A Journal of Oriental Studies Sayı/Issue - Doğu Edebiyatı
A Journal of Oriental Studies Sayı/Issue - Doğu Edebiyatı
A Journal of Oriental Studies Sayı/Issue - Doğu Edebiyatı
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
DOĞU ARAŞTIRMALARI 4, 2009/2 17<br />
yandan söz konusu benzerlikler, orta çağ Avrupa edebiyatlarının İslâm<br />
dünyasında yaygın edebi birtakım akımlarla görünmeyen birtakım ilişkiler<br />
içerisinde bulunduğu gerçeğini yansıtmaktadır. 38<br />
Birtakım araştırmacılar Dante’nin, İlahi Komedyasında yer alan bazı işaretler<br />
ve tasvirlerin Muhyiddîn-i Arabî’nin (ö. 638/1241) birtakım eserlerinde<br />
bulunan değerlendirmelerle benzerlikler gösterdiği görüşündedirler. Örneğin<br />
Dante’nin cennet ve cehennem yolculuğunda kılavuzu olan “Vergilius”,<br />
Muhyiddîn’in eserlerinde sık sık kendisiyle karşılaştığı ve yardımlarını aldığı,<br />
kendisine kapalı kapıları açan “Hızır” ile benzer görevli tiplemeler olarak<br />
kabul edilir. Bu ve diğer bazı örneklerden hareket edildiğinde Dante’nin,<br />
Muhyiddîn-i Arabî ile ortak yönleri oldukça fazla olarak ortaya<br />
konulmaktadır. Bunlar arasında Floransalı şairin, Endülüslü sufi gibi aşk<br />
içerikli şiirlerini bizzat kendisinin yorumlaması ve açıklamalar getirmesi<br />
zorunda kalması, söz konusu dizelerde yankılanan aşkın fiziki, cismanî bir aşk<br />
olmadığının ve böyle yorumlanmaması gerektiğinin bir ifadesi olduğu gibi<br />
özellikler dikkat çeker. 39<br />
Dante’nin İlahi Komedya’sını kaleme alırken bu alanda yazılmış diğer<br />
eserlerden ilham alıp almadığı, eserini türünün ilk örneği olarak mı kaleme<br />
aldığı konusunda kesin yargılarda bulunmak mümkün değildir. Öte yandan<br />
çağdaş İtalyan araştırmacılardan, Palacios’un, “Dante’nin İlahi<br />
Komedya’sının İslâmî Geçmişi” adıyla yapmış olduğu, 1919 yılında Madrid’te<br />
yayınlanan ve son birkaç onlu yılın Dante ve eseri konusunda yapılmış en çok<br />
ses getiren eseri olarak kabul edilen çalışmasının yanı sıra diğer birtakım<br />
eserlerden de hareketle Dante’nin, Peygamber’in mirâcnâmesinden haberdar<br />
olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu durumda onun peygamberin mirâcı başta<br />
olmak üzere benzeri konularda kaleme alınmış birtakım eserlerden<br />
yararlanmış ve ilham almış olduğu uzak görünmemektedir. 40<br />
Öte yandan Dante’nin İlahi Komedya’da sergilediği sahnelerde yer alan bazı<br />
tasvirlerle, İranlı ünlü şair Nizâmî-yi Gencevî’nin (ö. 619/1222) Fars<br />
edebiyatının şaheser yapıtlarından Leylâ vu Mecnûn, Şerefnâme ve Heft<br />
Peyker adlı eserlerinde Peygamber’in mirâcından söz eden pasajlardaki<br />
tasvirleri arasında ilginç benzerlikler görülmektedir. Söz konusu eserlerde yer<br />
alan tasvirlerde zaman zaman kullanılan tabirler ve istiâreler de Dante’nin<br />
şiirlerindekilerle benzerlik gösterir. Bu konuda ihtimallerden de öte daha<br />
yoğun ortak noktalar; felekler ve her birinin yaratılışta insan hayatı üzerindeki<br />
önemi ve fonksiyonları, sadece batılıların inançlarında ve Katolik<br />
edebiyatlarında önemsenmez, doğuda da dikkatlerde yer eder, hem dinî hem<br />
mistik, hem de edebiyat ve sanat açılarından son derece değerli kabul edilir.<br />
Asin Palacious’un (ö. 1944) araştırmaları İslâm tasavvufuyla batı edebiyatları<br />
arasındaki ilişkilerin varlığını onaylamaktadır. Palacious, Dante’nin İlahi<br />
38 Zerrînkûb, Abdulhuseyn, Nakş Ber Âb, Tahran 1374 hş., s. 350.<br />
39 Zerrînkûb, Abdulhuseyn, Erziş-i Mîrâs-i Sûfiyye, Tahran 1353 hş., s. 118.<br />
40 Ğanîmî-yi Hilâl, Edebiyyât-i Tatbîkî, s. 581.
Change language