El préstamo y la usura en el Mediterráneo antiguo - RUA ...
El préstamo y la usura en el Mediterráneo antiguo - RUA ...
El préstamo y la usura en el Mediterráneo antiguo - RUA ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
si<strong>en</strong>do así que <strong>la</strong> valoración moral de <strong>la</strong> <strong>usura</strong> coincide sustancialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Grecia y <strong>en</strong><br />
Roma. Posiblem<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>tre estas causas hayan de conjugarse <strong>la</strong>s comparativam<strong>en</strong>te<br />
mucho m<strong>en</strong>ores dim<strong>en</strong>siones de <strong>la</strong>s nókeiq griegas que harian corre<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>or <strong>el</strong><br />
número y <strong>el</strong> peso social y político de <strong>la</strong>s masas de inopes, que más habrían de sufrir los<br />
abusos de los usureros. Que esto sea así se conecta con <strong>el</strong> hecho de que <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<br />
d<strong>el</strong> límite máximo d<strong>el</strong> unciarium f<strong>en</strong>us (29) es una conquista de <strong>la</strong> plebe urbana. De<br />
todos modos, y cualquiera que sea <strong>el</strong> juicio acerca de <strong>la</strong> narración tradicional de <strong>la</strong> confección<br />
de <strong>la</strong>s XII Tab<strong>la</strong>s y de su inspiración <strong>en</strong> <strong>la</strong> reforma de Solón (vid. DE MARTI-<br />
NO, 1972, 297 ss.), <strong>la</strong> limitación no pudo importarse de Grecia, pues <strong>la</strong> oeíoáx&zia soloniana<br />
no significó abolición, ni limitación temporal, ni sumisión a tasa, de los intereses,<br />
sino sólo <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación de <strong>la</strong> prisión por deudas.<br />
Al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> cuanto al límite máximo {c<strong>en</strong>tessimae <strong>usura</strong>e, supra sortis summam,<br />
ultra alterum tantum) hay una corri<strong>en</strong>te doctrinal que <strong>la</strong> sugiere importada de Egipto a<br />
fines de <strong>la</strong> época republicana, sigui<strong>en</strong>do un texto de Plutarco que atribuye a Lúculo, durante<br />
su gobernación, <strong>el</strong> límite d<strong>el</strong> 12% al año (que sería <strong>el</strong> preced<strong>en</strong>te de <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tésima),<br />
y que, de Asia, habría sido traído luego a Roma (PLUTARCO, Lúculo, 20). Diodoro<br />
Sículo también postu<strong>la</strong> <strong>el</strong> orig<strong>en</strong> egipcio de <strong>la</strong> tasa máxima, pero remitiéndolo al derecho<br />
<strong>antiguo</strong>, autóctono, de aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> región, durante <strong>el</strong> siglo VIII a. C. (30).<br />
M<strong>en</strong>ción aparte merece <strong>la</strong> especial forma de <strong>préstamo</strong> l<strong>la</strong>mada epavoc; que, con<br />
razón, Paoli dec<strong>la</strong>ra fuori di questioni (PAOLI, 1930, 73). P<strong>la</strong>tón se manifiesta favorable<br />
a este <strong>préstamo</strong>, <strong>en</strong> cuya virtud qui<strong>en</strong> lo necesita puede acudir <strong>en</strong> busca de socorro a<br />
los pari<strong>en</strong>tes y amigos y éstos deb<strong>en</strong> prestarlo sin que por <strong>el</strong>lo adquieran derecho a pedir<br />
ni siquiera <strong>la</strong> restitución d<strong>el</strong> capital (PLATÓN, Leyes, 11,2, 915). Digo que debe m<strong>en</strong>cionarse<br />
aparte, <strong>en</strong> primer lugar, porque no afecta a nuestro tema. Se trata de un deber<br />
de piedad reconocido <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s <strong>la</strong>titudes y singu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Roma, donde de <strong>la</strong>pieias<br />
