ANTHRANOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID - ThS.DS. Huỳnh Anh Duy

ThS.DS. Huỳnh Anh Duy

MỤC TIÊU HỌC TẬP
TRÌNH BÀY ĐƢỢC
1. Đặc điểm cấu trúc của 3 nhóm anthranoid
(nhóm phẩm nhuộm, nhuận tẩy và dimer).
2. Các tính chất căn bản của anthranoid
3. Nguyên tắc chiết xuất anthranoid từ dƣợc liệu
4. Các phƣơng pháp định tính, định lƣợng
anthranoid trong dƣợc liệu.
5. Tác dụng sinh học – Công dụng của anthranoid
6. 08 dƣợc liệu chứa anthranoid chính
(Cassia, Đại hoàng, Lô hội …)
2

1. Khái niệm chung về anthranoid
- Thuộc nhóm lớn hydroxyquinon (các quinonoid).
- Sắc tố vàng, vàng cam, đỏ.
- Tìm thấy trong Nấm, địa y, thực vật bậc cao, động vật
3

PHÂN LOẠI QUINONOID
benzoquinon
naphthoquinon
(chủ yếu : para-naphthoquinon)
naphtacenquinon (hoặc anthracyclinon)
phenanthraquinon
anthranoid
(1,2 di-OH) anthraquinon và
(1,8 di-OH) anthraquinon
4

enzoquinon
O
6 1 2
(ortho)
O
O
5 4 3
O
O
phenanthraquinon
O
O
anthraquinon
O
O
O
p-naphthoquinon
(para)
5

2. ĐỊNH NGHĨA
Anthranoid là những glycosid mà
phần aglycon là Δ’ của 9,10 diceton-anthracen.
(= anthracenoid)
peri
peri
7
8
O
9
1
2
6
5
10
O
4
3
peri
peri
6

dạng oxy hóa
ANTHRAQUINON
O
O
anthraquinon
O
OH
H OH
H H
anthron
H
anthranol
H H
dihydroanthranol
dạng khử
7

ANTHRANOID
THUẬT NGỮ
anthraglycosid (AG)
anthraquinon (AQ)
dạng O-/C-glycosid
dạng aglycon
anthraquinon
AQ oxy hóa
dạng aglycon
anthron, anthranol
dihydroanthranol
AQ khử
nhóm 1,8 di-OH AQ : ở C3, C6 thƣờng có nhóm thế
CH 3 , CH 3 O, CH 2 OH, CHO, COOH, OH
gọi chung là Oxy Methyl Anthraquinon (OMA)
8

1 dạng oxy-hóa 3 dạng khử
anthraquinon anthron anthranol dihydroanthranol
AQ
ANTHRANOID
+ ose
AG
anthraquinon anthron anthranol dihydroanthranol
glycosid glycosid glycosid glycosid
9

3. PHÂN LOẠI ANTHRAQUINON
7
8
O
9
1
2
6
10
3
5
O
4
OH O OH
O OH
8 1 1
2
OH
O
nhóm nhuận tẩy
O
nhóm phẩm nhuộm
10

3. PHÂN LOẠI ANTHRAQUINON
3.1. nhóm phẩm nhuộm 3.2. nhóm nhuận tẩy
8
O
OR
1 2
OR
OR
8
O
OR
1
2
O
O
sinh tổng hợp :
con đƣờng acid shikimic
sinh tổng hợp :
con đƣờng polyacetat
O
OH
OH
OH
O
OH
O
alizarin
O
istizin
11

3.1. NHÓM PHẨM NHUỘM
8
O
OR
1 2
OR
O
2 nhóm –OH (hoặc –OR) kế cận (C 1 và C 2 )
nhóm 1,2 dihydroxy anthraquinon (nhóm 1,2)
màu vàng tƣơi, vàng cam, đỏ cam đến tía.
thƣờng gặp / họ Rubiaceae; trong côn trùng.
12

3.1. NHÓM PHẨM NHUỘM
O
OH
OH
O
OH
OH
O
OH
O
glc
xyl
O
OH
purpurin*
O
alizarin*
O
acid ruberythric
HOOC
O
OH
OH
glucose
OH
O
Me
HO
OH
OH
O
OH
OH
O
COOH
boletol
acid carminic
13

