅð, ÇÃÖ» ç åÆÃð ×¹ðÈ ÁîðçÅà ÜÆ (ê³ÜÅì) ò¾ñ¯º Ãð¿ç<br />
çÅ ÁÇòôÕÅð Ü» À¹Ô Çòôô òÅç ÇÜé·» ù ÇòçôÆ òÅç î¿ÇéÁÅ Ü»çÅ þ ÇÜòº Ôðî¯ÇéÁî, òÅÇÂñé, Ç×àÅð<br />
ÁÅÇç çÅ êÌÚÅð Ãî¹¾Ú íÅðå Çò¾Ú Ô¯ ÇðÔÅ þÍ ÇÂÔ Ãî¹¾Ú å¾å ðÅôàðÆ ÂÕåÅ çÆ ÇÃðÜé» ÔÆ éÔÄ Õðç ìñÇÕ<br />
ÃîÈÚ Ã¿ÃÅð éÅñ ÇòÃô Ã»Þ ÜÅ êÌ×àÅòÅ Õðç ÔéÍ<br />
ðÅ×» ç Ãì¿è Çò¾Ú Õ¹Þ Çòôà ðÅ× ÇÜé·» çÅ Ãì¿è î¹ÃñîÅéÅ éÅñ î¿ÇéÁÅ Ü»çÅ þ ÇÜòº ÃÅÜÇ×ðÆ,<br />
ÃðêðçÅ, ÇÂîé (ïîé) ÁÅÇç Áå åÅñ» ç Ãì¿è Çò¾Ú ÃÈñ ëÅÕåÅ ëð¯çÃå ÁÅÇç Ãî¹¾Ú íÅðå ç ÿ×ÆåÕÅð<br />
22 i[bkJh <strong>2013</strong>
ÇÂé·» ðÅ×» Áå åÅñ» çÅ êÌï¯× Õðç ÔéÍ<br />
ÜÕð ÇþÇÖÁÅ ç Öåð çÆ ×ñ ÕðÆÂ å» Ü¯ ÿÃæÅò» Ü» êð¿êðÅò» ðÅôàðÆ Ã¿×Æå ÂÕåÅ ñÂÆ<br />
ï¯×çÅé êÅ ðÔÆÁ» Ôé ÇÂé·» Çò¾Ú¯º êÇÔñÆ ÃÕÈñ» ÕÅñÜ» Áå ÇòÇçÁÅðæÆÁ» çÆ Ã¿×Æå ÇþÇÖÁÅ Áå çÈÃðÆ<br />
×¹ðÈ Çôô êð¿êðÅ Çòôô å½ð å òðäéï¯× ÔéÍ Ã¿×Æå ðÅÔÄ ðÅôàðÆ ÂÕåÅ çÆ íÅòé» çÅ ìÚêä 寺 ÔÆ ì¾Ú çÆ<br />
éÄÔ îÜìÈå Õð ÃÕçÆ þ<br />
çÈÃðÆ êð¿êðÅ íÅò ×¹ðÈ Çôô êð¿êðÅ íÅðåÆ Ã¿×Æå Çò¾Ú ðÅôàðÆ ÂÕåÅ çÆ á¯Ã ì¹ÇäÁÅç ðÔÆ þÍ<br />
ÇÂà êð¿êðÅ Çò¾Ú íÅðå ç Õ¯é-Õ¯é Çò¾Ú¯º ÿ×Æå êÌîÆ Çôô ÁÅêäÆ ÜÅå, èðî ç ì¿èé» ù ÇåÁÅ× Õ ×¹ðÈ çÆ<br />
ôðä Çò¾Ú ÜÅ Õ Ã¿×Æå ÇÃÇÖÁÅ ×ÌÇÔä Õðç ÔéÍ ÇÜòº ê³âå ðòÆ ô¿Õð é ÁñÅÀ¹çÆé Ö» ÜÆ Õ¯ñ¯º ÿ×Æå<br />
ÇþÇÖÁÅ ×ÌÇÔä ÕÆåÆ êð ê³âå ÜÆ é íÅðå çô Çò¾Ú ÔÆ éÔÄ ìñÇÕ Çòçô» Çò¾Ú òÆ Ã¿×Æå ÇþÇÖÁÅ çÅ êÌÚÅð<br />
ÕÆåŠܯ ÇÕ Ã¿×Æå ðÅÔÄ ðÅÃàðÆ ÂÕåÅ çÆ Çòôô À¹çÅÔðä ÕÔÆ ÜÅ ÃÕçÆ þÍ<br />
çô å ÁÜÅçÆ ñÂÆ Ü» Ô¯ð ÇÕà åð·» çÆ Á½Õó ñÂÆ Ã¿×Æå ðÅôàðÆ ÂÕåÅ Áå ÁÖ¿âåÅ ñÂÆ òÆ<br />
ÇÂÕ Çòôô ð¯ñ ÁçÅ ÕðçÅ þÍ ðÅôàðÆ ÂÕåÅ éÅñ Ãì¿Çèå ðÚéÅò» ù Ãî¹¾Ú çô Çò¾Ú ÿ×Æå ç îÅÇèÁî<br />
ðÅÔÄ Çòôô ÿçô ç Õ çô ç òÅÃÆÁ» ù îÜìÈå ÕðçÅ þÍ<br />
À¹êð¯Õå òðò ðÅÔÄ ÇÂÔ Çþè Ô¹¿çÅ þ ÇÕ íÅðåÆ Ã¿×Æå é ÃÅð íÅðå ù ÇÂÕ î¹¾á Õðé Çò¾Ú ÁÇÔî<br />
íÈÇîÕÅ ÇéíÅÂÆ þ ÇÜà éÅñ Ôð êÌ»å çÅ òÅÃÆ ÁÅêä ÁÅê ù çÈÃð êÌ»å éÅñ ܹÇóÁÅ îÇÔÃÈà ÕðçÅ þÍ<br />
A. ÒÒÿ×Æå Çéì¿èÓÓ ÇòÜË Õ¹îÅð Á×ðòÅñ, ê³éÅ CC êÌÕÅôÕ ê³ÜÅìÆ íÅôÅ ÇòíÅ×, ê³ÜÅìÆ<br />
ïÈéÆòðÇÃàÆ êÇàÁÅñÅÍ<br />
B. ÒÒê³ÜÅì Ãàà ïÈéÆòðÇÃàÆ àËÕÃà ì¯ðâ êÇåzÕÅÓÓ ê³éÅ B<br />
C. ÒÒÿ×Æå Çéì¿è ÿ×ÌÇÔ ê¯. ÔðÆë Ú¿çz ê³éÅ BFI, êÌÕÅôÕ Ã¿×Æå Ãçé êÌÕÅôé ACD/HH<br />
ÇÂñÅÔÅìÅçÍ<br />
D. ÒÒÿ×Æå Çéì¿è ÿ×ÌÇÔ ê¯. ÔðÆë Ú¿çz ê³éÅ BGA, êÌÕÅôÕ Ã¿×Æå Ãçé êÌÕÅôé ACD/HH<br />
ÇÂñÅÔÅìÅçÍ<br />
Deptt. Of music, Sr. Lecturer, APeeJey College Fine Arts<br />
ftd/Ph gkmeK B{z p/Bsh<br />
j[D nkg ih nzfwqs ehosB t?p;kJhN www.amritkirtan.com T[go gVQ<br />
;ed/ j'. i/ s[;hA ukj' sK vke okjhA w?rIhB wzrtkT[Dk pzd eoe/ Nq;N<br />
dk ekch youk puk ;ed/ j' .<br />
23 i[bkJh <strong>2013</strong>
