Kaurav Sabha - Dr. Karamjit Singh - Panjabi Alochana
Kaurav Sabha - Dr. Karamjit Singh - Panjabi Alochana
Kaurav Sabha - Dr. Karamjit Singh - Panjabi Alochana
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1<br />
kOrv sBf : ivcfrDfrfeI pRsMg<br />
zf: krmjIq isMG ∗<br />
glpkfr imwqr sYn mIq afpxy ktihrf qy qPLqIsL nfvlF krky pMjfbI jgq ivc pihlF hI cricq nF<br />
hY. Ausny BfrqI inaF pRbMD dI eynI bfrIkbInI nflL puxCfx kIqI hY ik Ausdy nfvl smuwcI inaF pRxflLI df iek<br />
dsqfvyjLI krtIk bx gey hn.ieh vI swc hY ik imwqr sYn mIq ieh kuJ ies leI krn dy Xog hoieaf hY ik<br />
Auh afp srkfrI vkIl qF hY hI nflL hI Aus kolL iek dyKx dI ivigafink idRsLtI vI hY. kithrf qy qPLqIsL<br />
pMjfb dy aiqvfdI dOr dy pirpyK ivc puils qy inaFpflkf vloN Coty agvf kIqy bwcy dy asl kfql nf lwB skx<br />
dI sUrq ivc kfrvfeI idKfAux leI bydoisLaF nUM hI PFsI dy PMdy qk phuMcidaF idKFAuNdy hn. ieh afpxy afp<br />
ivc inaFpflkf qy puils dI kfgujLfrI Aupr eyzf vwzf ivaMg hY jo kyvl imwqrsYn mIq dy hI ihwsy afieaf hY.<br />
iesy ivaMg ny AusdI vwKri pCfx bxfeI hY. nfvl korv sBf inaFpflkf nflL juVy ivsLy df hI ivsqfr hY. ieQy<br />
pRsLn hY ik kfnUMn iksdf qy iks leI? ies pRsLn dI DurI duaflLy hI inaFpflkf, puils, aPLsrsLfhI qy<br />
rfjnIqk lokF nUM lpyitaf igaf hY.<br />
kOrv sBf df pirpyK sMsfrIkrx vl vD rhI qijI dunIaF dI siQqI hY. sMsfrIkrx dy dOr df arQ hY<br />
nvsfmrfjvfdI (AuwqrafDuinkqfvfdI) dOr, ijwQy srdfrI hY bdmfsL amrIkf (Rogue States –Noam<br />
Chomaski) aqy pRDfnqf hY ivwqI pUMjI dI. sMsfr pw<strong>Dr</strong> dIaF irportF ieh drsfAuNdIaF hn ik ipCly ds sflF<br />
ivc sMsfrIkrx df asl Pfiedf amIr mulkF nUM hoieaf hY. BfrqI sMdrB ivc ieh Pfiedf hoieaf hY amIr<br />
lokF nUM ijnHF leI srkfr lfhyvMdy pbilk sYktr nUM vI inlfm krI jf rhI hY. ies sfry vrqfry qoN kOrv sBf<br />
df kyNdrI sLihr mfieaf ngrI (luiDafxf) vI aCUqf nhIN hY. sucyq jF acyq ieQON dy kfrKfny ies qoN pRBfivq<br />
hn.<br />
"mfihrF ny slfh idwqI. aOKy sOKy imwl cflU kro. kdy vI hflfq suKfvyN ho skdy hn. mukfblf sKLq ho<br />
cilaf sI. mukfbly kfrx mfVIaF iekfeIaF ny PLylH ho jfxf sI. (kOrv sBf, pMnf-18) "dys dy cldy mMdvfVy df<br />
mfieaf ngr ivc sB qoN vwD asr hoieaf sI. plftF koTIaF dy ryt asmfnoN izwg ky pfqflF vl nUM cly gey sn.<br />
∗ , , , ,
2<br />
lok idwqy ibafny ivcy Cwz ky Bwj rhy sn." (pMnf-250) ies ipCokV ivc pMkj df ipAu qy kml df ipAu nv-<br />
DnfZ vjoN AuBrdy ivKfeI idMdy hn. ijnHF dIaF iek hjLfr gjL dy plft nUM lY ky afpxIaF aMqr ivroDqfeIaF<br />
hn. iehI ivroDqfeIaF nfvl ivc kyNdrI lVfeI df kfrx bxdIaF hn. iesy siQqI ivc ajY vrgy cYNbrjL afPL<br />
kfmrs dy mYNbr, pMkj dy dUr nyVy dy sYNkVy irsLqydfr qy sLihr dy hor 'pqvMqy swjx' lfmbMd huMdy idKfeI idMdy<br />
hn.<br />
pMkj horIN cfcy dy pirvfr nUM Dmkf ky rwKxf cfhuMdy hn. Auh ieh kMm BfVy dy BeIaF qoN krvfAuxf<br />
cfhuMdy hn. ByjI geI DfV zrfAux DmkfAux dI QF bhuq kuJ hor vI kr afAuNdI hY. kml df kql huMdf hY, nyhf<br />
df blfqkfr qy dyv qy AusdI pqnI gMBIr rUp ivc jLKmI huuMdy hn. ieko hI pirvfr dI iek i<strong>Dr</strong> muljLm bx<br />
jFdI hY. muljLm ies kys ivcoN inklx leI kroVF rupey Krc krdy hn. aYm[aYl[ey[ bGyl isMG qoN lY ky vkIlF,<br />
aPLsrF jwjF qy hr Aus iksy nUM pYsf vMizaf jFdf hY jo pMkj horF nUM CuzfAux ivc shfeI huMdf hY.<br />
kOrv sBf nfvl dy iqMn Bfg hn. hr Bfg dy afrMB ivc iek sUqr vfk iliKaf igaf hY. ieh vfk pfTk nUM<br />
nfvl dy Dur qwk iljfx ivc shfeI huMdf hY. dUjy Bfg dy afrMB df sUqr vfk hY-lLAf is the slAve oz<br />
rich...nfvl dy aMq Aupr mukwdmy dy PYsly qoN ieh gwl sfbq vI ho jFdI hY. pMkj horIN sfPL brI ho jFdy hn.<br />
Tykydfr qy BeIaF nUM iqMn iqMn sfl dI sjLf huMdI hY. Tykydfr dy vkIl dy kihx muqfibk do sfl sjLf pihlF hI<br />
BugqI geI hY. iek sfl dI sjLf srkfr vloN muafPL kIqI hoeI hY. ies leI muljLmF nUM asl ivc koeI sjLf hoeI<br />
hI nhIN hY. jo QoVHI bhuqI sjLf hoeI hY Auh kql krfAux vfly nUM nhIN sgoN grIb BeIaF nUM hI huMdI hY. pihly<br />
ihwsy dy afrMB df sUqr vfk hY,<br />
jo ijwq igaf<br />
Auh hr igaf<br />
jo hr igaf<br />
so mr igaf<br />
ieh lok aKfx df hI rUp hY ijs anusfr ijwiqaF dy kolLy hfiraF dI svfh. qIjy ihwsy dy muwZ ivc idwqIaF pfsL<br />
dIaF pMgqIaF inhf qy Aus pirvfr vloN 'BogI jUn' dI bfq pfAuNdIaF hn.<br />
"qusF dy mMnx jF nf mMnx ivc,<br />
koeI PLrk nhIN pYNdf<br />
ienHF duKdy aMgF qy swc ny iek jUn BogI hY.<br />
iehI BogI jUn hY 'smyN df krUr XQfrQ'
3<br />
keI bfr asIN jfxy jF axjfxy mnoiewCq XQfrQ dI mMg krdy hF. sfzf ierfdf nyk huMdf hY pr sfzy<br />
vloN rcnf ivcoN kwZy iewCq iswty bhuq dUr qk nflL nhIN inBdy. asl ivc asIN ieh Buwl jFdy hF ik jdoN<br />
sfihqkfr krUr XQfrQ pysL kr irhf huMdf hY qF Aus pysLkfrI ivc hI AusdI AusnUM bdlx dI iewCf vI lukI huMdI<br />
hY nhIN qF ienF lMmf cOVf sFg Brn dI kI loV hY? iPr vI asIN ikqy nf ikqy afs dI ikrx lwB hI lYNdy hF.<br />
ijvyN sUPLI amrjIq kihMdf hY, "iPr vI Auh afs nUM mrn nhIN idMdf...[rfm nfQ jdoN inhf dy isr 'qy hwQ <strong>Dr</strong> ky<br />
idlfsf idMdf hoieaf kihMdf hY, "hOslf rwK DIey! ies adflq df PYslf aMiqm nhIN hY. afpF Aupr apIl<br />
krFgy." (dysL syvk, 23 mfrc, 2003) sUPLI aglI pMgqI jfx buwJ ky Cwz jFdf hY jo asl ivc 'smyN df krUr<br />
XQfrQ' hY. "inhf df mn rwKx leI rfm nfQ ny afiKaf jLrUr. AuMJ AusnUM pqf sI Aupr vI ieh kuJ hox vflLf<br />
sI." (pMnf-366[) ieh pMgqI sUPLI dI PfrmUlysLn nuM muwZoN hI rwd kr idMdI hY. smuwcy nfvl ivc kfnUMn dI siQqI<br />
nUM vwK vwK pfqrF dy vfrqlfpF qy AunHF dy ivhfr rfhIN ivsqfr idwqf igaf hY. inhf qy rfmnfQ dI guPLqgU qoN,<br />
rfm nfQ qy pRDfn dI bihs qoN aqy sfDU isMG vloN adflq ivc khy kuJ vfk kfnUMn dI ajokI siQqI nUM ivsqfr<br />
idMdy hn. ienF ivcoN kfnUMn dy krtIk dI sQfpqI huMdI hY. ies krtIk anusfr adflqF ivc swc bolx nflL dosLI<br />
brI huMdy hn. jy Auh JUT bolx qF vI inrdosL sjLf Kf jFdy hn. (pMnf-299) swc GVI pirBfsLf ivc iPwt hI nhIN<br />
huMdf.iek JUT leI keI hor JUT bolxy pYNdy hn. mfmlf sLwkI bx jFdf hY qy ieAuN mujrm brI ho jFdy hn. kfnUMn<br />
mudweI vwl nf ho ky muljLm vwl hY. mudweI dy mnuwKI aiDkfrF nfloN muljLm dy mnuwKI aiDkfrF dI icMqf vDyry kIqI<br />
jFdI hY. (pMnf-298) kfnUMn dI pVHfeI smyN ividafrQIaF nUM pVHfieaf ieh jFdf hY ik vkIl df kMm iksy pfrtI<br />
df pwK purnf nhIN huMdf sgoN jwj nUM scfeI qwk phuMcx ivc mdd krnf huMdf hY. pr ho iesdy Ault irhf hY.<br />
vkIl afpxI i<strong>Dr</strong> nUM bcfAux leI aslIaq Cupf ky kfnUMn nUM afpxy hwk ivc BugqfAuNdy hn. (pMnf-302)<br />
mukwdmy dI vfgzor jwj dy hwQ nhIN jo iensfPL krn df dfavf krdf hY sgoN ieh qF gvfh dy hwQ hY. gvfh khy<br />
qF kql hoieaf qy jy gvfh ny kql huMdf nhIN dyiKaf qF kql nhIN hoieaf.(pMnf-305) kfnUMn muljLm nUM <strong>Dr</strong>m<br />
rfj df puwqr mMndf hY. (pMnf-341) iek inrdosL nUM PFsI nfloN sO dosLIaF nUM brI krnf TIk mMinaF jFdf hY pr<br />
sfDU isMG ies dy Ault pujLIsLn lYNdf hY. Aus anusfr "sfzf dysL kurbfnI dyx ivc ivsLvfs rwKdf hY. sfnUM purfxy<br />
iswDFq nUM bdl dyxf cfhIdf hY. sO dosLIaF nUM sjLf krfAux leI jy iek inrdosL nUM PFsI cVHnf pvy qF Aus nUM cVH<br />
jfxf cfhIdf hY. (pMnf-342)<br />
smwisaf ieh hY ik nvyN kfnUMnF dI loV qF hY pr purfixaF nUM bdly kOx? srkfr! Ausdy afpxy ihwq ieh<br />
krn dI afigaf nhIN idMdy. kfnUMnF df smuwcf ZFcf smuwcy smfijk ZFcy nflL juiVaf hoieaF hY. kfnUMn dy ZFcy nUM<br />
bdlx leI pRDfn df afpxf qrk hY. "jy asIN ies ZFcy nUM bdlx leI lVFgy qF jLrUr iksy idn bdlygf.<br />
pihlF afvfjL iek mukwdmy ivc AuwTygI. dyKo dyKI sB ivc AuwTx lgygI. iek idn ieh afvfjL kcihrI ivcoN<br />
inklL ky sVkF qy af jfvygI. srkfr dy kMn qy jUM srkygI. qKq ihlxgy. nvyN kfnUMn bxngy." pRDfn dy ienHF
4<br />
aiq AuqsLfhI ivcfrF dI pux-Cfx krnI jLrUrI hY. jy kcihrIaF qoN bfhr rfjnIqk lVfeI nhIN hovygI qF<br />
kcihrIaF dy aMdr dI lVfeI df AuhI hsLr hovygf jo nfvl ivc huMdf hY. iek kichrI qoN bhuqIaF vl qy<br />
