13.05.2013 Views

Definición de la conjunción en la gramática grecolatina antigua ...

Definición de la conjunción en la gramática grecolatina antigua ...

Definición de la conjunción en la gramática grecolatina antigua ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

344 Pedro Juan Galán Sánchez<br />

caso, Sempere <strong>de</strong>ja c<strong>la</strong>ro que para él <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> une tanto dictiones<br />

como períodos, es <strong>de</strong>cir, tanto pa<strong>la</strong>bras como oraciones. Finalm<strong>en</strong>te,<br />

también para Juan <strong>de</strong> Córdoba <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> pue<strong>de</strong> unir tanto pa<strong>la</strong>bras<br />

como oraciones: La <strong>conjunción</strong> es una parte noflexiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración que une <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>más partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración o <strong>la</strong>s propias oraciones <strong>en</strong> su conjunto, una a otra 140 .<br />

La tercera y última solución dada a <strong>la</strong> pregunta <strong>de</strong> qué es lo que<br />

un<strong>en</strong> <strong>la</strong>s conjunciones es <strong>la</strong> <strong>de</strong> los autores que afirman que <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong><br />

une siempre "oraciones". Se trata, sin duda, <strong>de</strong> <strong>la</strong> respuesta más acertada;<br />

y no es casualidad que sea <strong>la</strong> solución ofrecida por los cuatro gran<strong>de</strong>s<br />

gramáticos r<strong>en</strong>ac<strong>en</strong>tistas: Linacro, Escalígero, Ramus y El Bróc<strong>en</strong>se. La<br />

i<strong>de</strong>a aparece <strong>en</strong>unciada por primera vez <strong>en</strong> Linacro, el gran precursor <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> "<strong>gramática</strong> racionalista". En su primera obra gramatical, Rudim<strong>en</strong>to.<br />

Grammatices, Linacro <strong>de</strong>fine <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> <strong>de</strong>l sigui<strong>en</strong>te modo: La<br />

<strong>conjunción</strong> es una parte no flexiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración que une y or<strong>de</strong>na <strong>la</strong>s<br />

cláusu<strong>la</strong>s 141 . Linacro afirma c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> une so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te<br />

oraciones o proposiciones (c<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>s), no pa<strong>la</strong>bras. Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> esta<br />

<strong>de</strong>finición subsiste todavía el viejo criterio "lógico", proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

Donato, <strong>de</strong> que <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> no solo "une", sino que también "or<strong>de</strong>na"<br />

<strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s. Sin embargo, <strong>en</strong> su obra gramatical fundam<strong>en</strong>tal, De<br />

em<strong>en</strong>data structura Latini sermonis, <strong>de</strong> fecha posterior, lia <strong>de</strong>saparecido ya<br />

completam<strong>en</strong>te este vestigio donatiano, y Linacro pasa a <strong>de</strong>finir <strong>la</strong><br />

<strong>conjunción</strong> <strong>de</strong>l sigui<strong>en</strong>te modo: La <strong>conjunción</strong> es una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración que<br />

une conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el discurso. Dicho <strong>de</strong> otro modo, <strong>la</strong><br />

<strong>conjunción</strong> es una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración que mostrando <strong>la</strong> interconexión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

cláusu<strong>la</strong>s contribuye muchísimo a <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración. Dicho <strong>de</strong> otro modo,<br />

una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> oración cuya única función es establecer el modo <strong>de</strong> interre<strong>la</strong>cíón<br />

140 Juan <strong>de</strong> Córdoba, De syntaxi ocio vartium orationis libellus, Cordubae, 1558,<br />

p. 111: Coniunctio est pars orationis in<strong>de</strong>clinabilis, quae ca<strong>de</strong>ras orationis partes, aut<br />

ipsas orationis íntegras alterar» alteri connectit. Por su parte, también Diego Pérez<br />

Mejía, Sintaxis <strong>de</strong>l arte nuevo, com<strong>en</strong>tada y <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada <strong>en</strong> castel<strong>la</strong>no, Madrid, 1610, sí<br />

bi<strong>en</strong> no se ocupa <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong>, al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>s copu<strong>la</strong>tivas y<br />

<strong>la</strong>s disyuntivas, dice que estas conjunciones un<strong>en</strong> tanto oraciones (Caesar pugnad et<br />

Cicero scríbit) como casos (forma et gloria fragilis est).<br />

141 Tomás Linacro, Rudim<strong>en</strong>ta Grammatices, ex anglico sermone in Latinum<br />

versa, interprete Georgia Buchanano Scofo, Parísíis, 1533, p. 43 [l s ed. 1512]:<br />

Coniunctio est pars orationis in<strong>de</strong>clinabilis, quae connectit et ordinal c<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>s.<br />

