13.05.2013 Views

Definición de la conjunción en la gramática grecolatina antigua ...

Definición de la conjunción en la gramática grecolatina antigua ...

Definición de la conjunción en la gramática grecolatina antigua ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

328<br />

Pedro Juan Galán Sánchez<br />

conectiva" es <strong>la</strong> primaria y fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> 72 . A continuación<br />

sosti<strong>en</strong>e que <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> se emplea como nexo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s otras "partes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> oración" (coniunctio se habei per modum vinculi ai alias partes<br />

orationis), especificando que sirve para unir nombres y verbos. Dice, <strong>en</strong><br />

concreto, lo sigui<strong>en</strong>te: La <strong>conjunción</strong> significa por el modo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unión o <strong>la</strong><br />

conexión <strong>de</strong> dos sustancias respecto <strong>de</strong> un solo acto, o <strong>de</strong> dos actos respecto <strong>de</strong><br />

una so<strong>la</strong> sustancia, o <strong>de</strong> dos sustancias respecto <strong>de</strong> dos actos, o <strong>de</strong> dos actos<br />

respecto <strong>de</strong> dos sustancias 73 . Estamos así, <strong>de</strong> nuevo, ante <strong>la</strong> errónea<br />

concepción, proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Apolonio y Prisciano, <strong>de</strong> que <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong><br />

une "pa<strong>la</strong>bras" (sustantivos y verbos) más que "oraciones". Pero <strong>la</strong> gran<br />

aportación <strong>de</strong> Martín <strong>de</strong> Dacia ti<strong>en</strong>e lugar cuando pasa a hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> ios<br />

que <strong>de</strong>nomina modos posteriores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones. Según él, tales modos<br />

son tres: potestas, figura y ordo 74 . De ellos el principal es <strong>la</strong> potesias, <strong>la</strong> cual<br />

—dice— "no <strong>de</strong>be ponerse <strong>en</strong>tredós acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong>, ya que es<br />

muy es<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong>" 75 . La potestas se <strong>de</strong>fine, concretam<strong>en</strong>te,<br />

como un modo <strong>de</strong> significar mediante el que se produce "<strong>la</strong> unión <strong>de</strong> dos<br />

modas uni<strong>en</strong>tis dúo est modus significandi ess<strong>en</strong>tialis g<strong>en</strong>eralís coniunctionis. Nam per<br />

¡tune modum significandi coniunctio est coniunctio.<br />

72 Sin embargo, como hemos visto, Simón <strong>de</strong> Dacia a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>de</strong>finir <strong>la</strong><br />

<strong>conjunción</strong> no <strong>de</strong>jaba <strong>de</strong> aludir también —inducido por <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> Donato—<br />

a <strong>la</strong> "función ordinativa".<br />

73 Ed. cit. 17: Coniunctio significat per modum coniung<strong>en</strong>tis sive connect<strong>en</strong>tis<br />

duas substantias respecta unius actas vel dúos actas respecta unías substantiae vel duas<br />

substantias respecta duorum actuara vel dúos actas respecta duarum substantiarum.<br />

74 Se trata <strong>de</strong> los tres acci<strong>de</strong>ntes típicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones, según los<br />

gramáticos <strong>la</strong>tinos antiguos, pero Martín <strong>de</strong> Dacia se resiste a <strong>de</strong>nominarlos modos<br />

<strong>de</strong> significar acci<strong>de</strong>ntales, porque, con bu<strong>en</strong> criterio, <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong> potesias, <strong>en</strong><br />

concreto, es <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te es<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong>s conjunciones. También Boecio había<br />

excluido <strong>la</strong> potestas <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones, incluy<strong>en</strong>do <strong>en</strong> su lugar <strong>la</strong><br />

species (primitiva o <strong>de</strong>rivativa). Simón <strong>de</strong> Dacia, <strong>en</strong> cambio, sí m<strong>en</strong>cionaba <strong>la</strong><br />

potestas <strong>en</strong>tre los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones, sin reparar <strong>en</strong> que dicha potestas<br />

coincidía con lo que él mismo <strong>de</strong>nominaba modo <strong>de</strong> significar específico, por tratarse<br />

<strong>de</strong>l elem<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>terminaba el significado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones.<br />

75 Ed. cit. 171: Notandum ergo quod potestas non <strong>de</strong>bet poni Ínter acci<strong>de</strong>ntia<br />

coniunctionis, quia val<strong>de</strong> ess<strong>en</strong>tialis est coniunctioni. Martín <strong>de</strong> Dacia no le atribuye<br />

expresam<strong>en</strong>te a. <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> un modo <strong>de</strong> significar es<strong>en</strong>cial específico, pero parece<br />

que este cometido lo cumple <strong>en</strong> el fondo <strong>la</strong> potestas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que se dice que es<br />

mucho más que un modo <strong>de</strong> significar acci<strong>de</strong>ntal.<br />

