15.05.2013 Views

manejo del ramo 033 en la obra pública, en el estado de veracruz

manejo del ramo 033 en la obra pública, en el estado de veracruz

manejo del ramo 033 en la obra pública, en el estado de veracruz

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

^ I I c<br />

BIBLIOTECA<br />

Inslituto Tecnológico<br />

<strong>de</strong> lo Conslrycción<br />

ITC<br />

MAESTRÍA EN ADMINISTRACIÓN DE LA CONSTRUCCIÓN<br />

"MANEJO DEL RAMO <strong>033</strong> EN LA<br />

OBRA PÚBLICA, EN EL ESTADO<br />

DE VERACRUZ"<br />

TESIS<br />

QUE PARA OBTENER EL GRADO DE MAESTRO EN<br />

ADMINISTRACIÓN DE LA CONSTRUCCIÓN PRESENTA:<br />

AÍDA LAJUD HERNÁNDEZ<br />

ESTUDIOS CON RECONOCIMIENTO Y VALIDEZ OFICIAL POR LA<br />

SECRETARÍA DE EDUCACIÓN PÚBLICA CONFORME AL ACUERDO<br />

No. 00954061 DE FECHA 7 DE MARZO DE 1995<br />

XALAPA ENRIQUEZ, VER. JULIO DE 2003


M.A. Rog<strong>el</strong>io Castillo Aguilera<br />

Subdirector Académico<br />

Instituto Tecnológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción<br />

PRESENTE<br />

re¿nc!ó*¿F¿o<br />

Por este medio me permito hacer constar que <strong>la</strong> C. Arq. Aida Lajud<br />

Hernán<strong>de</strong>z, alumna egresada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Maestría <strong>en</strong> Administración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción<br />

ha concluido con su tesis <strong>de</strong> grado titu<strong>la</strong>do: Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra<br />

Pública <strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> lo cual se consi<strong>de</strong>ra liberada, y<br />

firmo <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te para dar continuidad al trámite <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> grado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

interesada.<br />

<strong>de</strong> usted.<br />

Agra<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s consi<strong>de</strong>raciones que t<strong>en</strong>ga a bi<strong>en</strong> dar a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te, quedo<br />

Av. Rómulo O' Fami No. 480 Col. Olivar <strong>de</strong> los Padres C.P. 01780 México D.F.<br />

T<strong>el</strong>s: 56 68 15 53 56 68 30 16 56 68 14 99 Fax:56 68 11 06 56 68 44 07<br />

Correo <strong>el</strong>ectrónico:gdiaz@cm:c.org<br />

Internet, http://www.cmlc.org/servicioseducativos/in<strong>de</strong>x.htm<br />

Xa<strong>la</strong>pa, Ver., a 31 <strong>de</strong> Mayo <strong>de</strong> 2003<br />

At<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te<br />

Hugo^ Meza Puesto<br />

Área <strong>de</strong> Tijtu<strong>la</strong>tión


Nunca consi<strong>de</strong>res <strong>el</strong> estudio como una obligación, sino como<br />

una oportunidad para p<strong>en</strong>etrar <strong>en</strong> <strong>el</strong> b<strong>el</strong>lo y maravilloso<br />

mundo <strong>d<strong>el</strong></strong> saber.<br />

Albert Einstein


ÍNDICE<br />

INTRODUCCIÓN I<br />

DESCRPICIÓN DEL PROBLEMA Ill<br />

OBJETIVOS DE LA TESIS V<br />

HIPÓTESIS DEL TRABAJO VI<br />

TIPO DE ESTUDIO Vil<br />

MARCO TEÓRICO VIII<br />

ABREVIATURAS IX<br />

CAPITULO I<br />

1.1 Introducción 1<br />

1.2 Anteced<strong>en</strong>tes 3<br />

1.3 Introducción al Ramo <strong>033</strong> 7<br />

1.4 Organización Social 15<br />

1.4.1 Órganos <strong>de</strong> P<strong>la</strong>neación y Operación <strong>d<strong>el</strong></strong> fondo para <strong>la</strong><br />

Infraestructura Social Municipal 16<br />

1.5 Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal 19<br />

1.6 Comités Comunitarios 20<br />

1.6.1 Funciones <strong>d<strong>el</strong></strong> Comité comunitario 21<br />

1.6.2 Principales problemas <strong>en</strong> los Consejos <strong>de</strong> Desarrollo<br />

Municipal y Comités Comunitarios 22<br />

Conclusión 23<br />

CAPITULO II<br />

2.1 Introducción 24<br />

2.2 El Ramo <strong>033</strong> 26<br />

2.2.1 El Fondo <strong>de</strong> Infraestructura Social Municipal (FISM) 27<br />

2.2.2 El Fondo <strong>de</strong> Fortalecimi<strong>en</strong>to Municipal (FAFM) 30<br />

2.3 La importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aportaciones <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM y FAFM a <strong>la</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>pública</strong> municipal 33<br />

2.3.1 El <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> los recursos 35<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz


2.3.2 Principales inconsist<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>manejo</strong> <strong>de</strong> los<br />

recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> 36<br />

2.4 La Obra Pública 38<br />

2.4.1 La Obra Pública y sus etapas constitutivas 40<br />

2.4.2 Etapa previa a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> 40<br />

2.4.3 P<strong>la</strong>neación, Programación y Presupuestación 40<br />

2.4.4 Razones <strong>de</strong> Ord<strong>en</strong> Técnico 43<br />

2.4.5 Razones <strong>de</strong> Ord<strong>en</strong> Presupuesta! 43<br />

2.4.6 Razones <strong>de</strong> Ord<strong>en</strong> Legal 44<br />

2.5 Adjudicación <strong>de</strong> los contratos <strong>de</strong> <strong>obra</strong> y los<br />

servicios re<strong>la</strong>cionados con ésta 44<br />

2.5.1 Tiempos empleados <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> adjudicación<br />

<strong>de</strong> contratos por convocatoria <strong>pública</strong> 45<br />

2.5.2 Adjudicación <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong><br />

<strong>obra</strong> <strong>pública</strong> 47<br />

2.5.3 Bases <strong>de</strong> concurso o licitación 47<br />

2.5.4 Contratos <strong>de</strong> <strong>obra</strong> y servicios re<strong>la</strong>cionados 48<br />

Conclusión 51<br />

CAPITULO III<br />

3.1 Introducción 52<br />

3.2 P<strong>la</strong>neación, Programación y Presupuestación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s 53<br />

3.2.1 Artículos <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.O.P. re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación,<br />

Programación y Presupuestación 54<br />

3.2.2 Artículos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Política Local y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre que se re<strong>la</strong>cionan<br />

con <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación 55<br />

3.3 El Presupuesto Público 56<br />

3.4 Gasto Público y Niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> Gobierno 61<br />

3.4.1 La Haci<strong>en</strong>da Municipal y sus recursos financieros 63<br />

3.4.2 El Presupuesto Municipal 65<br />

Conclusión 66<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz


CAPITULO IV<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> fa Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

4.1 Introducción 67<br />

4.2 El Proyecto Ejecutivo 68<br />

4.2.1 Elem<strong>en</strong>tos que constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto ejecutivo 68<br />

4.2.2 Edificación 70<br />

4.2.3 Caminos Rurales 70<br />

4.2.4 Agua Potable y Saneami<strong>en</strong>to 71<br />

4.2.5 Electrificación Rural y <strong>de</strong> colonias pobres 75<br />

4.3 Proceso Operativo <strong>de</strong> FISM 76<br />

4.3.1 Validación <strong>de</strong> proyectos por <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias normativas 76<br />

4.3.2 Autorización y Aprobación 79<br />

4.4 Comprobación <strong>d<strong>el</strong></strong> Gasto 80<br />

Conclusión 81<br />

CONCLUSIONES 83<br />

BIBLIOGRAFÍA 84<br />

APÉNDICES<br />

ANEXOS


INTRODUCCIÓN<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

El propósito que anima a escribir esta investigación, es constituirse <strong>en</strong><br />

instrum<strong>en</strong>to útil no sólo para aqu<strong>el</strong>los a los que está <strong>de</strong>stinado específicam<strong>en</strong>te:<br />

funcionarios públicos y empresarios privados; sino que también va dirigido a los<br />

lectores que, <strong>en</strong>foqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> mirada a su cont<strong>en</strong>ido por <strong>el</strong> interés que pudiera<br />

<strong>de</strong>spertarles <strong>el</strong> título que lo id<strong>en</strong>tifica.<br />

Los cuatro capítulos que integran este trabajo, son <strong>de</strong> interés <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida<br />

<strong>pública</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong> que <strong>de</strong>mandan estudio y análisis.<br />

El Capitulo I lo se <strong>de</strong>scribe como una breve introducción al Ramo <strong>033</strong> y <strong>la</strong>s<br />

partes por <strong>la</strong>s que esta conformado, para dar al lector una visión más amplia <strong>de</strong> lo<br />

que se refiere <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> tesis. Se hac<strong>en</strong> algunos seña<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong>s<br />

re<strong>la</strong>ciones que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Desarrollo y <strong>la</strong> Administración Pública así como <strong>la</strong><br />

función <strong>de</strong> Control, específicam<strong>en</strong>te sobre <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> los fondos públicos y los<br />

órganos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> atribución a ejercer<strong>la</strong>.<br />

El Capítulo II se <strong>en</strong>foca a <strong>la</strong> importancia que <strong>el</strong> Nuevo Fe<strong>de</strong>ralismo<br />

repres<strong>en</strong>ta para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo municipal <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te al Ramo <strong>033</strong> y <strong>la</strong> Obra<br />

Pública. Se ac<strong>en</strong>túa <strong>el</strong> ámbito municipal, ya que <strong>la</strong>s modificaciones realizadas <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> distribución <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto público fe<strong>de</strong>ral, han <strong>de</strong>rivado <strong>en</strong> un increm<strong>en</strong>to<br />

sustancial <strong>de</strong> los recursos financieros que administran directam<strong>en</strong>te los<br />

ayuntami<strong>en</strong>tos que los obliga a <strong>la</strong> actualización y fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus<br />

estructuras administrativas.<br />

La importancia <strong>de</strong> p<strong>la</strong>near, programar y presupuestar <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s, se ve<br />

reflejada <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>d<strong>el</strong></strong> Capitulo III, ya que ti<strong>en</strong>e que ver con <strong>el</strong> éxito o<br />

fracaso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, se sugiere <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>obra</strong> y <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> acciones correspondi<strong>en</strong>tes a los fondos <strong>de</strong> aportaciones, así<br />

como <strong>la</strong> correcta aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Obras Públicas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual se citaron


Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

varios artículos re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> tema, así mismo se citaron otras Leyes <strong>la</strong>s<br />

cuales se aplicaran al estar involucrados con esta trabajo.<br />

En <strong>el</strong> Capítulo IV y último, se hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> importancia que es contar<br />

con un proyecto ejecutivo para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, se <strong>de</strong>scribe como <strong>la</strong> parte<br />

fundam<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong> correcta presupuestación, programación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma. Se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> brevem<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s partes por <strong>la</strong>s que está constituido un proyecto<br />

y los tipos <strong>de</strong> proyectos que exist<strong>en</strong>.<br />

En g<strong>en</strong>eral se p<strong>la</strong>ntea que <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> esta investigación radica <strong>en</strong> los<br />

aspectos didácticos y <strong>de</strong> aplicación, así que los cuatro capítulos que lo conforman<br />

requier<strong>en</strong> <strong>de</strong> estudio y <strong>de</strong> análisis para <strong>de</strong>tectar los resultados positivos, <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias y necesida<strong>de</strong>s que <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> fiscalización, aportación <strong>de</strong> fondos y<br />

<strong>obra</strong> <strong>pública</strong> se pres<strong>en</strong>tan.<br />

ii


DESCRIPCIÓN DEL PROBLEMA<br />

Manejo dd Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Debemos t<strong>en</strong>er pres<strong>en</strong>te que vivimos otros tiempos, <strong>en</strong> los que <strong>la</strong><br />

participación individual y colectiva, <strong>en</strong> sus múltiples formas, es <strong>el</strong> tema c<strong>en</strong>tral y<br />

razón <strong>de</strong> nuestra vida cotidiana. También <strong>de</strong>bemos tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que<br />

simplem<strong>en</strong>te estamos inmersos <strong>en</strong> esa o<strong>la</strong> <strong>de</strong>mocratizadora que experim<strong>en</strong>ta <strong>el</strong><br />

mundo y que, por <strong>la</strong>rgo tiempo, seguirá pres<strong>en</strong>te para influir y transformar nuestra<br />

cultura política, para influir y transformar <strong>el</strong> gobierno y, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong><br />

administración <strong>pública</strong>.<br />

El gobierno <strong>de</strong> Veracruz establece directrices c<strong>la</strong>ras para alcanzar objetivos<br />

concretos, que son cuatro ejes <strong>en</strong>unciados <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Estatal, y son: <strong>el</strong> combate a<br />

<strong>la</strong> pobreza, creación <strong>de</strong> empleos, actualización <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley y mo<strong>de</strong>rnización<br />

administrativa.<br />

Los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos que rig<strong>en</strong> a los Fondos <strong>de</strong> Aportaciones, <strong>en</strong> lo que se<br />

refiere a <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>, a través <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, <strong>de</strong>terminan que <strong>la</strong> sociedad <strong>de</strong>be<br />

participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y autorización <strong>de</strong> los Programas <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y acciones<br />

re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong><strong>la</strong>s, así como <strong>en</strong> <strong>el</strong> control y supervisión <strong>de</strong> los recursos<br />

asignados. Para <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> constituirse Comités Comunitarios repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong><br />

localida<strong>de</strong>s, colonias o barrios, los cuales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>de</strong>terminar sus<br />

requerimi<strong>en</strong>tos, los priorizan y los comunican al ayuntami<strong>en</strong>to a través <strong>de</strong> sus<br />

repres<strong>en</strong>tantes.<br />

Es necesario que autorida<strong>de</strong>s y funcionarios municipales, <strong>en</strong> sus respectivos<br />

niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia, conozcan <strong>la</strong> normatividad que rige a los Fondos <strong>de</strong><br />

Aportaciones, para saber <strong>el</strong> que hacer y como hacerlo.<br />

Hasta hace pocos años, <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los municipios <strong>d<strong>el</strong></strong> país se integraba por<br />

unos pocos ayuntami<strong>en</strong>tos con recursos financieros propios, sufici<strong>en</strong>tes para<br />

respon<strong>de</strong>r con efici<strong>en</strong>cia y <strong>en</strong> forma directa a <strong>de</strong>mandas sociales que requier<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

realización <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s; <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad esto ha cambiado. Las<br />

características inher<strong>en</strong>tes al Ramo <strong>033</strong> y los factores que condicionan su<br />

aplicación lo han modificado al haberse transferido al ámbito municipal los<br />

ni


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

recursos para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r dichas necesida<strong>de</strong>s y han evid<strong>en</strong>ciado <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>obra</strong> <strong>pública</strong>.


OBJETIVOS DE LA TESIS<br />

Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• La realización <strong>de</strong> un trabajo <strong>de</strong> interés y utilidad, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te para los<br />

profesionales que <strong>la</strong>boran <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector público, sino también para los<br />

empresarios privados que fung<strong>en</strong> como ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, los<br />

cuales prestan sus servicios al gobierno. Ya que muchas veces no sabemos<br />

como y <strong>de</strong> don<strong>de</strong> provi<strong>en</strong><strong>en</strong> los recursos con los cuales se realizan <strong>la</strong>s<br />

<strong>obra</strong>s, y lo mas importante <strong>de</strong> que manera se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> ejercer los recursos<br />

y como se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> justificar.<br />

• Informar tanto a los servidores públicos como a los pr<strong>estado</strong>res <strong>de</strong> servicios,<br />

<strong>la</strong> importancia y trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los recursos que son otorgados a través<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> y sean aplicados <strong>de</strong> manera correcta, conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong><br />

comuna. Ya que <strong>de</strong> hacerlo así se cumplirá <strong>el</strong> objetivo principal <strong>d<strong>el</strong></strong> gobierno<br />

que es <strong>la</strong> superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza.<br />

v


HIPÓTESIS DEL TRABAJO<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

En <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> Veracruz, los municipios al ejercer los recursos <strong>de</strong><br />

aportaciones fe<strong>de</strong>rales <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> (FIFM y FAFM) incurrieron <strong>en</strong> diversas<br />

inconsist<strong>en</strong>cias, mismas que <strong>en</strong> su oportunidad les han sido observadas para su<br />

corrección a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> H. Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, <strong>la</strong>s principales faltas son: <strong>la</strong><br />

falta <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tes unitarios, <strong>de</strong>sord<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong><br />

expedi<strong>en</strong>tes unitarios, falta <strong>de</strong> licitación <strong>pública</strong>, falta <strong>de</strong> requisitos fiscales, 5 al<br />

mil<strong>la</strong>r no ret<strong>en</strong>ido, <strong>en</strong>tre otras.<br />

Este trabajo constituye un trabajo <strong>de</strong> investigación que ll<strong>en</strong>e esos espacios<br />

<strong>de</strong> información para mejorar <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bores y funciones realizadas <strong>en</strong> los ámbitos<br />

municipales, refer<strong>en</strong>tes al área <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>.<br />

Se consi<strong>de</strong>ra que esta investigación será <strong>de</strong> gran utilidad <strong>en</strong> los<br />

procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los fines <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> gobierno, ya que se consi<strong>de</strong>ra un<br />

docum<strong>en</strong>to práctico que resume lo más básico e importante con respecto al tema.<br />

vi


TIPO DE ESTUDIO<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> V<strong>en</strong>om<br />

El tipo <strong>de</strong> estudio <strong>de</strong> este trabajo se ubica <strong>en</strong> <strong>el</strong> área fiscal, ya que<br />

<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dida como función, sistema teórico o instrum<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, <strong>la</strong><br />

administración <strong>pública</strong>, requiere y <strong>de</strong>be ser contro<strong>la</strong>da. Ya que como actividad,<br />

conjunto <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos o herrami<strong>en</strong>ta está sujeta a <strong>de</strong>sviaciones, bi<strong>en</strong> es su<br />

realización, su conducción o su utilización; <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> estudio y<br />

mejorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>pública</strong> con un <strong>en</strong>foque dirigido a <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

que ti<strong>en</strong>e con <strong>el</strong> proceso <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un país es tarea que <strong>de</strong>be int<strong>en</strong>sificarse,<br />

es <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido <strong>en</strong> <strong>el</strong> que resulta evid<strong>en</strong>te <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

fiscalización y sust<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> crear, r<strong>en</strong>ovar o fortalecer órganos,<br />

sistemas y mecanismos <strong>de</strong> control, acciones que conforman propósitos r<strong>el</strong>evantes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Reforma <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado.<br />

vil


MARCO TEÓRICO<br />

Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Este trabajo se basa <strong>en</strong> una investigación teórica, básicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una<br />

revisión bibliográfica muy a fondo y específicam<strong>en</strong>te basándose <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong><br />

interés <strong>de</strong> que ti<strong>en</strong>e re<strong>la</strong>ción directa con <strong>el</strong> título <strong>de</strong> <strong>la</strong> tesis.<br />

El marco teórico es muy importante para <strong>la</strong> interpretación <strong>de</strong> los datos<br />

obt<strong>en</strong>idos y <strong>la</strong> investigación fundam<strong>en</strong>ta los datos sufici<strong>en</strong>tes y confiables para<br />

comprobar los problemas e hipótesis.<br />

VIII


Art.<br />

Cap.<br />

Ed.<br />

FISM<br />

FAFM<br />

H.<br />

LCF<br />

LOP<br />

No.<br />

Artículo<br />

Capítulo<br />

Editorial<br />

ABREVIATURAS<br />

Fondo <strong>de</strong> Infraestructura Social Municipal<br />

Fondo para <strong>el</strong> Fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Municipios<br />

Honorable<br />

Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal<br />

Ley <strong>de</strong> Obras Públicas<br />

Número<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong><strong>el</strong>Estado<strong>de</strong> Veracruz<br />

IX


B ,<br />

" ' XT C > Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

^w^ g^ e/ £¡£{3^ fe Veracruz<br />

* ei L 1 Q T<br />

1.1 INTROIJUCCIÓN<br />

En <strong>la</strong> actualidad los municipios realizan <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s con recursos<br />

que provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>:<br />

• Sus ingresos propios<br />

• Aportaciones Fe<strong>de</strong>rales <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong><br />

• Conv<strong>en</strong>ios con otros niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno o con<br />

particu<strong>la</strong>res.<br />

Cuando realizan <strong>obra</strong>s con recursos propios, <strong>el</strong> marco normativo<br />

aplicable está constituido por <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre. Sin<br />

embargo, esta ley adolece <strong>de</strong> ser muy g<strong>en</strong>eral y t<strong>en</strong>er pocas refer<strong>en</strong>cias y<br />

precisiones sobre <strong>la</strong> Obra Pública.<br />

Cuando <strong>el</strong> municipio convi<strong>en</strong>e <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s con<br />

otros niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno, por lo g<strong>en</strong>eral se acuerda utilizar <strong>el</strong> marco<br />

normativo Estatal o <strong>el</strong> Fe<strong>de</strong>ral, según sea <strong>el</strong> caso.<br />

Si los recursos provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> los Fondos <strong>de</strong> Aportaciones Fe<strong>de</strong>rales <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo <strong>033</strong>, <strong>el</strong> marco normativo está constituido por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación<br />

Fiscal, <strong>la</strong> que remite a <strong>la</strong> normatividad local <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s fe<strong>de</strong>rativas y<br />

los municipios, sobre <strong>la</strong>s precisiones y particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse.<br />

Para <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz y sus municipios, <strong>la</strong> normatividad local<br />

está cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong>:<br />

• La Constitución Política <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado Libre y Soberano <strong>de</strong> Veracruz-<br />

L<strong>la</strong>ve<br />

• La Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre<br />

• La Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal para <strong>el</strong> Estado y los municipios <strong>de</strong><br />

Veracruz-L<strong>la</strong>ve<br />

1


Manejo dd Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• La Ley <strong>de</strong> Fiscalización Superior para <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve<br />

• La Ley <strong>de</strong> Obras Públicas <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• El Presupuesto <strong>de</strong> Egresos <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado<br />

• La Ley <strong>de</strong> Adquisiciones, Arr<strong>en</strong>dami<strong>en</strong>tos y Bi<strong>en</strong>es Muebles <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• El Manual <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, FISM-FAFM <strong>de</strong> <strong>la</strong> H. Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Congreso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado.<br />

Cuando los recursos provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, <strong>el</strong> marco normativo<br />

aplicable está constituido por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal y todos los<br />

ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos antes m<strong>en</strong>cionados. Cuando los recursos son propios, se<br />

excluye <strong>d<strong>el</strong></strong> marco normativo aplicable a <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal y <strong>el</strong><br />

Manual <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, FISM-FAFM.<br />

Si los recursos provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios c<strong>el</strong>ebrados con <strong>el</strong> gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Estado, <strong>la</strong> normatividad aplicable también excluye a <strong>la</strong> L.C.F. y al Manual<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo. Y cuando se c<strong>el</strong>ebran con <strong>el</strong> gobierno fe<strong>de</strong>ral suce<strong>de</strong> lo mismo, y<br />

queda sujeto a mutuo acuerdo si se utiliza <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Obra Pública Fe<strong>de</strong>ral o<br />

<strong>la</strong> Estatal.<br />

Estas refer<strong>en</strong>cias permit<strong>en</strong> a los niv<strong>el</strong>es superiores <strong>d<strong>el</strong></strong> gobierno<br />

municipal y <strong>d<strong>el</strong></strong> Control Interno, <strong>el</strong>egir <strong>la</strong> información estratégica que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

solicitar a los niv<strong>el</strong>es operativos para conocer <strong>el</strong> <strong>estado</strong> y grado <strong>de</strong><br />

cumplimi<strong>en</strong>to que guardan <strong>la</strong>s acciones que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizar.<br />

2


1.2 ANTECEDENTES<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Hasta <strong>el</strong> año 1997 los municipios recibían recursos fe<strong>de</strong>rales distintos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

"participaciones" a través <strong>d<strong>el</strong></strong> d<strong>en</strong>ominado <strong>ramo</strong> 026: "superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza",<br />

que estaba <strong>de</strong>stinado básicam<strong>en</strong>te al financiami<strong>en</strong>to y ejecución <strong>de</strong> <strong>obra</strong> básica.<br />

Se trataba <strong>de</strong> recursos totalm<strong>en</strong>te c<strong>en</strong>tralizados que fluían por conducto <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Finanzas y P<strong>la</strong>neación <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz y su fiscalización<br />

se daba a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contraloría G<strong>en</strong>eral <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado.<br />

El Congreso Local no t<strong>en</strong>ía injer<strong>en</strong>cia alguna, so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te dictaminaba a <strong>la</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta <strong>pública</strong> municipal por los recursos propios que los Ayuntami<strong>en</strong>tos ejercían,<br />

si<strong>en</strong>do su fiscalización a través <strong>de</strong> su <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia d<strong>en</strong>ominada "Dirección <strong>de</strong><br />

Contaduría".<br />

Al reformar <strong>el</strong> Congreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal para <strong>el</strong><br />

año 1998 fue creado <strong>el</strong> capitulo V d<strong>en</strong>ominado "De los fondos <strong>de</strong> aportaciones<br />

fe<strong>de</strong>rales" mejor conocido como "Ramo <strong>033</strong>".<br />

La parte medu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> esta reforma fue <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong> los<br />

recursos <strong>de</strong> estas aportaciones para los Estados y los Municipios, sustituy<strong>en</strong>do<br />

para estos, los recursos que antes se recibían para <strong>obra</strong> básica, a través <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>ramo</strong><br />

026.<br />

En <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> Veracruz, <strong>el</strong> Ejecutivo Estatal, por conducto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría<br />

<strong>de</strong> Finanzas y P<strong>la</strong>neación <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, le transfirió a <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado los<br />

recursos financieros y materiales con los que anteriorm<strong>en</strong>te contro<strong>la</strong>ba <strong>el</strong> Ramo<br />

026, a fin <strong>de</strong> que ahora lo hiciera <strong>el</strong> Congreso Local con <strong>el</strong> Ramo <strong>033</strong>, mediante un<br />

Conv<strong>en</strong>io que suscribieron para <strong>el</strong>lo. El Congreso <strong>d<strong>el</strong></strong>egó esta función <strong>de</strong> control,<br />

<strong>en</strong> su Dirección <strong>de</strong> Contaduría, creando esta, una nueva área d<strong>en</strong>ominada<br />

"Coordinación <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>" si<strong>en</strong>do su función principal <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s,<br />

<strong>el</strong> control financiero <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación municipal <strong>de</strong> los recursos y <strong>la</strong> fiscalización a<br />

3


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

los mismos, e<strong>la</strong>borando para <strong>el</strong>lo los lineami<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> aplicación Municipal <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

citado <strong>ramo</strong>.<br />

El 17 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1998, <strong>el</strong> Congreso Local crea <strong>la</strong> Ley 112 o <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da <strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz.<br />

Con fecha 28 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> ese año, <strong>la</strong> H. LVIII Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>el</strong>ige<br />

al primer titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da, dando con <strong>el</strong>lo inicio formal a<br />

<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> esta <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia.<br />

Como primera acción, <strong>la</strong> Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da inició <strong>el</strong><br />

ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus funciones, <strong>de</strong>fini<strong>en</strong>do áreas <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia y procedimi<strong>en</strong>tos<br />

a seguir para <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Orgánica re<strong>la</strong>tiva a su actividad. También<br />

<strong>de</strong>finió <strong>la</strong>s acciones y normas a seguir para <strong>la</strong> fiscalización municipal <strong>d<strong>el</strong></strong> ejercicio<br />

1998 e inició <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> programa por <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo <strong>033</strong> municipal <strong>en</strong> ese ejercicio.<br />

Para los ejercicios fiscales 1999 y 2000, los Legis<strong>la</strong>dores Fe<strong>de</strong>rales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

reformas a <strong>la</strong> Ley, han dado mayor c<strong>la</strong>ridad a <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> los órganos <strong>de</strong> control<br />

fe<strong>de</strong>ral, estatal y municipales <strong>en</strong> cuanto a sus tiempos <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>el</strong>lo c<strong>la</strong>rifico<br />

<strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> los Congresos Locales ejercida ésta a través <strong>de</strong> su órgano técnico<br />

d<strong>en</strong>ominado Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> que su interv<strong>en</strong>ción<br />

es a <strong>la</strong> Fiscalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ta Pública Municipal, pero <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión<br />

es a hechos consumados dando con <strong>el</strong>lo cabal cumplimi<strong>en</strong>to al espíritu fe<strong>de</strong>ralista<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ley, por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da e<strong>la</strong>boró normas <strong>de</strong><br />

fiscalización c<strong>la</strong>ras y precisas <strong>en</strong> acciones y tiempos a través <strong>de</strong> un docum<strong>en</strong>to<br />

d<strong>en</strong>ominado "Manual <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> FISM y FAFM".<br />

En <strong>la</strong> reforma integral a <strong>la</strong> Constitución Política <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

año 2000, cuyo objetivo principal es proveer a los <strong>veracruz</strong>anos <strong>de</strong> un texto<br />

constitucional breve, c<strong>la</strong>ro, preciso, compr<strong>en</strong>sible y prescriptivo, se r<strong>en</strong>ueva <strong>el</strong><br />

ord<strong>en</strong> jurídico para impulsar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado y para a<strong>de</strong>cuar <strong>la</strong>s hipótesis<br />

4


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

normativas a <strong>la</strong>s condiciones objetivas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo; es <strong>en</strong> esta reforma don<strong>de</strong> se<br />

reconoce <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fiscalización Superior y por consecu<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e su orig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Órgano <strong>de</strong> Fiscalización Superior, concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 67 fracción<br />

III, que a <strong>la</strong> letra expresa lo sigui<strong>en</strong>te:<br />

"Artículo 67.- Conforme a esta Constitución y <strong>la</strong> ley, los organismos<br />

autónomos <strong>de</strong> <strong>estado</strong> contarán con personalidad jurídica y patrimonio propios,<br />

t<strong>en</strong>drán autonomía técnica y presupuesta!, y sólo podrán ser fiscalizados por <strong>el</strong><br />

Congreso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado.<br />

"Estos organismos <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s Estatales sigui<strong>en</strong>tes:<br />

"I.-<br />

"II.-<br />

"III.- La fiscalización <strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado se realizará por <strong>el</strong> Órgano <strong>de</strong> Fiscalización<br />

Superior, <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong>s atribuciones sigui<strong>en</strong>tes y <strong>en</strong> los términos que<br />

disponga <strong>la</strong> ley:<br />

"Fiscalizar <strong>en</strong> forma posterior los ingresos y egresos; <strong>el</strong> <strong>manejo</strong>, <strong>la</strong> custodia<br />

y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> fondos y recursos <strong>de</strong> los Po<strong>de</strong>res <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado y <strong>de</strong> los<br />

ayuntami<strong>en</strong>tos, así como <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los objetivos cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />

y programas respectivos, <strong>en</strong> los términos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley;<br />

"Entregar al Congreso <strong>el</strong> informe <strong>d<strong>el</strong></strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ta<br />

Pública a más tardar durante <strong>la</strong> segunda quinc<strong>en</strong>a <strong>d<strong>el</strong></strong> mes <strong>de</strong> abril <strong>d<strong>el</strong></strong> año<br />

sigui<strong>en</strong>te al <strong>de</strong> su ejercicio;<br />

"Investigar los actos u omisiones que impliqu<strong>en</strong> alguna irregu<strong>la</strong>ridad o<br />

conducta ilícita <strong>en</strong> <strong>el</strong> ingreso, egreso, <strong>manejo</strong>, custodia y aplicación <strong>de</strong> fondos y<br />

recursos fe<strong>de</strong>rales, <strong>de</strong> los Po<strong>de</strong>res <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, <strong>de</strong> los ayuntami<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong> los<br />

<strong>de</strong>más organismos autónomos <strong>de</strong> Estado, y efectuar visitas domiciliarias<br />

5


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

únicam<strong>en</strong>te para exigir <strong>la</strong> exhibición <strong>de</strong> libros, pap<strong>el</strong>es o archivos indisp<strong>en</strong>sables<br />

para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> sus investigaciones, sujetándose a <strong>la</strong>s leyes y a <strong>la</strong>s<br />

formalida<strong>de</strong>s establecidas para los cáteos; y<br />

"Determinar los daños y perjuicios que afect<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s haci<strong>en</strong>das <strong>pública</strong>s<br />

estatal y municipales, al patrimonio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizadas y al <strong>de</strong> los<br />

organismos autónomos <strong>de</strong> Estado, y fincar directam<strong>en</strong>te a los responsables <strong>la</strong>s<br />

in<strong>de</strong>mnizaciones y sanciones pecuniarias correspondi<strong>en</strong>tes, así como promover<br />

ante <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes <strong>el</strong> fincami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> otras responsabilida<strong>de</strong>s;<br />

promover <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> responsabilidad a que se refiere <strong>el</strong> Título Quinto <strong>de</strong> esta<br />

Constitución, y pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s d<strong>en</strong>uncias y quer<strong>el</strong><strong>la</strong>s p<strong>en</strong>ales, <strong>en</strong> cuyos<br />

procedimi<strong>en</strong>tos t<strong>en</strong>drá <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción que señale <strong>la</strong> ley.<br />

"El Congreso <strong>de</strong>signará al titu<strong>la</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> Órgano <strong>de</strong> Fiscalización Superior, por <strong>el</strong><br />

voto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos terceras partes <strong>de</strong> sus integrantes. La ley <strong>de</strong>terminará <strong>el</strong><br />

procedimi<strong>en</strong>to para su <strong>de</strong>signación. Dicho titu<strong>la</strong>r durará <strong>en</strong> su cargo seis años y<br />

podrá ser nombrado nuevam<strong>en</strong>te por una so<strong>la</strong> vez. Podrá ser removido,<br />

exclusivam<strong>en</strong>te, por <strong>la</strong>s causas graves que <strong>la</strong> ley señale, con <strong>la</strong> misma votación<br />

requerida para su nombrami<strong>en</strong>to, o por <strong>la</strong>s causas y conforme a los procedimi<strong>en</strong>tos<br />

previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> Título Quinto <strong>de</strong> esta Constitución.<br />

"Para ser titu<strong>la</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> Órgano <strong>de</strong> Fiscalización Superior <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado se requiere<br />

cumplir, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los requisitos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fracciones I, II, IV, y V <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

artículo 58 <strong>de</strong> esta Constitución, los que señale <strong>la</strong> ley. Durante <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> su<br />

cargo no podrá formar parte <strong>de</strong> ningún partido político, ni <strong>de</strong>sempeñar otro empleo,<br />

cargo o comisión, salvo los no remunerados <strong>en</strong> asociaciones ci<strong>en</strong>tíficas, doc<strong>en</strong>tes,<br />

artísticas o <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia.<br />

"Los Po<strong>de</strong>res <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado y los sujetos <strong>de</strong> fiscalización facilitarán los auxilios<br />

que requiera <strong>el</strong> Órgano <strong>de</strong> Fiscalización Superior <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado para <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong><br />

sus funciones.<br />

6


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

"El Po<strong>de</strong>r Ejecutivo <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado aplicará <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to administrativo <strong>de</strong><br />

ejecución para <strong>el</strong> cobro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s in<strong>de</strong>mnizaciones y sanciones pecuniarias a que se<br />

refiere <strong>el</strong> inciso d) <strong>de</strong> <strong>la</strong> fracción III <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te artículo."<br />

En <strong>la</strong>s mesas <strong>de</strong> trabajo para <strong>el</strong> estudio, análisis y e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> leyes<br />

secundarias es don<strong>de</strong> ti<strong>en</strong>e su orig<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley Número 59 <strong>de</strong> Fiscalización Superior<br />

para <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz, <strong>la</strong> cual consta <strong>de</strong> 61 artículos y 8 transitorios, misma<br />

que fue aprobada <strong>el</strong> 25 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2000 por <strong>el</strong> H. Congreso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong><br />

Veracruz y publicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>el</strong> 26 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2000.<br />

1.3 INTRODUCCIÓN AL RAMO <strong>033</strong><br />

El nuevo fe<strong>de</strong>ralismo respon<strong>de</strong> a una forma <strong>de</strong> organización política<br />

a<strong>de</strong>cuada para una nación más <strong>de</strong>mocrática, justa y equilibrada; promueve una<br />

amplia redistribución <strong>de</strong> funciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> política social para acercar los<br />

recursos a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />

El fe<strong>de</strong>ralismo concebido <strong>de</strong> esta forma, constituye una aspiración que<br />

correspon<strong>de</strong> al mosaico regional <strong>de</strong> nuestro país, luego <strong>de</strong> una continua evolución<br />

y consolidación <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>mocrática, aspiración histórica que se expresa <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

voluntad <strong>d<strong>el</strong></strong> pueblo <strong>de</strong> conservar <strong>la</strong> unidad nacional, que se integra y nutre con <strong>la</strong><br />

diversidad <strong>de</strong> sus regiones.<br />

El fe<strong>de</strong>ralismo constituye un proceso que ali<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> participación y <strong>la</strong><br />

corresponsabilidad <strong>de</strong> los tres órd<strong>en</strong>es <strong>de</strong> gobierno, anima <strong>de</strong> iniciativa social y<br />

fortalece nuestro régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>mocrático.<br />

Los distintos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno han conv<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> continuar fortaleci<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>pública</strong>s a fin <strong>de</strong> que esta asignación <strong>de</strong><br />

responsabilida<strong>de</strong>s sea <strong>la</strong> mas a<strong>de</strong>cuada para <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los servicios,<br />

asegure una at<strong>en</strong>ción más efici<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.<br />

7


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

En materia <strong>de</strong> gasto público, <strong>la</strong>s transfer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los recursos hacia <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s estatales y municipales se han llevado a cabo, <strong>de</strong> manera g<strong>en</strong>eral,<br />

mediante dos verti<strong>en</strong>tes principales: <strong>la</strong> primera, como resultado <strong>de</strong> un acuerdo<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración y <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Fe<strong>de</strong>rativas para <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

recaudación <strong>de</strong> impuestos, cuyo marco normativo es <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación<br />

Fiscal; <strong>la</strong> segunda , mediante <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizado <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto programable<br />

fe<strong>de</strong>ral.<br />

En este ultimo caso, <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> recursos se realiza g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te al<br />

amparo <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> coordinación <strong>en</strong> los cuales quedan establecidas <strong>la</strong>s<br />

responsabilida<strong>de</strong>s y compromisos <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes órd<strong>en</strong>es <strong>de</strong> gobierno.<br />

La reci<strong>en</strong>te reforma a <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal abre una tercera<br />

verti<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> fe<strong>de</strong>ralismo, institucionalizando una vía complem<strong>en</strong>taria para <strong>el</strong><br />

tras<strong>la</strong>do <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto fe<strong>de</strong>ral a los gobiernos estatales y municipales mediante <strong>la</strong><br />

figura <strong>de</strong> Fondos <strong>de</strong> Aportaciones Fe<strong>de</strong>rales a Entida<strong>de</strong>s y Municipios.<br />

En consonancia con dicha reforma, <strong>el</strong> presupuesto <strong>de</strong> egresos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Fe<strong>de</strong>ración para <strong>el</strong> ejercicio fiscal 1999 existe <strong>el</strong> Ramo <strong>033</strong> Aportaciones<br />

Fe<strong>de</strong>rales a Entida<strong>de</strong>s y Municipios, por medio <strong>d<strong>el</strong></strong> cual, se transfier<strong>en</strong> a los<br />

Estados y Municipios, los recursos para <strong>la</strong> educación básica y normal, servicio <strong>de</strong><br />

salud, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura y fortalecimi<strong>en</strong>to municipal.<br />

La transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los recursos esta ligada a <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

aplicar<strong>la</strong>s a un <strong>de</strong>stino específico para otorgar a <strong>la</strong> ciudadanía <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> los<br />

servicios ligados a estos recursos, así como una asignación c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

responsabilida<strong>de</strong>s para cada niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> gobierno <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución, vigi<strong>la</strong>ncia y<br />

r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> dichas aportaciones.<br />

En <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace seis años <strong>la</strong> política <strong>de</strong> combate a <strong>la</strong><br />

pobreza extrema cu<strong>en</strong>ta con un valioso instrum<strong>en</strong>to para fortalecer <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong><br />

8


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

respuesta a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s que muestran<br />

mayores niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> rezago y marginación.<br />

En <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad, <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> recursos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>d<strong>el</strong></strong> conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong><br />

Desarrollo Social se ha llevado a cabo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces, <strong>de</strong> acuerdo con una<br />

fórmu<strong>la</strong> basada <strong>en</strong> indicadores <strong>de</strong> pobreza.<br />

De igual forma, para 1999, <strong>la</strong> distribución <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura<br />

Social Municipal (FISM) se retoma <strong>el</strong> carácter redistributivo que distinguía al Fondo<br />

<strong>de</strong> Desarrollo Social Municipal <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo 026.<br />

El nuevo Fondo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> preserva <strong>el</strong> <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> los recursos hacia los<br />

Municipios mas necesitados, basando su asignación <strong>en</strong> una fórmu<strong>la</strong> simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong><br />

empleada anteriorm<strong>en</strong>te y acor<strong>de</strong> con <strong>la</strong>s nuevas disposiciones fe<strong>de</strong>rales,<br />

reforzando los mecanismos <strong>de</strong> participación social.<br />

El p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM reducirá substancialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno<br />

Fe<strong>de</strong>ral <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que se realic<strong>en</strong>, aum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong>s<br />

atribuciones y responsabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los gobiernos municipales.<br />

En 1999, los programas y acciones a financiar mediante <strong>el</strong> presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo <strong>033</strong> se ori<strong>en</strong>tarán, <strong>de</strong> manera fundam<strong>en</strong>tal, a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cantidad y<br />

calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> servicios básicos, a brindar at<strong>en</strong>ción a grupos <strong>de</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción con mayores car<strong>en</strong>cias, a apoyar iniciativas <strong>de</strong> carácter productivo, así<br />

como acciones <strong>de</strong>stinadas a g<strong>en</strong>erar alternativas <strong>de</strong> ocupación. Esta ori<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> los recursos <strong>de</strong>be ser consi<strong>de</strong>rada por los gobiernos estatal y municipal <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias y programas <strong>de</strong> inversión correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

Para lograr una mayor efici<strong>en</strong>cia e impacto <strong>de</strong> los recursos y acciones <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo <strong>033</strong>, es necesario que <strong>la</strong>s instancias gubernam<strong>en</strong>tales se ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

estrictam<strong>en</strong>te a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r necesida<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> los grupos más pobres,<br />

propiciando que <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s mayores como hospitales, vialida<strong>de</strong>s<br />

9


Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> tí Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

urbanas <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong>, gran<strong>de</strong>s carreteras, insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>portivas, <strong>en</strong>tre otros,<br />

sean at<strong>en</strong>didas por sectores respectivos.<br />

El Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong> refr<strong>en</strong>da su compromiso y responsabilidad <strong>de</strong><br />

a<strong>de</strong>cuar los objetivos y estrategias <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>sarrollo social a <strong>la</strong>s realida<strong>de</strong>s y<br />

condiciones estatales; conducir ese proceso <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito local; realizar su<br />

seguimi<strong>en</strong>to y evaluación; promover e impulsar <strong>la</strong> organización y <strong>la</strong> participación<br />

social; contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong> operación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los programas y continuar con <strong>el</strong><br />

Programa <strong>de</strong> Desarrollo Institucional Municipal.<br />

Por su parte, los municipios seguirán si<strong>en</strong>do responsables <strong>de</strong> promover y<br />

aplicar <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo social <strong>en</strong> sus ámbitos; realizar <strong>la</strong> operación, <strong>manejo</strong><br />

seguimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo, conjuntam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción organizada e<br />

impulsar y apoyar <strong>la</strong> organización y participación social.<br />

Las instancias <strong>de</strong> gobierno <strong>de</strong>berán promover <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ciudadanía d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong>mocrático, a fin <strong>de</strong> garantizar que los<br />

programas <strong>de</strong> recursos públicos se ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hacia priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>finidas por <strong>la</strong><br />

propia comunidad. La participación comunitaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo social<br />

se consi<strong>de</strong>ra como un imperativo <strong>de</strong> los P<strong>la</strong>nes Nacional y Estatal <strong>de</strong> Desarrollo y<br />

como un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to estratégico fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

básicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> país.<br />

La estrategia <strong>de</strong> operación <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada <strong>de</strong> los programas <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo,<br />

<strong>de</strong>berá promover <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y oportunidad <strong>en</strong> su aplicación, al tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> toma<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones al ámbito local e incorporar <strong>en</strong> este proceso a <strong>la</strong> sociedad<br />

organizada, si<strong>en</strong>do indisp<strong>en</strong>sable <strong>el</strong> impulso a <strong>la</strong> organización comunitaria <strong>de</strong><br />

manera int<strong>en</strong>siva y perman<strong>en</strong>te.<br />

Ambas instancias <strong>de</strong> gobierno promoverán <strong>la</strong> participación social organizada<br />

para que se instituya como <strong>el</strong> eje estratégico <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo social<br />

10


Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los programas y acciones; a fin <strong>de</strong> que al sumar los esfuerzos<br />

colectivos con <strong>la</strong>s instituciones <strong>pública</strong>s se alcanc<strong>en</strong> mejores condiciones <strong>de</strong> vida.<br />

La transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los recursos ligados a <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s que seña<strong>la</strong>n<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> iniciativa sería a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> aportaciones que, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

participaciones, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un <strong>de</strong>stino específico para otorgar a <strong>la</strong> ciudadanía <strong>la</strong><br />

provisión <strong>de</strong> los servicios ligados a estos recursos, así como una asignación c<strong>la</strong>ra<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s para cada niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> gobierno <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución, vigi<strong>la</strong>ncia y<br />

r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> dichas aportaciones.<br />

Para 1999 <strong>en</strong> <strong>el</strong> presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> se estructura <strong>en</strong> cinco fondos:<br />

• Fondo <strong>de</strong> Aportaciones para <strong>la</strong> Educación Básica y Normal (FAEB): Con<br />

una asignación <strong>d<strong>el</strong></strong> 63% <strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r los<br />

servicios educativos transferidos a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s fe<strong>de</strong>rativas con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>evar <strong>la</strong> calidad y ampliar <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> los mismos. La responsabilidad<br />

compartida <strong>de</strong> los distintos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno, <strong>la</strong> suma <strong>de</strong> volunta<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

torno a objetivos comunes, permitirán una participación cada vez más<br />

amplia no sólo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s estatales y municipales, sino también <strong>de</strong><br />

los padres <strong>de</strong> familia y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones sociales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño y<br />

ejecución <strong>de</strong> proyectos educativos.<br />

• Fondo <strong>de</strong> Aportación para los Servicios <strong>de</strong> Salud (FASSA): Con una<br />

asignación <strong>de</strong> 10.5% <strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo, cuyo <strong>de</strong>stino es <strong>el</strong><br />

financiami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y acciones sociales básicas y a inversiones, que<br />

b<strong>en</strong>efici<strong>en</strong> directam<strong>en</strong>te a sectores <strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

condiciones <strong>de</strong> rezago social y <strong>de</strong> pobreza extrema.<br />

• Fondo <strong>de</strong> Aportaciones para <strong>el</strong> Fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Municipios y <strong>el</strong><br />

Distrito Fe<strong>de</strong>ral (FAFM): Con una asignación <strong>d<strong>el</strong></strong> 6.8% <strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo, cuyo fin es apoyar <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> sus requerimi<strong>en</strong>tos, dando<br />

prioridad al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus obligaciones financieras y a <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

11


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s directam<strong>en</strong>te vincu<strong>la</strong>das a <strong>la</strong> segundad <strong>pública</strong> <strong>de</strong> sus<br />

habitantes.<br />

• Fondo <strong>de</strong> Aportaciones Múltiples (FAM): Con una asignación <strong>d<strong>el</strong></strong> 3.7% <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

total <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, cuyos recursos se <strong>de</strong>stinarán a los programas para<br />

proporcionar exclusivam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sayunos esco<strong>la</strong>res, apoyos alim<strong>en</strong>tarios y<br />

asist<strong>en</strong>cia social a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> pobreza, <strong>en</strong> <strong>de</strong>samparo y a <strong>la</strong><br />

construcción, equipami<strong>en</strong>to y rehabilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura física <strong>de</strong> los<br />

niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> educación básica y superior, <strong>en</strong> su modalidad universitaria.<br />

De manera especifica, <strong>el</strong> Fondo <strong>de</strong> Aportaciones para <strong>la</strong> Infraestructura<br />

Social, se integra por dos fondos: Uno <strong>de</strong>stinado a los municipios, Fondo para <strong>la</strong><br />

Infraestructura Social Municipal, con una asignación <strong>d<strong>el</strong></strong> 9.2% <strong>de</strong> los recursos<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo y <strong>el</strong> 87.9% <strong>de</strong> <strong>la</strong> asignación a este Fondo; y otro a los Estados, Fondo<br />

para <strong>la</strong> Infraestructura Estatal.<br />

Des<strong>de</strong> hace tres años <strong>la</strong> política <strong>de</strong> combate a <strong>la</strong> pobreza extrema cu<strong>en</strong>ta<br />

con un valioso instrum<strong>en</strong>to para fortalecer <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> respuesta a <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s que muestran mayores niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />

rezago y marginación. La distribución <strong>de</strong> recursos se ha llevado a cabo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tonces, <strong>en</strong>tre los <strong>estado</strong>s y <strong>de</strong> estos hacia los gobiernos municipales, <strong>de</strong><br />

acuerdo con una fórmu<strong>la</strong> basada <strong>en</strong> indicadores <strong>de</strong> pobreza.<br />

Con <strong>el</strong> Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura Social Municipal (FISM) se fortalece <strong>el</strong><br />

carácter redistributivo que distinguía al Fondo <strong>de</strong> Desarrollo Social Municipal <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo 026. El nuevo Fondo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> preserva su <strong>de</strong>stino hacia los<br />

municipios, su función redistributiva, su asignación basada <strong>en</strong> una fórmu<strong>la</strong>, su<br />

<strong>en</strong>foque a <strong>la</strong> infraestructura social básica, así como los mecanismos <strong>de</strong><br />

participación social. Por otro <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM reducirá<br />

sustancialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno Fe<strong>de</strong>ral <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>obra</strong>s que realic<strong>en</strong>, aum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong>s atribuciones y responsabilida<strong>de</strong>s, pero<br />

también los recursos, a los gobiernos municipales. Esta política se sust<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> una<br />

12


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> d Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

amplia coordinación y corresponsabilidad <strong>de</strong> los tres ord<strong>en</strong>es <strong>de</strong> gobierno y <strong>la</strong><br />

sociedad.<br />

En 1999 los programas y acciones a financiar mediante <strong>el</strong> presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo <strong>033</strong> se ori<strong>en</strong>tarán <strong>de</strong> manera fundam<strong>en</strong>tal, a increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cantidad y<br />

calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> servicios básicos, a brindar at<strong>en</strong>ción a grupos <strong>de</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>taja, apoyar iniciativas <strong>de</strong> carácter productivo, así como<br />

acciones <strong>de</strong>stinadas a g<strong>en</strong>erar alternativas <strong>de</strong> ocupación.<br />

Esta ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>berá ser consi<strong>de</strong>rada por los gobiernos estatales y<br />

municipales <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estrategias y programas <strong>de</strong> inversión<br />

correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

Para lograr una mayor efici<strong>en</strong>cia e impacto <strong>de</strong> los recursos y acciones <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo <strong>033</strong>, es necesario que estos se ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong> estrictam<strong>en</strong>te a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

necesida<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> los grupos mas pobres, propiciando que <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong><br />

<strong>obra</strong>s mayores, como hospitales, vialida<strong>de</strong>s urbanas <strong>de</strong> gran esca<strong>la</strong>, gran<strong>de</strong>s<br />

carreteras, insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>portivas, sean at<strong>en</strong>didas por los sectores respectivos.<br />

Destaca como estrategia fundam<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong> superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza, <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización <strong>de</strong> todos los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> presupuesto fe<strong>de</strong>ral <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>,<br />

hacia <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s fe<strong>de</strong>rativas y municipios <strong>d<strong>el</strong></strong> país.<br />

El FISM se distribuirá <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s fe<strong>de</strong>rativas, <strong>de</strong> acuerdo a una<br />

formu<strong>la</strong> basada <strong>en</strong> indicadores <strong>de</strong> pobreza. Asimismo, <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Desarrollo<br />

Social conv<strong>en</strong>drá con los <strong>estado</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reformas a <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />

Coordinación Fiscal 1999, <strong>la</strong> distribución, <strong>en</strong>tre los municipios, <strong>de</strong> los recursos <strong>de</strong><br />

este Fondo con base e indicadores y metodologías simi<strong>la</strong>res.<br />

La Secretaría <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da y Crédito Público <strong>de</strong>fine los objetivos y<br />

estrategias g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo social y <strong>de</strong> superación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pobreza, <strong>el</strong> esquema operativo <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s; su<br />

13


Mánep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

seguimi<strong>en</strong>to y evaluación; <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s líneas estratégicas para<br />

promover y <strong>en</strong>riquecer <strong>la</strong> participación social; <strong>la</strong>s realización <strong>de</strong> acciones para<br />

apoyar <strong>la</strong> organización <strong>de</strong>mocrática y participativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s; <strong>el</strong> apoyo a<br />

acciones <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia técnica, capacitación y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

institucional <strong>de</strong> los <strong>estado</strong>s, municipios, consejos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo municipal y<br />

comunida<strong>de</strong>s.<br />

Consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización como estrategia fundam<strong>en</strong>tal, los<br />

municipios serán los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> correcta ori<strong>en</strong>tación, <strong>de</strong>stino y aplicación<br />

<strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, que se le asigne, así como <strong>de</strong> su <strong>manejo</strong><br />

transpar<strong>en</strong>te. La <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s o acciones <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM, su ejecución,<br />

seguimi<strong>en</strong>to y evaluación, serán realizados conjuntam<strong>en</strong>te por los ayuntami<strong>en</strong>tos y<br />

sus comunida<strong>de</strong>s.<br />

Los <strong>estado</strong>s son responsables <strong>de</strong> a<strong>de</strong>cuar los objetivos y estrategias <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo social a <strong>la</strong>s realida<strong>de</strong>s y condiciones estatales; conducir ese proceso <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> ámbito local; realizar su seguimi<strong>en</strong>to y evaluación; promover e impulsar <strong>la</strong><br />

organización y <strong>la</strong> participación social; contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong> operación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los<br />

programas y continuar con <strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Desarrollo Institucional Municipal.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, cabe <strong>de</strong>stacar que <strong>la</strong> participación social organizada es <strong>el</strong> eje<br />

estratégico <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo social para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> sus programas y<br />

acciones. Significa sumar los esfuerzos colectivos con los <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones,<br />

para alcanzar mejores condiciones <strong>de</strong> vida.<br />

Los lineami<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> operación ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objeto regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong><br />

participación social <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> recursos presupuéstales que correspond<strong>en</strong><br />

al Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura Social Municipal, precisando los procedimi<strong>en</strong>tos<br />

mediante los cuales los Ayuntami<strong>en</strong>tos aplicarán dichos recursos con <strong>la</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal y los Comités Comunitarios.<br />

14


Manejo dé Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>Obra<br />

Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Los Ayuntami<strong>en</strong>tos promoverán <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

un proceso <strong>de</strong>mocrático, a fin <strong>de</strong> garantizar que los programas <strong>de</strong> recursos<br />

públicos se ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hacia <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s establecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación<br />

Fiscal y a <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s y acciones requeridas por <strong>la</strong> propia comunidad.<br />

La estrategia <strong>de</strong> operación <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada <strong>de</strong> los programas <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>,<br />

<strong>de</strong>berá promover <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y oportunidad <strong>en</strong> su aplicación, al tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> toma<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones al ámbito local e incorporar <strong>en</strong> este proceso a <strong>la</strong> sociedad<br />

organizada, si<strong>en</strong>do indisp<strong>en</strong>sable <strong>el</strong> impulso a <strong>la</strong> organización comunitaria <strong>de</strong><br />

manera int<strong>en</strong>siva y perman<strong>en</strong>te.<br />

1.4 ORGANIZACIÓN SOCIAL<br />

La participación comunitaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>de</strong>sarrollo social es<br />

imperativo seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y se <strong>de</strong>staca como <strong>el</strong><br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to estratégico fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

básicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> país.<br />

El p<strong>la</strong>n estatal <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo establece como una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, procurar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar social, combatir los rezagos<br />

y <strong>la</strong> pobreza extrema. Se ha <strong>de</strong>stacado como estrategia fundam<strong>en</strong>tal, <strong>el</strong><br />

que prevalezca <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s acciones <strong>la</strong> participación activa <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción, así como <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> su organización autónoma y<br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada y <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> esquemas <strong>de</strong> concertación con s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong><br />

corresponsabilidad y respeto.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> esta estrategia para superar <strong>la</strong> pobreza <strong>la</strong> participación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ciudadanía c<strong>obra</strong> especial r<strong>el</strong>evancia, ya que da al proceso un cont<strong>en</strong>ido<br />

<strong>de</strong>mocrático y garantiza que los programas y recursos públicos se ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

hacia priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>finidas para <strong>la</strong> propia comunidad.<br />

Así, <strong>la</strong> operación <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizada <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura<br />

Social Municipal, promueve con eficacia, efici<strong>en</strong>cia y oportunidad <strong>en</strong> su<br />

15


Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

aplicación, al tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones ámbito local e incorporar <strong>en</strong><br />

este proceso a <strong>la</strong> sociedad organizada.<br />

En este s<strong>en</strong>tido, resulta indisp<strong>en</strong>sable <strong>el</strong> impulso a <strong>la</strong> organización<br />

comunitaria <strong>de</strong> manera int<strong>en</strong>siva y perman<strong>en</strong>te.<br />

1.4.1 ÓRGANOS DE PLANEACIÓN Y OPERACIÓN DEL FONDO PARA LA<br />

INFRAESTRUCTURA SOCIAL MUNICIPAL<br />

Para los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> fracción 11 <strong>d<strong>el</strong></strong> artículo 33 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />

Coordinación Fiscal, para <strong>el</strong> <strong>manejo</strong> <strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong><br />

Infraestructura Social Municipal, <strong>de</strong>berán constituirse <strong>en</strong> cada municipio:<br />

a) Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal<br />

b) Comités Comunitarios<br />

El Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal se establece como <strong>el</strong> órgano <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>neación, <strong>de</strong>cisión y control sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo<br />

para <strong>la</strong> Infraestructura Social Municipal.<br />

El Consejo será responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> promoción, s<strong>el</strong>ección, programación,<br />

control, seguimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones con cargo al fondo.<br />

El Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal se integra por:<br />

a) El Presid<strong>en</strong>te Municipal, que será <strong>el</strong> presid<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> consejo;<br />

b) Los miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> cabildo municipal;<br />

c) Los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s localida<strong>de</strong>s, barrios y colonias <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

municipio, qui<strong>en</strong>es serán <strong>el</strong>ectos por mayoría <strong>de</strong> votos <strong>en</strong> asambleas<br />

<strong>de</strong> comunitarias, y;<br />

d) Un vocal <strong>de</strong> control y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>signado por los miembros <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

consejo, <strong>el</strong> cual no <strong>de</strong>berá ser un servidor público.<br />

El Consejo contará con un equipo asesor compuesto por <strong>el</strong> Secretario<br />

Técnico que será <strong>el</strong> Secretario <strong>d<strong>el</strong></strong> Ayuntami<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> Tesorero Municipal,<br />

16


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

<strong>el</strong> Director <strong>de</strong> Obras Públicas <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio o <strong>el</strong> regidor <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>ramo</strong>, a falta<br />

<strong>de</strong> este.<br />

El Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal sesionará cuantas veces sea<br />

necesario, previa convocatoria que emita <strong>el</strong> Presid<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo. Las<br />

<strong>de</strong>cisiones serán tomadas por mayoría <strong>de</strong> votos, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>el</strong> presid<strong>en</strong>te<br />

voto <strong>de</strong> calidad <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> empate.<br />

Las funciones <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo Municipal son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• Apoyar <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación <strong>de</strong> Desarrollo Municipal<br />

• Inducir y apoyar <strong>la</strong> organización social para <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción organizada, <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los<br />

programas y acciones <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo.<br />

• Impulsar y apoyar <strong>la</strong>s estrategias y programas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

institucional t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes a mejorar <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s técnicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

administraciones municipales, Consejos y comités Comunitarios.<br />

• Promover los objetivos, estrategias, programas y acciones <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura Social Municipal.<br />

• S<strong>el</strong>eccionar <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que <strong>de</strong>berán financiarse con <strong>el</strong> Fondo, <strong>en</strong><br />

base a <strong>la</strong>s propuestas que formul<strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s.<br />

• Apoyar <strong>la</strong> operación <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo y <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> acciones.<br />

• Efectuar <strong>el</strong> control, seguimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s con<br />

cargo al Fondo, así como verificar su calidad.<br />

• Promover e impulsar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contraloría<br />

Social.<br />

Los Comités comunitarios son <strong>la</strong> estructura organizativa local <strong>de</strong>finida<br />

a partir <strong>de</strong> su circunscripción territorial al interior <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio y estarán<br />

integrados por los resid<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> cabecera municipal, congregación,<br />

ranchería, ejido, colonia, barrio o superficie <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se integre una<br />

comunidad, susceptible <strong>de</strong> id<strong>en</strong>tificación específica.<br />

17


El comité Comunitario se integra por:<br />

I. Una asamblea comunitaria<br />

II. Un presid<strong>en</strong>te, un secretario y un tesorero<br />

III. Un vocal <strong>de</strong> control y vigi<strong>la</strong>ncia<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

La Asamblea <strong>d<strong>el</strong></strong> Comité Comunitario se integrara por los resid<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>finidas.<br />

La Asamblea Comunitaria será <strong>el</strong> órgano <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión y a <strong>la</strong> que<br />

correspon<strong>de</strong>rá:<br />

• Analizar y priorizar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y problemas locales<br />

• Integrar un programa <strong>de</strong> gestión y trámites ante <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong><br />

Desarrollo Municipal<br />

• Definir y nombrar <strong>la</strong>s comisiones <strong>de</strong> trabajo, tareas y cronogramas<br />

<strong>de</strong> acción, que <strong>de</strong>ba at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> acción<br />

comunitaria y <strong>de</strong> gestión.<br />

• Nombrar <strong>en</strong> forma <strong>de</strong>mocrática a su repres<strong>en</strong>tante ante <strong>el</strong> Consejo<br />

<strong>de</strong> Desarrollo Municipal.<br />

• Definir los mecanismos <strong>de</strong> corresponsabilidad y ratificar los<br />

conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> concertación y los mecanismos <strong>de</strong> coordinación con<br />

otras organizaciones sociales.<br />

• Realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, control y seguimi<strong>en</strong>to social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s,<br />

acciones y proyectos aprobados con cargo al Fondo y hacer <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo Municipal, <strong>la</strong>s observaciones realizadas.<br />

El Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal establecerá mecanismos <strong>de</strong><br />

comunicación y coordinación <strong>en</strong>tre los difer<strong>en</strong>tes Comités Comunitarios,<br />

para lo cual realizará <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes funciones:<br />

• Ord<strong>en</strong>ar y sistematizar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas sociales <strong>de</strong>finidas por los<br />

comités comunitarios, para ser pres<strong>en</strong>tados por <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong><br />

Desarrollo Municipal.<br />

18


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• Establecer comisiones <strong>de</strong> trabajo por ámbito, a fin <strong>de</strong> dar seguimi<strong>en</strong>to<br />

a <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>finidas por los difer<strong>en</strong>tes comités.<br />

• Nombrar a los repres<strong>en</strong>tantes ante <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal<br />

• Apoyar <strong>en</strong> su <strong>la</strong>bor al vocal <strong>de</strong> control y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo <strong>de</strong><br />

Desarrollo Municipal, a fin <strong>de</strong> hacer más efici<strong>en</strong>te <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong><br />

Contraloría Social.<br />

El Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Social Comunitario será <strong>el</strong>egido por los<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los comités comunitarios, levantándose <strong>el</strong> acta <strong>en</strong> que<br />

conste <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo; <strong>el</strong> que contará<br />

con un presid<strong>en</strong>te, un vocal <strong>de</strong> control y vigi<strong>la</strong>ncia y un vocal por cada<br />

Comité Comunitario.<br />

1.5 CONSEJO DE DESARROLLO MUNICIPAL (CDM)<br />

CONFORMACIÓN<br />

La participación social es le eje estratégico fundam<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong><br />

superación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza. A medida que <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción participe y se<br />

organice <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo prácticas y experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> gestión, mejorará sus<br />

condiciones <strong>de</strong> vida, para una eficaz operación <strong>de</strong> los recursos <strong>de</strong> los<br />

Ramos 026 y <strong>033</strong>. Por <strong>el</strong>lo es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s municipales<br />

promuevan e impuls<strong>en</strong> <strong>la</strong> participación social, mediante <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong><br />

Consejos <strong>de</strong> Desarrollo Municipal.<br />

INTEGRANTES DEL CONSEJO DE DESARROLLO MUNICIPAL:<br />

• El presid<strong>en</strong>te municipal, qui<strong>en</strong> será <strong>el</strong> presid<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> CDM<br />

• Miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> cabildo, síndicos y regidores<br />

• Consejeros comunitarios, <strong>el</strong>ectos <strong>de</strong>mocráticam<strong>en</strong>te<br />

• Un vocal <strong>de</strong> control y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>signado, por los miembros <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

propio consejo, <strong>el</strong> cual no <strong>de</strong>berá ser servidor público<br />

19


"•->' X X %^^ Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

BIBLIOTECA ^^^^^^^<br />

• Asesores técnicos <strong>d<strong>el</strong></strong> CDM qui<strong>en</strong>es serán <strong>el</strong> Secretario, <strong>el</strong> Tesorero<br />

Municipal y <strong>el</strong> director <strong>de</strong> Obras <strong>pública</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> H. Ayuntami<strong>en</strong>to, así<br />

como asesores <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo.<br />

El CDM es <strong>el</strong> órgano operativo <strong>de</strong> los municipios específicam<strong>en</strong>te para <strong>el</strong><br />

<strong>manejo</strong>, control, seguimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> los recursos fe<strong>de</strong>rales<br />

conv<strong>en</strong>idos y asignados <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>, conjuntándose <strong>en</strong> éste, los<br />

esfuerzos y <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s municipales y <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s,<br />

comparti<strong>en</strong>do corresponsablem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> distribución equitativa <strong>de</strong> estos<br />

recursos disponibles, <strong>la</strong> coordinación para <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s y acciones que permitan promover <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo municipal<br />

comunitario.<br />

Para conformar <strong>el</strong> consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal o ratificar a sus<br />

integrantes, <strong>el</strong> Ayuntami<strong>en</strong>to proporcionará <strong>la</strong> organización y participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad e invitará a que nombr<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> comunida<strong>de</strong>s,<br />

barrios y colonias, para que particip<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> conformación o ratificación <strong>de</strong><br />

dicho consejo. La promoción será llevada a cabo por los medios <strong>de</strong><br />

información que t<strong>en</strong>gan a su alcance y a través <strong>d<strong>el</strong></strong> diálogo directo con <strong>la</strong><br />

ciudadanía, así como <strong>de</strong> los comités comunitarios que continú<strong>en</strong> vig<strong>en</strong>tes,<br />

a integrar <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal. Con <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />

repres<strong>en</strong>tantes y <strong>d<strong>el</strong></strong> personal <strong>d<strong>el</strong></strong> Ayuntami<strong>en</strong>to se llevará a cabo una<br />

asamblea para constituir formalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> consejo.<br />

1.6 COMITÉS COMUNITARIOS<br />

El comité comunitario es <strong>la</strong> estructura organizativa local <strong>de</strong>finida a partir<br />

<strong>de</strong> su suscripción territorial al interior <strong>d<strong>el</strong></strong> municipio cuya función es <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Infraestructura Social, su priorización y su<br />

propuesta ante <strong>el</strong> CDM así como su seguimi<strong>en</strong>to y evaluación.<br />

Para Conformar los Comités Comunitarios es necesario que <strong>el</strong> H.<br />

Ayuntami<strong>en</strong>to y <strong>el</strong> CDM hagan previam<strong>en</strong>te un bu<strong>en</strong> trabajo <strong>de</strong> difusión a<br />

20


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong>d Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

través <strong>de</strong> reuniones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas comunida<strong>de</strong>s, barrios, colonias o<br />

ejidos, para que estas propongan <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s a realizar.<br />

Una vez recibidas y analizadas <strong>la</strong>s propuestas, se s<strong>el</strong>eccionarán <strong>la</strong>s<br />

<strong>obra</strong>s a realizar, procedi<strong>en</strong>do a informar a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s b<strong>en</strong>eficiadas<br />

para llevar a efecto asambleas comunitarias <strong>de</strong> cada <strong>obra</strong> o acción.<br />

1.6.1 FUNCIONES DEL COMITÉ COMUNITARIO<br />

La asamblea <strong>d<strong>el</strong></strong> Comité Comunitario se integrará por los resid<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>finidas y es <strong>el</strong> órgano <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión a <strong>la</strong> que<br />

correspon<strong>de</strong>rá llevar a cabo <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes atribuciones:<br />

• Conocer oportunam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> información sobre los recursos disponibles<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura Social Municipal.<br />

• Difundir y promover los objetivos y propósitos <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong><br />

Infraestructura Social Municipal.<br />

• Promover <strong>la</strong> participación y <strong>la</strong> organización comunitaria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

acciones y propuestas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

• Nombrar <strong>en</strong> forma <strong>de</strong>mocrática a su repres<strong>en</strong>tante ante <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong><br />

Desarrollo Municipal<br />

• Definir y nombrar <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> trabajo, tareas y programas <strong>de</strong><br />

acción, que <strong>de</strong>ban at<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> acción comunitaria y<br />

<strong>de</strong> gestión<br />

• Pres<strong>en</strong>tación ante <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal <strong>de</strong> <strong>la</strong> propuesta<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s y acciones priorizadas, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los acuerdos<br />

asumidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s asambleas comunitarias<br />

• Asistir a <strong>la</strong>s asambleas <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal y ejercer<br />

su <strong>de</strong>recho a voz y voto<br />

• Impulsar <strong>la</strong> participación directa <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad mediante <strong>la</strong><br />

aportación <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, recursos financieros o materiales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región<br />

21


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• Realizar <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, control y seguimi<strong>en</strong>to social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s,<br />

acciones y proyectos aprobados con cargo al fondo y hacer <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal <strong>la</strong>s observaciones<br />

realizadas<br />

• Dar seguimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> acciones que se ejecut<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

comunida<strong>de</strong>s<br />

• Participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> firma <strong>d<strong>el</strong></strong> acta <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega-recepción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s<br />

efectuadas con recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong> Infraestructura Social<br />

Municipal<br />

• Fom<strong>en</strong>tar una cultura para <strong>la</strong> conservación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>obra</strong>s con <strong>la</strong>s que se b<strong>en</strong>eficie<br />

1.6.2 PRINCIPALES PROBLEMAS EN LOS CONSEJOS DE DESARROLLO<br />

MUNICIPAL Y COMITÉS COMUNITARIOS<br />

o Desconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normativida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> correcta<br />

administración <strong>de</strong> los recursos <strong>en</strong> los distintos programas<br />

o La e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> propuesta pr<strong>el</strong>iminar<br />

o Falta <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> los expedi<strong>en</strong>tes unitarios<br />

o La <strong>de</strong>bida pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comprobación<br />

o Falta <strong>de</strong> coordinación con los comités comunitarios, <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución y<br />

seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

o Obras inconclusas faltando <strong>la</strong> aportación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />

o Falta <strong>de</strong> capacitación a todos los comités comunitarios, para que<br />

estén bi<strong>en</strong> <strong>en</strong>terados <strong>de</strong> cuales son sus <strong>de</strong>rechos y obligaciones<br />

o No firmar <strong>el</strong> acta <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega recepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

o Los comités comunitarios quier<strong>en</strong> realizar <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s y administrar los<br />

recursos<br />

22


CONCLUSIÓN<br />

Manep dé Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Los recursos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los Fondos <strong>de</strong> Aportaciones han<br />

permitido a los municipios at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y servicios<br />

públicos, dinamizar <strong>la</strong> actividad económica y apoyar con acciones<br />

específicas <strong>el</strong> abatimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza y <strong>la</strong> inseguridad <strong>pública</strong>, así como<br />

sanear <strong>la</strong> Haci<strong>en</strong>da Municipal.<br />

23


2.1 INTRODUCCIÓN<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

A partir <strong>de</strong> 1998, mediante <strong>el</strong> d<strong>en</strong>ominado Ramo <strong>033</strong> (constituido<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad por siete Fondos <strong>de</strong> Aportaciones) <strong>el</strong> Gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Re<strong>pública</strong> transfiere directam<strong>en</strong>te recursos financieros a los municipios,<br />

mediante dos <strong>de</strong> esos Fondos, para <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s específicas.<br />

Esos recursos se otorgan a través <strong>de</strong> ministraciones m<strong>en</strong>suales que se<br />

<strong>de</strong>positan <strong>en</strong> <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>pública</strong> municipal sin restricciones <strong>de</strong> ninguna<br />

naturaleza. Queda, por tanto, bajo <strong>la</strong> responsabilidad <strong>d<strong>el</strong></strong> ayuntami<strong>en</strong>to su<br />

correcta aplicación, supervisión y control. El monto <strong>de</strong> dichos recursos,<br />

supera, por lo g<strong>en</strong>eral, lo que tradicionalm<strong>en</strong>te manejaban los<br />

ayuntami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> su cu<strong>en</strong>ta <strong>pública</strong>. Con más recursos y nuevas<br />

activida<strong>de</strong>s, se requirió <strong>la</strong> ampliación <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura administrativa y<br />

operativa municipal para respon<strong>de</strong>r a tan importantes tareas.<br />

Los ayuntami<strong>en</strong>tos crearon nueva o reforzaron <strong>la</strong> infraestructura<br />

exist<strong>en</strong>te, pero lo hicieron sin consi<strong>de</strong>rar que <strong>la</strong> áreas prioritarias eran <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s y <strong>de</strong> control interno re<strong>la</strong>cionado con <strong>el</strong><strong>la</strong>s, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong><br />

que <strong>el</strong> <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> los recursos <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los Fondos <strong>de</strong> Aportaciones es casi<br />

totalm<strong>en</strong>te para este rubro, mi<strong>en</strong>tras que <strong>d<strong>el</strong></strong> otro se pue<strong>de</strong> disponer <strong>en</strong> lo<br />

que <strong>la</strong> comuna <strong>de</strong>termine, y que <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia indica que repres<strong>en</strong>ta<br />

aproximadam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> 50% <strong>d<strong>el</strong></strong> monto total.<br />

Los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos que rig<strong>en</strong> a los Fondos <strong>de</strong> Aportaciones, <strong>en</strong> lo que<br />

se refiere a <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>, <strong>de</strong>terminan que <strong>la</strong> sociedad <strong>de</strong>be participar <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación y autorización <strong>de</strong> los Programas <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y acciones<br />

re<strong>la</strong>cionadas con <strong>el</strong><strong>la</strong>s, así como <strong>en</strong> <strong>el</strong> control y supervisión <strong>de</strong> los recursos<br />

asignados. Para <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> constituirse Comités Comunitarios<br />

repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> localida<strong>de</strong>s, colonias o barrios, los cuales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que<br />

24


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

<strong>de</strong>terminar sus requerimi<strong>en</strong>tos, los priorizan y ios comunican al<br />

ayuntami<strong>en</strong>to a través <strong>de</strong> sus repres<strong>en</strong>tantes.<br />

Los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los Comités Comunitarios, <strong>en</strong> coordinación con<br />

<strong>la</strong> Comuna, integran <strong>el</strong> l<strong>la</strong>mado Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal, Este es <strong>el</strong><br />

órgano <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> s<strong>el</strong>eccionar <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s y acciones a realizar.<br />

Obviam<strong>en</strong>te, para tal tarea <strong>el</strong> Consejo no pue<strong>de</strong> funcionar sin <strong>la</strong> asesoría <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s y financiera. Estas son <strong>la</strong>s que les proporcionan<br />

información a los miembros <strong>d<strong>el</strong></strong> Consejo sobre <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que son<br />

técnicam<strong>en</strong>te posibles <strong>de</strong> realizar y los costos estimados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.<br />

Dicha actividad requiere <strong>de</strong> <strong>la</strong> instrum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong><br />

coordinación y procedimi<strong>en</strong>tos que permitan e<strong>la</strong>borar los programas <strong>de</strong><br />

<strong>obra</strong>s y acciones <strong>en</strong> forma ágil y oportuna, y que sean técnica y<br />

económicam<strong>en</strong>te factibles <strong>de</strong> realizar.<br />

Es necesario que autorida<strong>de</strong>s y funcionarios municipales, <strong>en</strong> sus<br />

respectivos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia, conozcan <strong>la</strong> normatividad que rige a los<br />

Fondos <strong>de</strong> Aportaciones, para saber <strong>el</strong> qué hacer y cómo hacerlo.<br />

25


2.2 EL RAMO <strong>033</strong><br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> ti Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

En 1998, <strong>el</strong> Gobierno Fe<strong>de</strong>ral instrum<strong>en</strong>tó <strong>el</strong> Ramo <strong>033</strong> con 5 Fondos<br />

<strong>de</strong> Aportaciones para <strong>en</strong>viar a los <strong>estado</strong>s y municipios recursos <strong>de</strong>stinados<br />

a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r necesida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> educación, salud, infraestructura<br />

social, para <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> obligaciones financieras, obligaciones<br />

vincu<strong>la</strong>das con <strong>la</strong> seguridad <strong>pública</strong> <strong>de</strong> los habitantes, <strong>el</strong> otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sayunos esco<strong>la</strong>res, etcétera.<br />

Para 1999 se adicionaron dos Fondos más al Ramo <strong>033</strong>, con lo que<br />

quedó constituido como está <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad, por siete Fondos <strong>de</strong><br />

Aportaciones. Pero dos <strong>de</strong> estos Fondos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayor r<strong>el</strong>evancia para <strong>el</strong><br />

ámbito municipal. Son los d<strong>en</strong>ominados Fondo <strong>de</strong> Aportaciones para <strong>el</strong><br />

Fortalecimi<strong>en</strong>to Municipal (FAFM o FORTAMUN) y Fondo <strong>de</strong> Infraestructura<br />

Social Municipal (FISM). La importancia <strong>de</strong> éstos estriba <strong>en</strong> que los recursos<br />

son radicados como ingresos propios <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ta Pública Municipal,<br />

mediante ministraciones m<strong>en</strong>suales que no están sujetas a ninguna<br />

restricción, ni siquiera <strong>de</strong> ord<strong>en</strong> administrativo.<br />

Los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos que rig<strong>en</strong> a estos Fondos estipu<strong>la</strong>n que es<br />

compet<strong>en</strong>cia y responsabilidad <strong>de</strong> los ayuntami<strong>en</strong>tos <strong>la</strong> correcta aplicación<br />

<strong>de</strong> los recursos y que <strong>en</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, Programación, Presupuestación,<br />

Vigi<strong>la</strong>ncia, Control y Supervisión <strong>de</strong> los mismos <strong>de</strong>be participar,<br />

obligatoriam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> sociedad organizada.<br />

Se m<strong>en</strong>cionan a continuación algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo<br />

<strong>de</strong> Desarrollo Social Municipal <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo 026, para <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias<br />

más significativas con <strong>el</strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> lo re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>. El<br />

Fondo <strong>de</strong> Desarrollo Social Municipal (es <strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> 026) canalizaba recursos<br />

26


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong>eEstado<strong>de</strong> Veracruz<br />

aplicables a: Programas para disminuir <strong>la</strong> <strong>de</strong>serción esco<strong>la</strong>r, crédito a <strong>la</strong><br />

pa<strong>la</strong>bra, <strong>obra</strong> <strong>pública</strong> municipal, gastos indirectos municipales, etc.<br />

Los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos <strong>d<strong>el</strong></strong> 026 establec<strong>en</strong> que es compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong> Desarrollo Social, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> Desarrollo<br />

Social que c<strong>el</strong>ebre con <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Fe<strong>de</strong>rativas, <strong>de</strong>finir <strong>el</strong> esquema <strong>de</strong><br />

operación y ejercer <strong>el</strong> control presupuestario <strong>de</strong> los recursos.<br />

En <strong>el</strong> caso específico <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>, los municipios <strong>veracruz</strong>anos<br />

accedían a los recursos pres<strong>en</strong>tando a <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Finanzas y<br />

P<strong>la</strong>neación <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado su Programa <strong>de</strong> Inversión <strong>de</strong> Obras,<br />

recibían anticipos para iniciar<strong>la</strong>s y ministraciones posteriores, cuando<br />

comprobaban <strong>la</strong>s erogaciones realizadas.<br />

Las difer<strong>en</strong>cias fundam<strong>en</strong>tales <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Ramo 026 y <strong>el</strong> Ramo <strong>033</strong><br />

consist<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre otras, <strong>en</strong> que <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo caso, es <strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>033</strong>, <strong>la</strong><br />

operación y <strong>el</strong> control presupuestario son compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración<br />

municipal; <strong>el</strong> monto <strong>de</strong> los recursos y <strong>la</strong>s fechas <strong>en</strong> que se radican <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Cu<strong>en</strong>ta Pública Municipal son conocidos casi al inicio <strong>d<strong>el</strong></strong> Ejercicio Fiscal<br />

correspondi<strong>en</strong>te, y que <strong>en</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, Programación, Presupuestación,<br />

Control y Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los recursos participan tanto <strong>la</strong> sociedad organizada<br />

como <strong>la</strong> Comuna.<br />

2.2.1 EL FONDO DE INFRAESTRUCTURA SOCIAL MUNICIPAL (FISM)<br />

municipal.<br />

Análisis <strong>de</strong> su comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los ámbitos nacional, estatal y<br />

La Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal establece, para cada año fiscal, <strong>el</strong><br />

monto que le correspon<strong>de</strong> al FISM como un porc<strong>en</strong>taje <strong>d<strong>el</strong></strong> total <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

27


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

recaudación fe<strong>de</strong>ral participable, lo que ha significado los sigui<strong>en</strong>tes montos<br />

e increm<strong>en</strong>tos para los años 1998,1999 y 2000.<br />

AÑO<br />

MONTO<br />

1998<br />

9,142,300,000<br />

Fu<strong>en</strong>te: Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración<br />

| INCREMENTO<br />

CANTIDAD<br />

PORCENTAJE<br />

DE 1998 A 1999<br />

3,102,572,218<br />

34%<br />

' - ' i ' i .- n - J<br />

Fu<strong>en</strong>te: Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración<br />

1999<br />

12,244,872,218<br />

DE 1999 A 2000<br />

1,806,895,915<br />

14.7%<br />

2000 I<br />

14,051,768,133<br />

Los recursos antes m<strong>en</strong>cionados se distribuy<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s<br />

Fe<strong>de</strong>rativas, utilizando <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> <strong>de</strong> distribución m<strong>en</strong>cionada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />

Coordinación Fiscal, que permite <strong>de</strong>terminar los montos que le correspond<strong>en</strong><br />

a cada uno <strong>de</strong> los <strong>estado</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Re<strong>pública</strong>.<br />

Las asignaciones que le correspondieron al Estado <strong>de</strong> Veracruz <strong>de</strong><br />

1998 al año 2000 y sus increm<strong>en</strong>tos posteriores, se consignan <strong>en</strong> los<br />

sigui<strong>en</strong>tes cuadros:<br />

ANO<br />

MONTO<br />

1998<br />

831.900,935<br />

1999<br />

1,275.783.117<br />

2000<br />

1,649,447.654<br />

Fu<strong>en</strong>te: Gacetas Oficiales <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-98, 30-01-99,<br />

31-01-2000<br />

INCREMENTO<br />

CANTIDAD<br />

1 PORCENTAJE<br />

DE 1998 A 1999<br />

443.882,182<br />

53%<br />

DE 1999 A 2000<br />

373.664,537<br />

29%<br />

DE 1998 AL 2000<br />

817.546,719<br />

98%<br />

De manera que para <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM <strong>de</strong><br />

1998 al 2000, se increm<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> un 98%, es <strong>de</strong>cir, casi se duplicaron.<br />

28


Manego <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>la</strong> L.C.F. establece que <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Fe<strong>de</strong>rativas <strong>de</strong>berán<br />

distribuir <strong>en</strong>tre los municipios los recursos <strong>de</strong> este Fondo, usando <strong>la</strong> misma<br />

fórmu<strong>la</strong> que <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionada <strong>en</strong> <strong>el</strong> articu<strong>la</strong>do <strong>de</strong> dicha Ley.<br />

En <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz se ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a <strong>la</strong> disposición antes <strong>en</strong>unciada,<br />

al publicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, a principios <strong>de</strong><br />

cada año fiscal, <strong>el</strong> monto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asignaciones que le correspond<strong>en</strong> a cada<br />

municipio.<br />

Para <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> importancia que repres<strong>en</strong>tan los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM<br />

para los municipios <strong>veracruz</strong>anos, se <strong>el</strong>igió una muestra <strong>de</strong> quince (15) <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>los, para pres<strong>en</strong>tar los montos recibidos <strong>en</strong> 1997, prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes todavía <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Ramo 026 (sólo para <strong>obra</strong>s e indirectos) y lo recibido durante <strong>el</strong> periodo<br />

1998-2000, prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong>.<br />

| ANO<br />

MUNICIPIO<br />

Xa<strong>la</strong>pa<br />

Veracruz<br />

Córdoba<br />

Coatzacoalcos<br />

Acayucan<br />

Minatitlán<br />

Zongolica<br />

Astacinga<br />

Atza<strong>la</strong>n<br />

Comapa<br />

Ixhuatlán <strong>de</strong> Ma<strong>de</strong>ro<br />

Chicontepec<br />

Poza Rica<br />

Tuxpam<br />

jPapant<strong>la</strong><br />

iss? 1<br />

7.496,092<br />

8.683,344<br />

6.468,718<br />

6.975,003<br />

4.367,324<br />

6.340,675<br />

1.301,834<br />

3.415,231<br />

3.245,263<br />

3.109,921<br />

3.378,139<br />

5.034,559<br />

6.343,585<br />

5.423,393<br />

3.193,965<br />

1998 2<br />

16.692,385<br />

20.000,651<br />

11.695.586<br />

16.418,269<br />

10.133,409<br />

18.807,302<br />

9.618,156<br />

1.513,854*<br />

10.680,940<br />

2.859,107*<br />

9.527,838<br />

9.808,143<br />

9.132,525<br />

14.062,805<br />

26.324,594<br />

1999»<br />

25.599,037<br />

30.672,513<br />

17.936,068<br />

25.178,659<br />

15.540,349<br />

28.842,422<br />

14.750,171<br />

2.321,610<br />

16.380,031<br />

4.384,656<br />

14.611,661<br />

15.041,530<br />

14.005,419<br />

21.566,376<br />

40.370,758<br />

2000 4<br />

33.096,751<br />

39.656,203<br />

23.189,373<br />

32.553,252<br />

20.091,974<br />

37.290,<strong>033</strong><br />

19.070,363<br />

3.001,589<br />

21.177,593<br />

5.668,882<br />

18.891,283<br />

19.447,054<br />

18.107,475<br />

27.882,969<br />

52.194,983<br />

*En estos casos <strong>el</strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>en</strong>trega un Fondo comp<strong>en</strong>satorio para evitar que reciban m<strong>en</strong>ores<br />

recursos que <strong>en</strong> 1997.<br />

Fu<strong>en</strong>te: ' Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-97,<br />

2 Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-98,<br />

3 Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-99,<br />

4 Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-2000<br />

En <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro se consignan los montos que recibieron estos<br />

municipios <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000, comparado con lo recibido <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1997. Se<br />

observan los increm<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s y porc<strong>en</strong>tajes:<br />

29


MUNICIPIO<br />

Xa<strong>la</strong>pa<br />

Veracruz<br />

Córdoba<br />

Coatzacoalcos<br />

Acayucan<br />

Minatitlán<br />

Zongolica<br />

Astacinga<br />

Atza<strong>la</strong>n<br />

Comapa<br />

Ixhuatlán <strong>de</strong><br />

Ma<strong>de</strong>ro<br />

Chicontepec<br />

Poza Rica<br />

Túxpam<br />

Papant<strong>la</strong><br />

CANTIDAD<br />

25.600,659<br />

30.972,859<br />

16.720,655<br />

25.578,249<br />

15.724,650<br />

30.949,358<br />

17.768,529<br />

-413,642<br />

17.932,330<br />

2.558,961<br />

15.513,144<br />

14.412,495<br />

11.763,890<br />

22.459,576<br />

49.001,018<br />

INCREMENTOS |<br />

PORCENTAJE I<br />

443%<br />

456%<br />

358%<br />

466%<br />

460%<br />

588%<br />

1,464%<br />

-8%<br />

652%<br />

182%<br />

559%<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

386%<br />

285%<br />

514%<br />

164% l<br />

Como pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducirse <strong>d<strong>el</strong></strong> cuadro anterior, para muchos municipios<br />

tan sólo este Fondo significó <strong>la</strong> duplicación, triplicación, quintuplicación,<br />

etcétera, <strong>de</strong> los recursos.<br />

2.2.2 EL FONDO DE FORTALECIMIENTO MUNICIPAL (FAFM O<br />

FORTAMUN)<br />

municipal.<br />

Análisis <strong>de</strong> su comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los ámbitos nacional, estatal y<br />

En <strong>la</strong> L.C.F. se establece que al FAFM o FORTAMUN le correspon<strong>de</strong><br />

un <strong>de</strong>terminado porc<strong>en</strong>taje <strong>d<strong>el</strong></strong> total <strong>de</strong> <strong>la</strong> recaudación fe<strong>de</strong>ral participable,<br />

lo que ha significado los sigui<strong>en</strong>tes montos e increm<strong>en</strong>tos para los años<br />

1998,1999 y 2000.<br />

30


ANO<br />

1998<br />

1999<br />

MONTO 6,732,100,000 13,097,602,496<br />

Fu<strong>en</strong>te: Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración.<br />

INCREMENTO<br />

CANTIDAD<br />

PORCENTAJE<br />

DE 1998 A 1999<br />

6,356,502,496<br />

94.4%<br />

DE 1999 A 2000<br />

1,932,736,654<br />

14.7%<br />

2000 I<br />

15,030,339,150 |<br />

Manejo dé Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

DE 1998 AL 2000<br />

8,298,239,150<br />

131%<br />

Los recursos antes m<strong>en</strong>cionados se distribuy<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s<br />

fe<strong>de</strong>rativas <strong>en</strong> proporción directa al número <strong>de</strong> habitantes con que cu<strong>en</strong>te<br />

cada Entidad, consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong> información más reci<strong>en</strong>te que g<strong>en</strong>era <strong>el</strong><br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística, Geografía e Informática (INEGI).<br />

Las asignaciones que le correspondieron al Estado <strong>de</strong> Veracruz <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

período 1998-2000 y sus increm<strong>en</strong>tos, se m<strong>en</strong>cionan <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes<br />

cuadros:<br />

ANO<br />

1998<br />

1999<br />

2000 I<br />

MONTO 497,555,800 1.067,419.342 1,224,932.175 |<br />

Fu<strong>en</strong>te: Gacetas Oficiales <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz;<strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-98,30-01-99,<br />

31-01-2000<br />

INCREMENTO<br />

CANTIDAD<br />

PORCENTAJE<br />

DE 1998 A 1999<br />

569.863,542<br />

114%<br />

DE 1999 A 2000<br />

157.512,833<br />

15%<br />

DE 1998 A 2000<br />

727.376,375<br />

146%<br />

La L.C.F. establece que <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Fe<strong>de</strong>rativas <strong>de</strong>berán distribuir<br />

<strong>en</strong>tre los municipios los recursos <strong>de</strong> este Fondo, utilizando <strong>el</strong> mismo criterio<br />

<strong>de</strong> proporcionalidad directa respecto al número <strong>de</strong> habitantes que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los<br />

núcleos municipales.<br />

En <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz se ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a <strong>la</strong> disposición <strong>en</strong>unciada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

párrafo anterior, al publicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado,<br />

31


Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

a principios <strong>de</strong> cada año fiscal, <strong>el</strong> monto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asignaciones que<br />

correspond<strong>en</strong> a cada municipio.<br />

Para <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> importancia que repres<strong>en</strong>tan los recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> FAFM<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito municipal y su comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo, se hace refer<strong>en</strong>cia<br />

a los mismos municipios utilizados <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM, para repres<strong>en</strong>tar los<br />

montos recibidos durante <strong>el</strong> periodo 1998-2000.<br />

""""^—^_ AÑO Y<br />

MUNICIPIO ^ — _ _<br />

XALAPA<br />

VERACRUZ<br />

CORDOBA<br />

COATZACOALCOS<br />

ACAYUCAN<br />

MINATITLÁN<br />

ZONGOLICA<br />

ASTACINGA<br />

ATZALAN<br />

COMAPA<br />

IXHUATLAN DE MADERO<br />

CHICONTEPEC<br />

TUXPAN<br />

POZA RICA<br />

PAPANTLA<br />

1998 1<br />

24.860,494<br />

31.396,868<br />

12.463,037<br />

19.134,410<br />

5.871,792<br />

14.279,984<br />

2.630,191<br />

386,977<br />

3.406,288<br />

1.054,144<br />

3.492,767<br />

4.470,993<br />

9.424,968<br />

11.416,278<br />

12.640,795<br />

1999 2<br />

53.333,861<br />

67.356,514<br />

26.737,275<br />

41.049,544<br />

12.596,907<br />

30.635,220<br />

5.642,617<br />

830,192<br />

7.307,597<br />

2.262,482<br />

7.493,123<br />

9.591,736<br />

20.219,628<br />

24.491,635<br />

27.118,625<br />

Fu<strong>en</strong>te: ' Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-98,<br />

2 Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-99,<br />

3 Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; <strong>d<strong>el</strong></strong> 31-01-2000<br />

2000 3<br />

61.204,028<br />

77.295,921<br />

30.682,739<br />

47.106,985<br />

14.455,759<br />

35.155,881<br />

6.475,265<br />

952,699<br />

8.385,937<br />

2.595,197<br />

8.598,839<br />

11.007,133<br />

23.203,321<br />

28.105,723<br />

31.120,363<br />

En <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro se pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to porc<strong>en</strong>tual <strong>de</strong> estos<br />

recursos <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo 1998-2000<br />

32


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

MUNICIPIO<br />

INCREMENTO EN POR CIENTO<br />

XALAPA<br />

246%<br />

VERACRUZ<br />

246%<br />

CORDOBA<br />

246%<br />

COATZACOALCOS<br />

246%<br />

ACAYUCAN<br />

246%<br />

MINATITLAN<br />

246%<br />

ZONGOLICA<br />

246%<br />

ASTACINGA<br />

246%<br />

ATZALAN<br />

246%<br />

COMAPA<br />

246%<br />

IXHUATLAN DE MADERO<br />

246%<br />

CHICONTEPEC<br />

246%<br />

TUXPAN<br />

246%<br />

POZA RICA<br />

246%<br />

PAPANTLA<br />

246%<br />

La razón <strong>de</strong> que los increm<strong>en</strong>tos porc<strong>en</strong>tuales sean iguales para todos<br />

los municipios, se <strong>de</strong>be a que <strong>la</strong> variable a consi<strong>de</strong>rar <strong>en</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

recurso es <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, y se consi<strong>de</strong>ra que ésta ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> misma tasa <strong>de</strong><br />

crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> todos los municipios.<br />

El conteo <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción se realiza hasta <strong>el</strong> año 2000, pero los<br />

resultados se dan posteriorm<strong>en</strong>te, por lo que es cuando se conocería <strong>la</strong><br />

pob<strong>la</strong>ción real <strong>de</strong> los municipios, así como <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to observada.<br />

2.3 LA IMPORTANCIA DE LAS APORTACIONES DEL FISM Y<br />

FAFM EN LA CUENTA PÚBLICA MUNICIPAL<br />

Para <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> importancia que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s aportaciones <strong>de</strong> ambos<br />

fondos se han analizado, <strong>el</strong> FISM y FAFM o FORTAMUN <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ta<br />

Pública Municipal, se pres<strong>en</strong>tan los montos <strong>de</strong> los P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Arbitrios y los<br />

montos <strong>de</strong> ambos Fondos, para los quince municipios antes m<strong>en</strong>cionados,<br />

para <strong>el</strong> ejercicio <strong>d<strong>el</strong></strong> año 2000.<br />

33


MONTO<br />

MUNICIPIO<br />

XALAPA<br />

VERACRUZ<br />

CÓRDOBA<br />

COATZACOALCOS<br />

TUXPAN<br />

POZA RICA<br />

ACAYUCAN<br />

MINATITLAN<br />

ZONGOLICA<br />

ASTACINGA<br />

ATZALAN<br />

COMAPA<br />

IXHUATLÁN DE MADERO<br />

CHICONTEPEC<br />

PAPANTLA<br />

MONTO DE LAS<br />

APORTACIONES DE<br />

FISM Y FAFM<br />

94.300,779<br />

116.952,124<br />

53.872,112<br />

79.660,237<br />

51.086,290<br />

46.213,198<br />

34.547,733<br />

72.445,914<br />

25.545,628<br />

3.954,288<br />

29.563,530<br />

8.264,079<br />

27.490,122<br />

30.454,187<br />

83.315,346<br />

Fu<strong>en</strong>te: Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz;<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> 24-XII-99<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

MONTO DE LOS<br />

PLANES DE<br />

ARBITRIOS<br />

204.941,720<br />

336.904,817<br />

81.573,489<br />

248.212,075<br />

75.254,119<br />

97.041,767<br />

20.424,089<br />

59.058,550<br />

5.626,149<br />

2.787,925<br />

7.771,689<br />

4.308,449<br />

5.103,032<br />

6.881,811<br />

34.755,8761<br />

Como pue<strong>de</strong> observarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> anterior, <strong>en</strong> nueve <strong>de</strong> los quince<br />

municipios, los montos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aportaciones <strong>de</strong> los Fondos son MAYORES<br />

que los montos <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> arbitrios. En los otros seis municipios, los<br />

montos <strong>de</strong> los Fondos, con respecto a los <strong>de</strong> los P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Arbitrios,<br />

repres<strong>en</strong>tan los porc<strong>en</strong>tajes sigui<strong>en</strong>tes:<br />

MUNICIPIO<br />

XALAPA<br />

VERACRUZ<br />

CORDOBA<br />

COATZACOALCOS<br />

TUXPAN<br />

POZA RICA<br />

PORCENTAJE QUE REPRESENTAN<br />

LOS FONDOS RESPECTO A LOS<br />

PLANES DE ARBITRIO<br />

46%<br />

35%<br />

66%<br />

32%<br />

68%<br />

47%


Manefo <strong>d<strong>el</strong></strong> Harm <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Esto significa que aun <strong>en</strong> estos municipios <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rable<br />

importancia económica, los recursos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los Fondos <strong>de</strong><br />

Aportaciones resultan r<strong>el</strong>evantes.<br />

2.3.1 EL DESTINO DE LOS RECURSOS<br />

La Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal <strong>de</strong>termina que <strong>la</strong>s aportaciones<br />

fe<strong>de</strong>rales que con cargo al FISM reciban los municipios "se <strong>de</strong>stinarán<br />

exclusivam<strong>en</strong>te al financiami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s, acciones sociales básicas e<br />

inversiones que b<strong>en</strong>efici<strong>en</strong> directam<strong>en</strong>te a sectores <strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción que se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> rezago social y pobreza extrema". Se precisa<br />

<strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> <strong>obra</strong> que pue<strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rado y se establec<strong>en</strong> dos acciones<br />

específicas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se pued<strong>en</strong> invertir recursos: hasta un 2% para un<br />

programa <strong>de</strong> Desarrollo Institucional y hasta un 3% para gastos indirectos<br />

aplicados a <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s.<br />

Esto significa que al m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> 98% <strong>d<strong>el</strong></strong> monto asignado al FISM <strong>de</strong>be<br />

ser canalizado a <strong>la</strong> <strong>obra</strong> publica.<br />

Para <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> FAFM o FORTAMUN, <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación Fiscal<br />

<strong>de</strong>termina que estos recursos "se <strong>de</strong>stinarán exclusivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

satisfacción <strong>de</strong> sus requerimi<strong>en</strong>tos, dando prioridad al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus<br />

obligaciones financieras y a <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s directam<strong>en</strong>te<br />

vincu<strong>la</strong>das a <strong>la</strong> seguridad publica <strong>de</strong> sus habitantes".<br />

Ha sido práctica común <strong>de</strong> los municipios <strong>veracruz</strong>anos <strong>de</strong>stinar un<br />

porc<strong>en</strong>taje consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> los recursos <strong>de</strong> este Fondo a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><br />

<strong>obra</strong> <strong>pública</strong>, interpretándo<strong>la</strong> como un requerimi<strong>en</strong>to a satisfacer. Es<br />

evid<strong>en</strong>te que al programar <strong>obra</strong> publica <strong>d<strong>el</strong></strong> tipo especificado para <strong>el</strong> FISM<br />

se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos establecidos para este Fondo. Sin<br />

embargo, algunas <strong>obra</strong>s rebasan por su importancia <strong>la</strong> esfera <strong>de</strong><br />

35


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> é Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> un comité comunitario <strong>de</strong> una colonia, barrio o localidad.<br />

Ejemplos <strong>de</strong> estas <strong>obra</strong>s serían p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas para<br />

consumo o residuales, mercados públicos, rastros, vialida<strong>de</strong>s<br />

intercomunicadoras, etcétera, y le correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> comuna <strong>la</strong> atribución <strong>de</strong><br />

autorizar<strong>la</strong>s.<br />

Los recursos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los Fondos <strong>de</strong> Aportaciones han<br />

permitido a los municipios at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y servicios<br />

públicos, dinamizar <strong>la</strong> actividad económica y apoyar con acciones<br />

específicas <strong>el</strong> abatimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza y <strong>la</strong> inseguridad <strong>pública</strong>, así como<br />

sanear <strong>la</strong> Haci<strong>en</strong>da Municipal.<br />

2.3.2 PRINCIPALES INCONSISTENCIAS EN EL MANEJO DE LOS<br />

RECURSOS DEL RAMO <strong>033</strong><br />

Los municipios al ejercer los recursos <strong>de</strong> aportaciones fe<strong>de</strong>rales <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>ramo</strong><br />

<strong>033</strong> (FISM y FAFM) incurrieron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s diversas inconsist<strong>en</strong>cias que abajo se<br />

<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>n, mismas que <strong>en</strong> su oportunidad les fueron observadas para su<br />

corrección y con <strong>la</strong> especial recom<strong>en</strong>dación <strong>de</strong> que no incurran <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

mismas anomalías <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> los fondos que ya t<strong>en</strong>drían como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> fincami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>s económicas,<br />

administrativas y/o p<strong>en</strong>ales según <strong>el</strong> caso, sancionadas <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Legis<strong>la</strong>ción Fe<strong>de</strong>ral:<br />

1. Falta <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tes unitarios<br />

2. Desord<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tes unitarios<br />

3. Falta <strong>de</strong> licitación <strong>pública</strong><br />

4. Falta <strong>de</strong> licitación simplificada<br />

5. Falta <strong>de</strong> requisitos fiscales<br />

6. Gasto corri<strong>en</strong>te <strong>en</strong> FISM<br />

36


7. Gasto corri<strong>en</strong>te <strong>en</strong> FAFM<br />

8. 5 al mil<strong>la</strong>r no ret<strong>en</strong>ido<br />

9. Ejercicio <strong>d<strong>el</strong></strong> 2% <strong>de</strong> Desarrollo Institucional sin conv<strong>en</strong>io<br />

10. Préstamo a cu<strong>en</strong>ta publica<br />

11. Prestamos a terceros<br />

12. Inversiones no autorizadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> FISM<br />

13. Adquisición <strong>de</strong> autos <strong>de</strong> lujo<br />

14. Deuda no registrada<br />

15. Obras sin validación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa<br />

16. Obras sin contrato<br />

17. Obras sin fianzas <strong>de</strong> vicios ocultos<br />

18. Maquinaria <strong>de</strong> construcción usada sin avalúo<br />

19. Recibos simples <strong>en</strong> contratos <strong>de</strong> <strong>obra</strong><br />

20. Nominas sin requisitos<br />

21. Obra contratada solo facturando <strong>el</strong> recurso FISM sin <strong>la</strong><br />

aportación comunitaria<br />

22. Comprobantes alterados<br />

Manejo dd Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra PúUica,<br />

<strong>en</strong> tí Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

23. Obras realizadas por conv<strong>en</strong>io con CFE-CEAS sin autorización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> H. Legis<strong>la</strong>tura y sin facturas ni ret<strong>en</strong>ción <strong>d<strong>el</strong></strong> 5 al mil<strong>la</strong>r<br />

Fu<strong>en</strong>te: H. LVIII Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve.<br />

Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da.<br />

37


2.4 LA OBRA PÚBLICA<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> fa Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Para efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Leyes <strong>de</strong> Obras Públicas que rig<strong>en</strong> <strong>en</strong> los ámbitos<br />

Fe<strong>de</strong>ral, Estatal y Municipal, se consi<strong>de</strong>ran Obras Públicas los trabajos que<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objeto construir, ampliar, remo<strong>d<strong>el</strong></strong>ar, a<strong>de</strong>cuar, insta<strong>la</strong>r, conservar,<br />

restaurar, mant<strong>en</strong>er y <strong>de</strong>moler bi<strong>en</strong>es inmuebles, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> restauración<br />

o mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los bi<strong>en</strong>es muebles que estén incorporados o<br />

adheridos a un inmueble e impliqu<strong>en</strong> su modificación.<br />

De r<strong>el</strong>evancia para los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno Fe<strong>de</strong>ral y Estatal según <strong>el</strong><br />

caso, se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> como trabajos <strong>de</strong> exploración y perforación, los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

por objeto <strong>la</strong> explotación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> recursos naturales, infraestructura<br />

agropecuaria, etcétera.<br />

Estas leyes consi<strong>de</strong>ran que los servicios re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> Obra<br />

Pública son aqu<strong>el</strong>los trabajos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> por objeto <strong>la</strong> concepción, <strong>el</strong> diseño,<br />

los cálculos y <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> datos económicos y financiero-<br />

presupuéstales, que implican investigaciones, estudios, asesorías y<br />

consultorías, que se requier<strong>en</strong> para e<strong>la</strong>borar un Proyecto <strong>de</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong> y<br />

que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se conoce como Proyecto Ejecutivo. Se consi<strong>de</strong>ran<br />

también como servicios aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Administración, Dirección,<br />

Control <strong>d<strong>el</strong></strong> Proyecto, Supervisión y Control <strong>de</strong> Calidad, etcétera,<br />

re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s, así como dictám<strong>en</strong>es, peritajes,<br />

avalúos y auditorias técnicas y normativas.<br />

Es evid<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> Obra Pública respon<strong>de</strong> primordialm<strong>en</strong>te a los<br />

requerimi<strong>en</strong>tos sociales y económicos que <strong>la</strong> ciudadanía <strong>de</strong>manda, que se<br />

<strong>de</strong>tectan y ati<strong>en</strong>d<strong>en</strong> por los difer<strong>en</strong>tes niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno <strong>de</strong> acuerdo con<br />

sus atribuciones, compet<strong>en</strong>cia y disponibilidad <strong>de</strong> recursos.<br />

38


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

La <strong>de</strong>tección y at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía, son<br />

resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> infraestructura física re<strong>la</strong>cionadas con los<br />

servicios básicos y <strong>de</strong> productividad económica. Se requiere <strong>de</strong> una<br />

a<strong>de</strong>cuada P<strong>la</strong>neación, Programación, Presupuestación, Ejecución y Control<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s. En <strong>el</strong> ámbito municipal <strong>la</strong> ciudadanía participa <strong>de</strong> una manera<br />

más cercana y directa <strong>en</strong> los Programas <strong>de</strong> Inversión y por lo tanto percibe<br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>sviaciones e irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que pudieran pres<strong>en</strong>tar los aspectos<br />

técnicos y financieros <strong>de</strong> una <strong>obra</strong>. Por tanto, se requiere que <strong>la</strong>s acciones<br />

antes m<strong>en</strong>cionadas sean realizadas at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> normatividad vig<strong>en</strong>te,<br />

con profesionalismo, efici<strong>en</strong>cia y eficacia; y se instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mecanismos y<br />

procedimi<strong>en</strong>tos ágiles, transpar<strong>en</strong>tes y prácticos que conllev<strong>en</strong> a <strong>la</strong> oportuna<br />

terminación y operación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s con <strong>la</strong> calidad especificada y a un<br />

precio justo.<br />

Por otra parte, es r<strong>el</strong>evante <strong>de</strong>stacar que <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito estatal y<br />

municipal es compet<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> órgano <strong>de</strong> Control Interno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s,<br />

<strong>la</strong>s Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias y los Ayuntami<strong>en</strong>tos, vigi<strong>la</strong>r <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> Obra Pública y <strong>la</strong> correcta aplicación <strong>de</strong><br />

los recursos <strong>de</strong>stinados a su ejecución.<br />

Y es compet<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> Órgano <strong>de</strong> Fiscalización Superior, <strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia<br />

al Estado <strong>de</strong> Veracruz, auditar <strong>la</strong> Obra Pública una vez que ha concluido <strong>el</strong><br />

Ejercicio Presupuesta!.<br />

Es con este propósito que a continuación se pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s etapas<br />

constitutivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Obra Pública, <strong>la</strong>s acciones que <strong>la</strong>s conforman y <strong>el</strong> marco<br />

normativo que correspon<strong>de</strong> al Estado <strong>de</strong> Veracruz.<br />

39


2.4.1 LA OBRA PÚBLICA Y SUS ETAPAS CONSTITUTIVAS<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Toda Obra Pública <strong>de</strong>manda una P<strong>la</strong>neación, Programación,<br />

Presupuestación, Adjudicación, Contratación, Ejecución, Supervisión y<br />

Control; Recepción y Seguimi<strong>en</strong>to.<br />

Como un recurso didáctico, pres<strong>en</strong>tamos dichas etapas agrupadas <strong>en</strong><br />

tres gran<strong>de</strong>s apartados, que obe<strong>de</strong>c<strong>en</strong> al ord<strong>en</strong> o tiempos <strong>en</strong> que se realizan<br />

<strong>la</strong>s acciones que constituy<strong>en</strong> a esos apartados, a los que se id<strong>en</strong>tifican<br />

como:<br />

lAPARTADO 1<br />

APARTADO II<br />

APARTADO III<br />

ETAPA PREVIA A LA REALIZACIÓN DE LA OBRA<br />

ETAPA DE EJECUCIÓN<br />

ETAPA POSTERIOR A LA TERMINACIÓN DE LA OBRA.<br />

2.4.2 ETAPA PREVIA A LA REALIZACIÓN DE LA OBRA<br />

La etapa previa a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s es <strong>la</strong> que correspon<strong>de</strong> a<br />

<strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, Programación, Presupuestación, Adjudicación y Contratación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />

2.4.3 PLANEACIÓN, PROGRAMACIÓN Y PRESUPUESTACIÓN<br />

En <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, Programación y Presupuestación <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> <strong>de</strong>be<br />

ser consi<strong>de</strong>rada una gran cantidad <strong>de</strong> acciones g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que se<br />

<strong>de</strong>spr<strong>en</strong>d<strong>en</strong> acciones particu<strong>la</strong>res que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza y tipo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

Se <strong>en</strong>listan a continuación lo que se consi<strong>de</strong>ra son <strong>la</strong>s acciones<br />

g<strong>en</strong>erales que correspond<strong>en</strong> a <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, Programación y<br />

40


Manejo dé Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong>Bstado <strong>de</strong> Veraovz<br />

Presupuestación. Debe <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que éstas sólo son una refer<strong>en</strong>cia, pero<br />

pued<strong>en</strong> adicionarse todas aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s acciones que <strong>la</strong> importancia y<br />

características particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> <strong>de</strong>mand<strong>en</strong>:<br />

a) Acreditar que <strong>la</strong> <strong>obra</strong> obe<strong>de</strong>ce a una necesidad social objetivam<strong>en</strong>te<br />

id<strong>en</strong>tificable y prioritaria.<br />

b) Demostrar que es factible <strong>de</strong> realizar técnica y económicam<strong>en</strong>te, y<br />

disponer <strong>de</strong> los recursos necesarios para su ejecución.<br />

c) At<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s disposiciones y ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><br />

as<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos humanos, <strong>de</strong>sarrollo urbano y construcción apliqu<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

los ámbitos Fe<strong>de</strong>ral, Estatal y Municipal .<br />

d) Tramitar y obt<strong>en</strong>er: dictám<strong>en</strong>es, factibilida<strong>de</strong>s y/o validaciones,<br />

permisos, lic<strong>en</strong>cias, <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> explotación, así como <strong>la</strong> propiedad o<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> propiedad, expropiación, etcétera, que estén implicadas <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> ejecución.<br />

e) Consi<strong>de</strong>rar lo que <strong>en</strong> su caso establec<strong>en</strong> los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos<br />

particu<strong>la</strong>res según sea <strong>el</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> los recursos, como es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Aportaciones Fe<strong>de</strong>rales, los Conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> Concertación <strong>en</strong>tre<br />

difer<strong>en</strong>tes niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno, recursos propios, etcétera.<br />

f) Consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> infraestructura, complem<strong>en</strong>tarias o<br />

accesorias, que <strong>de</strong>manda <strong>la</strong> <strong>obra</strong> principal y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> preservación o<br />

restitución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones ambi<strong>en</strong>tales cuando éstas pudieran<br />

<strong>de</strong>teriorarse.<br />

g) Tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> posible interrupción <strong>de</strong> los Servicios Públicos, y<br />

comunicar oportunam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> sociedad cuando eso sea inevitable e<br />

instrum<strong>en</strong>tar soluciones temporales si esto es factible.<br />

h) Consi<strong>de</strong>rar los casos <strong>en</strong> que <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre<br />

establece <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> H. Legis<strong>la</strong>tura<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Congreso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> y que<br />

actualm<strong>en</strong>te se refiere al monto <strong>de</strong> inversión. Toda <strong>obra</strong> cuyo monto<br />

41


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Públiea,<br />

<strong>en</strong> d Estado <strong>de</strong> Vetaouz<br />

<strong>de</strong> Inversión sea igual o mayor al 20% <strong>d<strong>el</strong></strong> techo financiero <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Programa correspondi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>manda autorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> H. Legis<strong>la</strong>tura,<br />

cuando <strong>la</strong> ejecución abarca más <strong>de</strong> un Ejercicio Presupuesta! o<br />

mandato y cuando <strong>la</strong> <strong>obra</strong> se realiza mediante conv<strong>en</strong>io con otro niv<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> gobierno, paraestatal o particu<strong>la</strong>res.<br />

i) La Obra Pública <strong>de</strong>berá contar con: los estudios técnicos necesarios,<br />

p<strong>la</strong>nos arquitectónicos y <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, especificaciones <strong>de</strong><br />

construcción, catálogo <strong>de</strong> conceptos, precios unitarios, números<br />

g<strong>en</strong>eradores, explosión <strong>de</strong> insumos y presupuesto; programas <strong>de</strong><br />

ejecución, utilización <strong>de</strong> maquinaria y equipo, mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, y<br />

suministros <strong>en</strong> su caso. Docum<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong> su conjunto se conoc<strong>en</strong><br />

como <strong>el</strong> Proyecto Ejecutivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

j) El presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>de</strong>berá consi<strong>de</strong>rar los costos<br />

correspondi<strong>en</strong>tes a: los estudios técnicos, investigaciones, asesorías y<br />

consultorías que se requieran; <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>d<strong>el</strong></strong> Proyecto Ejecutivo,<br />

<strong>la</strong> regu<strong>la</strong>rización o adquisición <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra, afectaciones o<br />

expropiaciones; <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>en</strong> sí, cargos por administración, supervisión,<br />

control <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto, control <strong>de</strong> calidad, etcétera; aranc<strong>el</strong>es por<br />

factibilidad y/o validaciones, permisos, lic<strong>en</strong>cias, etcétera; indirectos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>; <strong>obra</strong>s complem<strong>en</strong>tarias <strong>de</strong> infraestructura, accesorias o <strong>de</strong><br />

protección al medio ambi<strong>en</strong>te y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más que <strong>de</strong>ban consi<strong>de</strong>rarse<br />

según su naturaleza y características.<br />

k) De ejecutar <strong>la</strong> <strong>obra</strong> por <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> Administración Directa, se<br />

<strong>de</strong>berán cumplir los requisitos y poseer <strong>la</strong> capacidad técnica,<br />

administrativa y los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos necesarios que establec<strong>en</strong> los<br />

ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos aplicables.<br />

42


2.4.4 RAZONES DE ORDEN TÉCNICO<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• La falta <strong>d<strong>el</strong></strong> Proyecto Ejecutivo o su <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te e<strong>la</strong>boración es <strong>el</strong><br />

principal factor que pone <strong>en</strong> riesgo <strong>la</strong> terminación <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> <strong>de</strong>bido,<br />

<strong>en</strong>tre otras cosas, a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sviaciones presupuéstales, <strong>en</strong> tiempo o <strong>en</strong><br />

calidad, que seguram<strong>en</strong>te se pres<strong>en</strong>tarán durante su ejecución.<br />

• La obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> viabilidad (factibilidad) y/o validación <strong>de</strong> los<br />

proyectos <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que lo <strong>de</strong>mandan, garantiza su correcta<br />

ejecución y puesta <strong>en</strong> operación. Por ejemplo, una <strong>obra</strong> <strong>el</strong>éctrica<br />

requiere <strong>la</strong> factibilidad <strong>de</strong> que se dispone <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía para<br />

suministrar<strong>la</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> validación <strong>d<strong>el</strong></strong> Proyecto para asegurar su correcta<br />

construcción. La construcción <strong>de</strong> espacios educativos requiere <strong>la</strong><br />

viabilidad <strong>de</strong> los recursos humanos y materiales para su operación y<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> validación <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto para garantizar <strong>el</strong> diseño a<strong>de</strong>cuado <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

espacio, <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura, etcétera.<br />

2.4.5 RAZONES DE ORDEN PRESUPUESTAL<br />

• La viabilidad (factibilidad) económica <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> asegura <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> recurso para su ejecución.<br />

• La incorrecta presupuestación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> provocará, o bi<strong>en</strong> su<br />

susp<strong>en</strong>sión, o <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tos presupuéstales que por lo<br />

g<strong>en</strong>eral no se prevén.<br />

Se <strong>de</strong>be tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>taque <strong>la</strong> correcta presupuestación <strong>de</strong>be<br />

consi<strong>de</strong>rar los costos que <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>de</strong>man<strong>de</strong>: los servicios re<strong>la</strong>cionados<br />

con <strong>el</strong><strong>la</strong>, <strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong> terr<strong>en</strong>os y equipo <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>finitiva,<br />

<strong>el</strong> pago <strong>de</strong> aranc<strong>el</strong>es, <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>en</strong> sí, etcétera.<br />

43


2.4.6 RAZONES DE ORDEN LEGAL<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> ia Obra Pública,<br />

<strong>en</strong>d Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• El <strong>estado</strong> o municipio <strong>de</strong>be acreditar <strong>la</strong> propiedad <strong>d<strong>el</strong></strong> área, predio o<br />

inmueble don<strong>de</strong> se realizará <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, como requisito fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong><br />

proced<strong>en</strong>cia legal para soportar <strong>la</strong> inversión <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />

• Cuando se afectan áreas o <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> vía, y existan cruces <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>obra</strong> con carreteras, pu<strong>en</strong>tes, ductos, líneas <strong>de</strong> conducción, etcétera,<br />

se obt<strong>en</strong>drá <strong>el</strong> permiso correspondi<strong>en</strong>te, ya que su omisión pue<strong>de</strong><br />

conducir a no po<strong>de</strong>r justificar <strong>la</strong> inversión realizada, que <strong>la</strong> <strong>obra</strong> se<br />

canc<strong>el</strong>e o no opere.<br />

2.5 ADJUDICACIÓN DE LOS CONTRATOS DE OBRA Y LOS<br />

SERVICIOS RELACIONADOS CON ÉSTA<br />

ADJUDICACIÓN DE CONTRATOS DE OBRA<br />

El monto <strong>en</strong> que se estima <strong>la</strong> inversión necesaria para realizar una <strong>obra</strong>,<br />

<strong>de</strong>termina <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> adjudicación y por lo tanto <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to que<br />

<strong>de</strong>berá utilizarse. La L.O.P. m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes modalida<strong>de</strong>s:<br />

• Adjudicación Directa<br />

• Invitación a cuando m<strong>en</strong>os tres personas morales o físicas con<br />

actividad empresarial y<br />

• Licitación por Convocatoria Pública<br />

Para <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Presupuesto <strong>de</strong> Egresos <strong>de</strong><br />

cada año, publicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gaceta oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado, se<br />

44


Manejo dé! Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

establec<strong>en</strong> los montos que <strong>de</strong>terminan cuando se adjudica directam<strong>en</strong>te una<br />

<strong>obra</strong>, se invita a cuando m<strong>en</strong>os tres contratistas o se licita <strong>pública</strong>m<strong>en</strong>te.<br />

Sólo como refer<strong>en</strong>cia, para <strong>el</strong> año 2000 dichos montos son los sigui<strong>en</strong>tes:<br />

MODALIDAD<br />

Adjudicación Directa<br />

Invitación a cuando m<strong>en</strong>os 3 personas<br />

Licitación Pública<br />

MONTO DE LA OBRA* 1<br />

Hasta $350,000.00<br />

De $350,001.00 a $1,000,000.00<br />

Mayor a $1,000,000.00<br />

Fu<strong>en</strong>te: Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado No.171 <strong>de</strong> fecha 30 <strong>de</strong> Diciembre <strong>de</strong><br />

1999. *Se refiere al Monto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> antes <strong>d<strong>el</strong></strong> I.V.A.<br />

Al e<strong>la</strong>borarse <strong>el</strong> Proyecto Ejecutivo <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> se obti<strong>en</strong>e un<br />

Presupuesto estimado <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, conocido como Presupuesto Base, <strong>el</strong><br />

cual sirve, <strong>en</strong>tre otras cosas, como refer<strong>en</strong>cia para id<strong>en</strong>tificar <strong>la</strong> modalidad<br />

<strong>de</strong> adjudicación que <strong>de</strong>be utilizarse.<br />

Se <strong>de</strong>staca que un Proyecto Ejecutivo <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te e<strong>la</strong>borado<br />

pue<strong>de</strong> conducir a subestimar o sobreestimar <strong>el</strong> Presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, y<br />

consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a incurrir <strong>en</strong> <strong>el</strong> error <strong>de</strong> <strong>el</strong>egir mal <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong><br />

adjudicación.<br />

A continuación se m<strong>en</strong>cionan los aspectos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción directa<br />

o indirecta con <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> adjudicación <strong>de</strong> un contrato <strong>de</strong> <strong>obra</strong>. Se hace<br />

refer<strong>en</strong>cia a ios ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos estatales que correspondan.<br />

2.5.1 TIEMPOS EMPLEADOS EN EL PROCESO DE ADJUDICACIÓN DE<br />

CONTRATOS POR CONVOCATORIA PÚBLICA<br />

El tiempo que se emplea <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> adjudicación <strong>de</strong> un contrato<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> licitación por convocatoria <strong>pública</strong>, ti<strong>en</strong>e una gran<br />

importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación y Programación <strong>de</strong> una <strong>obra</strong>. Se hará un<br />

45


Manefo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

análisis <strong>d<strong>el</strong></strong> mismo, a <strong>la</strong> luz <strong>d<strong>el</strong></strong> marco normativo estatal y <strong>de</strong> ciertos<br />

supuestos que es necesario consi<strong>de</strong>rar para po<strong>de</strong>r realizar su cuantificación.<br />

El artículo 37 fracción V <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.O.P. establece que <strong>la</strong> Convocatoria<br />

Pública <strong>de</strong>berá cont<strong>en</strong>er información sobre "El p<strong>la</strong>zo para <strong>la</strong> inscripción <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> adjudicación, que no podrá ser mayor <strong>de</strong> cinco días hábiles, contados a<br />

partir <strong>d<strong>el</strong></strong> día sigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> convocatoria ".<br />

Es ésta <strong>la</strong> única refer<strong>en</strong>cia sobre <strong>el</strong> tiempo, que nuestra normatividad<br />

estatal establece. Las etapas que conforman <strong>el</strong> proceso son:<br />

a) Publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Convocatoria<br />

b) Inscripción <strong>de</strong> los concursantes<br />

O Visita al sitio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

d) Junta <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>raciones<br />

e) Período para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> propuestas <strong>de</strong> los<br />

concursantes<br />

n Acto <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación y apertura <strong>de</strong><br />

g) Período <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> propuestas y<br />

h) Acto <strong>de</strong> fallo <strong>de</strong> adjudicación<br />

as propos ciones<br />

dictaminación<br />

De manera que para <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> tiempo a emplear <strong>en</strong> dicho proceso,<br />

se harán algunas consi<strong>de</strong>raciones basadas, tanto <strong>en</strong> los usos y costumbres,<br />

como <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Obras Públicas y Servicios re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong>s mismas<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno Fe<strong>de</strong>ral, publicada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>d<strong>el</strong></strong> 2000, y que <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 34 dice:<br />

"En <strong>la</strong>s licitaciones nacionales <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo para <strong>la</strong> proposición y<br />

apertura será, cuando m<strong>en</strong>os, <strong>de</strong> quince días naturales contados a<br />

partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> convocatoria". Pero también<br />

establece que: "cuando existan razones justificadas, <strong>el</strong> titu<strong>la</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> área<br />

responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> contratación podrá reducir los p<strong>la</strong>zos a no m<strong>en</strong>os <strong>de</strong><br />

diez días naturales, contados a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

convocatoria".<br />

46


2.5.2 ADJUDICACIÓN DE CONTRATOS DE SERVICIOS DE OBRA<br />

PÚBLICA<br />

Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos estatales id<strong>en</strong>tifican como <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

<strong>pública</strong> o servicios re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong><strong>la</strong>, a <strong>la</strong>s investigaciones, asesorías,<br />

consultorías, estudios <strong>de</strong> preinversión, estudios técnicos, proyectos<br />

arquitectónicos y <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, <strong>en</strong>sayos y pruebas <strong>de</strong> materiales, dirección<br />

y supervisión <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, etcétera. Estos servicios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te<br />

contratados para, llegado <strong>el</strong> caso, <strong>de</strong>slindar responsabilida<strong>de</strong>s cuando <strong>en</strong><br />

una <strong>obra</strong> se pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> fal<strong>la</strong>s técnicas, <strong>de</strong>sviaciones presupuéstales o<br />

incluso su co<strong>la</strong>pso.<br />

Las fal<strong>la</strong>s técnicas <strong>en</strong> una <strong>obra</strong> pued<strong>en</strong> <strong>de</strong>berse a <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un<br />

mal Proyecto <strong>de</strong> Ing<strong>en</strong>iería o Arquitectónico (cálculos, diseños, estudios,<br />

etcétera); por una ejecución que no ati<strong>en</strong>da <strong>la</strong>s especificaciones y/o<br />

procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> construcción o por una <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te Supervisión y Dirección<br />

<strong>de</strong> <strong>obra</strong>.<br />

Es evid<strong>en</strong>te que para <strong>de</strong>slindar responsabilida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>mandar <strong>la</strong><br />

reparación <strong>d<strong>el</strong></strong> daño, es necesario que exista <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción contractual don<strong>de</strong><br />

se <strong>de</strong>finan los alcances y <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> los pr<strong>estado</strong>res <strong>de</strong> servicios y<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> ejecutor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

2.5.3 BASES DE CONCURSO O LICITACIÓN<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Bases <strong>de</strong> Concurso o Licitación son:<br />

• El Proyecto Ejecutivo, excepto <strong>el</strong> catálogo <strong>de</strong> precios unitarios y <strong>el</strong><br />

Presupuesto Base.<br />

• Información sobre <strong>el</strong> lugar, fecha y hora <strong>en</strong> que se llevarán a cabo<br />

los sigui<strong>en</strong>tes ev<strong>en</strong>tos:<br />

Visita al sitio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

47


Junta <strong>de</strong> ac<strong>la</strong>raciones<br />

Acto <strong>de</strong> <strong>en</strong>trega y apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proposiciones<br />

Acto <strong>de</strong> fallo <strong>de</strong> adjudicación<br />

• Información sobre:<br />

P<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> los trabajos.<br />

Fecha estimada <strong>de</strong> inicio.<br />

Anticipos, monto y <strong>de</strong>stino <strong>de</strong> los mismos.<br />

Condiciones y forma <strong>de</strong> pago <strong>de</strong> estimaciones.<br />

Mo<strong>d<strong>el</strong></strong>o <strong>de</strong> contrato.<br />

Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> tí Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Forma <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> propuesta y <strong>de</strong> acreditar <strong>la</strong> personalidad <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

propon<strong>en</strong>te.<br />

Modalidad y monto <strong>de</strong> <strong>la</strong> garantía a pres<strong>en</strong>tar sobre <strong>la</strong> seriedad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> propuesta.<br />

Las causas <strong>de</strong> <strong>el</strong>iminación <strong>d<strong>el</strong></strong> concurso y <strong>de</strong> no aceptación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

propuestas, <strong>en</strong> su caso.<br />

Acreditación <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad técnica-financiera <strong>de</strong> los participantes.<br />

Criterios a utilizar para <strong>de</strong>cidir <strong>la</strong> adjudicación.<br />

Los medios para notificar posibles modificaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

condiciones, fechas, lugares y horas <strong>de</strong> los ev<strong>en</strong>tos programados.<br />

El procedimi<strong>en</strong>to y cal<strong>en</strong>darización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> insumos, y/o<br />

equipo <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>finitiva <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, que <strong>en</strong> su caso<br />

proporcione <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia o municipio.<br />

Lo <strong>de</strong>más que sea necesario adicionar at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong>s<br />

características <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>. (Ver Anexo 1)<br />

2.5.4 CONTRATOS DE OBRA Y SERVICIOS RELACIONADOS<br />

Es recom<strong>en</strong>dable que <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s, Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias o Municipios<br />

diseñ<strong>en</strong> un mo<strong>d<strong>el</strong></strong>o <strong>de</strong> contrato para <strong>obra</strong>s y para servicios re<strong>la</strong>cionados con<br />

48


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

<strong>el</strong><strong>la</strong>s, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que puedan as<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada <strong>obra</strong> o servicio<br />

profesional .<br />

apartados:<br />

La estructura <strong>de</strong> un contrato consta, por lo g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes<br />

• I En G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s se m<strong>en</strong>ciona <strong>el</strong> número <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato, <strong>de</strong>scripción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> y ubicación, importe <strong>d<strong>el</strong></strong> presupuesto contratado y nombre<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> contratista. Se <strong>de</strong>be hacer refer<strong>en</strong>cia al tipo <strong>de</strong> contratación<br />

pactada, <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> adjudicación utilizada y <strong>la</strong> acreditación e<br />

id<strong>en</strong>tificación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes legales <strong>de</strong> ambas partes.<br />

• II En Dec<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> contratante se fundam<strong>en</strong>ta su<br />

personalidad jurídica y capacidad para c<strong>el</strong>ebrar <strong>el</strong> contrato, se hace<br />

refer<strong>en</strong>cia al docum<strong>en</strong>to que autoriza <strong>la</strong> inversión y cuál es <strong>el</strong> orig<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> los recursos, se m<strong>en</strong>cionan particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

adjudicación, los anexos que forman parte <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato, y <strong>el</strong> domicilio<br />

legal para los fines y efectos legales que procedan.<br />

• III En Dec<strong>la</strong>raciones <strong>d<strong>el</strong></strong> contratista, éste acredita su exist<strong>en</strong>cia legal<br />

mediante escritura <strong>pública</strong> constitutiva, si es persona moral, o<br />

mediante cédu<strong>la</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> Registro Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Contribuy<strong>en</strong>tes, si es persona<br />

física. M<strong>en</strong>ciona su domicilio fiscal, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> nacionalidad y<br />

compromiso <strong>de</strong> seguirse consi<strong>de</strong>rando mexicano <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te a este<br />

contrato aun cuando cambiara <strong>de</strong> nacionalidad. Dec<strong>la</strong>ra t<strong>en</strong>er<br />

capacidad jurídica, técnica, y financiera para contratarse y obligarse a<br />

realizar los trabajos; también que conoce los ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Ley y<br />

<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los anexos <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato; que inspeccionó <strong>el</strong> sitio <strong>de</strong><br />

los trabajos, a fin <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar los factores que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> su<br />

49


' •*- •*• ^-^ Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> tí Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

BIBLIOTECA<br />

realización, y que cu<strong>en</strong>ta con registros actualizados <strong>d<strong>el</strong></strong> IMSS,<br />

INFONAVITy SEFIPLAN.<br />

• IV En <strong>la</strong>s Dec<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> ambas partes se m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> obligación<br />

que contra<strong>en</strong> <strong>de</strong> cumplir lo que a cada qui<strong>en</strong> le toca y a respon<strong>de</strong>r <strong>en</strong><br />

caso <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to. Convi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> mutuo acuerdo <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rar<br />

como parte <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato los anexos antes m<strong>en</strong>cionados y <strong>en</strong> aceptar a<br />

<strong>la</strong> bitácora <strong>de</strong> <strong>obra</strong> como <strong>el</strong> instrum<strong>en</strong>to legal <strong>de</strong> control durante <strong>la</strong><br />

ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, y seña<strong>la</strong>n que están <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> <strong>el</strong> objeto y<br />

condiciones <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato que se está firmando.<br />

• V En <strong>el</strong> C<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>do se hace refer<strong>en</strong>cia, cuando m<strong>en</strong>os, a los<br />

sigui<strong>en</strong>tes conceptos: <strong>el</strong> monto <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato, anticipos y modalidad <strong>de</strong><br />

pagos, fecha <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong> trabajos, disponibilidad <strong>d<strong>el</strong></strong> inmueble, p<strong>la</strong>zo<br />

<strong>de</strong> ejecución y condiciones <strong>de</strong> posibles ampliaciones, conceptos<br />

extraordinarios, ajuste <strong>de</strong> costos, finiquito, garantías, <strong>en</strong>trega-<br />

recepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, sanciones, susp<strong>en</strong>sión temporal, terminación<br />

anticipada, rescisión administrativa, instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control y<br />

verificación, legis<strong>la</strong>ción aplicable y jurisdicción; procedimi<strong>en</strong>tos,<br />

mecanismos y normas para <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega-recepción <strong>de</strong> insumos y/o<br />

equipo que suministre <strong>la</strong> contratante, si es <strong>el</strong> caso.<br />

La contratante <strong>de</strong>be incorporar aqu<strong>el</strong>los c<strong>la</strong>usu<strong>la</strong>dos que a su parecer<br />

y at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al tipo y características <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, evit<strong>en</strong> imprecisiones,<br />

in<strong>de</strong>finiciones o ambigüeda<strong>de</strong>s que puedan propiciar difer<strong>en</strong>tes<br />

interpretaciones y que afect<strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> ésta.<br />

50


CONCLUSIÓN<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Antes <strong>de</strong> iniciar <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> adjudicación <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>, <strong>el</strong><br />

ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be obt<strong>en</strong>er: los permisos, lic<strong>en</strong>cias, factibilida<strong>de</strong>s,<br />

validaciones, etcétera, así como <strong>la</strong> autorización <strong>d<strong>el</strong></strong> Congreso cuando <strong>el</strong><br />

monto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> exce<strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> veinte por ci<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> Techo Financiero <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

FISM, <strong>d<strong>el</strong></strong> FAFM, o <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida <strong>de</strong>stinada a <strong>obra</strong>s con recursos propios; <strong>la</strong><br />

ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> exce<strong>de</strong> <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> gobierno municipal, si c<strong>el</strong>ebrará<br />

conv<strong>en</strong>ios para asumir <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s que correspondan al Estado o<br />

a <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración, o si éstos asumirán <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s que<br />

correspondan al municipio.<br />

51


3.1 INTRODUCCIÓN<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Toda <strong>obra</strong> incluida <strong>en</strong> una Propuesta <strong>de</strong> Inversión <strong>de</strong>be ser p<strong>la</strong>neada,<br />

programada y presupuestada, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te aquél<strong>la</strong> cuya inversión es<br />

consi<strong>de</strong>rable y que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te aporta mayores b<strong>en</strong>eficios sociales. La<br />

p<strong>la</strong>neación toma <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los aspectos financieros, técnicos y sociales <strong>de</strong><br />

una <strong>obra</strong>, <strong>de</strong> tal manera que <strong>el</strong> proyecto resultante sea <strong>el</strong> más conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista económico, técnico, ecológico y operativo. En <strong>la</strong><br />

p<strong>la</strong>neación <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse todas <strong>la</strong>s acciones por realizar para evitar<br />

<strong>en</strong> lo posible <strong>de</strong>sviaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> costo, <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> ejecución y <strong>la</strong> calidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

La importancia <strong>de</strong> p<strong>la</strong>near, programar y presupuestar <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s ti<strong>en</strong>e que<br />

ver con <strong>el</strong> éxito o fracaso, técnico o financiero <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas; si <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />

previsión trae como consecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> fal<strong>la</strong> o inoperabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, <strong>la</strong><br />

responsabilidad es imputable, <strong>en</strong> primera instancia, a qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>sempañan<br />

estas tareas.<br />

52


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

3.2 PLANEACION, PROGRAMACIÓN Y PRESUPUESTACIÓN<br />

DE LAS OBRAS<br />

La e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> <strong>obra</strong> y <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong><br />

acciones correspondi<strong>en</strong>tes a los fondos <strong>de</strong> aportaciones no es compet<strong>en</strong>cia<br />

directa <strong>de</strong> esta unidad; sin embargo, <strong>de</strong>be participar asesorando al Consejo<br />

<strong>de</strong> Desarrollo Municipal o a <strong>la</strong> Comuna sobre <strong>la</strong> proced<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> factibilidad<br />

técnica y económica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que pued<strong>en</strong> ser s<strong>el</strong>eccionadas.<br />

Una vez que los programas han sido <strong>de</strong>finidos, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> e<strong>la</strong>borarse los<br />

proyectos ejecutivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s s<strong>el</strong>eccionadas y obt<strong>en</strong>er, <strong>en</strong>tre otros, <strong>la</strong>s<br />

factibilida<strong>de</strong>s, validaciones, permisos y autorizaciones que correspondan; es<br />

<strong>de</strong>cir, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> organizarse todas <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>mandadas por <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

consi<strong>de</strong>rando los costos que estas g<strong>en</strong>eran.<br />

La cal<strong>en</strong>darización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong> disposición <strong>de</strong> los<br />

recursos, monto y fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ministraciones asignadas, <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong><br />

y su tiempo <strong>de</strong> ejecución.<br />

El profesional adscrito nominalm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> <strong>obra</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

municipio, <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> programación, presupuestación y<br />

construcción <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, requisitos necesarios para analizar y verificar que los<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong> los proyectos ejecutivos, diseños,<br />

especificaciones, presupuestos y programas <strong>de</strong> ejecución; consi<strong>de</strong>ran <strong>la</strong><br />

tecnología mo<strong>de</strong>rna sobre materiales y equipo, los procedimi<strong>en</strong>tos<br />

constructivos más eficaces, <strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los programas técnicos y que<br />

los presupuestos estén apegados a <strong>la</strong>s condiciones prevaleci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mercado.<br />

Es recom<strong>en</strong>dable que <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los proyectos ejecutivos se<br />

contrat<strong>en</strong> externam<strong>en</strong>te para evitar, <strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>el</strong> <strong>en</strong>grosami<strong>en</strong>to<br />

innecesario <strong>de</strong> <strong>la</strong> nómina por <strong>la</strong> diversidad y alto niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> algunos<br />

53


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

especialistas que se requier<strong>en</strong> para proyectar los difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> <strong>obra</strong><br />

que se construy<strong>en</strong> <strong>en</strong> función <strong>de</strong> que es un proceso cuya baja frecu<strong>en</strong>cia,<br />

g<strong>en</strong>era tiempos muertos <strong>d<strong>el</strong></strong> personal.<br />

Se consi<strong>de</strong>ra pertin<strong>en</strong>te <strong>de</strong>stacar una costumbre g<strong>en</strong>eralizada pero<br />

errónea, que <strong>de</strong>be ser abandonada; no dar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>bida a los<br />

programas <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> maquinaria y equipo, mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong> y <strong>de</strong><br />

ejecución, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te a éste último ya que constituy<strong>en</strong> los anexos<br />

técnicos <strong>de</strong> los contratos <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>obra</strong> que sust<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s soluciones<br />

a <strong>la</strong>s controversias que se pued<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong>tre contratante y contratado.<br />

3.2.1 ARTÍCULOS DE LA L.O.P.* RELATIVOS A LA PLANEACIÓN,<br />

PROGRAMACIÓN Y PRESUPUESTACIÓN.<br />

A continuación se hace refer<strong>en</strong>cia a los artículos <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.O.P. que<br />

m<strong>en</strong>cionan aspectos específicos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación,<br />

programación y presupuestación y que sirv<strong>en</strong> <strong>de</strong> sust<strong>en</strong>to legal a <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>cisiones adoptadas por los responsables <strong>de</strong> realizar estas activida<strong>de</strong>s.<br />

El Artículo 13 hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, estableci<strong>en</strong>do <strong>en</strong>tre otras<br />

cosas que:<br />

• Deberán preverse todas <strong>la</strong>s acciones a realizar.<br />

• Se e<strong>la</strong>borarán estudios <strong>de</strong> factibilidad técnica y económica.<br />

• Deberán consi<strong>de</strong>rarse <strong>obra</strong>s complem<strong>en</strong>tarias, accesorias y <strong>de</strong><br />

infraestructura a <strong>la</strong> principal (si este es <strong>el</strong> caso)<br />

• Se adquirirán <strong>el</strong> o los terr<strong>en</strong>os que <strong>de</strong>man<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> principal y <strong>la</strong>s<br />

complem<strong>en</strong>tarias ( si es <strong>el</strong> caso)<br />

• Se consi<strong>de</strong>rarán <strong>la</strong>s acciones necesarias para preservar y/o restaurar<br />

<strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te si <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> lo <strong>de</strong>teriora.<br />

El Artículo 14 establece que <strong>la</strong> p<strong>la</strong>neación, <strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>de</strong>manda:<br />

• La <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> objetivos y metas.<br />

• La realización <strong>de</strong> estudios técnicos y proyectos. Los proyectos a su<br />

vez incluy<strong>en</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>d<strong>el</strong></strong> diseño, <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> normas,<br />

especificaciones y tecnologías aplicables.<br />

*En lo sucesivo se utilizará LOP para <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

54


Maneja <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• Contar con los recursos económicos <strong>de</strong>stinados a cubrir los gastos<br />

<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> p<strong>la</strong>neación, e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> proyectos,<br />

ejecución, supervisión y control <strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

• Definir <strong>la</strong> cal<strong>en</strong>darización física y financiera <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, seña<strong>la</strong>ndo<br />

fecha <strong>de</strong> inicio y terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />

• Determinar a <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s responsables <strong>de</strong> su ejecución.<br />

El Artículo 16 <strong>de</strong>fine como <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos o compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong><br />

a: <strong>la</strong>s investigaciones, asesorías, consultorías especializadas, los estudios<br />

técnicos y <strong>de</strong> preinversión y los proyectos.<br />

El Artículo 17 precisa que los presupuestos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incluir<br />

los costos correspondi<strong>en</strong>tes a :<br />

• Investigaciones, asesorías, consultorías y estudios.<br />

• Proyectos arquitectónicas y <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería (Proyecto Ejecutivo)<br />

• La ejecución, dirección, supervisión y control <strong>de</strong> calidad.<br />

• Los indirectos, si <strong>la</strong> <strong>obra</strong> se realiza por contrato.<br />

• Suministro <strong>de</strong> materiales, contratación <strong>de</strong> maquinaria o equipo,<br />

personal técnico, administrativo, mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong> o cualquier otro<br />

accesorio re<strong>la</strong>cionado con <strong>la</strong> <strong>obra</strong> cuando se ejecuta por<br />

administración directa.<br />

• Obra complem<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> infraestructura o para preservar <strong>el</strong> medio<br />

ambi<strong>en</strong>te.<br />

• Trabajos <strong>de</strong> conservación y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, ordinario, prev<strong>en</strong>tivo y<br />

correctivo.<br />

• También se m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> distinguir <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que<br />

serán ejecutadas por contrato y por administración directa.<br />

3.2.2 ARTÍCULOS DE LA CONSTITUCIÓN POLÍTICA LOCAL Y<br />

DE LA LEY ORGÁNICA DEL MUNICIPIO LIBRE QUE SE<br />

RELACIONAN CON LA PLANEACIÓN.<br />

El Artículo 35, fracción XXXVI <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio<br />

Libre, <strong>el</strong> cual se re<strong>la</strong>ciona <strong>en</strong> forma directa con <strong>el</strong> artículo 33, fracción XVI<br />

incisos a y b, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Política <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong> Libre y Soberano <strong>de</strong><br />

Veracruz - L<strong>la</strong>ve, seña<strong>la</strong> que: "... cuando se trate <strong>de</strong> <strong>la</strong> contratación <strong>de</strong><br />

<strong>obra</strong>s o servicios públicos que comprometan al municipio por un p<strong>la</strong>zo mayor<br />

al periodo <strong>d<strong>el</strong></strong> ayuntami<strong>en</strong>to, o <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s cuyo monto<br />

exceda <strong>d<strong>el</strong></strong> veinte por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida presupuesta! respectiva, se<br />

requerirá <strong>el</strong> acuerdo <strong>d<strong>el</strong></strong> Cabildo para someterlo a <strong>la</strong> aprobación <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Congreso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado".<br />

55


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

El Artículo 103 <strong>de</strong>termina que ios municipios podrán c<strong>el</strong>ebrar<br />

conv<strong>en</strong>ios:<br />

Según <strong>la</strong> fracción IV, "con <strong>el</strong> Estado o <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración para asumir <strong>la</strong><br />

ejecución y operación <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y servicios públicos que correspondan a<br />

aqu<strong>el</strong>los..." y<br />

Según <strong>la</strong> fracción V, "con <strong>el</strong> <strong>estado</strong> o <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración, para que éstos<br />

asuman <strong>la</strong> ejecución y operación <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> servicios<br />

públicos que correspondan a los municipios..."<br />

Según <strong>la</strong> fracción VI, "con personas físicas o morales para <strong>la</strong><br />

ejecución u operación <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s o <strong>la</strong> prestación <strong>de</strong> servicios públicos<br />

municipales".<br />

3.3 EL PRESUPUESTO PÚBLICO<br />

La i<strong>de</strong>a g<strong>en</strong>eralizada que se <strong>de</strong>riva <strong>d<strong>el</strong></strong> concepto <strong>de</strong> presupuesto, es<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong> un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> naturaleza financiera cuyas características es<strong>en</strong>ciales<br />

permit<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarlo como <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n que, abarcando un periodo<br />

<strong>de</strong>terminado, sust<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> recursos financieros para<br />

ser aplicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> estimación, realización y control <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s futuras<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización.<br />

Consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> actividad <strong>d<strong>el</strong></strong> órgano administrativo <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong>,<br />

distribuida para ser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por <strong>la</strong>s distintas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que conforman<br />

<strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> gobierno, requiere <strong>de</strong> un presupuesto; esta consi<strong>de</strong>ración<br />

<strong>de</strong> carácter técnico no es <strong>la</strong> única que condiciona su utilización <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<br />

público; <strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo histórico, <strong>la</strong> naturaleza misma <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong>, <strong>el</strong><br />

hecho político implícito <strong>en</strong> todo gobierno repres<strong>en</strong>tativo <strong>d<strong>el</strong></strong> que <strong>de</strong>riva <strong>la</strong><br />

obligación <strong>de</strong> informar a <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> forma c<strong>la</strong>ra y oportuna <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

resultado <strong>de</strong> su gestión y, consi<strong>de</strong>rable increm<strong>en</strong>to que han t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>estado</strong> mo<strong>de</strong>rno <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s económicas realizadas por <strong>el</strong> gobierno, son<br />

otras razones que lo condicionan, no sólo a su uso sino a estructurar todo<br />

un sistema presupuesta!.<br />

Por <strong>el</strong>lo, <strong>en</strong> concordancia con <strong>la</strong>s características es<strong>en</strong>ciales <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

presupuesto, actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países <strong>la</strong> práctica común es<br />

56


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

<strong>la</strong> estructuración <strong>de</strong> un docum<strong>en</strong>to oficial que lo formaliza y que consi<strong>de</strong>ra<br />

tanto lo refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los recursos, ingresos, como a su<br />

aplicación, egresos.<br />

Des<strong>de</strong> una perspectiva integral y <strong>en</strong> tanto que ingresos y egresos son<br />

los términos que id<strong>en</strong>tifican <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>d<strong>el</strong></strong> flujo <strong>de</strong> los recursos financieros,<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> los apartados correspondi<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> presupuesto es<br />

simi<strong>la</strong>r, sin embargo para los propósitos <strong>de</strong> este trabajo adquiere mayor<br />

r<strong>el</strong>evancia al que se refiere a su aplicación consi<strong>de</strong>rando que <strong>en</strong> su<br />

ejercicio y distribución participan activa y directam<strong>en</strong>te todas <strong>la</strong>s partes y<br />

niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> gobierno, así como otras<br />

organizaciones aj<strong>en</strong>as a él y a que, un significativo porc<strong>en</strong>taje <strong>d<strong>el</strong></strong> mismo<br />

se <strong>de</strong>stina a <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong>; consi<strong>de</strong>raciones que no se compart<strong>en</strong><br />

respecto a los ingresos lo que justifica <strong>la</strong>s escasas refer<strong>en</strong>cias a <strong>el</strong>los y <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>rizar <strong>en</strong> <strong>la</strong> verti<strong>en</strong>te <strong>de</strong> salida <strong>de</strong> los recursos<br />

públicos, <strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> que opera y <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to que <strong>la</strong> formaliza.<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado Mexicano, consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong> primer niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> su<br />

estructura <strong>de</strong> gobierno, existe <strong>la</strong> práctica sancionada por <strong>la</strong> ley <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar<br />

<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tos separados, <strong>en</strong> función <strong>d<strong>el</strong></strong> s<strong>en</strong>tido <strong>d<strong>el</strong></strong> flujo <strong>de</strong> los recursos<br />

financieros, <strong>el</strong> <strong>manejo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> haci<strong>en</strong>da <strong>pública</strong>; así, para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los<br />

recursos, <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r ejecutivo fe<strong>de</strong>ral e<strong>la</strong>bora anualm<strong>en</strong>te con base <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

normas y procedimi<strong>en</strong>tos establecidos, una propuesta <strong>de</strong> Ley <strong>de</strong> Ingresos<br />

que somete, previo a su aplicación, a <strong>la</strong> aprobación <strong>d<strong>el</strong></strong> po<strong>de</strong>r legis<strong>la</strong>tivo;<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> egreso, <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> lo dispuesto por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />

Presupuesto, Contabilidad y Gasto Público, <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r ejecutivo formu<strong>la</strong><br />

anualm<strong>en</strong>te una propuesta <strong>de</strong> Presupuesto <strong>de</strong> Egresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración<br />

que también somete a <strong>la</strong> aprobación <strong>d<strong>el</strong></strong> po<strong>de</strong>r legis<strong>la</strong>tivo; sin embargo, <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos difer<strong>en</strong>tes para cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s verti<strong>en</strong>tes<br />

seña<strong>la</strong>das para <strong>la</strong>s finanzas <strong>pública</strong>s cuida no romper con <strong>la</strong> característica<br />

<strong>de</strong> igualdad que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mostrar <strong>en</strong>tre sí los totales <strong>de</strong> los recursos<br />

consi<strong>de</strong>rados <strong>en</strong> uno y <strong>en</strong> otro.<br />

57


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

La necesidad <strong>de</strong> que <strong>en</strong>tre los totales <strong>de</strong> los dos apartados <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

presupuesto exista igualdad, es también una disposición constitucional y <strong>la</strong><br />

primera refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> los recursos financieros <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

<strong>estado</strong> d<strong>en</strong>tro <strong>d<strong>el</strong></strong> marco jurídico vig<strong>en</strong>te, como se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> lo<br />

establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 74 fracción IV <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Política <strong>de</strong> los<br />

Estados Unidos Mexicanos que seña<strong>la</strong> como facultad exclusiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara <strong>de</strong> Diputados:<br />

"Examinar, discutir y aprobar anualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> Presupuesto <strong>de</strong><br />

Egresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración y <strong>d<strong>el</strong></strong> Departam<strong>en</strong>to <strong>d<strong>el</strong></strong> Distrito Fe<strong>de</strong>ral,<br />

discuti<strong>en</strong>do primero <strong>la</strong>s contribuciones que, a su juicio, <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>cretarse para contribuirlos; así como revisar <strong>la</strong> Cu<strong>en</strong>ta Pública <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

año anterior" 1<br />

Así, para <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Presupuesto, Contabilidad y Gasto Público, <strong>el</strong><br />

docum<strong>en</strong>to que <strong>el</strong> Po<strong>de</strong>r Ejecutivo turna al Po<strong>de</strong>r Legis<strong>la</strong>tivo para su<br />

aprobación y al que incorrectam<strong>en</strong>te se le <strong>de</strong>signa como <strong>el</strong> presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

gobierno, correspon<strong>de</strong> al apartado <strong>de</strong> los egresos <strong>de</strong> don<strong>de</strong> <strong>de</strong>riva <strong>la</strong><br />

costumbre <strong>de</strong> id<strong>en</strong>tificarlo comúnm<strong>en</strong>te como "presupuesto <strong>de</strong> egresos" o<br />

"presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto público" <strong>de</strong>terminándose a<strong>de</strong>más con precisión<br />

jurídica su carácter; al respecto <strong>el</strong> artículo 15 establece:<br />

"El Presupuesto <strong>de</strong> Egresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración será <strong>el</strong> que<br />

cont<strong>en</strong>ga <strong>el</strong> <strong>de</strong>creto que apruebe <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Diputados, a iniciativa<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> ejecutivo, para exp<strong>en</strong>sar, durante <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> un año a partir <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s y los servicios públicos<br />

previstos <strong>en</strong> los programas a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que <strong>en</strong> <strong>el</strong> propio<br />

presupuesto se señal<strong>en</strong>" 2<br />

Se comprueba con <strong>la</strong>s citas seña<strong>la</strong>das <strong>la</strong> práctica ya m<strong>en</strong>cionada <strong>de</strong><br />

id<strong>en</strong>tificar con términos difer<strong>en</strong>tes a los dos compon<strong>en</strong>tes es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> los<br />

que constituye <strong>el</strong> presupuesto lo que es incorrecto a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> que resta<br />

c<strong>la</strong>ridad para <strong>el</strong> análisis e increm<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> confusiones y<br />

errores.<br />

1 Constitución Política <strong>de</strong> los Estados Unidos Mexicanos; Ediciones <strong>d<strong>el</strong></strong> Congreso; México 1998<br />

2 Ley <strong>de</strong> Presupuesto, Contabilidad y Gasto Público Fe<strong>de</strong>ral; Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración, <strong>d<strong>el</strong></strong> 31 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 1976; México, D.F.<br />

58


Manep dé Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

En <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> estatal, no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra una <strong>de</strong>finición g<strong>en</strong>érica <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

presupuesto; sin embargo, específicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Presupuesto,<br />

Contabilidad y Gasto Público <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz - L<strong>la</strong>ve <strong>en</strong> su artículo<br />

3 establece una disposición que precisa lo que constituye <strong>el</strong> gasto público y<br />

que pue<strong>de</strong> interpretarse como equival<strong>en</strong>te al apartado <strong>de</strong> egresos:<br />

"El gasto público estatal compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s erogaciones por<br />

concepto <strong>de</strong> gasto corri<strong>en</strong>te, inversión física, inversión financiera;<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los pagos <strong>de</strong> pasivos, <strong>de</strong> <strong>de</strong>uda <strong>pública</strong> y por concepto <strong>de</strong><br />

responsabilidad patrimonial que realic<strong>en</strong> los Po<strong>de</strong>res Legis<strong>la</strong>tivo y<br />

Judicial así como los sectores c<strong>en</strong>tralizado y paraestatal <strong>d<strong>el</strong></strong> Po<strong>de</strong>r<br />

Ejecutivo" 3<br />

En <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> municipal <strong>la</strong> situación es todavía más compleja y ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a<br />

ser caótica; por <strong>la</strong> importancia que ti<strong>en</strong>e para este trabajo <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tamos<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado referido al presupuesto municipal.<br />

Respecto a su estructura, <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Presupuesto, Contabilidad y<br />

Gasto Público Fe<strong>de</strong>ral establece <strong>la</strong>s partidas, r<strong>en</strong>glones o rubros que<br />

integran <strong>el</strong> presupuesto; es su artículo segundo c<strong>la</strong>sifica <strong>la</strong>s erogaciones<br />

que realiza <strong>el</strong> gobierno fe<strong>de</strong>ral con base <strong>en</strong> los conceptos sigui<strong>en</strong>tes:<br />

Gasto Corri<strong>en</strong>te<br />

Inversión Física<br />

Inversión Financiera<br />

Deuda Pública<br />

Pagos por concepto <strong>de</strong> responsabilidad patrimonial<br />

Como se pue<strong>de</strong> observar, <strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominación <strong>de</strong> los r<strong>en</strong>glones que lo<br />

integran guardan similitud con los aplicables para <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

presupuestos y sistemas <strong>de</strong> contabilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector privado, <strong>la</strong>s<br />

difer<strong>en</strong>cias que exist<strong>en</strong> resultan fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los propósitos<br />

r<strong>el</strong>evantes que persigu<strong>en</strong> <strong>en</strong> cada sector.<br />

3 Ley <strong>de</strong> Presupuesto, Contabilidad y Gasto Público <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz L<strong>la</strong>ve; Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Estado; Xa<strong>la</strong>pa, Ver, 28 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1996<br />

59


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Respecto a <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tificación <strong>de</strong> otros <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>d<strong>el</strong></strong> sistema<br />

presupuesta!, <strong>el</strong> artículo segundo <strong>d<strong>el</strong></strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Presupuesto,<br />

Contabilidad y Gasto Público Fe<strong>de</strong>ral seña<strong>la</strong> y <strong>de</strong>fine los más r<strong>el</strong>evantes:<br />

"En <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to se <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá por:<br />

LEY; La ley <strong>de</strong> Presupuesto, Contabilidad y Gasto Público Fe<strong>de</strong>ral.<br />

SECRETARIA; La Secretaria <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da y Crédito Público;<br />

ENTIDADES; Las compr<strong>en</strong>didas por <strong>el</strong> art. 2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley.<br />

SECTOR; El agrupami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s coordinado por <strong>la</strong> Secretaría<br />

<strong>de</strong> Estado o Departam<strong>en</strong>to Administrativo que <strong>en</strong> cada caso <strong>de</strong>signe<br />

<strong>el</strong> Ejecutivo Fe<strong>de</strong>ral.<br />

ENTIDADES COORDINADORAS DE SECTOR; Las secretarías <strong>de</strong><br />

Estado y Departam<strong>en</strong>tos Administrativos que <strong>en</strong> cada caso se<br />

<strong>de</strong>sign<strong>en</strong> conforme al Artículo 50 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Administración Pública Fe<strong>de</strong>ral.<br />

ENTIDADES COORDINADAS; Las que <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> artículo<br />

seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> párrafo anterior, se <strong>de</strong>sign<strong>en</strong> formando parte <strong>de</strong> un<br />

Sector <strong>de</strong>terminado, y;<br />

RAMOS; <strong>la</strong>s ramas g<strong>en</strong>erales que para efectos presupuéstales se<br />

establezcan <strong>en</strong> <strong>el</strong> Presupuesto <strong>de</strong> Egresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

ejercicio correspondi<strong>en</strong>te<br />

Encont<strong>ramo</strong>s <strong>en</strong> esta cita <strong>la</strong> primera refer<strong>en</strong>cia al término RAMO <strong>el</strong><br />

cual es utilizado para id<strong>en</strong>tificar una forma <strong>de</strong> agrupar parte <strong>de</strong> los recursos<br />

financieros <strong>en</strong> función <strong>de</strong> ámbitos o activida<strong>de</strong>s específicas para su<br />

posterior aplicación.<br />

4 Ley <strong>de</strong> Presupuesto, Contabilidad y Gasto Público Fe<strong>de</strong>ral; Diario Oficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración, <strong>d<strong>el</strong></strong> 31 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 1976; México D.F.<br />

60


3.4 GASTO PÚBLICO Y NIVELES DE GOBIERNO<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Es un hecho que <strong>en</strong> nuestro país, por distintas razones, los ingresos<br />

que recauda <strong>el</strong> <strong>estado</strong> transformados <strong>en</strong> gasto público, han sido<br />

insufici<strong>en</strong>tes para satisfacer sus necesida<strong>de</strong>s y que su <strong>manejo</strong> ha<br />

contribuido a ac<strong>en</strong>tuar los <strong>de</strong>sequilibrios regionales y sectoriales; <strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>eración, <strong>la</strong> distribución y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los recursos públicos no<br />

cu<strong>en</strong>tan con un marco jurídico congru<strong>en</strong>te con los propósitos que se<br />

persigu<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito socioeconómico; <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación que asume <strong>el</strong><br />

presupuesto <strong>d<strong>el</strong></strong> gobierno <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> sus niv<strong>el</strong>es constituye una<br />

evid<strong>en</strong>cia más <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo, no obstante que, <strong>en</strong> su estructura interna, se<br />

observa un razonable grado <strong>de</strong> similitud.<br />

La estructura orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado Mexicano establece tres niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />

actuación al gobierno constituido; <strong>el</strong> primero, <strong>la</strong> fe<strong>de</strong>ración; <strong>el</strong> segundo, <strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s fe<strong>de</strong>rativas y; <strong>el</strong> tercero, los municipios, <strong>en</strong> cada uno y aún <strong>en</strong>tre<br />

<strong>el</strong>los, <strong>la</strong>s características y atribuciones específicas que les seña<strong>la</strong> <strong>el</strong> marco<br />

jurídico <strong>de</strong>termina particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>rivan <strong>en</strong> coincid<strong>en</strong>cias y<br />

diverg<strong>en</strong>cias que incid<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>d<strong>el</strong></strong> concepto g<strong>en</strong>eral <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

presupuesto que aquí hemos expresado y que se ac<strong>en</strong>túan por <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> sus partes <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tos separados.<br />

En términos g<strong>en</strong>erales y <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s leyes, <strong>en</strong> los tres niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />

gobierno se da <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>d<strong>el</strong></strong> presupuesto público con sus verti<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

ingresos y egresos, integrados o no <strong>en</strong> un solo docum<strong>en</strong>to; <strong>en</strong> los tres<br />

casos <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> su formu<strong>la</strong>ción está asignada a qui<strong>en</strong> realiza <strong>la</strong> función<br />

ejecutiva; y su aprobación al congreso, excepto <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>d<strong>el</strong></strong> niv<strong>el</strong><br />

municipal <strong>en</strong> don<strong>de</strong> <strong>la</strong> hace <strong>el</strong> ayuntami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> tanto que se carece <strong>de</strong><br />

órgano legis<strong>la</strong>tivo.<br />

En términos particu<strong>la</strong>res <strong>la</strong>s diverg<strong>en</strong>cias se hac<strong>en</strong> evid<strong>en</strong>tes,<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te respecto a los ingresos, para una mejor explicación nos<br />

61


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

apoyaremos <strong>en</strong> un criterio <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> los ingresos que se sust<strong>en</strong>ta<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> quién aporta <strong>el</strong> recurso, <strong>la</strong> causa y obligación <strong>de</strong><br />

aportarlo y, <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> gobierno que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> atribución recaudadora<br />

correspondi<strong>en</strong>te. Con base <strong>en</strong> <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> total <strong>de</strong> los ingresos que recauda <strong>el</strong><br />

gobierno pue<strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificarse <strong>en</strong> dos gran<strong>de</strong>s grupos:<br />

Ingresos Directos.- los g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

disposiciones que obligas a <strong>la</strong>s personas físicas y morales <strong>el</strong> pago al<br />

<strong>estado</strong> por cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas que establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s leyes <strong>de</strong> ingresos<br />

correspondi<strong>en</strong>tes para cada uno <strong>de</strong> los tres niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno. Su<br />

conceptualización <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales es simi<strong>la</strong>r y respon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s<br />

d<strong>en</strong>ominaciones <strong>de</strong>; impuestos, <strong>de</strong>rechos, contribuciones, productos,<br />

aprovechami<strong>en</strong>tos, participaciones, aportaciones y otros.<br />

Ingresos Indirectos.- Los obt<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

disposiciones hac<strong>en</strong>darías distintas a <strong>la</strong>s que sust<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />

ingresos directos.<br />

La c<strong>la</strong>sificación anterior permite establecer <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción sigui<strong>en</strong>te:<br />

INGRESOS TOTALES = INGRESOS DIRECTOS + INGRESOS INDIRECTOS<br />

La aplicación <strong>de</strong> esta re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis <strong>d<strong>el</strong></strong> presupuesto <strong>en</strong> lo<br />

correspondi<strong>en</strong>te al apartado <strong>de</strong> los ingresos permite establecer que a<br />

medida que se <strong>de</strong>sci<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong> los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje que<br />

repres<strong>en</strong>tan los ingresos directos respecto al total va disminuy<strong>en</strong>do <strong>en</strong><br />

forma consi<strong>de</strong>rable.<br />

En tanto que <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> fe<strong>de</strong>ral los conceptos que integran los<br />

ingresos directos abarcan todas <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que permit<strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> función recaudadora, <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> estatal se v<strong>en</strong> limitados<br />

por efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia exclusiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> fe<strong>de</strong>ración sobre algunos <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>los y se ac<strong>en</strong>túa aún más <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> municipal <strong>en</strong> don<strong>de</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

62


Manejo dá Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

limitación producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia fe<strong>de</strong>ral, se agrega <strong>la</strong> <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia estatal.<br />

Así, <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> <strong>manejo</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s finanzas <strong>pública</strong>s,<br />

tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> <strong>la</strong> captación como <strong>de</strong> su aplicación, si bi<strong>en</strong> respon<strong>de</strong><br />

a ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos jurídicos específicos, consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong> principio <strong>de</strong><br />

jerarquía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes y <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> convertir <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los<br />

recursos financieros <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong> <strong>en</strong> un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> política económica<br />

para <strong>el</strong> logro <strong>de</strong> equilibrios regionales y locales, <strong>el</strong> resultado es que <strong>el</strong><br />

presupuesto no proporciona <strong>la</strong> uniformidad y congru<strong>en</strong>cia requerida lo que<br />

sumado al carácter político que subyace <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>manejo</strong> <strong>de</strong> los recursos<br />

financieros, t<strong>en</strong>gamos pres<strong>en</strong>te <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> bolsa, g<strong>en</strong>era situaciones <strong>de</strong><br />

conflicto o in<strong>de</strong>terminación que son resu<strong>el</strong>tas a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

nuevas leyes.<br />

Todo <strong>el</strong>lo contribuye a que, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s observaciones<br />

formu<strong>la</strong>das, <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia formal que establece <strong>el</strong> marco<br />

constitucional <strong>en</strong>tre los distintos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno se increm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otras disposiciones concebidas para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>en</strong> forma<br />

sectorial o programática <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones, existi<strong>en</strong>do una<br />

diversidad <strong>de</strong> hechos reales que lo <strong>de</strong>muestran; para <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong><br />

nuestro trabajo, seña<strong>la</strong>mos <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los<br />

ingresos mediante su transformación a egresos.<br />

3.4.1 LA HACIENDA MUNICIPAL Y SUS RECURSOS FINANCIEROS<br />

Con base <strong>en</strong> lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> Título V, artículo 79 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<br />

Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre para <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz, que como<br />

resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma integral a <strong>la</strong> constitución política <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong>be<br />

ser objeto <strong>de</strong> análisis y revisión para su actualización, actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

Haci<strong>en</strong>da <strong>pública</strong> <strong>la</strong> Constituy<strong>en</strong>:<br />

63


Maneja dd Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

I.- Los bi<strong>en</strong>es muebles e inmuebles que les pert<strong>en</strong>ezcan;<br />

II.- Los ingresos que <strong>de</strong>berán percibir, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong><br />

Ingresos Municipal;<br />

III.- Los <strong>de</strong>más recursos <strong>de</strong> los municipios, según <strong>la</strong>s Leyes." 5<br />

En función <strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre,<br />

los recursos financieros <strong>d<strong>el</strong></strong> municipio se constituy<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te por<br />

lo obt<strong>en</strong>ido mediante <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Ingresos Municipales y <strong>en</strong><br />

segundo lugar, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> los montos, por los obt<strong>en</strong>idos por<br />

transacciones cuyo objeto son los bi<strong>en</strong>es que le pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> y los que<br />

obt<strong>en</strong>ga o se le asign<strong>en</strong> según <strong>la</strong>s Leyes.<br />

En <strong>el</strong> artículo III <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da Municipal <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong><br />

Veracruz se m<strong>en</strong>cionan y <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ingreso.<br />

"Para los efectos <strong>de</strong> esta Ley se t<strong>en</strong>drán como:<br />

I.- Impuestos: Las prestaciones <strong>en</strong> dinero o especie que establece <strong>la</strong><br />

Ley con carácter g<strong>en</strong>eral y obligatorio a cargo <strong>de</strong> personas físicas o<br />

morales para cubrir <strong>el</strong> gasto público <strong>de</strong> los municipios;<br />

II.- Derechos: Las contraprestaciones establecidas por Ley <strong>en</strong> pago<br />

<strong>de</strong> servicios públicos municipales;<br />

III.- Productos: Los ingresos que percibe <strong>el</strong> municipio por explotación<br />

<strong>de</strong> sus bi<strong>en</strong>es patrimoniales y por otras activida<strong>de</strong>s que no<br />

correspond<strong>en</strong> a sus funciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho público;<br />

IV.- Aprovechami<strong>en</strong>tos: Los recargos, <strong>la</strong>s multas y los <strong>de</strong>más ingresos<br />

no c<strong>la</strong>sificables como impuestos, <strong>de</strong>rechos, productos o<br />

participaciones;<br />

V.- Contribuciones por mejoras: La mejora o b<strong>en</strong>eficio particu<strong>la</strong>r que<br />

t<strong>en</strong>gan los bi<strong>en</strong>es inmuebles por realización <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s; y<br />

VI.- Participaciones: Las cantida<strong>de</strong>s que correspond<strong>en</strong> al municipio <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> recaudación <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados ingresos fe<strong>de</strong>rales<br />

o estatales, <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong>s leyes respectivas y los conv<strong>en</strong>ios<br />

que se c<strong>el</strong>ebr<strong>en</strong> <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r." 6<br />

5 H. Quincuagésima Tercera Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio<br />

Libre; Xa<strong>la</strong>pa, Ver., 9 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1984<br />

6 H. Quincuagésima Tercera Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; Ley <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado;<br />

Xa<strong>la</strong>pa, Ver., 31 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1983.<br />

64


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

De <strong>la</strong>s citas anteriores y lo seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> términos g<strong>en</strong>erales sobre <strong>la</strong><br />

c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> los ingresos <strong>en</strong> directos e indirectos, <strong>la</strong> totalidad délos<br />

recursos financieros <strong>d<strong>el</strong></strong> municipio pued<strong>en</strong> ser id<strong>en</strong>tificados para efecto <strong>de</strong><br />

integración y análisis, así como contar con una base para ubicar <strong>el</strong> orig<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> los recursos, ya sea fe<strong>de</strong>ral, estatal o municipal y <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los organismos <strong>de</strong> control, tanto internos como externos <strong>de</strong><br />

los distintos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gobierno.<br />

No obstante que <strong>el</strong> término aportaciones, <strong>de</strong>bido a su reci<strong>en</strong>te<br />

aparición, como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma a <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Coordinación<br />

Fiscal no está consi<strong>de</strong>rando <strong>en</strong> ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos leyes ha que hacemos<br />

refer<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> fracción III <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.O.M.L., <strong>en</strong> una<br />

interpretación amplia, salva <strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cia.<br />

3.4.2 EL PRESUPUESTO MUNICIPAL<br />

Resulta común consi<strong>de</strong>rar que, si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> municipio y <strong>el</strong> ayuntami<strong>en</strong>to,<br />

los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>evantes que constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or niv<strong>el</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

estructura orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado Mexicano, <strong>el</strong> presupuesto municipal<br />

respon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s características g<strong>en</strong>erales que ya hemos seña<strong>la</strong>do y<br />

consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a que su <strong>manejo</strong> t<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> v<strong>en</strong>taja dé<strong>la</strong> simplicidad, <strong>la</strong><br />

consi<strong>de</strong>ración es común y parece lógica; sin embargo los hechos<br />

<strong>de</strong>muestran lo contrario, <strong>el</strong> presupuesto municipal correspon<strong>de</strong> a un<br />

contexto complejo que requiere <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción si se quiere alcanzar lo que a<br />

<strong>la</strong> ley expresa respecto al municipio:<br />

"El Municipio libre es <strong>la</strong> base <strong>de</strong> <strong>la</strong> división territorial y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

organización política y administrativa <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado." 7<br />

7 H. Quincuagésima Tercera Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz; Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre;<br />

Xa<strong>la</strong>pa, Ver., 9 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1984<br />

65


CONCLUSIÓN<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> ¡a Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s cuyos recursos provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM o<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> FAFM, los docum<strong>en</strong>tos que, <strong>en</strong>tre otras cosas, ava<strong>la</strong>n <strong>el</strong> requisito <strong>de</strong><br />

disponer <strong>de</strong> los recursos económicos necesarios para cubrir los gastos<br />

g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s, como lo establece <strong>el</strong> artículo 14, son <strong>la</strong> Propuesta<br />

<strong>de</strong> Inversión y <strong>el</strong> acta resolutiva <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM o <strong>d<strong>el</strong></strong> F.A.F.M., que son<br />

autorizados por <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Desarrollo Municipal o <strong>la</strong> cabildo,<br />

respectivam<strong>en</strong>te.<br />

El área <strong>de</strong> Obras Públicas sólo podrá e<strong>la</strong>borar los Proyectos <strong>de</strong><br />

aquél<strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s autorizadas <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos antes m<strong>en</strong>cionados.<br />

En <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Propuesta <strong>de</strong> Inversión <strong>d<strong>el</strong></strong> Fondo para <strong>la</strong><br />

Infraestructura Social Municipal (F.I.S.M.) es necesario que <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong><br />

Desarrollo Municipal autorice <strong>el</strong> monto <strong>de</strong> cada <strong>obra</strong>, consi<strong>de</strong>rando que éste<br />

se integra con los costos <strong>de</strong> varios <strong>de</strong> los conceptos aludidos <strong>en</strong> los<br />

artículos antes m<strong>en</strong>cionados, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> tipo y características <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>obra</strong> <strong>de</strong> que se trate, y correspon<strong>de</strong> al responsable <strong>d<strong>el</strong></strong> Área <strong>de</strong> Obras<br />

Públicas hacer <strong>la</strong>s propuestas y seña<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos pertin<strong>en</strong>tes.<br />

66


4.1 INTRODUCCIÓN<br />

Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Uno <strong>de</strong> los principales problemas que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre los ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

construcción, con carácter <strong>de</strong> empresarios privados, se refiere a que <strong>la</strong>s<br />

adjudicaciones o licitaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s, se les <strong>en</strong>trega a los participantes<br />

un expedi<strong>en</strong>te técnico, integrado <strong>de</strong> manera <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te y sin ser revisados<br />

<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te los proyectos ejecutivos, repres<strong>en</strong>tando estos aspectos <strong>la</strong><br />

falta <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción, factor <strong>de</strong>terminante para <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> metas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>obra</strong>.<br />

Es por eso que <strong>en</strong> este capítulo se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> mostrar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> correcta realización <strong>de</strong> los proyectos ejecutivos y su influ<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s.<br />

El Proyecto Ejecutivo <strong>de</strong> una <strong>obra</strong> es <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to más importante <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma, ya que constituye <strong>la</strong> base indisp<strong>en</strong>sable para su correcta<br />

presupuestación, programación, contratación, ejecución, supervisión y<br />

control.<br />

67


4.2 EL PROYECTO EJECUTIVO<br />

MantfoddRamo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

La e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> Proyecto Ejecutivo disminuye <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>sviaciones financieras, así como <strong>la</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> tiempo <strong>de</strong> ejecución y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s.<br />

Un proyecto mal e<strong>la</strong>borado ti<strong>en</strong>e como consecu<strong>en</strong>cias un increm<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, que por lo g<strong>en</strong>eral impi<strong>de</strong> su terminación y puesta <strong>en</strong><br />

operación. En ocasiones se sacrifica <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> terminar<strong>la</strong> con los recursos económicos disponibles, contravini<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s<br />

especificaciones técnicas, lo cual se traduce <strong>en</strong> fal<strong>la</strong>s irreversibles <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>obra</strong>.<br />

El presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>, que emana <strong>d<strong>el</strong></strong> Proyecto Ejecutivo, es<br />

resultado <strong>de</strong> multiplicar <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s o volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>obra</strong> <strong>de</strong> los<br />

conceptos que <strong>la</strong> constituy<strong>en</strong> y los precios unitarios <strong>de</strong> los mismos. Se<br />

conoce como Presupuesto Base y constituye <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia para evaluar y<br />

dictaminar los presupuestos que pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s personas físicas o morales<br />

invitadas a participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> adjudicación <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

4.2.1 ELEMENTOS QUE CONSTITUYEN EL PROYECTO EJECUTIVO<br />

Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> Proyecto Ejecutivo <strong>de</strong> una <strong>obra</strong><br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> tipo <strong>de</strong> ésta, <strong>de</strong> <strong>la</strong> especialidad y <strong>d<strong>el</strong></strong> monto, <strong>de</strong> manera que<br />

los <strong>en</strong>unciados a continuación son <strong>de</strong> tipo g<strong>en</strong>érico y <strong>de</strong>berán ser aceptados<br />

según <strong>la</strong>s situaciones particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> cada <strong>obra</strong> <strong>en</strong> cuestión:<br />

• Los p<strong>la</strong>nos arquitectónicos, don<strong>de</strong> se p<strong>la</strong>sman, <strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>la</strong><br />

distribución espacial y <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> (p<strong>la</strong>ntas, niv<strong>el</strong>es, fachadas, cortes, etcétera),<br />

• Los p<strong>la</strong>nos <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>fine y repres<strong>en</strong>ta información<br />

sobre:<br />

68


a) Topografía <strong>d<strong>el</strong></strong> su<strong>el</strong>o<br />

b) Mecánica <strong>de</strong> Su<strong>el</strong>os.<br />

c) Cim<strong>en</strong>taciones.<br />

d) Estructuras<br />

e) Albañilería y Acabados.<br />

f) Insta<strong>la</strong>ciones Eléctricas<br />

g) Insta<strong>la</strong>ciones Hidrosanitarias<br />

h) Insta<strong>la</strong>ciones Especiales<br />

i) Otros<br />

Manejo <strong>de</strong>! Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> d Estado <strong>de</strong> V<strong>en</strong>acmz<br />

• Las memorias técnicas <strong>de</strong> cálculos: estructurales, <strong>de</strong> mecánica <strong>de</strong><br />

su<strong>el</strong>os, <strong>el</strong>éctricos, hidrosanitarios, topográficos, etc.<br />

• Las especificaciones, normas y procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> construcción.<br />

• El catálogo <strong>de</strong> conceptos y los números g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> cantida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>obra</strong>.<br />

• Las tarjetas <strong>de</strong> precios unitarios.<br />

• La explosión <strong>de</strong> insumos<br />

• El presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> por conceptos y partidas presupuéstales<br />

(Presupuesto base).<br />

• El programa <strong>de</strong> ejecución física y financiera <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

• Los programas <strong>de</strong> utilización <strong>de</strong> recursos humanos, maquinaria y<br />

equipo, y, <strong>en</strong> su caso, <strong>de</strong> suministro <strong>de</strong> materiales.<br />

Los Proyectos Ejecutivos <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> edificación, agua potable y<br />

saneami<strong>en</strong>to, caminos rurales, carreteras, pu<strong>en</strong>tes, <strong>el</strong>ectrificación e<br />

iluminación, <strong>en</strong> principio son difer<strong>en</strong>tes; sin embargo, <strong>el</strong> punto coincid<strong>en</strong>te<br />

es que todos permit<strong>en</strong> obt<strong>en</strong>er información <strong>de</strong> los conceptos que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> una <strong>obra</strong>, sus especificaciones o características, <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>obra</strong><br />

o volumetría y los precios unitarios, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong> su conjunto conduc<strong>en</strong><br />

a <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> su Presupuesto y <strong>de</strong> los Programas <strong>de</strong> tiempos <strong>de</strong><br />

ejecución, utilización <strong>de</strong> maquinaria, equipo y mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong>.<br />

69


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

A continuación se <strong>en</strong>listan tos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que integran los Proyectos<br />

Ejecutivos <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, ac<strong>la</strong>rando que <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong>s<br />

características específicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos m<strong>en</strong>cionados<br />

pued<strong>en</strong> aum<strong>en</strong>tar o disminuir,<br />

4.2.2 EDIFICACIÓN<br />

Elem<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong>t proyecto:<br />

• P<strong>la</strong>nos topográficos.<br />

• P<strong>la</strong>nos arquitectónicos (<strong>de</strong> conjunto, p<strong>la</strong>ntas y azoteas, cortes y<br />

fachadas, <strong>de</strong> <strong>de</strong>talle, etc.)<br />

• P<strong>la</strong>nos <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería: estructurales, mecánica <strong>de</strong> su<strong>el</strong>os, geológicos;<br />

insta<strong>la</strong>ciones hidrosanitarias, <strong>el</strong>éctricas <strong>en</strong> alta y baja t<strong>en</strong>sión,<br />

sistemas <strong>de</strong> tierra, fibra óptica, aire acondicionado, <strong>el</strong>evadores, gas,<br />

aire, etc.<br />

• Memorias <strong>de</strong> cálculo: estructurales, mecánica <strong>de</strong> su<strong>el</strong>os topográficos,<br />

<strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones, etc.<br />

• Especificaciones y normas <strong>de</strong> construcción.<br />

• Catálogo <strong>de</strong> conceptos y números g<strong>en</strong>eradores, catálogo <strong>de</strong> tarjetas<br />

<strong>de</strong> precios unitarios<br />

• Explosión <strong>de</strong> insumos.<br />

• Presupuesto <strong>de</strong> <strong>obra</strong> por conceptos y partidas presupuéstales.<br />

• Programas <strong>de</strong>: tiempo <strong>de</strong> ejecución, utilización <strong>de</strong> maquinaria y equipo<br />

y mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong>.<br />

4.2.3 CAMINOS RURALES<br />

Elem<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto:<br />

• P<strong>la</strong>nos <strong>d<strong>el</strong></strong> proyecto geométrico: p<strong>la</strong>nta, perfil y secciones<br />

• Memorias <strong>de</strong> cálculo: topográficos, trazos, nive<strong>la</strong>ción y curva masa.<br />

70


• Estudios <strong>de</strong> geotécnia y <strong>de</strong> materiales pétreos.<br />

• Diseño <strong>de</strong> subrasante, base y carpeta (sí es <strong>el</strong> caso).<br />

• Especificaciones y normas <strong>de</strong> construcción.<br />

Maneia <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• Catálogo <strong>de</strong> conceptos, números g<strong>en</strong>eradores, catálogo <strong>de</strong> tarjetas <strong>de</strong><br />

precios unitarios.<br />

• Presupuesto <strong>de</strong> <strong>obra</strong> por concepto y partidas presupuéstales.<br />

• Programas <strong>de</strong>: ejecución <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, utilización <strong>de</strong> maquinaria y equipo y<br />

mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong>.<br />

4.2.4 AGUA POTABLE Y SANEAMIENTO<br />

A. Elem<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> Agua Potable:<br />

1) Fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> abastecimi<strong>en</strong>to<br />

Pozo Profundo<br />

Manantial<br />

Río (Toma Directa o Galería<br />

Filtrante)<br />

Estudio Geofísico<br />

Registro Eléctrico<br />

Diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estructura <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Pozo<br />

Desarrollo y Aforo ( Mínimo<br />

72 Horas)<br />

Diseño <strong>de</strong> equipo para<br />

extracción<br />

Diseño <strong>de</strong> <strong>obra</strong> <strong>el</strong>éctrica<br />

complem<strong>en</strong>taria<br />

Aforo y Calidad <strong>d<strong>el</strong></strong> Agua<br />

Aforo y Calidad <strong>d<strong>el</strong></strong> Agua<br />

a) Sistema por<br />

Perfil Topográfico<br />

Gravedad<br />

b) Sistema por Bombeo Cálculo <strong>d<strong>el</strong></strong> Equipo y Proyecto<br />

<strong>de</strong> Subestación Eléctrica<br />

2) Línea <strong>de</strong> conducción Levantami<strong>en</strong>to Topográfico<br />

(P<strong>la</strong>nimetría y Perfil)<br />

Cálculos para <strong>de</strong>terminar<br />

Diámetros y C<strong>la</strong>se <strong>de</strong><br />

Tubería, Válvu<strong>la</strong>s Expulsores<br />

y Desfogues <strong>de</strong> Limpieza,<br />

71


3) Tanque <strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />

Superficial o <strong>el</strong>evado<br />

4) Recles <strong>de</strong> distribución<br />

5) Cloración<br />

Para todos los casos<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

y Desfogues <strong>de</strong> Limpieza,<br />

Estructuras para contro<strong>la</strong>r<br />

golpe <strong>de</strong> ariete, diseño <strong>de</strong><br />

atraques.<br />

Dim<strong>en</strong>sionami<strong>en</strong>to (más <strong>de</strong><br />

100 m 3 <strong>de</strong> capacidad<br />

requiere estudio <strong>de</strong> mecánica<br />

<strong>de</strong> su<strong>el</strong>os)<br />

Cálculos <strong>de</strong> Fontanería <strong>de</strong><br />

Tanques, Válvu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Control<br />

(Ll<strong>en</strong>ado, Vaciado y<br />

Demasías, si es <strong>el</strong> caso)<br />

Flotador<br />

Diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong> red<br />

Levantami<strong>en</strong>to Topográfico<br />

(P<strong>la</strong>nimetría y Perfiles)<br />

Cálculos para <strong>de</strong>terminar<br />

Diámetros y C<strong>la</strong>se <strong>de</strong><br />

Tubería, cruceros y cajas<br />

para operación <strong>de</strong> válvu<strong>la</strong>s<br />

Cuantificación <strong>de</strong> Usuarios<br />

pot<strong>en</strong>ciales para insta<strong>la</strong>r una<br />

Toma por Vivi<strong>en</strong>da<br />

Determinación <strong>de</strong> hidrantes<br />

públicos, si es <strong>el</strong> caso.<br />

Diseño <strong>de</strong> atraques<br />

Diseño <strong>de</strong> Caseta y Equipo <strong>de</strong><br />

Cloración<br />

P<strong>la</strong>nos (<strong>de</strong> conjunto, p<strong>la</strong>ntas,<br />

perfiles, etc.)<br />

Catálogo <strong>de</strong> conceptos v<br />

precios unitarios Números<br />

G<strong>en</strong>eradores v explosión <strong>de</strong><br />

insumos: Presupuestos <strong>de</strong><br />

Obra por conceptos y partidas<br />

presupuéstales Memorias <strong>de</strong><br />

Cálculo, Diseño <strong>de</strong> Obra Civil<br />

y Diseño estructural.<br />

B. Elem<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> Alcantaril<strong>la</strong>do Sanitario<br />

1) Re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> distribución Levantami<strong>en</strong>to Topográfico<br />

( P<strong>la</strong>nimetría y Perfiles por<br />

calle)<br />

72


2) Colectores y emisores<br />

3) Punto final <strong>de</strong> vertido<br />

4) Saneami<strong>en</strong>to<br />

Para todos los casos<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Diseño para <strong>de</strong>terminar<br />

diámetros <strong>de</strong> tubería y<br />

ubicación <strong>de</strong> pozos <strong>de</strong>: visita,<br />

caída o cajas.<br />

Levantami<strong>en</strong>to Topográfico<br />

(P<strong>la</strong>nimetría y Perfiles por<br />

calle)<br />

Diseño para <strong>de</strong>terminar<br />

diámetros <strong>de</strong> tubería y<br />

ubicación <strong>de</strong> pozos <strong>de</strong>: visita,<br />

caída o cajas.<br />

Ubicación <strong>d<strong>el</strong></strong> área don<strong>de</strong> se<br />

pueda verter <strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

agua captada, sin perjudicar<br />

potreros, propieda<strong>de</strong>s,<br />

cuerpos <strong>de</strong> agua, etc., y <strong>en</strong><br />

don<strong>de</strong> se pueda construir un<br />

sistema <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to. Es<br />

necesario que <strong>el</strong> H.<br />

Ayuntami<strong>en</strong>to adquiera este<br />

terr<strong>en</strong>o y se pueda disponer<br />

<strong>de</strong> él <strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to.<br />

Levantami<strong>en</strong>to Topográfico<br />

(Perfiles y Secciones <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>d<strong>el</strong></strong> tipo<br />

<strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to que se vaya a<br />

realizar)<br />

P<strong>la</strong>nos (<strong>de</strong> conjunto, p<strong>la</strong>ntas,<br />

perfiles, etc.)<br />

Catálogo <strong>de</strong> conceptos y<br />

precios unitarios Números<br />

g<strong>en</strong>eradores v explosión <strong>de</strong><br />

insumos: Presupuestos <strong>de</strong><br />

Obra por conceptos v partidas<br />

presupuéstales Memorias <strong>de</strong><br />

Cálculo<br />

73


C. Elem<strong>en</strong>tos constitutivos <strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> Saneami<strong>en</strong>to<br />

1) Fosa séptica (3 niv<strong>el</strong>es)<br />

2) P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

P<strong>la</strong>nos: Topográficos,<br />

Arquitectónicos,<br />

Estructurales, <strong>de</strong><br />

Insta<strong>la</strong>ciones<br />

Memorias <strong>de</strong> Cálculo,<br />

Especificaciones<br />

Estudios <strong>de</strong> Subsu<strong>el</strong>o:<br />

Geofísico, <strong>de</strong> Mecánica <strong>de</strong><br />

Su<strong>el</strong>os.<br />

Presupuesto: Catálogo <strong>de</strong><br />

Conceptos, Números<br />

G<strong>en</strong>eradores, Explosión <strong>de</strong><br />

Insumos<br />

Impacto Ambi<strong>en</strong>tal<br />

P<strong>la</strong>nos: Topográficos,<br />

Arquitectónicos,<br />

Estructurales, De<br />

Insta<strong>la</strong>ciones<br />

Memorias <strong>de</strong> Cálculo,<br />

Especificaciones<br />

Estudios <strong>de</strong> Subsu<strong>el</strong>o:<br />

Geofísico, <strong>de</strong> Mecánica <strong>de</strong><br />

Su<strong>el</strong>os.<br />

Presupuesto: Catálogo <strong>de</strong><br />

Conceptos, Números<br />

G<strong>en</strong>eradores, Explosión <strong>de</strong><br />

Insumos<br />

Impacto Ambi<strong>en</strong>tal<br />

Estudios <strong>de</strong> Área don<strong>de</strong> se<br />

vierta <strong>el</strong> Agua Tratada<br />

Las P<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong> Tratami<strong>en</strong>to están constituidas por áreas específicas don<strong>de</strong><br />

se realizan <strong>de</strong>terminadas funciones.<br />

Estas áreas son:<br />

a) Pre-tratami<strong>en</strong>to<br />

b) Tratami<strong>en</strong>to Primario<br />

c) Tratami<strong>en</strong>to Secundario<br />

d) Desinfección<br />

e) Digestión y Secado <strong>de</strong> Lodos<br />

74


Las funciones que se realizan <strong>en</strong> esas áreas son:<br />

a) Pre-tratami<strong>en</strong>to:<br />

Ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los materiales gruesos como tierra y ar<strong>en</strong>a.<br />

b) Tratami<strong>en</strong>to Primario:<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> d Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Remoción <strong>d<strong>el</strong></strong> 45% <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia orgánica, sólidos susp<strong>en</strong>didos y hasta<br />

un 95% <strong>de</strong> los sólidos sedim<strong>en</strong>tables.<br />

c) Tratami<strong>en</strong>to Secundario:<br />

Remoción <strong>d<strong>el</strong></strong> 45% adicional <strong>de</strong> materia orgánica y sólidos<br />

susp<strong>en</strong>didos <strong>d<strong>el</strong></strong> aflu<strong>en</strong>te <strong>d<strong>el</strong></strong> tratami<strong>en</strong>to primario.<br />

d) Desinfección:<br />

Pulim<strong>en</strong>to final <strong>d<strong>el</strong></strong> aflu<strong>en</strong>te tratado, es necesario realizar <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sinfección <strong>en</strong> un estanque <strong>de</strong> contacto y otro <strong>de</strong> homog<strong>en</strong>ización.<br />

e) Lechos <strong>de</strong> Secado:<br />

tabique.<br />

Secado <strong>de</strong> los lodos digeridos <strong>en</strong> tres estanques <strong>de</strong> concreto y<br />

4.2.5 ELECTRIFICACIÓN RURAL Y DE COLONIAS POBRES<br />

Levantami<strong>en</strong>to topográfico <strong>d<strong>el</strong></strong> Terr<strong>en</strong>o <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se ubicará <strong>la</strong> Línea<br />

Eléctrica y Descripción G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

P<strong>la</strong>no Eléctrico <strong>de</strong> acuerdo a especificaciones <strong>de</strong> Comisión Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong><br />

Electricidad (CFE) (original y 2 copias).<br />

Catálogo <strong>de</strong> Conceptos.<br />

Memoria Técnica Descriptiva<br />

Memorias <strong>de</strong> cálculo <strong>de</strong>:<br />

• Regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> T<strong>en</strong>sión<br />

• Caída <strong>de</strong> T<strong>en</strong>sión<br />

• Pérdidas <strong>de</strong> Energía Eléctrica<br />

• Calibre <strong>d<strong>el</strong></strong> Conductor<br />

• Capacidad <strong>de</strong> Transformadores<br />

• Desba<strong>la</strong>nces <strong>de</strong> Carga <strong>en</strong>tre Fases<br />

• Protecciones y Equipo <strong>de</strong> Seccionami<strong>en</strong>to<br />

75


Presupuesto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Obra <strong>de</strong>sglosado <strong>en</strong>:<br />

• Materiales y Equipo<br />

• Mano <strong>de</strong> Obra<br />

• Gastos Directos e Indirectos<br />

• Pago <strong>de</strong> Trámites ante C.F.E.<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Toda <strong>obra</strong> proyectada por terceros at<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>la</strong> normatividad emitida<br />

por <strong>la</strong> C.F.E. y <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción utilizará <strong>el</strong> PROTER (Procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Obras Construidas por Terceros) <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> zona don<strong>de</strong> se realice <strong>la</strong><br />

construcción.<br />

4.3 PROCESO OPERATIVO DEL FISM<br />

Para efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> operación <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM al interior <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong><br />

Haci<strong>en</strong>da y Crédito público, toda ac<strong>la</strong>ración normativa y operativa, <strong>de</strong>berá<br />

ser consultada con <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Programación y Presupuesto<br />

Agropecuario, Abasto, Desarrollo social y Recursos Naturales.<br />

4.3.1 VALIDACIÓN POR DEPENDENCIAS NORMATIVAS<br />

Es muy importante hacer notar que ninguna <strong>obra</strong> podfá iniciar su<br />

ejecución si antes no cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> validación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa<br />

correspondi<strong>en</strong>te. De no cumplirse este requisito, <strong>la</strong> responsabilidad caerá<br />

tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> Presid<strong>en</strong>te como <strong>en</strong> <strong>el</strong> Director <strong>de</strong> Obras Públicas. Cabe<br />

m<strong>en</strong>cionar que algunas <strong>obra</strong>s no requier<strong>en</strong> validación <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias<br />

normativas.<br />

Algunas <strong>obra</strong>s que no <strong>de</strong>mandan validación son: remo<strong>d<strong>el</strong></strong>aciones,<br />

ampliaciones o construcciones <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>cios municipales u otro tipop <strong>de</strong><br />

edificación, salones <strong>de</strong> usos múltiples, parques y jardines, inverna<strong>de</strong>ros,<br />

viveros, tanques piscíco<strong>la</strong>s, etc.<br />

76


Las <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias normativas son:<br />

a) Comisión Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Electricidad<br />

b) Secretaría <strong>de</strong> Educación y Cultura<br />

c) Secretaría <strong>de</strong> Desarrollo Regional<br />

d) Secretaría <strong>de</strong> Comunicaciones<br />

e) Secretaría <strong>de</strong> Salud y Asist<strong>en</strong>cia<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

a) Comisión Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Electricidad: A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Coordinación<br />

Divisional <strong>de</strong> Electrificación Rural y <strong>la</strong>s Superint<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias G<strong>en</strong>erales <strong>de</strong><br />

Zona, es <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa que valida todo proyecto <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong>ectrificación rural, <strong>de</strong> colonias marginadas, construcción, ampliación o<br />

mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s urbanas, aéreas y subterráneas, y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

toda <strong>obra</strong> que contemple <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> alta y baja t<strong>en</strong>sión.<br />

b) Secretaría <strong>de</strong> Educación y Cultura: Esta <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa es<br />

responsable <strong>de</strong> p<strong>la</strong>near, autorizar y validar proyectos <strong>de</strong> infraestructura<br />

educativa <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es: preesco<strong>la</strong>r, primaria, <strong>en</strong>señanza media superior o<br />

superior <strong>de</strong> tipo esco<strong>la</strong>rizado y abierto, t<strong>el</strong>esecundarias y bachilleratos,<br />

correspondi<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te al sector estatal y mixto.<br />

En <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>neación <strong>de</strong> <strong>la</strong> S.E.C., <strong>en</strong>señanza media y<br />

t<strong>el</strong>ebachilleratos, se realizan <strong>la</strong>s <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> gestión para <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong><br />

grupos o p<strong>la</strong>nt<strong>el</strong>es. Dichos organismos verifican <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve<br />

esco<strong>la</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> p<strong>la</strong>nt<strong>el</strong> cuando se requiere <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong> grupos y <strong>la</strong><br />

correspondi<strong>en</strong>te partida presupuesta! para <strong>la</strong> operación <strong>de</strong> los mismos.<br />

Cuando se gestiona <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un nuevo grupo o p<strong>la</strong>nt<strong>el</strong><br />

educativo, es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que los ayuntami<strong>en</strong>tos proporcion<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s áreas<br />

<strong>de</strong> p<strong>la</strong>neación, información sobre: <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> esco<strong>la</strong>res, <strong>la</strong> propiedad<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> terr<strong>en</strong>o don<strong>de</strong> se construirá <strong>el</strong> edificio o au<strong>la</strong>s, <strong>el</strong> área <strong>de</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>nt<strong>el</strong>es semejantes a los que se solicita y que exista <strong>en</strong> <strong>el</strong> municipio o<br />

77


Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> ¡a Obra Publica,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

zona geográfica, ia exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> servicios públicos o su factibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

superficie don<strong>de</strong> se edificará, etc.<br />

Una vez verificada o autorizada <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> grupos o p<strong>la</strong>nt<strong>el</strong>es por<br />

<strong>el</strong> área <strong>de</strong> p<strong>la</strong>neación correspondi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>berá obt<strong>en</strong>erse <strong>la</strong> validación <strong>de</strong><br />

los proyectos ejecutivos <strong>d<strong>el</strong></strong> Comité Constructor <strong>de</strong> Espacios Educativos<br />

(CCEE), que es <strong>el</strong> órgano técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> S.E.C.<br />

c) Secretaría <strong>de</strong> Desarrollo Regional: Esta secretaría valida los<br />

proyectos re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> captación, construcción, tratami<strong>en</strong>to y<br />

distribución <strong>de</strong> agua, alcantaril<strong>la</strong>do pluvial y dr<strong>en</strong>aje sanitario, p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong><br />

tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales y <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to,<br />

a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Estatal <strong>de</strong> Agua y Saneami<strong>en</strong>to.<br />

Es importante <strong>de</strong>stacar que toda <strong>obra</strong> que modifique <strong>el</strong> medio<br />

ambi<strong>en</strong>te como rastros municipales, granjas pecuarias, p<strong>la</strong>ntas <strong>de</strong><br />

tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aguas residuales, etc., <strong>de</strong>berán contar con un estudio <strong>de</strong><br />

impacto ambi<strong>en</strong>tal validado por <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Asuntos<br />

Ecológicos, que <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> esta secretaría.<br />

d) Secretaría <strong>de</strong> Comunicaciones: A través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong><br />

Caminos Rurales, es <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa que se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> validar<br />

los proyectos <strong>de</strong> construcción, reconstrucción, mo<strong>de</strong>rnización, ampliación,<br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y conservación <strong>de</strong> caminos rurales, consi<strong>de</strong>rando <strong>de</strong> manera<br />

integral o in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s estructuras y <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> dr<strong>en</strong>aje (pu<strong>en</strong>tes,<br />

vados, alcantaril<strong>la</strong>s, etc.)<br />

e) Secretaría <strong>de</strong> Salud y Asist<strong>en</strong>cia: Esta <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa<br />

valida los proyectos ejecutivos <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>de</strong> construcción, rehabilitación y<br />

ampliación, correspondi<strong>en</strong>tes a c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> salud y unida<strong>de</strong>s medicas<br />

rurales.<br />

78


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veraavz<br />

La Secretaria <strong>de</strong> Salud y Asist<strong>en</strong>cia valida <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

infraestructura <strong>de</strong> salud siempre y cuando exista una partida presupuesta!<br />

que <strong>de</strong>manda su operación, recursos humanos, insumos, material, equipo,<br />

cobertura <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros simi<strong>la</strong>res operando <strong>en</strong> <strong>la</strong> región, etc.; y que <strong>el</strong><br />

proyecto ejecutivo satisfaga los requisitos por <strong>el</strong><strong>la</strong> establecidos.<br />

La Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da hará <strong>d<strong>el</strong></strong> conocimi<strong>en</strong>to a los<br />

ayuntami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los acuerdos que se realic<strong>en</strong> con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias<br />

normativas sobre procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> validación y normatividad, a través <strong>de</strong><br />

oficios y circu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> manera oportuna.<br />

4.3.2 AUTORIZACIÓN Y APROBACIÓN<br />

Una vez conv<strong>en</strong>ida <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> <strong>de</strong> distribución <strong>de</strong> los recursos y<br />

<strong>de</strong>finidos los montos asignados a cada uno <strong>de</strong> los municipios <strong>d<strong>el</strong></strong> <strong>estado</strong>, <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da y Crédito Público emitirá para cada <strong>en</strong>tidad<br />

fe<strong>de</strong>rativa, <strong>el</strong> oficio <strong>de</strong> autorización global correspondi<strong>en</strong>te al FISM.<br />

Para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los anexos técnicos <strong>de</strong> aprobación, <strong>de</strong>berá<br />

respetarse <strong>la</strong> apertura programática, forma y cont<strong>en</strong>ido <strong>d<strong>el</strong></strong> Formato (FISM-<br />

01) y apegarse a <strong>la</strong>s instrucciones que para su ll<strong>en</strong>ado indique <strong>el</strong><br />

instructivo especifico.<br />

Toda <strong>obra</strong> aprobada para integrar <strong>el</strong> fondo <strong>de</strong> Infraestructura Social<br />

Municipal <strong>de</strong>berá contar con un número único para efectos <strong>de</strong> id<strong>en</strong>tificación<br />

oficial, <strong>el</strong> cual será utilizado <strong>en</strong> todos los reportes subsecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los que<br />

se haga refer<strong>en</strong>cia a los Anexos y Formatos.<br />

79


4.4 COMPROBACIÓN DEL GASTO<br />

Maneja <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Los ejecutores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM <strong>de</strong>berán llevar registro y control<br />

<strong>de</strong> los recursos ejercidos y <strong>en</strong>tregarán al tesorero municipal los originales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación comprobatoria <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto <strong>en</strong> los conceptos <strong>de</strong><br />

materiales, mano <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, maquinaria y otros, así como <strong>el</strong> resum<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

comprobación <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto.<br />

El municipio validará <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación comprobatoria <strong>d<strong>el</strong></strong> gasto,<br />

cance<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong> original <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma con <strong>el</strong> s<strong>el</strong>lo Operado FISM. Los<br />

docum<strong>en</strong>tos originales quedarán <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>d<strong>el</strong></strong> municipio para su<br />

conservación, durante por lo m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> periodo que seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> ley.<br />

El municipio e<strong>la</strong>borará una re<strong>la</strong>ción trimestral <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />

validada, para comprobar <strong>el</strong> gasto <strong>d<strong>el</strong></strong> FISM y <strong>la</strong> remitirá a <strong>la</strong> Contaduría<br />

Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da, a efecto <strong>de</strong> apoyar sus tareas <strong>de</strong> control y<br />

seguimi<strong>en</strong>to. En este s<strong>en</strong>tido no se requerirá al municipio, a efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

comprobación <strong>de</strong> los recursos, <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación especifica que ampara<br />

dicho gasto (facturas, recibos, etc.)<br />

A su vez, los Comités comprobarán ante <strong>el</strong> municipio los recursos que<br />

les fueron <strong>en</strong>tregados y <strong>el</strong> gasto ejercido, informando al respecto con <strong>la</strong><br />

periodicidad que se <strong>de</strong>fina, así como <strong>el</strong> cierre <strong>d<strong>el</strong></strong> ejercicio. Para <strong>el</strong>lo, se<br />

utilizará <strong>la</strong> Cédu<strong>la</strong> Resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación Comprobatoria <strong>d<strong>el</strong></strong> Gasto.<br />

Al cierre <strong>d<strong>el</strong></strong> ejercicio, cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s ejecutadas <strong>de</strong>berá <strong>de</strong><br />

t<strong>en</strong>er <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te requisitada dicha cédu<strong>la</strong>, si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> Municipio<br />

responsable <strong>de</strong> su exist<strong>en</strong>cia.<br />

80


CONCLUSION<br />

Manejo dé Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do al tipo <strong>de</strong> <strong>obra</strong>, los Proyectos Ejecutivos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

validados por <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa correspondi<strong>en</strong>te. En <strong>la</strong><br />

e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los Proyectos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse <strong>la</strong>s normas emitidas por<br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias. Su incumplimi<strong>en</strong>to trae como consecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong><br />

no-validación <strong>de</strong> los mismos.<br />

El responsable <strong>d<strong>el</strong></strong> área <strong>de</strong> <strong>obra</strong>s <strong>pública</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> Ayuntami<strong>en</strong>to<br />

s<strong>el</strong>eccionará <strong>la</strong> empresa o <strong>de</strong>spacho profesional que e<strong>la</strong>borará <strong>el</strong> Proyecto<br />

Ejecutivo consi<strong>de</strong>rando lo m<strong>en</strong>cionado <strong>en</strong> <strong>el</strong> Art. 27 <strong>de</strong> <strong>la</strong> L. O. P. <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

Estado <strong>de</strong> Veracruz que dice:<br />

"Se podrán contratar servicios re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> <strong>obra</strong> <strong>pública</strong><br />

siempre que sean <strong>de</strong> carácter profesional, <strong>de</strong> investigación, consultoría y<br />

asesoría especializada, estudios y proyectos para cualquiera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fases <strong>de</strong><br />

<strong>obra</strong> <strong>pública</strong>..." .- "Los contratos a que se refiere este artículo podrán<br />

adjudicarse directam<strong>en</strong>te bajo <strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> contratante,<br />

quedando <strong>en</strong> lo <strong>de</strong>más sujetos a <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> esta ley...".<br />

m<strong>en</strong>ciona:<br />

Se sugiere interpretar lo anterior <strong>en</strong> términos <strong>d<strong>el</strong></strong> artículo 10 que<br />

"<strong>la</strong> contratación y ejecución <strong>de</strong> toda <strong>obra</strong> <strong>pública</strong> cualquiera que sea<br />

su naturaleza, <strong>de</strong>berá fundarse <strong>en</strong> criterios <strong>de</strong> calidad, economía, efici<strong>en</strong>cia,<br />

imparcialidad y honra<strong>de</strong>z".<br />

Es recom<strong>en</strong>dable que qui<strong>en</strong> e<strong>la</strong>bore <strong>el</strong> Proyecto sea una empresa o<br />

<strong>de</strong>spacho que esté inscrita <strong>en</strong> <strong>el</strong> padrón <strong>de</strong> contratistas <strong>d<strong>el</strong></strong> Ayuntami<strong>en</strong>to y<br />

<strong>de</strong> prefer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Finanzas y P<strong>la</strong>neación (SEFIPLAN).<br />

Antes <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar <strong>el</strong> Proyecto Ejecutivo <strong>de</strong> una <strong>de</strong>terminada <strong>obra</strong>, se<br />

<strong>de</strong>be verificar si <strong>en</strong> los archivos <strong>d<strong>el</strong></strong> ayuntami<strong>en</strong>to exist<strong>en</strong> estudios o<br />

proyectos sobre <strong>la</strong> materia que satisfagan los requerimi<strong>en</strong>tos. De ser así, no<br />

proce<strong>de</strong> <strong>la</strong> contratación, según <strong>el</strong> artículo 27 <strong>de</strong> <strong>la</strong> L.O.P. <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong><br />

Veracruz.<br />

81


Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> á Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Si <strong>el</strong> proyecto es e<strong>la</strong>borado por personal adscrito al Área <strong>de</strong> Obras<br />

Públicas <strong>d<strong>el</strong></strong> Ayuntami<strong>en</strong>to o por <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia normativa, <strong>de</strong>berá<br />

id<strong>en</strong>tificarse al responsable técnico que lo e<strong>la</strong>bore, anotando <strong>el</strong> nombre y<br />

cargo que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ta y firmando éste los p<strong>la</strong>nos y <strong>la</strong>s memorias <strong>de</strong> cálculo<br />

correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

Si <strong>el</strong> Proyecto Ejecutivo es un prototipo que proporciona <strong>la</strong><br />

Dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia Normativa, <strong>de</strong>berá a<strong>de</strong>cuarlo a <strong>la</strong>s características <strong>d<strong>el</strong></strong> terr<strong>en</strong>o,<br />

su<strong>el</strong>o y subsu<strong>el</strong>o don<strong>de</strong> se construirá <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

El contrato que se c<strong>el</strong>ebre con qui<strong>en</strong> e<strong>la</strong>bore <strong>el</strong> Proyecto Ejecutivo<br />

<strong>de</strong>be establecer <strong>la</strong> responsabilidad que implica un mal diseño y que pudiera<br />

repres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> fal<strong>la</strong> o inoperabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong>.<br />

82


CONCLUSIONES<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

• En <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>pública</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado<br />

se ha hecho pat<strong>en</strong>te <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> crear instituciones que <strong>de</strong><br />

manera específica ati<strong>en</strong>dan aspectos r<strong>el</strong>evantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización<br />

social.<br />

• Como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reformas a los mecanismos <strong>de</strong> distribución<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> gasto público, los ayuntami<strong>en</strong>tos <strong>d<strong>el</strong></strong> país han visto<br />

increm<strong>en</strong>tados sus recursos financieros y por <strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s que<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong> realizar; <strong>el</strong>lo ha evid<strong>en</strong>ciado <strong>la</strong> importancia que ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong><br />

proceso mediante <strong>el</strong> cual se materializa y los controles a los que<br />

está sujeto.<br />

• La Ing<strong>en</strong>iería, <strong>la</strong> Arquitectura y otras disciplinas afines son <strong>la</strong>s<br />

refer<strong>en</strong>cias obligadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los procesos que guían <strong>la</strong><br />

realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>obra</strong>s.<br />

• La <strong>obra</strong> <strong>pública</strong> municipal es objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> fiscalización y <strong>en</strong><br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s auditorias, dicho tema no fue<br />

tratado <strong>en</strong> este trabajo, por lo cual pue<strong>de</strong> ser motivo <strong>de</strong><br />

investigación para sigui<strong>en</strong>tes trabajos.<br />

• El marco normativo que guía <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> fiscalización esta<br />

inmerso <strong>en</strong> una etapa <strong>de</strong> reformas que permitirán <strong>la</strong> ampliación y <strong>la</strong><br />

consolidación <strong>de</strong> su ejercicio.<br />

83


BIBLIOGRAFÍA<br />

Manejo <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> tí Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

Asociación Nacional <strong>de</strong> Organismos Superiores <strong>de</strong> Fiscalización y Control<br />

Gubernam<strong>en</strong>tal; ASOFIS-Boletín; Vol. Num. 18; México, 1999<br />

Bunge, Mario; La Investigación Ci<strong>en</strong>tífica (su estrategia y su filosofía); Editorial Ari<strong>el</strong>;<br />

Barc<strong>el</strong>ona, España, 1976<br />

Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Diputados <strong>d<strong>el</strong></strong> H. