BÀI GIẢNG CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH VÀ ỨNG DỤNG NGƯỜI SOẠN LÂM HOA HÙNG

CHƯƠNG 1 

ĐẠI CƯƠNG VỀ HOÁ PHÂN TÍCH 

Chương 1 

1

GIỚI THIỆU VỀ HOÁ HỌC PHÂN TÍCH 

• Sản xuất ⇒ chất lượng đầu vào và đầu ra. 

• Dược phẩm, nguyên liệu lương thực: thành 

phần hợp lý. 

⇒ Xác định được bản n chất t vàv 

thành phần vật liệu 

⇒ Sự phát triển của hoá học c phân tícht 

ch. 

Chương 1 

2

ĐẠI CƯƠNG VỀ HOÁ PHÂN TÍCH 

HÓA PHÂN TÍCH 

Môn khoa học thực nghiệm nghiên cứu 

thành phần các chất 

PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH: 

Xác định sự hiện 

diện của các cấu tử 

• Các ion. 

• Nguyên tố 

• Nhóm chức 

Đánh giá sơ bộ hàm 

lượng (đa lượng, vi 

lượng, vết...) 

PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG 

Từ phép đo các đặc 

tính hóa học, vật lý hoặc 

hóa lý của các chất 

Xác định chính xác hàm 

lượng cấu tử trong mẫu. 

Kiểm tra các 

quá trình hóa 

lý và kỹ thuật 

hóa học 

Chương 1 

3

VAI TRÒ CỦA HOÁ PHÂN TÍCH 

• Tìm ra các định luật hóa học quan trọng 

• ĐL tác dụng đương lượng 

• ĐL thành phần không đổi 

• Xác định nguyên tử khối của nguyên tố, thành 

lập công thức hóa học của hợp chất 

• Tạo điều kiện phát triển cho các ngành khoa học 

khác (địa hoá, sinh hoá, khoáng vật học …) 

• Cơ sở nền tảng cho kiểm nghiệm hoá học trong 

khoa học và sản suất 

• Kết hợp ⇒ tự động hoá quy trình kiểm tra 

Chương 1 

4

YÊU CẦU ĐỐI VỚI NGÀNH HOÁ PHÂN TÍCH 

YÊU CẦU ĐỐI VỚI NGÀNH PHÂN TÍCH 

Phải phát triển → theo kịp đà phát triển của KHCN 

YÊU CẦU ĐỐI VỚI NGƯỜI PHÂN TÍCH 

• Có kiến thức về các ngành KH cơ bản liên quan. 

• Nắm vững nguyên tắc của PP → phát triển các 

phương pháp mới. 

• Cẩn thận, trung thực, kiên nhẫn, chính xác, sạch 

sẽ, có khả năng phán đoán. 

Chương 1 

5

PHÂN LOẠI CÁC PP HÓA PHÂN TÍCH 

PHÂN LOẠI THEO BẢN CHẤT CỦA PP 

PP hoá 

học 

Dùng p/ứ 

hóa học 

PP vật 

lý 

dựa trên 

tính chất 

vật lý : 

quang, 

điện, 

nhiệt, 

từ... 

PP hoá 

lý 

(PPPT 

dụng cụ) 

Kết hợp 

PP hóa 

học và 

vật lý 

PP vi 

sinh 

dựa trên 

hiệu ứng 

với tốc độ 

phát triển 

của VSV 

PP phân 

tích 

động 

học 

dựa vào 

các phản 

ứng xúc 

tác 

PP khác 

- pp nghiền 

- pp nhỏ giọt 

- pp điều chế 

ngọc borat 

hay 

phosphat 

- pp soi tinh 

thể 

PP phân tích 

dụng cụ 

Chương 1 

6


PHÂN LOẠI THEO LƯỢNG MẪU PHÂN 

TÍCH HAY KỸ THUẬT PHÂN TÍCH 

Phân tích 

thô 

1 – 10 g 

1-10 ml 

Phân tích 

bán vi lượng 

10 -3 –1 g 

10 -1 -1 ml 

Phân tích vi 

lượng 

10 -6 –10 -3 g 

10 -3 -10 -1 ml 

Phân tích 

siêu vi lượng 

< 10 -6 g 


PHÂN LOẠI THEO HÀM LƯỢNG CHẤT KHẢO SÁT 

• Phân tích đa lượng: 

– Phân tích lượng lớn: hàm lượng từ 0,1 đến 100%. 

– Phân tích lượng nhỏ: hàm lượng 0,01 – 0,1%. 

• Phân tích vi lượng: 

– Còn gọi là PPPT vết, hàm lượng < 0,01 % 

PHÂN LOẠI THEO TRẠNG THÁI CHẤT KHẢO SÁT 

• Phân tích lối ướt: 

– Mẫu phân tích ở dạng dung dịch 

• Phân tích lối khô: 

– Mẫu phân tích ở trạng thái rắn 

Chương 1 

8

CÁC LOẠI PHẢN ỨNG HÓA HỌC DÙNG TRONG HPT 

PƯ oxy hóa – khử 

PỨ trao đổi tiểu phân 

PƯ acid - baz PƯ tạo tủa PƯ tạo phức 

Chương 1 

9

TRONG HOÁ PHÂN TÍCH YÊU CẦU ĐỐI VỚI 

CÁC PHẢN ỨNG DÙNG 

‣ Xảy ra tức thời. 

‣ Xảy ra hoàn toàn theo chiều mong muốn 

‣ Có hệ số xác định và cho sản phẩm có thành 

phần xác định ⇒ Phản ứng phải hợp thức 

‣ Có dấu hiệu đặc trưng → nhận biết khi PƯ 

chấm dứt. 

⇒ Không phải mọi phản ứng trong phân tích 

đều thoả mãn các yêu cầu. 

Chương 1 

10

YÊU CẦU ĐỐI VỚI CÁC THUỐC THỬ DÙNG TRONG HPT 

Phải có độ tinh khiết cao 

Các hạng thuốc thử: 

Phải có độ nhạy cao 

Đặc trưng độ nhạy 

Độ chọn 

lọc cao 

1/ Kỹ thuật X ≤ 99% 

2/ Tinh khiết (P): 

99,0% ≤ X ≤ 99,9% 

3/ Tinh khiết PT(PA): 

99,90% ≤ X ≤ 99,99% 

4/ Tinh khiết hóa học: 

99,990% ≤ X ≤ 99,999% 

5/ Tinh khiết quang học : 

99,9990% ≤ X ≤ 99,9999% 

-Giới hạn phát hiện : 

Lượng tối thiểu của 

X (µg/ml) còn phát hiện 

được bởi thuốc thử. 

-Độ loãng giới hạn : 

Thể tích dung môi 

tối đa (ml) dùng để hòa 

tan 1 g X mà vẫn còn 

phát hiện được X 

Chương 1 

11

CÁC GIAI ĐOẠN CỦA MỘT PP PHÂN TÍCH 

1. GIAI ĐOẠN CHỌN MẪU : 

‣ Kết quả PT trên lượng mẫu giới hạn: đại diện cho lô 

mẫu → Chọn mẫu rất quan trọng 

⇒ 

Cần phải chọn mẫu đúng quy định 

‣ Trình tự tiến hành: 

Chọn mẫu riêng 

Chọn mẫu ban đầu 

Chọn ngẫu nhiên một số đvị bao 

gói hoặc từ một số vị trí khác nhau 

Chọn mẫu đại diện từ mẫu riêng. 

Tổng lượng mẫu bđầu: mẫu chung 

Mẫu chung: nghiền, rây và trộn đều. 

Chọn mẫu TB thí nghiệm 

Chia mẫu TB TN thành 3 phần 

(Nơi phân tích giữ một phần để phân tích) 

Chương 1 

12


2. GIAI ĐOẠN CHUYỂN MẪU THÀNH DD: 

‣ Dạng thích hợp cho phân tích: Dung dịch 

‣ Chuyển mẫu thành dd: PP ướt và PP khô 

‣ Trình tự tiến hành: 

PP ướt 

Dùng dung môi, 

thuốc thử với điều 

kiện thích hợp 

Dạng dung dịch 

PP khô 

Nung khô mẫu 

với hóa chất rắn 

Khối nóng chảy 

Hòa tan 

Dạng dung dịch 

mẫu đất đá, oxyt 

kim loại khó tan 

Chương 1 

13


3. CHỌN PHƯƠNG PHÁP THÍCH HỢP VÀ TIẾN HÀNH : 

Chọn phương pháp 

‣ Chọn lọc, nhạy, tốc độ PƯ cao và chính xác. 

‣ Phù hợp với hàm lượng cấu tử cần phân tích. 

Tiến hành: thực hiện PƯ giữa thuốc thử với dd mẫu 

theo phương pháp đã chọn. 

‣ Định tính: các dấu hiệu màu sắc, kết tủa, pH .v.v. 

⇒ 

Cấu tử nào, ion nào, chất gì 

‣ Định lượng: Cân, đo, xác định các đại lượng hoá 

lý .v.v. ⇒ 

hàm lượng bao nhiêu 

Chương 1 

14


4. KIỂM CHỨNG KẾT QUẢ VÀ XỬ LÝ KẾT QUẢ : 

‣ ĐỊNH TÍNH 

 

Kiểm chứng lại kết quả theo các phản ứng 

đặc hiệu khác 

‣ Định lượng 

 

 

Ghi nhận dữ liệu đã phân tích 

Xử lý thống kê và biểu diễn kết quả phân tích 

theo yêu cầu 

Chương 1 

15

CHƯƠNG 2 

CÁC KHÁI NIỆM VÀ 

ĐỊNH LUẬT CƠ BẢN 

1

NỘI DUNG 

1. DUNG DỊCH VÀ NỒNG ĐỘ DUNG DỊCH 

‣ Khái niệm dung dịch 

‣ Các loại nồng độ dung dịch và cách biểu thị 

‣ Các cách quy đổi giữa các dạng nồng độ 

2. CÂN BẰNG HOÁ HỌC – ĐL TÁC DỤNG KHỐI 

LƯỢNG 

3. ĐỊNH LUẬT TÁC DỤNG ĐƯƠNG LƯỢNG 

2

DUNG DỊCH – NỒNG ĐỘ DD 

1. KHÁI NIỆM DUNG DỊCH 

Dung dịch (dd) là hệ đồng thể 

do sự phân tán của các phân 

tử hay ion vào nhau 

Tùy trạng thái tập 

hợp của chất phân 

tán và MT phân tán 

các dạng dd khác nhau 

chất phân tán 

(chất tan) 

Môi trường phân 

tán (d_môi) 

Thành phần thay đổi trong một 

giới hạn rộng 

1. R/L (dd NaCl) 

2. L/L (Rượu/H 2 O) 

3. K/L (DD HCl) 

4. R/K (bụi/ko khí) 

5. R/R (hợp kim) 

6. L/K (sương mù) 

3


‣ Nồng độ dd: lượng chất tan trong lượng dmôi xác định. 

‣ Dung dịch loãng ⇒ chất tan ít 

‣ Dung dịch đậm đặc ⇒ chất tan chiếm tỷ lệ lớn. 

‣ Dung dịch bão hoà 

⇒ chứa chất tan tối đa. 

Các đại lượng liên quan đến chất tan và dung môi 

trong dung dịch 

• m (g): Khối lượng chất tan • q (g) : Khối lượng dung môi 

• V x (ml): Thể tích chất tan 

• V (ml) : Thể tích dd cho hoà tan m (g) vào V x (ml) dung môi 

• d (g/ml): Khối lượng riêng của dd thu được. 

4


CÁC LOẠI NỒNG ĐỘ DD 

‣ Độ tan S: lượng chất tan trong 100 g dung môi để tạo 

nên dd bão hoà (ở điều kiện t o và P xác định). 

‣ Nồng độ khối lượng (g/l): Số g chất tan có trong 1 lít 

dd 

S = 

m 

q 

C g / l 

= 

.100 

m 

V 

.1000 

‣ Độ chuẩn (T): Số g (hay mg) chất tan trong 1 ml DD 

T g ml 

= 

m 

V 

m 

/ T mg / ml 

= . 1000 

V 

5



‣ Nồng độ phần trăm (%): Có ba dạng biểu diễn 

%(khối lượng/khối lượng): số g chất tan trong 100 g dd. 

C%( 

KL / KL) 

= 

m 

m + 

.100 

%(khối lượng/thể tích): số g chất tan trong 100 ml dd. 

C %( KL / TT ) = 

%(thể tích/thể tích): số ml chất tan trong 100 ml dd. 

C%( 

TT 

/ TT 

) 

m 

V 

= 

q 

V 

V 

.100 

x 

.100 

6



‣ Nồng độ phần triệu (ppm): Biểu diễn khối lượng chất 

tan có trong 10 6 lần khối lượng mẫu cùng đơn vị 

1 ppm = 1 g chất tan trong 10 6 g hay 1000 kg mẫu 

= 1 mg chất tan trong 10 6 mg hay 1 kg mẫu 

Nếu mẫu lỏng và dd loãng ⇒ d ≈ 1 g/ml 

⇒ 

C( 

ppm) 

= 

m 

m + 

C(ppm) = C(mg/l) 

6 

.10 

‣ Nồng độ mol: Số mol chất tan trong 1 lít dd 

m 1000 

C M 

= . 

M V 

q 

7



‣ Nồng độ molan: biểu diễn số mol chất tan trong 1000 

g dung môi 

C m 

= . 

1000 

m 

M q 

‣ Nồng độ phần mol: là tỷ số giữa số mol của cấu tử i 

(n i ) trên tổng số mol các chất tạo thành dd 

N 

i 

= 

ni 

N 

8



‣ Nồng độ đương lượng: Số đương lượng chất tan trong 

1 lít dung dịch. 

C m 

= . 

1000 

N 

Đ V 

‣ Đương lượng (Đ): là phần khối lượng của nguyên tố hay 

hợp chất kết hợp hay thay thế vừa đủ với một đơn vị 

đương lượng, hoặc một đương lượng của nguyên tố khác 

Một đơn vị đương lượng bằng 1,008 phần khối lượng H 2 

hay 8 phần khối lượng O 2 . 

9


CÁCH TÍNH ĐƯƠNG LƯỢNG 

‣ Đối với nguyên tố: 

Đ 

X 

= 

M 

n 

‣ Đối với hợp chất AB: 

X 

• Đ X : Đ của nguyên tố X 

• M X : KLNT của X 

• n : Số hoá trị của X 

Đ 

AB = 

M 

n 

AB 

• Đ AB : Đ của hợp chất AB 

• M AB : KLPT của AB 

• n : Số đơn vị đương lượng 

⇒ Số đơn vị đương lượng n thay đổi tùy theo phản ứng 

10


ĐƯƠNG LƯỢNG HỢP CHẤT 

‣ AB là chất oxy hoá - khử: n là số điện tử trao đổi ứng với 

1 mol AB 

2KMnO 4 + 10FeSO 4 + 8H 2 SO 4 = 2MnSO 4 + 5Fe 2 (SO 4 ) 3 + K 2 SO 4 + 8H 2 O 

M 

KMnO 4 : Mn 7+ Mn 2+ : Nhận 5 e - KMnO 158, 

03 

4 

⇒ ĐKMnO = = = 31, 

6 

4 

5 5 

Cl 2 

+ 2e − → 2Cl − Đ(Cl 2 

) = M (Cl 2 

) / 2 

Đ(HCl) = M(HCl) / 1 

Cr 2 

O 7 

2− 

+ 6e − → 2Cr 3+ Đ(K 2 

Cr 2 

O 7 

) = M/ 6 

Đ(CrCl 3 

) = M / 3 

S 4 

O 6 

2− 

+ 2e − → 2S 2 

O 3 

2− 

Đ(Na 2 

S 4 

O 6 

) = M / 2 

Đ(Na 2 

S 2 

O 3 

) = M / 1 

Fe 2 

(SO 4 

) 3 + 2e − → 2FeSO 4 

Đ(FeSO 4 

) = M / 1 

Đ(Fe 2 

(SO 4 

) 3 

) = M / 2 

11



‣ AB là axit hay baz: n là số ion H + hay OH - thực sự tham 

gia phản ứng trong 1 mol AB. 

Với các axit đơn chức (HCl, HNO 3 ), baz đơn chức (NaOH, 

KOH hay NH 4 OH (NH 3 )) ⇒ Đ = M. 

Với các axit hay bazo đa chức ⇒ đương lượng tuỳ thuộc 

vào phản ứng. 

Ví dụ, với Na 2 CO 3 , có hai đương lượng khác nhau tuỳ phản ứng 

Na 2 CO 3 + HCl = NaHCO 3 + NaCl ⇒ Đ = M/1 

Na 2 CO 3 + 2HCl = NaCl + CO 2 + H 2 O ⇒ Đ = M/2 

12



‣ AB là hợp chất ion (muối): Đ AB là lượng AB có khả năng 

trao đổi với 1 mol ion mang điện tích +1 hay -1. 

Đ(NaCl) = M/ 1 

Đ(BaCl 2 ) = M / 2 

Đ(Fe 2 

(SO 4 

) 3 

) = M / 6 

13



‣ AB là phức chất: 

‣ Nếu AB là phức chất được tạo thành từ sự kết hợp ion 

kim loại trung tâm M n+ với các phối tử L (ligand) theo PỨ: 

M n+ 

+ x L = [ML x ] m 

⇒ Đương lượng của phức chất (hoặc thành phần) được xác 

định giống ĐL của muối 

Ví dụ: Cu 2+ + 4 NH 3 

= [Cu(NH 3 

) 4 

] 2+ 

Đ(Cu 2+ ) = M /2 

Đ [Cu(NH 3 

) 4 

] 2+ = M /2 

Đ(NH 3 ) = M / ½ = 2M 

14


Pha trộn từ hai dung dịch đã biết nồng độ 

m 

m 

a 

b 

= 

c 

a 

− 

− 

b 

c 

+ a, b: Nồng độ % của các dung dịch ban đầu (a > b) 

+ c : Nồng độ % của dung dịch mong muốn 

+ m a , m b : Khối lượng của dung dịch nồng độ a và b 

Liên hệ giữa một số nồng độ thông dụng 

C 

M = 

C 

n 

N 

10. C%. 

d 

C M 

= 

M 

10. C%. 

d 

C N 

= 

Đ 

15

HOẠT ĐỘ 

Trong dd, các chất tan → các ion. Khi có đồng thời nhiều 

ion trong dd ⇒ lực tương tác ion μ 

⇒ Giảm khả năng hoạt động ion 

⇒ Ion chỉ còn hiện diện với nồng độ hiệu dụng a (thay vì c) 

a = f . c 

Công thức tính lực ion μ 

 

hoạt độ hệ số hoạt độ (phụ thuộc μ) 

μ = 

Từ μ⇒suy ra f theo các công thức nghiệm hay bảng tra 

trong sổ tay (sách trang 30 – 31). 

1 

2 

n 

∑ 

i= 

1 

C i Z i 

2 

16

HOẠT ĐỘ 

Ví dụ : Tính hoạt độ của dung dịch KCl và của K + , Cl − 

trong nước có C = 0,01M 

Lưu ý: 

KCl → K + + Cl − 

a KCl 

= a K 

+ = a Cl 

− = 0,89×0,01 = 0,0089 M 

Dung dịch loãng ⇒ μ≈0 nên f = 1 và a = c 

Hoạt độ thường được ký hiệu bằng dấu (). 

Trong HPT, dd thường loãng nên thường lấy f =1 

17

QUÁ TRÌNH HOÀ TAN VÀ TẠO TỦA 

Quan sát các hiện tượng sau: 

Khi cho muối vào trong nước ⇒ muối tan ⇒ Hoà tan 

Khi tiếp tục cho muối vào dung dịch ⇒ dung dịch bão hòa 

⇒ muối không tan nữa. 

Khi cho bay hơi dung dịch bão hoà ⇒ muối rắn tách ra 

⇒ Quá trình kết tủa 

‣ Quá trình hòa tan và kết tủa là hai hiện tượng ngược 

nhau của một phản ứng thuận nghịch. 

AgNO 3 

+ NaCl ⎯ 

⎯⎯ 

⎯→ 

( 1) 

AgCl ↓ + NaNO 3 

← 2) 

( 

18 

Theo (1) : phản ứng tạo tủa AgCl với v kt 

Theo (2) : phản ứng hòa tan AgCl với v ht 

(1) = (2) khi v kt = v ht ⇒ Hệ đạt trạng thái cân bằng


AgNO 3 

+ NaCl 

← ⎯ ) 

2) 

⎯→ 

1 

( ⎯⎯ 

AgCl ↓ + NaNO 

‣ Tại trạng thái cân bằng, tích số hoạt độ (Ag + )(Cl - ) là hằng 

số và được gọi là tích số tan của AgCl, ký hiệu T AgCl . 

T AgCl = (Ag + )(Cl - ) = a Ag+ .a Cl- . 

‣ Tổng quát: 

( 

19 

‣ Nếu là hợp chất AB: AB↓ ⇔ A n+ + B n- 

T AB 

= a A+ 

.a B− 

= [A n+ ].[B n− ].f A 

.f B 

(f A 

,f B 

: hệ số hoạt độ của A,B) 

‣ Nếu là hợp chất A m 

B n 

: A m 

B n 

→ mA n+ + nB m− 

T AmBn 

= a An+m 

× a Bm−n 

= [A n+ ] m .[B m− ] n . f Am 

.f B 

n


LIÊN HỆ GIỮA ĐỘ TAN VÀ TÍCH SỐ TAN 

Độ tan: Với chất điện ly ít tan, độ tan là khả năng tan tối 

đa → tạo thành các ion trong dung dịch. 

Đơn vị độ tan: g/l hay mol/l. 

Xét tổng quát, nếu A m 

B n 

là chất điện ly ít tan và trong dung 

dịch không có ion nào khác hiện diện, ta có 

A m 

B n 

↔ mA n+ + nB m− 

S mS nS 

Do chất ít tan nên c rất nhỏ và f ~1 ⇒ a ~ c 

T AmBn 

= [A n+ ] m .[B m− ] n 

S = 

m+ 

n 

T 

m 

AmBn 

m n 

. n 

20

CÂN BẰNG HOÁ HỌC 

ĐỊNH LUẬT TÁC DỤNG KHỐI LƯỢNG 

‣ Thực tế, có nhiều loại phản ứng hoá học khác nhau: 

Phản ứng hoàn toàn: các chất phản ứng hết với nhau, 

ví dụ: 2H 2 + O 2 → 2H 2 O 

Phản ứng không hoàn toàn (thuận nghịch): phản ứng 

không diễn ra đến cùng ⇒ đạt cân bằng. 

H 2 + I 2 ⇔ 2HI 

‣ Với PƯ thuận nghịch, định luật tác dụng khối lượng: 

aA + bB ← ⎯ ⎯⎯ ⎯→ 

1) 

( 2) 

cC + dD 

K 

= 

( D) 

( A) 

d 

a 

.( 

.( 

( c d c 

C) 

[ D] 

[ C] 

= 

b a b 

B) 

[ A] 

[ B] 

21

ĐỊNH LUẬT TÁC DỤNG ĐƯƠNG LƯỢNG 

‣ ĐL Danton: “Trong một phản ứng hóa học, một đương 

lượng của chất này chỉ thay thế hay kết hợp với 

một đương lượng của chất khác mà thôi”. 

Với phản ứng: A + B → 

m 

Ñ 

A 

A 

= 

V . C = V . C 

A 

m 

Ñ 

B 

B 

A 

hay 

B 

B 

D + E 

• m A , m B : khối lượng của A, B 

• Đ A , Đ B : đương lượng gam của A, B 

• V A, , V B : Thể tích của A và B tác dụng vừa đủ với nhau 

m 

m 

A 

B 

= 

Ñ 

Ñ 

A 

B 

22

CHƯƠNG III 

HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG CỦA 

CÁC CÂN BẰNG HOÁ HỌC 

TRONG NƯỚC 

1

NỘI DUNG CHÍNH 

Các hằng số đặc trưng quan trọng của các hệ PỨ 

trong dung môi nước: 

‣Hệ trao đổi điện tử: 

• Bán cân bằng oxy – hoá khử 

• Cân bằng oxy – hóa khử 

‣Hệ trao đổi tiểu phân 

Bán cân bằng acid – baz 

Bán cân bằng tạo tủa 

Bán cân bằng tạo phức 

Cân bằng trao đổi tiểu phân giữa hai đôi 

2

CÂN BẰNG TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 

BÁN CÂN BẰNG 

Bán cân bằng là quá trình cho nhận điện tử giữa 

hai dạng oxy hoá (Ox) và khử (Kh) của một đôi oxy 

hoá khử liên hợp. 

Ox + ne - ⇔ Kh 

‣ Theo PT Nernst, dd chứa cặp Ox – Kh có thế là: 

E 

E 

RT 

nF 

( Ox) 

ln 

( Kh ) 

= o + 

(3.1) 

• R = 8,3144 J/mol. o K; T = 298,16 o K, F = 96493 Cb/mol, 

n là số điện tử trao đổi và (Ox) và (Kh) là hoạt độ của 

dạng Ox và Kh trong dd. 

3


BÁN CÂN BẰNG 

‣ Khi hoạt độ = nồng độ và thế các giá trị tương ứng 

vào (3.1) : 

E 

0,059 [ Ox] 

ln 

n [ Kh] 

‣ Khi (Ox) = (Kh) = 1M thì E = E 0 . 

(3.2) 

‣E 0 là thế oxy hoá chuẩn của cặp Ox/Kh = hằng số 

đặc trưng cho khả năng oxy hoá hay khử của hai 

dạng liên hợp ở điều kiện chuẩn (25 o C, 1 atm). 

‣ Khi có mặt chất rắn: (a rắn ) = 1 

E 

o + 

‣ Khi có mặt chất khí: p khí = 1 

= 

4



là quá trình cho – nhận điện tử xảy ra giữa hai đôi 

oxy hoá khử khác nhau. 

2Fe 3+ + Sn 2+ ⇔ 2Fe 2+ + Sn 4+ 

HẰNG SỐ CÂN BẰNG – DỰ ĐOÁN CHIỀU PƯ 

Khi trộn hai đôi Ox 1 /Kh 1 và Ox 2 /Kh 2 với nhau: 

n 2 Ox 1 + n 1 Kh 2 

← ⎯ ⎯⎯ ⎯→ 

( 1) 

2) 

n 1 Ox 2 + n 2 Kh 1 

‣ Hằng số cân bằng K 1 cho biết mức độ phản ứng: 

( 

1 

[ Ox 

[ Kh 

n1 

n2 

2 1 

( 1) 

n2 

n 

[ Ox1] 

[ Kh2 

] 

K = 

] 

] 

5



Khi chứa cùng lúc hai đôi, khi cân bằng ⇒ E 1 = E 2 

Áp dụng phương trình Nerst và biến đổi ta có: 

o o 

o o 

‣ E > 0 hay E : K(1) > 1 ⇒ PƯ theo chiều 

E1 − 

2 

K (1) = 10 

E1 > 

2 

n 

o o 

2 ( E 2 

E 1 − 

0 ,059 

(1) hay Ox 1 oxy hoá mạnh hơn Ox 2 và Kh 1 < Kh 2 . Ngược 

lại, PƯ xảy ra theo (2) và Ox 1 < Ox 2 và Kh 1 > Kh 2 . 

‣Trị số E o của cặp Ox/Kh → cường độ oxy hoá của 

Ox. Ox càng mạnh thì Kh càng yếu. 

1 

n 

) 

6



K (1) = 10 

n 

1 

n 

o o 

2 ( 2 

E1 

− E 

0,059 

‣ Từ E o → Dự đoán chiều phản ứng khi trộn 

Ox 1 /Kh 1 với Ox 2 /Kh 2 : 

• Đôi nào có E o lớn hơn ⇒ dạng Ox của nó sẽ oxy 

hoá dạng Kh của cặp còn lại. 

Khi trộn cặp Fe 3+ /Fe 2+ (E o = 0,77 V) với Sn 4+ /Sn 2+ (E o 

= 0,15 V) thì phản ứng xảy ra: 

2Fe 3+ + Sn 2+ → 2Fe 2+ + Sn 4+ 

) 

7



‣ Dự đoán chiều PƯ theo E o chỉ đúng khi không có cấu 

tử khác tham gia vào hệ. 

⇒ Khi có sự tham gia của cấu tử khác (như H + ), việc dự 

đoán chỉ dựa vào E o có thể sai. 

Ví dụ: Khi H + tham gia vào BCB của đôi Ox 1 /Kh 1 : 

← ⎯ ⎯⎯ ⎯→ 

( 2) 

+ m 

n 2 Ox 1 + n 1 Kh 2 + n 2 mH + n 1 Ox 2 + n 2 Kh 1 + ½n 2 mH 2 O 

0,059 

[ Ox 

0,059 

o 

1 

E 

1 

= E1 

+ lg + lg[ H ] 

n1 

[ Kh1 

] n1 

] 

o 2 

+ 

0,059 [ Ox 

lg 

n [ Kh 

n1 

n2 

[ Ox2] 

[ Kh1 

] 

⇒ K ( 1) = 

n2 

n1 

+ mn2 

⇒ Phụ thuộc [H + ] 

[ Ox ] [ Kh ] [ H ] 

1 

2 

E 

2 

= 

E 

2 

2 

2 

] 

] 

8


THẾ TƯƠNG ĐƯƠNG CỦA DD CHỨA HAI ĐÔI Ox/Kh 

o o 

Khi đôi Ox 1 /Kh 1 tác dụng với Ox 2 /Kh 2 và E : 

E 

2 

> 1 

n1 

= 

n2 

n 2 Ox 1 + n 1 Kh 2 → n 1 Ox 2 + n 2 Kh 1 

‣ Nếu thêm dần Ox 1 vào Kh 2 đến khi số ĐLượng của 

chúng bằng nhau hoặc trộn theo số ĐL bằng nhau ⇒ 

Điểm tương đương. 

