vAn je Leven

28 Interview - tekst alexander brandenburg fotografie linelle deunk
Vaccin tegen
melanoom
Het aantal patiënten met melanoom is sinds 2000
meer dan verdubbeld; in 2000 waren er minder
dan 2500 patiënten, in 2013 waren dat er meer
dan 5000. Professor Carl Figdor van het
Radboudumc onderzoekt of vaccins het afweersysteem
van melanoompatiënten kunnen helpen
bij het aanvallen van de tumoren.
Het slagen van een behandeling
is sterk afhankelijk van het stadium
waarin het melanoom zich
bevindt. Melanomen zijn agressief
en hebben een sterke neiging
tot uitzaaien. Dat maakt ze lastig
aan te pakken met traditionele
behandelingen als chemotherapie
en bestraling. Een veelbelovende behandeling
tegen kanker ligt in ons lichaam zelf besloten: het
afweersysteem, ook wel immuunsysteem genoemd.
Onze afweercellen beschermen ons tegen virussen
en bacteriën, maar blijken ook de strijd met tumorcellen
aan te kunnen. Dat gaat echter niet vanzelf.
Tumorcellen bezitten namelijk een hele trukendoos
om ons immuunsysteem te misleiden. Daarom zijn
onderzoekers op zoek naar manieren waarop ze de
afweercellen kunnen ondersteunen in hun strijd,
door middel van immunotherapie.
Afweercellen gaan strijd aan
Professor Carl Figdor doet onderzoek aan het
Radboudumc in Nijmegen naar het ondersteunen
van het immuunsysteem met vaccins. Hiervoor
ontving hij twee miljoen euro subsidie van KWF
Kankerbestrijding. “Zo’n vaccin bevat afweercellen
van de patiënt”, vertelt Figdor. “Die worden eerst
in het laboratorium getraind om de tumorcellen
van het melanoom te herkennen. Vervolgens
krijgt de patiënt zijn geactiveerde cellen terug via
de injectienaald, en organiseren de afweercellen
een reactie tegen de tumorcellen.”
Veelbelovende behandelingen moeten zoals altijd
eerst in de praktijk hun meerwaarde bewijzen.
Daarom start professor Figdor binnen dit project
een patiëntenstudie waarin hij de werking van de
vaccins in patiënten onderzoekt.
De stap van onderzoeksresultaat naar toepassing
is door regelgeving vaak erg tijdrovend. Figdor: “We
doen dit onderzoek daarom in samenspraak met
de overheid en ziektekostenverzekeraars. Op het
moment dat deze studie positief is, gaat het ingevoerd
worden. Dus we kunnen heel snel schakelen.”
Krijgen dan alle melanoompatiënten een vaccin
tegen melanomen en is daarmee het probleem de
wereld uit? Nee, want immunotherapie werkt nog
lang niet voor iedereen en is bovendien erg kostbaar.
Daarom voert Figdor nog een ander belangrijk onderzoek
uit: de mogelijkheid om van tevoren te bepalen
of de behandeling aan zal slaan of niet. Gedurende de
jaren van zijn onderzoek behandelde de professor al
een aantal patiënten met de vaccinaties, in verschillende
kleine patiëntenstudies. Hij probeert met de
kennis van nu te bepalen waarom de behandeling
wel of niet heeft gewerkt. Van zo’n zestig patiënten
zijn kleine blokjes weefsel beschikbaar. “Wij hebben
gevonden dat er een rechtstreeks verband is tussen
de manier waarop afweercellen in die blokjes verdeeld
zijn en of die patiënt wel of niet reageert op de
immuuntherapie. Dat is de eerste stap naar het gaan
doen van voorspellingen over wie immunotherapie
moeten krijgen.”
Echt succes aan het boeken
Figdor is bepaald geen nieuwkomer op dit gebied:
“Ik deed in 1979 als promovendus aan het Nederlands
Kanker Instituut al onderzoek naar het immuunsysteem.
Dat was ook al een KWF-project.” In de
laatste jaren heeft immunotherapie een grote vlucht
genomen, merkt de professor op: “Na al die jaren zijn
we nu echt succes aan het boeken.” Daarmee lijkt een
lang gekoesterde wens in vervulling te gaan: “Een van
mijn dromen als onderzoeker is altijd geweest dat het
zou lukken om een stukje van mijn onderzoek zover
te krijgen dat het standaardtherapie wordt. Daar
zitten we nu toch dicht tegenaan!”1
i
kanker.nl/melanoom, kwf.nl/immunotherapie
19e eeuw:
Onderzoekers komen erachter
dat tumoren kleiner worden als
ze geïnfecteerd raken. Kennis
waarmee men echter weinig kan
in deze tijd, omdat zowel over
tumoren als het immuunsysteem
weinig bekend is.
De jaren 70:
Wetenschappers slagen erin om
op kunstmatige wijze antistoffen
te produceren en zo ontstaat
hernieuwde belangstelling voor
de mogelijkheden van immunotherapie
tegen kanker.
1979:
Prof. dr. Carl Figdor krijgt z’n
eerste KWF-beurs om immunotherapie
te onderzoeken.
2010:
Figdor wint de KWO-prijs voor
zijn onderzoek naar vaccinaties
tegen huidkanker.
2013:
Het gezaghebbende wetenschappelijke
tijdschrift Science
betitelt immunotherapie bij kanker
als doorbraak van het jaar.
2016:
Figdor begint aan een vervolgstudie
waarin hij de werking
van de vaccins bij patiënten
onderzoekt.