08.05.2013 Views

El préstamo y la usura en el Mediterráneo antiguo - RUA ...

El préstamo y la usura en el Mediterráneo antiguo - RUA ...

El préstamo y la usura en el Mediterráneo antiguo - RUA ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

(ARISTÓTELES, Et. a N., 5, 5, 11); por <strong>el</strong> contrario, <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominación pecunia perpetúa,<br />

<strong>en</strong> su etimología, su orig<strong>en</strong>: <strong>la</strong> cabeza de ganado; y <strong>la</strong>s formu<strong>la</strong>ciones de los jurisconsultos<br />

perseveran <strong>en</strong> abarcar, junto a <strong>la</strong>s especies monetarias, <strong>la</strong>s naturales:<br />

app<strong>el</strong><strong>la</strong>tione autem pecuniae omnes res in ea lege significantur; itaque (et) si<br />

vinum v<strong>el</strong> frum<strong>en</strong>tum aut sifundum v<strong>el</strong> homin<strong>en</strong> stipulemur, haec lex observando<br />

est. (GAYO, Instituciones, 3, 124) (20).<br />

La propia fórmu<strong>la</strong> con que <strong>el</strong> jurista Paulo describe <strong>la</strong> «inv<strong>en</strong>ción» d<strong>el</strong> dinero, que<br />

su<strong>el</strong>e citarse, y con razón, como un ejemplo de <strong>la</strong> homog<strong>en</strong>eización d<strong>el</strong> concepto con <strong>el</strong><br />

griego aristotélico, manifiesta significativas difer<strong>en</strong>cias:<br />

Origo em<strong>en</strong>di v<strong>en</strong>d<strong>en</strong>dique apermutationibus coepit. Olim <strong>en</strong>im non ita erat<br />

nummus, ñeque aliud merx aliud pretium vocabatur, sed unusquisque secundum<br />

necessitatem temporum ac rerum utilibus inutilia permutabat, quando<br />

plerumque ev<strong>en</strong>it, ut quod alteri superest alteri desit. Sed quod non semper<br />

nec facile concurrebat ut haberes quod ego desiderarem, invicem haberem<br />

quod tu accipere v<strong>el</strong> les, <strong>el</strong>ecta materia est, cuius publica ac perpetua aestimatio<br />

difficultatibus permutationum aequalitate quantitatis subv<strong>en</strong>iret, eaque<br />

materia forma publica percussa usum dominiumque non tam ex substantia<br />

praebet quam ex quantitate, nec ultra merx utrumque, sed alterum pretium<br />

vocatur (D. 18, 1, pr.).<br />

La inspiración de Paulo <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo primero de La Política de Aristót<strong>el</strong>es puede<br />

t<strong>en</strong>erse por indudable, si<strong>en</strong>do también común a ambos pasajes <strong>la</strong> finalidad de manifestar<br />

<strong>la</strong> función de <strong>la</strong> moneda como igua<strong>la</strong>dora de utilidades <strong>en</strong> los cambios, superando <strong>la</strong><br />

injusticia de <strong>la</strong> permuta. (En <strong>el</strong> texto de Paulo se observa, para empezar, una apar<strong>en</strong>te<br />

mayor economía expresiva, que quizás pueda atribuirse a un puro efecto estilístico). En<br />

lo sustantivo se advierte también que es <strong>la</strong> cantidad, más que <strong>la</strong> materia, <strong>la</strong> conformadora<br />

d<strong>el</strong> precio. Pero lo que sobre todo me interesa destacar es <strong>la</strong> falta, <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto romano,<br />

d<strong>el</strong> rigor terminológico y de <strong>la</strong> univocidad que se observan <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>unciación aristotélica.<br />

En efecto: ...<strong>el</strong>ecta materia ...eaque materia forma publica percussa... son expresiones<br />

que conjugan un equívoco g<strong>en</strong>ial <strong>en</strong> cuanto a su fecundidad jurídica porque, mediante<br />

<strong>la</strong>s dos traducciones que dichas expresiones admit<strong>en</strong>, ambas de igual legitimidad<br />

literal, quedan definidas todas <strong>la</strong>s operaciones, tanto no formales como rituales, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

que intervi<strong>en</strong>e <strong>la</strong> pecunia (aunque <strong>el</strong> texto de Paulo se refiere a <strong>la</strong> comprav<strong>en</strong>ta, <strong>la</strong> función<br />

d<strong>el</strong> dinero que describe es universal, también aplicable al <strong>préstamo</strong>): <strong>el</strong>ecta materia<br />

puede traducirse como <strong>el</strong> bronce, oro o p<strong>la</strong>ta monetarios, pero también como <strong>el</strong> bronce<br />

ritual que golpea sobre <strong>la</strong> libra; y a su vez, forma publica percussa puede traducirse,<br />

tanto por «troque<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma oficial» (acuñada) como «golpeada <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma solemne»<br />

(<strong>el</strong> rito aere et libra) (21).<br />

La actitud de tal pueblo hacia <strong>el</strong> <strong>préstamo</strong> puede sintetizarse muy esquemáticam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> estas notas: su propia d<strong>en</strong>ominación, mutui datio, de<strong>la</strong>ta <strong>el</strong> lugar preciso que se le<br />

(20) Entre <strong>la</strong>s otras muchas, recogidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Digesto, merece citarse, como más repres<strong>en</strong>tativa, por razón<br />

de su sedes, <strong>la</strong> de HERMOGENIANO: pecuniae nomine non solum numerata pecunia, sed omnes res<br />

tam soli quam mobiles et tam corpora quam iura contin<strong>en</strong>tur (D. 50, 16, 222).<br />

(21) Se trata de <strong>la</strong> forma solemne, constitutiva, de ciertos negocios pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al más <strong>antiguo</strong> derecho<br />

de Roma. Consistía <strong>en</strong> <strong>la</strong> percusión con un trozo de bronce sobre uno de los p<strong>la</strong>tillos de una ba<strong>la</strong>nza<br />

(per aes et libram) <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia de un pesador, que sujetaba <strong>la</strong> ba<strong>la</strong>nza, y de cinco testigos, a <strong>la</strong> vez que se<br />

profería <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> oral adecuada al negocio concreto. Es <strong>el</strong> residuo estilizado d<strong>el</strong> trámite d<strong>el</strong> pesaje real d<strong>el</strong><br />

metal que se daba como precio antes de aparecer <strong>el</strong> dinero acuñado.<br />

308

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!