24.04.2013 Views

Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...

Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...

Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

22 INTRODUCCIÓN lN"rR()I)UCClON 23<br />

se como discurso meram<strong>en</strong>te hab<strong>la</strong>do o como exposición vocal<br />

<strong>de</strong> un escrito por un individuo-Iector. El discurso hab<strong>la</strong>do<br />

-<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido por P<strong>la</strong>tón como "discurso <strong>de</strong> verdad", útil ai<br />

proceso cognitivo-<strong>el</strong>ige sus interlocutores, pue<strong>de</strong> estudiar<br />

sus reacciones, esc<strong>la</strong>recer sus preguntas, respon<strong>de</strong>r a sus ataques.<br />

EI discurso escrito, <strong>en</strong> cambio, es como una pintura: si<br />

se le formu<strong>la</strong> una pregunta, no respon<strong>de</strong>, y no hace sino repetirse<br />

a sí mismo hasta <strong>el</strong> infinito. Difundido <strong>en</strong> un soporte material,<br />

inerte, lo escrito no sabe a quién dirigirse que sea capaz<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>ria, y a quién no <strong>de</strong>be hab<strong>la</strong>r porque sea incapaz <strong>de</strong><br />

recibirlo: <strong>en</strong> suma, no sabe quién, <strong>en</strong> su difusión incontro<strong>la</strong>da,<br />

le brindará eI instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> voz, que hará surgir<br />

<strong>de</strong> él un s<strong>en</strong>tido mediante <strong>la</strong> <strong>lectura</strong>. Por consigui<strong>en</strong>te, toda<br />

<strong>lectura</strong> constituye una interpretación diversa <strong>de</strong>I texto, directam<strong>en</strong>te<br />

condicionada por <strong>el</strong>lector. En resumidas cu<strong>en</strong>tas<br />

-no obstante <strong>la</strong>s reservas <strong>de</strong> P<strong>la</strong>tón-<strong>el</strong>libro goza <strong>de</strong> <strong>la</strong> libertad<br />

<strong>de</strong> "circu<strong>la</strong>r" <strong>en</strong> todas direcciones, y se presta a una <strong>lectura</strong><br />

libre, a una libre interpretación y un libre uso <strong>de</strong>I texto.<br />

Esta novedad <strong>de</strong> un libro que transmite un /ógO{ escrito,<br />

<strong>de</strong>stinado a <strong>la</strong> <strong>lectura</strong>, <strong>en</strong>trafia otras implicaciones. Este es eI<br />

mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> eI que pasa a restringirse <strong>la</strong> separación -que <strong>en</strong><br />

Grecia se reconstruye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> sig<strong>la</strong> VI hasta finales <strong>de</strong>Iva.c.<strong>en</strong>tre<br />

una pres<strong>en</strong>cia escasa <strong>de</strong>llibro y, por <strong>el</strong> contrario, una<br />

difusión más bi<strong>en</strong> amplia <strong>de</strong> <strong>la</strong> alfabetización y <strong>la</strong>s prácticas<br />

<strong>de</strong> <strong>lectura</strong> <strong>de</strong> inscripciones oficiales o hasta eIniv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s e<strong>la</strong>ses<br />

urbanas inferiores. Se trata <strong>de</strong> una separación que afecta,<br />

más <strong>en</strong> profundidad, a <strong>la</strong> función misma <strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura <strong>en</strong><br />

aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> época. La producción <strong>de</strong> escritos expuestos a <strong>la</strong> <strong>lectura</strong><br />

pública y sobre todo los modos formales <strong>de</strong> exposición<br />

y <strong>la</strong>s tipologías <strong>de</strong> m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong> esos escritos constituy<strong>en</strong> uno<br />

<strong>de</strong> los aspectos calificantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia at<strong>en</strong>i<strong>en</strong>se a partir<br />

<strong>de</strong> su institución (508/507 a.c.).<br />

Si, como escribe ]esper Sv<strong>en</strong>bro, <strong>la</strong> escritura se "pane<br />

aI servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura oral [...] para contribuir a <strong>la</strong> producción<br />

<strong>de</strong> sonido, <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>bras eficaces, <strong>de</strong> gloria resonante", esa<br />

función ti<strong>en</strong>e re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> composición escrita <strong>en</strong> <strong>la</strong> fase<br />

