24.04.2013 Views

Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...

Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...

Historia de la lectura en el mundo occidental - Teoría y Análisis ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

36 I"lTIHlDU:(:I{))\; 37<br />

tiana, <strong>la</strong> jurídica) que paso a paso fue prevaleci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> Antigüedad<br />

tardía.<br />

Las transformaciones <strong>de</strong>llibro y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>lectura</strong> no podían m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> correr parejas.<br />

En <strong>la</strong> Edad Media: <strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura monástica<br />

a <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> escolástica<br />

EI códice se convirtió <strong>en</strong> <strong>el</strong> instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> paso a <strong>la</strong>s<br />

maneras <strong>de</strong> leer medievales, con <strong>la</strong> salvedad, no obstante, <strong>de</strong><br />

que -aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> tipologia común <strong>de</strong>llibra-<strong>la</strong> fractura <strong>en</strong>tre<br />

prácticas antiguas ynuevas fue bastante más consi<strong>de</strong>rable <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Occi<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>tino que <strong>el</strong> Ori<strong>en</strong>te griego. Ante todo, cabe<br />

subrayar un hecho: <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tralidad que un libro conservaba<br />

<strong>en</strong> Bizancio. Epifanio le pregunta a san Andrés <strong>el</strong> Loco, su<br />

maestro: "Dime, por favor, icómoy cuándo será <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> este<br />

<strong>mundo</strong>?". Y continua."iPor qué signos se conocerá <strong>la</strong> <strong>de</strong>mostración<br />

<strong>de</strong> que los tiempos se han acabado, y cómo <strong>de</strong>saparecerá<br />

nuestra ciudad, <strong>la</strong> nuevaJerusalén? iQué será... <strong>de</strong><br />

los libros?" (PC, IH, 854 a). Ese testimonio, mucho más que<br />

cualquier otro, pone <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve allibro como objeto e instrum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> propia civilización <strong>de</strong> Bizancio. De ese modo<br />

permaneció viva durante toda <strong>la</strong> Edad Media una <strong>en</strong>sefianza<br />

pública y privada tanto inferior como superior; <strong>la</strong> <strong>en</strong>sefianza<br />

básica, confortada por <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong> una burocracia c<strong>en</strong>trai<br />

y periférica, nunca <strong>de</strong>cayó <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad seg<strong>la</strong>r, y <strong>de</strong> ese<br />

modo, cuantos ingresaban <strong>en</strong> <strong>la</strong>s instituciones r<strong>el</strong>igiosas 50lían<br />

haber apr<strong>en</strong>dido a leer y escribir fuera <strong>de</strong> estas últimas<br />

y antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s; se conservan recintos <strong>de</strong> <strong>lectura</strong> y<br />

bibliotecas privadas; <strong>el</strong>libro siguió si<strong>en</strong>do una mercancia, produeto<br />

<strong>de</strong> copistas-artesanos (a veces, también monjes) o <strong>de</strong><br />

copistas por pasión; y por lo m<strong>en</strong>os para uso litúrgico tarnbién<br />

se utilizó ampliam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> ro!lo, aunque con una disposición<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> tipología clásica. F<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

significativo es que <strong>en</strong> Bizancio <strong>el</strong>mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong><br />

siguió si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> formu<strong>la</strong>do rnuchos sig<strong>la</strong>s atrás por Dionisio<br />

<strong>de</strong> Tracia, recogido <strong>en</strong> los com<strong>en</strong>tarias bizantinos al gramático,<br />

que prescribía allector-paracualquierlibra-que con-<br />

c<strong>en</strong>trase <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> título, autor, int<strong>en</strong>ción, unidad,<br />

estructura y resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra, lo cual implicaba un or<strong>de</strong>n<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Iectura, un son<strong>de</strong>o meditado 17. E igualm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> Bizancio<br />

se conservó <strong>el</strong> uso c1ásico, anteriorm<strong>en</strong>te grecorromano,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>en</strong> alta voz, fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> murmuraday sil<strong>en</strong>ciosa<br />