bhuqIaF kcihrIaF vloN iek vl ijnF icr duvwlI pRikRaf dy nflL nflL smfijk ZFcy nUM bdlx dI lVfeI nhIN<br />
cldI AunI dyr iksy iksm dy guxfqimk pirvrqn dI afs hI nhIN rwKI jf skdI. jo kuJ ho irhf hY iek qrHF<br />
df igxfqimk pirvrqn hY ijsdI afpxI aihmIaq hY pr ies nUM vDf cVHf ky dyKx dI loV nhIN.<br />
nfvl kOrv sBf ivc ivktm vYlPyar susfietI dI hF pwKI BUimkf hY. rfjnIqk lihr dI axhoNd ivc<br />
ivsLv pw<strong>Dr</strong> qy hjLfrF svY syvI sMsQfvF pYdf ho geIaF hn. ieh sMsQfvF gYr rfjnIqk hox df BulyKf pfAuNdIaF<br />
hn asl ivc aijhf hY nhIN. sIeytl qoN lY ky huxy ijhy 8 jI dy sMmyln df ivroD krn vflLIaF svY syvI<br />
sMsQfvF nvsfmrfjvfdI eyjMzy df ivroD kr rhIaF hn. ieh sMsQfvF acyq jF sucyq pRgqIvfdI lihr nflL jf<br />
juVdIaF hn. ivkitm vYlPyar susfietI vI aijhI hI iek svY syvI sMsQf hY jo grIbF nUM hI nhIN sgoN jLulm df<br />
isLkfr huMdy hr mnuwK leI bhuVdI hY. Auh mnuwK nv-DnfZ vI ho skdf hY. ijnHF aKOqI svY syvI sMsQfvF df<br />
ijLkr nfvl ivc afAuNdf hY Auh iswDy jF aiswDy ZMg nflL swqf pwK nflL jf juVdIaF hn. "aKLbfrF dIaF surKIaF<br />
ivc rihx dIaF BUwKIaF kuJ aKOqI smfj syvI sMsQfvF afpxf nF cmkfAux leI muljLmF dy mnuwKI aiDkfrF df<br />
ZMZorf iptdIaF rihMdIaF hn.'jylHF nUM afrfmdfiek bxfAu. Kfx pIx vDIaf idAu. nhfAux leI KulHf pfxI aqy<br />
qyl-sfbx idAu. muV vsyby df ieMqjLfm kro.Xogf krvfAu. Dfrimk BfsLx krvfAu. zfktrI shUlqF idAu. Gr<br />
jfx dI CuwtI idAu. grIb muljLmF nUM srkfrI Krcy qy vkIl krky idAu. sjLf suxfAux qoN pihlF imsl qy Tos<br />
sbUqF df hoxf XkInI bxfAu."<br />
ieh mMgF rwKx vflLIaF sMsQFvF Aupr ikMqU ho skdf hY pr kI jylH ivc ieh shUlqF nhIN hoxIaF<br />
cfhIdIaF? kI ieh shUlqF kYdIaF dy Kfs vrg nUM hoxIaF cfhIdIaF hn qy iksy hor vrg nUM nhIN imlxIaF<br />
cfhIdIaF? aMgRjLF ivruwD lVI afjLfdI dI lVfeI smyN vI jylHF ivc mfnvI vrqfAu krn leI anykF aMdoln<br />
clfey gey sn. AunHF df hI PlL hY awj dIaF ieh shUlqF. hux kI ieh muljLmF qoN Koh leIaF jfxIaF cfhIdIaF<br />
hn? anykF svfl hn ijnHF nUM zuMGfeI qk ivcfrn dI loV hY. clMq itwpxI nf hI kIqI jfvy qF TIk rhygf nhIN<br />
qF anykF glqPLihmIaF pYdf ho skdIaF hn. nfvlkfr ny ivktm vYlPyar susfietI nUM lok pwKI idwK vflLI<br />
sMsQF dy rUp ivc icqiraf hY. jdoN ieh susfietI iksy kys nUM afpxy hwQ ivc lYNdI hY qF Ausdy sYNkVY mYNbr kMm<br />
dI vMz krky srgrm ho jFdy hn. kys liVaf vI iksy pYsy dy bgYr jFdf hY. prMqU ivaMg ieh hY ik ies qrHF dI<br />
sfrI srgrmI dy bfvjUd rfmnfQ dI BYx dy pirvfr nUM iensfPL nhIN imlL sikaf. afs dI ikrx iewQy hY ik<br />
susfietI, sfDU isMG, rfmnfQ qy pRDfn ijhy ivakqI hfr ky vI nhIN hfrdy. jo kuJ AunHF kIqf hY Auh vI kuJ Gwt<br />
nhIN hY.