‣ Thế của dd tại điểm tương đương: Thế tương đương 

‣ Tại điểm tương đương: 

n 

n 

1 

1 

[ Ox 

1 

[ Kh 

1 

] = n 

] = n 

2 

2 

[ Kh 

[ Ox 

2 

2 

] ⎫ 

⎬ ⇒ 

] ⎭ 

[ Ox 

[ Kh 

1 

2 

] 

] 

= 

n 

n 

2 

1 

và 

[ Ox 

[ Kh 

2 

1 

] 

] 

9



Taïi caân baèng: E cb 

= E 1 

= E 2 

= E tñ 

0 0,059 [ Ox 

1 

] 

0 [ Ox1] 

E td 

= E 

1 

+ lg hay n1E 

td 

= n1E1 

+ 0,059lg 

n [ Kh ] 

[ Kh ] 

E td 

= E + 

0 

2 

1 

0,059 

n 

2 

n 

E 

lg 

[ Ox 

[ Kh 

E 

o 

o 

1 1 2 2 

⇒ E tñ 

= + 

n1 

+ n2 

+ 

n 

1 

2 

2 

] 

hay 

] 

[ Ox1] 

[ Ox2] 

2 

⋅ ⋅ 

1 

[ Kh2 

] [ Kh1 

] n1 

n 

2 

n E 

td 

= n E + 

2 

2 

0 

2 

0,059 [ Ox1] 

[ Ox 

lg ⋅ 

n1 + n2 

[ Kh1 

] [] Kh 

n n 

vì lg = lg = lg1 = 0 

neân E tñ = 

n 

1 

E 

n 

o 

1 

1 

+ 

+ 

n 

n 

2 

2 

E 

o 

2 

[ Ox 

0,059 lg 

[ Kh 

2 

2 

] 

] 

1 

2 

2 

] 

] 

10



*** Khi H + có tham gia vào bán cân bằng của đôi Ox 1 /Kh 1 : 

n 2 Ox 1 + n 1 Kh 2 + n 2 mH + ⎯ ⎯⎯ ⎯→ 

( 1) 

n 1 Ox 2 + n 2 Kh 1 + ½n 2 mH 2 O 

E tđ = 

n1 

E 

n 

o 

1 

1 

2 

← (2) 

+ o 

n2E2 

+ m 

+ n 

0,059 

n + n 

*** Khi có mặt H + và giữa Ox 1 và Kh 1 có hệ số khác nhau: 

n 2 Ox 1 + n 1 Kh 2 + n 2 mH + ⎯ ⎯→ 

1) 

n 1 Ox 2 + n 2 pKh 1 + ½n 2 mH 2 O 

n 

n 

1 

1 

[ Ox 

[ Kh 

E tđ = 

1 

1 

] = n 

] = n 

n1 

E 

n 

2 

2 

o 

1 

1 

[ Kh 

2 

] 

p[ 

Ox 

+ n2 

E 

+ n 

2 

2 

o 

2 

⎫ 

⎬ 

] ⎭ 

( ⎯⎯ 

+ 

1 

2 

lg[ 

H 

← ( 2) 

[ Ox 

1] 

n2 

[ Ox 

2 

] n1 

⇒ = và = 

[ Kh ] n [ Kh ] n p 

+ 

2 

0,059 

n + n 

1 

2 

1 

⎛ 

lg 

⎜[ 

H 

⎝ 

+ 

] 

m 

1 

2 

[ Kh1] 

p 

] 

1− 

p 

⎞ 

⎟ 

⎠ 

11

CÂN BẰNG TRAO ĐỔI TIỂU PHÂN 

BÁN CÂN BẰNG TRAO ĐỔI TIỂU PHÂN 

Là quá trình cho nhận tiểu phân p giữa hai dạng cho 

(D – Donor) và dạng nhận (A – acceptor) trong DD: 

A 

← ⎯ ) 

(2) 

⎯→ 

+ p ⎯⎯ 

( 1 

D 

Áp dụng định luật tác dụng khối lượng cho bán cân bằng: 

‣ Theo chiều (1) → quá trình nhận tiểu phân 

[ D ] 

K (1) = β = : β là hằng số bền 

[ A ][ p ] 

‣ Theo chiều (2) → quá trình cho tiểu phân 

[ A][ 

p] 

K (2) = k = 

[ D ] 

:k = 1/β -hằng số phân ly (không bền) 

12



Thực tế, quá trình cho nhận p có thể xảy ra theo n nấc. 

‣ Với từng nấc: 

β 1 

A + p ⇄ D 1 kn 

β 2 

D 1 + p ⇄ D 2 

K n-1 

D n-1 + p ⇄ 

β n 

k 1 

D n 

Tổng quát, ở nấc thứ i: 

D i-1 + p ⇄ D i ⇒ 

[ Di 

] 

βi 

= 

[ D ][ p] 

i−1 

β 

β 

[ D 

1 

] 1 

[ A ][ p ] k 

1 

= = 

2 

= 

[ D 

2 

] 

[ D ][ p ] 

1 

= 

[D i 

] = β 1 

.β 2 

….β i 

[ A ] [ p ] i 

( Vôùi i + i’ = n + 1) 

n 

1 

k n − 1 

⇒ [D 1 

] = β 1 

[ A ] [ p ] 

[D 2 

] = β 2 

[ D 1 

] [ p ] = β 1 

. β 2 

[ A ] [ p ] 2 

1 

= 

k 

i' 

⇒ 

13



‣ Với nhiều nấc cùng lúc: Để đơn giản, xét quá trình cho 

nhận hai tiểu phân p cùng lúc: 

β 1 ,2 

⎯→ 

A + 2p ←⎯ ⎯ D 

k 2 

1,2 

[ D2] 

Hằng số bền tổng cộng: β1,2 

= 

[ A][ 

p] 

Tương quan giữa HS bền tổng với HS bền từng nấc: 

[ D1 

] [ D2 

] [ D2] 

β 

1. β2 

= × = = β 

2 1,,2 

[ A][ 

p] 

[ D ][ p] 

[ A][ 

p] 

Tổng quát với n nấc cùng lúc: 

β 

1, i 

= β . β .... β = 

1 

2 

i 

k 

n 

. k 

1 

n−1 

1 

... k 

i' 

2 

= 

1 

k 

1,2 

[D i 

] = β 1, i 

[A][p] 

Vôùi i + i’ = n + 1 

14


HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG CỦA CÁC BÁN CÂN BẰNG CỤ THỂ 

A 

← ⎯ ) 

2) 

⎯⎯ ⎯→ 

( 1 

+ p D 

‣ Bán cân bằng tạo phức: D là phức chất ⇒ BCB tạo phức 

• HSĐT theo chiều 1: β D (Hằng số bền của phức) 

• HSĐT theo chiều 2: k (Hằng số phân ly của phức) 

( 

15 

‣ Bán cân bằng axit - baz: 

Nếu p là H + 

⇒ Bán cân bằng axit – baz 

⎯ ) 

⎯→ 

( 1 

⎯ 

A - + H + ← ( 2 ) HA 

• HA là axit, A - là baz (thuyết Bronsted – Lowry) 

• Đôi HA/A - được gọi là đôi axit – baz liên hợp




*** Hằng số cân bằng axit: 

A - + H + ⎯→ 

( 1) 

⎯ HA 

← 2 ) 

( 

+ 

[ H ][ 

/ B 

= 

[ HA] 

• Hằng số đặc trưng theo chiều (1): β HA 

• Hằng số đặc trưng theo chiều (2): k HA = k axit = k a 

k 

HA 

= 

k 

acid 

= 

k 

a 

= k 

A 

A 

− 

] 

16




***Hằng số cân bằng baz: 

← ⎯ ) 

) 

⎯⎯ ⎯→ 

( 1 

A - + H 2 O HA + OH - 

2 

( 

k − = k 

A baz 

β A 

− 

• Hằng số đặc trưng theo chiều (1): 

• Hằng số đặc trưng theo chiều (2): 

k 

A 

− 

= 

k 

baz 

= 

k 

b 

= 

k 

− 

[ HA][ 

OH ] H 2O 

= 

− 

[ A ][ H 

2O] 

kHA 

= 

10 

k 

−14 

HA 

17


 

HS ĐẶC TRƯNG CỦA CÁC BÁN CÂN BẰNG CỤ THỂ 


Axit HA càng mạnh → k HA càng lớn → 

nhỏ ⇒ baz liên hợp A - càng yếu. 

càng 

Các sổ tay chỉ cho các giá trị k HA → tính − hay 

β HA từ các biểu thức tương quan 

‣ Bán cân bằng tạo tủa: 

• Nếu p khác H + và D là hợp chất ít tan ⇒ BCB tạo tủa. 

• Thực tế, PƯ tạo tủa có qua giai đoạn tạo phức: 2 bán cân 

bằng 

A + n p ← ⎯⎯ ⎯→ 

D ← ⎯⎯ ⎯→ 

D↓ 

− k A 

k A 

18


HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG CỦA BÁN CÂN BẰNG CỤ THỂ 

‣ Bán cân bằng tạo tủa: 

A + n p ⎯ → ⎯ ⎯ 

←⎯⎯ 

D ⎯ → 

←⎯⎯ 

D↓ 

D↓ 

• Hằng số bền của D: 

⎯ D 

• Hằng số bền của D↓: 

• Độ tan S: Tổng nồng độ D chuyển vào dd 

→ S = [D] + [A] thường S ≈ [A] vì [D] ~ 0. 

• Nếu D không tồn tại ở dạng phức: Từ T ST ⇒ S 

Với A m B n : A m B n 

←⎯⎯ 

⎯→ mA n+ + nB m+ 

β 

β 

β 

T AmBn 

= [A n+ ] m .[B m− ] n 

D 

β 

[ D] 

= 

[ A][ 

p] 

1 

[ D] 

= D ↓ 

n 

⇒ 

⇒ 

β 

D 

S m+ 

n 

= 

. β = 

D↓ 

T 

m 

AmBn 

m n 

. n 

1 

T 

ST 

19


NỒNG ĐỘ CÁC CẤU TỬ KHI CÂN BẰNG 

Xét cân bằng tổng quát: 

A + p ←⎯⎯ 

⎯→ D 1 + p ←⎯⎯ 

⎯→ D 2 + p ….. ←⎯⎯ 

⎯→ D n 

Khi biết nồng độ ban đầu của A (C A hay [A] o ) 

⇒ tính được [A] và các [D i ] ở thời điểm cân bằng 

‣ Theo PT bảo toàn khối lượng : [A] o = [D 1 ] + [D 2 ] + …+ [D n ] 

Thay [D i ] = β 1,i [A].[p] i → [A] o = [A] + β 1,1 [A].[p] 1 +…+ β 1,n [A].[p] n 

[ A] 

Hay 

n 

∑ 

i 

[ A ] 

o 

= [ A ].{1 + β 

1 , i 

[ p ] } = [ A ]. α 

= 

n 

{1 

+ 

[ A] 

∑ 

i = 1 

β 

i = 1 

A [ p ] 

(α A[p] : Hệ số điều kiện của A khi có p) 

o 

i 

1 , i 

[ p] 

} 

[ D ] 

i 

o 

= 

n 

{1 

[ A] 

+ 

∑ 

i = 1 

β 

1, i 

β 

[ 

1, i 

p] 

[ 

i 

p] 

i 

} 

20



‣Ví dụ: Thiết lập BT hệ số điều kiện α Y[H+] theo [H + ] của 

EDTA H 4 Y với k 1 = 10 -1,99 , k 2 = 10 -2,67 , k 3 = 10 -6,27 , k 4 = 10 -10,95 

(β 

⎯ ⎯ 1 

) 

← → 

(k ) 4 

(β 

⎯ 2 ) 

← (k ) 3 

Y 4- + H + ⎯ ⎯ HY 3- HY 3- + H + ⎯ ⎯→ 

H 2 Y 2- 

(β 

⎯ 3 ) 

← (k ) 2 

(β 

⎯ 4 

) 

← (k ) 1 

H 2 Y 2- + H + ⎯ 

⎯⎯ 

→ 

H 3 Y - H 3 Y - + H + ⎯ ⎯→ 

H 4 Y 

β 1,1 

= β 1 

= 1/k 4 

= 10 10,95 β 1,2 

= 1/ k 3 

.k 4 

= 10 17,,22 

β 1,3 

= 1/k 2 

.k 3 

.k 4 

= 10 19,89 β 1,4 

= 1/ k 1 

. k 2 

. k 3 

.k 4 

= 10 21,89 

α Y(H+) 

= 1 + β 1,1 

[H + ] + β 1,2 

[H + ] 2 + β 1,3 

[H + ] 3 + β 1, 4 

[H + ] 4 

= 1 +10 10,95 .[H + ] + 10 17,22 . [H+ ] 2 + 10 19,89 . [H+ ] 3 + 10 21,89 .[H + ] 4 21



‣ Ví dụ: Thiết lập biểu thức hệ số điều kiện α Y[H+] theo [H + ] của 


α Y(H+) 

= 1 + β 1,1 

[H + ] + β 1,2 

[H + ] 2 + β 1,3 

[H + ] 3 + β 1, 4 

[H + ] 4 

= 1 +10 10,95 .[H + ] + 10 17,22 . [H+ ] 2 + 10 19,89 . [H+ ] 3 + 10 21,89 .[H + ] 4 

[ Y 

4 

[ Y ] 

− o 

] = α 

Y(H+) 

[ HY 

10,95 + 

3 [ Y ] 10 [ 

− o 

H 

] = 

α 

Y(H+) 

] 

‣ 

[ H 

2 

Y 

] 

2 − = 

[ Y ] 

o 

10 

α 

17,22 

Y(H+) 

[ H 

4 

[ H 

+ 

Y ] = 

] 

2 

[ Y ] 

o 

10 

α 

21,89 

Y(H+) 

[ H 

[ H 

3 

+ 

Y 

] 

4 

] 

− = 

[ Y ] 

o 

10 

α 

19,89 

Y(H+) 

[ H 

+ 

] 

3 

22



Ví dụ: Thiết lập biểu thức hệ số điều kiện α Y[H+] theo [H + ] của 


pH 1 2 3 4 

α Y(H+) 

10 17,93 10 14,24 10 11,4 10 9,24 

pH 5 6 7 8 

α Y(H+) 

10 7,24 10 5,41 10 4,02 10 2,96 

‣ 

pH 9 10 11 12 

α Y(H+) 

10 1,96 10 1,0 10 0,28 10 0,04 23


KHÁI NIỆM CÂN BẰNG TRAO ĐỔI TIỂU PHÂN 

‣ là quá trình cho nhận tiểu phân p giữa hai đôi cho 

nhận tiểu phân. 

HCl + NH 3 ⇔ NH 4 

+ 

+ Cl - 

HCl/Cl - và NH 4+ /NH 3 là hai đôi cho nhận tiểu phân H + . 

HẰNG SỐ CÂN BẰNG 

‣ Xét hai đôi cho nhận tiểu phân 

⎯→ 

D 1 /A 1 : A 1 + n 1 p ←⎯⎯ 

D 1 với 

D 2 /A 2 : A 2 + n 2 p ⎯→ D 2 với 

←⎯⎯ 

β 

β 

D 

1 

D 

2 

= 

= 

[ A 

[ D 

1 

[ A 

][ 

][ 

1 

[ D 

2 

] 

p] 

2 

] 

n 

p] 

1 

n 

2 

24


HẰNG SỐ CÂN BẰNG 

‣ Khi trộn hai đôi này với nhau → xảy ra phản ứng: 

n 2 A 1 + n 1 D 2 

← n 2 D 1 + n 1 A 2 (a) 

‣ Hằng số cân bằng theo chiều (1): 

K (1) = 

[ D 

[ A 

n 2 

‣ Từ biểu thức K(1) 

( β D 1 

) 

n 2 

1 

1 

] 

] 

n 2 

[ A 

[ D 

( β D 2 

2 

2 

) 

] 

] 

⎯⎯⎯ ⎯→ 

( β 

n1 

n 2 n1n 

2 n1 

n 2 

[ D1 

] [ p] 

[ A2 

] 

D1 

= 

= 

n1 n 2 n1n 

2 n1 

n1 

[ A1 

] [ p] 

[ D2 

] ( β 

D 

) 

n1 

> : Cân bằng ưu tiên theo chiều (1) 

( β D 1 

) 

( β D 2 

) 

n1 

n 2 

< : Cân bằng ưu tiên theo chiều (2) 

2 

) 

25


NỒNG ĐỘ CÁC TIỂU PHÂN Ở ĐIỂM TƯƠNG ĐƯƠNG 

n 2 A 1 + n 1 D 2 

←⎯⎯ 

⎯→ n 2 D 1 + n 1 A 2 (a) 

‣ Lúc CB: n 1 [A 1 ] = n 2 [D 2 ] và n 1 [D 1 ] = n 2 [A 2 ] 

‣ Thay A 2 và D 2 vào biểu thức tính K(1), ta có: 

( β 

( β 

D1 

D2 

) 

) 

n2 

n1 

[ D 

= 

[ A 

1 

1 

] 

] 

( 

1 

n2 

n2 

[ D 

× 

[ A 

1 

1 

] 

] 

n1 

n1 

[ D 

= 

[ A 

1 

1 

] 

] 

n 2 

n1 

β ) β D 

) 

( 

2 

n1+ 

n2 

n1+ 

n2 

⇒[ 

A 

n1 

n1+ 

n2 

D2 

n1+ 

n2 

1 

] = × [ D 

2 1] 

n 

( βD 

1) 

‣ Khi D >> : CB hoàn toàn theo chiều (1) 

( β 

) 

Xem [D 1 ] ≈ C A1 ≈ [A 1 ] o 

Khi n 1 = n 2 = 1: 

2 ( β 

2 

) 

[ A ] = D × [ A 

( β ) 

2 

1 1] 

0 

D1 

⇒ 

⇒ [ A 

pA 

1 

= 

( β 

) 

n1 

n1+ 

n2 

D2 

n1+ 

n2 

1 

] = × [ A 

2 1] 

n 

0 

( β 

D1) 

pC A 

1 

+ 

1 

2 

β 

lg( 

β 

D1 

D2 

) 

26


CÁCH BIỂU DIỄN VÀ TÍNH TOÁN TRONG THỰC TẾ 

‣ Thực tế, CB trao đổi tiểu phân phức tạp: 

n 1 và n 2 thường khác nhau và khác 1. 

Các loại tiểu phân của từng đôi có thể khác nhau 

⇒ Khó tính toán vì quá phức tạp 

‣ Để thuận tiện → đơn giản hoá ⇒ Quy ước: 

CB xảy ra giữa các cấu tử chính là cân bằng chính 

Các cấu tử còn lại sẽ gây ảnh hưởng đến CB chính 

⇒ Đưa về BCB trao đổi tiểu phân → dễ tính toán hơn. 

Ví dụ: PỨ FeCl 3 + Y 4- ←⎯⎯ 

⎯→ FeY - + 3Cl - thường được biểu diễn 

dưới dạng Fe 3+ + Y 4- ←⎯⎯ 

⎯→ FeY - . Lúc này, H + và Cl - được xem 

như tác nhân gây nhiễu lên cân bằng chính. 

27

ỨNG DỤNG 

XÉT TÍNH ĐỊNH LƯỢNG CỦA CÂN BẰNG HOÁ HỌC 

HAY MỨC ĐỘ HỮU HIỆU CỦA BIỆN PHÁP 

‣ Khi dùng thuốc thử C để định lượng X → cần biết C có 

tác dụng hoàn toàn với X không ⇒ tính định lượng 

⇒ Căn cứ vào một trong hai dấu hiệu: 

Hằng số cân bằng K khá lớn: K ≥ 10 7 –10 8 . 

Nồng độ còn lại của X khá bé: [X] cl < 10 -5 –10 -6 M 

‣ Khi loại một cấu tử gây nhiễu Y bằng một biện pháp nào 

đó → xét tính hữu hiệu của pp đó: 

⇒ [Y] còn lại < 10 -5 –10 -6 M → đạt hiệu quả 

28


TÍNH pH CỦA MỘT DUNG DỊCH 

‣ Nồng độ ion H + thông qua pH: thông số quan trọng trong 

hoá học 

pH = -lg [H + ] 

‣ Cách thức tính: Giải PT tổng quát theo [H + ] của dung dịch 

cần xét. 

‣ PT tổng quát được rút ra từ tổ hợp: 

 

 

 

 

Phương trình trung hoà điện tích 

Phương trình tích số ion của nước (hay dung môi) 

Phương trình bảo toàn vật chất 

Phương trình hằng số phân ly của axit hay baz. 

29



pH của dung dịch axit 

‣ pH của dd axit H n 

A 

Để đơn giản → xét đơn axit HA có nồng độ đầu C HA . 

HA ←⎯⎯ 

⎯→ H + + A - 

H 2 O ←⎯⎯ 

⎯→ H + + OH - 

Thiết lập các PT để rút ra PT tổng quát theo [H + ]: 

k HA 

+ 

[ H ][ A 

= 

[ HA] 

• PT hằng số cân bằng axit: (a) 

• PT bảo toàn khối lượng: [HA] + [A - ] = C HA (b) 

• PT trung hoà điện: [H + ] = [OH - ] + [A - ] (c) 

• PT tích số ion của nước: [H + ].[OH - ] = k H2O (d) 

− 

] 

30



‣ pH của dd axit H n 

A 

Từ (a), (b) và (c): 

− 

+ 

+ [ HA] 

C 

HA 

−[ 

A ] C 

HA 

−[ 

H ] + [ OH 

[ H ] = kHA 

= k 

= 

− HA 

k 

− 

HA + 

− 

[ A ] [ A ] 

[ H ] −[ 

OH ] 

k 

Từ (d) → [ − H 2O 

OH ] = 

+ 

[ H ] 

, thế vào (e) và biến đổi, ta có 

[H + ] 3 + k HA 

[H + ] 2 –[k HA 

.C HA 

+ k H2O 

] [H + ] - k HA 

.k H2O 

= 0 

***Tổng quát với axit H n A (với k 1 , k 2 …k n ) có nồng độ đầu C o : 

[H + ] n+2 + k 1 

[H + ] n+1 + (k 1 

k 2 

–k 1 

C 0 

–10 –14 ) [H + ] n + 

+(k 1 

k 2 

k 3 

–2k 1 

k 2 

C 0 

–k 1 

.k H2O 

) [H + ] n-1 + 

+(k 1 

k 2 

k 3 

k 4 

–3 k 1 

k 2 

k 3 

C 0 

–k 1 

k 2 

k H2O 

) [H + ] n-2 

+... – k 1 

k 2 

....k n 

. k H2O 

= 0 

− 

] 

(e) 

31




‣ pH của dd chứa hai đơn axit HA 1 và HA 2 

Khi dd chứa đồng thời hai axit HA 1 (k 1 ) và HA 2 (k 2 ) 

với nồng độ đầu là C 1 và C 2 , có các cân bằng: 

HA 1 

⎯→ H + + A 

- 

1 

←⎯⎯ 

HA 2 

←⎯⎯ 

⎯→ H + + A 

- 

2 

H 2 O ←⎯⎯ 

⎯→ H + + OH - 

Phương trình tính pH của dd: 

[H + ] 4 + (k 1 

+ k 2 

) [H + ] 3 + (k 1 

k 2 

–k 1 

C 1 

–k 2 

C 2 

–10 –14 ) [H + ] 2 

-( (k 1 

+ k 2 

)10 -14 + C 1 

k 1 

k 2 

+ C 2 

k 1 

k 2 

) [H + ] – k 1 

k 2 

10 -14 = 0 

32



pH của dung dịch baz 

Cách tính pH của dd baz hoàn toàn tương tự như dd 

axit 

⇒ Phương trình tính [OH - ] hoàn toàn tương tự như 

phương trình tính [H + ] ở các phần trên, chỉ thay: 

‣ [H + ] = [OH - ] 

‣ k axit = k baz 

33



pH của dung dịch gồm axit – baz liên hợp 

‣ DD chứa axit yếu và muối của nó 

Nếu dd chứa axit yếu HA (nồng độ C A ) và baz liên hợp 

A - (nồng độ C B ) thì PT tính pH có dạng: 

[H + ] 3 +(C B 

+ k HA 

) [H + ] 2 -(C A 

k HA 

+ k H2O 

) [H + ] -k HA 

. k H2O 

= 0 

‣ DD chứa baz yếu và axit liên hợp của nó 

Nếu như dd chứa baz yếu A - (nồng độ C B ) và axit liên 

hợp HA (nồng độ C A ) thì PT tính pH có dạng: 

[OH - ] 3 + (C A 

+ k A 

) [OH - ] 2 -(C B 

k A 

+ k H2O 

) [OH - ] - k A 

.k H2O 

= 0 

34


MỘT SỐ CÔNG THỨC ĐƠN GIẢN TÍNH pH DD 

pH của một đơn axit trong nước 

Từ công thức tổng quát ⇒ các công thức đơn giản : 

Coâng thöùc ñôn giaûn 

Ñieàu kieän cuûa k 

Phaïm vi aùp duïng 

ÑK noàng ñoä (M) 

Neáu k HA 

vaø C HA 

khaù lôùn : k ≥ 10 –1 10 –6 ≤ C HA 

≤ 10 –2 

pH = - lg C HA 10 –4 ≤ k ≤10 –2 10 –6 ≤ C HA 

≤ 10 –5 

Neáu k HA 

khoâng quaù beù vaø 

[OH - ]



‣pH của một diaxit trong nước 

Xem điacid H 2 A như một đơn acid có k HA = k 1 khi 

k1 3 

≥ 10 và 10 –3 M ≤ C ≤ 10 –1 M 

k 

2 

(xem thêm bảng 3.2 trang 53) 

Nếu k 1 và k 2 khábé(bảng 3.3 trang 53): 

[H + ] 2 = C o (k 1 + k 2 ) 

‣pH của một đơn baz trong nước 

Tính pOH tương tự như công thức tính pH của một axit, 

chỉ cần thay H + bằng OH - và k axit = k baz . Ví dụ: 

Khi k baz rất lớn và C A -khálớn: pOH = - lgC A - 

Khi nước và A - phân ly không đáng kể 

pOH = ½pk A - – ½lg C A - hay pH = 7 + ½ pk HA + ½ lg C A - 

36


 


‣ pH của dd chứa nhiều axit yếu HA 1 , HA 2 ..,HA n 

[ H 

+ 

] 

2 

= 

∑ 

i= 

1 

‣ pH của dd chứa nhiều baz yếu A 1- , A 2- ..,A n 

- 

n 

k 

HA 

i 

. C 

HA 

i 

[ OH 

− 

] 

2 

= 

n 

∑ 

i= 

1 

k 

A 

− 

i 

. C 

A 

− 

i 

37



‣ pH của dd đệm tạo bởi axit yếu và baz liên hợp 

DD có môi trường axit, [H + ] >> [OH - ]: 

+ 

+ C 

A 

−[ 

H ] 

[ H ] = kHA 

+ 

C + [ H ] 

DD có môi trường baz, [OH - ] >> [H + ]: 

− 

+ C 

A 

+ [ OH 

[ H ] = kHA 

− 

C −[ 

OH 

Nếu C A và C B >> [H + ] và [OH - ] 

[ H + ] = k 

C 

A 

HA 

C 

B 

hay 

B 

B 

pH 

= 

] 

] 

pk 

HA 

C 

+ lg 

C 

B 

A 

38



‣ pH của dd đệm tạo bởi baz yếu và axit liên hợp 

Nếu C A và C B >> [H + ] và [OH - ] 

[ OH 

− ] 

= 

k 

A 

− 

C 

C 

B 

A 

pH 

B 

hay (**) 

‣ pH của dd đệm tạo thành bởi hai chất lưỡng tính 

Hai chất lưỡng tính axit – baz cũng tạo thành hệ đệm. 

Ví dụ: hệ đệm NaH 2 PO 4 và Na 2 HPO 4 . Khi C A , C B lớn hơn 

nhiều so với [H + ], [OH - ] thì dùng công thức (**) 

= 

pk 

HA 

C 

+ lg 

C 

A 

39



‣ pH của hợp chất ion (muối) 

Muối tạo thành từ axit mạnh và baz mạnh (NaCl) 

⇒ Phân ly hoàn toàn trong nước và pH = 7 (25 o C) 

Muối của một axit mạnh và một baz yếu: 

⇒ Tương đương một axit yếu. 