<strong>Definición</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>gramática</strong> greco<strong>la</strong>tina <strong>antigua</strong> 329<br />

extremos o por vis o por ordo" 76 . Apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te estamos ante <strong>la</strong>s<br />

pa<strong>la</strong>bras ya conocidas <strong>de</strong> Prisciano, a qui<strong>en</strong>, <strong>de</strong> hecho, el propio Martín<br />

cita a continuación. Sin embargo, <strong>la</strong> interpretación que <strong>de</strong> tales pa<strong>la</strong>bras<br />

hace Martín <strong>de</strong> Dacia es totalm<strong>en</strong>te novedosa. El autor, <strong>en</strong> efecto, dice lo<br />

sigui<strong>en</strong>te: "Unir por vis es unir cosas que anteriorm<strong>en</strong>te no t<strong>en</strong>ían<br />

ninguna <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia o inclinación <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s, mi<strong>en</strong>tras que unir por ordo<br />

es cuando se un<strong>en</strong> cosas que anteriorm<strong>en</strong>te ya se inclinaban hacía sí<br />

mutuam<strong>en</strong>te. Y <strong>la</strong> potestas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> se divi<strong>de</strong> ele acuerdo con estas<br />

dos c<strong>la</strong>ses. Toda <strong>conjunción</strong>, <strong>en</strong> efecto, o significa por el modo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unión<br />

<strong>de</strong> dos extremos por vis o significa por el modo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unión <strong>de</strong> dos<br />

extremos por ordo" 77 . El autor ac<strong>la</strong>ra, a continuación, que <strong>la</strong>s conjunciones<br />

que un<strong>en</strong> por• vis son <strong>la</strong>s copu<strong>la</strong>tivas y disyuntivas, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s que<br />

un<strong>en</strong> por ordo son <strong>la</strong>s cánsales y racionales. Martín <strong>de</strong> Dacia lleva a cabo,<br />

así, una original división <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al criterio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ntia o no <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ntia <strong>en</strong>tre los miembros que conforman <strong>la</strong><br />

oración. Y, <strong>de</strong> este modo, parece que estamos ante el <strong>de</strong>scubrimi<strong>en</strong>to<br />

—aunque .con una terminología difer<strong>en</strong>te— <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nociones mo<strong>de</strong>rnas<br />

<strong>de</strong> conjunciones coordinantes (copu<strong>la</strong>tivas y disyuntivas) y conjunciones<br />

subordinantes (causales y racionales). Sin embargo, <strong>la</strong> verdad es que no es<br />

posible <strong>de</strong>terminar a ci<strong>en</strong>cia' cierta, si cuando el autor hab<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

'<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ntia' o no <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ntia' se está refiri<strong>en</strong>do a una <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia o<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> "naturaleza sintáctica" o más bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> "naturaleza<br />

lógica". Más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte veremos cómo Tomás <strong>de</strong> Erfurt, al hacerse eco <strong>de</strong><br />

estas pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> Martín, <strong>la</strong>s interpreta <strong>en</strong> el segundo <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>tidos.<br />

Del cuarto gramático modista, Juan <strong>de</strong> Dacia, cuya obra se nos ha<br />

transmitido bastante incompleta, no se ha conservado el capítulo<br />

<strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> 78 . Únicam<strong>en</strong>te conocemos al respecto un par <strong>de</strong><br />

com<strong>en</strong>tarios sueltos. El primero <strong>de</strong> ellos alu<strong>de</strong> a <strong>la</strong> "función conectiva":<br />

76<br />

Ed. cit. 76: Potestas autem est quídam modus significandi qui est modus uni<strong>en</strong>tis<br />

dúo extrema vel per vim vel per ordinem.<br />

77<br />

Ed. cit. 76: Intellig<strong>en</strong>dum est quod uniré per vim est uniré aliqua quae prius<br />

nul<strong>la</strong>m habebant <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ntiam sive inclinationem. Uniré autem per ordinem est quando<br />

uníuntur aliqua quae prius inclinabantur ad se invicem. Et secundara haec dúo membra<br />

diversificaíur potestas coniunctionis. Omnis <strong>en</strong>im coniunctio aut significat per modum<br />

uni<strong>en</strong>tis dúo per vim aut significat per modum uni<strong>en</strong>tis dúo per ordinem.<br />

78<br />

Juan <strong>de</strong> Dacia, Summa Grammatica (ed. A. Orto, Johannnis Daci Opera,<br />

Hauniae, 1955). Su editor fecha <strong>la</strong> obra <strong>en</strong> 1280 (p. XVIII).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!