<strong>de</strong> "auralidad" (publicación oral) <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción textual griega:<br />

se trata sobre todo <strong>de</strong> épica o, <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido más amplio, <strong>de</strong><br />

obras <strong>en</strong> verso; y <strong>en</strong> esa categoría cab<strong>en</strong> igualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s inscripciones<br />

o microtextos inscritos <strong>en</strong> objetos. Pera <strong>la</strong> función<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura, y <strong>de</strong>llibro <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, fue asimismo otra:<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> conservación <strong>de</strong>i texto. La Grecia clásica tuvo c<strong>la</strong>ra<br />

conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> que <strong>la</strong> escritura se había "inv<strong>en</strong>tado" para fijar<br />

los textos y, <strong>de</strong> ese modo, po<strong>de</strong>r traerlos a <strong>la</strong> memoria: <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

práctica, conservarias. Seguros <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido se evi<strong>de</strong>ncian<br />

los testimonios antiguos re<strong>la</strong>tivos a ejemp<strong>la</strong>res <strong>de</strong> obras, poéticas<br />

o ci<strong>en</strong>tífico-filosóficas, <strong>de</strong>dicadas a los templos y <strong>en</strong> <strong>el</strong>los<br />

conservadas, así como aIuso <strong>de</strong> <strong>la</strong>sphregis, eI"s<strong>el</strong>lo" <strong>de</strong>i autor<br />

<strong>de</strong>stinado a garantizar <strong>la</strong> aut<strong>en</strong>ticidad textual <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra, que<br />

sólo se justifica, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> un libro <strong>de</strong>stinado<br />

a conservar, más que a hacer que cobre resonancia eI<br />

texto escrito (aunque no cabe excluir ciertas formas <strong>de</strong> <strong>lectura</strong><br />

<strong>en</strong> alta voz, a ser posible por parte <strong>de</strong>i propio autor).<br />

A finales <strong>de</strong>i sig<strong>la</strong> V a.c. parece concretarse <strong>la</strong> línea <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>marcación <strong>en</strong>tre un libra <strong>de</strong>stinado casi so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> fijación<br />

y conservación <strong>de</strong> los textos, y un libro <strong>de</strong>stinado a <strong>la</strong><br />

<strong>lectura</strong> 7. Las figuras <strong>de</strong> los vasos áticos <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces docum<strong>en</strong>tan<br />

<strong>la</strong> transición <strong>de</strong>s<strong>de</strong> esc<strong>en</strong>as que muestran libros como textos<br />

<strong>de</strong> uso esco<strong>la</strong>r y, por tanto, <strong>de</strong>dicados a fines educativos<br />

a cualquierniv<strong>el</strong>, a esc<strong>en</strong>as <strong>de</strong> <strong>lectura</strong> verda<strong>de</strong>ray propia <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

que primero so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te aparec<strong>en</strong> figuras masculinas, pero bi<strong>en</strong><br />

pronto también <strong>de</strong> mujeres ley<strong>en</strong>do. Esas figuras no están ais<strong>la</strong>das,<br />

sino que están <strong>en</strong> contextos repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> trato y<br />

<strong>de</strong> conversación, sefial <strong>de</strong> que <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> se <strong>en</strong>t<strong>en</strong>día<br />

sobre todo como ocasión <strong>de</strong> vida social (o asociativa). Aunque<br />

no era <strong>de</strong>sconocida, <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> completam<strong>en</strong>te individual<br />

resulta poco frecu<strong>en</strong>te, a juzgar aim<strong>en</strong>os por los escasos-mejor<br />

dicho, escasísimos-testimonios iconográficos o literarios que<br />

han sobrevivido.<br />

Otra cuestión se refiere a <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>en</strong><br />

alta voz, <strong>la</strong> más difundida <strong>en</strong> todo eI abanico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Antigüedad<br />

clásica. Se ha <strong>de</strong>stacado que esa modalidad <strong>de</strong>scansa <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> hacer que sea compr<strong>en</strong>sible para <strong>el</strong>lector <strong>el</strong><br />

7 Me limito a remitir a <strong>la</strong> obra clásica <strong>de</strong> E. G. Turner, Ath<strong>en</strong>ian Books in the Pifth<br />

and Fourth C<strong>en</strong>turies B.C., Londres, 1977.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!