Ví dụ: Nếu k HA không lớn và [H + ]


‣ pH của hợp chất ion (muối) 

Tính axit – baz của một số ion trong nước 

ion Trung tính Acid Baz 

Anion 

Cation 

Cl – ,l – ,Br – , 

NO 3 – , ClO 4 – , 

SO 4 

2– 

HSO 4 – ,H 2 

PO 4 

– 

Na + , K + , Li + H 

, 

+ , Al 3+ , NH 4+ 

, 

Ca 2+ , Mg 2+ Zn 

, 

2+ , Cu 2+ vaø caùc 

Ba 2+ ion KL chuyeån 

tieáp khaùc 

OH – , HS – ,CO 3 

2– 

HCO 3 – PO 4 3– , 

HPO 4 2– , S 2– 

CN – ,CH 3 

COO – 

[Al(H 2 

O) 5 

(OH)] 2+ 41

CHƯƠNG IV 

HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG ĐIỀU 

KIỆN CỦA CÁC CÂN BẰNG 

HOÁ HỌC TRONG NƯỚC 

1

NỘI DUNG CHÍNH 

• Khái niệm về cân bằng nhiễu 

• Hằng số đặc trưng điều kiện với các hệ 

phản ứng trong nước: 

‣ Hệ cân bằng trao đổi điện tử 

‣ Bán cân bằng trao đổi tiểu phân 

• Ứng dụng 

2

ĐỊNH NGHĨA 

CÂN BẰNG NHIỄU 

Cân bằng chính: C + X 

← ⎯ (1) 

2) 

⎯⎯ 

( 

⎯→ 

CX 

DD C hay X chứa thành phần khác 

Hiện diện các hóa chất khác 

Xuất hiện 

CB NHIỄU 

Cân bằng phụ 

Tác động 

Cân bằng chính 

[C] cb , [X] cb hay [CX] cb thay đổi 

Thay đổi mức độ của PƯ chính 

(chiều hướng, K hay ) 

PƯ nhiễu có thể xảy ra trên C, X hay CX hoặc đồng thời 

3

Quy ước chung 


‣ CB chính: biểu diễn theo hàng ngang 

CB phụ (nhiễu): biểu diễn hàng dọc. d 

‣ Khi ghép CB chính với CB nhiễu 

⇒ Hằng số đặc trưng điều kiện (phụ thuộc vào điều kiện 

phản ứng) 

C + X 

+ 

Z 

K OX ↓↑ 

A 

+ 

B 

(Giống hằng số đặc trưng nhưng có phẩy ( K’, E’, β’ ) 

‣ Cấu tử gây nhiễu (H + , OH - …): gọi là cấu tử Z. 

CX 

4



‣ Các CB nhiễu (do Z) trên một thành phần CB chính (X) là: 

• Cân bằng nhiễu oxy hoá – khử: K nh = K ox → [X] phụ thuộc 

vào K ox ⇒ HSĐTĐK liên hệ với HSĐT qua giá trị K ox . 

• Cân bằng nhiễu tạo tủa: [X] phụ thuộc vào T XZ↓ 

⇒ HSĐTĐK liên hệ với HSĐT qua giá trị T XZ↓ . 

• Cân bằng nhiễu tạo phức: Z tạo phức X(Z 1 ), X(Z 2 )..X(Z n ) 

với hằng số bền β X(Z)1 , β X(Z)2 … β X(Z)n 

⇒ HSĐTĐK liên hệ với HSĐT qua hệ số điều kiện α X(Z) 

với mối liên hệ giữa α X(Z) với các giá trị β X(Z)1 , β X(Z)2 … β X(Z)n : 

α X(Z) = 1 + 

n 

∑ 

i= 

1 

β 

i 

1 , i[ 

Z] 

5



‣ Các dạng cân bằng nhiễu của Z trên X: 

C + X 

+ 

Z 

K OX ↓↑ 

A 

+ 

B 

CX 

Nhiễu oxy hoá khử 

‣ Nếu PƯ nhiễu ảnh hưởng lên mọi thành phần (VD: Z 1 lên 

C, Z 2 lên X và Z 3 lên CX) 

C + X CX 

+ 

Z 

↓↑ T XZ 

XZ↓ 

Nhiễu tạo tủa 

C + X CX 

+ 

Z 

α X(Z) ↓↑ 

X(Z) 1 ,… 

Nhiễu tạo phức 

⇒ HSĐTĐK liên hệ với HSĐT qua tất cả K nh các thành phần. 

6



‣ Nếu X bị nhiễu tạo phức đồng thời bởi Z 1 , Z 2 : 

C + X 

+ 

CX 

Z 1 Z 2 

↓↑ ↓↑ 

X(Z 1 ).. X(Z 2 ).. 

⇒ HSĐK của X: 

n 

m 

i 

j 

αX{ Z1, 

Z2} 

1 + β1, 

i[ 

Z1] 

+ β1, 

j[ 

Z2] 

= αX( 

Z1) 

+ αX( 

Z2) 

−1 

= ∑ ∑ 

i= 1 j= 

1 

7


HSĐK α VÀ MỐI LIÊN HỆ VỚI NỒNG ĐỘ CÁC CẤU TỬ 

‣ Khi có CB nhiễu ⇒ Khó xác định [C], [X] và [CX] 

‣ Xét Z chỉ nhiễu lên X theo CB tạo phức. 

• [X o ]: Nồng độ X ban đầu 

• [X’]: Nồng độ X còn lại khi tham gia CB chính 

• [X]: Nồng độ X còn lại khi tham gia CB chính và CB phụ 

[ 

[ 

X 

X 

] 

o 

'] 

= α 

X ( C ) 

và 

[ X'] 

[ X ] 

= α 

X ( Z ) 

[X] ’ = [X(Z) 1 ] +…+ [X(Z) n ] + [X] và [X(Z) i ] = [X].β 1,i .[Z] i 

α 

[ X 

] 

' 

n 

= = + ∑ 

i 

X ( Z ) 

1 β1, 

i[ 

Z] 

[ X] 

i= 

1 

8


HSĐK α VÀ MỐI LIÊN HỆ VỚI NỒNG ĐỘ CÁC CẤU TỬ 

‣ α thường ≥ 1, nếu α = 1 ⇒ Z không gây nhiễu 

‣ Khi tính α: Bỏ qua số hạng nhỏ hơn số hạng khác 10 3 lần. 

‣ Khi H + , OH - không tham gia CB chính ⇒ gây nên các CB phụ 

tạo phức (Hệ số α (H) hay α (OH) ). 

ẢNH HƯỞNG CỦA CB NHIỄU LÊN CB CHÍNH 


Tác động 


Dịch chuyển CB chính theo chiều 

chống lại sự thay đổi đó 

(nguyên lý Le Châtelier) 

ZnY 2- + Ca 2+ ⇔ CaY 2- + Zn 2+ 

Phản ứng xảy ra theo chiều nghịch nhưng khi có 

mặt lượng lớn NH 3 ⇒ PƯ xảy ra theo chiều thuận 

⇒ Chống lại chiều giảm nồng độ Zn 2+ 

+ 

4 NH 3 

↓↑ 

Zn(NH 3 

) 4 

9


LƯU Ý 

Thực tế 

CB phụ xảy ra đồng thời với CB chính 

Chúng có ảnh hưởng tương hỗ với nhau 

Nồng độ CB của cấu tử phải được tính trên mối 

tương quan giữa CB chính và phụ 

Khi tính 

toán 

Coi CB nhiễu xảy ra độc lập với CB chính 

Xem xét ảnh hưởng CB nhiễu dễ dàng hơn 

Sai số khi tính toán nồng độ cấu tử 

10

HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG ĐIỀU KIỆN CỦA CB 

TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 

HSĐTĐK CỦA BÁN CÂN BẰNG 

‣ HSĐT của bán cân bằng: thế oxy hoá chuẩn E o . 

‣ Có CB nhiễu ⇒ khả năng Oxh hay khử của các dạng 

thay đổi ⇒ HSĐTĐK là E o’ . 

Ảnh hưởng của pH 

‣ Xét phản ứng: Ox + ne - + m H + ⇔ Kh + ½ m H 2 O 

0 0,059 + 0,059 [ Ox] 

E = E + lg[ H ] 

m + lg (*) 

n 

n [ Kh] 

‣ Nếu BCB Ox + ne - ⇔ Kh bị nhiễu bởi H + : 

0 0,059 [ Ox] 

HSĐTĐK là E = E ' + lg (**) 

n [ Kh] 

‣ Từ (*) và (**) ⇒ 

0 0 0,059 + 

E ' = E + lg[ H ] 

n 

m 

11

HSĐTĐK CỦA CB TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 


‣ Ảnh hưởng của pH 

Ví dụ 1: 

Tính thế OXH chuẩn ĐK E o ’của BCB sau ở pH 1: 

MnO 4 

- 

+ 5e - + 8H + ⇔ Mn 2+ + 4H 2 O (E o = 1,51 V) 

Ta có: 

pH = 1 ⇒ [H + ] = 10 -pH = 10 -1 = 0,1 M 

0 0,059 

E ' = E + lg[ H ] 

n 

0 + m 

−1 

8 

+ lg[10 ] = 1,42 V 

= 

1,51 

0,059 

5 

12

HSĐTĐK CỦA CB TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 


‣ Ảnh hưởng của pH 

Ví dụ 2: 

Xác định khả năng OXH của cặp AsO 4 

3- 

/AsO 3 

3- 

tại pH 8 

pH = 0, 

pH = 8, 

(biết tại pH = 0, E o’ = 0,57 V) 

AsO 

3- 

4 + 2e - + 2H + ⇔ AsO 

3- 

3 + H 2 O 

0 0 0,059 + m 

E ' = E + lg[ H ] 

n 

0 0' 0,059 + m 

⇒ E = E − lg[ H ] = 0,57 V 

n 

0 0 0,059 + m 

E ' = E + lg[ H ] = 0,1 V 

n 

⇒ Tinh OXH giảm nhiều 

13




Ảnh hưởng của CB nhiễu tạo phức 

‣ Xét trường hợp tổng quát 

‣ Theo PT Nerst: 

E 

= 

E 

0 

+ 

0,059 [ Ox] 

lg 

n [ Kh] 

0,059 ⎡[ 

Ox'] 

α 

+ lg⎢ 

× 

n ⎢⎣ 

[ Kh'] 

α 

‣ Nếu ghép CB nhiễu với CB chính: 

E 

0 

' = 

E 

0 

= 

E 

0 

0,059 α 

− lg 

n α 

Ox + ne - 

+ + 

Ox( 

Z 

Kh( 

Z 

1 

2 

) 

) 

Kh( 

Z 2) 

Ox( 

Z1) 

E = E 

0 ' + 

⎤ 

⎥ 

⎥⎦ 

Kh 

Z 1 

Z 2 

α Ox(Z1) 

↓↑ α Kh(Z2) 

↓↑ 

Ox(Z 1 

) 1 

,… 

Kh(Z 2 

) 1 

,… 

0,059 [ Ox'] 

lg 

n [ Kh'] 

14

HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG ĐIỀU KIỆN CỦA BCB 


ẢNH HƯỞNG CỦA CB NHIỄU TẠO PHỨC 

Nhận xét 

1. Khi α OX(Z1) = 1: Chỉ có Kh bị nhiễu ⇒ E o ’> E o 

⇒ BCB dịch chuyển theo chiều từ trái sang phải 

⇒ Tính OXH của dạng Ox tăng. 

2. Khi α Kh(Z2) = 1: Chỉ có Ox bị nhiễu ⇒ E o ’< E o 

⇒ BCB dịch chuyển theo chiều từ phải sang trái. 

⇒ Tính OXH của dạng Ox giảm. 

3. Khi α OX(Z1) ≠ 1 và α Kh(Z2) ≠ 1 

⇒ Sự dịch chuyển của BCB phụ thuộc vào giá trị của 

α OX(Z1) và α Kh(Z2) 

15

HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG ĐIỀU KIỆN 

CỦA BCB TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 


NHẬN XÉT 

4. Biểu thức tính toán dùng cho trường hợp tổng quát. 

Nhưng khi Z 1 (hay Z 2 ) thừa nhiều so với Ox (hay Kh): 

⇒ Tạo phức bền nhất (có nhiều ligan nhất) 

⇒ Thay α bằng β của phức bền nhất 

0 0 0,059 βOx 

⇒ Biểu thức: E ' ≈ E − lg 

n β 

Kh 

16




VÍ DỤ 

Xét khả năng Oxh – Kh của đôi Fe 3+ + e - ⇔ Fe 2+ (E o = 

0,77 V) khi có mặt của anion Y 4- (EDTA) với [Y 4- ] = 1M. 

E 

Do Y 4- tạo phức bền với cả Fe 3+ và Fe 2+ nên 

0 0 0,059 α 3+ 

Fe ( Y ) 

E ' = E − lg 

1 α 

1 + β 

[ Y 

4− 

25,1 

0 0,059 

− 

FeY 

1 + 10 

' = 0,77 − lg 

= 0,77 − 0,059.lg 

4− 

14, 3 

1 1 + β 2− 

[ Y ] 

1 + 10 

FeY 

] 

⇒ Vậy khi có dư Y 4- , tính Oxh của Fe 3+ giảm rất mạnh. 

Fe 

2+ 

( Y ) 

= 0,13V 

17




Ảnh hưởng của CB nhiễu tạo tủa 

‣ Xét trường hợp tổng quát 

T OX(Z1) = [Ox].[Z 1 ] 

T KH(Z2) = [Kh].[Z 2 ] 

' 

0 0 

E = E + 

0,059 

n 

lg 

Ox + ne - Kh 

+ + 

Z 1 Z 2 

↓↑T Ox(Z1) 

T 

T 

Ox( 

Z 

Kh( 

Z 

1 

2 

) 

) 

↓↑T Kh(Z2) 

‣ Theo PT Nerst: 

Ox(Z 1 )↓ Kh(Z 2 ) ↓ 

0 0,059 [ Ox] 

0,059 T 

0 

Ox( 

Z1) 

[ Z2] 

E = E + lg = E + lg × 

n [ Kh] 

n TKh( 

Z 2) 

[ Z1] 

0 0,059 [ Z2] 

‣ Nếu ghép CB nhiễu với CB chính: E = E ' + lg 

n [ Z ] 

1 

18



Ảnh hưởng của CB nhiễu tạo tủa 

Ví dụ : Xét khả năng Oxh – Kh của đôi Ag + /Ag (E o = 0,80 

V) khi có và không có mặt Cl - với [Cl - ] = 10 -3 M biết T AgCl = 10 -10 . 

Ag + + e - 

‣ Khi không có Cl - : E o = 0,8 V + 

Cl 

‣ Khi có Cl - ↓↑T 

: 

AgCl 

AgCl↓ 

TOx 

z 

T 

0 0 0,059 ( 1) 

AgCl 

E ' = E + lg = 0,80 + 0,059lg = 0,21V 

n T 

1 

Kh( 

Z 2) 

⇒ Khi [Cl - ] = 10 -3 M, tính Oxh của Ag + giảm đáng kể 

0 0,059 [ Z2] 

1 

E = E ' + lg = 0,21+ 

0,059lg = 0, 39V 

−3 

n [ Z ] 

10 

1 

Ag 

19

HSĐTĐK CỦA BCB OXI HÓA KHỬ 

CÁC ẢNH HƯỞNG KHÁC 

Trong thực tế 

Dạng Ox và Kh 

của BCB 

Có thể bị ảnh hưởng bởi 

các CB nhiễu khác nhau 


các cấu tử nhiễu khác nhau 

Bằng phương 

pháp tương tự 

Thiết lập cách tính thế Oxh 

chuẩn điều kiện 

Cho phép bỏ qua ảnh hưởng nào có giá trị 

nhỏ hơn các ảnh hưởng còn lại 1000 lần 

20


CỦA CB TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 

Khi HSĐT của BCB thay đổi ⇒ HSĐT của CB thay 

đổi. 

Biểu thức HSĐTĐK giống như HSĐT nhưng thêm 

dấu phẩy vào đại lượng bị nhiễu bởi CB nhiễu. 

Ví dụ: 

‣ Hằng số cân bằng 

K = 10 

‣ Hằng số cân bằng điều kiện 

K' 

= 10 

n 

n 

1 

1 

n 

n 

o o 

2 ( 2 

E1 

−E 

0,059 

E1 

' − E 

0,059 

) 

o o 

2 ( 2 

') 

21



THẾ TƯƠNG ĐƯƠNG ĐIỀU KIỆN E tđ 

’ 

E tđ ’ phụ thuộc vào ảnh hưởng của cân bằng nhiễu. 

‣ Chỉ có đôi oxy hoá khử 1 chịu ảnh hưởng của H + 

0,059 

o 

n1 

E + o 

1 

n2 

E2 

+ 

E 

’ m 

tđ = + lg[ H ] 

n1 

+ n2 

n1 

+ n2 

o 

n1 E1 

' + o 

n2 

E2 

0,059 + 

+ lg[ H ] 

m 

n1 

+ n2 

n1 

+ n2 

‣ Ngoài H + , đôi Ox/kh 1 còn chịu ảnh hưởng CB phụ khác 

E 

’ 

tđ = 

‣ Ngoài H + , đôi 1 và 2 cùng chịu ảnh hưởng của CB phụ 

o 

n1 E1 

' + o 

n2 

E2 

' 0,059 + 

+ lg[ H ] 

m 

n1 

+ n2 

n + n 

E ’ = tđ 1 2 

22


CỦA CB TRAO ĐỔI ĐIỆN TỬ 

THẾ TƯƠNG ĐƯƠNG ĐIỀU KIỆN E tđ 

’ 

‣ Nếu H + ảnh hưởng lên đôi 1, CB phụ ảnh hưởng lên 

hai đôi và giữa dạng Ox và kh 1 có hệ số khác nhau 

Ox 1 + n 1 e + mH + ⇄ pKh 1 + ½ m H 2 O 

E tđ’ = 

o o 

1 1' 

n2 

E2 

' 

n E 

n 

1 

+ 

+ n 

2 

+ 

0,059 

n + n 

1 

2 

⎛ 

lg 

⎜[ 

H 

⎝ 

+ 

] 

m 

[ Kh] 

p 

1− 

p 

⎞ 

⎟ 

⎠ 

23


 

CỦA CB TRAO ĐỔI TIỂU PHÂN 

Khi có CB phụ ⇒ HSĐTĐK: β →β’, k → k’. 

ẢNH HƯỞNG BỞI CB NHIỄU LÊN BCB TẠO T O PHỨC 

CB NHIỄU LÀ CÂN BẰNG TẠO PHỨC 

A + p D 

+ + + 

Z 1 Z 2 Z 3 

α A(Z1) ↓↑ α p(Z2) ↓↑ α D(Z3) ↓↑ 

A(Z 1 ) 1 ,... p(Z 2 ) 1 ,… D(Z 3 ) 1 ,… 

Ta có [A’] = α A(z1) .[A] , [p’] = α p(z2) .[p] , [D’] = α D(z3) .[D] 

Khi ghép CB phụ với CN chính: A’ + p’ ⇔ D’ 

[ D'] 

[ D] 

α 

D( 

Z 3) 

α 

D( 

Z 3) 

β ' = = × 

= β 

⇒ β ' = β 

[ A'][ 

p'] 

[ A][ 

p] 

α α α α 

A( 

Z1) 

p( 

Z 2) 

A( 

Z1) 

p( 

Z 2) 

α 

α 

A( 

Z1) 

D( 

Z 3) 

α 

p( 

Z 2) 

24





Ví dụ 

Tính hằng số bền 

điều kiện của CuY 2- 

ở pH 5 

Cho β CuY 2- = 10 18,80 ; α Y(H) = 10 7,25 (pH = 5) 

Cu 2+ + Y 4- CuY 2- 

+ + 

OH - H + 

α Cu(OH) 

↓↑ α Y(H) 

↓↑ 

Cu(OH) 1 

,… HY 3- ,… 

β 1,1 Cu(OH) 

=10 7,0 ; β 1,2 Cu(OH)2 

=10 13,68 ; β 1,3 Cu(OH)3 = 1017,0 ; β 1,4 Cu(OH)4 

= 10 18,5 

4 

α Cu(OH) 

= 1 + ∑ β Cu(OH) 

[OH] i =1+10 7,0 .10 –9 +10 13,68 .(10 –9 ) 2 

i= 

1 

+10 17,0 . (10 –9 ) 3 + 10 18,5 . (10 –9 ) 4 ≈ 1 

1 

1 

β 

18,8 

CuY 

' = βCuY 

= 10 

= 

7,25 

αCu( 

OH ) 

αY 

( H ) 

1× 

10 

10 

11,55 

25




CB NHIỄU LÀ CÂN BẰNG TẠO TỦA 

A + p D 

+ + + 

Z 1 Z 2 Z 3 

↓↑ T A(Z1) ↓↑ T P(Z2) ↓↑ T D(Z3) 

A(Z 1 )↓ p(Z 2 )↓ D(Z 3 )↓ 

Xét TH đơn giản, chỉ có A bị nhiễu bởi Z 1 tạo A(Z 1 ) 

Khi ghép CB phụ với CB chính: A(Z 1 )↓ + p ⇔ D + Z 1 

[ D][ 

Z1 ] [ A] 

β 

D' 

= × = β 

D 

. TA( 

Z 1) 

[ p] 

[ A] 

Tổng quát, khi T A(Z1)

HẰNG SỐ ĐẶC TRƯNG ĐIỀU KIỆN CỦA 

CB TRAO ĐỔI TIỂU PHÂN 

 

o 

o 

ẢNH HƯỞNG BỞI CB NHIỄU LÊN BCB TẠO T O TỦAT 


A + p D↓ 

+ + 

Z 1 Z 2 

α A(Z1) ↓↑ α p(Z2) ↓↑ 

A(Z 1 ) 1 ,… p(Z 2 ) 1 ,… 

HSĐT theo chiều 2 của BCB chính: T = [A].[p] 

Ghép CB nhiễu với CB chính ⇒ tích số tan điều kiện: 

T ’ = [A’].[p’] = [A].[p].α A(Z1) . α p(Z2) 

o 

⇒ T’ = T .α A( Z1) 

. α p( Z2) 

Nếu tủa D được tạo thành từ nA và mp 

T’ = T .α n A(Z1) . αm p (Z2) 

27




CB NHIỄU LÀ CÂN BẰNG OXH KHỬ 

A + p D↓ 

+ 

Z 1 

K Ox ↓↑ 

B + C 

K ox tương đương với α trong CB tạo phức 

T’ = T .K Ox 

28

HSĐTĐK CỦA CB TRAO ĐỔI TIỂU PHÂN 

 


ĐỘ TAN ĐIỀU KIỆN 

Xét PƯ: A m B n ⇔ m A n+ + n B m- 

Không có cân bằng nhiễu Có cân bằng nhiễu (T’ AmBn ) 

Độ tan: 

Thực tế 

m + n 

T 

m 

Dư p → D↓ có thể tan 

S 

= 

A 

m 

m 

B 

n 

n 

n 

BCB tạo tủa có thể 

chứa BCB tạo phức 

Độ tan: 

S' 

= 

m + n 

T ' 

m 

A 

m 

m 

B 

n 

A + p ⇔ D ⇔ D↓ 

Độ tan S’ được tính trực 

tiếp từ các biểu thức 

n 

n 

29


 

ẢNH HƯỞNG BỞI CB NHIỄU LÊN BCB TẠO TỦA 

ĐỘ TAN ĐIỀU KIỆN 

Tính S’ theo biểu 

thức trực tiếp 

Với [D i 

] = β 1,i 

[A] [p] i : 

[D ] = Ap = β 1,1 

[A] [p] 1 = β 1, 1 

T st 

[Dp 1 

] = Ap 2 

= β 1, 2 

[A ] [p] 2 = β 1,2 

T st 

[p] 1 

A + p D D↓ 

+ 

np 

↓↑ 

Dp, Dp 2 …Dp n 

[Dp n-1 

]= Ap n 

= β 1,n 

[A ] [p] n = β 1, n 

T st 

[p ] n-1 

Độ tan điều kiện : S’ = [A’] = [A] + [D] + [Dp 1 

] +.. + [Dp n-1 

] 

S' 

= T 

st 

⎛ 

⎜ 

⎝ 

1 

+ β 

[ p] 

+ β 

+ β 

... + β 

1 

2 

n−1 

1 ,1 1,2[ 

p] 

1,3[ 

p] 

1, n[ 

p] 

⎞ 

⎟ 

⎠ 

30


 

CÁC ẢNH HƯỞNG KHÁC 

Trong thực tế 

Các thành phần 

của BCB trao đổi 

tiểu phân 


các CB nhiễu khác nhau 


các cấu tử nhiễu khác nhau 

Bằng phương 

pháp tương tự 

Thiết lập cách tính HSĐTĐK 

cho mọi trường hợp 

Cho phép bỏ qua ảnh hưởng nào có giá trị 

nhỏ hơn các ảnh hưởng còn lại 1000 lần 

31


 

TÍNH NỒNG ĐỘ CÂN BẰNG CỦA CÁC CẤU TỬ 

Cách tính gần đúng 

• [X o ]: Nồng độ X ban đầu 

• [X’]: Nồng độ X còn lại khi tham gia CB chính 

• [X]: Nồng độ X còn lại khi tham gia CB chính và CB phụ 

[ 

[ 

X 

X 

] 

o 

'] 

[ X ] 

[ X ] 

= α 

o 

X ( C ) và = α 

X ( Z ) 

Thực tế 

CB phụ xảy ra đồng thời với CB chính 

Chúng có ảnh hưởng tương hỗ với nhau 

Nồng độ CB của X phải được tính trên mối 

tương quan giữa CB chính và phụ 

32


 


Ví dụ: Tính nồng độ cân bằng của các cấu tử trong dung 

dịch chứa Cu 2+ (10 -2 M) và Y 4- (2.10 -2 M) ở pH 5. 

Cu 2+ + Y 4- CuY 2- 

+ + 

OH - H + 

α Cu(OH) 

↓↑ α Y(H) 

↓↑ 

Cu(OH) 1 

,... HY 3- ,… 

Tại pH 5 : α Y(H) 

= 10 7,25 

α Cu(OH) 

= 1 +10 7,0 .10 -9 + 10 13,68 .10 -18 + 10 17,0 .10 -27 +10 18,5 .10 -36 ≈ 1 

1 

18,8 1 

11,55 

βCuY 

' = βCuY 

= 10 

= 10 

7,25 

α α 

1× 

10 

Cu( 

OH ) 

Y ( H ) 

33


 

β CuY 


2− 

[ CuY ] 

' = = 10 

2+ 

4− 

[ Cu '][ Y '] 

11,55 

C Cu 

: nồng độ đầu của Cu 2+ 

C Y 

: nồng độ đầu của Y 4- . 

Theo định luật bảo toàn khối lượng: 

Cu 2+ + Y 4- CuY 2- 

+ + 

OH - H + 

α Cu(OH) 

↓↑ α Y(H) 

↓↑ 

Cu(OH) 1 

,... HY 3- ,… 

C Cu 

= [CuY 2- ] + [Cu 2+ ’] ⇒ [CuY 2- ] = 10 -2 M – [Cu 2+ ’] 

C Y 

= [CuY 2- ] + [Y 4 – ’] ⇒ [Y 4 – ’] = 10 -2 M + [Cu 2+ ’] 

Thế [CuY 2- ] và [Y 4 – ’] vào công thức β CuY 

’ và biến đổi, ta được: 

10 11,55 [Cu 2+ ’] 2 + (1+ 10 9,55 ) [Cu 2+ ’] – 10 –2 = 0 

2+ 

⇒ [Cu 2+ ’] = 10 – 6,77 M [Cu 2+ [ Cu '] 

⇒ ]= = 10 

α 

–6,77 M 

CuOH 

[CuY 2- ] = 10 –2 M – 10 – 6,77 M ≈ 10 –2 4− 

M 

[Y 4- [ Y '] 

] = = 

[Y 4 – ’] = 10 –2 M + 10 – 6,77 M ≈ 10 –2 M α 

Y ( H ) 

10 –9,25 M 

34


LÀM TĂNG TÍNH ĐỊNH LƯỢNG CỦA CB CHÍNH 

HSCB K của CB 

chính không lớn 

Không có tính định lương 

(sai số lớn) 


Tác động 

HSCBĐK K’ của CB tăng lên 


Tăng tính định lượng CB chính 

K’ > 10 7 –10 8 : CB được xem là có tính định lượng 

35


DÙNG CB PHỤ ĐỂ HÒA TAN TỦA KHÓ TAN 

Xét phản ứng: D↓ 

← ⎯ (1) 

2) 

⎯⎯ 

( 

⎯→ 

A + p 

Tủa D tan khi K(1) > 10 7 -10 8 

K(1) = [A].[p] = T st ⇒ K(1) 10 7 –10 8 : Tủa D xem như tan hoàn toàn 

36


TÍNH pH CỦA DD CHỨA HH CÁC AXIT VÀ BAZ YẾU 

*** pH của dd chứa một axit yếu và một baz yếu 

pH dd phụ thuộc vào độ mạnh của axit yếu 

và của baz yếu 

1/ DD có tính axit (axit HA mạnh hơn độ baz của B - ) 

• Cân bằng chính: CB của axit yếu 

• Cân bằng phụ: CB của Baz yếu 

Theo chương 3, công thức tính pH của dd axit yếu: 

[H + ] 2 = k HA .C HA 

Do CB nhiễu của baz yếu lên H + ⇒ pH vì [H + ] 

37

k 

 




1/ DD có tính axit (axit HA mạnh hơn độ baz của B - ) 

= α 

HA' kHA. 