3.2. NHÓM NHUẬN TẨY
8
OR
O
OR
1
O
3
R
2 nhóm –OH (hoặc –OR) ở C 1 và C 8 (, peri)
nhóm 1,8 dihydroxy anthraquinon (nhóm 1,8)
màu vàng nhạt vàng cam, đỏ cam.
gặp / họ Fabaceae, Polygonaceae, Asphodelaceae
ở C 3/6 : R = CH 3 , OCH 3 , CH 2 OH, CHO, COOH (OMA)
14

3.2. NHÓM NHUẬN TẨY
OH
O
OH
OH
O
OH
O
3
R
RO
O
Me
Istizin
H
Chrysophanol CH 3
H Chrysophanol
Aloe emodin
Rhein
CH 2 OH
COOH
HO Emodin
MeO
Physcion
15

3.3. NHÓM DIMER
diemodin anthron
Glc O O OH
OH O OH
COOH
COOH
HO
Me
COOH
hypericin
Glc O O OH
sennosid A và B
OH O OH
rheidin A
dạng khử của (emodin + rhein)
- thƣờng : 2 ph.tử anthron dianthron, dehydro-dianthron.
- vài trƣờng hợp là dianthraquinon: Cassianin, cassiamin.
16

17

4. SỰ TẠO THÀNH GLYCOSID
OH
O
OH
OH
O
OH
O
O
Rha
O-glycosid
3
Me
glucose
C-glycosid
3
CH 2 OH
O
OH
O Glc Xyl
OH
O
OH
O
Glc
3
CH 2 O
Rha
O-glycosid
glycosid hỗn tạp
18

ĐƢỜNG (OSES)
Phần ose trong AG thì đơn giản.
- Loại ose hay gặp : Glc, Rha, Xyl
- Ít khi gặp 2 mạch đƣờng (gắn vào 2 nơi)
- Ít khi gặp 1 mạch 3 đƣờng (gắn vào 1 nơi)
- Thƣờng : 1 mạch (gồm 1 hoặc 2 đƣờng)
AQ – glc – glc.
AQ – glc – xyl.
19

5. TÍNH CHẤT – ĐỊNH TÍNH (OMA)
5.1. Lý tính chung (chủ yếu của các OMA)
cả 2 dạng :
- dễ tan trong dd. kiềm, ROH
- tan đƣợc / nƣớc nóng, bền nhiệt
- kém tan / dd. NaHSO 3 ( naphthoquinon)
aglycon :
- dễ tan / dmhcơ kém phân cực
- khó tan / acid.
- thăng hoa đƣợc
glycosid :
- khó tan / dmhcơ kém phân cực.
- không thăng hoa đƣợc.
20

5. TÍNH CHẤT – ĐỊNH TÍNH (OMA)
5.2. Tính acid
-OH tính acid yếu hơn
HO
OH
O
O
HO
OH
OH
-OH β
tính acid
mạnh hơn
chỉ có –OH : chỉ tan / kiềm mạnh
có –OH β : tan đƣợc / kiềm yếu
có –COOH : tan đƣợc / kiềm rất yếu
(bi)carbonat, ammoniac
21

5.3. Thử nghiệm vi thăng hoa
5. TÍNH CHẤT – ĐỊNH TÍNH (OMA)
có thể làm trực tiếp với bột dƣợc liệu chứa AQ tự do
tinh thể AQ
bột dƣợc liệu
R
22

5.4. Phản ứng Bornträeger
5. TÍNH CHẤT – ĐỊNH TÍNH (OMA)
mẫu thử
NaOH hay KOH
loãng
màu đỏ* (1,8 di-OH)
xanh tím (1,2 di-OH)
(*naphthoquinon cũng cho màu đỏ)
Thực hiện
- trong ống nghiệm, bình lắng
- trên bản mỏng, lame
- trên mô thực vật . . .
23

THỰC HiỆN PHẢN ỨNG BORNTRAGER
trên lam kính (sau khi vi thăng hoa)
bông kiềm
đỏ
AQ
AQ
bông kiềm chuyển sang màu đỏ : 1,8 di-OH AQ
24

dịch chiết kiềm loãng, nóng (1% - 5%)
để nguội, acid hóa
lắc với DMHC
lớp DMHC
lắc với kiềm loãng
lớp kiềm
lớp DMHC
lớp kiềm đỏ, lớp DMHC mất màu
lớp kiềm vàng, huỳnh quang lục
+H 2 O 2
màu đỏ
AQ
(dạng oxy hóa)
dẫn chất khử
25

