SUKSESET DHE SFIDAT E KOMUNAVE TË REJA TË KOSOVËS

SUKSESET DHE SFIDAT EKOMUNAVE TË REJA TËKOSOVËSMAJ 2012

Iniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive e USAID-it (DEMI)2Lloji i raportit: Sukseset dhe sfi dat e komunave të reja të Kosovës31 Maj 2012Përgatitur përJeton CanënPërfaqësues Teknik i Zyrtarit Kontraktues të DEMI-tAgjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar/KosovëArbëri (Dragodan)Rr. Ismail Qemali #110000 Prishtinë, KosovëPërgatitur ngaThe Urban Institute2100 M Street, NWWashington, DC 20037SHBAQëndrimet e autorëve të shprehura në këtë publikim nuk pasqyrojnë domosdoshmërishtqëndrimet e Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar ose të Qeverisësë Shteteve të Bashkuara.Ky publikim u përgatit nga Agjensioni i Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar(USAID) Programi Iniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive në Kosovë.Pikëpamjet e paraqitura në këtë publikim nuk pasqyrojnë medoemos pikëpamjet e Agjencisësë Shteteve të Bashkuara për zhvillim ndërkombëtar (USAID) ose të Qeverisë së Shtetevetë Bashkuara.

PËRMBAJTJA3Përmbledhje Ekzekutive................................................................................................................................................... 5Hyrje............................................................................................................................................................................................ 71. PROGRESI I ARRITUR - ZOTIMET E PËRMBUSHURA............................................. ..........................92. SFIDAT QË KANË MBETUR PËR T’U ADRESUAR...............................................................................132.1 Mbrojtja dhe Menaxhimi i Pyjeve..................................................................................................... 132.2 Resurset Financiare: Projektet Kapitale, Mirëmbajtja dhe Transferi i tëHyrave Vetanake Indirekte................................................................................................................... 172.3 Dhënia e tokës dhe pronave për zhvillim ekonomik.............................................................. 223. TË SHIKOJMË PËRPARA......................................................................................................................................... 26Bibliografi a............................................................................................................................................................... 30Shtojca 1. Procesi i konsultimeve................................................................................................................ 32Shtojca 2: Territori, popullsia dhe përbërja etnike............................................................................. 34Shtojca 3. Storiet e suksesit nga komunat e reja................................................................................ 35Shtojca 4. Të gjeturat nga anketa Mozaiku 2011................................................................................ 53Shtojca 5. Fondet e përgjithshme për investime kapitale për komunë................................. 64

4ShkurtesatAKKCAPEXZCNAPKKGJKMBPZHRMKKMKRSMEMMPHMASHTMFMSHMIMAPLMPMSMMMAPMTIOSBEBHVREKOSUSAIDUSAID DEMIAsociacioni i Komunave të KosovësShpenzime KapitaleZyra Civile NdërkombëtareAgjencia Pyjore e KosovësKëshilli Gjyqësor i KosovësMinistria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillim RuralMinistria e Komuniteteve dhe KthimitMinistria e Kulturës, Rinisë dhe SporteveMinistria e EkonomisëMinistria e Mjedisit dhe Planifi kimit HapësinorMinistria e Arsimit, Shkencës dhe TeknologjisëMinistria e FinancaveMinistria e ShëndetësisëMinistria e InfrastrukturësMinistria e Administrimit të Pushtetit LokalMinistria e Punës dhe Mirëqenies SocialeMemorandum i MirëkuptimitMinistria e Administratës PublikeMinistria e Tregtisë dhe IndustrisëOrganizata për Siguri dhe Bashkëpunim në EvropëBurimet e të Hyrave VetanakeRegjistrimi i Ekonomive në KosovëAgjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim NdërkombëtarIniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive e USAID-it

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE5Konferenca për Sukseset dhe Sfi dat e Komunave të Reja është paraparë për të promovuarsukseset e komunave për të diskutuar pengesat me të cilat ende ballafaqohen këto komunadhe për të arritur një konsensus për mënyrën se si të tejkalohen ato. Ky dokument ështëpërgatitur si dokument shoqërues për prezantimet e konferencës dhe fokusohet në nëntëkomunat e caktuara, të cilat janë formuar së fundi, me përjashtim të Shtërpcës dhe Novobërdës.Hani i Elezit, Juniku dhe Mamusha u themeluan si pilot komuna në 2005 ndërsa territori dheselia e tyre u konfi rmuan me Ligjin për Kufi jt Administrativ të Komunave në 2008. Me ligjin enjëjtë u themeluan komuna e Graçanicës, Kllokotit, Ranillugut dhe Parteshit, ndërsa komunae Novobërdës u zgjerua. Pas zgjedhjeve 1 lokale, komunat e reja fi lluan të ushtrojnë të drejtëne “vetëqeverisjes”.Brenda kornizës së decentralizimit, komunave i’u caktuan një numër i kompetencave vetanakedhe të deleguara, të parapara në Ligjin për Vetëqeverisje Lokale. Përveç kësaj, komunat eKosovës me shumicë serbe i kanë edhe kompetencat e zgjeruara në fushën e shëndetësisë,arsimit dhe çështjeve kulturore dhe kanë të drejta pjesëmarrëje në përzgjedhjen e komandatëvetë stacioneve policore lokale. Gradualisht, lidershipi komunal ka arritur të krijojnë administratakomunale të cilat janë të hapura ndaj nevojave të qytetarëve dhe vazhdimisht punojnë për tëkrijuar dhe avancuar shërbimet komunale. Qasje të ndryshme janë shfrytëzuar për të siguruarofrimin e sigurt të shërbimeve për qytetarët që jetojnë si në zonat urbane ashtu edhe rurale,sikurse që është krijimi i njësive të komunave të kompanive regjionale për grumbullimin embeturinave dhe bashkëpunimi ndërkomunal ose zyra satelitore në fshatra për shërbimeadministrative. Në shumicën e komunave të reja të hyrat vetanake janë ngritur dukshëm.Tani qytetarët po krijojnë partneritete me administratat lokale për t’i mbajtur komunitetet etyre të pastra dhe ata janë anëtar të grupeve punuese që paraqesin qasje të reja për ofrimine shërbimeve dhe për ta monitoruar cilësinë e tyre. Kuvendet e komunave kanë miratuar tëgjitha rregulloret lokale të nevojshme dhe vazhdimisht po i përmirësojnë praktikat e tyre përkonsultim me qytetarët e tyre.Autoritetet lokale dhe qytetarët kanë marrë masa të veçanta për të krijuar një mjedis multietnikharmonik, për të siguruar komunikim të duhur në mes të administratave dhe kuvendeve për t’itrajtuar nevojat e të gjithë qytetarëve në mënyrë të barabartë. Liderët komunalë të komunaveme shumicë serbe kanë demonstruar se përmes decentralizimit, kultura, trashëgimia dhegjuha e etnisë serbe të Kosovës mbrohet dhe vazhdon të mbrohet. Institucionet fetare dhekulturore mirëmbahen, si dhe janë mbajtur festivale për të promovuar artet nacionale dhelokale.Sikurse me çdo përpjekje për reformim, megjithatë, ka çështje që ende ka nevojë tëadresohen. Një proces konsultativ u organizua para konferencës për t’i bashkuar të gjithapalët e interesit për të diskutuar për çështjet e identifi kuara dhe për ta identifi kuar një plan tëveprimit real për t’i adresuar ato me kohë. Rezultatet e realizimit të këtyre planeve të veprimitdo t’i raportohen Grupit Ndërministror për Decentralizim. Tri çështjet mbi të cilat do të1Zgjedhjet lokale u mbajtën në të gjitha komunat e reja më 15 nëntor 2009, me përjashtim të Parteshit, kuzgjedhjet u mbajtën më 20 qershor 2010. Certifi kimi i zgjedhjeve lokale të mbajtura në nëntor 2009 u bë më15 dhjetor 2009 ndërsa në Partesh certifi kimi u bë më 23 korrik 2010.

6fokusohet ky dokument janë mbrojtja dhe menaxhimi i pyjeve, fondet e investimeve kapitale,mirëmbajtja e projekteve kapitale dhe transferi i të hyrave vetanake indirekte; dhe menaxhimii tokës dhe pronës.Vargu i veprimeve për mbrojtjen dhe menaxhimin e pyjeve përfshijnë gjetjen e mënyrave përplotësimin e stafi t dhe fi nancimin e duhur të kompetencave komunale për mbrojtjen e pyjeve,duke lejuar përfshirje më të madhe to komunave në hartimin e planeve të menaxhimit dhemonitorimi i transferit të tarifave për prerjen e drurëve. Sa u përket projekteve kapitale, kanevojë të përmirësohet qasja e komunës në burimet e fi nancimit për infrastrukturë; për taadresuar procesin e planifi kimit për mirëmbajtjen e infrastrukturës dhe për t’u siguruar qëtransferi i të hyrave vetanake indirekt është më solid. Një Grup Punues Nacional është dukeu formuar për të hartuar një qasje për reformën e tokës dhe harmonizimin e legjislacionit.Është paraparë thjeshtësimi i procedurave për shfrytësimin e tokës komunale dhe përmirësimii kapaciteteve për menaxhimin e pronës së komunës dhe organizimi i ankandeve për dhëniene tokës në shfrytëzim.Tri çështje të tjera janë ngritur nga zyrtarët e zgjedhur që do të lehtësonin decentralizimine suksesshëm – më shumë autonomi në planifi kimin dhe ekzekutimin e buxhetit, përfshirjene ngritur të komunës dhe më shumë autonomi në organizimin e shërbimeve publike dhepërmirësimin e kushteve për të adresuar edukimin dhe kujdesin shëndetësor. Këto çështjejanë po aq të rëndësishme dhe nuk janë unike për komunat e reja. Megjithatë, ato kërkojnëdialog më të gjatë konsultativ në mes të qeverisë qendrore dhe lokale.Një element tjetër i konferencës është “Panairi i Investimit”, ku të gjitha nëntë komunat dotë kenë rastin që të promovojnë deri në tri projekte të infrastrukturës me prioritet të lartëpara ministrive të ndryshme dhe organizatave ndërkombëtare. Përshkrimet e shkurtëra tëprojekteve janë publikuar në një publikim të ndarë për të mundësuar pasimin e grumbullimittë fondeve.Procesi konsultativ i shfrytëzuar për përgatitjen e konferencës ofron një rrugë përpara nëdecentralizimin e suksesshëm. Përkushtimi i institucioneve përkatëse të qeverisë qendrore dhelidershipit komunal është esencial për zbatimin e planeve të veprimit për të cilat është arriturpajtimi. Praktika e diskutimit të hapur në mes të zyrtarëve lokal të zgjedhur dhe palëve kyçetë interesit të qeverisë qendrore për hapat e nevojshëm për ta avancuar më tutje procesin edecentralizimit në Kosovë janë një element i rëndësishëm për fuqizimin e vetëqeverisjes nëKosovë. Qëllimi i kësaj konference është për të shërbyer si forum për një dialog të tillë.

HYRJE7Konferenca për Sukseset dhe Sfidat e Komunave të Reja është e paraparë për tëpromovuar sukseset e komunave të reja, për të diskutuar çështje praktike dhe pengesat metë cilat ballafaqohen këto komuna dhe për të arritur konsensus se si të tejkalohen ato. Kydokument është përgatitur si dokument shoqërues për prezantimet e konferencës.Procesi i decentralizimit në Kosovë u bazua në Propozimin Gjithpërfshirës për Zgjidhjen eStatusit të Kosovës (“Plani i Ahtisaarit”, Mars 2007), dhe dispozitat e tij janë përfshirë në Ligjine Vetëqeverisjes Lokale. Plani i Ahtisaarit thekson që “për të adresuar shqetësimet legjitimetë serbëve të Kosovës dhe komuniteteve tjera që nuk janë shumicë në Kosovë, për të inkurajuardhe siguruar pjesëmarrjen e tyre aktive në jetën publike dhe për të fuqizuar qeverisjen e mirëdhe efi kasitetin e ofrimit të shërbimeve në tërë Kosovën, do të krijohet një sistem i zgjeruar dhe iqëndrueshëm i vetëqeverisjes lokale.”Në 2008 u miratua Ligji për Kufi jt Administrativ të Komunave për të integruar komunitetetjoshumicë, sidomos komunitetin serb të Kosovës, në Kosovë; krijimin e një shteti funksional,krijimin e një sistem të qëndrueshëm të vetëqeverisjes dhe përmirësimin e efi kasitetit tëofrimit të shërbimeve publike. Ky ligj rregullon organizimin territorial të vetëqeverisjes lokale,ka krijuar komuna të reja, ka defi nuar territorin e një komune si njësi e vetëqeverisjes lokale,ka defi nuar kufi jtë komunal administrativ, emrat dhe selitë e komunave të reja dhe ka krijuararanzhime të përkohshme në mes të komunave ekzistuese dhe atyre të reja.Hani i Elezit, Juniku dhe Mamusha janë themeluar si komuna pilote në 2005 dhe territori dheselia e tyre u konfi rmua me Ligjin për Kufi jtë Administrativ të Komunave në 2008. Me pokëtë ligj u formuan komuna e Graçanicës, Kllokotit, Ranillugut dhe Parteshit, ndërsa komunae Novobërdës u zgjerua. Komuna e Shtërpcës po ashtu është përfshirë në këtë konferencë,pasi që është njëra prej komunave kryesore me shumicë serbe.Brenda kornizës së decentralizimit, komunave iu përcaktuan një numër i kompetencavevetanake dhe të deleguara, të parashikuara në Ligjin e Vetëqeverisjes Lokale. Ato përfshijnëshërbime administrative sikurse lëshimi i certifi katave të lindjes, shërbime publike si grumbullimii mbeturinave ose rrugët lokale dhe transporti. Përveç këtyre, komunat me shumicë serbe nëKosovë kanë edhe kompetencat e zgjeruara në fushat e shëndetësisë, arsimit dhe çështjevekulturore dhe kanë të drejtën e pjesëmarrjes në përzgjedhjet e komandantëve të stacionevepolicore lokale.Pas zgjedhjeve 2 , komunat e reja fi lluan të ushtrojnë të drejtën e “vetëqeverisjes”, dukendërtuar kapacitetet e kuvendeve komunale dhe miratimin e të gjitha rregulloreve lokale tënevojshme. Administratat e komunave u plotësuan me staf, dhe u krijuan sistemet, proceduratdhe kapacitetet njerëzore për të ushtruar kompetencat e tyre. Ishte një nxitje nga praktikat emësuara dhe përkundër shumë pengesave, sikurse që është transferi i dokumentacionit nga“komuna amë”, është arritur progres në secilin prej dimensioneve kyçe të decentralizimit –atë politik, fi skal dhe administrativ.2Zgjedhjet lokale u mbajtën në të gjitha komunat e reja më 15 nëntor 2009, me përjashtim të Parteshit, kuzgjedhjet u mbajtën më 20 qershor 2010. Certifi kimi i zgjedhjeve lokale të mbajtura në nëntor 2009 u bë në15 dhjetor 2009 ndërsa në Partesh certifi kimi u bë në 23 korrik 2010.

8Decentralizimi gradualisht po kuptohet si një proces i rëndësishëm social, pasi që në praktikësynon që të krijojë një kontratë të re sociale në mes të qeverisë dhe qytetarëve. Progresi dhesukseset tashmë të arritura nga nëntë komunat e reja janë shembuj të mirë për qytetarëtnë veri të Kosovës. Ata mund ta shohin që bartja e kompetencave në komunat me shumicëserbe, sidomos ato të zgjeruarat, kanë rezultuar me përmirësim të shërbimeve dhe u ka dhënëqytetarëve zë në prioritizimin e çështjeve më të rëndësishme, atyre që mbrojnë identitetin etyre etnik, fetar, gjuhësor dhe kulturor.Para konferencës u organizua një proces konsultativ 3 për t’i bashkuar të gjitha palët e interesitqë të diskutojnë çështjet e identifi kuara dhe krijuar një plan veprimi real që adreson atome kohë. Grupet punuese që i zbatojnë këto plane të veprimit do t’i raportojnë GrupitNdërministror për Decentralizim 4 .Kapitulli i parë dokumenton progresin dhe sukseset e arritura deri më tash siç janë: ngritja eefi kasitetit, transparenca dhe llogaridhënia, shërbime më të mira e më afër qytetarëve dheqytetarë më të informuar dhe më aktiv. Kapitulli i dytë adreson tri çështje kyçe – mbrojtjendhe menaxhimin e pyjeve; fondet e investimeve kapitale, mirëmbajtjen e projekteve kapitaledhe transferin e të hyrave vetanake indirekte; dhe menaxhimi i tokës dhe pronës. Kapitulli itretë pasqyron çështjet tjera të mbetura, të cilat janë më të ndjeshme dhe mund të kërkojnënjë debat publik më intensiv. Anekset ofrojnë informata shtesë: shembujt e suksesit ngakomuna të ndryshme që ilustrojnë se si realizohet decentralizimi dhe theksojnë arritjetaktuale, perceptimet dhe kënaqshmërinë e qytetarëve bazuar në anketën e Mozaikut tëKosovës 2011 dhe dokumentet tjera relevante.Në konferencë të gjitha (nëntë) komunat do të kenë rastin për të identifi kuar dhe promovuarderi në tri projekte të infrastrukturës, të cilat janë të rëndësishme për zhvillimin e tyre, paraministrive të ndryshme dhe organizatave ndërkombëtare. Një publikim i veçantë paraqetkëto përshkrime të shkurtëra të projekteve për të mundësuar ngritjen e fondeve.3Shih Aneksin 1: Procesi konsultativ4Mandati i Grupit Ndërministror për Decentralizim, pas skadimit të tij, është vazhduar me vendit të Qeverisë sëR. Kosovës, nr. 3/119 i datës 07. 04. 2010.

1. PROGRESI I ARRITUR - ZOTIMET EPËRMBUSHURA9Ky kapitull paraqet karakteristikat kryesore të progresit të arritur deri tash nga nëntëkomunat, të ilustruara nga shembujt e suksesit në Aneksin 3– rëndësia e lidershipit lokal,qasje e qeverisë së vetëdrejtuar, qasje në shërbime cilësore, mundësia e shtuar për ta mbajturqeverinë llogaridhënëse dhe mundësitë e krijuara për zhvillim ekonomik.Rëndësia e Lidershipit Lokal – Lidershipi i zgjedhur demokratikisht në komunat e reja iaarriti të krijojë administratë komunale funksionale dhe të inicojë veprime duke shfrytëzuarvizion strategjik dhe teknika largpamëse të planifi kimit. Është institucionalizuar një mënyrë ere e të menduarit për performancë të ngritur të menaxhimit, që fokusohet në zgjidhjen eproblemeve në mënyrë pjesëmarrëse, eliminimin e praktikave burokratike dhe maksimalizimine potencialit të të gjithë punëtorëve dhe palëve të jashtme të interesit. Në Junik, Graçanicë,Shtërpcë, Kllokot dhe Mamushë, për shembull, lidershipi komunal ka krijuar një deklarim tëvizionit dhe është duke e hartuar planin e përmirësimit organizativ, i cili përfshin organogramindhe përshkrimin e rishikuar të vendeve të punës për punëtorët e administratës. Kryetari iHanit të Elezit është bërë shumë i popullarizuar për përkushtimin e tij në ofrimin e shërbimeve,mbrojtjen e ambientit, inkasimin e të hyrave dhe komunikimit me qytetarë. Shpërblimi përstilin e lidershipin e tij ishte Shpërblimi për Kurajo Qytetare i dhënë nga një organizatë enjohur joqeveritare për “kontributin e dalluar në zhvillimin e kulturës politike dhe demokracisë”.Ndoshta shembulli më ilustrues i lidershipit lokal është progresi i arritur në gjenerimin etë hyrave vetanake, promovimi i transparencës dhe zgjerimi i ofrimit të shërbimeve. Dukeshfrytëzuar fushata për ngritjen e vetëdijes dhe duke inkurajuar pjesëmarrjen e qytetarëvenë punën e komunës përmes një vargu të gjerë të materialeve informuese dhe promovuese,kryetarët dhe anëtarët e kuvendit kanë bërë një hap të madh përpara. Gjashtë komunat –Graçanica, Novobërda, Shtërpca (të hyrat vetanake), Kllokoti, Shtërpca (për kuvende komunaletransparente), Hani i Elezit dhe Mamusha (për ofrimin e shërbimeve) janë shpërblyer përperformancë të mirë në një garë nacionale bazuar në performacë. Ato së bashku kanëmbledhur $425,000 për avancimin e mëtutjeshëm të shërbimeve 5 .Gjetjet nga anketa e Mozaikut tregojnë që qytetarët e pranojnë përkushtimin e liderëvelokal. Në mes 2010 dhe 2011, optimizmi i qytetarëve, në mesatare për nëntë komunat, ështëngritur nga 43% në 65% 6 (Shtërpcë nga 9% në 71%, Graçanicë nga 6% në 42%, Hani i Elezitnga 47% në 89% dhe Juniku nga 51% në 98%). Më tutje, qytetarët besojnë, që qeveritëkomunale janë në gjendje të zgjidhin problemet e tyre, dhe kanë bërë thirrje për ngritjen epartneritetit me qeverinë qendrore.Më shumë autonomi, qeveri e vetëdrejtuar – secila nga nëntë komunat e reja ështëunike në vlerat e saja, kulturën dhe përvojën; duke u refl ektuar në njerëzit që jetojnë atje 7 .Kjo është në veçanti e nënvizuar në komunat me shumicë serbe, dhe përmes decentralizimit5Shpërblimet e Fondit Stimulues i USAID-it dhe MAPL-së6Aneksi 4: Mozaiku i Kosovës 2011 Raport i Shkurtër Statistikor për Komunat e Reja UNDP, USAID DEMI dheMinistria e Administrimit të Pushtetit Lokal.7Aneksi 2: Territori, popullësia dhe përbërja etnike.