H ( B) 

+ 

[ H '][ A 

= 

[ HA] 

− 

] 

+ 

[ H '][ A 

≈ 

C 

HA 

− 

] 

k HA 

HA H + + A – 

+ 

B – 

α H(B) ↓↑ k HB 

HB 

Vì [H +’ ] ≈ [A - ] 

[H +’ ]=[H + ]. α H( B) 

⇒[ H +’ ] 2 = k’ HA 

.C HA 

= k HA 

.C HA 

.α H( B) 

⇒[ H + ] 2 .α 2 H(B) ≈ k HA .C HA .α H( B) 

⇒[ H + ] 2 .α H(B) 

= k HA 

.C HA 

+ 2 1 

kHAC 

HA 

[ H ] = × kHAC 

HA 

= 

− 

α H 

1+ 

β [ B ] 

( B) 

HB 

38




2/ DD có tính baz (baz B - mạnh hơn acid HA) 

[ OH 

Chứng minh tương tự: 

− 

] 

2 

kbC 

= 

α 

B 

OH( 

HA) 

kbCB 

= 

1+ 

β [ HA 

A− 

] 

k b 

B - + H 2 O HB + OH – 

+ 

HA 

α OH( HA) ↓↑ k A - 

A – 

+ 

H 2 O 

39



*** pH của dd chứa chất lưỡng tính axit - baz 

Axit yếu: HA - H + + A 2- 

Chất lưỡng tính HA - 

Baz yếu: HA - + H + H 2 A 

1/ Tính axit của HA - mạnh hơn tính baz 

[ H 

+ 

] 

2 

k2C 

= 

α 

HA− 

H( 

HA) 

k2C 

= 

1+ 

β 

Nếu C HA 

/ k 1 

>> 1 

H 

2 

HA− 

A 

C 

HA− 

k2C 

= 

C 

1+ 

k 

HA− 

HA− 

[H + ] 2 = k 1 

.k 2 

hay pH = ½(pk 1 

+ pk 2 

) 

1 

k 2 

HA - ⇄ H + + A 2 – 

+ 

HA – 

α H( HA) ↓↑k 1 

H 2 A 

40




2/ Tính baz của HA - mạnh hơn tính axit 

− 2 k 

b 2C 

HA − 

k 

b 2C 

HA − 

[ OH ] = = 

α 1 + β C 

= 

k 

1 

OH ( HA ) 

b 2 

+ 

C 

C 

k 

HA − 

HA − 

b1 

A 

2− 

HA − 

Nếu C HA 

/ k b1 

>> 1 

⇒ [OH - ] 2 = k b1 

. k b2 

⇒ pOH = ½ (pk b1 

+ pk b2 

) 

hay pH = ½ (pk 1 

+ pk 2 

) 

k b2 

HA - + H 2 O ⇄ HB + OH – 

+ 

HA - 

α OH( HA) ↓↑k b1 

A 2– 

+ 

H 2 O 

41



3/ Tổng kết chung 

Từ hai trường hợp 

1 và 2 

k 1 .k 2 > 10 -14 

Công thức gần đúng 

pH = ½ (pk 1 + pk 2 ) 

Dự đoán tính axit hay baz của dd: 

• DD chứa axit yếu HA và baz yếu B - 

• DD chất lưỡng tính axit – baz HA - 

DD có tính axit, CB chính là 

CB axit, CB phụ là CB baz 

k 1 .k 2 < 10 -14 

DD có tính baz, CB chính là 

CB baz, CB phụ là CB axit 

k 1 

, k 2 

là HS acid nấc 1 và 2 của acid H 2 

A (DD chất lưỡng tính HA - ) hoặc 

là các HS cho HA và acid liên hợp của B - nếu DD chứa acid yếu HA và 

baz yếu B – 42




Ví dụ: Dùng công thức gần đúng để tính pH của các DD sau: 

a) NH 4 

F 0,1M; b) NH 4 

CN 0,01 M; c)NaHCO 3 

0,1 M. 

a)a) Dung dịch NH 4 

F 0,1 M: 

DD NH 4 

F 0,1 M chứa acid yếu NH 4+ 

( k NH4+ 

= k 2 

= 10 –9,24 ) 

và baz yếu F – ( có k HF 

= k 1 

= 10 –3,17 ) 

Vì k 1 

.k 2 

= 10 – 3,17 .10 –9,24 > 10 – 14 

⇒ dung dịch có tính acid: 

pH = ½ (pk 1 

+ pk 2 

) = ½ ( 3,17 + 9,24) = 6,21 

43



 

b) Dung dịch NH 4 

CN 0,01 M: 


DD chứa acid yếu NH 4+ 

( k NH4+ 

= k 2 

= 10 –9,24 ) và baz yếu CN- 

( có k HCN 

=k 1 

= 10 –9,21 ) 

Vì k 1 

.k 2 

= 10 – 9,21 .10 –9,24 < 10 – 14 ⇒ dd có tính baz : 

pH = ½ (pk 1 

+ pk 2 

) = ½ ( 9,21 + 9,24) = 9,23 

c) Dung dịch NaHCO 3 

0,1 M: 

Trong dung dịch : NaHCO 3 

→ Na + + HCO 3 

– 

pH quyết định bởi HCO 3 

– 

là chất lưỡng tính acid – baz . 

H 2 

CO 3 

có k 1 

= 10 -6,35 ;k 2 

= 10 -10,32 ⇒ k 1 

.k 2 



*** pH của dd chứa n axit yếu và m baz yếu 

1/ Các axit thể hiện tính axit mạnh hơn 

[ H 

+ 

] 

2 

= 

n 

∑ 

i = 1 

α 

k 

HAi 

C 

HAi 

H ( B1. 

B 2... Bm ) 

= 

1 + 

n 

∑ 

i = 1 

m 

∑ 

j= 

1 

2/ Các baz thể hiện tính baz mạnh hơn 

[ OH 

− 

] 

2 

= 

α 

m 

∑ 

j= 

1 

k 

OH ( HA 

k 

1 

Bj 

C 

. HA 

2 

C 

Bj 

... HA 

n 

) 

= 

1 + 

m 

k 

∑ 

j= 

1 

n 

∑ 

i = 1 

HAi 

β 

k 

C 

HBj 

k 

Bj 

β 

C 

Ai 

HAi 

[ B 

C 

Bj 

− 

j 

[ HA 

3/ Các baz và axit thể hiện độ mạnh yếu xen kẽ 

Để đơn giản ⇒ Quy ước CB chính là CB các axit yếu 

i 

] 

] 

45

CHƯƠNG 6 

PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH 

KHỐI LƯỢNG 

Người soạn: Lâm Hoa Hùng 

1

NỘI Ộ 

DUNG CHÍNH 

Giới thiệu về PP Phân tích khối lượng (PTKL) 

‣ Nguyên tắc 

‣ Phân loại 

Phương pháp PTKL Kết tủa 

‣ Các giai đoạn của phương pháp 

‣ Các vấn ấ đề chi tiết liên quan trong từng giai i đoạn 

Ứng dụng 

2

GIỚI THIỆU CHUNG 

PHƯƠNG PHÁP KHỐI LƯỢNGỢ 

Phương pháp hoá học 

cổ điển 

‣ Độ chính xác cao 

‣ Không cần DD chuẩn 

‣ Thiết bị đơn giản 

Phương pháp trọng tài 

Nhược điểm 

‣ Thao tác phức tạp 

‣ Tốn thời gian 

Được thay dần bằng các 

pp hiện ệ đại 

3

PHƯƠNG PHÁP KHỐI LƯỢNG 

Nguyên tắc 

Phân loại 

Xác định cấu tử X dựa trên phép 

đo khối lượng ợ 1. Trực tiếp: tách X dưới dạng đơn chất hay 

hợp chất bền vàđem cân. 

Ví dụ: Xácđịnh độ tro 

2. Gián tiếp: tách X ở dạng dễ bay hơi, cân 

mẫuẫ 

trước và sau khi xử lý để xác định X 

Ví dụ: Xácđịnh độ ẩm, mất khi nung 

3. Kết tủa: chuyển ể X thànhh dạng ion trong dd 

và dùng thuốc thử C tách X ở dạng hợp 

chất ít tan CX. Cân CX → X 

Ví dụ: Xácđịnh SO 

2- 

4 dưới dạng BaSO 4 ↓ 

4

PHƯƠNG PHÁP KHỐI LƯỢNG 

CÁC GIAI ĐOẠN CỦA PPKẾT TỦA 

PP kết tủa: được sử dụng thông dụng nhất. 

Các giai đoạn chính của ppkết tủa: 

1. Chuẩn bị mẫu (gồm chọn mẫu đại diện, cân mẫu) 

2. Chuyểnể mẫuẫ thành dạng dd (mẫuẫ rắn). ắ 

3. Kết tủa cấu tử Xdưới dạng thích hợp (tạo tủa) 

4. Lọc và rửaử tủa 

5. Chuyển tủa sang dạng cân 

6. Cân 

Khống chế lượng mẫu ⇒ lượng cân tủa thíchhợp: 

- Tủa tinh thể: 0,200 – 0,500 g 

-Tủa vôđịnh hình: 

0,100 – 0,300 g 

5

CÁC GIAI ĐOẠN CỦA PP KẾT TỦA 

GIAI ĐOẠN TẠO TỦA 

‣ Chọn thuốc thử Cthíchhợp ⇒ C + X ⇔ CX↓ 

‣ Yêu cầu đối với dạng tủa: 

1.Bền, ít tan → Độ tan của tủa ≈ độ chính xác của cân. 

2.Tủa códạng tinh thể lớn → ít tan, dễ lọc, rửa 

3.Tủa cóđộộ 

tinh khiết cao → tủa tinhthể, to. 

4.Tủa ở dạng hợp chất xác định ⇒ dễ chuyển sang 

dạng cân 

‣ Yêu cầu đối với dạng cân: 

1.Tương ứng giữa thành phần và công thức hoá học. 

2.Bền với môitrường. 

6



‣ Yêu cầu đối với thuốc thử: 

1. Độ chọn lọc cao → chỉ tạo ↓ với cấu tử mong muốn 

2. Sử dụng với lượng thừa → tủa hoàn toàn 

Thông thường: dư 10 – 50% 

Thuốc thử dễ bay hơi: dư 200 – 300% 

 

Cần thận trọng khi dư thuốc thử → tủa cóthể tan 

Ví dụ: Al 3+ + 3OH - ⇔ Al(OH) 3 ↓ 

Al(OH) 3 + OH - ⇔ AlO 

- 

2 + H 2 O 

3. Phải loại bỏ được lượng thuốc thử dư dễ dàng 

4. Cho dạng cân mà % cấu tử cần xác định chiếm tỷ lệ 

càng nhỏ càng tốt → Giúp giảm sai số cân. 

7


GIAI ĐOẠNO TẠO TỦAỦ 

‣CHỌN ĐIỀU KIỆN TẠO TỦA THÍCH HỢP 

Cầnầ chọn điều kiện → PƯ giữa CvàX thoảả 

mãn: 

1. Kết tủa hoàn toàn C 

2. Tủa thu được tinh khiết và dễ lọc rữa 

Cần quan tâm đến các yếu tố: 

1. Ảnhh hưởngở củaủ dạng tủa 

2. Sự nhiễm bẫn kết tủa và các nguyên nhân 

3. Các yếu tố khác ảnh hưởng đến độ bền của tủa 

pH môi trường 

Nhiệt độ của dung dịch 

Các cân bằng phụ → khả năng tan tủa 

8


‣ CHỌN ĐIỀU KIỆN TẠO TỦA THÍCH HỢP 

1. ẢNH HƯỞNG CỦA DẠNG TỦA 

• Khi cho X vào C → dd quá bão hoà → kết tủa 

• Giai đoạn đầu tiên:Tạo mầm kết tinh(từ 4 phân tử 

có kích thước rất nhỏ) 

• Mầm kết tinh: trung tâm cho các cation và anion 

kết tủa trênbề mặt → mạng lưới tinhthể ba chiều 

⇒ Tủa tinhthể, hìnhdạng xác định. 

• Lượng mầm vàkíchthước của tủa phụ thuộc vào: 

Q − S 

Độ quá bão hoà = 

S 

Q: nồng độ thuốc thử sau khi trộn, ộ trước khi tạoạ mầm (mol/l) 

S: Độ hoà tan của tủa sau khi dạt cân bằng (mol/l) 

9



1.ẢNH HƯỞNG CỦA DẠNG TỦA 

• Độ quá bão hoà nhỏ → tạo mầm chậm → kích thước 

lớn vàcóhìnhdạng xác định ⇒ Tủa tinhthể. 

⇒ Tủa có độ tan lớn dễ tạo tủa tinh thể. 

• Độ quá bão hoà lớn → tạo mầm nhanh → liên kết yếu 

⇒ tủa kíchthước nhỏ, vô định hình. 

⇒ Được tạo thành với kết tủa cóđộ tan nhỏ 

• Độ quá bão hoà quá cao → tạo dd keo với các hạt rất 

bé (10 – 100 A o ) → lọt quagiấy. DD keo đông tụ thành 

↓ vô định hình khi có mặt chất điện ly mạnh. 

⇒ Tủa vôđịnh hình: do sự đông tụ dd keo. 

10



1. ẢNH HƯỞNG CỦA DẠNG TỦA 

• Thực tế, không có ranh giới giữa rõ rệt giữa tủa 

tinh thể và vô định hình. 

• Các yếu tố ảnh hưởng đến dạng kết tủa: 

Bản chất kết tủa 

Điều kiệnệ 

tiến hànhkết tủa. 

⇒ Với cùngloại tủa, thu được tinhthể hay vô định 

hình là còn tùy thuộc vào điều kiện tiến hành. 

Ví dụ: BaSO 4 được tạo thành từ dd nước: Tinh thể 

BaSO 4 được tạo thành từ dd H 2 O – ethanol (30-60%): 

Vô định hình 

11




Nếu là tủa tinh thể: to → dễ lọc, dễ rữa → giảm nhiễm 

bẩn → thuận lợi. 

• Để đạt được, , tăng S, giảm Q → giảm độ quá bão hoà. 

• Cần thêmmột số biện pháp khác: 

1. Kết tủa từ dd loãng, nóng → giảm hấp phụ các ion 

lạ. Thêmthuốc thử từ từ, khuấy → giảm độ quá bão 

hoà cục bộ. 

2. Kết tủa ở pH thấp, sau đó đưa về pH thích hợp. 

3. Làm muồi tủa một thời gianở nhiệt độ cao. 

4. Sử dụng pp kết tủa đồng thể 

12




• Tủa vô định hình: Diện tích bề mặt riêng lớn ⇒ dễ hấp 

phụ chất bẩn ⇒ cần lưu ý: 

1.DD mẫu và thuốc thử cần nóng, đậm đặc → giảm hấp 

phụ và tủa ítxốp, dễ lắng. 

2.Thêm nhanh thuốc thử, khuấy → tránh hấp phụ bẩn. 

3.Thêm chất điện lymạnh vào sau khi tủa → đông tụ tủa. 

4.Thêm nước nóng trước khi lọc → tách tủa khỏi dd và 

giảm nồng độ cấu tử lạ trong dd. 

5.Lọc tủa ngay để tránh phản ứngg phụ (làm nguội nếu tủa 

tan ở nhiệt độ cao) 

13




2. SỰ NHIỄM BẨN KẾT TỦA 

• Tủa kéo theo tạp chất trong dd → bị nhiễm bẩn 

⇒ Hiện tượng cộng kết ế (kếtế 

tủa theo). 

• Các loạiạ cộngộ kết gây nhiễm bẩn: 

1. Hấp phụ bề mặt 

2. Nội cộng kết 

3. Cộng kết dosự hấp lưu 

4. Cộng kết hậu tủa 

14


CHỌN ĐIỀU KIỆN TẠO TỦA THÍCH HỢP 


A/ HẤP PHỤỤ 

BỀ MẶTẶ 

 

Hấp phụ: Hiện tượng các cấu tử ion lạ bám vào cấu 

tử chính. 

⇒ Xảy ramạnh đối với tủa keo hay tinh thể mịn. 

 

Khi hấp phụ ụ anion → kết tủa tíchđiệnệ 

tíchâm→ 

hấp phụ tiếp các cation khác 

⇒ tủa bị nhiễm bẩn bởi tủa khác 

 

Hấp phụ có tính chọn lọc vàưu tiên. 

⇒ Ưu tiênhấp phụ ụ ion trong thành phần tủa hay có 

cùng bán kính ion với kết tủa. 

15




A/ HẤP PHỤ BỀ MẶT 

Hạn chế hấp phụ bằng các biện pháp: 

1. Tạo tủa tinhthể to → giảm diện tíchbề mặt tủa 

2. Tạo tủa ở nhiệt độ cao (hấp phụ thường toả nhiệt) 

3. Pha loãng mẫu vàthuốc thử → giảm tạp chất 

4. Rửa kết tủa sau khi lọc bằng dd thích hợp: 

DD rửa chứa chất điện ly→ hấp phụ cạnh tranh → loại 

các ion nhiễm bẫn. Chất điện ly chống sự peptit hoá. 

16





B/ NỘI CỘNG KẾT 

Hiệnệ tượngợ nhiễm bẩn trong hạtạ tủa do phụ ụ tủa 

tủa theo cùng với tủa chính. 

Có ba dạng nội cộng kết: 

a/ Cộng kết đồng hình 

b/ Cộngộ kết do tạoạ tủa phụ ụ từ mầm tinh thể tủa 

chính 

c/ Cộng kết dotạo thành hợp chất hoá học 

17


2/ SỰ NHIỄM BẨN KẾT TỦA 


a/ Cộng kết đồng hình 

• Ion trong thành phần tủa của mạng tinh thể bị thay 

bằng ion khác. 

• Xảy ravới các ion có điện tíchvàbánkinhgiống 

nhau hoặc gần giống nhau. 

Ví dụ: Khitủa Ba 2+ bằng H 2 SO 4 và có mặt Pb 2+ ,xảy ra 

cộng kết đồng hình: 

Ba 2+ tt + Pb 2+ (dd) ⇔ Ba 2+ (dd) + Pb 2+ (tt) 

⇒ 

Khắc phục cộngộ kết đồng hìnhh bằng cách kết tinh lại 

18




b/ Cộngộ kết dotạoạ tủa phụ ụ từ mầm tủa chính 

• Thông thường, phụ tủa không tủa 

• Khi có mặtặ 

cùng với các chất khác→ tủa theo 

Ví dụ: khi thêm SO 

2- 

4 vàoddBa 2+ và Fe 3+ ,xảy rahai 

phản ứngg tạo tủa BaSO 4 và Fe 2 2( (SO 4 4) 3 (Bình thường 

Fe 2 (SO 4 ) 3 tan tốt). 

• Khắc phục bằng cách 

o 

o 

Tạo phức bền với ion gây tủa phụ 

Chuyển ion gây bẩn sang dạng khác 

(chuyển Fe 3+ → Fe 2+ thì không còn tủa phụ) 

19




c/ Cộng kết do tạo thành hợp chất hoá học 

Ví dụ: 

Khi tạo tủa Ba 2+ bằng SO 2- 4 có mặt Fe 2 (SO 4 ) 3 , có 

thể xảy ra các phản ứng sau: 

• Phản ứng tạo BaSO4↓, 

• Fe 3+ tạo phức với SO 4 

2- 

thành [Fe(SO 4 ) 2 ] - 

⇒ Khả năng ă [Fe(SO 4 ) 2 ] - tác dụng với Ba 2+ tạo thànhh 

hợp chất bền: 

Ba 2+ +2[Fe(SO 4 ) 2 ] - Ba [Fe(SO 4 ) 2 ] 2 ↓ 

20



C/ CỘNG KẾT DOHẤP LƯU 

 

Hiện tượng bẩn bị giữ trong tủa khi tủa lớn lên 

⇒ Tập trung chủ yếu ở các vị trí khuyết tật. 

Ví dụ: Khi tủa, BaSO 4 hấp phụ SO 

2- 

4 và hấp phụ tiếp ion 

đối. Khi cho nhanh Ba 2+ → kết tủa nhanh → các ion 

đối chưa kịp đẩy ra hết → bẩn xen kẻ trong tinh thể 

BaSO 4 . 

 

Hạn chế: thêm chậm thuốcố thử, tạo tủa từ dd 

loãng, khuấy đều hay kết tủa đồng thể 

21



D/ CỘNG KẾT HẬU TỦA 

Hiện tượng tủa phụ tủa theocấu tử chính khi 

để lâu trong dd. 

Ví dụ: Khitủa Cu 2+ bằng H 2 S trong môi trường axit 

mạnh thì ZnS tủa theo CuS nếu lâu trong dd chứa 

Zn 2+ . 

Hạn chế: lọc và rửa nhanh. 

22



3. CÁC ẢNH HƯỞNG KHÁC 

DD chứa nhiều ion→ tủa tăng độ tan vì: 

1. Các ion (H + ,OH - ,...) có CB phụ với các ion trong tủa 

2. Có mặt nhiều ion→ lực iontăng ⇒ Tăng độ hoà tan. 

3. Thuốc thử thừa → tạo phức, tăng lực ion⇒ tăng độ tan 

⇒ Khống chế lượng thuốc thử hợp lý. 

↓ vô cơ dễ tan trong dung môi (dm) phân cực, ↓ hữu cơ 

(kém phân cực) dễ tan trong dm không phân cực 

⇒ Giảm độ tan tủa bằng dm thích hợp. 

Độ tan của tủa tỷ lệ nghịch với bán kính tủa 

Độ tan của tủa phụ thuộc vào nhiệt độ 

23


GIAI ĐOẠN LỌC VÀ RỬA TỦA 

‣ LỌC TỦA: nhằm tách tủa ra khỏi dd 

Chọn dụng cụ lọc 

phù hợp 

1. Lượng tủa 

2. Cách chuyển ↓ sang dạng cân 

1. Với tủa được nung ở nhiệt độ cao: 

 

 

Dùng phểu thuỷ tinh và giấy lọc không tro (Hàm 

lượng tro ≈ 0,03–0,05mg) 

Giấy lọc không tro: phân theo lỗ xốp → mịn, trung 

bình, lớn. 

2. Nếuế tủaủ dễễ bị khửử khi nung (do C) hoặc chỉỉ sấyấ ↓ 

dưới 250 o C 

⇒ Dùng phểu thuỷ tinh xốp hay chung lọc gooch. 

Màng lọc làlớp thuỷ tinh xốp hay bột amiăng. 

24



‣ RỬA TỦA 

Dùng dd rửa → sạch tủa. DD rửa có đặc điểm: 

Nóng (→ tăng giải hấp ionbẩn) 

Chứaứ ion chung vớiớ tủaủ chính → giảmả độ tan tủaủ 

Chứa lượng nhỏ axit hay baz → Giảm thuỷ phân 

Chứa chấtấ 

điện ly thích hợp (NH 4 NO 3 hay axit dễễ 

bay hơi) → tránh peptit hoá 

‣ Thực tế, ế lọc vàrửa tủa được tiếnế 

hành song song. 

‣ Quá trình rửa tủa → nhiều lần bằng cách gạn tủa với 

lượng nhỏ dd rửaử ⇒ sạch tủa nhưng không tan tủa 

25



‣ Cách thức tiến hànhlọc –rửa tủa (hình 6.1) 

1. Làm muồi → tủa lắng xuống đáyy 

cốc 

2. Gạn phần lớn dd trong theo đũa thuỷ tinh. 

3. Rửa gạn kết tủa trong cốc 2–3lần 

4. Khi đã sạch → chuyển tủa vào phểu lọc 

5. Dùng bình tia xịt mạnh để 

kéo tủa cònlại vào phểu 

6. Lau mặt trong của cốc bằng 

mẫuẫ giấy lọc không tro 

7. Nhập chung các mẫu giấy 

chuyển vào vật chứa tủa 

8. Chuyển sang dạng cân 

26


GIAI ĐOẠN CHUYỂN TỦA SANG DẠNG CÂN 

‣ Dạng cân → trực tiếp được cân. 

 

 

Việc chuyển tủa sang dạng cân → sấy hay nung: 

Loại nước hấp phụ hay nước kết tinh. 

Chuyển hoàn toàn thành hợp chất xác định 

‣ Nếu chỉ loại nước hấp phụ, kết tinh⇒ sấy dưới 250 o C 

Ví dụ: + MgNH 4 PO 4 .6H 2 O: Làm khô bằng hỗn hợp rượu + ete 

+AgCl:sấy ở nhiệt độ 100 – 130 o C. 

‣ Khi cần, nung ở nhiệt độ từ 600 – 1200 o Ctùytheotủa 

– BaSO 4 → BaSO 4 : 700 – 800 o C (đủ cháy giấy lọc) 

– Fe(OH) 3 → Fe 2 O 3 : 900 o C 

‣ Thời giansấy và nung → khối lượng tủa không đổi 

27


GIAI ĐOẠN CÂN 

‣ Xác định khối lượng dạng cân 

‣ Cân: cân phân tích (chính xác ~ 0.01 - 1 mg). 

‣ Sử dụng phép cân lặp → xác định chính xác khối 

lượng của tủa: 

Bì (chứa tủa) được sấy (nung) trước ở nhiệt độ sấy 

(nung) tủa, để nguội (bình hút ẩm) ) → cân → m o (g). 

Bì + tủa được sấy (nung), để nguội, cân → m 1 (g). 

m 1 = m o + m↓ ⇒ m↓ = m 1 − m o 

28 

↓ 

↓


TÍNHÍ KẾTẾ QUẢẢ 

‣MẪU Ở DẠNG RẮN 

Cân a (g) mẫu, từ PPPTKL → m(g) tủa đơn chất (hợp 

chất) 

m ↓ 

a. Dạng cân cũngũ là dạng cầnầ tính: 

X 

(%) = × 

100 

a 

Ví dụ : từ 0,3200 00 g mẫu đất bằng PPPTKL thu được 

0,1200 g SiO 100 

2 

% SiO 

2 

= 0,1200 × = 

0,3200 

b. Dạng cân khác dạng cầnầ tính → hệ sốố chuyển ể F 

F 

→ chuyển từ KL dạng cân sang KL dạng tính 

M 

= M 

daïng 

daïng 

tính 

caân 

× 

heä 

soá 

thích 

hôïp 

X (%) 

( g ) 

m 

↓ 

= × F 

a 

( g ) 

37 ,50 % 

× 100 

29


TÍNH KẾTẾ QUẢẢ 

‣ MẪU Ở DẠNG RẮN 

• Ví dụ 1. Định hàm lượng Si trong mẫu đất ở ví dụ trên, 

với dạng cân là SiO 2 = 0,1200 g: 

M 

Si 

100 

% SiO2 = 0,1200× 

× = 17,53% 

M 0,3200 

SiO 

• Ví dụ ụ 2 . Dạng ạ cân Mg 2 P 2 O 7 , dạng ạ tính Mg, MgO, MgCO 3 : 

2M 

Mg 

2M 

MgO 

2M 

MgCO 

F Mg = ; F MgO = ; F MgCO3 = 

M 

M 

M 

Mg 

2 

P O 

2 

7 

• Ví dụ 3 . Dạng cân là Fe 2 O 3 , dạng tính là Fe, Fe 3 O 4 : 

2M 

Fe 

F Fe = ; F Fe3O4 = 

M Fe2 O 3 

2 

Mg 

2 

P O 

2 

7 

2M Fe O 

3 

3M Fe O 

2 

4 

3 

Mg 

2 

P O 

2 

3 

7 

30


 

TÍNH KẾT QUẢ 

‣ MẪU Ở DẠNG RẮN 

Cân a (g) mẫu, hoà tan thành V(ml) dd. 

Lấy V X (ml) dd mẫu → xác định theo PP PTKL → 

m(g)tủa. 

Công thức xác định thành phần %X: 

m ↓ V 

% X = × × 100× 

a 

V 

( g) 

X 

F 

31


TÍNH KẾT QUẢ 

‣ MẪU Ở DẠNG DUNG DỊCH 

1. Từ V X (ml) dd mẫu, bằng PP PTKL → m(g)dạng cân: 

1000 

C 

X 

( g 

/ 

l 

) = m × 

F × 

V 

2. Lấy V (ml) dd mẫuẫ pha loãng → V 1 (ml) dd (loãng). 

Lấy V X (ml) dd loãng đem PTKL → m(g)dạng cân 

x 

C 

X 

V 

( g / l) 

= m × F × 1 

× 

V 

1000 

V 

x 

32

ỨNG DỤNG PP PTKL 

XÁC ĐỊNH ĐỘ ẨM –NƯỚCỚ KẾTẾ 

TINH 

‣ Nguyên tắc: Sấy mẫu ở nhiệt độ thích hợp để đuổi 

nước ra khỏi mẫu đến khi KL không đổi. 

 

 

Độ ẩm: Nhiệt độ sấy ~ 100 – 110 o C 

Nước kết tinh: Nhiệt độ sấy ~ 120 – 200 o C 

‣ Cách thức tiến hành: 

1. Sấy chén ở t o thích hợp đến KL không đổi → m o (g) 

2. Cho mẫu vào chén (~ 1 – 10 g), cân → m 1 (g) 

m 1 = m o + m mẫu 

3. Sấyấ chén+mẫuẫ đến khốiố lượng không đổi → m 2 (g) 

m 2 = m o + m ’ (m ’ :khối lượng mẫu khô) 

% aåm = 

( m 

maãu 

m 

− m 

maãu 

' 

) 

× 100 = 

m 

m 

− m 

1 2 

× 

1 

− m o 

100 

33


XÁC ĐỊNH CHẤTẤ 

BAY HƠI 

‣ Nguyên tắc: Xử lý mẫu ở nhiệt độ cao → hàm lượng 

chất bayhơi 

 

Xác định CO 2 trong mẫu đá vôi: nung mẫu ở 1000 o C 

đến khối lượng không đổi. 