XÁC ĐỊNH ACID CHRYSOPHANIC
dịch AQ / CHCl 3
NH 4 OH x n lần
bỏ dịch NH 4 OH (AQ acid mạnh)
dịch CHCl 3 (vàng)
(AQ acid yếu)
lắc với NaOH 5%
lớp kiềm : đỏ
OH
O
OH
8
1
có acid chrysophanic
3
Me
(tính acid yếu, không tan / NH 4 OH)
O
26

5. TÍNH CHẤT – ĐỊNH TÍNH (OMA)
5.5. Phản ứng với Mg acetat / EtOH, MeOH
AQ có OH Mg acetat đỏ cam (1,6 và 1,8 di-OH)
tím (1,2 di-OH)
ROH
đỏ tía (1,4 di-OH)
Mg
(đều bathochromic !)
R O O
8
1
2
- cơ chế : tạo chelat
6
O
O
R
4
- ứng dụng : định lƣợng / UV-vis
Mg
27

5. TÍNH CHẤT – ĐỊNH TÍNH (OMA)
5.6. Phản ứng với Pyridin / MeOH (1 : 1)
Δ’ oxy hóa vàng cam
orange
Δ’ khử tím violet
phân biệt dạng oxy hóa // dạng khử.
(làm thuốc thử hiện màu / SKLM).
28

5.7. SKLM (bản silica gel)
Để khảo sát toàn bộ các anthranoid trong dƣợc liệu:
- chiết bằng MeOH, EtOH (hay ROH + H 2 O)
- lấy dịch chiết ROH chấm lên bản mỏng
Để khảo sát các aglycon mới sinh + có sẵn:
- chiết (+ th.phân + oxy hóa) với H 2 SO 4 25% + H 2 O 2
- lắc với CHCl 3 , lấy dịch CHCl 3 chấm lên bản mỏng
Để khảo sát các aglycon tự do (có sẵn):
- chiết bằng MeOH, EtOH (hay ROH + H 2 O), cô dung môi
- lắc với CHCl 3 , lấy dịch CHCl 3 chấm lên bản mỏng
29

DUNG MÔI SKLM ANTHRANOID
đối với anthraglycosid :
EtOAc – MeOH – H 2 O
EtOAc – PrOH – H 2 O
CHCl 3 – MeOH
đối với anthraquinon :
Bz – CHCl 3 (1:1)
Bz – EtOAc
Bz – EtOAc – AcOH
Bz – EtOAc – HCOOH
Bz – EtOH – AcOH
30

HIỆN MÀU VẾT TRÊN SKLM
a. dƣới ánh sáng thƣờng
b. dƣới UV 254 / 365 nm
c. sau khi xử lý với thuốc thử
- hơi ammoniac
- KOH / ROH
- Pyridin / MeOH
- Mg acetat / ROH
31

365 + 254
365 254
32

Vị trí tƣơng đối của các OMA trên bản Si-gel
Chrysophanol
Physcion
Emodin
Aloe emodin
Rhein
Acid emodic
Rf cao
Rf thấp
1,8 di-OH, 3-Me
1,8 di-OH, 3-Me, 6-OMe
1,8,6 tri-OH, 3-Me
1,8 di-OH, 3-CH 2 OH
1,8 di-OH, 3-COOH
1,8,6 tri-OH, 3-COOH
tính phân cực :
COOH > CH 2 OH > CH 3
tri-OH > di-OH
33

5.7. Quang phổ IR
Do 2 nhóm carbonyl
băng này mạnh, khá đặc trƣng
1630 cm –1 (chelat)
1670 cm –1 (tự do)
nhiều trƣờng hợp : tạo doublet.
Do các nhóm -OH
- OH β 3400 cm –1 (thƣờng yếu)
- OH thƣờng rất yếu, khó thấy
OH
....
O
.... HO
OH.... O .... HO
OH
- C–O (carbinol) cho băng rõ rệt ở vùng 1100 cm 1
Do vòng thơm : cho băng khá rõ ở vùng 3000, 1570 cm 1
34

O
O
anthraquinon
3400
1670
35

OH
O
OH
O
Istizin
3400
1630
36

O
OH
OH
O
alizarin
3400
37

O
OH
OH
O
OH
Purpurin
3400
38

OH
O
OH
HO
O
Emodin
Me
3400
39

Aloin
OH
O
OH
glucose
CH 2 OH
3400
40

220 - 260
5.8. Phổ UV của anthraquinon
270 - 290
430 - 440
200 300 400 500 600 nm
41

