Kultura i Społeczeństwo t. 55 nr 4/2011

Key words / słowa kluczoweremembrance policy / polityka wobec pamięci; identity politics / polityka tożsamości; WorldWar II / druga wojna światowa; Nazi and Soviet crimes / zbrodnie nazistowskie i sowieckie;the Holocaust / Holokaust; genocide / ludobójstwo; war for memory / wojna o pamięćJoanna B. MichlicAutor artykułu snuje rozważania na temat pamięci o stosunkach polsko-żydowskich podczasHolokaustu w Polsce w okresie od 2002 r. do dnia dzisiejszego, w następstwie intensywnejdebaty publicznej o pogromie w Jedwabnem, który miał miejsce 10 lipca 1941 r. Cienkamonografia Jana Tomasza Grossa pt. „Sąsiedzi”, opublikowana w maju 2000 r., wywołaładebatę, która rozpoczęła proces samokrytycznej oceny stosunku narodu polskiego wprzeszłości do mniejszości żydowskiej i innych mniejszości etnicznych, tzw. kulturalneodrodzenie pamięci narodowej. Dziesięć lat później nadal istnieje ostry podział międzygrupami polskich polityków, intelektualistów, dziennikarzy, historyków i społeczeństwa wogóle, dotyczący sposobu w jaki ocenia się mroczne aspekty stosunków polsko-żydowskichpodczas i po drugiej wojnie światowej. Autor artykułu przedstawia główne metodypamiętania o Żydach i Holokauście: „pamiętać dla pamięci”, „pamiętać dla korzyści”, i„pamiętać, by zapomnieć”, oraz różne manifestacje tych trzech sposobów, a także analizuje,dlaczego Polakom tak trudno jest sprawić, by ciemne strony ich historii stały się częściąświadomości historycznej i pamięci narodowej.S u m m a ryThe paper considers the memories of Polish-Jewish relations during the Holocaust in Polandin the aftermath of the intense public debate about the Jedwabne massacre of July 10, 1941,since 2002 till the present. Jan Tomasz Gross’s slim monograph Neighbors, published in May2000, triggered a debate that generated a process of self-critical assessments of the Polishnational past in relation to Jewish and other ethnic minorities, the so-called cultural renewalof public memory. Ten years later there is still a sharp split between groups of Polishpoliticians, public intellectuals, journalists, historians and members of society at large in howthey evaluate the dark aspects of the Polish-Jewish relations during and after WWII. Thepaper examines the main modes of remembering Jews and the Holocaust: "remembering toremember", "remembering to benefit", and "remembering to forget", and the differentmanifestations of these three modes, and discusses what has made it difficult for Poles tointegrate the dark past into popular historical consciousness and public memory.Key words / słowa kluczowemodes of remembering of Jews and the Holocaust / sposoby pamiętania o Żydach iHolokauście; memorialization of the Holocaust / upamiętnienie Holokaustu; politicization ofrescuers of Jews / upolitycznienie ratujących Żydów9