‣ Cách thức tiến hành: 

Hoàn toàn tương tự như phần xác định độ ẩm 

‣ Khối lượng bì (chén, cốc): m o g 

‣ Khối lượng bì + mẫu: m 1 = m o + m mẫu 

‣ Sau khi đuổi chất bay hơi đến KL không đổi: m 2 (g) 

m 2 = m o + m ’ (m ’ :khối lượng mẫu khô) 

% Chaát bay hôi 

( m 

= 

m 

maãu 

− m 

maãu 

' 

) 

× 100 = 

m 

m 

1 

1 

− 

− 

m 

2 

m o 

× 100 

34


XÁC ĐỊNH ĐỘ TRO – MẤT KHI NUNG 

‣ Nguyên tắc và cách tiến hành: Tương tự như 

ở phần xác định chất bayhơi 

% 

ñoätro 

= 

m 

m 

2 o 

× 

1 

− m 

− m 

o 

100 

MKN 

m 

m 

− 

m 

m 

1 2 

% = × 

1 

− o 

100


ĐỊNH LƯỢNG BẰNG CÁCH TẠO TỦA 

‣ Nguyên tắc: Dùng thuốc thử (vô cơ hay hữu cơ) hay 

kết tủa đồng thể để kết tủa các cấuấ tử cầnầ xác địnhh 

Xác định SO 

2- 

4 :Kết tủa bằng BaCl 2 trong HCl loãng 

Xác định Si: Kết tủa H 2 SiO 3 bằng axit mạnh (HCl, H 2 SO 4 ) 

‣ Sử dụng thuốc thử vô cơ 

Ion xác định Thuốc thử Ghi chú 

Ag + Cl - , Br - , I - phức (như AgCl 2- 

,… ) làm tan 

Thuốc thử dư có thể tạo 

tủa 

Cl - , Br - , I - Ag + 

Fe 3+ 

NH 4 

OH 

Kết tủa vô định hình,dễ 

nhiễm bẩn 

Sr 2+ ,Ba 2+ SO 

2- 

4 

Dễ bị hiện tượng nội cộng kết 

Ca 2+ C 2 

O 

2- 

4 

36



‣ Sử dụng thuốc thử hữu cơ 

• Thuốcố thửử hữu cơ có thểể kếtế tủaủ dạng thông thườngờ 

với cấu tử cần xácđịnh, ví dụ tetraphenylborate kali. 

• Thuốc thử hữu cơ tạo hợp chất nội phức không phân 

cực, rất kém tan, KLPTlớn với ion kim loại cần xácđịnh. 

ion xác định 

Ni 2+ 

Al 3+ , Bi 3+ ,Cu 2+ ,Mg 2+ … 

Hg 2+ ,Mn 2+ , Cu 2+ , Co 2+ , 

Cd 2+ , Ni 2+ ,Pb 2+ Zn 2+ 

Thuốc thử 

Dimetylglyoxim 

8-hidroxyquinolin 

Anthranilic acid 

Ag + ,Au 3+ , Bi 3+ , Cd 2+ , 

Cu 2+ ,Pb 2+ Tl 3+ 

Mercaptobenzothiazole 

37



‣ Tạo anion trong môi trường đồng tướng 

• Kết tủa trong môi trường đồng tướng cho kết tủa tinh thể 

lớn, dễ lọc, ít nhiễm bẫn ⇒ Ứng dụng rộng rãi. 

ion xác định 

ion cần 

dùng 

Hoá chất sử 

dụng 

Al 3+ , 

Fe 3+ ,Zr 4+ ,Ga 3+ … OH – Urea 

Phản ứng g tạo ạ anion 

(NH 2 

) 2 

CO + 3H 2 

O CO 2 

+ 

2NH 4+ 

+2OH - 

Ti h Zr 4+ , Hf 4+ PO 

3- 

Trietylphosph (C 2 

H 5 

O) 3 

PO + 3H 2 

O 3C 2 

H 5 

OH + 

4 

at 

H 3 

PO 4 

Mg 2+ ,Zn 2+ , Ca 2+ C 2 

O 

2- 

4 

Etyloxalat 

(C 2 

H 5 

O) 2 

C 2 

O 2 

+ 2H 2 

O 2C 2 

H 5 

OH + 

H 2 C 2 O 4 

Sr 2+ , Ba 2+ , Ca 2+ SO 

2- 

4 

Dimetylsulfat 

(CH 3 

O) 2 

SO 2 

+ 2H 2 

O 2CH 3 

OH + 

SO 

2- 

4 

+ 2H + 

+2OH +CO La 2+ , Pr 2+ CO 

2- 

Trichloroaceti HC 2 

Cl 3 

O 2 - CHCl 3 2- 

3 

+ 

3 

c acid 

H 2 

O 

38

CHƯƠNG 7 

PHƯƠNG PHÁP PHÂN 

TÍCH THỂ Ể TÍCH 


1

NỘI Ộ DUNG CHÍNH 

1. Cơ sở về PP Phân tích thể tích (PTTT) 

‣ Một số khái niệm mở đầu 

‣ Đường chuẩn độ và cách thức thành lập 

‣ Chất chỉ thị và các dạng chất chỉ thị 

2. Các cách thức chuẩn độ và cách tính kết quả 

3. Sai số hệ thống trong PP PTTT 

‣ Sai số do hằng số cân bằng, sai số thiết bị, dụng cụ. 

‣ Sai số chỉ thị 

4. Các phản ứng chuẩn ẩ độ thông dụng 

2

MỘT SỐ KHÁI NIỆM 

PP PHÂN TÍCH THỂ TÍCH 

Định lượng cấu tử Xdựa trên phép đo thể tích 

PƯ giữa X và C được thực hiện bằng 

cách nhỏ C từ từ vào DD X 

Sự định phân hay phép chuẩn độ 

0 

1 

0 

2 

0 

3 

0 

4 

0 

5 

0 

Burette 

(C) 

Thời điểm C tác 

dụng vừa hết với 

X 

Điểm tương đương (ĐTĐ) 

Thể tích C tại ĐTĐ là V tđ 

Erlen 

(X) 

Tính được C X nếu biết V X 

3

Điểm tương đương 

được xác định dựa vào sự 

đổi màu, xuất hiện tủa … 

Khi sử dụng chỉ thị 

MỘT SỐ KHÁI NIỆM 

Giúp phát hiện 

Chất chỉ thị 

Tùy điều kiện 

DD X cũng có thể trong buret 

DD C được chứa trong erlen 

0 

Dừng chuẩn độ theo sự 

biến đổi chỉ thị 

Điểm cuối (V f ) 

• V f ≡ V tđ : Không có sai số chỉ thịị 

• V f ≠ V tđ : Có sai số chỉ thị 

4 

0 

Phản ứng chuẩn độ 5 

0 

C + X ⇄ A + B 

1 

0 

2 

0 

3 

0 

Burette 

(C) 

Erlen 

(X) 

4

ĐỊNH NGHĨA 

ĐƯỜNG CHUẨN ĐỘ 

Đường chuẩn độ: biểu diễn sự biến đổi một đại lượng 

nào đó trong quá trình chuẩn độ khi thêm thuốc thử vào 

CÁC CÁCH BiỂU DIỄN ĐƯỜNG CHUẨN ĐỘ 

• Trục tung : Biểu diễn đại lượng nồng độ hay logarit nồng độ 

([C], [X], lgC, lgX, pC, pX, E, pH…) 

• Trục hoành : Biểu diễn lượng chất chuẩn thêm vào 

(ml, số đương lượng hay f) 

f = 

n 

n 

C 

X 0 

•n C 

: số (mili) đương lượng thuốc thử C đã 

dùng tại thời điểm đang xét. 

•n X0 

: số(mili) ố đương lượng của X ban đầu. 

5



Hai dạng đường chuẩn ẩ độ phổ ổ biếnế 

1) Dạng biểu diễn sự biến thiên của [X],[C],[A],[B] 

theo lượng chất chuẩn thêm vào 

[C] [X] [A] 

V td 

V C 

V td 

V C 

V td 

V C 

6



Hai dạng đường chuẩn ẩ độ phổ ổ biếnế 

2) Dạng biểu diễn biến thiên của lg[X],lg[C],pX=-lg[X] 

hay pC =-log [C], pH, E theo lượng thuốc thử thêm vào 

Log [C] 

Log [X] 

V C (ml) V C (ml) 

7


MỤC ĐÍCH - CÔNG DỤNG 

• Theo dõi sự biến đổi các chỉ tiêu lý hóa, 

• Nghiên cứu ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau 

• Giúp xác định điểm tương đương ⇒ lựa chọn chất chỉ thị 

• xác định độ chính xác của quá trình chuẩn độ 

CÁCH THÀNH LẬP ĐƯỜNG CHUẨN ĐỘ 

Tính theo trị số lý thuyết của C, V 

(PT đường chuẩn độ lý thuyết) 

• Mô tả chính xác, đầy đủ QT chuẩn 

độ mà không cần tiến hành TN. 

• Thu nhận từ việc tổ hợp hệ nhiều 

PT liên quan thành một PT duy nhất 

Vẽ từ trị số thực nghiệm 

trong quá trình chuẩn độ 

(đường chuẩn ẩ độ thực 

nghiệm) 

8

CHẤT CHỈ THỊ 

ĐỊNH NGHĨA CHẤT CHỈ THỊ (Ind hay In) 

là hợp chất hữu cơ hay vô cơ có cấu trúc thayđổi theonồng 

độ một cấu tử Z nào đó trong DD 

Sự thay đổi cấu ấ trúc của ủ Ind 

Dấu hiệu đặc trưng 

PHÂN LOẠI CHẤT CHỈ THỊ 

• Biến đổi màu sắc DD 

• Xuất hiện hay mất đi kết tủa 

Theo công dụng, cách sử dụng, bản chất hóa học 

• Ind Oxh – Kh, ion, hấp phụ … 

• Ind ngoại, Ind nội, chất ấ tự chỉ thị 

• Ind một màu, hai màu, 

Chỉ thị thuận nghịch 

Chỉ thị bất thuận nghịch 

9


ĐIỀU KIỆN CHỌN LỰA CHẤT CHỈ THỊ 

Bền và nhạy 

Xác định điểm cuối với độ 

chính xác cao 

Phù hợp với 

bản chất của 

các cấu tử 

- Dạng IndZ và Ind có tính chất khác nhau rõ rệt 

- Phản ứng từ Ind → IndZ hoặc ngược lại phải 

nhanh 

⇒ sự chuyển màu dung dịch nhanh. 

- Sự biến đổi (màu)của Indcàng gần ĐTĐ càng 

tốt 

10

CƠ CHẾ Ế CHỈ Ỉ THỊ 


CHỈ THỊ THUẬN NGHỊCH – KHOẢNG CHUYỂN MÀU 

Chỉ thị thuận nghịch 

Có sự biến đổi thuận nghịch giữa hai dạng 

ind và Ind-Z 

β i 

Ind + Z 

IndZ 

k i 

k i = 

[ Ind].[ 

Z 

[IndZ] 

Trong DD, tồn tại ạ đồng g thời Ind và IndZ 

DD sẽ từ màu dạng này sang màu dạng kia khi 

[Ind]/[IndZ] từ một tỉ lệ này sang một tỉ lệ khác (ngược lại) 

Mỗi chất chỉ thị thuận nghịch đều có khoảng chuyển màu. 

11 

]




CHỈ THỊ OXI HÓA KHỬ Ind(Oxh) + ne - Ind(kh) 

Cơ cấu, màu sắc thay đổi theo khả năng cho nhận e - 

hay theo thế ế Oxh – Kh của môi trường 

DD có màu dạng Oxh khi [Ind(ox)] / [Ind(kh)] ≥ 10 

(và dạng Kh khi [Ind(ox)] / [Ind(kh)] ≤ 1/10) 

Khoảng chuyển màu ở pH xác định là 

Dừng CĐộ tại một trong hai 

đầu mút của khoảng chuyển ể 

màu (tùy vị trí C, X) 

Chuẩn độ với E tăng dần: E f 

E 

0 cm 

= E 

i 

± 

Khoảng chuyển màu 

0,059 

n 

E f : Chuẩn độ với E giảm dần 

12 

E




CHỈ THỊ AXIT - BAZ 

Là acid hay baz hữu cơ yếu và có sự thay đổi cấu trúc 

ion hay phân tử khi pH thay đổi 

Thay đổi màu sắc theo pH DD 

CB chỉ thị: HInd Ind + H + 

• DD có màu dạng trội Indkhitỷ số [Ind]/[HInd] ≥ 10 

• DD có màu dạng trội HInd khi tỷ số [Ind]/[HInd] ≤ 1/10 

Khoảng chuyển màu của dd là ∆ pH ch/m = pk i ± 1 

13



CHỈ THỊ AXIT - BAZ 

pH dừng Cđộ là 1 trong 2 đầu mút của khoảng chuyển màu. 

Thực tế, thường dừng ở pH có sự biến đổi màu rõ rệt 

nhất, gọi là pT (chỉ số chuẩn độ của chất chỉ thị). 

Chuẩn độ với pH tăng dần: pH f 

=pk i 

+1 

g 

f i 

pT ≈ pk i của chỉ thị 

pT 

pH 


pH f 

= pk i 

– 1: Chuẩn độ với pH giảm dần 

• Thêm vào chỉ thị một chất tạo màu nền trơ 

Dễ quan sát thay 

• Sử dụng 2 chỉ thị có 2 pk i gần nhau 

đổi màu sắc 

14




CHỈ THỊ TẠO PHỨC 

Là chất hữu cơ có khả năng tạo phức với ion kim loại 

có màu khác với màu chỉ thị tự do 

Thay đổi màu sắc theo nồng độ ion kim loại 

Ind + M n+ Mind n+ n+ 

[ Ind ] 

⇒ pM = lg β 

i 

+ lg 

[ Mind ] 

• DD có màu dạng trội Ind khi tỷ số [Ind]/[MInd] ≥ 3 (5) 

• DD có màu dạng ạ trội ộ MInd khi tỷ ỷ số [Ind]/[HInd] [ ] ≤ 1/3 (1/5) 

Khoảng chuyển màu của dd là ∆ pM n+ ch/m = lgβ i ± lg3 

15



CHỈ THỊ TẠO PHỨC 

pM n+ dừng Cđộ là 1 trong 2 đầu mút của khoảng chuyển màu. 

Cđộ với pM n+ tăng dần: pM f =lgβ i + lg3 


pM n+ 

pM f =lgβ i – lg3:Chuẩn độ với pH giảm dần 

Đa số chỉ thị là acid yếu H m Ind nên: 

H m Ind + M n+ MInd (n−m) + mH + 

Phức chỉ bền ở một khoảng pH nhất định 

Dạng H m Ind (acid) có thể khác màu với dạng 

Ind (baz) (màu chỉ thị thay đổi theo pH) 

chọn pH thích 

hợp khi dùng chỉ ỉ 

thị tạo phức 

16



CHỈ THỊ BẤT THUẬN NGHỊCH 

Giúp xác định điểm cuối QT chuẩn độ chỉ một lần duy nhất 

Do sự biến đổi bất thuận nghịch của thành phần hóa 

học, cấu tạo khi thực hiện PỨ chỉ thị 

Các dạng chỉ thị bất thuận nghịch 

Một số chất chỉ thị oxy 

hóa khử bị ị phân hủy hóa 

học trong PỨ Oxh - Kh 

metyl da cam, metyl đỏ, 

congo đỏ… 

Các chất chỉ thị tạo tủa 

Ind + M n+ MInd n ↓, 

T n+ MInd = [Ind][M ] 

Dừng chuẩn độ khi 

pM n+ f = lgT MInd + lg g[ [Ind] f 

Điểm cuối được quyết định bởi 

nồng độ tự do của chỉ thị 

17

CÁC CÁCH CHUẨN ĐỘ THÔNG DỤNG 

CHUẨN ĐỘ TRỰC TIẾP 

Chỉ thị 

Thuốc thử C được cho dần vào dd chứa X 

điểm cuối chuẩn độ 

C 

X 

C + X 

A + B 

Số Đlượng của C≈ Số Đlượng của X 

18


CHUẨN ĐỘ NGƯỢC 

Cho lượng thừa thuốc thử C vào dd chứa X 

Chỉ thị 

Xác định lượng thừa Cbằng dd chuẩn C 1 


C + X → A + B 

C + C 1 

→ D + E 

C 1 Số ố ĐL X ≈ Số ố ĐL C - Số ố ĐL C 1 

C 

X 

Dùng chuẩn độ ngược khi phản ứng giữa X và C: 

Không có chỉ thị 

thích hợp 

Cần tiến hành ở các điều kiện đặc biệt 

(nhiệt độ cao, thời gian tiếp xúc dài…) 

19


CHUẨN ĐỘ THẾ 

Chỉ ỉ thị 

Cho thừa AC 1 vào dd chứa X ⇒ lượng C 1 = lượng X 

Xác định lượng C 1 bằng dd chuẩn C 

X 

AC 

1 


AC 1 +X 

→ AX + C 

C + C 1 

→ D + E 

C 1 

C 

Số đL X ≈ Số đL C ≈ Số đL C 1 

Dùng chuẩn độ thế khi 

Không có chỉ thị 

thích hợp cho X 

không có thuốc 

thử cho X 

Lưu ý: 

hợp chất AXphải bền 

hơn AC 1 

20


CHUẨN ĐỘ GIÁN TIẾP 

Chỉ thị 

Chuyển ể Xthà thànhmột hợp chất (kết tủa) có công thức 

phân tử xác định E 

Chuẩn ẩ độ mộtộ thành phần ầ nào đóó của ủ E bằng ằ 

thuốc thử C 

Để xác định K, chuyển Kvào 

hợp chất K 2 NaCo(NO 2 ) 6 ↓ 

CĐộ Co → hàm lượng K 


Để xác định Na, → thành 

NaMg(UO 2 )(CH 3 COO) 9 ↓ 

hay 

NaZn(UO 2 2)( )(CH 3 COO) 9 ↓ 

CĐộ Mg (Zn) → hàm lượng Na 

21


CHUẨN ĐỘ LIÊN TIẾP HAY PHÂN ĐOẠN 

Mẫu ẫ chứa nhiều ề cấu ấ tử (X 1 , X 2 , X 3 …) 

Cđộ bằng thuốc thử C(C) 

1 Xác định X 1 

Cđộ tiếp bằng thuốc thử C (C 2 ) Xác định X 2 

Cđộ tiếp bằng thuốc thử C (C 3 ) Xác định X 3 

Cđộ tiếp bằng thuốc thử C (C … ) 

Xác định X … 

Chỉ tiến ế hành được chuẩn ẩ độ liên tiếp ế khi trong từng 

PƯ chuẩn độ chỉ có một cấu tử tham gia 

22

CÁCH TÍNH KẾT QUẢ TRONG PP THỂ TÍCH 

BIỂU Ể THỨC Ứ TÍNH 

MẪU LỎNG 

1) Lấy V X (ml) mẫu, chuẩn độ bằng V C (ml) DD chuẩn C C : 

CCV C 

C 

C X C 

C 

V 

C 

C C 

V 

C 

M 

DX 

= × 

V 

V V n 

C X = C M (X) = C(g/l) = 

X 

C X 

n 

2) Lấy ấ V(ml) mẫu ẫ đậm đặc (A) pha thành V 1 (ml) DD loãng (B) ; 

Cđộ V X (ml) DD loãng B được V C (ml) DD chuẩn C C : 

C N (ddđđ A) = 

C 

V 

V 

X 

V 

× 

V 

C C 1 

hoặc ặ tính theo số ố ĐL của ủ C: C(g/l) = 

⇒ C(g/l) = C N (ddđđ) .Đ X 

C 

X 

X 

V 

− 3 1000 

.V 

C 

× × 

1 

VX 

V 

X 

C . 10 

× Ñ 

X 

23



MẪU RẮN 

1) Cân a(g) mẫu, hòa tan và Cđộ bằng V C (ml) dd chuẩn C C : 

− 3 

100 

% X = 

CC 

× VC 

× 

10 × × Đ 

m 

X 

2) Cân a(g) mẫu, hòa tan và định mức thành V 1 (ml) DD loãng; 

lấy V X (ml) DD đem chuẩn độ bằng V C (ml) dd chuẩn C C 

− V 100 

X × × 

V X m 

3 1 

% = CC 

× VC 

× 10 × 

VX 

Đ 

X 

24



CÁC GHI CHÚ 

1) Các công thức trên được áp dụng cho cách chuẩn độ trực tiếp 

và chuẩn độ thế. 

Với cách chuẩn ẩ độ ngược 

C C .V C = C X .V X + V C1 .C C1 ⇒ C X = 

C C X X C1 C1 X 

C 

C 

.VC 

− C 

C1.VC1 

V X 

2/ Áp dụng định luật đương lượng để tính toán khi pha loãng 

dung dịch từ dung dịch đậm đặc. 

C . V 

L L 

C đđ .V đđ = C L .V L ⇒ V đđ = 

C đđ 

Công thức này có thể áp dụng khi pha loãng các dd nồng độ mol 

25



CÁC GHI CHÚ 

3/ Việc tính kết quả có thể được tiến hành thông qua độ chuẩn. 

a) Độ chuẩn của một chất (T X ) là số g hay mg X trong 1mL dd 

m 

V 

( g / mL) 

hay T( mg / mL) 

× 1000 

T = 

= V 

m 

b) Độ chuẩn ẩ theo chất xác định h(T C/X ) là số ố g hay mg X tác dụng 

vừa đủ với 1 mL dung dịch chuẩn nồng độ C C ) 

3 

−33 10 × 

TC 

/ X 

C / X 

( g / ml ) = CC 

× 10 ĐX 

⇒ C 

C 

= 

ĐX 

T × 

Ví dụ: T C/X = T HCl / NaOH = 0,0040100401 

g 

nghĩa là 0,00401 g NaOH tác dụng vừa đủ với 1 ml dd HCl 0,1 N 

26

CHƯƠNG 7 

PHƯƠNG PHÁP PHÂN 

TÍCH THỂ Ể TÍCH 

Người soạn: Lâm Hoa Hùng

NỘI Ộ DUNG CHÍNH 

1. Cơ sở về PP Phân tích thể tích (PTTT) 

2. Các cách thức chuẩn độ và cách tính kết quả 

3. Sai số hệ thống trong PP PTTT 

4. Các phản ứng chuẩn độ thông dụng 

 

PP chuẩn độ oxy hóa khử 

(PP KMnO 4 , PP K 2 Cr 2 O 7 , PP I 2 /KI) 

PP chuẩn độ acid – baz 

 

 

PP chuẩn độ tạo tủa (PP Mohr, Volhard và Fajan) 

PP chuẩn độ phức chất (EDTA) 

2

CÁC PHẢN ỨNG CHUẨN ĐỘ THÔNG DỤNG 

Phản ứng Oxy hóa khử 

Phép chuẩn độ KMnO 4 

Dung dịch KMnO 4 có tính oxi hoá mạnh 

MnO 4− +8H + +5e − → Mn 2+ +4H 2 O (a) 

E o =1,51V 

MnO 4− 

+4H + +3e − → MnO 2 

↓ +2H 2 

O(b) 

E o =1,69V 

PƯ (a) được 

dùng chủ yếu 

DD MnO 4- có màu 

tím hồng đậm 

Tự chỉ thị 

điểm cuối 

Mn 2+ không 

màu và xúc tác 

cho (a) nhanh 

hơn 

3


Cđộ giaùn gian tiep tieáp 

•Caùc ion coù tính oxy 

hoùa (Fe 3+ ) 

•Khöû veà daïng hoùa trò thaáp 

•Cñoä ä nhö thoâng thöôøng 


Phép chuẩn độ KMnO 4 

Ứng dụng của PP KMnO 4 

Cđộ tröc tröïc tieáp tiep 

•Caùc ion coù tính khöû 

(Fe 2+ , C 2- 

2 O 4 , H 2 O 2 ) 

Cđộ ngöôc ngöôïc 

ví du:ï hoaø tan MnO 2 baèng 

löôïng C 2 O 

2- 

4 thöøa vaø cñoä löôïng 

thöøa baèng MnO 

− 

4 

KMnO 4 khoâng beàn khi baûo quaûn 

Sai số hệ thống 

KMnO 4 coù theå åOxh Cl - ⇒ Duøng MTH 2 SO 

của PP KMnO 4 

4 

PÖ chaäm ⇒ t o vaø duøng xuùc taùc 

4



Phép chuẩn độ K 2 Cr 2 O 7 

DD K 2 Cr 2 O 7 có tính oxi hoá mạnh trong môi trường acid 

Cr 2 O 7 

2− 

+ 6e − + 14H + → 2Cr 3+ + 7H 2 O E o (Cr 2 O 7 

2− 

/2Cr 3+ ) = 1,33 V 

Chaát chæ thò 

duøng HCl, H 2 SO 4 loaõng taïo moâi tröôøng H + 

• Diphenylamin (= 0,76 V) hay diphenylamin sulfonat Na (= 0,85 V) 

Ứng dụng 

Tröc Tröïc tieápcaùcionkhöû tiep cac ion nhö Fe 

2+ 

Cr 2 O 7 

2− 

I 

Giaùn tieáp caùc ion coù tính khöû ( SO 3 

2− 

,S 2 O 3 

2− 

,... ) 

Qua hệ oxy hoùa khöû trung gian I 2 /KI 

I − 5 

I 2 

S 2 O 3 

2−



Phép chuẩn độ Iod 

I 2 coù tính oxy hoùa trong moâi tröôøng trung tính hay acid yếu 

Chaát chæ thò 

I 2 + I − + 2e → 3I − (E o = 0,545 V) 

hoà tinh boät taïo hôïp chaát maøu xanh vôùi I 2 (noàng ñoä ≥ 2.10 −5 M) 

chæ cho hoà tinh boät vaøo khi I 2 coøn raát ít, neáu khoâng I 2 seõ bò haáp phuï ⇒ sai soá 

Ứng dụng Tröc Tröïc tieápcaùcionkhöû tiep cac ion nhö S 2- 2+ 2- 

2 O 3 , Sn , SO 3 

Giaùn tieáp caùc ion coù tính oxy hoùa ( Br 2 , Cl 2 ... ) 

qua PÖ theá vôùi KI 

⇒ xaùc ñònh I 2 taïo ra baèng dd chuaån Na 2 S 2 O 3 

Fe 3+ I 

− 

I 2 

S 2 O 

2− 

3 

6



Phép chuẩn độ Iod 

Sai soá heä thoáng 

cuûa PP Iod 

I 2 deã thaêng hoa ⇒ dung dòch keùm beàn 

• Chuaån ñoä trong bình coù naép 

• Pha loaõng dd vaø giöõ ôû nhieät ñoä thöôøng 

• Traùnh ñun noùng vaø ñeå ngoaøi aùnh saùng laâu 

• Ñoä acid maïnh ⇒ phaù huûy chæ thò, gaây PÖÙ phuï: 

S 2 O 

2− 

3 + 2H + → H 2 SO 3 + S↓ 

• ïMoi Moâitröôøng tröông quaù kieàm kiem ⇒ gaây gay phaûnöùng phan öng phuï: phu: 

I 2 + OH − → I − + IO − + H 2 O 

3IO − → 2I − + IO 

− 

3 

Löu yù: I 2 chæ tan trong dd KI taïo phöùc I 3 

− 

⇒ pha I 2 trong löôïng KI thích hôïp 

7



Các phép chuẩn độ khác 

‣Phương pháp Ce 4+ 

‣Phương pháp KBrO 3 và KBrO 3 – KBr 

‣Phương pháp KIO 3 ,KIO 4 . 