PHỔ UV-Vis CỦA OMA
hRf Hợp chất các cực đại hấp thu (EtOH, nm)
76 Chrysophanol 225 258 279 288 432
75 Physcione 226 255 267 288 440
52 Emodin 223 254 267 290 440
36 Aloe emodin 225 258 279 287 430
24 Rhein 230 260 432
18 acid emodic 227 252 274 290 444
hRf trong hệ Bz – EA – AcOH (75 : 24 : 01)
42

6. CHIẾT XUẤT ANTHRANOID
6.1. Cơ sở lý luận
6.2. Chiết các dạng khử
6.3. Chiết dạng Oxy-hóa
6.4. Chiết glycosid (AG)
6.5. Chiết aglycon (AQ)
- AQ có sẵn trong dƣợc liệu
- AQ mới sinh từ glycosid
43

6.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Dƣợc liệu chƣa xử lý
Dƣợc liệu đã xử lý
chứa nhiều dạng khử
kích ứng tiêu hóa
chứa nhiều dạng oxy hóa
đối tƣợng chủ yếu
glycosid
aglycon
xuống ruột già
AQ
bị ruột non
hấp thu
xuất hiện
tác dụng
không còn
tác dụng
44

6.2. CHIẾT XUẤT DẠNG KHỬ
Mang ý nghĩa khoa học (sinh ph’ nguyên, sinh )
Ít mang tính ứng dụng thực tế
Kỹ thuật : khó (vì sản phẩm kém bền)
Có thể chiết xuất, theo điều kiện:
- tránh ánh sáng (nhất là nắng)
- thực hiện trong khí quyển N 2 , CO 2 lỏng
- tránh dùng dung môi ở nhiệt độ cao
- tránh để mẫu tiếp xúc lâu với silica gel
45

6.3. CHIẾT XUẤT DẠNG OXY HÓA
Có ý nghĩa thực tế hơn
Dạng Oxy hóa dễ chiết hơn dạng khử.
Dạng AQ
dễ chiết hơn dạng AG.
nhƣng tác dụng nhuận tẩy của AQ

6.4. CHIẾT XUẤT GLYCOSID
- Chiết bằng 1 dung môi phân cực (ROH + H 2 O)
- Loại các tạp chất liên quan (đặc biệt là Tannin)
- Cô thu hồi dung môi
- Thu đƣợc AG thô toàn phần + ít tạp
SKC
AG tinh khiết
47

6.4. CHIẾT XUẤT GLYCOSID
bột dƣợc liệu
(cồn + H 2 O)
cô thu hồi cồn
cao nƣớc
aceton
AG toàn phần thô
kết tủa
SKC
AG tinh khiết
48

ột Gallium
6.4. CHIẾT XUẤT GLYCOSID
ether
petrol
benzen
dịch EP
dịch Bz
các AQ kém ph.cực
(alizarin, purpurin)
methanol
dịch MeOH
các AG phân cực
bã dƣợc liệu
49

6.5. CHIẾT XUẤT AGLYCON
a. Dạng aglycon có sẵn / dƣợc liệu
- chiết anthranoid với cồn + nƣớc, cô thu hồi cồn.
- thủy phân (nếu cần thu cả dạng aglycon mới sinh)
- thêm nƣớc, acid hóa (HCl loãng) tủa AQ thô
- để lắng, lọc, thu tủa AQ toàn phần thô
- tinh chế (SKC silica gel) để loại tạp phân cực
hỗn hợp các AQ khá sạch SKC các AQ pure.
50

6.5. CHIẾT XUẤT AGLYCON
b. Dạng AQ mới sinh từ AG
- Chiết AG bằng 1 dung môi phân cực
- Loại các tạp liên quan (đặc biệt là tannin)
- Thủy phân bằng acid (sulfuric 20%, acetic) nóng
- Tách riêng phần AQ bằng dmhcơ kém phân cực
- Tiếp tục tinh chế (acid – base; cột silica gel …)
- Cô dung môi, thu sản phẩm (AQ toàn phần).
- SKC các AQ tinh khiết
51

7. PHÂN LẬP OMA
Dạng aglycon
: kém phân cực hơn dạng glycosid.
dễ phân lập hơn dạng glycosid
Dạng monomer : dễ phân lập hơn dạng dimer
7.1. Phƣơng pháp sắc ký cột
Cột hấp phụ (Silica gel, Nhôm oxyt)
Dung môi khai triển :
- dạng AQ : dùng hệ dung môi kém phân cực
- dạng AG : dùng hệ dung môi phân cực hơn
52

