12.05.2013 Views

La Bibliografía en el proceso de formación de la nacionalidad y la ...

La Bibliografía en el proceso de formación de la nacionalidad y la ...

La Bibliografía en el proceso de formación de la nacionalidad y la ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Más esas difer<strong>en</strong>cias, posteriores contradicciones, no se manifiestan d<strong>el</strong> mismo<br />

modo <strong>en</strong> todos los países, aunque <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> <strong>la</strong> bibliografía, como<br />

recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción impresa, ocurre únicam<strong>en</strong>te cuando se<br />

manifiesta <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia, más bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> efectuarse un ba<strong>la</strong>nce<br />

para salvar d<strong>el</strong> olvido docum<strong>en</strong>tos y figuras indisp<strong>en</strong>sables o imposibles <strong>de</strong> no<br />

ser consi<strong>de</strong>rados al estudiarse <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> cada país <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r.<br />

Este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o se observa <strong>de</strong> forma c<strong>la</strong>ra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Antil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> hab<strong>la</strong> cast<strong>el</strong><strong>la</strong>na, y<br />

también <strong>en</strong> los países más <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos culturalm<strong>en</strong>te durante <strong>el</strong> siglo XX,<br />

como México y Arg<strong>en</strong>tina. M<strong>en</strong>cionemos nuevam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> bibliografía <strong>de</strong> Eguiara<br />

como <strong>la</strong> primera que marca <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre criollos y españoles <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> in<strong>formación</strong> bibliográfica. Y lo más curioso es que Eguiara no lo hace con<br />

<strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> fijar difer<strong>en</strong>cias, sino <strong>de</strong> mostrar que los <strong>de</strong> acá t<strong>en</strong>ían tanto<br />

<strong>de</strong>sarrollo como los <strong>de</strong> allá. Él no <strong>la</strong> compi<strong>la</strong> por motivos separatistas, sino por<br />

s<strong>en</strong>tirse herido <strong>en</strong> su orgullo <strong>de</strong> español d<strong>el</strong> <strong>la</strong>do <strong>de</strong> acá.<br />

Sobre <strong>la</strong> Arg<strong>en</strong>tina <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia más lejana <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo se <strong>de</strong>be al inglés<br />

Alexan<strong>de</strong>r Dalrymple (1737-1808), qui<strong>en</strong> publicó un pequeño folleto titu<strong>la</strong>do<br />

Catalogue of authors who have writt<strong>en</strong> on Rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>ta, Paraguay and Chaco<br />

6. En 1816 se publica también <strong>en</strong> México <strong>la</strong> primera compi<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> siglo xix<br />

Biblioteca Hispanoamericana Sept<strong>en</strong>trional 7, <strong>de</strong>bida a Beristain <strong>de</strong> Souza; <strong>en</strong><br />

Arg<strong>en</strong>tina Pedro <strong>de</strong> Ang<strong>el</strong>is (1784-1859) realiza compi<strong>la</strong>ciones muy meritorias,<br />

recuperando títulos acerca d<strong>el</strong> Río <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>ta y d<strong>el</strong> Chaco 8, pero no es hasta<br />

<strong>la</strong> segunda mitad d<strong>el</strong> siglo xix cuando circu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s más notables, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s que<br />

m<strong>en</strong>cionaremos únicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>Bibliografía</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera impr<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os<br />

Aires, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su fundación hasta 1810, inclusive, editada <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires <strong>en</strong><br />

1866, realizada por Juan María Gutiérrez 9 y <strong>la</strong> <strong>Bibliografía</strong> histórica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

provincias unidad d<strong>el</strong> Río <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>ta <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 1780 hasta <strong>el</strong> <strong>de</strong> 1821,<br />

impresa <strong>en</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires <strong>en</strong> 1875.<br />

Debemos t<strong>en</strong>er muy pres<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>s fechas, porque <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Antil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> hab<strong>la</strong><br />

cast<strong>el</strong><strong>la</strong>na <strong>la</strong> bibliografía retrospectiva surge <strong>de</strong> forma no simi<strong>la</strong>r, es <strong>de</strong>cir,<br />

cuando ya los países están in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, como <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> México y <strong>la</strong><br />

Arg<strong>en</strong>tina durante <strong>el</strong> siglo xix, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> Puerto Rico y Cuba ya que <strong>la</strong><br />

primera compi<strong>la</strong>ción que circu<strong>la</strong> <strong>en</strong> República Dominicana, Catálogo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

obras, nov<strong>el</strong>as, folletos y periódicos que conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> Biblioteca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sociedad<br />

Literaria Amantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Luz, fundada <strong>el</strong> día 13 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1874 10, ti<strong>en</strong>e<br />

<strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> 1904. Tres años <strong>de</strong>spués, <strong>en</strong> 1907, <strong>el</strong> bibliógrafo cubano Carlos M.<br />

Tr<strong>el</strong>les (1866-1951) incluyó <strong>en</strong> su Ensayo <strong>de</strong> bibliografía cubana <strong>de</strong> los siglos<br />

xvii y xviii unos Apuntes para <strong>la</strong> bibliografía dominicana y portorriqueña,<br />

contribuciones éstas que no han sido valoradas <strong>en</strong> su justa medida.11<br />

Es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong>stacar que <strong>en</strong> 1908 Tr<strong>el</strong>les propuso al gobierno dominicano<br />

publicar <strong>la</strong> bibliografía dominicana <strong>de</strong> los siglos xvii y xviii, <strong>la</strong> cual contaba con<br />

500 títulos, pero su proposición no fue aceptada 12. ¿Qué ocasionó que <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>proceso</strong> d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura y <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia nacional no aparezca <strong>la</strong><br />

bibliografía nacional retrospectiva dominicana? ¿Podría <strong>de</strong>cirse que ese<br />

<strong>proceso</strong> aún estaba por nacer o muy primario aún, por lo que no podía<br />

manifestarse como un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o, una forma o un efecto causado por su<br />

cont<strong>en</strong>ido, una es<strong>en</strong>cia o una causa respectivam<strong>en</strong>te? Estas interrogantes<br />

2

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!