10sensi i vetëvetes mund të ruhet mirë. Mënyra si aktualizohet kjo dallon. Një ilustrim i kësajështë mundësia e komunave për t’u siguruar që qasja në institucione fetare dhe kuluroreështë ruajtur, siç ishte rasti i Novobërdës, e cila ishte gati e izoluar nga dimrat më të ashpër tëtridhjetë viteve të fundit. Megjithatë, kryetari (shqiptar) nuk ka lejuar që resurset e kufi zuara tëbëhen një pengesë e pakalueshme, dhe është gjendur ashtu që ka siguruar ndihmën e Brigadëssë Zjarrfi kësve dhe Forcës së Sigurisë së Kosovës për të pastruar rrugën malore të Manastirittë Dragancës për ta bërë atë të kalueshme për komunitetin lokal. Krijimi i mundësive përtë promovuar artet nacionale është një ilustrim tjetër. Në Graçanicë, e cila është e pasur metrashëgimi kulturore, zyrtarët komunalë dhe qytetarët po ashtu e kanë përkrahur mundësinëpër të mbajtur ngjarje të ndryshme kulturore për edukim dhe argëtim. “Filmat e Studentëve”,“Mbrëmja e Poezisë” dhe “Festivali i Vidovdanit” janë disa prej ngjarjeve më të dalluara tëorganizuara nën patronatin e komunës, e cila ka tërhequr turistë nga e tërë Kosova dhe Serbia.Më tutje, Mamusha është krenare për Festivalin unik të Domates, e cila ngadal por sigurt pobëhet brendi tregtar i komunës.Qasja në Shërbime Cilësore – demonstrimi më konkret i suksesit të decentralizimitmund të vërehet në mënyrën se si komunat i ofrojnë shërbimet. Ndryshimi kyç në këtëaspekt ishte krijimi i i shërbimit të organizuar dhe sistematik i grumbullimit të mbeturinavenë tërë territorin e Graçanicës, Kllokotit, Ranillugut dhe Parteshit dhe zgjerimi i plotësuari Novobërdës, e cila u pasua nga veprimi i strukturuar për të hequr deponitë ilegale dheoranizimin e fushatava intensive për vetëdijësimin në mbrojtjen e mjedisit. Për më tepër, këtokomuna tani kanë njësi komunale të kompanive regjionale për grumbullimin e mbeturinavedhe janë përpiluar plane gjithëpërfshirëse për përmirësimin e shërbimit në bazë të praktikavendërkombëtare 8 . Në këtë aspekt, tani 95% e territorit të komunës mbulohet nga shërbimi igrumbullimit të mbeturinave, ndërsa kënaqshmëria e qytetarëve me shërbimin në Mamushëshkon në 64% krahasuar me 46% një vit më herët (2010).Mënyrat e zyrtarëve komunalë se si të ekzekutojnë përgjegjësitë e tyre përfshijnëbashkëpunimin me komunat amë dhe/ose komunat fqinjë me synim për të ofruar shërbimecilësore me kosto të arsyeshme dhe mësimin e praktikave më të mira. Shumica e nëntëkomunave kanë arritur marrëveshje të tilla duke u fokusuar në këto shërbime: menaxhimi dhembrojtja e pyjeve, inspektimet (Novobërda/Gjilani), mirëmbajtja e rrugëve, fi nanca (Ranillugu/Kamenica) kujdesi/kontrolli për qentë endacak, urbanizmi (Graçanica/Prishtina), inspektimete ndërtimit (Kllokoti/Vitia), grumbullimi i mbeturinave (Juniku/Deçani) dhe bujqësi (Kllokoti/Parteshi). Një mënyrë e tillë për plotësimin e përgjegjësive u dëshmua e dobishme për tësiguruar ekspertizë teknike, për të kursyer para duke i ndarë shpenzimet ose “duke blerëshërbimet” nga fqinjët më me përvojë. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, Hani i Elezit dheMamusha, në regjistrin formal të sistemit të menaxhimit të bazuar në performancë të MAPL-së,janë në mesin e komunave me performancë të lartë në mirëmbajtjen e parqeve, shesheve,trotuareve dhe ndriçimit publik. 9Duke synuar të ofrojë shërbime cilësore administrative – regjistrat civil, lejet dhe licencat -komunat e reja kanë rehabilituar hapësirat brenda ndërtesave të tyre administrative, kanëkrijuar zyra satelitore funksionale dhe kanë gjetur mënyra kreative për të adresuar çështjet estafi t duke shfrytëzuar një kombinim të mobilitetit të stafi t dhe bashkëpunimit ndërqeveritar8Metodologjia e Planit të Veprimit për Përmirësimin e Shërbimeve (SIAP) prezantoi mbështetjen teknike tëIniciativa për Komuna Demokratike dhe Efektive të USAID-it. Tipar i dalluar i kësaj metodologjie është përfshirjae procesit të planifi kimit dmth. pjesëmarrja e zyrtarëve të caktuar komunalë, ekspertëve, organizatave tëshoqërisë civile dhe qytetarëve në planifi kim, monitorim dhe vlerësim të ofrimit të shërbimeve.9Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal, Raport i Performancës së Komunave të Kosovës, 2011.

për t’u siguruar që nevojat e qytetarëve janë plotësuar. Ngritja e theksuar e kërkesaveadministrative të qytetarëve është rezultat i zgjerimit të shërbimeve komunale për qytetarëtdhe ngritja e besimit të tyre në qeverisjen lokale. Shtërpca ia ka arritur që të shqyrtojë5,934 kërkesa administrative në 2011 krahasuar me vetëm 148 në 2010, sikurse Parteshi, icili në vitin e tij të parë të ekzistimit ka shqyrtuar 2,856 kërkesa duke fi lluar nga dokumentetë statusit civil dhe regjistrit civil deri te lejet dhe licencat. Si dëshmi më e freskët, gjatë dymuajve të operimit, dy zyrat satelitore të funksionalizuara kohëve të fundit në Novobërdëkanë lëshuar mbi 700 dokumente për statusin civil.11Mundësia e Ngritur për ta Mbajtur Qeverinë Llogaridhënëse - Suksesi idecentralizimit në përgjithësi, dhe vlerat qenësore të demokracisë në veçanti, varet si ngaqytetari ashtu edhe nga qeveria lokale. Përderisa qeveritë lokale kanë përgjegjësi të jenëvepruese, qytetarët kanë përgjegjësi dhe të drejtën, që t’i mbajnë zyrtarët e tyre llogaridhënës.Kuvendet komunale dhe kryetarët e nëntë komunave shpesh kanë shkuar përtej “asaj qëparashihet me ligj”, fi llimi i praktikave që ngrisin transparencën dhe gjenerojnë dhe bëjnëtë qasshme informatat që u duhen qytetarëve për t’i mbajtur liderët llogaridhënës. Këtokuvende komunale, pa përjashtim, kanë përgatitur dhe miratuar planet e tyre vjetore, tëcilat parashohin rregulloret dhe vendimet e parapara që do të merren gjatë vitit kalendarik.Më tutje, kuvendet e Shtërpcës, Kllokotit, Parteshit dhe Ranillugut kanë hyrë në diskutimekonstruktive me mediat lokale, organizatat e shoqërisë civile dhe grupet e grave për ta forcuarbashkëpunimin dhe ngritur pjesëmarrjen e qytetarëve.Një arritje tjetër e konsiderueshme ishte vargu i dëgjimeve të ndryshme buxhetore, dukepranuar që grupe të ndryshme përbërëse kanë interesa të ndryshme. Gjatë procesit tëbuxhetimit për 2011, kuvendi i Graçanicës organizoi katër seanca dëgjimore duke u dhënërastin 245 banorëve që të japin kontributin e tyre. Ngjashëm, në Novobërdë, përveç 104banorëve që e kanë shfrytëzuar këtë mundësi në tri seanca, 150 banorë që jetojnë nëzonat e largëta ishin në gjendje të merrnin pjesë përmes anketimit. OJQ-ja lokale “Zërii Rinisë” ishte kyç në realizimin e kësaj. Kuvendet e sapozgjedhura tani janë në gjendje tëplanifi kojnë dhe ekzekutojnë përgjegjësitë e tyre legjislative përmes kapacitetit të zgjeruarpër të organizuar dhe mbajtur seancat e tyre. Më tutje, ata vazhdojnë të miratojnë rregulloretlokale të nevojshme dhe konsultohen rregullisht me qytetarët. Kuvendi i Shtërpcës, përshembull, në seancën e tij të prillit miratoi tri rregullore të rëndësishme pas konsultimevetë plota me publikun dhe grupet e interesit 10 . Tani, siç mund të mendoj dikush, kuvendi iShtërpcës ka performancë të lartë në tërë Kosovën për transparencë, bashkë me kuvendine Kllokotit dhe Graçanicës.Mundësi më e Madhe Ekonomike – Nëntë komunat janë në përgjithësi rurale, dhe sitë tilla, përmirësimi i gjendjes ekonomike të banorëve varet me të madhe nga aftësia e tyrepër t’i tregtuar produktet e tyre dhe për t’i transportuar ato në treg 11 . Për arsye se zhvillimiekonomik lokal është njëra prej kompetencave “vetanake” të komunave, zyrtarët komunal tanijanë në pozitë që t’i krijojnë këto mundësi të tregut. Mekanizmi primar ka qenë përmirësimine mjedisit për biznes dhe mundësi ekonomike që mundëson bërjen e produkteve lokale dheshërbimet më atraktive dhe më të tregtueshme. Hapat fi llestar që janë marrë ishte ndërtimii hapësirës së “tregut të gjelbër” që është më atraktiv, më i pastër dhe më efi kas. Në disa10Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal, Raporti i Performancës së Komunave i Republikës së Kosovës 2011,Departamenti i Vetëqeverisjes Lokale, Njësia e Performancës së Komunave, mars 2012, http://www.demi-ks.org/repository/docs/Performance%20Report%202011%20English.pdf11Besnik Tahiri, (2011) “Decentralizimi: Barrë e Rëndë për t’u Realizuar”, Publikuar nga Instituti Kosovar përQeverisje Lokale.

12komuna kjo ka qenë një rrugë më e lehtë pasi që toka e nevojshme është shfrytëzuar përtregje, ndërsa në komunat tjera qasja në tokë për tregje të reja ka qenë më e vështirë. Pesëasociacionet e themeluara të prodhuesve bujqësor (Kllokot, Shtërpcë, Partesh dhe Ranillug)duke i bashkuar 1,500 fermerë dhe qendrat për turistë (Graçanicë dhe Shtërpcë), krijojnëmjedisin institucional për avancimin e iniciativave të ndryshme dhe ofrimin e shërbimeve.Për më tepër, shumica prej nëntë komunave sot kanë profi lin e tyre ekonomik komunal dheplanet e veprimit, dy dokumente të rëndësishme për të realizuar aktivitetet për zhvillimekonomik lokal.Çështja e aseteve të tokës dhe atyre komunale do të jetë kyçe për të avancuar zhvilliminekonomik. Të gjitha komunat e Kosovës me shumicë serbe së shpejti do të kenë një databazëtë konsoliduar të inventarit të parcelave të komunës 12 . Ajo që është e rëndësishme, megjithatë,është se me stimuluesit e duhur, strukturat ligjore dhe organizative dhe instrumentet ezhvillimit, të nënë komunat janë në gjendje të shfrytëzojnë asetet e tyre dhe avantazhetkonkuruese për zhvillim ekonomik më të fuqishëm.12Inventarizimi i tokës është një program i veçantë i zhvillim ekonomik që po ndihmohet nga USAID/DEMI.USAID/SDC është duke adresuar regjistrimin e pronës si një çështje shtesë që lehtëson transferin e qartë tëpronës.

2. SFIDAT QË KANË MBETUR PËR T’UADRESUAR13Nëntë komunat e fokusuara në këtë dokument kanë bërë progres të konsiderueshëm nëzbatimin e kompetencave të tyre. Megjithatë, diskutimet me liderët e tyre kanë identifi kuarsfi da të ndryshme për performancë komunale optimale. Tri prej këtyre çështjeve përfshijnë:(1) mbrojtja dhe menaxhimi i pyjeve (2) investimet kapitale dhe resurset për mirëmbajtje dhe,(3) dhënia e tokës dhe pronës. Këto çështje janë përzgjedhur për arsye se mund të krijohenzgjidhje të mundshme për një periudhë relativisht të shkurtër kohore. Ky kapitull përmbledhsecilën çështje dhe prezanton një listë të rekomandimeve për t’i zgjidhur ato.2.1 Mbrojtja dhe Menaxhimi i PyjeveMbrojtja e pyjeve është njëra prej kompetencave të deleguara nga niveli qendror në atë lokal,prandaj është përgjegjësi e komunës. Përkundër progresit të mirë në zbatimin e kësaj kompetence,pengesat mbesin, kryesisht në: (1) stafi n dhe resurset joadekuate, (2) përfshirja e pamjaftueshmee komunave në zhvillimin e planeve të menaxhimit dhe (3) saktësia e transferit dhe monitorimitpër prerjen e druve.Sistemi aktual i mbrojtjes së pyjeveSistemi aktual i mbrojtjes së pyjeve rregullohet me Ligjin e Vetëqeverisjes Lokale 13 dhe Ligjinpër Ndryshimin e Ligjit 2003/3 për Pyjet në Kosovë. 14 Aktualisht një ligj i ri për pyjet ështënë debatim. Detyrat dhe përgjegjësitë në lidhje me personelin, fi nancat dhe asetet janë tëparapara në Memorandumin e Mirëkuptimit në mes të nivelit qendror dhe lokal. Bazuarnë Memorandum, personeli dhe pajisjet u janë transferuar komunave. Në mënyrë specifi ke,komunat u bënë përgjegjëse për mbrojtjen e pyjeve kundër prerjes ilegale të drunjëve, zjarrit,sëmundjeve dhe në përputhje me planet operacionale të menaxhimit të Agjencisë Pyjoretë Kosovës. Bazuar në këto plane të menaxhimit, komunat shpallin tenderë për prerjen edrunjëve, në të cilët mund të aplikojnë vetëm kompanitë e regjistruara. Agjencia Pyjorembikëqyrë zbatimin e tenderëve përmes inspektimeve. Këto resurse të pyjeve gjenerojnëtë hyra vetanake indirekte për komunat. Ato marrin 30% të tarifave nga shitja e drurit prejpyjeve brenda territorit të tyre. 15Vështirësitë në ekzekutimin e funksioneve të deleguara të mbrojtjes së pyjevePërgjegjësia për mbrojtjen e pyjeve iu është transferuar komunave në 2010. Si kompetencëe deleguar, zyrtarët komunalë nuk e kanë diskrecionin e njëjtë sikurse ai që u ofrohet nëlidhje me kompetencat vetanake. Varësisht nga madhësia e pyjeve në komunë, aftësia për tëekzekutuar përgjegjësitë dallon. Tabela e mëposhtme paraqet informatat bazë në organizimin13Kapitulli 3, neni 18 i LVQL-së thekson se njëra prej kompetencave të deleguara është “mbrojtja e pyjeve nëterritorin e komunës brenda autoritetit të deleguar nga autoriteti qendror, duke përfshirë dhënien e lejes përprerjen e drunjve në bazë të rregullave të miratuara nga Qeveria”.14Ky ligj mandaton që niveli qendror dorëzon tek komunat kompetencën për mbrojtjen e pyjeve.15Në bazë Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për Pyjet e Kosovës.

14e shërbimeve në nëntë komunat: sipërfaqja e pyllit, numri i stafi t që merret me pyjet dheburimi i të hyrave që shfrytëzohet për të paguar stafi n.Tabela 1. Fusha e pylltarisë, stafit dhe financave në nëntë komunaKomuna Sipërfaqja e pyllit (Ha) Personeli FinancimiHani i ElezitJunikNovobërdëRanillugShtërpcëPartesh3,327 publike939 private4,266 total1,200 publike3,000 private4,200 total4,671 publike4,442 private9,113 total2,108 publike307 private2,415 total16,700 publike3,000 private19,700 total14 publike610 private624 total3 Granti i përgjithshëm/pagat6 2010: 3 nga Granti i përgjithshëm/pagat, 3 nga BHV;2011: 3 nga Granti i përgjithshëm/pagat, 3 kontrata e shërbimeve2 Granti i përgjithshëm/pagat3 Granti i përgjithshëm/pagat15 Granti i përgjithshëm/pagat1 Granti i përgjithshëm/pagatGraçanicë 398 publike 1 Granti i përgjithshëm/pagatKllokot-Vërboc 340 publike Nuk ka N/A (nuk menaxhohet)Mamusha None Nuk ka N/A (nuk menaxhohet)Burimi: Të dhënat nga zyrtarët komunalë, 2012.Siç tregon tabela 1. më sipër, bazuar në numrin e stafi t të angazhuar për të adresuar mbrojtjene pyjeve dhe sipërfaqen e pyllit, vetëm pesë komunat e para nga nëntë komunat e zbatojnëplotësisht kompetencën për mbrojtjen e pyjeve 16 . Hani i Elezit, Juniku, Novobërda, Ranillugudhe Shtërpca. Siç vërehet në tabelë, një sipërfaqe e konsiderueshme e komunave janë tëmbuluara me pyje publike apo private.Stafi dhe fi nancimi adekualPasiqë mbrojtja e pyjeve është kompetencë e deleguar, komunat janë përgjegjëse për zbatimine saj, por niveli qendror duhet t’i transferoj fondet për të mbuluar koston operative dhe përtë paguar pagat e stafi t. Numri i stafi t të nevojshëm varet nga numri e hektarëve dhe terreni 17 .Fatkeqësisht, për shkak të kombinimit të buxheteve të kufi zuara për paga, limitet e stafi t 18dhe transfereve të pamjaftueshme të fondeve nga niveli qendror, shumica e komunave kanë16Komuna e Mamushës pothuajse nuk ka pyje publike në territorin e tyre ndërsa në Graçanicë, Partesh dheKllokot sipërfaqja e pyjeve publike është e vogël. Megjithatë, Parteshi ka një sipërfaqe relativisht të madhe tëpyjeve private. Në Kllokot, kjo kompetencë nuk është transferuar –fi llimisht është menaxhuar nga Agjencia ePylltarisë pastaj Vitisë për shkak të sipërfaqes së vogël në Kllokot.17Sipas standardit të “vjetër” ishte 1 person për 1,500-2,500 hektarë të pyjeve, ligji “i ri” po e ndryshon atë në iperson për 1,000 hektarë.18Komunat e paguajnë stafi n e pyjeve përmes kategorive të ndryshme buxhetore: “rroga” dhe “mallra dheshërbime” (nëse komunat nuk janë në gjendje të punësojnë staf të mjaftueshëm për shkak të limiteve të stafi t).

mungesë stafi në sektorin e mbrojtjes së pyjeve. Shtërpca duhet të ketë 23 punëtorë, porka mundësi për vetëm 15. Hani i Elezit, Juniku dhe Novobërda që të gjitha ballafaqohen melimite komunale të rrogave/stafi t dhe nuk mund të punësojnë numër të mjaftueshëm tëpunëtorëve. Për ta balancuar këtë limit, Juniku e plotëson personelin e tij me orar të plotëme marrëveshje afatshkurtëra për shërbime me punëtorë të kontraktuar. Vetëm Ranillugu eka numrin e duhur të punëtorëve në sektorin e pylltarisë.15Situata në Novobërdë është më e rënda. Përkundër asaj që radhitet e dyta përnga madhësiae hektarëve të pyjeve, komuna ka vetëm dy punëtorë, në krahasim me gjashtë që nevojitenpër të qenë në përputhje me ligjin. Zyrtarët e komunës kanë treguar se kanë të hyra tëpërgjithshme të mjaftueshme, por e kanë arritur limitin e tyre të stafi t dhe nuk mund tëpunësojnë staf shtesë në komunë. Përveç çështjeve të stafi t, komunat po ashtu kanë vështirësinë mirëmbajtjen dhe mbajtjen e pajisjeve (sikurse automjetet, pajisjet e zyrës) që u janëtransferuar nga Agjencia Pyjore deri më tash.Menaxhimi i pyjeveEdhe pse Agjencia gjatë hartimit të planeve të menaxhimit të pyjeve për 2012 ka kërkuarkontributin e komunës 19 , disa zyrtarë komunalë pohojnë se kanë nevojë për ndikim më tëmadh në planet vjetore të prerjes së drunjëve, pasi që ata nuk e ndjejnë se janë plotësisht tëpërfshirë në proces. Për shembull, Shtërpca thekson se po të ishin më shumë të përfshirë nëhartimin e planeve të menaxhimit/prerjes ata do t’i rishikonin kuotat për prerjen e drunjëve.Ata besojnë që kuotat aktuale shkaktojnë shpyllëzimin në komunën e tyre. Megjithatë, komunae Junikut ka pasur përvojë më të mirë në hartimin e planit të tyre të menaxhimit; ata kishinpërshtypjen se kanë qenë të përfshirë në mënyrë të duhur në konsultimet me Agjencinë ePyjeve.Transferi dhe monitorimi i tarifaveTarifat nga shitja e licencuar e drurit janë një e hyrë vetanake indirekte për komunat. Këtotarifa paguhen në llogarinë e drejtorisë regjionale dhe 30% e kësaj shume i transferohetkomunës përkatëse. Diagrami i mëposhtëm ilustron shumën e tarifave të transferuara ngaAgjencia e Pyjeve në nëntë komuna gjatë 2010 dhe 2011.19Për shembull, draftet e 2012 të planeve komunale të menaxhimit janë hartuar deri më 30 janar pastaj u janëdërguar komunave për komente. Pas miratimit në 23 shkurt u janë dërguar komunave për zbatim.