5<br />
sfDU isMG jo krnf cfhuMdf sI Auh kuJ nhIN kr sikaf pr AusnUM iek sMqusLtI jLrUr hY. "AusnUM aPLsos<br />
sI Auh mukwdmy df PLYslf KLud nhIN sI kr sikaf. pr mn nUM qwslI sI. afpxI inXukqI dy afKrI imMt qk Auh<br />
kys nUM isry cfVHx leI Xqn krdf irhf sI. PLYslf nhIN ho sikaf nf shI. mudweI i<strong>Dr</strong> dIaF gvfhIaF suwK sFd<br />
nflL Bugq geIaF. sPLfeI i<strong>Dr</strong> nUM lwK Xqn krn dy bfvjUd mnmfnI krn df mOkf nhIN imilLaf. sfDU isMG dI<br />
ieh pRfpqI Gwt nhIN sI." pMnf-352) aijhy lokF dI mOjUdgI kfrx hI ieh <strong>Dr</strong>vfs bwJdf hY ik sB kuJ smfpq<br />
nhIN hoieaf. ijwQy aKOqI sMsQfvF mOjUd hn AuwQy ieiqhfs nUM puwTf gyVf dyx vflLIaF qy mfnvI sMktF nUM vrq kY<br />
jIAUx vflLIaF sMsQfvF vI iksy qoN ipwCy nhIN. nfvl ivc sihXog sMsQf qy iesdI Xuvf sLkqI iekfeI iesy qrHF<br />
dIaF sMsQfvF ivcoN hI hn. sdIaF purfxy Dfrimk aMD ivsLvfsF Aupr jIAux vflLI kilafxI mF afpxy afp nUM<br />
pfrbqI df avqfr mMndI hY. Auh sdIaF purfxIaF XOigk sfDnfvF rfhIN, amIr suivDf BogI lokF ivc sMsQf df<br />
ivkfs krdI hY. inhf df blfqkfr aijhI Gtnf hY jo ienHF afsQfvF ivc iCdr krny sLurU kr idMdI hY. iesy<br />
Gtnf ny kilafxI mF vloN iKwcy gey kflpink kvc nUM Byd idwqf hY. iesy leI inhf, "mfqf jI qoN puwC rhI sI.<br />
AusdI lfzlI DI df kvc ikAuN kwc vFg tuwt igaf? Ausdy Brf nUM suriKwaf ikAuN nhIN imlI? Ausdy pirvfr nUM<br />
iks pfp dI sjLf idwqI geI sI? pr mfqf jI cuwp sn." (pMnf-133)<br />
inhf pRiq sihXog sMsQf dy sfQIaF df ivhfr AusnUM hor vI vDYry mfnisk pIVf 'coN gujLrn leI mjbUr<br />
krdf hY. "kuJ sihXogIaF nUM inhf dy apivwqr hox bfad kyNdr afAux qy ieqrfjL sI. ies qrHF afsLrm dI<br />
pivwqrqf BMg huMdI sI. (pMnf-115) Ausdf DIrj Aus smyN jvfb dy jFdf hY"jdoN inhf nUM afrqI leI bulfieaf nf<br />
igaf qF Ausdf afigaf cwkr guwsy nflL BwK AuwiTaf. AusdIaF hQylIaF ivc syk inklx lwgf. sfry sihXogI<br />
AusnUM hMkfrI qy pfKMzI lwgy. iksy ny AusdIaF jLKmI BfvnfvF nUM plosx df Xqn nhIN kIqf. Aultf jfx buwJ ky<br />
AsnUM Cuitafieaf. (pMnf-116) ies sB dy ipCokV ivc inhf afqmGfq krn dy rfh pY jFdI hY. ieQy AusnUM<br />
kilafxI nhIN bcfAuNdI sgoN Ausdy ivcfrF dy ivroDI inhf dy Brf kml dy kdy khy sLbd bcfAuNdy hn. inhf socx<br />
leI mjbUr ho jFdI hY ik, "kml nUM kql kr idwqf igaf ieh kml dI mjbUrI sI. inhf ijAuNdI ho ky ikAuN mr<br />
rhI sI? jy Auh mr geI ipwCoN iek hor mhFBfrq ho jfvygf" (pMnf-117)<br />
kilafxI inhf nflL Pon qy gwl krky Aus Aupr 'mhfn ikRpf' krdI hY jo Ausny ies qoN pihlF iksy qy<br />
nhIN kIqI, iesy leI inhf DMn DMn ho jFdI hY. Ausdy sfry igly isLkvy dUr ho jFdy hn. kilafxI mF df tYlIPon-<br />
AupdysL sI, "Auh rwb dI rjLf ivc rhy. ivDI df iliKaf avqfr KLud nhIN tflLdy. ieh Bfxf ieMJ hI vrqxf sI.<br />
inhf kml leI hMJU nf vhfey. Auh mfqf jI dy crnF ivc surwiKaq sI. inhf iDafn ivc mn lgfey. mfqf ipqf<br />
dI syvf kry. BivwK ivc sB TIk hox vflLf sI." (pMnf-199) ivaMg ieh hY ik nf qF inhf df mn sLFq hoieaf qy<br />
nF hI Ausdy pirvfr nUM iensfPL imilLaf. ieAuN inhf dI hI nhIN sgoN pfTk dI Brm-nivrqI vI ho jFdI hY.