Đại hoàng
AG toàn phần
H 2 SO 4 25%, Δ
7.2. Thay đổi pH
dịch thủy phân
tính acid
NaHCO 3 5%
Rhein
(+++)
Na 2 CO 3 5%
Emodin
(++)
NaOH 5%
chrysophanol
(+)
tạp phân cực
53

PHÂN LẬP OMA TỪ RỄ NHÀU
bột rễ Nhàu
EtOH 96
dịch chiết cồn
các AQ pure
thu hồi cồn
+ H2O
SKC, Bz - CHCl 3
dịch chiết nƣớc
+ HCl loãng lọc
AQ toàn phần
(thô)
lắc CHCl 3
thu hồi CHCl 3
ph.đoạn có AQ
VLC, CHCl 3
AQ toàn phần
(sạch hơn)
54

si-gel
cắn CHCl 3
(AQ thô toàn phần)
PHÂN LẬP BẰNG VLC
(Vacuum Liquid Chromatography)
hút
phân đoạn
chứa AQ
SKC
các AQ
tinh khiết
55

KẾT QUẢ PHÂN LẬP AQ TỪ RỄ NHÀU
RỄ NHÀU
VLC, CC
11 AQ tinh khiết
1-OH 2-Me AQ
damnacanthal
1-OH 2-formyl AQ
morindon 5-OMe
nor-damnacanthal
morindon
rubiadin 1-OMe rubiadin
lucidin -OMe soranjidiol
alizarin
1-OMe
56

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.1. Phƣơng pháp cân (Deals Kroeber)
8.2. Phƣơng pháp so màu (Auterhoff)
8.3. Phƣơng pháp thể tích (Tschirch - Schmitz)
8.4. Phƣơng pháp tạo phức màu, đo quang
8.5. Phƣơng pháp SKLM
8.6. Phƣơng pháp HPLC
8.7. Phƣơng pháp sinh vật
57

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.1. Phƣơng pháp cân (Deals Kroeber)
Nguyên tắc
- Thủy phân AG bằng H 2 SO 4 25% nóng
- Tách riêng AQ (có sẵn + mới sinh) bằng CHCl 3
- Loại tạp (naphthoquinon . . .) với NaHSO 3 thừa
- Loại NaHSO 3 thừa bằng HCl loãng
- Bốc hơi dung môi CHCl 3 đến cắn, sấy 60 O C 80 O C
- Cân, tính hàm lƣợng %
58

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.2. Phƣơng pháp so màu (Auterhoff)
Nguyên tắc
- Vừa thủy phân (với AcOH băng)
vừa chiết AQ (với Et 2 O) trực tiếp từ bột dƣợc liệu
- Dịch Et 2 O đƣợc lắc với kiềm (NaOH + NH 4 OH)
- Lớp kiềm (đỏ) chứa AQ đƣợc đo Abs ( = 540 nm)
- So sánh với đƣờng cong chuẩn :
* istizin hay chrysophanol / (NaOH + NH 4 OH)
* CoCl 2 . 6H2O / H2O
- Suy ra hàm lƣợng AQ / mẫu
59

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
Chú ý trong phƣơng pháp so màu (Auterhoff)
• Các dẫn chất khử vàng / môi trƣờng kiềm
(cản trở sự đo màu) cần Oxy hóa (BM 20’),
để nguội rồi mới đo quang.
• Hiệu kết quả trƣớc và sau khi BM [dẫn chất khử ].
• muốn xác định hàm lƣợng aglycon có sẵn / dƣợc liệu
chiết ngay bằng dung môi hữu cơ kém phân cực
(không cần thủy phân bằng AcOH băng)
60

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.3. Phƣơng pháp thể tích (Tschirch - Schmitz)
AQ
KOH 0,1 N thừa
HCl 0,1 N
Chú ý
- bản thân AQ là chỉ thị màu (đỏ / kiềm; vàng / acid)
- sai số thừa do polyphenol (chủ yếu do Flavonoid)
61

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.4. Phƣơng pháp tạo phức màu, đo quang
- chiết AG bằng nƣớc nóng + NaHCO 3 .
- oxy hóa + thủy phân (= FeCl 3 + HCl) nóng AQ
- chiết AQ tự do bằng Et2O.
- cắn Et2O + Mg acetat 0,5% / MeOH màu
- đo quang ở 515 nm (mẫu trắng = MeOH)
- [anthranoid] / mẫu
(thƣờng áp dụng / Đại hoàng, kết quả quy về Rhein)
62