Diagrami 1. Transferi i tarifave nga pyjet1612.000Transferi i tarifave nga pyjet(EUR)11.23810.0008.0008.1656.0005.3114.0003.0142.0005531.5037656832010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011Graçanica Hani i Elezit Junik Kllokot Mamusha Novo Bërda Partesh Ranillug Shtërpca Obiliq ShtimeBurimi: Ministria e Financave, 2010 dhe 2011.Diagrami 1 tregon ngritjen e transfereve të tarifave nga 2010-2011. Ngritja në Junik dheShtërpcë është e konsiderueshme dhe Novobërda ishte komuna e vetme që ka pasur ulje nëtransfere. Megjithatë, këto të dhëna ilustrojnë vështirësinë e menaxhimit dhe përgjegjësisë, ejo vetëm transferin. Disa komuna nuk janë plotësisht të kënaqura me saktësinë e shumave qëtransferohen dhe do të dëshironin që të përmirësohet procesi i monitorimit të transfereve.Rekomandimet që adresojnë Mbrojtjen dhe Menaxhimin e PyjeveInstrumenti kryesor për të adresuar shumicën e këtyre çështjeve është drafi i ri i Ligjit përPyjet e Kosovës, që tani është në proces të konsultimit. Kështu që rekomandimi kryesor ështëpër të miratuar dhe zbatuar këtë ligj të ri sa më shpejtë që është e mundshme. 20Rekomandimet në nivel operacional:1. Përshtatja e niveleve të stafi t dhe fi nancaveDuhet të hiqen limitet ose të gjindet zgjidhje të tjera në mënyrë që komunat të ngrisinnumrin e stafi t të nevojshëm për të adresuar mbrojtjen e pyjeve. Kjo duhet të bazohetpajtim me raportin për rojtar për sipërfaqe të pyllit si dhe duke përfshirë rrethanatspecifi ke për çdo komunë. Për më tepër, duhet të vlerësohet dhe adresohen pajisjet.2. Përmirësimi i procedurës për përfshirjen e komunave në hartimin e planeve tëmenaxhimit të pyjeveProcedura dhe praktika e hartimit të planeve të menaxhimit duhet të rishikohet përtë siguruar përfshirje të plotë të komunave.3. Përmirësimi i komunikimit dhe raportimit në transferin e tarifave për prerjen edrunjëve Komunikimi dhe procedurat e raportimit për tranferin e tarifave për prerjene drunjëve duhet të rishikohen për të identifi kuar përmirësimet e nevojshme dhe përta konsoliduar qarkullimin e informatave në mes të Agjencisë së Pyjeve dhe komunave.20Grupi Ndërministror për Decentralizim konfi rmon vështirësitë në zbatimin e plotë të “mbrojtjes së pyjeve” dheAgjencia e Pylltarisë, MAPL-së dhe AKK-së bashkarisht kanë identifi kuar zgjidhjet për t’u përfshirë në ligjin e ri,sikurse që është ngritja e numrit të standardizuar të stafi t sipas sipërfaqes së pyllit (një role për 1000 hektarë)duke e ngritur pjesën e komunës në tarifën e prerjes nga 30% në 50% dhe zgjerimi i të drejtave të komunëspër të hartuar plane të menaxhimit/prerjes.

2.2 Resurset Financiare: Projektet Kapitale, Mirëmbajtja dheTransferi i të Hyrave Vetanake IndirekteKjo pjesë paraqitet e dyta nga çështjet me prioritet - burimet fi naniare për fonde të projektevekapitale dhe mirëmbajtje si dhe transferi i të hyrave vetanake indirekte (BHV). Përkundërngritjes së shumave të resurseve fi nanciare të ndara për të ndërtuar infrastrukturë të redhe ngritjes së mirëkuptimit të nevojës për mirëmbajtje, komunat ende ballafaqohen mevështirësi që kanë të bëjnë me: (1) burimin dhe shfrytëzimin e fi nancimit të projektit kapital, (2)mirëmbajtja e infrastrukturës dhe (3) transferi i të hyrave vetanake indirekte.17Sistemi aktual i fi nancimit të projekteve kapitale, mirëmbajtja e infrastrukturësdhe transferimi i të hyrave vetanake indirekteNë bazë të ligjit për Buxhet i Republikës së Kosovës dhe Ligjit për Financat e PushteitLokal, edhe komunat edhe ministritë e linjës kontribuojnë me fonde për të fi nancuar dhemirëmbajtur projektet kapitale. Komunat ndajnë një pjesë të grantit të tyre të përgjithshëm 21për projekte kapitale dhe mund ta plotësojnë këtë me të hyra vetanake. Ministritë e linjësndajnë fonde kapitale për të fi nancuar projekte të ndryshme publike kapitale në tërë Kosovën,bazuar në procedurat dhe kriteret e tyre. Përveç kësaj, organizatat e jashtme për zhvillimpo ashtu kontribuojnë në këto projekte. Komunat ndajnë burime fi nanciare për mirëmbajtjae infrastrukturës, përmes dy kategorive buxhetore, “Projektet Kapitale” dhe “Mallra dheShërbime”, edhe pse kjo rrallë është e planifi kuar mirë.Vështirësitë në Burimin dhe Shfrytëzimin e Financimit të Projekteve KapitaleÇështjet kryesore në dhënien e fondeve të mjaftueshme për projekteve të investimevekapitale janë: (i) procedurat dhe kriteret e përzgjedhjes për dhënien e fondeve për projektetë investimeve kapitale komunale në emër të ministrive të linjës nuk komunikohen përherënë mënyrë transparente, (ii) disa ministri nuk i përfshijnë sa duhet komunat gjatë hartimitdhe zbatimit të projekteve (iii) disa komuna nuk kanë mbledhë ose ndarë të hyra vetanaketë mjaftueshme për projekte kapitale dhe (iv) edhe komunat edhe ministritë e linjës nuki raportojnë në mënyrë të duhur shpenzimet e fondeve kapitale. Tabela 2. përmbledhëinvestimet kapitale sipas burimeve për nëntë komunat për 2009, 2010 dhe 2011. 22Në bazë të të dhënave në 2011, mbi 12 milion euro janë ndarë për projekte kapitale, njëngritje e vogël prej 11.8 milion në 2010. Një paraqitje e plotë e fondeve kapitale sipas burimitdhe komunës mund të shihet në Aneksin 5.Tabela 2 tregon që Qeveria qendrore (të paraqitura si “Grantet e përgjithshme) ështëkontribuesi më i madh i fondeve për investime kapiale 23 . Ministritë e linjës janë kontribuesit edytë më të mëdhenj, duke ofruar 21% e më tepër të fi nancimit të përgjithshëm të projektevekapitale për komunat në 2011. 2421Ndarja e fondeve kapitale është përgjegjësi e Komisionit të Granteve, specifi kisht, “rishikimi i shpenzimevekapitale buxhetore të propozuara për komunat nga organizatat buxhetore të Republikës së Kosovës, dheofrimi i rekomandimeve për Qeverinë, (Ligji për Financa të Pushtetit Lokal, neni 33).22Procesi i përpilimit të të dhënave për analizim të fi nancimit për investim kapitale tregojnë se nuk ka të dhëna tëqarta transparente të shpenzimeve totale për projekte kapitale nga komunat. Nuk ka mospërputhje në shumate shpenzuara në nivel komunal, sidomos në lidhje me fi nancimin nga palët e treta (dmth fondet që nuk janëregjistruar në buxhetet komunale).23Të dhënat fi nanciare në tabelën 2 janë nga varg i burimeve: Lista e projekteve kapitale të realizuara ngaThesari për 2009, 2010 dhe 2011, Raportet Financiare Komunale për 2009 dhe 2010 nga Thesari dhe RaportetFinanciare për 2011 nga çdo komunë. Raportet fi nanciare të audituara nga Zyra e Auditorit të Përgjithshëm për2009 dhe 2010, Lista e Investim Kapitale për investimet kapitale të realizuara të ofruara nga komunat.24Ministria e Administrimit te Pushtetit Lokal (MAPL) perben pjesen me te madhe te 21%, me Ministrite e Kthimit dheKomuniteve (MKK) dhe Punes dhe Mireqenies Sociale (MPMS) te cilat japin shumicen e fondeve tjera.

Tabela 2. Burimet e Financimit të Investimeve Kapitale për Nëntë Komunat18Burimet e Financimit (në €) 2009 2010 2011Granti i pergjithshëm 1,403,881 9,193,220 7,615,152% në total e CAPEX 30% 77% 59%Te hyrat vetanake 282,526 327,523 1,172,138% në total e CAPEX 6% 3% 9%Ministrite e linjes 1,719,500 932,684 2,706,960% në total e CAPEX 37% 8% 21%Donacionet 1,234,543 1,408,552 1,349,924% në total e CAPEX 27% 12% 11%Totali i investimeve kapitale 4,640,450 11,861,979 12,844,174Burimi: Permbledhja e te dhenave nga burime te ndryshmeNjë pasqyrë e shpërndarjes së fondeve të ministrive të linjës 25 tregon që Graçanica dheShtërpca kanë siguruar pjesën më të madhe, ndërsa Juniku, Kllokoti, Mamusha dhe Ranillugunuk kanë siguruar fonde nga ministritë e linjës në 2011. Është vështirë të identifi kohet ndonjëmarrëdhënie lineare në mes të fi nancimit nga ministritë e linjës dhe popullatës, madhësisë,nevojave ose prioriteteve të komunës përfi tuese. Në parim, mekanizmat që shfrytëzohennga ministritë e ndryshme të linjës për të përzgjedhur dhe realizuar projekte kapitale tëkomunës janë të ngjashme. Ndërsa MAPL-ja e ka procesin më transparent të aplikimit,shqyrtimet e të gjitha ministrive të kërkesave për projekte komunale varen nga komisionete vlerësimit të ministrive për të përcaktuar se si të ndahen fondet. Çdo ministri pretendonse e ka procedurën dhe kriteret e veta, megjithatë, komunat nuk duket të jenë të informuaramirë për ato.Sapo të ndahen projektet, ministria dhe komuna përkatëse e nënshkruajnë Memorandumin eMirëkuptimit, e cili defi non përgjegjësitë, bashkëfi nancimin dhe menaxhimin e projektit. Fondetzakonisht transferohen në buxhetet e komunave kur një projekt kapital bashkëfi ancohet ngamë shumë se një institucion. Në rastet tjera ministritë e linjës nuk i transferojnë fondet nëbuxhetet e komunave dhe zakonisht projektet realizohen dhe fi nancohen drejtpërdrejt ngaministritë. Një çështje tjetër është që përfshirja e komunave në hartimin dhe realizimin eprojekteve shpesh mund të jetë e limituar.Çështje tjetër është po ashtu raportimi i duhur. Edhe pse komunave u kërkohet që tëdokumentojnë investimet nga ministritë e linjës si investime kapitale nga palët e treta, shumicae tyre nuk e bëjnë këtë. Po ashtu është vështirë të përcillet dhënia e fondeve nga ministritë.Rekomandimet që adresojnë financimin kapital1. Ngritja e transparencës në procesin e përzgjedhjesPër t’u siguruar që të gjitha komunat janë në hap të barabartë në fi llim të procesittë aplikimit, fushatat informuese duhet të organizohen shumë më herët për të gjithathirrjet për propozime, dhe duhet të jenë në dispozicion të gjitha procedurat eaplikimit, afatet dhe kriteret e përzgjedhjes. Një përmirësim i procedurave ekzistuesedo të ishte i dobishëm që të siguroj që formulat kuantitative përfshijnë faktorë sikursepopullatën dhe madhësinë e komunës, zonën urbane/rurale etj (procedura e MAPLsëmund të shfrytëzohet si referencë).25USAID DEMI ka grumbulluar të dhënat nga të gjithë zyrtarët e komunave partnere që tregojnë se tri ministritë(MI, MASHT-i dhe MAPH-ja) kanë ndarë mbi 12.5 milionë euro për projekte kapitale në komunë.

2. Ngritja e pjesës së të hyrave vetanake për projekte kapitaleNjë pjesë më e madhe e të hyrave vetanake duhet të jepet për projekte të investimevekapitale kundrejt qëllimeve të tjera.3. Sigurimi i përfshirjes së komunave në hartimin dhe zbatimin e projekteve.Kjo do të garantojë që të gjitha detajet specifi ke për komunën janë marrë parasyshdhe se kushtet e cilësisë janë plotësuar. Mund të hulumtohet një transfer direkt ifondeve të projektit në buxhetin komunal, meqë komuna përkatëse zakonisht i merrkëto asete dhe është përgjegjës për mirëmbajtjen e tyre. Kjo qasje do t’i inkurajojëkomunat të planifi kojnë më mirë për fondet e nevojshme për mirëmbajtje.4. Përmirësimi i transparencës në raportimin e investimeve kapitale.Raportet e investimeve kapitale të komunës duhet të jenë më transparente. Nevojitenmë shumë përpjekje për të raportuar si duhet “pagesat nga palët e treta” në Raportetfi nanciare të komunës si dhe të gjitha burimet e fi nancimit për projekte kapitale.Ministritë e linjës duhet të përgatisin një raport duke treguar shumën e fi nancimit qëi është dhënë çdo komune. Një listë e projekteve të investimeve kapitale të cilat atoi kanë fi nancuar ose bashkëfi nancuar dhe indikacioni nëse fondet janë transferuar nëbuxhetin komunal do të ishte e mirëseardhur.19Vështirësitë në Mirëmbajtjen e InfrastrukturësOfrimi i shërbimeve të cilësisë së lartë dhe të besueshme është njëra mënyrë që komunatt’i adresojnë nevojat e qytetarëve dhe të tërheqin investime private, kështu që një programi mirëmbajtjen është i rëndësishëm. Komunat (i) nuk kanë gjithherë programe adekuate tëmirëmbajtjes së infrastrukturës, zakonisht për shkak të mungesës së fi nancimit ose praktikavetë krijuara për planifi kim për të gjitha kostot e mirëmbajtjes dhe (ii) kanë kufi zime nëshfrytëzimin e kategorive të ndryshme të buxhetit.Në përpjekjet e tyre për të ndërtuar infrastrukturë të re mjaft e nevojshme, shumica ekomunave fokusohen më shumë në fi nancimin e projekteve të ndërtimit të infrastrukturësse sa dhënia e fondeve për mirëmbajtjen e tyre. Për shkak të limiteve të vendosura në linjënbuxhetore “Mallra dhe Shërbime” e cila duhet të shfrytëzohen për mirëmbajtje, disa nganëntë komunat detyrohen që të paraqesin koston e mirëmbajtjes në linjën buxhetore tëinvestimeve kapitale.Hulumtimi për buxhetim për kosto të mirëmbajtjes tregon që komunat paguajnë përmirëmbajtje përmes linjës buxhetore “Mallrave dhe Shërbimeve” dhe “Shpenzimeve Kapitale”.Mirëmbajtja dhe riparimet sikurse rehabilitimi i rrugëve, rinovimet e kulmeve, riparimi iautomjeteve, pastrimi i lumenjëve, mirëmbajtja e ndërtesave etj të cilat qartë janë kostotë mirëmbajtjes, zakonisht përfshihen në kategorinë e “Investimeve Kapitale”. Diagrami2 më poshtë ilustron dhënien e shpenzimeve të mirëmbajtjes. Kjo nuk është unike përnëntë komunat. Obiliqi, Shtimja, dy komuna të vjetëra me madhësi të ngjashme, po ashtu ishfrytëzojnë fondet për investime kapitale dhe mallra e shërbime për mirëmbajtje, pjesërishtpër shkak të kornizës së shtrënguar brenda së cilës zyrtarët e komunës mund t’i ndajnëfondet. Kjo çështje diskutohet më tutje në kapitullin 3.

20Diagrami 2. Shpenzimet e Mirëmbajtjes në Investime Kapitale dhe Mallra dheShërbimeShpenzimet e Mirëmbajtjes në Investime Kapitale dhe Mallra dhe Shërbime25 %20 %15 %10 %5 %0 %2010 2011 2010 2011 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011GraçanicaParteshRanillugNovo BërdaShtërpcaKllokotMamushaJunikHani i Elezit /ObiliqShtimeMirëmbajtja dhe Riparimi / Investimet Kapitale Mirëmbajtja dhe Riparimi / Mallrat dhe ShërbimetBurimi: Raportimet e auditorit dhe Lista e Investimeve Kapitale nga KomunatKomunat rrallë planifi kojnë për shpenzim të mirëmbajtjes, si pjesë e investimeve të reja kapitale.Problemi i përgjithshëm i fi nancimit të kostos së mirëmbajtjes (si dhe shërbimit) do të rritetvetëm kur nëntë komunat të ndërtojnë më shumë infrastrukturë vetëm ose marrin pronësinëe projekteve të realizuara nga ministritë. Një fi llim i mirë do të ishte për t’u siguruar që kostoja emirëmbajtjes të kalkulohet në fazën e zhvillim të projektit (aktualisht MAPL-ja e ka këtë kusht).Rekomandimet që adresojnë mirëmbajtjen e infrastrukturës1. Kalkulimi dhe përfshirja e kostos së mirëmbajtjes në të ardhmen në buxhetin komunal.Kalkulimi i kostos së ardhshme të mirëmbajtjes (dhe shërbimit) duhet të përfshihetnë aplikacionet për projekte të ministrive të linjës, dhe të refl ektuara në kriteret evlerësimit. Për më tepër, nevojitet një mekanizëm për t’u siguruar që këto kosto tëkalkuluara janë përfshirë në buxhetin e komunës.2. Hartimi i planeve të mirëmbajtjes nga komunaKomunat duhet të ngrisin kapacitetet e tyre për të institucionalizuar dhe përgatiturplane të duhura për mirëmbajtjen e aseteve aktuale të komunës dhe për çdo projekttë ri kapital.3. Ndarja e fondeve të mjaftueshme për mirëmbajtjeMund të shqyrtohet ndarja e fondeve shtesë për mirëmbajtjen e projekteve qëfi nancohen nga qendra.4. Krijimi i kategorisë buxhetore për mirëmbajtje.Krijimi i një kategoria të ndarë buxhetore, siç është bërë tashëm për shërbimetpublike mund të hulumtohet nga Ministria e Financave në bashkëpunim me komunat.Njëkohësisht, komunat kanë nevojë për më shumë autonomi “për të formësuar”buxhetet e tyre në ndarjen e fondeve për mirëmbajtje. Për shembull, për të pasur mëshumë fl eksibilitet në ndarjen e fondeve në kategorinë e “Mallrave dhe Shërbimeve”do të ishte më e dobishme.

2.3 Dhënia e tokës dhe pronave për zhvillim ekonomik22Kjo pjesë prezanton një të tretën e çështjeve të caktuara si prioritet, dhënia e tokave dhepronave për zhvillimin ekonomik. Nëntë komunat e synuara përballen me një numër tësfi dave: (1) mungesa e tokës së mjaftueshme për të joshur investimet, (2) shfrytëzimi i kufi zuar itë drejtave pronësore për zhvillimin ekonomik, (3) kornizat e komplikuara rregullative që ulin vlerënekonomike të tokës dhe (4) mungesa e qasjes strategjike për menaxhimin e tokave dhe pronave.Sistemi i tanishëm komunal i menaxhimit të tokaveDhënia e tokave komunale në Kosovë bazohet në “Ligjin për Dhënien në Shfrytëzim dheKëmbimin e Pronës së Paluajtshme të Komunës”, i cili ka hyrë në fuqi në vitin 2010. Sistemi itanishëm i politikave dhe rregulloreve për tokat, përfshirë praktikat e caktuara të menaxhimitdhe administrimit të tokës, nëpër komunat e Kosovës, pengojnë zhvillimin e tyre ekonomikdhe konkurrueshmërisë. Tryeza e rrumbullakët 27 e mbajtur kohëve të fundit për menaxhimine tokave dhe pronave komunale, përgatiti dhe mobilizoi akterët përkatës rreth zhvillimit tënjë qasjeje koherente karshi shfrytëzimit të tokës dhe pronave me qëllim të gjenerimit të tëhyrave dhe zhvillimit ekonomik.Emri i zonës kadastraleInventari i tokave të komunave dhe të hyrat e krijuara nga toka dhe pronatDonatorët tani janë duke përkrahur zhvillimin e inventarit të tokës komunale në nëntëkomuna. Ky është hap i rëndësishëm që u mundëson pushteteve lokale të shfrytëzojnë tokënme qëllim të ngritjes së të hyrave vetanake. Ia vlen të përmendet se komuna e Graçanicës, meiniciativë të vet, ka bërë përparime substanciale në krijimin e inventarit të tokave.Tabela 4: Analiza e tokës komunale për komunat e Kosovës me shumicë serbeNr. ingastravekomunaleSipërfaqjae ngastravekomunale, m 2Sipërfaqjamesatare engastravekomunale, m 2Sipërfaqja egjithëmbarshme ezonës kadastrale, m 2Përqindja eterritorit tëgjithëmbarshëmtë komunësRanillugu 105 1,321,713 12,587.74 77,617,789 1.7%Shtërpca 407 8,632,929 21,211.13 247,618,997 3.5%Kllokot-Vërboci 108 465,553 4,310.68 23,412,155 2.0%Graçanica 502 7,170,506 14,248 131,000,001 5.5%Novobërda 1007 6,305,839 6,262.00 203,957,628 3.1%Parteshi 285 4,441,229 15,583.26 28,657,668 15.5%Burimi: Zyrat Kadastrale Komunale, 2012.Siç shihet në tabelën e sipërme 28 disa nga komunat e synuara kanë përqindje të ulët tëterritorit të gjithëmbarshëm të komunës, me përjashtim të Parteshit. Përveç kësaj, sipërfaqjamesatare e ngastrave komunale ishte më e ulët. Këta faktorë tregojnë se toka është burim ipaktë për komunat, që vështirëson shfrytëzimin e saj për të joshur investime të mëdha dhepër të nxitur zhvillimin ekonomik. Prandaj toka duhet të menaxhohet me efi kasitet.27Tryeza e rrumbullakët “Menaxhimi i tokës dhe pronave komunale në Kosovë” u mbajt në shkurt të vitit 2012.Dokumenti i plotë mund të shkarkohet nga faqja e USAID DEMI në internet: www.demi-ks.org28Burim: Zyrat komunale të kadastrës, 2012.