6<br />
sihXogI sMsQf vFg hI joiqsL vI ivaMg dI mfr qoN nhIN bicaf. "ZfeI mhIinaF bfad hflfq su<strong>Dr</strong>ny sLurU hoxy<br />
sn. pMizqF df afKf swc sfbq hox lwgf sI." (pMnf-258) kuJ idnF bfad hI sB kuJ Ault jFdf hY. "ovyd<br />
pirvfr dIaF KusLIaF dI Aumr bhuqI lMbI nhIN sI[[[[[puils ny pMkj hurF nUM byksUr krfr dy idwqf sI. AunHF dy<br />
bfhr afAux df rfh pw<strong>Dr</strong>f ho igaf sI." ieAuN sihXOgI sMsQf dy nflL nflL joiqsL dy kul ivcfr iek iek krky<br />
inrsq huMdy jFdy hn. aKIr qy sB kuJ XQfrQ dy <strong>Dr</strong>fql qy af itkdf hY. imwqr sYn mIq dI ieQy ivsLysLqf ieh<br />
hY ik Auh dikafnUsI ivcfrF nUM AuKfV iswtx leI Auqfvlypn qoN kMm nhIN lYNdf. sgoN Auh iek XQfrQ pRikRaf<br />
ivc ienHF ivcfrF dy KoKlypx nUM iswD hox idMdf hY. iehI AusdI pRfpqI hY ijs vl ajy qk aflockF df iDafn<br />
nhIN igaf.<br />
kOrv pFzv ieko rfj dIaF do i<strong>Dr</strong>F hn sgoN ieko pirvfr dIaF do i<strong>Dr</strong>F hn. iek i<strong>Dr</strong> nflL smyN dIaF<br />
prMprfvF anusfr iensfPL nhIN huMdf. dUjI i<strong>Dr</strong> Klnfiek df rol adf krdI hY. kOrv sBf ivc nv-DnfZ vrg<br />
dy iek pirvfr dIaF do i<strong>Dr</strong>F afhmo sfhmxy hn. ieQy ivc pMkj hurF df pirvfr hI sLfml nhIN hY sgoN kfnUMn<br />
nflL juVy jwj, vkIl qy adflq nflL juiVaf amlf-PLYlf; puils nflL sMbMiDq srvAuwc aiDkfrI qoN lY ky ispfhI<br />
qk; cIP skwqr qoN lY ky hyTlLI pw<strong>Dr</strong> dI aPLsrsLfhI qk; cIP minstr qoN lY ky aYm[aYl[ey[ qk dy rfjnIqk<br />
nyqf vI sLfml hn. smuwcf nfvl iek ivaMg hY. mhF Bfrq ivc ijwQy pFzvF dI i<strong>Dr</strong> BfrU rihMdI hY ieQy ieh i<strong>Dr</strong><br />
hfrdI hY. iehI ajokI siQqI df swc hY. vyd-pirvfr jy lwKF pqI hY qF pMkj horF df pirvfr kroVF pqI.<br />
kroVpqI kOrvF dy mukfbly lwKF pqI hfrdy hn. jy lwKF pqIaF dI ieh siQqI hY qF ijnHF kolL do jUn Kfx nUM nhIN<br />
AunHF nUM iensfPL ikQON imlLygf iehI ies nfvl df sfr qwq hY. imiQhfsk avcyqn smkflI siQqIaF ivc nvyN<br />
arQ gRihx krdf hY. adflq jF kfnUMnI jMg ajoky mhFBfrq dy rUp ivc pysL hY. ivaMg ieh vI hY ik ikRsLn df<br />
rUp rfmnfQ afp vkIl hY. kfnUMndfn hI kfnUMn dy Kyqr ivc pYsy vfilLaF qoN hfrdf hY qF jo vkIl nhIN Bfv afm<br />
jnqf df kOx vflI vfirs hY?! "jdoN qk mudweIaF ny kfnUMn dI jMg lVn jogy hoxf sI AudoN qk mhFBfrq smfpq<br />
ho cuwkI hoxI sI. kOrvF ny ibnF pFzvF dy lVfeI lVy jMg ijwqy jfx df aYlfn afpxy hwk ivc krvf lYxf sI."<br />
(pMnf-244)<br />
mfieaf ngrI dy mhFBfrqI pfqrF dy irsLqy Ausy qrHF hI pYsy duaflLy GuMmdy hn ijvyN sfrI mhFBfrq pMjF<br />
ipMzF dI jfiedfd vMzfAux dy duafly GuMmdI hY. rfm nfQ jdoN afpxy pwilAuN sB kuJ Krc kr bYTdf hY qF Auh<br />
afpxy imwqr sudfimaF vl ingfh duVfAuNdf hY. ienHF sfry sudfimaF dy sfry swqU iewkTy kr ky vI pMdrF hjLfr qoN<br />
Aupr nhIN bxdf. mfieaf ivhUxy sudfmy ikMnf ku icr lV skdy hn? klXugI ikRsLn, rfmnfQ kolL duinafvI sUJ<br />
hY, kfnUMn df igafn hY pr pYsf nhIN. iesy leI Auh mhFBfrq dy mYdfn ivc pFzvF nUM ijqf nhIN skdf. pr Aus<br />
