Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...
Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...
Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
36 I"lTIHlDU:(:I{))\; 37<br />
tiana, <strong>la</strong> jurídica) que paso a paso fue prevaleci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> Antigüedad<br />
tardía.<br />
Las transformaciones <strong>de</strong>llibro y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>lectura</strong> no podían m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> correr parejas.<br />
En <strong>la</strong> Edad Media: <strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura monástica<br />
a <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> escolástica<br />
EI códice se convirtió <strong>en</strong> <strong>el</strong> instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> paso a <strong>la</strong>s<br />
maneras <strong>de</strong> leer medievales, con <strong>la</strong> salvedad, no obstante, <strong>de</strong><br />
que -aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> tipologia común <strong>de</strong>llibra-<strong>la</strong> fractura <strong>en</strong>tre<br />
prácticas antiguas ynuevas fue bastante más consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> Occi<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>tino que <strong>el</strong> Ori<strong>en</strong>te griego. Ante todo, cabe<br />
subrayar un hecho: <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tralidad que un libro conservaba<br />
<strong>en</strong> Bizancio. Epifanio le pregunta a san Andrés <strong>el</strong> Loco, su<br />
maestro: "Dime, por favor, icómoy cuándo será <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> este<br />
<strong>mundo</strong>?". Y continua."iPor qué signos se conocerá <strong>la</strong> <strong>de</strong>mostración<br />
<strong>de</strong> que los tiempos se han acabado, y cómo <strong>de</strong>saparecerá<br />
nuestra ciudad, <strong>la</strong> nuevaJerusalén? iQué será... <strong>de</strong><br />
los libros?" (PC, IH, 854 a). Ese testimonio, mucho más que<br />
cualquier otro, pone <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve allibro como objeto e instrum<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> propia civilización <strong>de</strong> Bizancio. De ese modo<br />
permaneció viva durante toda <strong>la</strong> Edad Media una <strong>en</strong>sefianza<br />
pública y privada tanto inferior como superior; <strong>la</strong> <strong>en</strong>sefianza<br />
básica, confortada por <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong> una burocracia c<strong>en</strong>trai<br />
y periférica, nunca <strong>de</strong>cayó <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad seg<strong>la</strong>r, y <strong>de</strong> ese<br />
modo, cuantos ingresaban <strong>en</strong> <strong>la</strong>s instituciones r<strong>el</strong>igiosas 50lían<br />
haber apr<strong>en</strong>dido a leer y escribir fuera <strong>de</strong> estas últimas<br />
y antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s; se conservan recintos <strong>de</strong> <strong>lectura</strong> y<br />
bibliotecas privadas; <strong>el</strong>libro siguió si<strong>en</strong>do una mercancia, produeto<br />
<strong>de</strong> copistas-artesanos (a veces, también monjes) o <strong>de</strong><br />
copistas por pasión; y por lo m<strong>en</strong>os para uso litúrgico tarnbién<br />
se utilizó ampliam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> ro!lo, aunque con una disposición<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> tipología clásica. F<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />
significativo es que <strong>en</strong> Bizancio <strong>el</strong>mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong><br />
siguió si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> formu<strong>la</strong>do rnuchos sig<strong>la</strong>s atrás por Dionisio<br />
<strong>de</strong> Tracia, recogido <strong>en</strong> los com<strong>en</strong>tarias bizantinos al gramático,<br />
que prescribía allector-paracualquierlibra-que con-<br />
c<strong>en</strong>trase <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> título, autor, int<strong>en</strong>ción, unidad,<br />
estructura y resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra, lo cual implicaba un or<strong>de</strong>n<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Iectura, un son<strong>de</strong>o meditado 17. E igualm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> Bizancio<br />
se conservó <strong>el</strong> uso c1ásico, anteriorm<strong>en</strong>te grecorromano,<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>en</strong> alta voz, fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> murmuraday sil<strong>en</strong>ciosa<br />
<strong>de</strong>l Occi<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>tino medieval: <strong>lectura</strong> <strong>en</strong> alta voz que<br />
aproximaba <strong>el</strong> discurso escrito ai discurso hab<strong>la</strong>do, predicado,<br />
proc<strong>la</strong>mado. La her<strong>en</strong>cia clásica y nunca caída <strong>en</strong> <strong>de</strong>suso<br />
<strong>de</strong> una l<strong>en</strong>gua culta y con estructuras retóricas que luego se<br />
tornaron rígidas -<strong>la</strong> que se ha dado <strong>en</strong> !<strong>la</strong>mar archéologie cultur<strong>el</strong>le<br />
<strong>de</strong> Bizancio 18_sirve<strong>de</strong> respuesta sólo parcial para explicar<br />
esa arqueología <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> <strong>lectura</strong>. Capítulo totalm<strong>en</strong>te<br />
por escribir es <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>en</strong> Bizancio y<br />
<strong>la</strong> nueva vara con <strong>la</strong> que cabe medir lo histórico <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura<br />
escrita.<br />
Profunda, <strong>en</strong> cambio, fue <strong>la</strong> fractura <strong>en</strong> <strong>el</strong> Occi<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>tino.<br />
A <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>de</strong>l otium literario que <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>mundo</strong> clásico<br />
t<strong>en</strong>ía lugar más que nada <strong>en</strong> jardines y porches, y que echaba<br />
mano <strong>de</strong> p<strong>la</strong>zas y ca!les urbanas como espacios <strong>de</strong> escrituras<br />
expuestas y <strong>de</strong> ocasiones <strong>de</strong> <strong>lectura</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> alto medioevo<br />
occi<strong>de</strong>ntal pasaron a sustituir<strong>la</strong> <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> <strong>lectura</strong> conc<strong>en</strong>tradas<br />
<strong>en</strong> los espacios cerrados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias, <strong>la</strong>s c<strong>el</strong>das, los<br />
refectorios, los c<strong>la</strong>ustros y <strong>la</strong>sescue<strong>la</strong>sr<strong>el</strong>igiosas,yalgunas veces<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>scortes sefioriales:<strong>lectura</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Iuego limitada so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong>s Sagradas Escrituras y a textos <strong>de</strong> edificación espiritual.<br />
Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los espacios eclesiásticos y monásticos<br />
florecieron cármina que <strong>en</strong>salzaban Iibros, <strong>lectura</strong>s y bibliotecas;<br />
y así, una reflexión sobre estos cármina podría contribuir<br />
<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a medida a <strong>de</strong>limitar cuáles fueron <strong>en</strong> <strong>la</strong> alta Edad<br />
Media los modos <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong>. Y asimismo<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> interior <strong>de</strong> esos espacios se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s losas fune-<br />
17J. Dicthart-Ch. Castgeber, "Sechs eindringliche Hinweise für <strong>de</strong>n byz<strong>en</strong>tinisch<strong>en</strong><br />
Leser :ms <strong>de</strong>r Komm<strong>en</strong>tarliteratur zu Dionysios Thrnx", <strong>en</strong> Byznntinische Zeitsdnifr.<br />
LXXXVI-LXXXVII (1993-1994), pp. 386-40L<br />
IHE. Pat<strong>la</strong>gean, "Discours écrit, discours parlé à Byzance", <strong>en</strong> Annales. Économies,<br />
Sodétés, Cioilisations, XXXIV (1979), pp. 264-278; artículo cn <strong>el</strong> cual pue<strong>de</strong> leerse<br />
una serie <strong>de</strong> agudas observaciones sobre <strong>la</strong> cultura escrita <strong>en</strong> Bizancio.