Në vitin 2009, të hyrat nga toka dhe pronësia e komunave përbënte vetëm 0,52% të tëhyrave vetanake të komunave, por në vitin 2010 këto të hyra u rritën në 4.04%. Kjo rritje përtetë herë erdhi veçanarishtë nga Graçanica dhe Hani i Elezit 29 . Komunat kanë potencial përtë rritur tutje të hyrat vetanake nëse shfrytëzojnë tokën dhe pronat e veta me efi kasitet dhenëse shfrytëzojnë çmimet e tregut në marrëveshjet për dhënin e tyre me qira.23Tabela 5. Të hyrat nga shfrytëzimi i tokave dhe pronave komunale, 2009-2010Komuna 2009 2010 2010 karshi 2009në €Ranillug 0.00 165.00 + 165.00Shtërpcë 0.00 21.40 + 21.40Kllokot-Vërboc 0.00 0.00 0.00Graçanicë 0.00 18,971.99 + 18,971.99Novobërdë 420.00 840.00 + 420.00Partesh 0.00 0.00 0.00Junik 0.00 0.00 0.00Mamusha 0.00 0.00 0.00Hani i Elezit 1,355.56 13,174.10 + 11,818.54Gjithsej 1,775.56 33,172.49 + 31,396.93% e të hyrave vetanake 0.52% 4.04%Burimi: Ministria e Financave 2011Të hyrat do të rriten tutje përmes (i) përmirësimit të procesit të prokurimit për të promovuarkonkurrencën dhe për t’ia dhënë tokën dhe pronën komunale ofertuesit më të lartë, (ii)mënjanimit të kufi zimeve të tepruara ndaj shfrytëzimit të tokës si dhe parametrave tëshfrytëzimit të tokës, dhe (iii) përmirësimit të menaxhimin të qirave.Të drejtat pronësore të pushtetit lokalNjë nga sfi dat madhore të zhvillimit ekonomik lokal me të cilat përballen pushtetet lokaleështë se ato kanë kontroll të pamjaftueshëm të tokave për të zbatuar praktikat e menaxhimittë mirë afatgjatë. Së pari, Kosova është një nga shtetet në Evropë që nuk ka futur në funksionpronësinë komunale të tokës. Tani, komunat në Kosovë mbajnë vetëm të drejtat e “shfrytëzimit”apo “posedimit”. Së dyti, komunat kanë autoritet shumë të kufi zuar për të dhënë tokën përzhvillim ekonomik lokal apo aktivitete tjera private. Ato vetëm mund t’ia japin tokën me qirainvestitorëve apo individëve për maksimum 40 vite, dhe kjo kërkon miratim nga tri ministri,që ngadalëson dhe rrezikon procesin për investitorët. Pa miratimin e qeverisë qendrore,komunat, përmes vendimit të kuvendit, mund të japin tokën për shfrytëzim vetëm gjer në 10vite.Për shembull, dy projekte të rëndësishme për zhvillimin ekonomik në Ranillug pothuajsedështuan si rezultat i procedurave të komplikuara për këmbim të tokave. Një qendër rekreativedhe një objekt për përpunimin e perimeve, me vlerë mbi 10 milion euro dhe me potencialpër punësim të mbi 500 personave, nuk u realizuan pasi që të dyja projektet kërkonin dhëniene rreth 5 hektar tokë që është nën administrimin e Agjencisë Pyjore të Kosovës. Komuna kainiciuar procedurat për dhënien e tokës, megjithatë për shkak të kompleksitetit të kornizës29Burim: Ministria e Financave, 2011.

24ligjore në fuqi, procesi ende nuk është zgjidhur. Ngjashëm, dy projekte të rëndësishme tëinvestimeve kapitale pothuajse u anuluan në Junik. Projekti i parë kishte të bëj me donacionpër ndërtimin e një shkolle. Për shkak të mungesës së tokës në lokacionin e duhur dheprocedurave të komplikuara për këmbim të tokës, administrata e komunës u detyrua që tëblejë tokë nga pronarët privat. Projekti i dytë, që kishte një grant për ndërtimin e impiantit përtrajtimin e ujërave të zeza, kishte probleme të ngjashme të pronës, dhe komuna u detyrua qëtë blej tokë për realizimin e këtij projekti të rëndësishëm.Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal (MAPL) është duke drejtuar një grup punuesndërqeveritar dhe në mes të agjencive për të rishikuar dhe ndryshuar e plotësuar Ligjin përDhënien në Shfrytëzim dhe Këmbimin e Pronës së Paluajtshme të Komunës. Drafti i ligjitpërcakton zgjatjen e kohëzgjatjes së periudhës për dhënien e tokës dhe pronës së komunësnë 99 vite dhe zbutjen e rregullave të prokurimit përmes aplikimit të ankandit publik dhekritereve fl eksibile për konkurrencë publike.Barrierat rregullativeEkzistojnë dy barriera substanciale rregullative ndaj realizimit të vlerës ekonomike të tokësdhe pronës së komunës dhe për rritjen e të hyrave vetanake. Një barrierë paraqitet ngarregullat e tashme të prokurimit të cila vënë sektorin privat në situatë të pafavorshme. Tokatdhe pronat jepen përmes procedurave të komplikuara të prokurimit me kritere të shumtapër ofertuesit. Me përkrahjen e organizatave donatore, MAPL-ja ka hartuar një udhëzimadministrativ për zbatimin e plotësuar Ligjin për Dhënien në Shfrytëzim dhe Këmbimin ePronës së Paluajtshme të Komunës. Udhëzimi administrativ përcakton se komunat duhet tëshfrytëzojnë ankande të thjeshta dhe transparente publike apo oferta të mbyllura në bazë tënjë kriteri të vetëm, siç është oferta më e lartë, dhe duhet të japin kohë të mjaftueshme ngashpallja publike gjer në mbajtjen e ankandit publik.Barrierë e dytë janë planet rregullative urbane që përcaktojnë shumë dispozita rreth shfrytëzimittë lejuar të tokës si dhe parametrat për shfrytëzimin e tokës (p.sh. lokacioni i ndërtimit nëngastrat e ndërtimit, mbulesa e tokës, etj.) që ulin dukshëm produktivitetin ekonomik tëtokës dhe mundësinë për joshjen e investitorëve. Ministria e Mjedisit dhe Planifi kimit HapdhePlanifi kimit Hapësinor kohëve të fundit ka hartuar një draft të ri të udhëzimit administrativpër “planet zhvillimore të komunave”. Donatorët kanë dhënë komentet e tyre që përfshijnëdispozitat të cilat do të përmirësonin dhe zbutnin shfrytëzimin e tokës dhe parametrat tjerë,e që si rezultat do të ngriste produktivitetin dhe mundësinë e joshjes për ato toka.Nevoja për qasje strategjikeEkziston nevoja për dialog konstruktiv dhe të vazhdueshëm në mes të komunave dhe qeverisëqendrore rreth çështjeve të menaxhimit të tokave dhe pronës. Tani gjendja karakterizohetnga paqartësia e ndërsjellë si dhe komunikimi e bashkëpunimi i pamjaftueshëm në mes të dyniveleve të qeverisjes. Kosova në tërësi, si dhe komunat e saj, konkurrojnë me komunat tjeradhe me shtetet tjera në rajon se kush i joshë më shumë investitorët. Toka, private dhe publike,është burim i rëndësishëm në këtë garë, si dhe për arritjen e objektivave kryesore politike, siçështë krijimi i vendeve të punës dhe zbutja e varfërisë. Kështu qeveria mund të shqyrtojë njëndryshim strategjik duke thjeshtëzuar rregullat për administrimin e tokës, dhe njëkohësishtduke i zbatuar ato me përpikëri.

Rekomandimet1. Krijimi i grupit punues në nivel shteti.Krijimi i qasjes strategjike për reformën e tokës, harmonizimi i legjislacionit dhe krijimii platformës për dialog ndër-qeveritar rreth çështjeve që lidhen me menaxhimin etokës. Ky grup punues do të udhëhiqej nga Koordinatori Kombëtar për ÇështjetPronësore në Zyrën e Kryeministrit.252. Miratimi dhe zbatimi i Ligjit të Ndryshuar dhe Plotësuar të Ligjit për Dhënien nëShfrytëzim dhe Këmbimin e Pronës së Paluajtshme të Komunës (nr. 03/L-226).Komunat që kanë mungesë të tokës së përshtatshme për joshje të investimeveduhet të jenë në gjendje që të shkëmbejnë ngastrat me institucionet dhe agjencitë eqeverisë qendrore.3. Zbatimi i udhëzimit administrativ.Kjo duhet të bëhet gjersa të miratohet Ligjit të Ndryshuar dhe Plotësuar të Ligjitpër Dhënien në Shfrytëzim dhe Këmbimin e Pronës së Paluajtshme të Komunës (nr.03/L-226).4. Përmirësimi i menaxhimit me tokat dhe pronat komunale.Zbatimi i praktikave strategjike për menaxhimin e tokës dhe pronës përmes Grupevepunuese për menaxhimin e pasurisë në çdo komunë.5. Miratimi i urdhëresës për ankande publike.Kjo urdhëresë do të lehtësonte shfrytëzimin e ankandeve si mjet për përmirësim nëlidhje me dhënien e tokave dhe pronave për gjenerim të të hyrave dhe për zhvillimekonomik.6. Ngritja e kapacitetit dhe përfshirja e Asociacionit të Komunave të Kosovës.Ngritja e kapacitetit të Asociacionit të Komunave të Kosovës (AKK) për ndërmjetësimine problemeve tokësore në mes të institucioneve të qeverisë qendrore dhe pushtetitlokal.

263. TË SHIKOJMË PËRPARAPërveç problemeve të paraqitura në kapitullin paraprak, zyrtarët lokal të zgjedhur ngritënshqetësimet tjera që pengojnë zbatimin e suksesshëm të decentralizimit. Këto problemejanë me rëndësi të njëjtë, por kërkohet dialog më i gjerë në mes të qeverisë qendrore dhepushtetit lokal. Çështjet e treguara më poshtë nuk ndërlidhen në veçanti me nëntë komunat.Në afat të gjatë, rishikimi i çështjeve të përshtatshme për autonomi më të madhe lokale nëvijë me praktikat më të mira ndërkombëtare, mirëpritet nga autoritetet lokale.Decentralizmi i mëtejmë fi skal dhe rritja e autonomisë në planifi kim dheekzekutim të buxheteve komunaleParimi i autonomisë fi skale nga komunat aplikohet në lidhje me fi nancimin dhe zbatimin ekompetencave vetanake të komunave, përderisa Ministria e Financave, Qeveria qendrore dheKuvendi sigurojnë se buxheti i konsoliduar i Kosovës u siguron të gjitha komunave fonde tënevojshme për zbatimin e kompetencave të deleguara dhe plotësuese. Zbatimi i suksesshëmi të gjitha kompetencave të komunave kërkon burime të mjaftueshme fi nanciare dhemundësinë për planifi kim dhe menaxhim të buxhetit në nivelin lokal në pajtim me prioritetdhe nevojat e komunës. Përderisa ka pasur përparim të konsiderueshëm në decentraliziminfi skal, ekzistojnë probleme që lidhen me lirinë buxhetore që duhet të avancohet tutje.Analiza e burimeve fi nanciare të komunave demonstron se 50% e burimeve buxhetore janëgrante të kushtëzuara (grante specifi ke për arsim dhe shëndetësi) dhe 32% tjera janë grantetë pakushtëzuara (grante të përgjithshme). Vetëm 18% vijnë nga të hyrat vetanake dhe nukka të hyra nga tatimet e përbashkëta 30 . Transferimi i granteve shoqërohet nga kufi zimet nëdhënie, në veçanti sa i përket kufi jve për kategoritë e ndryshme buxhetore. Kjo tregon seautonomia buxhetore e komunave nuk mjafton. Për shembull “Rrogat” si kategori buxhetorepërcaktohet nga numri i punonjësve, që miratohet nga qeveria qendrore. Shumat e ndara për“Mallrat dhe shërbimet” dhe “për shërbimet komunale” gjithashtu janë të kufi zuara. Komunatkanë më shumë autoritet në lidhje me investimet kapitale pasi që një pjesë vjen nga granti ipërgjithshëm dhe pjesa tjetër nga të hyrat vetanake (brenda kufi rit buxhetor për këtë kategori,edhe pse në rastin e të hyrave më të larta vetanake, kufi ri mund të ngritet).Edhe pse kuvendet komunale miratojnë buxhetet e komunës, ekziston korniza e ngushtë përndarjen e fondeve për kategoritë buxhetore. Komunat thonë se kanë më shumë liri në ndarjetbrenda kategorive buxhetore, në bazë të nevojave dhe prioriteteve të tyre specifi ke. Disakomuna, për shkak të kufi njve në vija buxhetore dhe fonde të pamjaftueshme në disa kategori,janë fokusuar në shfrytëzimin e të hyrave të veta për fi nancimin e shpenzimeve jo-kapitale.Ky është rasti me Mamushën, Kllokot-Vërbocin, Ranillugun dhe Parteshin, që shfrytëzuan tëgjitha të hyrat vetanake për qëllime jo-investuese në vitin 2011. Në Shtërpce, pjesa që ushpenzua për investime ishte nën 30%. Vetëm Novobërda, Graçanica, Hani i Elezit dhe Junikushfrytëzuan mbi 50% të të hyrave vetanake për investime kapitale.Një faktor që i kontribuon autonomisë buxhetore është mundësia për të mbledhur shuma tëmëdha të të hyrave vetanake. Norma relativisht e ulët e inkasimit të tatimit në pronë është30Levitas, Anthony dhe të tjerët (2012) “Treguesit e decentralizimit fi skal: Evropa juglindore, rrjeti i asociacionevetë autoriteteve lokale të Evropës juglindore (NALAS).

duke u përmirësuar gradualisht si rezultat i përpjekjeve të fundit për të regjistruar pronën eparegjistruar dhe për të inkurajuar qytetarët dhe bizneset të paguajnë tatimin në pronë. Tabela6 (faqja tjetër) paraqet shumën totale të të hyrave vetanake të nëntë komunave në vitin 2010dhe 2011, paraqet rritjen e përqindjes, si dhe përqindjen e inkasimit aktual karshi të hyrave tëplanifi kuara vetanake 31 .27Të gjitha nga nëntë komunat regjistruan rritje të të hyrave vetanake në vitin 2011 në krahasimme vitin 2010, dhe në shumë raste rritja ishte mbi 100%. Por një faktor shqetësues ështëplanifi kimi joreal i të hyrave vetanake. Disa nga komunat planifi kuan shuma më të vogla të tëhyrave vetanake për inkasim në vitin 2011 në krahasim me vitin 2010. Të tjerat planifi kuanshuma më të larta, por në të vërtetë inkasuan shumë më shumë sesa që planifi kuan. Kjotregon se komunat individualisht ende kanë mungesë të kuptimit real të bazës potencialepër të hyrat vetanake, dhe se duhet të përmirësohet kapaciteti dhe procesi i planifi kimit tëbuxhetit.Raportet e auditimit të pasqyrave fi nanciare vjetore të komunave demonstrojnë se komunate Kosovës, përfshirë nëntë komunat e synuara (në veçanti Graçanica), kanë bërë përparim tëmirë në menaxhimin e resurseve fi nanciare. Prandaj duhet të shqyrtohen hapat e mëtejmëtë decentralizmit fi skal për të siguruar autonomi më të madhe fi nanciare. Këtu mund tëpërfshihet rritja e përqindjes së granteve të pakushtëzuara dhe t’u mundësohet komunave qët’u ndajnë fonde kategorive të ndryshme buxhetore, sipas nevojës.Tabela 6. Të hyrave vetanake të nëntë komunaveKomunaPopullimiKmKatrorInkasimi2010Inkasimi2011Total Municipal OSR% e rritjesnë mes tëviteve 2010dhe 2011Planifi kimipër 2011% e të hyravetë planifikuarakarshi atyreaktuale për2011Graçanicë 18,642 131 335,181.89 1,121,553.64 235% 653,898.47 172%Junik 9,600 74 72,635.64 75,568.14 4% 50,650.00 149%Mamusha 6,000 32 41,346.01 42,333.26 2% 67,317.00 63%Shtërpc 11,000 248 114,263.65 237,055.07 107% 189,805.82 125%Klokot-Vrbovac 4,542 23 30,233.13 68,124.75 125% 24,416.28 279%Hani I Elezit 10,000 83 215,352.13 303,283.77 41% 241,982.00 125%Partesh 5,217 29 0.00 14,070.76Ranillug 4,955 69 43,581.16 77,788.77 78% 40,000.00 194%Novobërdë 9,899 204 43,096.34 98,894.32 129% 60,000.00 165%Total 79,855 893 895,689.95 2,038,672.48 127.61% 1,328,069.57 154%Burimi: Ministria e Financave, 2010 dhe 2011.Përfshirja dhe autonomia në organizimin e shërbimeve komunaleOfrimi i shërbimeve lokale, siç është ujësjellësi, kanalizimi dhe kullimi, trajtimi i ujërave të zezadhe menaxhimi i mbeturinave, janë kompetenca të pushtetit lokal. Deri vonë, komunat kanëqenë të kufi zuara në adresimin e kompetencave lokale pasi që është kërkesë ligjore që atoshërbime të ofrohen nga kompanitë rajonale 32 .31Informatë e marrë nga raporti vjetor fi nanciar i Kosovës për vitin 2011.32Sa i përket mbledhjes së mbeturinave, duhet të licencohen kompanitë tjera, por nuk ekzistojnë shumë raste të tilla.

28Me miratimin e Ligjit për Ndryshimin dhe Plotësimin e Lgjit për Ndërmarrje Publike komunatkanë fi tuar të drejtën që të vendosin se si të ofrojnë disa nga këto shërbime. Në rastin embledhjes së mbeturinave dhe shërbimeve tjera, ato tash mund të themelojnë ndërmarrjet etyre apo të kontraktojnë shërbimet nga tregu 33 . Krijimi i ndërmarrjeve të veta duhet të bëhetnë pajtim me kriteret e përcaktuara nga qeveria (neni 4, paragrafi 3), edhe pse këto kriterenuk janë përkufi zuar ende.Komunat kanë vështirësi në sigurimin e ujit dhe shërbime të kanalizimit. Shumë prej tyreshërbejnë kryesisht nëpër vise rurale, ku ofrimi i shërbimeve të ujësjellësit/kanalizimit ështëmë i vështirë dhe i shtrenjtë. Shpeshherë kompanitë rajonale nuk janë të regjistruara përofrimin e shërbimeve të ujësjellësit/ kanalizimit në viset rurale, duke thënë se shërbimet emirëmbajtjes janë tepër të shtrenjta. Në disa raste, sistemet e ujësjellësit fi nancohen mepërkrahje të donatorëve, por komunat nuk mund t’i mirëmbajnë ato si duhet. Për shembull,Novobërda ka sisteme të ndara të ujësjellësit dhe kanalizimit që nuk menaxhohen ngakompania regjionale. Si rezultat, ujësjellësi i Novobërdës nuk është shumë i qëndrueshëm.Kostoja e operimit dhe mirëmbajtjes është shumë e lartë dhe kompania rajonale, edhe pseështë e obliguar me ligj dhe e licencuar që t’i shërbejë tërë komunës në të gjitha rajonet esaj, nuk ka marrë përsipër këto sisteme. Themelimi i ndërmarrjeve të komunave mund të jetëzgjidhja e vetme në këto rrethana.Një problem tjetër është përfaqësimi i komunave në bordet e kompanive rajonale. Edhe pseLigji për Ndërmarrjet Publike i ka dhënë komunave të drejtën për përfaqësim në bordin edrejtorëve të kompanive rajonale lokale që ofron shërbimet e mbledhjes së mbeturinave 34 ,këto të drejta nuk realizohen plotësisht, dhe në realitet komunat nuk mund të ndikojnënë punët e kompanive rajonale. Në rastin e kompanive të ujësjellësit, ligji i ri që ndryshondhe plotëson Ligjin për Ndërmarrje Publike përcakton se komunat kanë të drejtën që tëpërfaqësohen në bordet e kompanive të ujësjellësit/kanalizimit.Është me rëndësi të madhe që dispozitat ligjore të zbatohen dhe që komunat të ushtrojnë tëdrejtat e tyre dhe të trajtohen nga kompanitë rajonale si partnerë të barabartë në planifi kimdhe monitorim të shërbimit përkatës.Përmirësimi i kushteve për të adresuar arsimin dhe kujdesin shëndetësorArsimi dhe kujdesi shëndetësor janë kompetenca shumë të rëndësishme komunale dheqytetarët janë shumë të ndjeshëm ndaj qasjes së barabartë dhe cilësisë në këto shërbime. Tëgjitha gjashtë komunat me shumicë serbe ende nuk e kanë të mundshme që të trajtojnë tëgjitha problemet që lidhen me ofrimin e suksesshëm të këtyre shërbimeve.Për shembull në Graçanicë, komuna ofron por nuk menaxhon plotësisht me sistemet e arsimitdhe kujdesit shëndetësor. Shkollat operohen nga punonjësit dhe mësimdhënësit e paguar ngaqeveria e Serbisë. Gjendja në shërbimet shëndetësore është e ngjashme, pasi që komuna33Shtërpca planifi kon themelimin e ndërmarrjes publike për mirëmbajtjen e parqeve dhe zonave të gjelbra,ujësjellësit dhe kanalizimit, dhe Kllokot-Vërboci është i gatshëm që të ofrojë shërbimet e mbledhjes sëmbeturinave duke shfrytëzuar stafi n komunal dhe pajisjet komunale.34Sipas ligjit për ndërmarrjet publike, “nëse ndërmarrja publike ofron një shërbim më shumë se një komune,përqindja e pronësisë së çdo komune është e barabartë me përqindjen e klientëve të regjistruar të ndërmarrjespublike lokale nga ajo komunë” (neni 3). Një nen tjetër i këtij ligji (neni 16) rregullon zgjedhjen e drejtorit tëNP-së lokale “nëse më shumë se një komunë ka aksione në NP-në lokale: (i) secili Komision Komunal iAksionarëve ka të drejtë të zgjedhë një drejtor; dhe (ii) drejtorët e mbetur të cilët duhet të zgjidhen ngaaksionarët do të zgjidhen nga Komisionet përkatëse Komunale të Aksionarëve në përputhje me dispozitat eLigjit për Shoqëritë Tregtare të cilat rregullojnë zgjedhjen e drejtorëve të një shoqërie aksionare

nuk mund që të ushtrojë kompetencat e saj për menaxhimin e shërbimeve shëndetësoresekondare 35 . Ranillugu ka situatë të ngjashme, në të cilën mësimdhënësit dhe punonjësit nësistemin arsimor paguhen nga qeveria e Serbisë. Pagat janë shumë më të larta sesa ato qëpaguhen nga sistemi i Kosovës dhe cilësia e shërbimeve perceptohet se është më e lartë.Shtërpca dhe Novobërda fi nancojnë dhe menaxhojnë, në nivele të ndryshme, shkollat lokale,por shkollat kanë staf të tepërt dhe është vështirë që të racionalizohen pagesat 36 . Në anëntjetër, frika nga humbja e vendeve të punës në sektorin publik është shqetësim i madh përqytetarët.29Sfi dat në menaxhimin e shërbimeve arsimore dhe shëndetësore mund të adresohen vetëmpërmes bashkëpunimit të ngushtë në mes të institucioneve të përkatëse qendrore dhekomunale në shqyrtimin e nevojave për fi nanca dhe punonjës, dhe të identifi kojnë mënyrate racionalizimit të tyre.35Besnik Tahiri (2011), Decentralizimi, barrë e rëndë për t’u bartur, Instituti i Kosovës për Qeverisje Lokale/FriedrichEbert Stiftung.36Komuna e Novobërdës, si rezultat i transferimit të shkollave nga komuna e Gjilanit, ka pranuar 176 punonjëstë ri, kurse buxheti mundëson vetëm 101 pozita të reja të punës. Shkollat kanë staf të tepruar dhe numri imësimdhënësve nuk është përshtatur para transferimit të komunës së Novobërdës.