nUM sfDU isMG vFg iek <strong>Dr</strong>vfs hY ik Ausny jMg ivc hiQafr nhIN suwty. Auh afpxy mn nUM smJfAux leI<br />
XqnsLIl hY. "klH nUM rfmnfQ jF AusdI BYx nUM pCqfvf qF nhIN hoeygf ik Auh afpxy mfsUm bwcy dy kql jF
7<br />
anBOlL bytI dI lVfeI nhIN lVy. rfmnfQ ny dUijaF dI iewjLq rolx vflLy pMkj horF dI ijLMdgI nrk bxf idwqI<br />
sI. AunHF nUM hvflfq dI hvf Kuaf idwqI sI....lVky hfrnf hfr nhIN sI. iensfPL leI lVdf jy Auh mr jfey<br />
iesdI AusnUM prvfh nhIN." (pMnf-266)<br />
inhf leI adflq asl kOrv sBf hY. ieQy inhf dI siQqI mhFBfrq dI dRopqI qoN vI bdqr hY. Ausdf<br />
cIr hrx qF pihlF hI ho cuwkf hY. hux qF Ausny hor jLlIl hoxf hY. hor jLlIl hox qoN bcx leI AusnUM afpxy<br />
nflL hoey blfqkfr qoN hI ienkfrI hoxf pYNdf hY. sfDU isMG vrgf <strong>Dr</strong>mfqmf vI afpxy afp nUM kOrv sBf df<br />
agUaf mihsUs krn lwgdf hY. Auh vI Aus leI kuJ nhIN kr skdf. jy hor koeI kuJ nhIN kr sikaf qF pMizq<br />
prmfnMd dy sLbd qF inrf idlfsf sn ijnNHF df koeI arQ nhIN sI. sgoN moVvyN rUp ivc Ausdy khy sLbd ivaMgbfx<br />
sfbq huMdy hn. inhf leI Auh kihMdf hY, "adflq Aus leI kurUksLyqr df mYdfn sI. inhf ny huMdy cIr hrx<br />
qoN zr ky rihm dI pukfr nhIN sI krnI. Ausny arjn bx ky gvfhI vflLy qIr kOrvF vl suwtxy sn. ienHF qIrF<br />
ny muljLmF leI PFsI df PMdf bxnf sI." inhf dy kiQq qIr muljLmF leI PFsI df PMdf qF nf bxy pr vydpirvfr<br />
leI hfr qy nmosLI df kfrx avwsL bx gey.<br />
inhf kOrv sBf ivc sB qoN vwD duKFqk pfqr hY. Auh srIrk qy mfnisk donoN qrHF df duwK BogdI hY.<br />
sfDU isMG jF amrnfQ vFg Aus kOlL <strong>Dr</strong>vfs leI kuJ vI nhIN hY. mhFBfrq dy pFzv ivsLysL qOr qy BIm dRopdI<br />
nflL hoey durivvhfr df bdlf lYNdy hn pr ajokI dRopdI, inhf blfqkfr df isLkfr hox dy bfvjUd inrshfie hY.<br />
koeI ikRsLn vI Ausdf prdf kwjx nhIN afAuNdf. mhFBfrq ivc pFzv ijwq dy jsLn mnfAuNdy hn prMqU ajoky<br />
adflqI mhFBfrq ivc kOrv 'pFzvF' nUM hrf ky mfnisk klysLF dy snmuK ilaf KlfHrdy hn.<br />
zf[ suiqMdr isMG nUr nfvl dy ienHF pRqIk qy ivaMg arQF nUM ajoky pRsMg ivc pUry smfj qk PYlidaF<br />
dyKdf hY. Aus anusfr, blfqkfr ieQy smfijk kdrF kImqF df huMdf hY. mnuwKI irsLiqaF df qy smuwcy isstm df<br />
duKFq sfhmxy afAuNdf hY. "ieAuN sfry ibafn ivc iek kurwpt pRbMD ivsiqRq huMdf jFdf hY ijs ivc Gfqk hmlf<br />
iek pirvfr Auwqy hI nhIN, blfqkfr inhf df hI nhIN huMdf, kql kml df hI nhIN, blfqkfr qF sfrIaF<br />
smfijk kImqF df ho cuwkf hY...ieAuN khfxI kyvl iek pirvfr dI qRfsdI dI nhINM rihMdI sgoN pRqIkfqmk qOr qy<br />
smuwcy BfrqI isstm dI bx jFdI hY. XQfrQ dIaF zUMGIaF qihaF qy guMJlLF ijhVIaF iksy vI rfjsI jF smfijk<br />
ivcfrDfrf qoN sulLJ nhIN rhIaF." (pMjfbI itRibAUn, 6 apRYl, 2003)<br />
inaFpfilkf qoN lY ky puilLs qy aPLsrsLfhI sB nUM nwQ pfAux vflLI i<strong>Dr</strong> rfjnIqI hY, nfvl kOrv sBf<br />
ivc ies gwl nUM bVI gUVHI ryKf rfhIN ryKFikq kIqf igaf hY. swqf afpxIaF koJIaF qoN koJIaF cflF cl ky vI<br />
PYsilaF nUM rwd krvf skdI hY jF iPr afpxy hwk ivc krvf skdI hY. bGyl isMG muK mMqrI dY iesLfry qy kuJ
