Kultura i Społeczeństwo t. 55 nr 4/2011

Antoni SułekArtykuł zawiera próbę oceny efektu społecznego książki „Złote żniwa”, opublikowanej napoczątku 2011 r. przez Jana Tomasza Grossa i Irenę Grudzińską-Gross. Autorzy ujawnilifakty, skalę i motywacje udziału Polaków w mordowaniu i rabowaniu Żydów w NazioccupiedPoland. Pokazali, że skala zbrodni popełnionych na Żydach była większa niż dotądpisano i argumentowali, że była ona większa niż udzielana im pomoc. Książka wywołała wPolsce ostra debatę publiczną.Na podstawie sondażowych badań opinii publicznej autor pokazuje, że efekt „Złotychżniw” jest złożony. Zapewne książka i debata ożywiły społeczną pamięć przemocy, rabunkówi mordów dokonanych na Żydach. Przypuszczalnie przekonały też jakąś, niewielką częśćPolaków, że takie fakty, i to liczne, miały miejsce, oraz sprawiły, że znacząca część Polakówmyśli, że mogło tak być. Dyskusja nie zmieniła natomiast ogólnej i wartościującej opinii opostawie Polaków wobec Holokaustu. Autor próbuje wyjaśnić, dlaczego książka wywołałaskutki znacznie mniejsze niż oczekiwali jej autorzy? Odpowiedzi szuka w nastawieniachPolaków i rodzaju przekonań, które „Złote żniwa” miały zmienić; w cechachcharakterystycznych książki i debaty przez nią wywołanejS u m m a ryThe article is an attempt to assess a social impact of the book „Golden Harvest”, published atthe beginning of 2011 by Jan Tomasz Gross and Irena Grudzińska-Gross. The authors of thebook have revealed facts, scale and motives of participation of the Polish citizens in killingand robbing Jews in the Nazi-occupied Poland. They have demonstrated that the scale ofJewish homicide was broader than hitherto described, and argued that it was greater than thescope of help provided to the Jews. The book triggered a fiery public debate in Poland.Based on the research polls the Author of the article demonstrates that the impact of “GoldenHarvest” is quite complex. The book and the debate did activate the social memoryconcerning violence, burglary and killings of the Jews. Supposedly, they also persuadedsome scarce number of Poles that such facts, quite numerous, did happen and made asignificant number of Poles think that it might have been so. The discussion did not, however,change an overall and valuating opinion about the attitude of Poles towards Holocaust. TheAuthor tries to explain why the book’s effect was far less spectacular than its authors hadexpected. The answer is looked for in the attitudes of Poles and the type of beliefs that were tohave been changed as a result of publishing ‘Golden Harvest’, as well as in the specificfeatures of the book and the debate triggered by it.Key words / słowa kluczowestosunki polsko-żydowskie / Polish-Jewish relations; Holocaust / zagłada Żydów; Jan TomaszGrossJakub KnyżewskiArtykuł poświęcony jest dokonaniom środowiska skupionego wokół czasopisma „Borussia.Kultura. Historia. Literatura”, które – kierując się konstruktywistyczną wizją historii –poszukuje odpowiedzi na pytanie o rolę dziedzictwa Prus Wschodnich i Niemiec wewspółczesnej Polsce. Podjęło tym samym zadanie nie tylko badania przeszłości regionu, aletakże tworzenia współczesnego społeczeństwa obywatelskiego świadomego przeszłości10