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.5. Phƣơng pháp SKLM
Mục đích
: Bán định lƣợng // chuẩn
Nguyên tắc :
trên cùng 1 bản mỏng,
chấm đồng thể tích chuẩn (C) // thử (T)
So sánh (C) và (T) về
- diện tích vết,
- cƣờng độ màu (có / không th’ thử)
Suy ra [C] có trong mẫu thử.
C T
63

8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
8.6. Phƣơng pháp HPLC
Tin cậy, thông dụng.
Nguyên tắc : Trong cùng 1 điều kiện,
chuẩn (X) và (X/mẫu) peak có cùng thời gian lƣu.
[X] sẽ tỷ lệ thuận với S (diện tích peak).
biết nồng độ chuẩn, từ S đo đƣợc ở (X) và (X/mẫu)
[X]% trong M
64

Phƣơng pháp HPLC
8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
X T
mẫu thử M (chứa X)
S T
S T
=
S C
X T
X C
S C
t R
phút
chuẩn X
X C
65

8.7. Phƣơng pháp sinh vật
8. ĐỊNH LƢỢNG OMA
- Dựa trên tác động làm tăng nhu động ruột
làm tăng tốc độ bài xuất phân.
- Thực hiện trên chuột / nhuyễn thể.
- Làm song song với lô chứng, lô trắng
Lƣu ý :
Sự đáp ứng của chuột có thể rất khác nhau
(Sennosid / Phan tả diệp >> Aloin / Lô hội)
Thực tế ít sử dụng.
66

9. TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA OMA
9.1. Của nhóm 1,2 di-OH AQ
Chủ yếu : chất nhuộm màu. Các chất thông dụng :
alizarin *, purpurin *,
acid carminic,
đỏ carmin
acid kermesic, acid laccaic A, B, C, D.
acid ruberythric
một số : Kháng khối u (antitumor)
Damnacanthal, nor-damnacanthal trong Morinda.
67

9. TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA OMA
9.2. của nhóm 1,8 di-OH AQ
dạng AG (chủ yếu là các -glucosid)
- không bị chuyển hóa tại ruột non.
- tại ruột già : bị thủy phân AQ (dạng oxy-hóa)
- tiếp tục bị khử anthron, anthranol (có hoạt tính)
- làm tăng nhu động cơ trơn nhuận tẩy
dạng AQ : bị hấp thu ở ruột non không nhuận tẩy.
68

TÁC DỤNG DƢỢC LỰC CỦA OMA
AQ gây
kích ứng !
AQ bị
hấp thu !
AG AQ
dạng khử
mất tính
nhuận tẩy
NHUẬN TẨY

9. TÁC DỤNG CỦA OMA
nhu động cơ trơn (ruột, bàng quang, tử cung . . .)
tác dụng chậm (uống : sau 6 – 10 h) : nhuận xổ tẩy
phụ trợ điều trị sỏi thận (liều trung bình !)
bài tiết qua phân, nƣớc tiểu, sữa, mồ hôi (nhuộm màu)
tránh dùng lâu dài (lệ thuộc thuốc, giảm Kali-huyết)
không dùng cho phụ nữ có thai, cho con bú . . .
không dùng liều cao đối với ngƣời có sỏi (gan mật, niệu)
thận trọng : ngƣời già, trẻ nhỏ, bệnh trĩ
một số có tác dụng kháng nấm da (hắc lào), thông mật
một số có tác dụng điều hòa / kích thích miễn dịch (aK)
70

PHÂN BỐ TRONG TỰ NHIÊN
a. Trong côn trùng, thực vật bậc thấp : Ít
b. Trong thực vật bậc cao : chiếm đại đa số
b1. Lớp 1 lá mầm : Asphodelaceae (chi Aloe)
b2. Lớp 2 lá mầm : khá hẹp, chủ yếu ở :
- Rubiaceae (Rubia, Morinda, Cinchona)
- Fabaceae (chi Cassia)
- Polygonaceae (chi Rheum, Rumex)
- Rhamnaceae (chi Rhamnus) . . .
71

CÁC DƢỢC LIỆU ĐÁNG CHÚ Ý
Họ Fabaceae
1. Phan tả diệp
2. Thảo quyết minh
3. Muồng trâu
Họ Liliaceae
4. Lô hội
Họ Polygonaceae
5. Đại hoàng
6. Hà thủ ô đỏ
Họ Rubiaceae
7. Ba kích
8. Nhàu
72