<strong>de</strong>l Occi<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>tino medieval: <strong>lectura</strong> <strong>en</strong> alta voz que<br />

aproximaba <strong>el</strong> discurso escrito ai discurso hab<strong>la</strong>do, predicado,<br />

proc<strong>la</strong>mado. La her<strong>en</strong>cia clásica y nunca caída <strong>en</strong> <strong>de</strong>suso<br />

<strong>de</strong> una l<strong>en</strong>gua culta y con estructuras retóricas que luego se<br />

tornaron rígidas -<strong>la</strong> que se ha dado <strong>en</strong> !<strong>la</strong>mar archéologie cultur<strong>el</strong>le<br />

<strong>de</strong> Bizancio 18_sirve<strong>de</strong> respuesta sólo parcial para explicar<br />

esa arqueología <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> <strong>lectura</strong>. Capítulo totalm<strong>en</strong>te<br />

por escribir es <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>en</strong> Bizancio y<br />

<strong>la</strong> nueva vara con <strong>la</strong> que cabe medir lo histórico <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura<br />

escrita.<br />

Profunda, <strong>en</strong> cambio, fue <strong>la</strong> fractura <strong>en</strong> <strong>el</strong> Occi<strong>de</strong>nte <strong>la</strong>tino.<br />

A <strong>la</strong> <strong>lectura</strong> <strong>de</strong>l otium literario que <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>mundo</strong> clásico<br />

t<strong>en</strong>ía lugar más que nada <strong>en</strong> jardines y porches, y que echaba<br />

mano <strong>de</strong> p<strong>la</strong>zas y ca!les urbanas como espacios <strong>de</strong> escrituras<br />

expuestas y <strong>de</strong> ocasiones <strong>de</strong> <strong>lectura</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong> alto medioevo<br />

occi<strong>de</strong>ntal pasaron a sustituir<strong>la</strong> <strong>la</strong>s prácticas <strong>de</strong> <strong>lectura</strong> conc<strong>en</strong>tradas<br />

<strong>en</strong> los espacios cerrados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias, <strong>la</strong>s c<strong>el</strong>das, los<br />

refectorios, los c<strong>la</strong>ustros y <strong>la</strong>sescue<strong>la</strong>sr<strong>el</strong>igiosas,yalgunas veces<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>scortes sefioriales:<strong>lectura</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Iuego limitada so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong>s Sagradas Escrituras y a textos <strong>de</strong> edificación espiritual.<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los espacios eclesiásticos y monásticos<br />

florecieron cármina que <strong>en</strong>salzaban Iibros, <strong>lectura</strong>s y bibliotecas;<br />

y así, una reflexión sobre estos cármina podría contribuir<br />

<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a medida a <strong>de</strong>limitar cuáles fueron <strong>en</strong> <strong>la</strong> alta Edad<br />

Media los modos <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>lectura</strong>. Y asimismo<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> interior <strong>de</strong> esos espacios se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s losas fune-<br />

17J. Dicthart-Ch. Castgeber, "Sechs eindringliche Hinweise für <strong>de</strong>n byz<strong>en</strong>tinisch<strong>en</strong><br />

Leser :ms <strong>de</strong>r Komm<strong>en</strong>tarliteratur zu Dionysios Thrnx", <strong>en</strong> Byznntinische Zeitsdnifr.<br />

LXXXVI-LXXXVII (1993-1994), pp. 386-40L<br />

IHE. Pat<strong>la</strong>gean, "Discours écrit, discours parlé à Byzance", <strong>en</strong> Annales. Économies,<br />

Sodétés, Cioilisations, XXXIV (1979), pp. 264-278; artículo cn <strong>el</strong> cual pue<strong>de</strong> leerse<br />

una serie <strong>de</strong> agudas observaciones sobre <strong>la</strong> cultura escrita <strong>en</strong> Bizancio.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!