‣Phương pháp Nitrit NaNO 2 

‣Phương pháp Fe 2+ 

‣Phương pháp Ti 3+ 

‣Phươngg pháp p Sn 2+ 8


Phản ứng Acid - Baz 

Chuẩn độ Acid mạnh – Baz mạnh 

HA + BOH → BA + H 2 O 

Lúc đầu, dd acidmạnh HA nên pH = -lg[HA] 

Cđộ bằng BOH 

Trước ĐTĐ, pH tăng dầnnhưng nhưng pH < 7 


Tại ĐTĐ, pH ≈ pH nước =7 


Sau ĐTĐ, pH = 14 – log[BOH] > 7 

Có sự biến đổi 

pH đột ngột tại ạ 

lân cận TĐ 

9




coù theå choïn caùc chaát 

chæ thò pH chuyeån maøu 

trong khoaûng pH từ 

4 – 10 

10

CÁC PHẢN ỨNG CHUẨN ĐỘ THÔNG 

DỤNG Phản ứng Acid - Baz 


Moät soá chaát chæ thò thoâng duïng 

Tên chỉ thị 

Màu dạng 

Màu dạng 

acid baz 

pH chuyển ể màu 

Thymol xanh đỏ Vàng 1,2 2,8 

Methyl dacam 

Bromocresol lục 

Methyl đỏ 

đỏ 

vàng 

đỏ 

Vàng – cam 

xanh 

vàng 

3,1 

3,8 

4,4 

4,4 

5,4 

6,0 

Bromothymol xanh 

Xanh thymol 

Phenolphtalein 

vàng 

vàng 

không màu 

xanh 

xanh 

đỏ - hồng 

6,0 

8,0 

8,2 

7,6 

9,6 

10 

11



Chuẩn độ acid yếu bằng baz mạnh 

HA + NaOH → NaA + H 2 O 

Lúc đầu, dd acidyếuHA 

Cđộ bằng NaOH 

Trước ĐTĐ, pH tăng dần nhưng chậm 


Tại ĐTĐ, dd chứa baz yếu ế A - 

pH tñ = 7 + (pK HA + lgC NaA )/2 > 7 


1 1 

pH = 

pK 

a − 

lg 

2 2 

C 


pH tại lân cận 

ĐTĐ 

Sau ĐTĐ, pH = 14 – log[NaOH] dư 

12



Chuẩn độ acid yếu bằng baz mạnh 



trong khoaûng pH kiềm 

yếu ế 

• Thymol xanh 

• Phenolphthalein 

• Thymolphthalein 

13



Chuẩn độ baz yếu bằng acid mạnh 

A - + HCl → HA + Cl - 

Lúc đầu, dd acid baz yếuA - 

Cđộ bằng HCl 

Trước ĐTĐ, pH giảmdần nhưng chậm 


Tại ĐTĐ, dd chứa acid yếu ế HA 

pH tñ = (pK HA − lgC HA )/2 < 7 


1 1 

pH = 

7 + 

pK 

a + 

lg 

2 2 

C 


pH tại lân cận 

ĐTĐ 

Sau ĐTĐ, pH = – log[HCl] dư 

14



Chuẩn độ baz yếu bằng acid mạnh 



trong khoaûng pH acid 

yếu ế 

• Methyl dacam 

• Bromocresol lục 

• Methyl đỏ 

% söï chuaån ñoä 

15



Cđộ một đa acid (hay nhiều đơn acid) bằng baz mạnh 

Ñieàu kieän ñeå chuaån ñoä ña acid H n A theo töøng naác 

ΔpK 

= 

lg 

ki 

− 

10 

≥ 4 vaø ki 

≥ 10 

i+ 

1 

k 

lg 

Ví duï: khi chuaån ñoä H 3 PO 4 baèng NaOH 

H 3 PO 4 + NaOH → NaH 2 PO 4 + H 2 O k a1 = 10 −2,12 

NaH 721 

2 PO 4 + NaOH → Na 2 HPO 4 + H 2 O k a2 = 10 −7,21 

Na 2 HPO 4 + NaOH → Na 3 PO 4 + H 2 O k a3 = 10 −12,38 

k1 k2 

= 5,06 ≥ 4 , lg = 5,17 ≥ 4 vaø k3 

< 10 

k 

k 

2 

3 

−10 

Xác định được 

nấc 1 và 2 

16




Quá trình chuẩn độ H 3 PO 4 bằng NaOH 

Lúc đầu, dd xem như acid yếu cók a =k 

1 


Tại ĐTĐ 1, dd chứa chất lưỡng ỡ tính NaH 2 PO 4 

pH tñ1 = ½ (pKa 1 + pKa 2 ) = 4,66 


Tại ĐTĐ 2, dd chứa chất lưỡng tính Na 2 HPO 4 

pH tñ1 = ½ (pKa 2 + pKa 3 ) = 9,8 


pH tiếp tục tăng nhưng không xác định được ĐTĐ 3 

17




V 1 

Quá trình chuẩn độ 

H 3 PO 4 bằng NaOH 

V 2 

Coù theå xaùc ñònh 2 

ñieåm cuoái baèng 

2 g 

- Bromocresol luïc → V tñ1 

- Phenol phtalein → V tñ2 

V tñ2 = 2V tñ1 

18



Cđộ một đa baz (hay nhiều đơn baz) bằng acid mạnh 

Ñieàu kieän ñeå chuaån ñoä ña baz A n- theo töøng naác 

k 

( 

b 

) 

i 

− 

10 

ΔpK 

= lg ≥ 4 vaø k (b)i + 1 

≥ 10 

k( 

b) 

i+ 

1 

Ví duï: khi chuaån ñoä Na 2 CO 3 baèng HCl 

CO 3 

2- 

laø baz lieân hôïp cuûa diacid H 2 CO 3 :ka 1 =10 -6,35 ; ka 2 =10 -10,32 

K b1 =10 -3,68 ; k b2 = 10 -7,65 19 

k b 

1 lg = 

3,97 

≈ 

4, 

k 

> 

10 

k b 2 

= 

b2 

−10 

CĐộ được cả 

hai nấc




Quá trình chuẩn độ Na 2 CO 3 bằng HCl 

Lúc đầu, xem như dd baz yếu cók b =k 

b1 


Tại ĐTĐ 1, dd chứa chất lưỡng ỡ tính NaHCO 3 

pH tñ1 = ½ (pKa 1 + pKa 2 ) = 8,33 


Tại ĐTĐ 2, dd chứa acid yếu H 2 CO 3 

pH tñ1 = ½ (pKa 1 - lgC) ≈ 4 


pH tiếp tục giảm và phụ thuộc vào [HCl] dư 

20




Quá trình chuẩn độ 

Na 2 CO 3 bằng HCl 

Coù theå xaùc ñònh 2 

ñieåm cuoái baèng 

- Phenol phthalein → V tñ1 

- Methyl da cam → V tñ2 

V tñ2 = 2V tñ1 

21



Cđộ hỗn hợp chứa một đa acid + đơn acid bằng baz mạnh 

Cđộ hỗn ỗ hợp chứa một đa baz + đơn baz bằng ằ acid mạnh 

Tùy trường 

hợp cụ thể ể 

Đường chuẩn 

độ 

Xác định các điểm 

tương đương 

Xác định độ kiềm của mẫu nước 

Hàm lượng các 

cấu tử trong mẫu 

Maãu nöôùc kieàm chöùa caùc ion: OH - , CO 2- 

3 , HCO 

- 

3 

1. Chæ chöùa 1 ion kieàm ñôn leû 

2. Chöùa ñoàng thôøi hai ion kieàm nhö OH - + CO 

2- 

3 hay CO 

2- 

3 + HCO 

- 

3 

Ñôn vò cuûa ñoä kieàm: g/l (daïng muoái Na) hoaëc mg CaCO 3 

/ l theo qui 

öôùc quoác teá 

22




Cđộ hỗn ỗ hợp chứa một đa baz + đơn baz bằng ằ acid mạnh 


Khi CÑoä maãu kieàm baèng HCl coù taát caû 5 tröôøng hôïp 

Chæ chöùa ion Chæ chöùa ion Chæ chöùa ion 

OH - HCO 

- 3 CO 

2- 

3 

chöùa ion 

CO 2- 

3 + HCO 

- 

3 

chöùa ion 

CO 2- 

3 + OH - 

1 ñieåm 1 ñieåm 

töông ñöông töông ñöông 

pH tñ = 7 

pH tñ ≈ 4 

2ñieåm 

ñiem 2ñieåm 

ñiem 2ñieåm 

ñiem 

töông ñöông töông ñöông töông ñöông 

pH tñ1 = 8,33 pH tñ1 = 8,33 pH tñ1 = 8,33 

pH tñ1 ≈ 4 pH tñ1 ≈ 4 pH tñ1 ≈ 4 

V tñ2 = 2.V tñ1 V tñ2 > 2.V tñ1 V tñ2 < 2.V tñ1 

23




Cđộ hỗn hợp chứa một đa baz+đơn bazbằngbằng acid mạnh 


DD chöùa (OH – + CO 2– 

3 

) DD chöùa CO 

2– 

3 

+ HCO 

- 

3 

V tñ 2 V tñ 2 

V tñ 1 

V tñ 1 

V (CO 

2- 

HCl 3 

) = 2(V tñ2 

-V tñ1) 

V 2- )=2V 

V HCl 

(OH - HCl 

(CO 3 tñ 1 

) = V tñ2 

-2(V tñ2 

-V tñ1 

) 

V HCl 

(HCO - 

3 

) =V tñ 2 

-2V tñ 1 

= 2V tñ1 

-V tñ2 

V tñ1 : duøng phenolphthalein →V P 

: ñoä kieàm p 

V tñ2 

: duøng metyl da cam ) →V M 

: ñoä kieàm m 

24


Phản ứng tạo tủa 

C+X → CX ↓ 

DD chuaån C 

‣ DD Ag + : AgNO 3 

‣ DD Hg 2+ hay Hg + : ñoäc 

Caáu töû caàn xaùc ñònh X 

‣ Caùc halogenur: Br − , Cl − , I − . 

‣ Caùc giaû halogenur: CN - , SCN - 

Chæ thò taïo tuûa, ví duï K 2 CrO 4 

Chæ thò 

Chæ thò haáp hap phu, phuï, ví duï Fluorescein 

Chæ thò taïo phöùc, ví duï nhö pheøn saét III 

Ñieàu kieän cuûa PÖÙ taïo tuûa 

Vaän toác PÖ ÖÙ lôùn → taïo tuûa nhanh 

CX↓ coù T st nhoû (< 10 −7 –10 − 8 ) 

25


Nguyeân taéc 


Phương pháp Mohr 

Định lượng trực tiếp các halogen (Cl - , Br - , I - )bằng DD 

chuẩn AgNO 3 với chỉ thị K 2 CrO 4 

Phản ứng chuẩn độ chính: Ag + +X - → AgX↓ 

T 

Phản ứng chỉ thị: 2Ag + ST = 10 

+ CrO 

2- → −12 

g ị 4 Ag 2 CrO 4 ↓ (đỏ) 

Ñieåm cuoái: DD töø vaøng töôi (CrO 4 

2− 

) sang hoàng ñaøo 

Ñieàu kieän 

pH = 6,5 – 10 (DD khoâng coù NH 3 ) 

pH = 6,5 – 8 (DD coù NH 3 ) 

26



Phương pháp Mohr 

Khi pH < 6,5 

PÖ nhieãu: 2CrO 

2− 

4 + 2H + → 2HCrO 4− → Cr 2 O 

2− 

7 + H 2 O 

tủa Ag 2 CrO 4 sẽ tăng mạnh độ tan 

Khi pH > 10 PÖ nhieãu: 2Ag + + 2OH − → 2AgOH → Ag 2 O ↓ + H 2 O 

PƯ Cđộ bị cạnh tranh và Ag 2 O màu nâu cản trở nhìn màu 

Khi coù NH 3 

ộ ị ạ g 2 

Coù PÖ nhieãu: nhieu: AgX↓ +2NH +X - 3 → Ag(NH 3 ) 2 Tan tủa 

‣ Duøng löôïng K 2 CrO 4 thích hôïp ([CrO 

2− 

4 ] = 5.10 -3 M ) 

⇒ quan sat saùt ñöôc ñöôïc Ag − −5 −6 2 CrO 4 ↓ ngay sau ÑTÑ ([X ] CL ∼10 –10 M) 

‣ Chuaån ñoä ôû t o thöôøng vì Ag 2 CrO 4 tan ôû nhieät ñoä cao 

27




Phương pháp Fajans 

Định lượng trựctiếp tiếp halogen (Cl - ,Br - ,I - )bằng DD chuẩn 

AgNO 3 với chæ thò haáp phuï (Fluorescein - Fl) 

Phản ứng g chuẩn độ chính: Ag + + X - → AgX↓ 

Phản ứng chỉ thị: AgX↓.X − 

→ AgX↓→ AgX. Ag + Fl − (hoàng nhaït) 

Ñieåmcuoái: Ñiem cuoi: DD vaøng vang anh aùnh huyønh huynh quang → tuûatraéng tua trang phôùt phôt hoàng hong 

Ñieàukieän Ñieu pH = 6,5 – 10: pH < 6,5 → Fl − + H + → HFl 

[X − ] − 0 ≈ 10 2 M → AgX↓ ñuû nhaän bieátsöchuyeånmaøu 

biet söï chuyen mau 

Theâm chaát baûo veä keo AgX nhö dextrin → taêng beà maët ↓ 

28




Phương pháp Volhard 

Định lượng các halogen bằng kỹ thuật chuẩn độ ngược với 

các DD chuẩn là AgNO 3 và KSCN khi có mặt phèn sắt III 

Phản ứng chuẩn ẩ độ ngược: Ag + (dư) + SCN - 

→ AgSCN↓↓ 

Cho lượng thừa chính xác AgNO 3 : Ag + (dư) + X - 

→ AgX↓ 

Phản ứng chỉ thị: Fe 3+ + SCN − → 

Fe(SCN) 2+ (ñoû maùu) 

Ñieåm cuoái: DD chöùa tuûa trắng ñuïc → xuaát hieän maøu cam nhaït 

29


Đieàu kieän 


Phương pháp Volhard 

1/ pH < 3: traùnh tranh tua tuûaFe(OH)↓ 3 ↓ ⇒ duøng dung HNO 3 tao taïo moâi moi tröôøng) tröông) 

2/ Khi chuaån ñoä Cl − theo PP naøy: 

T



Các phương pháp khác 

Ngoaøi ba PP chuaån ñoä taïo tuûa vöøa neâu, coøn caùc PP taïo tuûa khaùc 

1/ Duøng SCN – ñeå chuaån ñoä tröïc tieáp Ag + (PP Volhard) 

2/ Duøng Na 2SO 4 hoaëc K 2CrO 4 chuaån ñoä tröïc tieáp BaCl 2 

3/ Duøng K 2 CrO 4 chuaån ñoä tröïc tieáp Pb 2 31


Phản ứng tạo phức 

C+M → CM 

Phöùctan Phöc DD chuaån C 

‣ Thöôøng laø ligan EDTA 

Caáu töû caàn xaùc ñònh X 

‣ Haàu heát caùc cation kim loaïi 

(tröø caùc ion kim loaïi kieàm) 

EDTA dang daïng acid khoù tan trong nöôùc nöôc 

⇒ thöôøng duøng daïng muoái Na 2 H 2 Ψ 

(complexon III hay Trilon B) kyù hieäu 

H 2− 4− 2 Ψ hay Ψ . 

H Phöùc kim loaïi vôùi EDTA 

2 Ψ 2− + M n+ ⇄ MΨ n−4 + 2H + 

32



H 2− n+ n−4 + 

2 Ψ + M ⇄ MΨ + 2H 

Taïo phöùc theo tyû leä mol 1:1 

Khi taïo phöùc, H + thoaùtra 

Ñaëc ñieåm cuûa 

PÖ cuûaEDTA cua ⇒ Phöùc MΨ n−4 phuï thuoäc pH dd 

Duøng Dung dd ñeäm pH tao taïo moâi moi tröôøng tröông chuaån chuan ñoä 

vôùi ion kim sao cho β’ MΨ ñaït yeâu caàu ñònh löôïng. 

loaïi 

Ñieàu Ñieu kieän cuûa cua phaûn phan öùng öng chuaån chuan ñoä 

1/ Phöùc MΨ phaûi beàn (β’ MΨ ≥ 10 -8 ) ôû pH chuaån ñoä 

2/ Phöùc chæ thò-M cuõng beàn nhöng phaûi keùm beàn hôn phöùc MΨ. 

3/ CB taïo phöùc thöôøng chaäm ⇒ chuaån ñoä chaäm hay ñun nheï 

4/ Loaïi aûnh höôûng cuûa caùc ion KL nhieãu taïo phöùc beàn vôùi EDTA 

33



Chuẩn độ Mg 2+ , Ca 2+ và hỗn hợp Ca 2+ + Mg 2+ 

1/ Chuẩn độ Mg 2+ 

Định lượng trựctiếptiếp ôû pH = 10, chæ thị Erio T đen 

Phản ứng chuẩn độ chính: Mg 2+ + Ψ 4− 

MgΨ 2− 

Phản ứng chỉ thị: MgIn + Ψ4− MgΨ2− + In 

(Tím-hoàng) xanh döông 

Söï chuyeån maøu 

taïi ñieåm cuoái 

Neáu Mg 2+ ôû erlen: Tím hoàng → xanh döông 

Neáu Mg 2+ ôû buret: xanh döông → tím 

Khi chuaån ñoä Mg 2+ , khoâng ñöôïc coù Ca 2+ vì Ca 2+ taïo phöùc beàn 

hôn vôùi EDTA ôû pH 10 

34




2/ Chuẩn độ Ca 2+ (A) 

CÑoää tröïc tröc tiep tieápôû pH = 12,5, chæ thò calcon (murexide, Fluoresxon) 

Phản ứng chuẩn độ chính: Ca 2+ + Ψ 4− 

CaΨ 2− 

Phản ứng chỉ thị: CaIn + Ψ 4- CaΨ 2- + In 

Calcon: tím hồng xanh dương 

Murexide: đỏ tím xanh 

Fluoresxon: vàng lục huỳnh quang hồng cam 

Mg 2+ khoâng khong anh aûnh höôûng höông vì [Mg 2+ ] töï do con coønraátít(→ rat Mg(OH) 2 ) 

Nhöng [Mg 2+ ] bñaàu caàn khoáng cheá vì Mg(OH) 2 ↓ nhieàu → haáp phuï Ca 2+ 

35




2/ Chuẩn độ Ca 2+ (B) 

Chuaånñoätheá Chuan vôùi vôi MgΨ 

2− ôû pH = 10 vaø chæ thò erio T ñen 

Phản ứng thế: Ca 2+ + MgΨ 2− CaΨ 2− + Mg 2+ 

Phản ứng chuẩn độ chính: Ca 2+ + Ψ 4− 

ẩ 

2 4 2 

Mg 2+ + Ψ 4− 

CaΨ 2− 

MgΨ 2− 

Phản ứng chỉ thị: MgIn + Ψ4− MgΨ2− + In 

(Tím-hoàng) xanh döông 

Khi coù maët Mg 2+ , kát keát quaû ûlø laø chuaån tå toång (Ca 2+ + Mg 2+ ) 

36




3/ Chuẩn độ hỗn hợp Ca 2+ + Mg 2+ 

Maãu chöùa hoãn 

Chuaån Chuan rieâng rieng Ca trong 1 phan phaàn maãu mau ⇒ V 1 

1/ Cđộ trực tiếp ôû pH = 12,5 

2/ Mg 2+ → Mg(OH) ⇒ khoâng caûn trôû 

hôïp Ca 2+ + Mg 2+ 2 3/ Theâm chaát che thích hôïp ñeå loaïi KL naëng 

Chuaån toång Ca+Mg trong 1 phaàn maãu ⇒ V 2 

1/ Cđộ trực tiếp ôû pH = 10, Erio T đen 

2/ Theâm MgΨ 2− neáu haøm löôïng Ca 2+ thaáp 

3/ Theâm Them chat chaátchethíchhôpñeåche thích hôïp loai loaïi KL naëng 

Theå tích EDTA duøng ñeå chuaån ñoä Mg 2+ laø V 2 − V 1 (ml) 

37



Chuẩn độ hỗn hợp chỉ chứa Fe 3+ + Al 3+ 

Nguyên tắc 

Chuaån Chuan ñoä lieân lien tieáp tiep Al 3+ vaø Fe 3+ döa döïa vaøoñoäbeàn vao ben khaùc khac nhau 

cuûa AlΨ − vaø FeΨ − ôû caùc pH khaùc nhau 

1/ Chuẩn độ Fe 3+ ở pH 2,5 

Chuaån ñoä tröïc tieáp ôû pH 2,5 vôùi chæ thò acid sulfosalicylic 

Phản ứng chuẩn độ chính: Fe 3+ + Ψ 4− FeΨ 

− 

Phản ứng chỉ thị: FeIn + Ψ 4- FeΨ - + In 

Tím vaøng nhaït Ko maøu 

38


Đieàu Đieu kieän 



1/ Chuẩn độ Fe 3+ ở pH 2,5 

1/ ÔÛ pH 2,5 , AlΨ − khoâng beàn (β’ FeΨ = 10 12,7 , β’ AlΨ = 10 4,2 ) 

⇒ Al 3+ khoâng khong aûnh anh höông höôûng 

2/ Neáu dd chöùa Fe 2+ , muoán xaùc ñònh Fe toång ⇒ oxy hoùa Fe 2+ → Fe 3+ 

(duøng K 2 2S 2 O 8 ) roài môùi chuaån ñoä 

(Fe 2+ khoâng taïo phöùc beàn vôùi EDTA ôû pH 2,5) 

3/ PÖ taïo phöùc chaäm ⇒ chuaån ñoä chaäm vaø ñun nheï 

39




2/ Chuẩn độ Al 3+ ở pH 5 

Cho EDTA dö chính xaùc PÖ vôùi Al 3+ ôû nhieät ñoä soâi 

Chuaån ñoä ngöôïc löôïng EDTA dö vôùi dd kim loaïi chuaån 

Phản ứng ggiữa Al 3+ với EDTA dư: Al 3+ + Ψ 4− 

AlΨ − 

Phản ứng chuẩn độ ngược: M 2+ + Ψ 4− MΨ -2 

Phản ứng chỉ thị: M 2+ + Ind MInd 

M = Zn, Ind = xylenol da cam ⇒ Ind = vàng , MInd: đỏ tím 

M=Cu Cu, Ind=PAN⇒ P.A.N ⇒ Ind = vàng (cam) , MInd: đỏ tím 

Ñieåm cuoái: töø maøu vaøng → cam ñoû 

40


Đieàu Đieu kieän 



2/ Chuẩn độ Al 3+ ở pH 5 

1/ Duøng PP chuaån ñoä ngöôïc vì Al 3+ PÖ chaäm vôùi EDTA 

⇒ AlΨ − chæ ñöôïc ñöôc taïo tao thanh thaønh hoan hoaøntoaønkhit toan t o >80 o C 

2/ Neáu dd chöùa Fe 3+ , Fe 3+ bò coäng chuaån vì FeΨ − raát beàn ôû pH 5 

⇒ Caàn xaùc ñònh tröôùc Fe 3+ rieâng ôû pH 2,5 → FeΨ − khoâng caûn trôû 

3/ Söï chuyeån maøu vaøng → cam (ñoû) hôi khoù quan saùt neáu dd 

chuaån loaõng (0,010 M) 

⇒ theâm chaát maøu neàn → quan saùt ñieåm cuoái deã daøng hôn 

(theâm bromocresol luïc: maøu ñieåm cuoái töø luïc vaøng → tím xaùm 

41



Định lượng SO 2- 4 

theo PP chuẩn độ ngược 

Cho dd Ba 2+ dư chính xác để kết tủa hoàn toàn SO 4 

2- 

4 

CĐộ lượng dư Ba 2+ dư bằng dd EDTA 

Phản ứng ggiữa Ba 2+ với SO 

2- : Ba 2+ + SO 

2- 

dư 4 4 → BaSO 4 

Phản ứng chuẩn độ ngược: Ba 2+ + Ψ 4− BaΨ - 

2 

1/ Khi Cđộ ngược bằng EDTA, dùng chỉ thị cho Ba 2+ (phthalein 

complexon hay methylthymol xanh) để phát hiện điểm cuối 

2/ Thường sử dụng ụ tiếp pphép pCĐộ ộ ngược ợ thứ hai, cho dư EDTA và 

chuẩn độ EDTA dư bằng dd chuẩn Mg 2+ với chỉ thị Erio T đen 

42

CHƯƠNG 8 

KHÁI QUÁT VỀ CÁC PP 

PHÂN TÍCH PHỔ Ổ 


1

SƠ ĐỒ CHUNG VỀ CÁC PPPT HÓA LÝ 

MẪU 

(đối tượng) 

Thiết ế bị 

phân tích 

Ghi nhận sự 

thay đổi tham 

số hóa lý 

Định 

tính 

Định 

lượng 

Các nhóm PPPT hóa lý: 

1/ PPPT phổ ổ nghiệm: Biểu ể diễn ễ KQ dưới dạng phổ ổ 

2/ PPPT điện hóa: liên quan đến các quá trình điện hóa 

3/ PPPT sắc ắ ký: liên quan đến quá trình phân tách sắc ắ ký 

4/ Các phương pháp khác: nhiệt, phóng xạ… 

2

CÁCPPPHÂNTÍCH PHÂN ĐIỆN HÓA 

PP ĐO ĐỘ 

CÁC PPPHÂNTÍCH 

PHÂN PP VOLT - 

DẪN ĐIỆN 

ĐIỆN HÓA 

AMPERE 

- PP trực tiếp 

- PP chuẩn độ độ dẫn 

- PP chuẩn độ với dòng 

cao tần 

- PP cực phổ (xoay 

chiều, một chiều, xung…) 

- Chuẩn độ ampere 

PP ĐO THẾ 

- PP đo thế trực tiếp: 

* đo pH 

* chọn lọc ion 

- PP chuẩn ẩ độ điện thếế 

PP ĐIỆN PHÂN VÀ ĐO 

ĐIỆN LƯỢNG 

- PP điện khối lượng 

- PP nội điện phân 

-PP đo điện lượngợ 3

CÁC PP PHÂN TÍCH SẮC KÝ 

PP SẮC KÝ 

Quá trình phân tách khi cho hỗn hợp chuyển dịch qua 

lớp pha tĩnh dưới tác động của pha động chứa hỗn hợp 

Pha Tĩnh 

Lớp chất bất động ở trạng 

thái rắn hay trạngạ thái lỏng 

tẩm trênchất mangrắn 

Pha Động 

Có thể là lỏng hay rắn 

• PP sắc ký hiện ệ đại: Sắc ký khí, sắc ký lỏng cao áp 

• PP sắc ký đơn giản: sắc ký giấy, cột, bản mỏng 

4

CÁC PP PHÂN TÍCH SẮC KÝ 

PHÂN LOẠI PPSẮC KÝ 

• PP sắc ký hiện đại: Sắc ký khí, sắc ký lỏng cao áp 

• PP sắc ắ ký đơn giản: sắc ắ ký giấy, cột, ộ bản mỏngỏ 

Theo trạng ạ thái liên hợp 

của pha động và pha tĩnh 

• Sắc ký khí 

• sắc ắ ký lỏng. 

Theo cơ chế của quá trình tách: 

• Sắc ký hấp ấ phụ 

• Sắc ký phân bố 

• Sắc ký trao đổi ion 

• Sắc ký rây phân tử . 

Đa số ố các PP sắc ắ ký đều được tiến hành htheo cơ chế 

một pha đứng yên và một pha chuyển động. 

5

SƠ ĐỒ CHUNG CỦA PPPT QUANG PHỔ 

Bức xạ 

Đối tượng ợ nghiên 

cứu 

-Hấp thu 

- Phát xạ 

- Tán xạ 

- Nhiễu xạ 

Khảo sát 

Tương tác 

Định tính 

Định lượng 

CÁC PPPT QUANG PHỔ 

PHÁT XẠ HẤP THU TÁN XẠ 

Nguyên tử (ngọn - Nguyên tử (ngọnlửa lửa…) 

- Phổ tán xạ tổ 

- Phân tử 

hợp 

- Nguyên tử (ngọn 

lửa, ICP…) 

- Lân quang 

- Huỳnh ỳ quang 

* Thấy được (Visible - VIS) 

* Tử ngoại (Ultra Violet - UV) 

* Hồng ngoại (Infrared Red - IR) 

6

BỨC XẠ ĐIỆN TỪ (BXĐT) 

BẢN CHẤT & CÁC ĐẠI LƯỢNG ĐẶC TRƯNG 

Điện trường 

‣ Bước sóng λ (độ dài sóng) (m, cm, nm, A 0 ) : 

Khoảng cách giữa hai cực đại (tiểu) nối tiếp. 

‣ Chu kỳ T(s): T/gian truyền giữa haicực đại nối tiếp 

‣ Tần sốν (s –1 ): Số dao động trong 1 s 

‣ Sốố 

sóng σ (cm –1 ,nm –1 ,...): sốố 

bước sóng trong 1 

cm 

‣ Vận ậ tốc truyền =vận ậ tốc ánh sáng =3.10 8 m/s. 

1 

1 c 

σ = ; ν = = = c. 

σ 

λ T λ 

Bản chất sóng 

BXĐT là dạng năng lượng truyền trong không gian với vận 

tốc rất lớn theodạng sóng hình sin 

⇒ có hiện tượng giao thoa, nhiễu xạ 

7

BỨC XẠ ĐIỆN TỪ 

BẢN Ả CHẤT Ấ & CÁC ĐẠI LƯỢNG ĐẶC TRƯNG 

Bản chất hạt 

Bức xạ điện từ: dòng hạt photon mang năngă lượng E lan 

truyền với vận tốc ánh sáng có năng lượng tỷ lệ với tần 

số của bức xạ 

c 

E = hν 

= h = 

λ 

• h (HS Planck) = 6,626.10 –34 J.s 

hc 

σ 

= 6,626.10626 –27 erg.s = 6,59 eV.s. 

• E đo bằng eV, kcal / mol,.. (1kcal / mol =4,34.10 –2 eV) 

Bước sóng càng nhỏ 

năng lượng càng lớn 

8


CÁC VÙNG BỨC XẠ ĐIỆN TỪ 

Mỗi loại bức xạ (UV, VIS, IR, …) gồm nhiều bức xạ có bước 

sóng khác nhau. 