Bibliografi a30Connerly, Ed, Kent Easton, dhe Paul Smoke (2010) “Making Decentralization Work: Democracy,Development, and Security” (Ta fusim decentralizimin në funksion) Lynne Rienner Publishers:LondërDeda, Ilir dhe Krenar Gashi (2009) “Decentralizimi në Kosovë II: Sfi dat e komunave me shumicëserbe” Instituti i Kosovës për hulumtim të politikave dhe zhvillim, njoftim për politikat #16.Draft ligji që ndryshon dhe plotëson ligjin nr. 03/L-087 për ndërmarrjet publike (http://www.assembly-kosova.org/common/docs);Draft ligji për pyjet (draft ligji i pranuar nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Ruralmë 13 prill 2012)Raportet fi nanciare të audituara nga zyra e auditorit të përgjithshëm për vitin 2009 dhe 2010Indeks Kosova (2012) anketa e papublikuar në të gjitha komunat e Kosovës, Iniciativa përkomunat efektive dhe demokratike/USAID dhe UNDP (të gjeturat do të publikohen nëMozaikun e radhës 2012).Zyra Ndërkombëtare Civile “Mysafi r në shtëpinë tonë - raport nga ZNC” (2012).Kaganova, Olga dhe të tjerë (2012) “Dokument i politikave kombëtare për tokën dhe pronëne komunës në Kosovë” USAID DEMI.Mozaiku i Kosovës 2011 Raport i shkurtër statistikor për komunat e reja, UNDP, USAIDDEMI dhe Ministria e Administratës së Pushtetit LokalLigji për Dhënien në Shfrytëzim dhe Këmbimin e Pronës së Paluajtshme të Komunës, Ligji nr.03/L-226 (Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës/Prishtinë: Viti V/nr. 89/30 nëntor 2010)Ligji për Kufi jtë Administrativ të Komunave, Ligji nr. 03/L-041 (Gazeta Zyrtare e Republikës sëKosovës/Prishtinë: Viti III/nr. 26/2 qershor 2008)Ligji për Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit nr. 2003/3 për Pyjet e Kosovës, Ligji nr. 03/L-153(Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës/Prishtinë: Viti V/nr. 67/29 mars2010);Ligji për Financat e Pushtetit Lokal, Ligji nr. 03/L-049 (Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës/Prishtinë: Viti III/nr. 31/15 qershor 2008);Ligji për Vetëqeverisjen Lokale, Ligji nr. 03/L-040 (Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës/Prishtinë: Viti III/nr. 28/4 qershor 2008)Ligji për Ndërmarrjet Publike, Ligji nr. 03/L-087 (Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës/Prishtinë: Viti III/nr. 31/15 qershor 2008)Ligji për Përdorimin e Gjuhëve, Ligji nr. 02/L-37 (Gazeta Zyrtare e institucioneve të përkohshmetë vetëqeverisjes në Kosovë/Prishtinë: Viti V/nr. 10/01 mars 2007)Levitas, Anthony dhe të tjerët (2012) “Treguesit e Decentralizimit Fiskal: Evropa juglindore”,rrjeti i asociacioneve të autoriteteve lokale të Evropës juglindore (NALAZ)Ministria e Financave “Raporti vjetor fi nanciar i buxhetit të Kosovës për vitin 2011” (2010-2011).

Recura Financials “Analizë krahasuese e projekteve për investime kapitale, fi nancim dhe tëhyrat indirekte vetanake për komunat e posakrijuara të Kosovës” (2012).Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës (Plani i Ahtisaarit) (2007).http://www.ico-kos.org31Besnik Tahiri (2011), Decentralizimi, barrë e rëndë për t’u bartur, Instituti i Kosovës për QeverisjeLokale/Friedrich Ebert Stiftung..

32 Shtojca 1. Procesi i konsultimeveEkipi për përgatitjen e konferencës ka ndihmuar në procesin konsultativ me të gjitha palët einteresuara, zyrtarët e zgjedhur të komunave, zyrtarët nga ministritë dhe agjencitë e ndryshmedhe ekspertët e komunave dhe të ministrive, për të përkufi zuar fushëveprimin dhe tematkryesore të konferencës, analizuar gjendjen e tashme rreth çështjeve të identifi kuara dhe përtë arritur konsensusin rreth planeve të veprimit me qëllim të adresimit të tyre. U identifi kuansukseset e procesit të decentralizimit dhe u përgatitën disa rrëfi me të suksesit për të ilustruarpërfi timet e decentralizimit para qytetarëve, vullnetin politik dhe kapacitetin e zyrtarëve tëzgjedhur për të adresuar nevojat e qytetarëve në mënyrë transparente dhe llogaridhënëse.Procesi konsultativ fi lloi me një diskutim të hapur me kryetarët e gjashtë komunave meshumicë serbe: Graçanicë, Shtërpcë, Kllokot-Vërboc, Novobërdë, Ranillug dhe Partesh qëu pasuan me takimet me kryetarët e komunave të krijuara më parë: Hani i Elezit, Junik dheMamushë. Hapi i radhës ishte konsultimi me Ministrinë e Administratës së Pushtetit Lokal(Sekretarin e Përhershëm dhe disa drejtorë të drejtorive) dhe Asociacionin e Komunave tëKosovës (Drejtori Ekzekutiv).Pas arritjes së marrëveshjes rreth çështjeve që duhet të adresohen në konferencë, u bëhulumtimi fi llestar në të gjitha nëntë komunat, dhe u mbajtën takimet me drejtorët dheekspertët përkatës për të shqyrtuar çështjet dhe analizuar të dhënat në dispozicion ngainstitucionet e ndryshme. Nga të gjitha komunat u kërkua që të identifi kojnë dy deri në triprojekte investimi që mund t’i kontribuojnë dukshëm zhvillimit të komunave të tyre, dhe tëhartojnë një kornizë të thjeshtë të projektit. Këto informata do të shfrytëzoheshin për tënjoftuar ministritë dhe donatorët rreth nevojave të komunave dhe inkurajuar ato që këtoprojekte t’i trajtojnë si të preferuara.Një studim shtesë u kontraktua që të analizoj fondet e investimit dhe koston e mirëmbajtjes/shërbimeve të komunave në të gjitha nëntë komunat. Studimi gjithashtu përfshiu një analizëtë transferimit të gjobave policore, gjobat e gjykatës dhe taksat për prerjen e drunjëve. Kystudim përfshiu rishikimin e ndarjes së fondeve publike për projektet investuese në nëntëkomunat nga gjashtë Ministritë e linjës, si dhe procedurat e tyre të përzgjedhjes për ndarjen efondeve për projektet në nivel të komunës.MAPL në bashkëpunim të ngushtë me Iniciativën për Komunat Efektive dhe Demokratike tëUSAID-it, ka krijuar dhe udhëhequr katër grupe punuese të cilat trajtojnë tri tema kryesoretë konferencës:(1) Mborjtja dhe menaxhimi i pyjeveInstitucionet e përfshira: Ministria e Administrimit së Pushtetit Lokal, Agjencia Pyjore e Kosovës,Asociacioni i Komunave të Kosovës, Komuna e Shtërpcës (që përfaqëson të gjitha nëntëkomunat), Ministria e Financave, Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Iniciativënpër Komunat Efektive dhe Demokratike të USAID-it.(2/1) Financa (nëngrupi për transferimin e gjobave dhe taksave)Institucionet e përfshira: Ministria e Administrimit së Pushtetit Lokal, Ministria e Financave,Asociacioni i Komunave të Kosovës, Policia e Kosovës, Komuna e Junikut (që përfaqëson

të gjitha nëntë komunat), Këshilli Gjyqësor i Kosovës, Iniciativën për Komunat Efektive dheDemokratike të USAID-it.(2/2) Financat (nëngrupi për fondet e projekteve kapitale, kostot e mirëmbajtjes dheprocedurat për përzgjedhje të projekteve)Institucionet e përfshira: Ministria e Administrimit së Pushtetit Lokal, Ministria e Financave,Asociacioni i Komunave të Kosovës, Ministria për Kthim dhe Komunitete, Ministria e Bujqësisë,Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Komuna e Novobërdës(që përfaqëson të gjitha nëntë komunat), Iniciativën për Komunat Efektive dhe Demokratiketë USAID-it33(3) Dhënia e tokës komunaleInstitucionet e përfshira: Ministria e Administrimit së Pushtetit Lokal, Ministria e Financave,Asociacioni i Komunave të Kosovës, Komisioni Rregullativ për Prokurimin Publik, AgjenciaKosovare e Pronës, Ministria e Mjedisit dhe Planifi kimit Hapësinor.Koordinatori Kombëtar për Çështjet Pronësore Zyra e Kryministrit të Kosovës, Iniciativënpër Komunat Efektive dhe Demokratike të USAID-it.Secili grup shqyrtoi dhe konfi rmoi analizat e kryera dhe diskutoi rekomandimet dhe zgjidhjete mundshme potenciale për çdo çështje. Si rezultat i këtij dialogu, u hartuan planet e veprimitpër çdo temë. Drafti i planeve të veprimit do të prezantohet në konferencë, me pritje seministrat përkatës do të konfi rmojnë zotimin e administratave të tyre për të zbatuar planet eveprimit në kornizat e përcaktuara.Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal ka përgjegjësinë e përgjithshme për të nxiturzbatimin e planeve të veprimit dhe të raportojnë rreth progresit para Grupit Ndërministrorpër Decentralizim. Donatorët do të ofrojnë përkrahjen shtesë me ekspertë (disa e kanëdhënë zotimin) për të zbatuar plotësisht planet e veprimit dhe do të punojnë me komunatpër të përshtatur politikat dhe procedurat e tyre.

34 Shtojca 2. Territori, popullsia dhe përbërja etnikeTerritori i shumicës nga nëntë komunat përbëhet nga zonat kadastrale të periferive të komunaveparaprake të cilave u janë ofruar më pak shërbime dhe ka pasur mungesë të infrastrukturës.Përbërja territoriale e disa komunave kishte nevojë për transferimin e dokumenteve dheshërbimeve nga më shumë se një komunë “amë”, prandaj u nevojit koordinim më intensiv iMinistrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal.Popullsia e komunave është një ndryshore e rëndësishme për të ekzaminuar rëndësinë etransferimeve fi skale, kapacitetit për gjenerimin e të hyrave dhe ofrim të shërbimeve. Tënëntë komunat ndryshojnë dukshëm në madhësi dhe popullsi, por më së shumti dallojnë nëdensitetin e popullsisë. Për shembull, Graçanica dhe Ranillugu janë të ngjashme me madhësi,por Graçanica ka popullsi tri herë më të madhe. Këto ndryshime përkthehen në sfi da tëndryshme në ofrimin e shërbimeve dhe punëve për informim publik.Tabela 1: Madhësia, popullsia dhe territori i nëntë komunaveKomuna Km 2 Popullimi Densiteti Zonat kadastrale të komunave tëmëhershmeShtërpcë 248 11,000 44.35 FerizajNovobërdë 204 9,899 48.5 Gjilan, KamenicëGraçanicë 131 18,642 142.0 Prishtinë, Lipjan, Fushë KosovëRanillug 69 4,955 71.8 KamenicëHani i Elezit 83 10,000 120 KaçanikJunik 74 9,600 129.7 DeçanKllokotVërboc 23 4,542 197.4 VitiPartesh 29 5,217 179.8 GjilanMamushë 32 6,000 187.5 PrizrenBurimi: Të dhënat nga Ligji nr. 03/L-049 për Financat e Qeverisjes LokalePërbërja etnike e çdo komune është dhënë në diagramin e poshtëm 37 .Grafiku 1: Përbërja etnike e nëntë komunave të rejaPërbërja etnike e nëntë komunave1%12%7%1%1%39%0.2% 0.4%33%33%83% 100% 99%91% 100% 100%60%66.8%66%2%7%GraçanicaPartesh Ranillug Novo Bërda ShtërpcaKllokotMamushaJunikHani i ElezitBurimi: Të dhënat nga Ligji nr. 03/L-049 për Financat e Qeverisjes Lokale dhe Ligji nr. 03/L-041 për Kufi jt Administrativ Komunal37Popullsia, të dhënat nga OSBE.

Shtojca 3. Storiet e suksesit nga komunat e reja35Lidershipi lokal Komuna e Graçanicës bëhet model për mbledhjen e të hyrave vetanake Komuna e Junikut përballet me sfi dën e ndryshimeve Hani i Elezit I shërben qytetarëve të vetMë shumë autonomi Respektojmë larminë: Komunat angazhohen në informimin e qytetarëve në të gjithagjuhët zyrtare Mbrojtja e trashëgimisë kulturore në Partesh, Ranillug dhe Shtërpce Kremtimi i kulturës serbe në Graçanicë I hapim rrugë trashëgimisë kulturore gjatë motit të papershtatshëm Kllokoti shfrytëzon pjesëmarrjen e shtuar për të zgjedhur komandantin e policisëShërbimet cilësore Bashkëpunimi ndërkomunal në ofrimin e shërbimeve Zyrtarët komunal sjellin ndriçim publik dhe siguri në Mamushë dhe në Shtërpce Pastrimi i deponive ilegale në Partesh dhe në Ranillug Kllokot/Vërboci shfrytëzon qasjen gjithëpërfshirëse për menaxhimin e mbeturinave Ofrimi i shërbimeve të besueshme dhe cilësore të mbledhjes së mbeturinave Menaxhimi i ujit në Partesh Kthimi i pengesave në mundësiLlogaridhënia Kuvendi i Komunës së Shtërpcës ngritë transparencën dhe përfshirjen e qytetarëve Dëgjimet e buxhetit: Angazhimi i të rinjve për ta kthyer demokracinë në veprimMundësitë ekonomike Shtërpca promovon bizneset lokale

RRËFIM I SUKSESIT: LIDERSHIPI LOKAL36Komuna e Graçanicës bëhet model përinkasimin e të hyrave vetanakeFoto nga: Marina DimitrijevicInformimi i qytetarëve ishte komponenti kryesor ifushatës së Graçanicës për përmirësimin e inkasimittë të hyrave vetanake. Komuna mbajti disa dëgjimepublike për t’u shpjeguar qytetarëve se ata mbajnëpërgjegjësi për t’i kontribuuar ofrimit të shërbimeve,jo vetëm përmes pagesës së tatimeve, por përmesvendimeve se si do të shpenzohen ato.Foto nga: Agim SalihuPas këtyre dëgjimeve buxhetore, zyrtarët komunalpërfshijnë pikëpamjet e qytetarëve gjatë identifikimit të prioriteteve dhe përgatitjes së buxhetitkomunal.Inkasimi efi kas i të hyrave vetanake është jetësore për zbatimin e projektevedhe aktiviteteve që tani janë nën kompetenca të komunave. Disa komuna janëduke shfrytëzuar këtë sfi dë si mundësi për të angazhuar qytetarët në procesine mbledhjes dhe ndarjes së resurseve brenda komunës. Pasi që qytetarët tëkuptojnë se ku shkojnë paratë e tyre dhe si shpenzohen ato, ka më shumëgjasa që ata të bëhen tatimpagues të përgjegjshëm.Komuna e Graçanicës ka shfrytëzuar këtë qasje, dhe si rezultat, inkasimi i tëhyrave vetanake u ngrit në 234% nga viti 2010 në vitin 2011. Ajo çka ështëedhe më mbresëlënëse është se kjo nuk është arritur përmes tatimeve të reja,por përmes fushatave informuese për të mbledhur tatimet ekzistuese dheduke regjistruar pronat, bizneset dhe automjetet e paregjistruara. Rezultatetjanë mbresëlënëse: mbledhja e tatimit në pronë u rrit për 160%, regjistrimi itrashëgimisë u rrit për 351%, regjistrimi i automjeteve (që fi lloi në vitin 2010)u rrit për 8028% dhe regjistrimi i bizneseve u rrit për 1048%.Këto rritje të mëdha u arritën kryesisht nga fushata e gjerë komunale përnjoftimin e bizneseve dhe qytetarëve, duke i inkurajuar regjistrimin dhepagesën, dhe duke shpjeguar se rritja e të hyrave komunale do të rezultojë nëpërmirësim të shërbimeve, cilësinë e jetës, dhe shtojnë ndikimin e tyre rrethmënyrë së shfrytëzimit të resurseve të reja. Komuna ka treguar këto përfi timenë buletinin e komunës dhe në njoftimet përmes radios. Zyrtarët mbajtëndëgjime publike buxhetore për të njoftuar qytetarët rreth shpenzimeve tëkaluara buxhetore dhe vendimeve për ndarjen e tatimeve, dhe të dëgjojnëpikëpamjet e qytetarëve rreth planeve të ardhshme për shpenzim. Të gjithadrejtoritë përkatëse komunale punuan së bashku në mënyrë të koordinuardhe i kontribuuan ngritjes së përgjithshme të të hyrave vetanake. Deputetëtkomunal mbajtën takime aktive me elektoratin, dhe puna ekipore u shpagua.Tani pas regjistrimit të aq shumë pronave, Graçanica po ndërmerr hapin eradhës për zhvillimin e kapaciteteve. Ajo po krijon bazën e të dhënave përpronat e regjistruara të cilat tatohen, dhe dy zyrtarë komunal janë ngarkuarme regjistrimin e pronave tjera të mbetura. Ky mjet do të ndihmojë nëpërmirësimin e ardhshëm të mbledhjes së të hyrave dhe përcjell statusin epagesave.Komunat tjera që kanë rritur mbledhjen e të hyrave vetanake për mbi 100%nga 2010 në 2011NovobërdaKllokot-VërbociShtërpca

RRËFIM I SUKSESIT: LIDERSHIPI LOKALKomuna e Junikut përballet me sfi dën endryshimeve37Procesi i decentralizimit në Kosovë po krijon mundësi për komunat, nëveçanti për investime private, autonomi më të madhe dhe llogaridhënie më tëmadhe para qytetarëve. Për të shfrytëzuar këto mundësi sa më shumë, për tapërcaktuar kursin e tyre sa u përket investimit pirat dhe ofrimit të shërbimitpër qytetarë. Në veçanti komunat duhet të ofrojnë shërbime me kosto të ulëtpor me cilësi të lartë me qëllim të joshjes së investimeve. Për të arritur këtë,ato duhet të shfrytëzojnë përparësitë e pasurisë së tyre më të madhe: burimetnjerëzore.Shfrytëzimi në maksimal i potencialit të secilit punëtor është një ngamënyrat më efektive që komunat të bëhen konkurrente.Komuna e Junikut njeh nevojën për të institucionalizuar një mënyrë të re të tëmenduarit dhe të përmirësojnë performancën e saj, dhe ka miratuar një qasjetë re të menaxhimit e cila fokusohet në zgjidhjen pjesëmarrëse të problemit,eliminimin e praktikave burokratike dhe planifi kimin afatgjatë.Arritja e këtij ndryshimi bazohet në transformimin e mënyrës se si punonjësitshohin rolin e tyre në komunitet, marrëdhëniet me qytetarët dhe si i qasensfi dave me të cilat përballen. Një mënyrë për të arritur këtë është nxitja e tëgjithë punonjësve që të mendojnë jashtë kornizave të tashme dhe të marrinrolin udhëheqës në projektet që janë të rëndësishme për ata. Kjo mund tëbëj zyrtarët që t’i qasen problemeve nga perspektiva e orientuar kah zgjidhjet,dhe është një nga ndryshimet më produktive që mund të bëhen nga komunat.Foto nga: Halit KadriuTani administrata komunale e Junikut mblidhet sëpaku një herë në muaj për të ndjekur proceset rrethplaneve të ndryshme afatgjata, dhe bashkëpunonpër gjetjen e zgjidhjeve në rast të shfaqjes së pengesaveNdryshimi i praktikave të rrënjosura kërkon përkushtim afatgjatë, dhe procesiështë “maratonë e jo sprint”. Edhe pse Juniku nisi me këtë qasje rishtazi, komunatanimë ka arritur rezultatet e para. Para se të niset ky proces, komunikimi nëmes të administratës dhe kuvendit ishte i dobët: ata takoheshin rrallëherë dhevazhdimisht kishte përplasje në mes të partive politike. Tutje, ata nuk kishin vizionafatgjatë për komunën, prandaj puna e tyre kryhej ad hok. Ata tani takohen sëpaku një herë në muaj, dhe anëtarët e partive të ndryshme politike angazhohennë biseda pozitive dhe konstruktive. Administrata ka përgatitur një deklaratëtë vizionit dhe është duke hartuar një plan për përmirësim organizativ i cilipërfshin një organigram dhe rishikimin e përshkrimit të vendeve të punës përtë gjithë punëtorët e komunës.Foto nga: Halit KadriuNdërtesa komunale plotësisht e pajisur është njëkomponent i rëndësishëm për komunë efektive.Megjithatë për shumë vite kuvendi komunal i Junikutishte një hapësirë e zbraztë pa ulëse, podium apopajisje të TI. Tani ajo është funksionale dhe shtonproduktivitetin dhe moralin e administratës.Administrata e organizuar mirë, e bashkuar dhe më produktive rezultonnë përmirësime direkte në jetën e përditshme të qytetarëve. Për shembull,përforcimi i koordinimit në mes të departamenteve të ndryshme dhe Qendrëssë Shërbimit Civil ka rezultuar në përmirësimin e marrëdhënieve në mes tëqytetarëve dhe komunës. Një shembull tjetër është plani afatgjatë për zhvillimekonomik i cili do të krijojë më shumë mundësi për qytetarët. Ky plan përfshinkrijimin e ciceronit turistik i cili do të përgatitet në bashkëpunim me komunënfqinje të Gjakovës. Në fund, si rezultat i suksesit të planit të parë të veprimitpër përmirësimin e shërbimeve (SIAP) për mbledhjen e mbeturinave, komunaka hartuar SIAP-in e dytë për përmirësim të shërbimeve për ndriçimin publik,që paraqet një mënyrë të qëndrueshme për të ofruar dhe mirëmbajtur këtëshërbim kaq të nevojshëm për qytetarët.