<strong>Definición</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>gramática</strong> greco<strong>la</strong>tina <strong>antigua</strong> 345<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> el discurso 142 . Como se ve, <strong>en</strong> esta segunda <strong>de</strong>finición<br />

Linacro insiste <strong>en</strong> dos conceptos c<strong>la</strong>ves. En primer lugar, <strong>en</strong> que <strong>la</strong> única<br />

función <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> es <strong>la</strong> "función conectiva". Es más, tal officium -<br />

aña<strong>de</strong> Linacro- es propio y exclusivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conjunciones, "puesto que los<br />

adverbios -dice-, cuando <strong>en</strong> algunas ocasiones un<strong>en</strong> frases, como por<br />

ejemplo los adverbios <strong>de</strong> "semejanza", sigu<strong>en</strong> mirando también a <strong>la</strong>s<br />

pa<strong>la</strong>bras" 143 . De ello se <strong>de</strong>duce, implícitam<strong>en</strong>te, que <strong>la</strong>s conjunciones, <strong>en</strong>.<br />

cambio, "miran únicam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s oraciones". En segundo lugar, Linacro<br />

afirma, por tres veces, que lo que <strong>la</strong>s conjunciones un<strong>en</strong> son únicam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s o "proposiciones" que conforman <strong>la</strong> oración. Ahora bi<strong>en</strong>, al<br />

hacer esta afirmación, se ve obligado a explicar aquellos casos <strong>en</strong> los que<br />

<strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> parece unir "pa<strong>la</strong>bras" y no "proposiciones", como ocurre a<br />

veces con <strong>la</strong>s conjunciones copu<strong>la</strong>tivas: 'ego lego et tu'. A este respecto<br />

Linacro argum<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong>s copu<strong>la</strong>tivas unas veces un<strong>en</strong> dos proposiciones<br />

"<strong>de</strong> hecho" ('Vergüius legít et í<strong>de</strong>m scribit'), y otras veces un<strong>en</strong> dos<br />

proposiciones "<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>cia". Este último seria el caso <strong>de</strong> 'ego lego et tu',<br />

cuya, realización pl<strong>en</strong>a -dice Linacro- es <strong>en</strong> realidad 'ego lego et tu legis',<br />

<strong>en</strong> don<strong>de</strong> se pone ya <strong>de</strong> manifiesto que <strong>la</strong> <strong>conjunción</strong> et está uni<strong>en</strong>do <strong>en</strong><br />

realidad dos proposiciones, no dos pa<strong>la</strong>bras 144 . De este modo, Linacro<br />

recupera <strong>la</strong> explicación que muchos siglos antes había dado Apolonío<br />

Díscolo para ac<strong>la</strong>rar este mismo tipo <strong>de</strong> construcciones, explicación que<br />

había caído completam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el olvido durante todo el periodo antiguo<br />

y medieval 145 .<br />

142 Tomás Linacro, De em<strong>en</strong>data structura Latini sermonis, Londini, 1524 (ed.<br />

tví.L. Harto Trujillo, Thotnas Linacer. De em<strong>en</strong>data structura Latini sermonis.<br />

Introducción, edición crítica, traducción y notas, Cáceres, 1998, p. 160): Coniunctio est<br />

pars orationis quae c<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>s in sermone apte coniungít. Alíter, coniunctio est pars<br />

orationis quae c<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>rum ínter se connexum <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rans, plurimum ad orationis<br />

c<strong>la</strong>ritatem confert. Alíter, quae tanium habitudinem c<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>rum ínter se in sermone<br />

<strong>de</strong>finít.<br />

143 Ed. cit. 160: Eí coniunctionís qui<strong>de</strong>m officium hoc est, cum adverbio sícubi<br />

semas iungunt, dictiones etiam respiciant, ut quae 'similitudinis' vocantur.<br />

144 Ed. cit. 162: Sunt autem quae hís copu<strong>la</strong>ntur, aliquando s<strong>en</strong>sus <strong>en</strong>ergía, sive re<br />

vera, sive ut loquuntur, acta, ut 'Vergüius legít et í<strong>de</strong>m scribit'. Aliquando potesíate<br />

tanium, ut 'ego lego et tu'. Si quis <strong>en</strong>im pl<strong>en</strong>am cpnsiructionem faciet, dúo s<strong>en</strong>sus etiam<br />

re ipsa apparebunt, ut 'ego lego et tu legis'.<br />

145 Vid. A.D. Synt. 117 (ed. J. Lallot, Apollonius Dyscole. De <strong>la</strong> constructíon<br />

(Syntaxe) vol. 1,142); Synt. 171 (ed. cit. 164).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!