Mỗi “sắc” trong bức xạ VIS lại gồm những bức xạ có bước 

sóng chỉ sai khác nhau cỡ 1–0,1nm. 

bức xạ đa sắc 

(photon có E khác nhau) 

lăng kính, cách tử 

bức xạ đơn sắc 

(một loại photon ) 

9


TƯƠNG TÁC GIỮA BXĐT VỚI VẬT CHẤT 

E q 

: Năng lượng do chuyển động 

quay xung quanh trục (tần số ν q )của 

phân tử 

E dđ :Năng lượng do sự dao động của 

các hạt nhânnguyêntử xung quanh 

ằ ầ ố 

Nội năng E của 

phân tử vị trí cân bằng (tần số ν dđ ). 

E = E q + E dđ + E đt 

E đt : Năng lượng do sự chuyển dời e 

từ orbitan phân tử này đến orbital 

phân tử khác (tần số ν đt ). 

10



Hiện tượng tán xạ: BXĐT thay đổi 

phương truyềnề 

• Gồm tánxạ thường (tần số không đổi) 

và tán xạ tổ hợp (cóthayđổi tần số), 

Khi chiếu 

BXĐT vào vật 

chất 

Hiện tượng hấp thu: Các phân tử vật 

chất hấp thu năng lượng của bức xạ 

Hiện tượng phát xạ: Phântử phát ra 

năng lượng dưới dạng bức xạ (sau 

khi hấp thu). 

Năng lượng do vật chất hấp thu hay phát xạ là các đại i 

lượng gián đoạn 

11

HIỆN TƯỢNG PHÁT XẠ CỦA VẬT CHẤT 

Là sự phát ra năng lượng dưới dạng BX 

của vật chất sau khi hấp thu năng lượng 

sự chuyển mức NL cao → các mức NL thấp hơn 

TRẠNG THÁI ĐIỆN TỪ (cơ bản hay kích thích) 

Gồm một số TT dao động khác nhau; mỗi TT dao động 

lại baogồm nhiều TT quay khác nhau. 

Khi hấp thu hay phát xạ, phần năng lượng nhận vào cho là 

ΔE = E 2 - E 1 =nhν n.hν (n=0 0,1,2,3,...) 

• E 1 , E 2 - mức năng lượng của VCở ở trạng thái đầu vàcuối 

• E 1 

(Δ E > 0 : hấp thu ; Δ E < 0 : phát xạ ) 

• v - tần số của bức xạ điện từ bị hấp thu hay phát xạ 

12


Bức xạ có NL thấp 

(vi sóng, hồng ngoại xa) 

chỉ làm thay đổi TT quay của 

phân tử 

Phổ quay chứa các vạch rất mảnh với tần số ν q 

Bức xạ hồng ngoại gần 

Có thể kích thích cả TT dao 

động và TT quay của phân tử 

Phổ hồng ngoại là phổ dao động – quay gồm các vạch có 

tần số ν = ν dđ + ν q 

Bức xạ ạ tử ngoại ạ hay khả 

kiến có NL lớn (chục tới 

trăm kcal/mol) 

Có thể làm thay đổi mức NL 

điện tử, đồng thời làm thay đổi 

cả TT dao động và quay 

Phổ UV VIS là hổ ồ á đá h ó tầ ố 

Phổ UV-VIS là phổ gồm các đám vạch có tần số 

ν = ν đt + ν dđ + ν q 

13



Sự thay đổi TT năng lượng của vật chất khi 

hấp thu BXĐT 

14



Điều kiện để phân tử hấp thu năng lượng 

của BXĐT 

1/ Phải cósự phù hợp giữa NLcủa BXvàsự biến 

thiên giữa các mức năng lượng 

E h ν = ΔE = E kt – E cb 

2/ Sự chuyển mức NLphải kèm theo sự thay đổi của 

các trung tâm điện tích trong phân tử 

• Phù hợp với quy tắc chọn lọc: chuyển mức cho phép 

• Không gphù hợp với quy tắc chọn ọ lọc: ọ chuyển mức bị ị cấm. 

15



Sự biến đổi năng lượng bức xạ sau hấp thu 

Phần năng lượng “dư” do hấp thu BX chỉ được giữ 

lại trong thời gianrất ngắn (10 –3 – 10 –8 s) 

Chúng sẽ bị biến đổi theo nhiều cách 

Do va chạm giữa các 

Phát ra BX khi từ TT điện tử kích 

phân tử 

thích trở về trạng thái cơ bản; 

Chuyển thành E quay , E dao 

động và E tịnh tiến của các 

phân tử khác 

BX phát ra có tần số bằng hay 

nhỏ hơn với BX bị hấp thu 

(BX huỳnh ỳ h quang hoặc ặ lân quang). ) 

16



3 

Sự biến đổi bức xạ hấp thu 

S 1 

ν‘ =0 

T 1 

3 

S 0 

ν =0 

Hấp thu 

Phát huỳnh 

quang 

Phát lân quang 

17



Sự biến đổi bức xạ hấp thu 

E Trạng thái cơ bản Trạng thái kích thích 

( S 0 ) Singlet (S 1 ) Triplet ( T 1 ) 

Φ 4 

Φ 3 

Orbital 

phản liên kết 

Φ 2 

Φ 1 

Orbital 

liên kết 

18



Phổ hấp thu 

Đường biểu diễn đại lượng hấp thu bức xạ (độ hấp thu 

A, độ truyền suốt T, …) theo đại lượng đăc trưng của BX 

Tần số (bước sóng) BX hấp thu 

Đặc trưng cho cấu trúc 

(Ptử hay nguyên tử) 

Định tính 

Cường độ hấp thu 

Bước sóng (nm) 

Liên quan đến hàm lượng 

Định lượng 

19

ĐỊNH LUẬT LAMBERT – BEER 

CƯỜNG ĐỘ HẤP THU 

Khi BX truyền qua môi trường không trong suốt 

⇒ Bị hấp thu một phần bởi vật chất 

⇒ Biên độ sóng giảm (số photon giảm) 

(nhưng ng E của BX không đổi) 

Tán xạ 

I R 

Chiếu chùm BX đơn sắc, 

I A 

I T song song (cường độ I o ) 

I 0 

Hấp thu 

theo hướng thẳng góc vào 

b 

một chậu đo (bề dày b) chứa 

chất hấp thucónồng độ C 

Để đo cường độ hấp thu, so sánh cường độ của bức xạ 

trước (I 0 ) và sau khi đi qua chất hấp thu (I T ). 

20



Tán xạ 

I R 

Chiếuế chùm BX đơn sắc, ắ 

I A 

I T song song (cường độ I o ) 

I Hấp thu 

theo hướng thẳng góc vào 

0 

một chậu đo (bề dày b) chứa 

chất hấp thucónồng độ C 

b 

Cường độ bị giảm do hai nguyên nhân 

Bị hấp thu bởi chất hấp 

thu một lượng I A 

Bị phản xạ ở bề mặt một 

lượng I R nếu ế bề mặt chậu 

không nhẵn 

I 0 =I A +I T +I 

R 

bề mặt chậu nhẵn → I R = 0 I 0 = I A + I T 

21


Tán xạ 

I R 

I A 


I T 

I 0 

Hấp thu 

Độ hấp ấ thu (absorbance) 

I 

0 

A = lg 

I 

I T 

b 

% Hấp thu 

I 

0 

− 

I 

T 

A% 

= 100 

I 

0 

Độ truyền suốt (transmittance) 

T = 

I 

T 

I 0 

% Truyền suốt 

T % = 

I 

T 

I 0 

100 

22


PHÁT BiỂU ĐỊNH LUẬT LAMBERT – BEER 

Từ thực ự nghiệm, ệ Lambert chứng minh 

A 

= 

I 

0 

lg = 2 − lg T % = 

I 

T 

Sau đó, Beer tìm ra mối liên hê giữa A và C 

= k C 

A 

2 

Kết hợp hai biểu thức trên ⇒ định luật Lambert - Beer 

A = ε . b. 

C 

• ε - hệ số hấp thu mol (mol –1 .cm –1 .L) hay hệ số hấp thu riêng (g – 

1 

.cm –1 L).ε không phụ thuộc vào b, C, mà phụ thuộc vàobản chất 

củaủ chất hấp thu, bướcớ sóng củaủ BX bị hấp thu và nhiệt độ. 

• Khi ε.b = const, A với Ccómối quan hệ tuyến tính 

k 

1 

b 

23


ỨNG DỤNG ĐỊNH LUẬT LAMBERT – BEER 

Định lượng một cấu tử - Phương pháp trực tiếp 

Phép đo trực tiếp 

Đo A m của dd mẫu, tra bảng → ε LT , biết bề dày chậu đo b 

⇒ nồng độ cấu tử C m trong mẫu 

Phép so sánh 

A 

m 

C m 

= 

εb 

ε TT ≠ ε LT 

kém chính xác vì 

• Pha 1 DD chuẩn C C ⇒ độ hấp thu A C 

• Xác định độ hấp thuA m của DDmẫu C m với cùng chậu đo 

Nếu ε m = ε C và b giống nhau 

C = 

m 

C 

C 

A 

A 

m 

C 

24




Phép lập đường chuẩn 

A 

A C2 

A C1 

C C1 C C2 C 

1. Pha n DD chuẩn có C C1 , C C2 ,… C Cn 

xác định 

2. Đo độ hấp thu của dãy chuẩn được 

A C1 ,A C2 ,…, A Cn . 

3. Vẽ đường A = f( C). 

4. Đo A m của mẫu ⇒ nồng độ C m 

(theo PP đồ thị hoặc ặ bình phương cực tiểu) 

• Cho phép kiểm tra được sai số ngẫu nhiên 

• Tìm được khoảng nồng ồ độ thích hợp để A tuyến ế tính 

theo C 

25




Phương pháp thêm chuẩn 

Mẫu chứa các cấu tử có thể 

Sai số 

ảnh hưởng đến phép đo 

Sử dụng PP thêm chuẩn ⇒ giảm bớt sai số do sự 

không đồng nhất giữa DD mẫu và chuẩn 

Kỹ thuật thêm chuẩn vào mẫu và so sánh 

1. DD mẫu M (C m ) → A m = ε b C m 

2. DD mẫu M’ (C m + lượng chuẩn C c ) → A m’ = ε b (C m + C c ) 

C 

m 

= C 

C ' 

Am 

A 

− 

m 

A 

m 

26




Phương pháp thêm chuẩn 

Kỹ thuật thêm chuẩn vào mẫu vàsử dụng đường chuẩn 

1. Lập dãy chuẩn giống như PP đường chuẩn ⇒ A = f(C) 

2. xác định A m của mẫu (giả sử nồng độ C m ) 

3. Thêm một lượng chuẩn xác định vào mẫu (C m + C c ) ⇒ A 

’ 

m 

4. Từ đồ thị hay bình phương cực tiểu ⇒ C m và C 

’ 

m 5. Tính f 

C C 

f = 1 → C = m ( thật) = C m (đo) 

f 

C ' 

m 

− C m 

' f ≠ 1 → C m (thật) = C m (đo) . f 

27



Định lượng một cấu tử 

Phương pháp chuẩn độ đo quang 

Chuẩn độ Xbằng C theo PTPƯ: 

X + C→ D + E 

A 

Nếu một trong các cấu tử có khả 

năng hấp thu bức xạ 

Đo độ hấp ấ thu DD khi chuẩn ẩ độ ở 

bước sóng thích hợp. 

V tđ 

V C 

Từ giản đồ A = f ( V C ) ⇒ điểm tương đương 

28



Định lượng nhiều cấu tử 

Nếu DD khảo sát chứa n cấu tử có khả 

năng hấp thu bức xạ 

Dựa vào tính chất cộng độ hấp thu 

định lượng từng cấu tử mà không cần tách 

Tiến hành thành lập hệ PT và giải hệ PT 

ứng với n cấu tử 

⇒ nồng độ của từng cấu tử trong dd 

29

Giải hệ phương trình trên, suy ra được C I và C II 30 



Định lượng nhiều cấu tử 

Định luật cộng độ hấp thu 

Xét DD chứa cấu tử I(λ )vàII(λ I II 1 2 ), nồng độ C và C chưa biết 

Đo độ hấp thu A 1 và A 2 của DD tại λ 1 và λ 2 trong cùng chậu đo b 

Ta có mối liên hệ giữa A àC 1 , A 2 với C I và II như sau 

A λ1 

= A I λ1 +AII λ1 = ε I λ1 b CI + ε II λ1 b CII 

A =A I II I bC I II bC II 

λ2 λ2 

+A = λ2 

ε λ2 + ε λ2 ε I 1 , ε I 2 :hệ số hấp thucủa cấu tử I ở λ 1 và λ 2 ; 

ε II ε II 1 , 2 :hệệ số hấp thu của cấu tử II ở λ 1 và λ 2


GiỚI HAN SỬ DỤNG ĐL LAMBERT – BEER 

ẢNH HƯỞNG CỦANỒNG ĐỘ VÀ SỰ PHA LOÃNG 

1/ Nồng độ cấu tử khảo sát phải < 0,01M 

2/ Cần lưu ý, khi pha loãng ⇒ thay đổi pH, lực ion .v.v 

⇒ Dạng cần đo thay đổi đặc trưng hấp thu 

Ví dụ: Khi pha loãng, Cr 2 O 

2- 

7 (λ CĐ = 455 nm; ε = 1800 mol -1 cm -1 L ) 

có thể chuyển thành CrO 

2- 

4 (λ CĐ = 370 nm; ε = 4900 mol -1 cm -1 L ) 

theo CB 

Cr 2 O 7 

2- 

+ H 2 O 2 HCrO 4 

- 

2 CrO 4 

2- 

+ 2 H + 31


GiỚI HAN SỬ DỤNG ĐL LAMBERT – BEER 

ẢNH HƯỞNG CỦABỨC XẠ VÀ ĐỘ RỘNG CỦA KHE 

ĐL Lambert – Beer chỉ 

nghiệm đúng với BXđơn sắc 

BX càng đơn sắc càng tốt 

Khe quá hẹp thì cường độ 

vào detector không đủ lớn 

BX quá đơn sắc thì tín 

hiệu càng kém 

Cần ầ chọn điều kiện tối ố ưu 

Tín hiệu ệ nhận ậ được đủ mạnh ạ mà ĐL 

Lambert – Beer vẫn còn nghiệm đúng 

32

CẤU TẠO QUANG PHỔ KẾ 

(SV tự đọc) 

(I) 

1 2 3 4 5 

Phổ ổ kế ế UV-VIS-IR 

(II) 

2 

3 4 5 

Phổ kế huỳnh quang, 

lân quang, Raman 

1 

(III) 

1 2 

3 4 5 

Phổ kế phát xạ 

hấp thu Ng/tử 

1 – Nguồn 4 – Detector 

2 – Mẫu 

3 – Bộ chọn sóng 

5 – Đọc tín hiệu 

33

CHƯƠNG 10 

PHỔ TỬ NGOẠI – KHẢ KIẾN UV – VIS 

(PHỔ KÍCH THÍCH ELECTRON) 


34

SÖÏ CHUYEÅN MÖÙC NAÊNG LÖÔÏNG KHI 

KÍCH THÍCH ELECTRON 

Bức xạ 

UV - VIS 

Phân 

tử 

electron hoùa 

Phoå töû ngoaïi 

trò bò kích 

khaû kieán 

thích 

UV-VIS 

Traïng thaùi cô baûn 

Traïng thaùi kích thích 

Phoå electron 

Phoå thu ñöôc ñöôïc goi goïi laø phoå töû ngoai ngoaïi – khaû kieán kien UV-VIS UVVIS 

(Ultraviolet and visible Spectra) hoaëc phoå electron 

35



So vôi vôùi chu kyø dao ñoäng cuûahatnhaân(10 cua haït nhan -12 – 10 -13 s) 

⇒ Söï chuyeån TT electron xaûy ra raát nhanh 

(10 -15 –10 -16 s) 

Trong khoaûng thôøi gian kích thích electron 

⇒ Hat Haït nhaân nhan xem nhö ñöng ñöùng yeân yen 

(nguyeân lyù Frank – Condon). 

Khi coù söï thay ñoåi traïng 

thaùi naêng löôïng 

Söï chuyeån dôøi ñöôïc ñaëc tröng 

baèng muõi teân thaúng ñöùng noái 

lieàn lien hai traïng trang thai thaùi 

36



II 

ν’ = ν’ 1 

= 2 

ν' = 0 

I 

ν = 3 

ν = 2 

ν = 1 

ν = 0 

r r ’ 

r o 

r o 

a) Giaûn ñoà NL cuûa phaân töû 

hai nguyeân töû 

r 

0-0 0-1 0-2 0-3 0-4 0-5 

b) Phoå haáp thu töông öùng 

37



Khi kích thích 

electron 

Sö ïtoå hôp ïpgiöõa caùc möùc naêng löông ï (electron, dao ñoäng vaø quay) cuûa caùc TT 

electron khaùc nhau cuûa phaân tử 

Phoå electron – dao ñoäng – quay 

Coù dang daïng nhöõng nhöng ñöông ñöôøng cong vôi vôùi moät 

vaøi cöïc ñaïi tuø 

Naêng Nang löông löôïng kích thích ΔE bao goàm: gom: 

ΔE = ΔE ñieän töû ± Δ E dao ñoäng ± ΔE quay 

Ngoaøi ra, coøn coù aûnh höôûng dung moâi, nhieät ñoä vaø ñoä phaân 

giaûi cuûa maùy quang phoå.

CAÙCKIEÅU CAC KIEU CHUYEN CHUYEÅNMÖÙC MÖC ELECTRON 

Quó ñaïo electron cuûa caùc phaân töû 

Orbital lieân keát Orbital phaûn lieân keát 

σ, π σ*, , π * 

Orbital khoâng lieân keát 

n 

Söï chuyeån electron töø TT cô baûn 

leân TT kích thích (töông öùng vôùi 

chuyeån töø möùc NL thaáp leân möùc 

cao hôn) 

Toàn taïi ôû caùc dò toá (O, S, 

N)) hay coøn con goilaø goïi caëp 

electron töï do). 

Chuyeån möùc N → R 

Chuyeån Chuyen möùc möc Chuyeån Chuyen möùc möc Chuyeån Chuyen möùc möc keøm kem theo söï 

N →V N → Q 

chuyeån dòch ñieän tích 

39

Các kiểu chuyển mức electron 

SV tự đọcsách 

40

PHAÂN PHAN BIEÄT CAC CAÙC KIEÅU KIEU CHUYEÅN CHUYEN MÖC MÖÙC ELECTRON 

MOÄT SOÁ THUAÄT NGÖÕ 

Nhoùm Nhom mangmaøu mau (chromophore) 

Laø nhoùm nguyeân töû coù chöùa electron gaây neân söï haáp thu böùc xaï 

Caùcnhoùm Cac nhom ñien ñieånhình: –N=O–, –NO 2 –, –N=N–, >C=O–, >C=C

PHAÂN PHAN BIEÄT CAC CAÙC KIEÅU KIEU CHUYEÅN CHUYEN MÖC MÖÙC ELECTRON 

MOÄT SOÁ THUAÄT NGÖÕ 

Hieäu öùng tröôøng saéc (bathochromic h effect) 

Coøn goïi laø chuyeån dòch ñoû (red shift) ⇒ laøm cho λ CÑ 

lôùn hôn 

Hieäu öùng caän saéc (hypsochromic effect) 

Coøn Con goilaø goïi chuyeån chuyen dòch xanh (blue shift) ⇒ laømchoλ lam λ CÑ nhỏ hôn 

Hieäu öùng ñaäm maøu (hyperchromic effect) 

laøm taêng cöôøng ñoä haáp thu (taêng ε) 

Hieäu öùng nhaït maøu (hypochromic effect) 

laøm giaûm cöôøng ñoä haáp thu (giaûm ε) 

42

SÖÏ HAÁP THU BX VAØ MAØU SAÉC VAÄT CHAÁT 

AÙnh saùng nhìn thaáy laø moät daûi böùc xaï coù böôùc soùng töø 700 ñeán 

396 nm ñöôïc goïi laø aùnh saùng traéng 

396 nm 700 nm 

Maøu phuï nhau laø caùc maøu maø khi troän 

chuùng laïi, ta seõ coù maøu traéng 

43

SÖÏ HAÁP THU BX VAØ MAØU SAÉC VAÄT CHAÁT 

MAØU SAÉC CUÛA VAÄT 

Khi chieáu chieu aùnh anh sang saùng vaøo vao vaät 

Töông tac taùcgiöõa giöa aùnh anh sang saùng vôùi vôi vaät 

1/ AÙnh saùng bò khueách taùn hoaøn 

toaøn hoaëc ñi qua hoaøntoaøn 

ø 

2/ Neáu taát caû caùc tia cuûa aùnh 

saùng traéng ñeàu bò vaät haáp thu 

3/ Neáu vaät haáp thu choïn loïc 

moät phaàn cuûaaùnh saùng traéng 

Maøu Mau traéng trang hoaëc khong khoâng maøu mau 

Vaät coù maøu mau ñen 

Vaät coù maøu saéc 

Vaät coù 

maøu ñoû 

Haáp thu heát caùc tia tröø aùnh saùng ñoû 

Haáp thu hai vuøng khaùc nhau ⇒ phaàn coøn laïi cho maøu ñoû 

Haáp thu tia phuï cuûa tia ñoû (tia maøu luïc). 

44

SÖÏ HAP HAÁP THUBXVAØ MAØU MAU SAÉC SAC VAÄTCHAÁT 

CHAT 

MAØU SAÉC CUÛA VAÄT 

Tia bò haáp thu 

Maøu cuûa chaát 

λ, nm Maøu 

haáp thu 

400 - 430 tím vaøng vang luïc luc 

430 - 490 xanh vaøng da cam 

490 – 510 luc luïc xanh ñoû 

510 – 530 luïc ñoû tím 

530 - 560 luc uïc vaøng tím 

560 - 590 vaøng xanh 

590 - 610 da cam xanh luïc 

610 - 730 ñoû luïc 

45

Hôïp chaát 

hay ion 

SÖÏ HAÁP THU BÖÙC XAÏ UV - VIS 

HỢP CHẤT VÔ CƠ ĐƠN GIẢN 

ε Söï chuyeån möùc 

Moâi 

tröôøng 

λ CÑ 

(nm) 

H 2 

O khí 166,7 1480 n → σ * 

SO 2 

khí 

360,0 

290,0 

0,05 

340 

n → π * trilet 

n → π * singlet 

Br 2 

Khí 420,0 200 π * →σ * 

l 2 

Khí 520,0 950 π * →σ * 

NO 2 

- 

NO - 

3 

H 2 

O 

H 2 O 

355,0 

287,0 

23 

9 

CrO 4 

2- kieàm 370 4900 

KMnO 4 

acid 525 2020 

n → π * 

n → π * 

302,0 7 n → π * 

194,0 8800 π → π * 

Keøm chuyeån ñieän tích (töø orbital n 

cuûa oxy vaøo orbital cuûa Cr) 

Keøm chuyeån ñieän tích (töø orbital 

cuûa oxy vaøo orbital cuûa Mn) 

46


PHỨC CHẤT 

Chuyeån möùc keøm 

Chuyeån möùc 

chuyeån ñieän tích Chuyeån möùc d – d electron thuoäc 

(Töø phoái töû ñeán ion 

(KL chuyeån chuyen tieáp) tiep) nhoùm mang maøu 

trung taâm vaø ngöôïc 

ôû phoái töû 

laïi). 

Phöùc haáp thu 

Vuøng UV Vuøng VIS Vuøng hoàng ngoaïi gaàn 

Khoâng maøu 

Phöùc coù maøu 

47


PHỨC CHẤT 

Maøu saéc ña daïng ôû ion KL chuyeån tieáp vaø phöùc cuûa chuùng 

1/ Maøu cuûa caùc ion KL chuyeån tieáp trong nöôùc: laø maøu cuûa 

phöùc vôùi phoái töû L laø nöôùc (ÔÛ daïng [M(H 2 O) 6 ] n+ vaø [M(H 2 O) 4 ] n+ ) 

2/ Caùc ion KL khoâng coù electron d (KL kieàm, kieàm thoå) hoaëc 

electron d ñaõ ñaày (Cu + ,Ag + ,Zn 2+ ,Hg 2+ ,Ga 3+ … ) ñeàu khoâng maøu. 

3/ Caùc ion maø lôùp d ñieàn moät nöûa (d 5 ) coù maøu nhaït. 

Ion coù lôùp d chöa baõo hoaø (Cu 2+ ,Ni 2+ ,Co 2+ ,Cr 3+ …) vaø phöùc chaát 

cuûa chuùng ñeàu coù maøu roõ reät vaø phong phuù 

48


HỢP CHẤT HỮU CƠ 

1/ Caùc PT chöùa cuøng moät nhoùm mang maøu ⇒ phoå electron 

gioáng giong nhau. 

2/ Phaân töû chöùa caùc nhoùm mang maøu bieät laäp khaùc nhau 

(khoâng (khong lieân lien hôp) hôïp) ⇒ phoå electron = phoå toång tong hôp hôïp cuûa cua caùc cac nhoùm nhom 

mang maøu ñoù. 

3/ Neáu Neu caùc cac nhoùm nhom mang maøu mau lieân lien hôp hôïp vôùi vôi nhau → nhoùm nhom mang 

maøu môùi vôùi nhöõng haáp thu ñaëc tröng môùi 

⇒ Phoå electron khoâng ñôn thuaàn laø toång caùc phoå cuûa caùc 

nhoùm rieâng bieät 

Nhoùm C = C vaø C = O ôû cetone α, β - khoâng no taïo thaønh 

nhoùm mang maøu môùi laø C = C – C = O 

SV tự đọcthêmphần này trong sách 

49

KỸ THUAÄT THÖÏC NGHIEÄM 

MÁY QUANG PHỔ Ổ UV – VIS 

Caáu Cau tao taïo maùy ayquang gphoå töû ngoai goaï – khaû kieán (UV– 

VIS spectrophometer) hieän ñaïi thöôøng goàm: 

1. Nguoàn Nguon böùc böc xaï ( UV: deuterium; VIS : ñeønW/I) ñen 2 2. Boä taïo ñôn saéc 

3. Boä chia chuøm saùng 

4. Cuvet chöùa maãu 

5. Cuvet chöùa dung moâi 

6. Detector 

7. Boä töï ghi 

50


MÁY QUANG PHỔ Ổ UV – VIS 

(4) 

(1) 

(3) 

(2) 

(5) (6) (7) 

Sô ñoà caáu taïo maùy quang phoå UV – VIS hai chuøm tia 

51


DUNG MÔI DÙNG TRONG PHỔ Ổ UV - VIS 

Dung moâiduøng moi dung ño phoå UV-VIS phai phaûikhoâng khong hap haápthuôû 

vuøng caàn ño 

1/ ÔÛ vuøng töû ngoaïi thoâng duïng (200 – 400 nm): 

⇒ duøng n–hexane, cyclohexane, metanol, etanol, 

nöôùc…laø caùc dmoâi chæ haáp thu böùc xaï vuøng töû ngoaïi xa 

2/ ôû vuøng vung khaû kieán kien (> 400 nm) 

⇒ Ngoaøi caùc dung moâi treân, coøn coù theå duøng 

chloroform, dioxane, benzene… 

52

ỨNG DỤNGỤ 

KIỂM TRA ĐỘ TINH KHIẾT 

‣ Taïp chaát veát trong hôïp chaát höõu cô tinh khieát ñöôïc 

phaùt hieän deã daøng neáu coù ñaëc tröng haáp thu UV – 

VIS vôùi vôi cöôøng cöông ñoä ñuû lôùn lôn 

NHAÄN BIEÁT CHAÁT VAØ NGHIEÂN 

CÖÙU CAÁU TRUÙC 

So saùnh phoå haáp thu cuûa maãu vôùi phoå cuûa hôïp chaát thieân 

nhieân hoaëc phoå cuûa chuaån 

⇒ Keát luaän veà moät saûn phaåm toång hôïp 

Ghi chuù: Thöôøng phaûi keát hôïp vôùi caùc PP phaân tích caáu truùc khaùc 

vì ñoä ñaëc tröng cuûa phoå UV – VIS khoâng cao 

53

ỨNG DỤNGỤ 

NGHIÊN CỨU SỰ HỖ BIẾN CỦA HỢP CHẤT HỮU CƠ 

Söï hoã bieán 

Laø hieän töôïng maø moät hôïp chaát coù söï toàn taïi ôû hai hay 

nhieàu daïng khaùc nhau naèm trong moät caân baèng ñoäng 

Daïng hoã bieán thöôøng gaëp trong höõu cô laø hoã bieán enol - xeton 

Hoã bieán xeton 

• λ max = 275 nm; ε = 20 

• Ñaëc tröng cho nhoùm C= O 

coâ laäp 

Hoã bieán enol 

• λ max = 245 nm; ε = 18000 

• Gaây neân bôûi noái ñoâi C = C vaø 

C = O lieân lien hôp hôïp 

54


PHÂN TÍCH HỖN HỢP 

1/ Khi keát hôïp vôùi kõ kyõ thuaät phaân taùch, ùhsöû duïng phoå UV – 

Vis cho pheùp xaùc ñònh töøng chaát trong hoãn hôïp 

PP saéc kyù loûng hieäu naâng cao vôùi ñaàu doø UV - VIS 

2/ Neáu Neu trong hoãn hon hôp hôïp, moãi moi caáu cau töû haáp hap thu cöc cöïc ñai ñaïi khaùc khac nhau 

⇒ xaùc ñònh hoãn hôïp caùc chaát döïa treân ÑL coäng ñoä haáp thu 

Heä coù n caáu töû ⇒ heä phöông trình n bieán 

Deã daøng giaûi ñöôïc baèng maùy tính neáu coù ñaày ñuû caùc heä soá ε 

55


XAÙC ÑÒNH HAÈNG SOÁ PHAÂN LY ACID – BAZ 

Xeùt acid HA, caàn xaùc ñònh haèng soá phaân ly k HA 

HA + H 2 O → H 3 O + + A - 

+ − 

[ H3O 

][ A ] 

k [ HA] 

= pK = pH + lg 

(*) 

HA 

[HA] 

[ ] 

HA 

− 

A 

• Khi giaù trò pH < pH acid naøo ñoù ⇒ daïng HA chieám öu theá 

• Khi giaù trò pH > pH baz nao naøoñoù ⇒ dang daïng A - chieámöutheá 

chiem • Coøn ôû pH trung gian giöõa hai pH acid vaø baz ⇒ ñoàng thôøi HA vaø A - 

Tyû soá [HA]/[A - ] ñöôc ñöôïc xaùc xac ñònh döa döïa treân tren phoå UV-VIS VIS cuûa cua caùc cac 

DD coù pH khaùc nhau. NeáuÑL Lambert–Beer ñuùng, söû duïng 

tính chaát coäng ñoä haáp thu seõ tính ñöôïc [HA] cb vaø [A - ] cb ôû baát 

kyø pH trung gian naøo nao 

Ño pH vaø töø tyû soá [HA]/[A - ] ⇒ pka theo (*). 