38RRËFIM I SUKSESIT: LIDERSHIPI LOKALHani i Elezit u shërben qytetarëve të vetFoto nga: Sali SalihuTë rinjtë nga OJQ Spektri u paraqitën vullnetar përtë vendosur shenjat në qytet si pjesë e iniciativës përpërmirësimin e sigurisë në rrugë.Foto nga: Sali SalihuKryetari i Komunës, z. Suma, pranoi çmimin përguxim qytetar që u nda nga organizata FOL simirënjohje për “kontributin e jashtëzakonshëm përzhvillimin e kulturës politike dhe demokracisë”.Qytetarët e Kosovës kanë parë decentralizimin kryesisht si mënyrë për tëbindur pakicat kombëtare që të inkuadrohen në institucione. Megjithatë,ekziston edhe ana tjetër e decentralizimit e cila është më pak politike e mëshumë praktike, dhe synon ofrimin e shërbimeve në mënyrë më efi kase dheme përgjegjësi.Pas tri viteve si pilot komunë, Hanit të Elezit i ishte dhënë statusi i komunëssë plotë në vitin 2008. Vitin e radhës qytetarët e saj zgjodhën kryetarin z.Rufki Suma, i cili nuk ishte nga asnjëra parti politike. Ai kishte katër objektiva:të përforcojë marrëdhëniet e tij me kuvendin, të shtojë transparencën, tëofrojë shërbime më cilësore dhe të inkurajojë investimet publike. “Ndërtimi ikonsensusit është çelësi i kryetarit apolitik. Shumë konsultime u mbajtën gjatëvendimmarrjes komunale këtu”, tha Kryetari Suma.Komuna ka bërë përparim të madh në drejtim të arritjes së këtyre synimeve.Qendra për shërbim të qytetarëve, e cila operon në parimin ‘të gjitha në njëvend’, ka ndihmuar zbatimin e kompetencave që iu transferuan komunës ngainstitucionet qendrore. Në vitin 2011, qendra shqyrtoi mbi 9,000 kërkesa tëparashtruara nga qytetarët, në krahasim mbi pak mbi 1,300 kërkesa sa ishinnjë vit më parë. Zgjerimi i zonave të gjelbra dhe mbrojtja mjedisore ishtenjë synim tjetër i komunës. Komuna ka pranuar fonde për të larguar asbestinnga brigjet e lumit Lepenc. Në fund, kryetari nuk mendoi shumë para se tënxisë tatimpaguesin më të madh, fabrikën e çimentos, që të shtojë fondet përmbrojtjen mjedisore.Vlerësimi për këto veprime të dalluara erdhi pa vonesë. Një rrjet i OJQ-velokale “FOL” shpërbleu Kryetarin e komunës së Hanit të Elezit me çmimin përguxim qytetar si mirënjohje për “kontributin e jashtëzakonshëm në zhvillimine kulturës politike dhe të demokracisë”. USAID-i gjithashtu vlerësoi lartëpunën e komunës. Iniciativa për Komunat Demokratike dhe Efektive e USAIDitshpërbleu komunën përmes garës për fondin stimulues me një grant prej45,000 $ për punën e shkëlqyeshme në mirëmbajtjen e parqeve, trotuarevedhe ndriçimit publik. Ngjashëm, komuna u radhit e dyta në raportin e indeksitpër konkurrencë komunale nga programi për përmirësimin e mjedisit afarist(BEEP) për vitin 2011.Nuk është çudi që shtimi i përpjekjeve për të promovuar qeverisjen e mirërezultoi në përmirësimin e kënaqshmërisë së qytetarëve rreth shërbimevekomunale dhe në rritjen e të hyrave vetanake. Në vitin 2011, të hyrat vetanakekomunale u rritën për 40%, me gjithsej 300,000 €. Synimi i fundit i lidershipitkomunal, që ishte rritja e investimeve publike, u arrit falë marrëdhënievetë shkëlqyeshme dhe bashkëpunimit me institucionet qeveritare dhe meorganizatat ndërkombëtare, duke fi lluar nga viti 2009, me ç’rast u investuan 5milion euro për përmirësimin e infrastrukturës publike në komunë.Nuk ka dyshim se decentralizimi ishte proces sfi dues, dhe do të kërkohen edhedisa vite për t’i bërë komunat plotësisht funksionale, por Hani i Elezit është nërrugë të mbarë.

RRËFIM I SUKSESIT: MË SHUMË AUTONOMIRespektimi i diversitetit: Komunat angazhohen nëinformimin e qytetarëve në të gjitha gjuhët zyrtare39Në komunat e reja, zyrtarët komunalë kanë mundësinë unike që të përfshijnëqytetarët në fazë të hershme, me qëllim të vendosjes së marrëdhënieve tëndërsjella të komunikimit dhe besimit. Por me qëllim që qytetarët të luajnë rolaktiv në qeverisjen lokale, ata duhet të kenë qasje në dokumentet qeveritaredhe në informatat tjera në gjuhën amtare. Shumë komuna të reja e kuptuankëtë nevojë, dhe përkundër resurseve të kufi zuara, ata u zotuan që të ofrojnëmundësi të barabarta për të gjitha komunitetet për të qenë pjesë e procesitvendimmarrës.Për shembull, Parteshi, Ranillugu, Kllokot/Vërboci dhe Novobërda kanëinvestuar në trajnimin e punonjësve për shfrytëzimin e pajisjeve për përkthim.Përveç kësaj, Kllokot/Vërboci dhe Shtërpce publikojnë dokumentet erëndësishme komunale në faqet e tyre në internet, siç janë buxhetet në faqete tyre. Të dyja komunat fi tuan shpërblimet nga fondi stimulues i USAIDitnë kategorinë e komunave transparente, për të cilat kërkohej publikimi idokumenteve në të gjitha gjuhët zyrtare.Foto nga: Vahid MuçiqiKomunat e reja dërguan zyrtarët e tyre për informimpublik në punëtori dhe trajnime me qëllim të ndërtimittë marrëdhënieve me mediat dhe me publikun,për të shfrytëzuar softuerët për dizajn dhe fotografi ,dhe për të hartuar planet për informim publik.Shumë komuna të reja fi lluan publikimin e buletineve mujore komunale.Qytetarët kanë mirëpritur këtë iniciativë, pasi që shumë komuna kanëmungesë të stacioneve lokale televizive dhe të gazetave, dhe kanë mungesëfi nanciare, që lë qytetarët pa burime të besueshme të informimit.Në mars të vitit 2011, komunat Kllokot, Ranillug, Partesh, Novobërdë, Shtërpcedhe Graçanicë fi lluan publikimin e buletineve, në të gjitha gjuhët e folura nëkomunat e tyre. Zyrtarët për informim publik hartuan planet për informimpublik për të siguruar qasjen në buletin për zonat urbane dhe rurale.Për çdo muaj shpërndahen gjithsej 6,000 kopje të buletinit dhe lexueshmëriaishte aq e lartë sa këto gjashtë komuna pjesëmarrëse vazhduan të publikojnëkëto buletine edhe pas gjashtë muajve të parë. Zyrtari për informim iRanillugut mund të vërtetojë popullaritetin e buletinit. “Kishim vonesë nështypjen e numrit të shtatë, dhe banorët fi lluan të kontaktojnë zyrat tona,duke pyetur se kur do të dalë numri i radhës”, tha ai.Foto nga: Nenad TalicDëgjimet publike në Kllokot-Vërboc për buxhetinkomunal të vitit 2012 u vijuan nga shumë qytetarë,pjesërisht si rezultat i buletinit mujor të komunës,i cili i njoftoi qytetarët rreth takimit dhe dha informatatë rëndësishme hyrëse, ashtu që qytetarëtpatën rastin që të shtrojnë pyetje dhe të paraqesinpikëpamjet e tyre.Si rezultat i kësaj pune, qytetarët janë më të njoftuar dhe më të lidhur mekomunën. Tani ata janë më të informuar për të marrë vendime në bazë tëinformatave dhe të jenë pjesëmarrës aktiv në qeverisjen lokale.

40RRËFIM I SUKSESIT: MË SHUMË AUTONOMIMbrojtja e trashëgimisë kulturore në Partesh,Ranillug dhe ShtërpcëFotonga: ZoranStankovicFestivali i këngësrrjedhLumi Morava mbahet në nëfshatin Ranillug për çdo vit nga 27 prill gjer më 2majSecila nga komunat e reja është unike në vlera, kulturë dhe përvojë, qëpasqyron vlerat e popullsisë që jeton aty. Falë procesit të decentralizimitnë Kosovë, komunat janë të pajisura më mirë për të ruajtur trashëgiminëkulturore të tyre. Neni 22 i Ligjit për vetëqeverisjen lokale të Kosovës mbron“të drejtën e komunitetit serb të Kosovës për të ushtruar përgjegjësinë përçështjet kulturore”.Për të promovuar trashëgiminë serbe në Kosovë, zyrtarët komunal tëRanillugut ndërtuan një statujë të Carit Llazar të Serbisë të shekullit 14 nëfshatin Ropotovë e Madhe. Ajo po përkrahë rindërtimin e kishës ortodoksedhe ofron asistencë këshillit të kishës në fshatin Pançellë. Komuna përkrahëedhe aktivitetet sportive vjetore “Lojërat Vidovdan” në fshatin Ropotovë eMadhe, dhe “Lumi Morava rrjedh me këngë” në fshatin Ranillug.Përkrahja e qeverisë qendrore të Kosovës ishte e dobishme në projektin ekomunës së Parteshit në shtrimin e rrugës lokale që çon në kishën ortodokseserbe në Budrigë të Poshtme, si dhe një plato të vogël para saj. Përveç kësaj,Kuvendi mori vendim që të ndihmojë rindërtimin e kishës së Shpëtimtarit tëShenjtë në Gllaviçicë që gjithashtu është varri historik i krushqve të dasmës.Kuvendi Komunal ka miratuar një vendim për të ndarë të drejtën afatgjatëtë ngastrës për kishën ortodokse serbe Trinia e Shenjtë në fshatin Partesh.Komuna ka fi nancuar edhe ndërtimin e nyjës sanitare në kishën e fshatit Pasjan.Fotonga: Dalibor JevtićTani që komuna e Shtërpcës ka shtruar rrugën qëçon për në kishën e Shën Paraskeva, qytetarët mundtë udhëtojnë me veturë dhe kanë qasje më të lehtënë kishë. Kjo rrugë lidh edhe zonat e epërmedhetëposhtmetëfshatit.Edhe pse e vogël, Shtërpca është qendër e 16 kishave ortodokse serbe.Disa janë ndërtuar në mesjetë, dhe ato paraqesin një thesar të pasur tëtrashëgimisë arkitekturale, arkeologjike, kulturore dhe shpirtërore për serbëte Kosovës. Qeveria qendrore, në veçanti Ministria për Kthim dhe Komunitete,njeh këtë vlerë dhe ka ofruar përkrahje të madhe iniciativave të Shtërpcës përtë ruajtur objektet fetare dhe kulturore. Një shembull është shtrimi i rrugës nëdrejtim të kishës ortodokse serbe (Shën Paraskeva) që gjendet mbi varrezatlokale. Ky projekt ka shtuar lirinë e lëvizjes për banorët e fshatit. Më parë atadetyroheshin që të ecnin gjer në kishë dhe të kryenin shërbesën e funeralitnë këmbë, por tash mund të udhëtojnë me veturë dhe kanë qasje më të lehtënë kishë.Komunat tjera që mbrojnë trashëgiminë kulturoreGraçanicaNovobërda

RRËFIM I SUKSESIT: MË SHUMË AUTONOMIPromovimi i kulturës së serbëve të Kosovës nëGraçanicë41Secila nga komunat e reja është unike në vlera, kulturë dhe përvojë, qëpasqyron vlerat e popullsisë që jeton aty. Falë procesit të decentralizimitnë Kosovë, komunat janë të pajisura më mirë për të ruajtur trashëgiminëkulturore të tyre. Neni 22 i Ligjit për vetëqeverisjen lokale të Kosovës mbron“të drejtën e komunitetit serb të Kosovës për të ushtruar përgjegjësinë përçështjet kulturore”.Graçanica për shembull është pikë administrative dhe kulturore për serbëte Kosovës që jetojnë në jug të lumit Ibër. Trashëgimia e pasur kulturore eGraçanicës njihet ndërkombëtarisht. Manastiri i saj gjendet në listën etrashëgimisë botërore të UNESCO-së, dhe qytetarët ndjehen krenar meidentitetin e tyre kulturor. Zyrtarët komunal dhe qytetarët kapën këtëmundësi dhe mbajtën takime të shumta kulturore për të manifestuaridentitetin e tyre si serb të Kosovës. Shumë nga këto takime përfshijnë fëmijëtdhe synojnë edukimin e tyre si dhe synojnë argëtimin.Fotonga: Marina DimitrijevicNxënësit dhe familjet së bashku shikojnë shfaqjenteatrale për kërshëndella në GraçanicëNë bashkëpunim me Qendrën Studentore, komuna përkrahu “Një natë tëfi lmave të studentëve”, ku u shfaqën dy dokumentarë. Së pari, Voda, theksoirëndësinë mjedisore të ujit, dhe i dytë, Goro Moja, tregoi jetën e VeraNikoliqit dhe Nenad Stekiqit, dy atletë të famshëm serb. Regjisorët lokal serbtë Kosovës punuan në të dyja këta fi lma.Komuna organizoi Natën e Poezisë, së bashku me gosti dhe skarë në parkun“Cesma”, ku poetët kishin rastin që të recitojnë publikisht vjershat e tyre.Komuna është përkrahës aktiv edhe i festivaleve të fëmijëve. Festivali vjetorVidovdan (përvjetori i Betejës së Kosovës), që u mbajt në manastirin eGraçanicës, joshi turistë nga tërë Kosova dhe Serbia. Zakonisht ky programpërfshin edhe organizime kulturore dhe folklori, si dhe koncerte memuzikantët serb të Kosovës.Fotonga: Marina DimitrijevicFestivali Vidovdan i mbajtur para Manastirit tëGraçanicës, i cili shënon përvjetorin e Betejës sëKosovës, për çdo vit josh turma të mëdha.Popullariteti dhe shpeshtësia e këtyre ngjarjeve tregon se kultura e serbëvetë Kosovës është e gjallë edhe në Graçanicë, dhe se komuna luan rol aktiv nëmbrojtjen dhe manifestimin e zërit të bashkuar të qytetarëve të saj.Komunat tjera që mbrojnë trashëgiminë kulturoreParteshiRanilluguNovobërdaShtërpca

RRËFIM I SUKSESIT: MË SHUMË AUTONOMI42Hapja e rrugëve të trashëgimisë kulturore gjatëmotit të ligëFoto nga: Laura BahtiriZjarrfi kësit dhe Forcat e Sigurisë së Kosovës punojnësë bashku në pastrimin e rrugëve në Novobërdëpas reshjes së madhe të borës.Një nga të mirat e decentralizimit është shtimi i autonomisë brenda komunës.Kjo nënkupton se komunat, me kontributin e qytetarëve, mund të identifi kojëprioritetet e veta, dhe mund të ndryshojë planet e standardizuara me qëllimqë t’u përshtaten nevojave dhe vlerave të qytetarëve të tyre. Mbrojtja etrashëgimisë kulturore të komunave dhe qytetarëve të tyre është përgjegjësie komunave individuale.Neni 22 i Ligjit për vetëqeverisjen lokale të Kosovës parasheh për mbrojtjene “të drejtës së komunitetit serb të Kosovës për të ushtruar përgjegjësinë përçështjet kulturore”. Gjatë këtij dimri, zyrtarët komunal të Novobërdës e vunëkëtë ligj në praktikë kur siguruan mirëmbajtjen e rrugëve që shpijnë për nëinstitucionet kulturore dhe fetare.Kosova gjatë këtij viti përjetoi një nga dimrat më të ashpër gjatë njëzet vitevetë fundit, dhe shumë komuna nuk kishin resurset buxhetore për të pastruardhe mirëmbajtur rrugët. Novobërda nuk ishte përjashtim, dhe pas reshjes sëmadhe të borës në mesin e muajit janar, praktikisht të gjitha rrugët u bllokuan,përfshirë ato që shpijnë për në Manastirin Ortodoks të Dragancës, që ështënjë objekt i mbrojtur i trashëgimisë kulturore dhe i cili është shenjë e krenarisëdhe nderit për komunitetin.Foto nga: Laura BahtiriManastirit ortodoks të Gragancës, që është objekt imbrojtur i trashëgimisë kulturore dhe që respektohetnga komuniteti, iu dha prioritet në projektin epastrimit ë borës.Kryetari i Komunës Bajrush Ymeri nuk lejoi që resurset e kufi zuara të bëhenpengesë e pakapërcyeshme, angazhoi zjarrfi kësit dhe Forcën e Sigurisësë Kosovës në pastrimin e rrugëve. Rrugës që shpien për në Manastirin eDragancës iu dha prioritet i veçantë, dhe rruga malore për në manastir ishte epastër dhe e kalueshme pak kohë pasi që reshjet e borës pushuan.At Kirilo i Manastirit dhe qytetarët shprehën mirënjohje për veprimin e shpejtëdhe efektiv të komunës. Ofrimi i këtij shërbimi jetik: sigurimi i lirisë së lëvizjespër qytetarë (përfshirë qasjen për në institucionet fetare) është shembull ishkëlqyeshëm i zyrtarëve komunal që shfrytëzuan një qasje inovative përmbrojtjen e identitetit kulturor të qytetarëve.Komunat tjera që mbrojnë trashëgiminë kulturoreGraçanicaParteshiRanilluguShtërpca

RRËFIM I SUKSESIT: MË SHUMË AUTONOMIKllokoti shfrytëzon pjesëmarrjen e shtuar për tëzgjedhur komandantin e policisë43Procesi i decentralizimit në Kosovë, i fi lluar në vitin 2009, çoi në themelimine disa komunave me shumicë serbe, përfshirë Kllokot-Vërbocin. Procesii decentralizimit përforcoi autonominë dhe strukturën menaxhuese tëkomunave duke iu dhënë atyre kompetenca për të trajtuar shqetësimet eqytetarëve dhe për të akomoduar më mirë nevojat e komunitetit.Ligji për vetëqeverisjen lokale përcakton kornizën e qartë të komunave,përfshirë mbi 20 fusha ku pushtetet lokale mund të shfrytëzojnë autoritetine tyre. Komunat e Kosovës me shumicë serbe kanë të drejta shtesë nëpërzgjedhjen e komandantëve të stacioneve lokale të policisë, në pajtim meLigjin për Policinë.Foto nga: Nebojsa VesicKryetari i komunës Sasa Mirkovic (i katërti nga anae majtë) me Ministrin e Punëve të Brendshme, Drejtorine Përgjithshëm të Policisë, Drejtorin Rajonal.Në gusht të vitit 2011, kuvendi komunal i Kllokot-Vërbocit shfrytëzoi këtëmundësi dhe zgjodhi komandantin e stacionit lokal të policisë. Në bazë tëkërkesës me shkrim nga Drejtori i Përgjithshëm i Policisë së Kosovës, kuvendikomunal mbajti seancën e tetë në vitin 2011 për të rekomanduar dhe për tëzgjedhur kandidatin për pozitën e komandantit të stacionit policor. Kuvendikomunal propozoi dy kandidatë të kualifi kuar për këtë pozitë, dhe deputetët ekuvendit zgjodhën Togerin Boban Todorovic 1 .Rekomandimi përfundimtar i kuvendit komunal iu dorëzua Drejtorit tëPërgjithshëm të Policisë së Kosovës, i cili pa vonesë emëroi z. Todorovicin nëpostin e Komandantit të Stacionit Policor në Kllokot-Vërboc. Ky është njëshembull i fuqizimit të përfaqësuesve të komunitetit për të bërë zgjidhjet eveta brenda komuniteteve të tyre.1Togeri Todorovic mori nëntë vota nga deputetët e kuvendit komunal, përderisakandidatët tjerë morën pesë vota.