8<br />
idnF ivc hI pMkj hurF dy hwk ivc jFdy PYsly nUM AunHF dy Ault krvf idMdf hY qy iek kroV ruipaf hwQ afAuNidaF<br />
hI pfsf AunHF dy hwk ivc vI krvf idMdf hY. rfjnyqf, aPLsrsLfhI qy puils dI imlLI Bugq dIaF bfrIkIaF qF<br />
nfvl ivcdI gujLridaF hI anuBv ho skdIaF hn prMqU asIN ieQy asIN kuJ stIk itwpxIaF nUM iDafn gocry kr<br />
skdy hF. pMkj dy zYzI df anuBv sI ik, "aPLsr qy nyqf cMgy simaF ivc sfQ idMdy hn. kdy BIV pY jfvy qF pUC<br />
dbf ky Bwjdy hn." pr aPLsrsLfhI df pRiqinDI pRqfp isMG aPLsrsLfhI nUM duwD Doqf dwsx leI isafsI nyqfvF nUM<br />
sB ibmfrIaF dI jVH qy mOkfpRsq grdfndf hY. swc ieh hY ik ivhfr rfhIN Auh afpxf 'shI' ikrdfr dws jFdf<br />
hY qy AusdI itwpxI rfjnyqfvF df pfj AuGfVdI hY. Aus anusfr, "aPLsr Dur qk pugdy hn. isafsI bMidaf df<br />
koeI Brosf nhIN. awj iek dI JolLI klLH dUjy dI. dohF i<strong>Dr</strong>F qoN pYsy lY lYNdy hn. afpxy qy bxdI njLr afvy, pfxI<br />
aPLsrF vl roVH idMdy hn. jdoN ieh gwdIAuN lihMdy hn sO sO skYNzlF ivc Psdy hn. isafsI lok afps ivc iek<br />
ho jFdy hn. aPLsr mukwdmy Bugqdy mr jFdy hn." (pMnf-166) kOrv sBf df hr pfqr ivaMg dI mfr hyT hY.<br />
ieh ivaMg hI ies nfvl dI ijMd jfn hY.<br />
nfvl ivc QF pur QF vkIlL dy ikwqy Aupr iqwKIaF itwpxIaF hn, mukwdimaF dy anykF PrMtF Aupr ivaMg<br />
hn qy rfm nfQ vrgy Coty vkIlF dI siQqI df vrxn hY qy nfl hI sLihrI Auwc vrg dIaF nYiqkqfvF df Kulfsf<br />
vI hY. inhf nUM blfqkfr dy sdmy qoN AuBfrn leI jo slfhF idwqIaF jFdIaF hn AunHF ivcoN ieh sLRyxI-nYiqkqf<br />
nMgy rUp ivc Aujfgr ho jFdI hY. iek pfsy jfgIrdfrI nYiqkqf df ivroD hY qF dUjy pfsy burjUaf nYiqkqf df<br />
PUhV pRgtfvf. "kuafr BMg hox qy kuVHn nUM Auh Auh Aus smy dI jgIrU soc afK rhy sn jdoN aOrq pUrI qrHF<br />
gulfm sI. jy inhf dI mjbUrI kfrx sfgr AusnUM iqafg irhf sI qF Auh jMgflI soc df mflk sI. ...iek bMdy<br />
nflL bwJy rihx qy Aumr Br iesLk inBfAux df irvfjL vI hux purfxf pY cuwkf sI. awj dIaF kuVIaF iesLk iek<br />
nflL krdIaF hn, ivafh dUjy nflL krfAuNdIaF hn aqy bwcy qIsry dy jnmdIaF hn." (pMnf-151)<br />
nfvl kOrv sBf dy kuJ cirwqrF dI mudweIaF dy hwk ivc kfieaf klp huMdI hY. nfvlkfr df mMqv<br />
aijhf krn ipwCy 'pFzvF' dy pwK df ivsqfr huMdy drsfAuxf hY. rfm nfQ df kfieaf klp smJ afAux vflLf hY.<br />
rfm nfQ blfqkfrI dy mukwdimaF ivc kuVIaF nUM adflq ivc jLlIl krn qk jFdf hY. AusnUM siQqI dI<br />
iBafnkqf df aihsfs, aijhf kuJ AusdI BfxjI nflL vfprn qoN bfad huMdf hY. nMd lfl dI kfieaf klp<br />
mwDkflI rUVHI Aupr afDfirq hY. sfDU isMG dy adflq ivc afKrI idn khy sLbdF dI qIKxqf nf shfrdf hoieaf<br />
nMd lfl afqm aflocnf krn dy rfhy pYNdf hY qy mfnisk AuQl-puQl df isLkfr hoieaf PYsly vflLy idn afpxI<br />
QF isMgly nUM Byj idMdf hY. ieQy 'jb jfgy qBI svyrf' dy aKfx nUM iswD huMidaF idKfieaf igaf hY.
9<br />
kOrv sBf df ivsLlysLx iek pUrI pusqk dI mMg krdf hY. prMqU sfzI crcf ieh drsfAux leI kfPLI hY ik<br />
imwqr sYn mIq df ieh nfvl vI ktihrf qy qPLqIsL vFg pMjfbI nfvl sfihq ivc iek mIl pwQr bxn dI<br />
smrwQf rwKdf hY.