56

CHƯƠNG 15 

KHÁI QUÁT VỀ PP PHÂN 

TÍCH ĐIỆN HÓA 

1

GIỚI THIỆU VỀ PPPT ĐIỆN HÓA 

ĐIỆN HÓA HỌC 

Môn khoa học nghiên cưu về các quy luật, quá 

trình hiện tượng liên quan đến PƯ điện hóa 

Cơ 

sở 

PP PHÂN TÍCH ĐIỆN HÓA 

Nhóm PP dựa trên các 

quá trình điện cực 

Nhóm PP không dùng 

phản ứng điện cực 

2

MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN 

ĐIỆN CỰC 

Hệ nối tiếp của các tướng (pha) dẫn điện 

Tướng đầu tiên và cuối cùng 

là kim loại hay than chì 

Các tướng còn lại là dd 

điện ly 

Các điện cực điển hình 

Thanh kim loai loaïi M nhuùng nhung vaøo vao DD muoái muoi M n+ : M | M n+ || 

Thanh KL quyù nhuùng vaøo ñoâi Ox/Kh lieân hôïp: Pt| Ox, Kh|| 

Ñieänä cöïc khí: Pt| | H 2 , H + || 

Caùc ñieän cöïc khaùc: Ag| AgCl | Cl - |, |Hg| Hg 2 Cl 2 | Cl - || 

3


PHẢN ỨNG ĐIỆN HÓA 

PƯ trao đổi electron xảy ra giữa dây dẫn KL 

M nhúng vào dd chứa các cấu tử 

‣Giaùn tieáp: M ñoùng vai troø trung M 

gian (khoâng bò oxy hoùa) : 

Ox + n e - (M) Kh 

‣Tröïc tieáp: kim loaïi M bò oxy hoùa: 

M–ne - M n+ 

Ox + n e - Kh 

(Xem töông ñöông: M + Ox M n+ + Kh ) 

Ox/Kh 

4


ĐẶC ĐIỂM PHẢN ỨNG ĐIỆN HÓA 

Tham soá Phaûn öùng HH PÖÑH 

Naêng löôïng Nhieät naêng Ñieän naêng 

Toác ñoä PƯ 

Nhanh 

(PƯ xaûy ra taïi moïi 

vò òtrí ítrong DD) 

Chaäm 

(PƯ chæ xaûy ra taïi beà 

maët ñieän cöïc) 

CÁC GIAI ĐOẠN CỦA PƯ ĐIỆN HÓA 

1. Caáu töû di chuyeån töø loøng DD ñeán beà maët ñieän cöïc (V đc ). 

2. QT phoùng ñieän (PÖ ñieän cöïc): → trao ñoåi electron giöõa ñieän 

cöïc vaø caáu töû (V pñ ). 

3. QT hình thaønh vaø thoaùt saûn phaåm khoûi beà maët ñieän cöïc 

5


CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PƯ ĐIỆN HÓA 

Dung dịch 

‣Baûn chaát, noàng ñoä vaø daïng 

chaát khaûo saùt. 

‣Baûn chaát, noàng ñoä caùc caáu töû 

khaùc ñoàng hieän dieän (khaû 

naêng nang ñieän ly, hoat hoaït ñoäng beà 

maët … ) 

‣Söï ñoái löu trong DD döôùi aûnh 

höôûng cuûa nhieät ñoä, söï ñieän di 

do aûnh höôûng cuûa ñieän tröôøng 

Ñieän cöïc cöc 

‣Baûn chaát (Pt, Cu, Ag, C…) 

‣Hình dang daïng (dang (daïng phaúng, phang, 

löôùi…) 

‣Ñieàu kieän laøm vieäc (hieäu 

theá, maät ñoä doøng…) 

Saûn phaåm taïo thaønh 

‣ Baûn chaát vaø daïng saûn phaåm 

(R, L hay K) thoaùt ra ôû beà maët 

ñieän cöïc 

Thöù töï öu tieân R > L > K 

6


THẾ CÂN BẰNG ĐIỆN CỰC 

‣ Treân ranh giôùi tieáp xuùc KL||DD ⇒ lôùp ñieän tích keùp ñoùng vai 

troø cuûa moät tuï ñieän (beà maët KL tích ñieän || lôùp DD tieáp xuùc). 

⇒ Hieäu theá giöõa hai baûn cuûa tuï ñieän chính laø TCBÑC 

‣ Caùc KL keùm hoaït ñoäng (Cu, Ag, Hg…) coù beà maët tích ñieän 

döông, caùc KL hoaït ñoäng (Cd, Zn…) tích ñieän aâm 

‣ Khoâng ño ñöôïc giaù trò tuyeät ñoái cuûa TCBÑC, chæ ño ñöôïc hieäu 

theá CB giöõa hai cöïc: choïn moät cöïc laøm cöïc chuaån 

⇒ Cöïc hd hydro tieâu chuaån Pt |H 2 = 1atm|| H + (a=1) ñöôïc quy öôùc 

theá caân baèng = 0 

‣ Giaù trò TCBÑC cuûa cua moät cöc cöïc phuï thuoäc vaøo vao baûn ban chaát chat cuûa cua KL 

duøng laøm cöïc vaø noàng ñoä cuûa caùc chaát tham gia vaøo caân baèng. 

7


V 

M 1 M 2 

NGUYÊN TỐ ĐIỆN HÓA 

Laø heä goàm gom hai cöc cöïc ghep gheùp vôùi vôi nhau 

Neáu khoâng noái hai cöïc vôùi nhau 

⇒ NTÑH khoâng khong hoat hoaït ñoäng 

Treân hai cöïc luoân toàn taïi caùc 

caân baèng (theá caân baèng phuï 

m+ 

M n+ 

M 2 

g ( g p ï 

1 

thuoäc vaøo hoaït ñoä cuûa M 

n+ 

1 vaø 

NTÑH M 1 | M 

n+ 

1 || M 

m+ 

2 | M 2 

M 

m+ 

2 trong DD). 

Neáu noái hai cöïc baèng daây daãn ⇒ xuaát hieän doøng ñieän vì caân 

baèng treân hai cöïc bò phaù vôõ. 

Caùc PÖ trao ñoåi e - xaûy ra treân ranh giôùi tieáp xuùc ⇒ theá CB 

cuûa caùc cöïc bò thay ñoåi lieân tuïc (bò phaân cöïc). 

8


NGUYÊN TỐ ĐIỆN HÓA 

Neáu Neu noái noi hai cöc cöïc NTÑH sau baèng bang daây day daãn dan 

• ÔÛ cöïc Zn, caùc nguyeân töû Zn tan 

V 

vaøo dung dòch ( Zn – 2e – → Zn 2+ ) 

Cu 

Zn 

• ÔÛ cöïc Cu, caùc ion Cu 2+ nhaän 

electron töø ñieän cöïc → Cu baùm vaøo 

cöc cöïc (Cu 2+ + 2e – → Cu ). 

Zn 

Cu 2+ 2+ 

[Zn 2+ ] vaø [Cu 2+ ] trong DD thay ñoåi: 

• Theá cuûacöïc Zn taêng leân 

NTÑH Zn | Zn 2+ || Cu 2+ | Cu • Theá cuûa cöïc Cu giaûm xuoáng 

Khi theá hai cöïc baèng nhau → cöôøng ñoä doøng trieät tieâu 

⇒ Caân baèng môùi ñöôïc thieát laäp 

9

Cu 2+ 

Cu 


SỰ ĐIỆN PHÂN 

Laø QT ñieän hoùa xaûy ra khi noái hai cöïc cuûa NTÑH vaøo 

nguoàn ñieän moät chieàu 

+ – Treân hai cöïc cuõng xaûy ra caùc QT 

Zn ñieän cöïc khi nguyeân toá galvanic hoaït 

ñoäng nhöng ngöôïc laïi vôùi NTÑH 

Zn 2+ ‣Cöc ‣Cöïc Cu: Cu tan ra → Cu 2+ khueách khuech taùn tan 

töø beà maët ñieän cöïc vaøo loøng DD 

Cu - 2 e – → Cu 2+ 

‣Cöïc Zn: Zn 2+ töø loøng DD chuyeån ñeán 

cathode, nhaän e- → Zn baùm leân cöïc: 

Zn 2+ + 2 e - → Zn 

Theá CB cuûa caùc cöïc trong tröôøng hôïp naøy cuõng bò thay ñoåi. 

10

CÁC THUYẾT QUÁ TRÌNH ĐIỆN HÓA 

LÝ THUYẾT ĐIỆN PHÂN ĐƠN GiẢN 

Xây dưng trên các giả thiết 

‣Vaän toác di chuyeån V dc cuûa caùc ion, phaân töû trong DD 

voâ cuøng lôùn. 

‣Vaän toác phoùng ñieän V pñ treân beà maët ñieän cöïc cuõng voâ 

cuøng lôùn 

PÖ ñieän hoùa töông ñöông vôùi PÖ hoùa hoïc nhanh 

Xeùt QT ñieän hoùa döïa vaøo TCBÑC hoaëc E 0 

11



THẾ CÂN BẰNG ĐIỆN CỰCỰ 

‣ Xeùt heä: đieän cựcMtrô(Pt,Au)|| DD chöùa ñoâi Ox / Kh 

Caân baèng ñöôïc thieát laäp khi PÖÙ trao ñoåi e- giöõa M vaø 

daïng oxy hoùa hay daïng khöû xaûy ra vôùi cuøng vaän toác. 

M 

E cb 

Ox/Kh 

Theá caân baèng ñieän cöïc 

E 

E 

0 

cb 

= 

ox / kh 

+ 

0,059059 

[ 

Ox 

] 

lg 

n [ Kh] 

12




Khi aùp moät theá ngoaøi E’ vaøo heä ⇒ caân baèng seõ bò phaù huûy 

Neáu E’ > E cb 

‣ e - → daïng khöû → M 

(Kh – ne- → Ox) 

⇒ [Kh] , [Ox] 

⇒ DD ñaït ñöôïc E cb (môùi) = E’. 

‣ Ñieän cöïc xaûy ra QT oxy hoùa 

goi laø anode 

goïi la anode. 

13 

E’ 

e - 

M 

E cb 

+ – 

Ox/Kh




Khi aùp moät theá ngoaøi E’ vaøo heä ⇒ caân baèng seõ bò phaù huûy 

E’ – + 

M 

Ox/Kh 

e 

- 

E cb 

Neáu E’ < E cb 

‣ e - → M → daïng oxi hoùa 

(Ox + ne- → Kh) 

⇒ [Kh] , [Ox] 

⇒ DD ñaït ñöôïc E cb (môùi) = E’. 

‣ Ñieän cöïc xaûy ra QT khöû 

goi goïi laø cathode. 

14




Ngöôïc laïi, khi noàng ñoä cuûa caùc caáu töû thay ñoåi 

⇒ TCBÑC thay ñoåi 

Theo doõi doi söï söbieán bien thien thieân TCBÑC ⇒ bieát biet ñöôc ñöôïc söï thay 

ñoåi noàng ñoä cuûa caùc caáu töû trong DD 

Thöïc teá, chæ xaùc ñònh ñöôïc ΔE giöõa ñieän cöïc khaûo saùt vaø 

moät ñieän cöc cöïcchuaån (sosa saùnh) laø añeä ñieän cöc cöïccoù E cb =const 

15


M 1 

+ – 


M 2 

QUÁ TRÌNH ĐIỆN PHÂN 

Taïi 

Thế cân bằng điện cực 

0 0,059 

[ 

Ox 

M 1 

: E cb 1 

= E 

1 

+ lg 

n1 

[ Kh 

0,059 [ 

M : 

0 lg 

Ox 

2 

E cb 2 

= E 

2 

+ 

n [ Kh 

0 1 

Ox 1/Kh 1 

2 

Ox 2 /Kh 2 

Tai Taïi : 

] 

Khi noái hai cöïc vôùi nguoàn ñieän beân ngoaøi, quaù trình ñieän 

phaân chæ xaûy ra khi thoûa maõn ñieàu kieän 

‣ M 1 laø anode: phaûi aùp ñaët vaøo M 1 theá E A >E cb1 . 

‣ M 2 laø cathode: phaûi phai aùp ap ñaët vaøo vao M 2 theá E Ca < E cb2 

2 

1 

2 

] 

] 

] 

AÙp ñaët hieäu ñieän theá ΔΕ = E A –E Ca > E cb1 -E cb2 

16



QUÁ TRÌNH ĐIỆN PHÂN 

Thöù töï öu tieân phoùng ñieän ñöôïc xem xeùt döïa vaøo TCBÑC 

ôû anode 

ôû cathode 

(khaû naêng bò oxy hoùa) 

Chaát naøo coù TCBÑC nhoû 

nhaát seõ bò oxy hoùa tröôùc 

(khaû naêng bò khöû) 

Chaát naøo coù TCBÑC lôùn 

nhaát seõ bò khöû tröôùc 

Neáu khoâng xaùc ñònh ñöôïc TCBÑC, döïa vaøo E 0 ñeå xem xeùt 

Thứ tự bị oxy hóa 

E CB1 E CB2 E CB3 E CB4 

E tăng dần 

Thứ tự bị khử 

17



HẠN Ạ CHẾ CỦA THUYẾT ĐIỆN PHÂN ĐƠN GiẢN 

1/ Döï ñoaùn chieàu öu tieân cuûa QT phoùng ñieän chæ döïa vaøo 

TCBÑC 

⇒ Khoâng ñuùng trong moät soá tröôøng hôïp do söï phoùng ñieän coù 

theå bò chaäm, tuøy theo caáu töû hoaëc loaïi ñieän cöïc 

E 2- 2- coøn 0 ( S 2 O 82 /2SO 42 ) = 2,00 V con E 0 ( Fe 3+ /Fe 2+ ) = 0,77 V 

Nhöng khi ñieän phaân, PÖ khöû S 2 O 

2- 

8 vaãn xaûy ra sau phaûn öùng 

khöû cuûa Fe 3+ treân raát nhieàu ñieän cöïc (ngöôïc vôùi LT). 

2/ Thöïc teá, Söï ñieän phaân DD laøm phaùt sinh moät doøng ñieän xaùc 

ñònh do söï di chuyeån cuûa caùc ion döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng 

⇒ LT ñieän phaân ñôn giaûn khoângñeà caäp ñeán doøng ñieän naøy 

cuõng nhö caùc yeáu toá aûnh höôûng lieân quan 

18


LT ĐIỆN PHÂN SỬ DỤNG ĐƯỜNG DÒNG THẾ 



voâ cuøng lôùn. 

‣Vaän toác phoùng ñieän V pñ treân beà maët ñieän cöïc laø coù 

giôùi giôi han haïn 

PÖ ñieän hoa ù khoâng töông ñöông vôi ôùi PÖhoa ù hoïc nhanh 

h 

TỰ ĐỌC THÊM 

19


LT ĐIỆN PHÂN CÓ XÉT ĐẾN VẬN TỐC DI CHUYỂN 



laø coù giôùi haïn. 

‣Vaän toác phoùng ñieän V pñ treân beà maët ñieän cöïc laø coù 

giôùi haïn 

PÖ ñieän hoùa khoâng töông ñöông vôùi PÖ hoùa hoïc nhanh 

V dc coù giôùi haïn do 

-Sựđiện di. 

-Sựđối lưu 

- Sự khuếch ế h tán 

TỰ ĐỌC THÊM 

20

CÁCPPPHÂNTÍCH PHÂN ĐIỆN HÓA 

PP ĐO ĐỘ 

DẪN ĐIỆN 

- PP trực tiếp 

- PP chuẩn độ độ dẫn 

- PP chuẩn độ với dòng 

cao tần 

CÁC PP PHÂN TÍCH 

ĐIỆN HÓA 

PP VOLT - 

AMPERE 

- PP cựcự phổ (xoay 

chiều, một chiều, cực 

phổ xung…) 

- Chuẩn độ ampere 

PP ĐO THẾ 

- PP đo thế trực tiếp: 

* đo pH 

* chọn lọc ion 

- PP chuẩn độ điện thế 

PP ĐIỆN PHÂN VÀ ĐO 

ĐIỆN LƯỢNG 

- PP điện khối lượng 

- PP nội điện phân 

- PP đo điện lượng 

21

GIỚI THIỆU VỀ PP ĐO THẾ 

PP PHÂN TÍCH ĐIỆN HÓA 

Nhóm PP dựa trên các quá trình điện cực 

PP ĐO THẾ 

PP vi ñieän phaân 

⇒ Cöôøng ñoä doøng 

trong dung dòch töø raát 

nhoû 

→ trieät tieâu tieu. 

Đònh ò löôïng caùc ion döïa vaøo 

vieäc khaûo saùt TCBÑC khi 

nhuùng ñieän cöïc chæ thò M 

vao ø DD nghieân cöu öù 

22

CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA PPĐO THẾ 

Thế cân bằng điện cực 

M laø KL trô (Pt, Au) nhuùng vaøo DD chöùa: 

‣ Đoâi Ox/ Kh: 

0 

0,059059 

[ 

Ox 

] 

Ediencuc = Ecb 

= Eox 

/ kh 

+ lg (1) 

n [ Kh] 

‣ Hai daïng hoùa trò khaùc nhau cuûa M: M m+ vaø M n+ (m>n) 

m+ 

0 0,059 [ M ] 

Ecb 

= E m+ n+ 

+ lg (1') 

M / M 

n+ 

m − n [ M ] 

M laø KL khoâng trô (Ag, Cd, Hg, Pb, Sn, Zn… ) 

nhuùng vaøo dd chöùa muoái M n+ : 

0 

0,059059 

n+ 

Ecb 

= E n+ 

+ lg[ M ] (2) 

M / M 

n 

23

PHÂN LOẠI 

PP ĐO THẾ 

PP ño theá tröïc tieáp 

1. Nhuùng ñieän cöïc (maøng) 

chon choïn loc loïc vôùi vôi ion caàn can xaùc xac 

ñònh vaøo DD nghieân cöùu 

2. Ño theá caân can baèng bang ñieän cöc cöïc 

3. Tính noàng ñoä cuûa ion caàn 

xaùc xac ñònh theo (2). 

PP chuaån ñoä ñieän theá 

1. Nhuùng ñieän cöïc chæ thò vaøo 

DD nghieân cöùu X. 

2. Chuaån Chuan ñoä X baèng bang DD chuaån chuan 

C thích hôïp. 

⇒ Söï thay ñoåi cuûa [X] theo V C 

→ TCBÑC E thay ñoåi. 

Ñoà thò E = f(V C ) ñöôïc goïi laø 

ñöôøng chuaån ñä(í ñoä (tích phaân) 

theo PP ño ñieän theá. 

24

ĐẶC ĐIỂM CỦA PPĐO THẾ 

1. Ñoä nhaïy cao (coù theå ñen á 10 -5 M). 

2. Chuaån ñoä hieäu quaû trong caùc tröôøng hôïp 

maø bình thöôøng khoâng theå chuaån ñoä ñöôïc 

baèng pp hoùa hoïc (duøng chæ thò) 

• DD coù maøu 

• DD chöùa nhieàu caáu töû 

• Caáu töû caàn xaùc ñònh khoâng coù chaát chæ 

thò thích hôïp 

25

ĐIỆN CỰC TRONG PP ĐO THẾ 

ĐIỆN CƯC CHỈ THỊ 

ĐIỆN CỰC MÀNG 

CHỌN LỌC ION 

ĐIỆN CỰC KIM 

LOẠI VÀ KHÍ 

Điện cực 

• Điện cực màng 

màng thủy tinh tinh thể 

• Xác định pH 

• Điện cực màng 

• Xác định 

lỏng 

cation hóa trị I 

(Na + , K + , Li + …) 

ĐIỆN CỰC MÀNG 

CHỌN LỌC PHÂN 

TỬ 

26

ĐIỆN CỰC TRONG PP ĐO THẾ 

CÁC LOẠI ĐIỆN CƯC SO SÁNH 

(ĐIỆN CỰC CHUẨN) 

Điện cực hydro chuẩn 

Điện cực 

Ag/AgCl 

Điện cực calomel 

27

CÁCH THỨC ĐO THẾ CỦA MỘT NGUYÊN 

TỐ ĐIỆN HÓA (“cell” điện hóa) 

Sử dụng dụng cụ đo điện thế một chiều (vôn kế 1chiều) 

để đo hiệu điện thế giữa 2điện cực khi chúng cùng được 

nhúng vào dung dịch. 

28

KT THỰC NGHIỆM & ỨNG DỤNG 

A/ CÁC PPPT ĐO ĐIỆN THẾ TRỰC TIẾP (tựđọc) 

B/ PP CHUẨN ĐỘ ĐIỆN THẾ 

1. Choïn ñieän cöïc chæ thò 

Phaûi tham gia phaûn öùng ñieän hoùa vôùi moät trong caùc caáu 

töû coù maët trong caân baèng chuaån ñoä 

2. Khaûo saùt söï bieán thieân cuûa hieäu ñieän theá∆E (E ño ) giöõa 

ñieän cöïc chæ thò vaø moät ñieän cöïc chuaån theo theå tích 

dung dòch chuaån V C theâm vaøo 

(neáu á laø ñieän cöïc pH thì töï ñoäng chuyeån ∆E veà pH) 

3. Xaùc ñònh ñieåm töông ñöông vaø tính keát quaû 

Xaùc ñònh V tñ baèng ñoà thò hay PP noäi suy. Tính keát quaû 

gioáng nhö trong PP theå tích 

29

á 

å 


CÁCH XĐ ĐIỂM TƯƠNG ĐƯƠNG (v tđ ) 

Phöông phaùp ñoà thò 

Töø baûng bieán thieân cuûa E ño (pH) theo V C coù theå xaùc ñònh ñöôïc 

V tñ baèng 1 trong 3 PP ñoà thò: 

E 

E 

ΔE 

ΔV 

E tñ 

A/ D ø ñ ø tí h h â 

V tñ 

V C 

A/ Döïa vaøo ñöôøng tích phaân 

(PP hình bình haønh) 

V tñ 

V C 

B) döïa vaøo ñöôøng vi 

phaân baäc moät; 

30



Phöông phaùp ñoà thò 

Töø bû baûng bieán thieân cuûa E ño (pH) theo V C coù theå xaùc ñònh ñöôïc 

V tñ baèng 1 trong 3 PP ñoà thò: 

⎛ ΔE ⎞ 

Δ 

⎜ 

⎟⎠ 

⎝ Δ V 

a 

b 

V 1 V tñ V 2 V C 

31 

C) döïa vaøo ñöôøng vi phaân baäc hai



Phöông phaùp noäi suy 

⎛ΔE 

⎞ 

Δ⎜ ⎟ 

⎝Δ 

V ⎠ 

a 

0 

b 

Töø ñoà thò Δ(ΔΕ/ΔV) hay Δ(ΔpH/ ΔV) theo V C ⇒ V tñ 

1/ Töø V 1 (theå tích cuûa cua V C < V tđ coù 

Δ(ΔΕ / ΔV) hoaëc Δ(ΔpH / ΔV) >0( 

hay < 0 ) 

2/ Suy töø V 2 (theå tích cuûa V C >V tđ 

coù Δ(ΔΕ/ΔV) hoaëc Δ(ΔpH/ΔV) ñaõ bò 

ñoåi daáu ). 

V 1 V tñ V 2 

V C 

Ñöôø Ñöông vi phan â baäc hai 

32



Phöông phaùp noäi suy 

⎛ ΔE ⎞ 

• (V 

Δ⎜ 

⎟ 

2 -V 1 ) → thay ñoåi (a + b) ñôn vò 

⎝Δ 

V ⎠ 

• (V tñ -V 1 ) → thay ñoåi a ñôn vò 

• (V 2 – V tñ ) → thay ñoåi bñônvò. 

(a, b ñöôïc laáy theo giaù trò soá hoïc ) 

a 

b 

V 1 V tñ V 2 V C 

Ñöôøng vi phaân baäc hai 

a 

V tđ 

= V1 

+ ( V2 

−V1 

) 

a + 

hay 

b 

V tđ 

= V2 

− ( V2 

−V1 

) 

a + 

b 

b 

Boû qua ΔV trong Δ(ΔΕ / ΔV) neáu ΔV ñöôïc giöõ baèng haèng soá 

33

CCHUẨNÑOÄMẪU C.CHUẨN NÖÔC NÖÔÙCKIEÀM KIEM 

V HCl (ml) 2,30 2,40 2,50 2,60 2,70 2,80 2,90 3,00 3,10 3,20 

pH 6,05 5,95 5,86 5,73 5,53 5,33 4,66 4,07 3,72 3,52 

ΔpH 0,10 0,09 0,10 0,20 0,20 0,67 0,59 0,35 0,20 

Δ(ΔpH) +0,01 01 -0,01 01 -0,10 0,0 0 -0,47 +0,08 08 +0,24 +0,15 

1 

0 

2 

0 

4 

5 

0 

(HCl) 

Burette 

AÙP DUÏNG PP NOÄI SUY 

a 

V td 

= V1 

+ ( V2 

−V1 

). 

a + b 

b 

V td 

= V2 

− ( V2 

−V1 

). 

a + b 

Töø baûng bang soá lieäu 

V 1 = 2,80 ; V 2 = 2,90; a = 0,47 ; b = 0,08 

34


CÁC PP CHUẨN ĐỘ ĐIỆN THẾ 

Chuaån ñoä acid – baz 

- Ñieän cöïc chæ thò: thuûy tinh, Hydro. 

- Ñieän cöïc chuaån: calomel hoaëc ñieän cöïc Ag / AgCl 

-Chuaån ñoämoäthoãn hôïp acid hoaëc moät ña acid baèng baz 

maïnh neáu caùc k caùch nhau ≥ 10 3 laàn vaø moãi k ≥ 10 -10 

Duøng dd NaOH chuaån ñoä: Duøng dd HCl chuaån ñoä: 

+ Hoãn hôïp HCl (k >>1) vaø + Na 2 CO 3 (k b1 =10 –3,68 ;k b2 = 

CH –7,65 3 COOH ( k= 10 – 4,76 ). 

10 ) 

+ Hoãn hôïp Na 

+HaichöùcñaàucuûaH 3 PO 4 ( 

2 CO 3 + NaOH 

+ Hoãn hôïp Na 2 CO 3 + NaHCO 3 

k –2,12 -7,21 a1 =10 ; k a2 =10 ; k a3 

=1 – 12,38 ). 

35


CÁC PP CHUẨN ĐỘ ĐIỆN THẾ 

Chuaån ñoä oxy hoùa - khöû 

- Ñieän cöïc chæ thò: kim loaïi trô. 

- Ñieän cöïc chuaån: calomel hoaëc ñieän cöïc Ag / AgCl 

Chuaån ñoä taïo tuûa 

- Ñieän cöïc chæ thò: kim loaïi M hoaëc ñieän cöïc choïn loïc ion 

nhaïy vôùi ion caàn xaùc ñònh hay dung dòch thuoác thöû. 

- Duøng xaùc ñònh noàng ñoä cuûa caùc cation M n+ nhö Ag + ,Zn 2+ , 

Pb 2+ ; caùc cac anion nhö Cl - , Br – , I – vaø moät vaøi vai ion khaùc khac Hg 

2+ 

2 

Ví duï : chuaån ñoä dung dòch Cl – baèng Ag + 

Đieän cöïc chæ thò : Ag kim loaïi. 

Chuaån ñoä taïo phöùc 

36

BÀI GIẢNG CÁC PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH VÀ ỨNG DỤNG NGƯỜI SOẠN LÂM HOA HÙNG

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?