RRËFIM I SUKSESIT: SHËRBIMET CILËSORE44Bashkëpunimi ndërkomunal në ofrimin eshërbimeveFoto nga: Marina DimitrijevicKomunat Graçanicë dhe Prishtinë po bashkëpunojnënë projektin “Kontrollimi i qenve endacak”përmes së cilit bëhet imunizimi i qenve familjar dhelargimi i qenve të rrugës dhe dërgimi i tyre në strehimoretë kafshëve për trajtim.Me qëllim që qytetarëve t’u ofrohen shërbime cilësore, me çmim të arsyeshëmdhe për të mësuar praktikat më të mira nga komunat fqinje, disa komunatë reja kanë eksploruar mekanizimin e bashkëpunimit ndërkomunal. Përmesnjë sërë takimesh, kryetarët e komunave kanë identifi kuar fushat e shërbimitme interes të ndërsjellë dhe kanë nënshkruar marrëveshjet e bashkëpunimitme komunat fqinje. Këto marrëveshje për bashkëpunim ndërkomunal undihmuan komunave që të përfi tojnë ekspertizë teknike dhe të kursejnë paranga bashkëndarja e shpenzimeve për shërbimet e përbashkëta, apo përmes“blerjes së shërbimit” nga komunat më me përvojë.Fushat e bashkëpunimit që janë në diskutim janë: mirëmbajtja e rrugëvesekondare, transporti ndërkomunal, mbrojtja nga prerja e druve, mbrojtjanga zjarri, mbrojtja dhe restaurimi i shtretërve të lumenjve dhe krijimi ietno fshatrave të përbashkëta. Tabela e poshtme tregon disa marrëveshje tëbashkëpunimit ndërkomunal.Për shembull, komunat Graçanicë dhe Prishtinë po realizojnë projektin“Kontrollimi i qenve endacak” përmes së cilit bëhet imunizimi i qenve familjardhe largimi i qenve të rrugës dhe dërgimi i tyre në strehimore të kafshëve përtrajtim i mëtutjeshëm. Qytetarët e komunës së Graçanicës janë të kënaqur pasiqë fëmijët dhe të tjerët nuk rrezikohen më nga sëmundjet e qenve të rrugës.Bashkëpunimi ndërkomunal rreth mirëmbajtjes së rrugëve rurale në mes tëkomunave Ranillut dhe Kamenicë ka sjellë përfi time të prekshme për qytetarëtqë jetojnë në fshatrat e izoluara të shpërndara anekënd rajonit por pa rrugëtë shtruara. Këto zona kryesisht popullohen nga pleqtë për të cilët rrugët kanërëndësi të madhe.Bashkëpunimi ndërkomunal për mbrojtjen e pyjeve dhe trajtimin e tyre imundëson Novobërdës që të ndalojë dhe të pengojë prerjen ilegale të druvenë zonat e caktuara, dhe të mbrojë dhe të menaxhojë disa pyje si zona meinteres të veçantë për turistët.# Komunat në bashkëpunimndërkomunalFushat e bashkëpunimit ndërkomunal1 Ranillugu me Kamenicën Mirëmbajtja e rrugëve ruraleBashkëpunimi i përgjithshëm administrativ nëshërbime dhe praktika për resurset njerëzore2 Graçanicame Prishtinën3 Graçanicame LipjaninKujdesi ndaj qenve të rrugëve/kontrolli iqenve endacakUrbanizmiNdërtimi i rrugës në mes të fshatraveDobrotin dhe Sllovi me fondet e MAPL-së4 Kllokot-Vërboci me Vitinë Mbrojtje mjedisoreInspektimi i ndërtimeve5 ParteshiThemelimi i laboratorit për bujqësime Kllokot-Vërbocin6 Novobërda me Gjilanin Mbikëqyrja dhe mbrojtja e pyjeveInspektimi i ndërtimeve dhe tregtisë7 Juniku me Deçan Mbledhja e mbeturinave të ngurta

RRËFIM I SUKSESIT: SHËRBIMET CILËSOREZyrtarët komunal sjellin ndriçim publik dhe sigurinë Mamushë dhe në Shtërpce45Demonstrimi më konkret i suksesit të decentralizimit në mënyrën se sizyrtarët komunal po trajtojnë përmirësimet në ofrimin e shërbimit. Zyrtarëtkomunal janë përgjegjës për një gamë të funksioneve që ndërlidhen meofrimin e shërbimeve të ndryshme. Ofrimi i shërbimeve me shpejtësi dheefi kasitet paraqet çelësin për joshjen e investimeve dhe për të fi tuar besimine qytetarëve. Komunat Mamushë dhe Shtërpce kanë identifi kuar ndriçiminpublik si shërbim që është parakusht për zhvillimin ekonomik dhe që ështëkërkuar shprehimisht nga qytetarët.Zyrtarët në Mamushë kanë bërë përpjekje të mëdha në zhvillimin einfrastrukturës komunale dhe në inkurajimin e investimeve: shumë rrugë ushtruan dhe shumë trotuare u ndërtuan. Mamusha ka sektor të shëndetshëmbujqësor dhe mban “Festivalin e domates” për çdo vit për të joshur banorëtvendor dhe vizitorët. Zyrtarët komunal tani kanë kthyer vëmendjen tendriçimi publik, duke u fokusuar në rrugët që janë shtruar rishtazi. Puna e tyreu shpagua. Kënaqësia e qytetarëve me ndriçimin publik të komunës u ngriti nga41% në vitin 2010 në 71% në vitin 2011, dhe ata tash ndjehen më të sigurt nërrugë. Gjatë këtij viti, zyrtarët po realizojnë një projekt tjetër për të zgjeruarndriçimin publik në zonat tjera.Komuna e Shtërpcës, me qendrën turistike skitare në Brezovicë, liqenetmalore, shpellat dhe grykave të thella, ka potencial të madh për zhvillim tëturizmit. Megjithatë, para se të tërheq investimet, ajo duhet të vendos kushtetpër turizëm. Kështu lidershipi komunal, i udhëhequr nga kryetari BratislavNikolic, ka kthyer vëmendjen e tij kah përmirësimi i ndriçimit publik, dhe kabërë përparim të shpejtë. Gjatësia e gjithëmbarshme e rrugëve komunale mendriçim publik u shtua nga 13 km në vitin 2010 në 25 km në vitin 2011, qëparaqet 77% e rrugëve të komunës. Kënaqësia e qytetarëve është ngritur: nga11% sa ishte në vitin 2010, në 54% në vitin 2011.Puna e këtyre komunave demonstron se përmirësimi i infrastrukturës mund tështojë potencialin e komunës për investim, e kështu përforcon marrëdhëniete zyrtarëve me qytetarët.Foto nga: Nijazi KuçiPara zbatimit të projektit për ndriçimin publik të komunës,shumë zona të Mamushës kishin ndriçim tëvjetruar apo nuk kishin fare ndriçim dhe qytetarëtnuk ndiheshin të sigurt nëpër rrugë.Photo Credit: Nijazi KuçiPas iniciativës së komunës, shumë zona të komunësu pajisën me ndriçim modern publik, dhe qytetarëtndjehen të sigurt në komunitetet e tyre. Në të vërtetë,nga viti 2010 gjer në vitin 2011, kënaqësia eqytetarëve me ndriçimin publik në komunë u ngritënga 41% në 71%.Komunat tjera me projektet për ndriçim publikKllokot-Vërboci

RRËFIM I SUKSESIT: SHËRBIMET CILËSORE46Pastrimi i deponive ilegale në Partesh dhe nëRanillugFoto nga: Naser AshimiSi rezultat i iniciativës së Ranillugut për të pastruardeponitë ilegale, mbi 250 tonelata të mbeturinavetë ngurta janë larguar dhe transportuar për në deponitërajonale.Foto nga: Naser AshimiTani qytetarët e Ranillugut jetojnë në mjedis tëpastër, dhe 90% janë të kënaqur me cilësinë e shërbimittë mbeturinave.Komunat e reja të krijuara përmes procesit të decentralizimit në Kosovë janënën presion për të dëshmuar legjitimitetin e tyre dhe për të siguruar besimin eqytetarëve tek administrata. Një mënyrë për ta arritur këtë është përmes ofrimittë shpejtë të shërbimeve për qytetarët e tyre. Kjo përfshinë grumbullimin embeturinave, shërbim që nuk ekziston apo nuk është i rregullt në disa komuna.Rregullimi i këtij shërbimi për qytetarët është çështje thelbësore në ndërtimine besimit të qytetarëve tek pushteti komunal.Pas themelimit të tyre në vitin 2010 dhe 2011, komunat e Parteshit dheRanillugut u fokusuan në ofrimin e shërbimeve cilësore për qytetarët e tyre.Që të dyja kanë krijuar shërbimet për mbledhjen e mbeturinave të ngurta,dhe kanë vërejtur reagim pozitiv nga qytetarët. Megjithatë, këto janë shërbimetë porsakrijuara për zonat të cilat kanë vuajtur për dekada nga neglizhencamjedisore dhe nga mungesa e vetëdijes rreth rëndësisë së mbrojtjes mjedisore.Si rezultat i kësaj mungese, u krijuan shumë deponi ilegale.Për t’iu përgjigjur këtij problemi, të dyja komunat iniciuan projektet përpastrimin e këtyre deponive ilegale. Në Partesh u larguan dhe u transportuan800 tonelata mbeturina për në deponitë rajonale, të cilat u larguan nga 20lokacione të ndryshme. Për të penguar hedhjen e mbeturinave në të ardhmennë ato vende, u vendosën 20 shenja që ndalojnë krijimin e deponive ilegale.Komuna e Ranillugut kontraktoi kompaninë Higjiena, do të thotë kompaninërajonale për grumbullimin e mbeturinave, për të larguar 250 tonelata tëmbeturinave të ngurta nga 40 deponi ilegale. U vendosën edhe 40 shenja qëndalojnë hedhjen e mbeturinave në ato deponi ilegale.Komunat angazhuan OJQ-të lokale për të mbajtur anketa rreth kënaqshmërisësë qytetarëve. Prej 270 qytetarëve të anketuar nga Qendra për afi rmiminsocial të rinisë, OJQ lokale, 78% ishin “shumë të kënaqur” apo “të kënaqur” mecilësinë e shërbimeve të mbledhjes së mbeturinave. Edhe në Partesh 90% etë intervistuarve konstatuan përmirësimin e cilësisë së shërbimit të mbledhjessë mbeturinave.Kryetari i komunës së Ranillugut, z. Mikic, tregoi thelbin e procesit tëdecentralizimit duke thënë, “Misioni ynë është që t’i ndihmohet popullittë Ranillugut. Kemi arritur progres të konsiderueshëm në mbledhjen embeturinave të ngurta. Përveç kësaj, presim që këto projekte të rezultojnë nëjoshjen e më shumë turistëve dhe investitorëve potencial”.Komunat tjera që kanë pastruar deponitë ilegaleGraçanicaNovobërda

RRËFIM I SUKSESIT: SHËRBIMET CILËSOREKllokot/Vërboci shfrytëzon qasjengjithëpërfshirëse për menaxhimin e mbeturinave47Demonstrimi më konkret i suksesit të decentralizimit është në mënyrën se sizyrtarët komunal merren me përmirësimet në ofrimin e shërbimit. Komuna eKllokot-Vërbocit zyrtarisht u inaugurua në janar të vitit 2010, dhe që atëherë,zyrtarët lokal kanë punuar në përmirësimin e ofrimit të shërbimeve dhe përcilësinë e jetës së banorëve lokal. Pasi që resurset janë të kufi zuara, ata poshfrytëzojnë qasje inovative.Me përkrahjen e nivelit qendror, komuna ka bërë përmirësime në infrastrukturënlokale, përfshirë ujësjellësin dhe kanalizimin, si dhe shtrimin e rrugëve dhetrotuareve. Që atëherë, zyrtarët komunal kanë kthyer vëmendjen në krijimine sistemit për menaxhimin afatgjatë të mbeturinave. Hapi i parë ishte hartimii planit të hollësishëm të veprimit që identifi koi synimet dhe mjetet për tapërmbushur ato si dhe një metodë për monitorimin e progresit.Gjerë tani, komuna ka themeluar një shërbim efektiv për mbledhjen embeturinave të ngurta, ka blerë kontejnerë të ri për mbeturina, dhe ka pastruardeponitë ilegale. Kjo ishte punë e madhe: rreth 500 tonelata të mbeturinave tëngurta u mblodhën dhe u larguan për në deponitë legale. Komuna ndërtoi njëpark të bukur në afërsi të deponive ilegale të pastruara.Për të siguruar qëndrueshmërinë e shërbimeve për mbledhjen e mbeturinavedhe për të penguar rishfaqjen e deponive ilegale, kuvendi komunal ka hartuardhe miratuar rregulloren për menaxhimin e mbeturinave dhe për mbrojtjenmjedisore. Me këtë rregullore komuna ka krijuar bazën ligjore për zbatimine plotë të inspektimeve që ofron siguri kundër hedhjes së mbeturinave nëdeponitë ilegale.Komunat tjera me programe për menaxhim të mbeturinaveFoto nga: Nenad TalicFillon puna për pastrimin e të gjitha deponive ilegalenë komunën e Kllokot-Vërbocit. Gjer në fund të projektitu mblodhën mbi 500 tonelata të mbeturinavedhe u hodhën në deponinë ilegale.Foto nga: Nenad TalicPas pastrimit të deponive ilegale, komuna ndërtoinjë park në afërsi të deponitë së pastruar ilegale.Tani fëmijët kanë hapësirë të pastër dhe të bukurpër lojë.GraçanicaNovobërdaParteshiRanillugu

48RRËFIM I SUKSESIT: SHËRBIMET CILËSOREOfrimi i shërbimeve të besueshme dhe cilësoretë mbledhjes së mbeturinaveFoto nga: Laura BahtiriPër së shënuar Ditën e Tokës, Novobërda dhe disakomuna tjera të reja organizuan ditën e pastrimitpër të pastruar zonat rreth deponive ilegale të larguara.Prania e numrit të madh të vullnetarëve tregoise qytetarët mburren me komunën e tyre.Foto nga: Nenad TalicJo vetëm që komuna e Kllokot-Vërbocit ofron shërbimetë besueshme të mbledhjes së mbeturinave,por ka miratuar rregulloren për menaxhimine mbeturinave dhe mbrojtjen e mjedisit. Vendosjae kësaje bazeligjore siguron qëndrueshmërinë dhemenaxhimin e duhur të këtij shërbimi.Komunat e reja të krijuara përmes procesit të decentralizimit në Kosovë janënën presion për të dëshmuar legjitimitetin e tyre dhe të sigurojnë besimine qytetarëve tek administrata. Një mënyrë për ta arritur këtë është përmesofrimit të shpejtë të shërbimeve për qytetarët e tyre. Kjo përfshin grumbullimine mbeturinave, shërbim që nuk ekziston apo nuk është i rregullt në disa komuna.Rregullimi i këtij shërbimi për qytetarët është çështje thelbësore në ndërtimine besimit të qytetarëve tek pushteti komunal.Zyrtarët komunal në komunat e porsakrijuara Partesh, Kllokot-Vërboc,Ranillug, janë të vetëdijshëm për këtë mundësi, prandaj hartuan planet përmbledhjen e rregullt të mbeturinave. Përveç zgjidhjes së shpejtë, këto planekrijuan një kornizën për ofrimin e shërbimit të rregullt dhe cilësor. Zyrtarëthartuan analizën e gjendjes dhe planin e zbatimit, identifi kuan rezultatet edëshiruara dhe caktuan caqet. Në fund, çdo komunë nënshkroi marrëveshjetme kompanitë rajonale, dhe në prill të vitit 2011 fi lloi mbledhja e rregullt embeturinave.Qytetarët kontribuan monitorimit të cilësisë dhe shpeshtësisë së mbledhjes sëmbeturinave nga ana e kompanisë që ofronte këto shërbime. Grupet lokalerinore kanë kryer anketa rreth perceptimeve të qytetarëve rreth cilësisë sëshërbimit para dhe pasi që ekipet e monitorimit fi lluan punën.”Jam i kënaqurpasi që komuna po u jep qytetarëve mundësinë për të kontribuar. Ne duhettë ndihmojmë dhe ta bëjmë komunën një vend të bukur dhe të shëndetshëmpër jetesë”, tha Arbenita Llapashtica, banore e Novobërdës dhe anëtare eekipit monitorues.Si rezultat i kësaj pune bashkëpunuese dhe të planifi kuar me kujdes, umblodhën 350 tonelata mbeturina në muaj, u shpërndanë 320 kontejnerë dhembeturinat e mblodhën nga mbi 4,000 ekonomi familjare. Cilësia e shërbimit upërmirësua si rezultat i kësaj pune të përbashkët. Në të vërtetë, sipas anketëssë kryer nga Qendra për afi rmimin social të rinisë, 90% e banorëve të Ranillugutnë përgjithësi janë të kënaqur me shërbimet e mbledhjes së mbeturinave.Zyrtarët në Graçanicë e kanë mirëpritur këtë sukses, dhe në janar të vitit 2012ata hartuan planin e tyre SIAP për mbledhjen e mbeturinave, dhe në mes tëjanarit dhe marsit u mblodhën mbi 600 tonelata mbeturina.Cilësia e shërbimit u përmirësua si rezultat i kësaj pune të përbashkët.Mosprania e mbeturinave nëpër rrugë si dhe e deponive në afërsi të viseve tëbanuara do të ketë përfi time afatgjata për qytetarët. Efekti është shumë mëi madh sesa pastrimi i rrugëve: Qytetarët ndjehen më të fortë dhe shohin seduke punuar me zyrtarët lokal, ata mund të përmirësojnë komunitetin e tyrenë mënyrë të prekshme.