Equipment<br />
Edgar A. Guest<br />
Figure it out for yourself, my lad,<br />
You've all that the greatest of men have had,<br />
Two arms, two hands, two legs, two eyes,<br />
And a brain to use if you would be wise.<br />
With this equipment they all began,<br />
So start for the top and say "I can."<br />
Look them over, the wise and great,<br />
They take their food from a common plate<br />
And similar knives and forks they use,<br />
With similar laces they tie their shoes,<br />
The world considers them brave and smart.<br />
But you've all they had when they made their start.<br />
You can triumph and come to skill,<br />
You can be great if only you will,<br />
You're well equipped for what fight you choose,<br />
You have legs and arms and a brain to use,<br />
And the man who has risen, great deeds to do<br />
Began his life with no more than you.<br />
You are the handicap you must face,<br />
You are the one who must choose your place,<br />
You must say where you want to go.<br />
How much you will study the truth to know,<br />
God has equipped you for life, But He<br />
Lets you decide what you want to be.<br />
Courage must come from the soul within,<br />
The man must furnish the will to win,<br />
So figure it out for yourself, my lad,<br />
You were born with all that the great have had,<br />
With your equipment they all began.<br />
Get hold of yourself, and say: "I can<br />
IF YOU WANT TO DONATE<br />
for Amrit Kirtan Magazine & Kirtan CD Sewa, you can send by Money Orders,<br />
Demand Drafts, Cheque to Amrit Kirtan Trust, # 422, Sector 15-A, Chandigarh<br />
or deposit online direct in Amrit Kirtan Trust Account No. 65079603302, State<br />
Bank of Patiala, IFS Code STBP 0000240, Sector 22-B, Chandigarh. For more<br />
information contact : Dr. Jagir Singh, Mobile : 09814053630<br />
24<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
okr wbQko (whnK wbQko)<br />
fgqzL fdnkb f;zx<br />
tkdh^;, ;ztkdh^g, mkN^ekch, iksh tZeq^;zg{oB, ;wK L nZXh oks (toyk o[s ftu jo ;w/A)<br />
ftP/P^rzXko^X?ts nzd'fbs ns/ d't/A fBykd ;kE^;kE th brd/ jB.<br />
w<br />
nko'j^; B H [X,B[ H X B X w w<br />
H ; , o g, B[X B[X B;A. nto'j^;A B[g, wg r[, r[, w o, ;.<br />
X<br />
geV^BH ;o;B[<br />
H ^g H , wH gH B[ H ^X H B[ H XB www<br />
H ;,ogr[r[r[wo,;.<br />
x<br />
ò 0 ó<br />
BH w w<br />
; ; o g g r[ w o ^ ;<br />