familiar se había hecho una especie de virtud nacional (sobre epavoi <strong>en</strong> Roma, DE RO-<br />
BERTIS, 1971, II, 20-23); <strong>en</strong> segundo lugar, <strong>la</strong> idea p<strong>la</strong>tónica d<strong>el</strong> epavoc; se funda <strong>en</strong><br />
presupuestos filosófico-ideales: P<strong>la</strong>tón escribe acerca de «su» República, donde están<br />
proscritos <strong>el</strong> oro, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ta y todo tipo de dinero (Leyes, 5, 742). En P<strong>la</strong>tón <strong>el</strong> problema<br />
moral supera y trasci<strong>en</strong>de <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to económico-jurídico; y se tiñe, incluso, de rec<strong>el</strong>os<br />
de exclusivismo nacionalista, ante <strong>el</strong> vivo p<strong>el</strong>igro que para su patria pueda suponer <strong>el</strong><br />
cosmopolitismo financiero. (Sobre <strong>la</strong> moneda usada como símbolo, República, II, 12,<br />
371; contra <strong>el</strong> interés <strong>en</strong> los <strong>préstamo</strong>s, Rep., VIII, 555; Leyes, 5, 743).<br />
La m<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> epavoc; es, sin embargo, necesaria, porque, con cierta insist<strong>en</strong>cia se<br />
ha conectado con <strong>la</strong>s ideas humanitarias d<strong>el</strong> estoicismo romano e, incluso, como incid<strong>en</strong>te<br />
d<strong>el</strong> exagerado «p<strong>la</strong>tonismo» que al cristianismo se atribuye, se ha hecho de este<br />
epavoc; un preced<strong>en</strong>te de <strong>la</strong> limosna evangélica. Muy poco ti<strong>en</strong>e que ver con ésta, pues<br />
mi<strong>en</strong>tras aquél es un deber de solidaridad cívica, familiar o corporativa (31), <strong>la</strong> limosna<br />
(29) <strong>El</strong> establecimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> límite unciario se atribuye por TÁCITO a <strong>la</strong>s XII Tab<strong>la</strong>s (Ann. 6, 16) y<br />
por LIVIO a una Lex Duilia M<strong>en</strong><strong>en</strong>ia, (a. U. c. 7, 16, 1). La cuestión de prefer<strong>en</strong>cia, p<strong>la</strong>nteada ya por<br />
MONTESQUIEU (<strong>El</strong> espíritu de <strong>la</strong>s leyes, XXII, 22), su<strong>el</strong>e resolverse hoy <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndose <strong>la</strong> ley citada por<br />
TITO LIVIO como confirmatoria de <strong>la</strong> disposición dec<strong>en</strong>viral, quizás poco observada o caída <strong>en</strong> desuso.<br />
(30) CERVENCA, C, 1971, 299, notas 2 y 3, <strong>en</strong> que s<strong>el</strong>ecciona de <strong>la</strong> nómina de los autores integrantes<br />
de <strong>la</strong> corri<strong>en</strong>te doctrinal aludida a WINDSCHEID y GLUCK, <strong>en</strong>tre los pandectistas, y MITTEIS y SE-<br />
GRE, <strong>en</strong>tre los modernos.<br />
(31) Los significados de los términos griegos son netam<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>tes y bastante fijos a lo <strong>la</strong>rgo<br />
de toda <strong>la</strong> literatura: Epavoc, de <strong>la</strong> raíz éop-rr) =«pique-nique, quote-part, service charitable»; fr<strong>en</strong>te a<br />
óáveíov de <strong>la</strong> raíz do = «créance -dette», <strong>en</strong> BOISACQ, Dictionn. ethymol. <strong>la</strong>ngue grecque, París,<br />
1923. Compruébese <strong>la</strong> fijeza de estos significados <strong>en</strong> los léxica, tanto <strong>el</strong> de ASTIUS, F., 1835, Lexicón<br />
P<strong>la</strong>tonicum, sive vocum p<strong>la</strong>tonicarum, Lipsiae, como <strong>el</strong> de BETANT, E. A., 1961, Lexicón Thucydideum,<br />
Hildesheim, como <strong>el</strong> de NAUCK, A. 1892, Trágica dictionis índex spectans ad tragicorum graecorum<br />
fragm<strong>en</strong>ta, Petersburg, como <strong>el</strong> de WYTTENBACH, D., 1830, Lexicón Plutarcheum, I, Oxford.<br />
310