RRËFIM I SUKSESIT: SHËRBIMET CILËSOREMenaxhimi i ujitnë Partesh Shndërrimi ipengesave në mundësi49Decentralizimi ua mundëson komunave që të ndryshojnë dinamikën e ofrimittë shërbimeve. Në vend se të kufi zohen nga shërbimet komunale të cilatofrohen përmes komunave amë, tani zyrtarët komunal janë përgjegjës përofrimin e shërbimeve, gjë që ka përparësi në lidhje me mirëqenin e qytetarëvedhe zhvillimin e komunës.Për derisa ky transferim i kompetencave u jep komunave mundësinë që tëidentifi kojnë dhe përshtatin shërbimet me qëllim të plotësimit të nevojavetë qytetarëve, në disa raste realizimi i transferimit mund të jetë sfi dues. Kjonë veçanti vlen për banorët e Budrigës së Poshtme të komunës së Parteshit,të cilët nuk furnizohen rregullisht me ujë të pijshëm. Problemi rrjedh nganjë çështje ligjore: transferimi i kompetencave nga komuna “amë” - Gjilani.Projekti i menaxhimit të instalimeve të ujësjellësit u humb gjatë transferimit tëkompetencave.Projekti, i cili zbatohet në Partesh, por menaxhohet nga komuna e Gjilanit,ka fi lluar para se të themelohej komuna e Parteshit. Për shkak të shtesave tëmëdha në projekt dhe tejkalimit të kostove, puna në projekt ishte shtyrë, edhepse zyrtarët komunal në Partesh kishin identifi kuar donatorët e mundshëmpër të fi nancuar projektin. Megjithatë pasi që Gjilani zyrtarisht menaxhonteme projektin, ata nuk mund të ndërmerrnin veprime, prandaj banorët mbetënpa ujë të pijshëm.Për të adresuar këtë çështje, zyrtarët komunal nga Parteshi dhe Gjilani si dhezyrtarët nga Hidromorava, që është kompania rajonale e ujësjellësit, hynë nëbisedime për të identifi kuar dhe zgjidhur pengesat ndaj realizimit të plotë tëprojektit. Pas disa javë vetë analizës dhe bashkëpunimit të ngushtë, të gjithapalët identifi kuan problemet dhe zgjidhjet. Të dyja komunat dhe Hidromoravaarritën një marrëveshje, prandaj fi lloi puna për të përfunduar sistemin eujësjellësit.Duke punuar së bashku në zhvillimin e hapave të ardhshëm, komuna e Parteshitdhe Gjilanit kthyen këtë pengesë në mundësi për bashkëpunim dhe zhvillim.Bashkëpunimi i tyre tregon se decentralizimi mund të jetë mekanizëm përprogres dhe ka efekt pozitiv te banorët.Fotonga: Agim SalihuZyrtarët komunal nga Parteshi dhe zyrtarët ngakomuna amë e Gjilanit, punuan së bashku për hartimine një plani për vazhdimin e ndërtimit të sistemittë ujit dhe për menaxhimin afatgjatë të këtij shërbiminga ana e Parteshit.Fotonga: NijaziKuçiKomuna e Mamushësështë duke zgjeruarujësjellësinme 3.5 km. Mekëtë do tëfurnizohenedhe 6.000qytetarëtëtjerë me ujëtëpijshëm.Komunat tjera që përmirësuan qasjen e qytetarëve në ujëMamusha

RRËFIM I SUKSESIT: LLOGARIDHËNIA50Kuvendi komunal i Shtërpcës ngrittransparencën dhe përfshirjen e qytetarëveFoto nga: Lazar ArsicKuvendi i Shtërpcës mban dëgjime publike për tëmarrë komentet e qytetarëve gjatë përgatitjes sëbuxheteve, rregulloreve dhe planeve tjera të rëndësishme.Suksesi i decentralizimit në përgjithësi, dhe vlerat themelore të demokracisë nëveçanti, varen nga qytetari si dhe nga pushteti lokal. Përderisa pushtetet lokalekanë përgjegjësi që t’u përgjigjen nevojave, qytetarët kanë përgjegjësinë, si dhetë drejtën, që të mbajnë zyrtarët e tyre llogaridhënës. Shtërpce është një ngakomunat që këtë teori e ktheu në praktikë.Më 4 prill, në takimin e fundit të kuvendit të Shtërpcës, zyrtarët komunalmiratuan disa rregullore të cilat bëjnë përmirësime të prekshme për jetën eqytetarëve: rregulloren për taksat, tatimet dhe ngarkesat komunale, rregullorenpër orarin e punës së objekteve komerciale, dhe rregulloren për arsiminfi llor dhe të mesëm. Kjo rezultoi nga përpjekjet e kuvendit komunal që t’i bëjproceset vendimmarrëse të tij më transparente dhe gjithëpërfshirëse.Në veçanti, kuvendi komunal i Shtërpcës fokusohet në përforcimin e kapacitetittë tij për veprime legjislative dhe për mbikëqyrje, përmirësim të bashkëpunimitme administratën, dhe për promovimin e transparencës dhe përfshirjen eqytetarëve.Foto nga: Lazar ArsicPas bashkëpunimit me administratën rreth hartimittë planit të punës për vitin 2012, deputetët e kuvenditorganizuan një konsultim publik rreth rregullorespër taksat komunale, tatimet dhe ngarkesat për tëmarrë pikëpamjet e qytetarëve.Së pari, deputetët e kuvendit dhe administrata së bashku hartuan planin vjetortë punës që identifi kon prioritetet legjislative dhe dokumentet strategjike qëduhet të hartohen dhe të miratohen gjatë vitit. Për të siguruar se procesi ështëgjithëpërfshirës, kuvendi mbajti një tryezë të rrumbullakët me mediat lokale, OShCtëekzistuese dhe grupet komunale të grave me qëllim të prezantimit të planit tëpunës dhe për t’u pajtuar me aktivitetete e ardhshme për rritjen e pjesëmarrjes sëqytetarëve në seancat e kuvendit. Në fund, u mbajtën disa dëgjime publike për tëdiskutuar draft rregulloret e sipërme të cilat më pas u miratuan.Së bashku me Kllokot-Vërbocin, edhe Shtërpca ka marrë fondin e USAID-itpër stimulim në kategorinë e kuvendeve transparente. Ky çmim njeh progresine kuvendeve komunale në vendosjen e transparencës dhe të llogaridhënies,dhe të dyja komunat kanë hartuar dhe miratuar planet vjetore të punës përvitin 2012.Duke hartuar plane bashkëpunuese afatgjata dhe duke përfshirë qytetarët nëvendimmarrje, kuvendi i Shtërpcës por krijon një mjedis konstruktiv që nxitbesimin, bashkëpunimin dhe llogaridhënien e dyanshme.Kuvendet tjera komunale që kanë përmirësuar transparencënGraçanicëHani i ElezitKllokot-VërbocJunikMamushaNovobërdëParteshRanillug

RRËFIM I SUKSESIT: LLOGARIDHËNIAAngazhimi i të rinjve për ta kthyer demokracinënë veprim51Pjesëmarrja e qytetarëve në qeverisjen lokale është pjesë thelbësore e përpjekjevetë suksesshme të decentralizimit, dhe përgatitja pjesëmarrëse e buxhetit ështëmënyrë vitale në të cilën përfshirja e qytetarëve rezulton në përmirësime tëprekshme në jetën e njerëzve. Për më tepër, kjo është mundësi për të mbajturbiseda të ndërsjella në mes të zyrtarëve dhe qytetarëve rreth temave që i prekinata më së shumti. Tetë nga komunat e porsakrijuara (të paraqitura më poshtë)angazhojnë qytetarët në procesin e përgatitjes së buxhetit komunal, përmeszgjerimit të informimit publik dhe dëgjimeve buxhetore.Në vitin 2012, gjatë katër dëgjimeve publike, mbi 245 qytetarë të Graçanicës umblodhën në sallën e kuvendit komunal. Ata erdhën për të shprehur mendimete tyre rreth draftit të buxhetit komunal, dhe ndikuan në vendimet e pushtetitpër të përmirësuar jetën e tyre të përditshme. Zyrtarët komunal i dhanëpublicitet këtyre dëgjimeve, por përpjekjet për ngritje të vetëdijes nga rinia ekomunës, që u koordinuan nga OJQ-ja rinore CSD, i kontribuuan suksesit tëdëgjimeve. Falë përkushtimit të tyre, qytetarët arritën që të angazhohen nëprocesin demokratik dhe të ndihmojnë në përmirësimin e komunitetit të tyre.Në Novobërdë, OJQ-ja lokale shumetnike, Zëri i Rinisë, ndihmoi shumë nësjelljen e pikëpamjeve të qytetarëve në seancat publike dëgjimore për buxhet.Duke anketuar mbi 150 persona që jetonin në viset e largëta rreth mendimevetë tyre rreth buxhetit, Zëri i Rinisë solli këtë proces demokratik në dyerte atyre të cilët ishin margjinalizuar në të kaluarën. Si rezultat i kësaj ankete,komuna shtoi fi nancimin për programet shëndetësore dhe arsimore. Në tëvërtetë, përpjekjet e Zërit të Rinisë “ishin aq të suksesshme sa që synojmë t’ishfrytëzojmë edhe në të ardhmen. Kombinimi i përpjekjeve tona me punën eshoqërisë civile solli rezultate të spikatura për pjesëmarrjen e qytetarëve nëdëgjimet buxhetore”, tha Bajrush Ymeri, Kryetar i Komunës së Novobërdës.Foto nga: Laura BahtiriKryesuesi i komunës së Novobërdës mbajti dëgjimebuxhetore në viset rurale por edhe në ato urbane,përfshirë edhe fshatin Bushicë. Ai është paraqitur nëfotografi në e sipërme me gratë që morën pjesë nëseancën dëgjimore.Foto nga: Marina DimitrijevicSi rezultat i punës në informim nga OJQ-ja rinoreCSD, salla e kuvendit komunal të Graçanicës umbush me qytetarë të interesuar për të paraqiturpikëpamjet e tyre në hartimin e buxhetit komunal.Siç demonstrohet nga këta shembuj, angazhimi i rinisë së Kosovës në këtoaktivitete jo vetëm që i kontribuoi suksesit të këtyre dëgjimeve buxhetore,por i tregoi edhe aktorëve të ardhshëm politik të Kosovës se angazhimi nëproceset demokratike rezulton në përmirësime të prekshme në komunitetet etyre. Në të vërtetë, si rezultat i dëgjimeve buxhetore të mbajtura në komunate treguara më poshtë, përfshirja e qytetarëve rezultoi në përfshirjen e 30investimeve kapitale në buxhetet komunale, në shumë prej 1,301,795.60 €.Komunat që mbajtën dëgjimet buxhetoreGraçanicëJunikKllokot-VërbocMamushaNovobërdeParteshRanillugShtërpcë

52RRËFIM I SUKSESIT: MUNDËSITË EKONOMIKEShtërpce promovon bizneset lokaleFoto nga: Aleksandar NesicGjatë ndërtimit të tregut të Shtërpces, mbikëqyrja evazhdueshme nga zyrtarët komunal siguroi se ajohapësirë do të jetë e sigurt, në harmoni me mjedisindhe i përshtatet nevojave të qytetarëve.Nuk mund të mohohet se komunat e reja përballen me sfi da të caktuara nëzhvillimin e ekonomive lokale. Komunat e reja në përgjithësi shtrihen në visetrurale të cilat kanë mungesë të infrastrukturës së nevojshme, dhe njëkohësishtkapaciteti për të transportuar produktet e tyre në treg përcakton statusin etyre ekonomik. Përderisa ndërtimi i infrastrukturës është i rëndësishëm, disakomuna gjithashtu fokusohen në zhvillimin e tregjeve lokale, do të thotë nëofrimin e mundësive për biznes për banorët lokal. Rruga më e popullarizuarpër të arritur këtë është ndërtimi i tregjeve lokale të gjelbra, ku një nga këtotregje ishte veçanërisht i suksesshëm në Shtërpcë.Shtërpca është komunë e vogël rurale e përbërë nga 14 fshatra, dhe shumicae produkteve të tyre prodhohen nga banorët e komunës. Fatkeqësisht, tregu imëhershëm nuk ishte i pastër, nuk menaxhohej me efi kasitet dhe nuk mbahejrregullisht.Zyrtarët komunal kuptuan nevojën për të ndërtuar një vend tërheqës, tëbesueshëm dhe reklamuar ku do të vinin shitësit dhe ku do të frekuentoninblerësit. Ky treg i ri synon nevojat lokale por edhe fokusohet në joshjen ekonsumatorëve nga komunitetet fqinje.Foto nga: Aleksandar NesicDita e tregut në Shtërpcë tërheq shumë shitës lokaldhe rajonal si dhe konsumatorë. Kjo hapësirëtërheqëse është vend ideal për qytetarët e kombësivetë ndryshme që të bëjnë pazar dhe të shoqërohen.Që nga ndërtimi i tij në vitin 2010, tregu funksionon çdo të enjte (që njihetsi ‘ditë tregu’ nga banorët lokal). Për bizneset lokale, baza e besueshme ekonsumatorëve dhe lokacioni për shitjen e produkteve të tyre, është ndihmë emadhe. Komuna përfi ton edhe nga të hyrat vetanake që gjenerohen nga taksatpër shfrytëzimin e stendave të tregut.Tutje, tregu tërheq jo vetëm shitësit dhe blerësit lokal, por edhe ata rajonal.Duke ditur se Shtërpce popullohet me popullsi shqiptare dhe serbe të Kosovës,tregu ndihmon edhe në bashkëveprimin social në mes të komuniteteve.Duke krijuar një vend të organizuar dhe të sigurt ku operojnë bizneset lokale,zyrtarët komunal tregojnë se i përgjigjen nevojave të qytetarëve. Krijimi i këtijtregu ishte mënyrë e mirë për të ndërtuar besimin e qytetarëve në qeverinëlokale.

Shtojca 4. Të gjeturat nga anketa Mozaiku 201153MOZAIKU I KOSOVËS 2011Raport i shkurtër statistikor për komunat e rejaHYRJEMozaiku i Kosovës është paraparë që të masë perceptimet dhe njohuritë e qytetarëve për njëvarg temash të ndryshme që prekin jetën e tyre të përditshme dhe ndërveprimin me pushtetinlokal. Raporti është i përpiluar në partneritet me UNDP, Programin e USAID-it Iniciativa përKomuna Demokratike dhe Efektive (USAID DEMI) dhe Ministrinë e Administrimit të PushtetitLokal dhe sponzorohet nga UNDP dhe USAID DEMI. Qëllimi kryesor i Mozaikut të Kosovësështë që të identifi kojë dhe rivlerësojë perceptimet, nevojat dhe prioritetet e qytetarëvelidhur me shërbimet publike përmes një hulumtimi të bazuar në një mostër përfaqësuese prej6,704 të anketuarve nga radhët e popullsisë mbi 18 vjeç që jeton në Kosovë.Anketimet e Mozaikut të Kosovës u ndihmojnë akterëve ndërkombëtarë dhe vendorë, përfshirëedhe Ministrinë e Administrimit të Pushtetit Lokal, ministritë e tjera, zyrtarët e zgjedhur dhevendimmarrësit dhe administratorët e nivelit komunal që të kuptojnë më mirë nevojat e qytetarëve.Ai po ashtu paraqet një trend të matshëm të qëndrimit dhe kënaqshmërisë së njerëzve meshërbimet publike dhe është një tregues i hershëm i nevojave dhe prioriteteve të komunitetevelokale. Mozaiku i Kosovës është zhvilluar në të gjitha komunat e Kosovës në vitet 2009, 2010 dhe2011. Në vitin 2009 anketimi nuk ishte bërë vetëm në katër komuna (Ranillug, Kllokot-Verboc,Partesh dhe Graçanicë), pasi që këto komuna nuk ishin themeluar akoma.Tabela: Plani i mostrave për komunën partnere të USAID DEMI-tKomunatNr. i përgjithshëm i tëanketuarveUrbanNumri i të anketuarveRuralShqiptarë Serbë Shqiptarë Serbë Shqiptarë SerbëGraçanicë 0 200 0 32 0 168Shtërpcë 40 120 0 32 40 88Mamushë 104 0 104 0 0 0Junik 104 0 104 0 0 0Novobërdë 48 48 16 0 32 48Ranillug 0 104 0 64 0 40Partesh 0 104 0 40 0 64Kllokot-Vërboc 0 104 0 40 0 64

TRENDI I ZHVILLIMIT PËR TREGUESIT E PËRZGJEDHUR54Përqindja e të anketuarve që pajtohen me konstatimin “Unë jam optimist për të ardhmen e komunës sime”Komuna Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Mamushë 40 73 76 ↗Shtërpcë 14 9 71 ↗Junik 84 51 98 ↗Hani i Elezit 85 47 89 ↗Novobërdë 70 40 77 ↗Graçanicë n/a 6 42 ↗Kllokot-Verboc n/a 57 31 ↘Partesh n/a 45 43 ↘Ranillug n/a 61 59 ↘Mesatarja 59 43 65 ↗7060Optimizmi i qytetarëve për të ardhmen e komunës504030201043650%2010201143 65Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me shërbimet administrativeKomunaMozaiku iKosovës 2009Mozaiku iKosovës 2010Mozaiku iKosovës 2011Trendi2010/2011Shterpcë 19 21 74 ↗Mamushë 40 73 76 ↗Junik 74 96 81 ↘Hani i Elezit 55 50 82 ↗Novobërdë 61 42 53 ↗Graçanicë n/a 33 58 ↗Kllokot-Verboc n/a 98 28 ↘Partesh n/a 64 36 ↘Ranillug n/a 87 35 ↘Mesatarja 50 64 63 ↘65Kënaqshmëria e qytetarëve me shërbimet administrative2010 -2011646463636262%64632010201164 63

Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me parqet dhe sheshet55Komuna Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Graçanicë3 43 ↗Kllokot-Verboc 35 24 ↘Novobërdë 6 18 ↗Partesh 23 29 ↗Ranillug n/a18 5 ↘Shtërpcë 10 43 ↗Mamusha 77 86 ↗Junik 7 13 ↗Hani i Elezit 21 59 ↗Mesatarja 22 35 ↗40Kënaqshmëria e qytetarëve me parqet dhe sheshet2010 -201130201022350%2010201122 35Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me rrugëtKomuna Mozaiku 2009Mesatarja për2010Mesatarja për2011Trendi2010/2011Shtërpcë 2 44 44 ≈Mamushë 3 56 78 ↗Junik 21 40 62 ↗Hani i Elezit 52 26 66 ↗Novobërdë 55 66 56 ↘Graçanicë n/a 16 44 ↗Kllokot-Verboc n/a 66 41 ↘Partesh n/a 8 39 ↗Ranillug n/a 4 52 ↗Mesatarja 43 23 44 ↗50Kënaqshmëria e qytetarëve me rrugët 2010-20114030201023440%2010201123 44

Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me shërbimet e transportit publik56Komuna Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Shtërpcë 3 30 21 ↘Mamushë 42 39 91 ↗Junik 36 3 63 ↗Hani i Elezit 18 19 71 ↗Novobërdë 24 76 45 ↘Graçanicë n/a 2 7 ↗Kllokot-Verboc n/a 38 36 ↘Partesh n/a 19 27 ↗Ranillug n/a 4 2 ↘Mesatarja 25 25 39 ↗40Kënaqshmëria e qytetarëve me shërbimet e transportit publik2010 -201130201025390%2010201125 39Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me ndriçimin publik të rrugëve dhe hapësirave publikeKomuna Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Shtërpcë 12 13 54 ↗Mamushë 91 41 71 ↗Junik 38 2 82 ↗Hani i Elezit 43 10 81 ↗Novobërdë 17 9 4 ↘Graçanicë n/a 4 37 ↗Kllokot-Verboc n/a 35 32 ↘Partesh n/a 17 31 ↗Ranillug n/a 0 12 ↗Mesatarja 40 15 28 ↗30Kënaqshmëria e qytetarëve me ndriçimin publik të rrugëvedhe hapësirave publike 2010-201125201528105150%2010201115 28

Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me trotuaretKomuna Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Mamushë 93 53 87 ↗Junik 60 67 60 ↘Hani i Elezit 44 13 78 ↗Novobërdë 14 1 34 ↗Shtërpcë 11 48 43 ↘Graçanicë n/a 56 49 ↘Ranillug n/a 43 19 ↘Partesh n/a 4 28 ↗Kllokot-Vërboc n/a 85 32 ↘Mesatarja 44 41 48 ↗5748Kënaqshmëria e qytetarëve me trotuaret2010 - 20114644424840384136%2010201141 48Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me shërbimin e grumbullimit të mbeturinaveKomuna Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Shtërpcë 16 40 54 ↗Mamushë 82 46 64 ↗Junik 63 16 9 ↘Hani i Elezit 46 13 35 ↗Novobërdë 38 40 55 ↗Graçanicë n/a 3 45 ↗Kllokot-Verboc n/a 34 38 ↗Partesh n/a 34 49 ↗Ranillug n/a 14 70 ↗Mesatarja 49 27 47 ↗50Kënaqshmëria e qytetarëve me grumbullimin e mbeturinave2010 - 20114030201027470%2010201127 47

Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me kanalizimin dhe higjienën publike58Të gjitha komunat Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Novobërdë 39 41 27 ↘Shtërpcë 4 13 63 ↗Mamushë 75 53 89 ↗Junik 18 13 63 ↗Hani i Elezit 61 9 72 ↗Graçanicë n/a 3 55 ↗Ranillug n/a 25 70 ↗Partesh n/a 18 55 ↗Kllokot-Vërboc n/a 41 47 ↗Mesatarja 40 24 60 ↗60Kënaqshmëria e qytetarëve me kanalizimin dhe higjienën publike504030602010240%2010201124 60Përqindja e qytetarëve të kënaqur ose shumë të kënaqur me furnizimin me ujëTë gjitha komunat Mozaiku 2009 Mozaiku 2010 Mozaiku 2011Trendi2010/2011Novobërdë 48 39 24 ↘Shtërpcë 10 16 70 ↗Mamushë 79 57 10 ↘Junik 89 79 96 ↗Hani i Elezit 53 14 59 ↗Graçanicë n/a 3 73 ↗Ranillug n/a 2 79 ↗Partesh n/a 16 53 ↗Kllokot-Vërboc n/a 41 49 ↗Mesatarja 56 30 57 ↗60Kënaqshmëria e qytetarëve me furnizimin me ujë2010 - 2011504030572010300%2010201130 57

Shtojca 5. Fondet e përgjithshme për investime kapitale përkomunë59Komuna Grantet Të hyratvetanakeMinistritë elinjësDonacionetGjithsej investimetkapitaleGraçanicë 2010 3,506,329 - - - 3,506,3292011 1,175,978 725,119 1,217,626 443,542 3,562,267Hani i Elezit 2009 205,883 169,333 134,000 247,000 756,2162010 196,826 211,267 136,000 269,200 813,2932011 261,860 252,482 206,731 505,801 1,226,874Junik 2009 171,565 63,769 300,000 20,000 555,3342010 552,946 74,486 72,000 167,000 836,4332011 442,057 73,860 - 137,556 653,472KllokotVërboc 2010 110,509 - 226,383 97,960 434,8522011 1,147,578 - - 177,245 1,324,823Mamushë 2009 133,315 40,945 350,000 35,000 559,2602010 129,128 - 96,000 75,000 300,1282011 236,812 - - 5,820 242,632Novobërdë 2009 307,996 2,995 935,500 932,543 2,179,0342010 885,505 28,532 304,361 - 1,218,3982011 1,205,195 52,609 203,298 7,200 1,468,301Partesh 2010 631,492 - - - 631,4922011 678,011 - 300,000 - 978,011Ranillug 2010 694,515 - - 18,284 712,7992011 406,787 - - 26,728 433,515Shtërpcë 2009 585,122 5,485 - - 590,6062010 2,515,970 12,238 97,940 781,108 3,408,2562011 2,060,874 68,068 779,304 46,033 2,954,278Burimi: Përpilimi i të dhënave nga burime të ndryshme 3838Burimet përfshijnë: Listat e Projekteve Kapitale të Realizuara nga Thesari për 2009, 2010 dhe 2011, RaportetFinanciare Komunale për 2009 dhe 2010 nga Thesari dhe Raportet Financiare për 2011 për çdo komunë,Raportet Financiare të Audituara nga Zyra e Auditorit të Përgjithshëm për 2009 dhe 2010, Listat e InvestimeveKapitale për investime kapitale të realizuara të ofruara nga komunat.

www.demi-ks.org