Bk u s s fc o s w' s o<br />
;<br />
BH ; o ^ ; B[ H X B[ H X B[ H gH gH<br />
pk d o s e os ss x' s o<br />
;<br />
wH gH B[ H X B[ H X B H ; o BH ; ;<br />
dk w Bhs ss n B/ e Gk s T[<br />
w<br />
w g B[X B[g g r[ w o ; ^<br />
e foU Jhs ss e o s j? s s<br />
nzsok<br />
g<br />
w g B[X B[X B ;A B ;A ^ ;A<br />
uz dq wks ss s/ ;h s b s B<br />
;A ;A X X<br />
B ;A oA ;A ;A B ;A B[ B[ g<br />
;{ o i s s/ s gs s/ s i<br />
B wA wA<br />
;A ;A r[A r[A wA oA ^ ;A ^ ;A<br />
fJz dq ;' s B ok s ik s Gt<br />
X g g X w<br />
B[ w B[ B[ g r[ w o ; ^<br />
G{ w e' s G o s j? s s<br />
25<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
;[o fbgh tkb/ Ppd d/ noE<br />
Bkus fcos w'o pkdo eos x'o<br />
dkfwBh nB/e GkT[ efoT[ Jh eos j?.<br />
uzdqwk s/ ;hsb Bk ;{oi s/ sgs s/i<br />
fJzdq ;T[A Bk okik Gt G{w e/ Gos j?<br />
f;t ;/ sgk;h nkfd pqjwk ;/ Bk p/dukoh<br />
;Bs e[wko ;/ sgZf;nk Bk nBs j?<br />
frnkB e/ fpjhB ekb ck; e/ nXhB ;dk<br />
i[rB eh uT[eVh fco/ Jh fcos j?<br />
(r[o{ r'fpzd f;zx ih)<br />
The peacock is a peerless dancer, thye could a unique drummer and the<br />
lightning an enchanting danseuse. The moon is unrivalled in coolness, the<br />
sun in scorching heat and Indra in kingly grandeur. There is no ascetic like<br />
shiva, no knower of the Ve das like Brahama and nobody equals Sanat<br />
Kumarin leading a life of austerities. And yet bereft of True realization they<br />
are all subject to Death and gyrate in the Cycle of Yugas.<br />
Communication Centre<br />
Formal Restaurants<br />
Exhibition Rooms<br />
Accommodation<br />
Informal Eating<br />
Tours & Travels<br />
Conferencing<br />
Floral Shop<br />
Sector: 22 - C, Chandigarh,<br />
Ph.: 2700045-48 Fax : 0172-2700051<br />
E-mail : hotelaroma@glide.net.in<br />
Website : www.hotelaroma.com<br />
Premium Event Centre<br />
Millennium Centre<br />
Deliberations<br />
Abhinandan<br />
Exporama<br />
Mind Set<br />
Art Craft<br />
26<br />
i[bkJh <strong>2013</strong>
A SUFI EXPERIENCE<br />
As excellence chases perfection. It wears the hues of experiences, which have long been<br />
guided by wisdom. Of Kabir Das and his mysticism, there's much that can be expounded, but<br />
only a few explore the simplicity of his thoughts.<br />
At Tagore Theatre on the second day of the sixth Annual Kabir Festival, Jagir Singh<br />
and Sawan Khan pursued Kabir's Expression of chastity.<br />
While Sawan Khan Manganiyar, a sufi musician, who hails from Rajasthan,<br />
inextricably merged the soulful melody of his musicality with Kabir's lyrical genuis, Jagir Singh<br />
incorporated the religious nauances from Kabir's baani in Guru Granth Sahib which exudes in<br />
the serenity Gurumat Sangeet.<br />
"Soon after I completed my Ph.D.in relation of group poetry with intense liking to<br />
Kabir's baani that has been mentioned in the Guru Granth Sahib. It was surprising to note the<br />
composition of ashtpadhis and the gayan shallies. I am astounded with the Sikh musicology<br />
and the alarming degrees which one can connect with God through music", said Jagir Singh,<br />
who has been pursuing this classical art for over 40 years new. "I have been awarded the<br />
Shromani Ragi Award and was also conferred with various awards by the Sangeet Natak<br />
Akademi for my contribution to Gurmat sangeet", added Singh, who has performed in several<br />
countries including Americal, England, Newzealand, Iran and Holland.<br />
Meanwhile, Sawan Khan, who has a rather rustic charm in both, his musically and<br />
disposition, said, "I care not for the awards for critical acclaim, my muic is prely Sufi and it<br />
tenders a medium through which I can conect with God, while I sing, I am engrossed and that<br />
is what sufi music is all about.<br />
Sawan has performed at the MTV Coke Studio apart from performing at various other<br />
international avenues across the globe. He belongs to the Manghanyar, sect. a renowned<br />
group of poeho sing wide repertoire of ancient songs. Sawan sings in Sindh and is the vocalist<br />
of Musafir gypsiers of Rajasthan which comprises traditional Rajasthani artists.
Dedicated<br />
to : S. Harkishan Singh Dhupia<br />
<br />
<br />
<br />
MP3<br />
<strong>AMRIT</strong> <strong>KIRTAN</strong><br />
# 422, Sector 15-A, Chandigarh<br />
Ph : 0172-2772660, 098140 53630<br />
e-mail : drjagirsingh@gmail.com<br />
www.amritkirtan.com<br />
Special thanks S. Mohinder Singh Bindra<br />
fJ; ;hH vhH B{z w[cs gqkgs eoB bJh nkgDk Bkw ns/ n?Zvo?Z;<br />
w'pkfJb BzL 9855640630 T[Zs/ n?Z;H n?ZwH n?Z;H eo' ih<br />
nzfwqs ehosB<br />
#<br />
422, ;?eNo 15^J/, uzvhrVQ^160 015, w'pkfJb L 9855640630<br />
E-mail : drjagirsingh@gmail.com<br />
Webstie : www.amritkirtan.com