Llinell Amser / A Line Through Time

20
Llinell Amser: darganfyddiadau archaeolegol ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog
yn ystod y gwaith o osod piblinell nwy Aberdaugleddau i Aberhonddu
Bywyd a’r byd a ddaw: marwolaeth yn yr
Oes Efydd
Rydym yn gwybod o weddillion a gafodd eu canfod
mewn mannau eraill fod agweddau at farwolaeth yn y
gorffennol yn wahanol i agweddau yn yr oes bresennol,
ac roedd y gwahaniad rhwng y meirw a’r byw yn llai
clir. Ar y tudalennau hyn, gwelwn yr hyn a allai fod wedi digwydd
yn dilyn marwolaeth y fenyw o’r Oes Efydd (1) a gafodd ei chladdu
yn y fynwent y gwnaethom edrych arni ar y tudalennau blaenorol.
Wrth i’r fenyw ddod yn nes at farwolaeth, mae’r
paratoadau ar gyfer ei thaith i’r byd nesaf yn cychwyn
(2). Mae coed tanwydd ar gyfer ei choelcerth amlosgi a bwyd ar
gyfer gwledd yn cael eu casglu a’u paratoi. Mae aelodau’r teulu
mewn pentrefi eraill yn cael eu gwahodd i’r angladd.
Pa baratoadau eraill y gallai fod wedi’u gwneud ar gyfer yr
angladd a’r seremoni?
Mae ei chorff yn cael ei gario i’r goelcerth angladdol
mewn gorymdaith (3). Mae seremoni’n cael ei chynnal tra bo’r
tân yn cael ei gynnau ac mae’r galarwyr yn gwylio’r fflamau’n
codi tuag at y corff. Yng ngolau’r goelcerth, mae’r galarwyr yn
gwledda ac yn rhannu storïau am y fenyw. Ar ôl rhai oriau, mae’r
corff wedi troi’n wasgariad o ddarnau bach o esgyrn sydd wedi
gwynnu ac sydd wedi’u cymysgu â lludw’r coed.
Mae’r esgyrn llosg yn cael eu casglu gan aelodau
agos o’r teulu (4). Mae rhai’n cael eu cludo i’r fynwent
deuluol ger yr afon. Mae twmpathau bach yn nodi beddau
cynharach lle mae hynafiaid a theulu’r fenyw farw wedi’u claddu,
ac mae’r galarwyr yn cerdded tuag at un o’r rhain. Mae un o’i
pherthnasau’n tyllu drwy’r twmpath bach i mewn i fedd sy’n bodoli
eisoes, gan ddatgelu pridd tywyll wedi’i gymysgu â darnau bach o
esgyrn dynol llosg. Dyma weddillion gŵr y fenyw ac un o’i phlant.
Ar ôl dweud rhai geiriau, mae merch hynaf y fenyw yn gosod
gweddillion ei mam yn y bedd. Mae’r ferch hefyd yn gosod un o’r
gleiniau a oedd gan ei mam, sydd wedi’i wneud o asgwrn anifail,
yn y bedd, ac efallai fod y galarwyr yn ychwanegu peth o’r bwyd
o’r wledd angladdol.
Ni chafodd pob un o esgyrn amlosgedig y fenyw ei
gladdu, ond nid ydym yn gwybod beth ddigwyddodd
i’r gweddill. A oeddent yn cael eu cadw yng nghartref y teulu?
A oeddent yn cael eu claddu mewn man arall? A oeddent yn cael
eu gwasgaru? Un posibilrwydd yw bod gweddillion hynafiaid yn
cael eu cadw fel y gellid dod â nhw allan ar achlysuron arbennig i
gymryd rhan ym mywyd y teulu.
Life and afterlife: death in the Bronze
Age
We know from remains found elsewhere that attitudes
to death in the past differed from today, and the
separation between the dead and the living was less
clear. On these pages, we see what might have happened
following the death of the Bronze Age woman (1) who was buried
in the cemetery we looked at on the previous pages.
As the woman approaches death, preparations for
her passing to the afterlife begin (2). Fuelwood for her
cremation pyre and food for a feast are collected and prepared.
Family members in other villages are invited to the funeral.
What other preparations might have been made for the
funeral and ceremony?
Her body is carried to the funeral pyre in a procession
(3). A ceremony is held whilst the fire is lit and the mourners
watch the flames rise towards the body. In the light of the pyre, the
mourners feast and exchange stories about the woman. After a
few hours, the body has turned to a scatter of small whitened bone
fragments mixed with the wood ash.
The cremated bone is collected by close family
members (4). Some is carried to the family cemetery overlooking
the river. Small mounds mark earlier graves holding the dead
woman’s ancestors and family, and the mourners make for one
of these. One of her relatives digs away the small mound into an
existing grave, exposing dark soil mixed with white flecks of burnt
human bone. These are the remains of the woman’s husband and
one of her children. After saying a few words, the woman’s eldest
daughter places her mother’s remains in the grave. The daughter
also places one of her mother’s beads, made from animal bone,
into the grave, and perhaps the mourners add some of the food
from the funeral feast.
Not all of the woman’s cremated bone was buried but
we don’t know what happened to the remainder. Was
it kept within the family home? Was it buried elsewhere? Was it
scattered? One possibility is that the remains of ancestors were
kept so that they could be brought out on special occasions to
participate in family life.
PALAEOLITHIG MESOLITHIG NEOLITHIG
PALAEOLITHIC MESOLITHIC NEOLITHIC
YR OES EFYDD
BRONZE AGE
YR OES HAEARN RHUFEINIG-BRYDEINIG CANOLOESOL ÔL-GANOLOESOL MODERN
IRON AGE ROMANO-BRITISH MEDIEVAL POST-MEDIEVAL MODERN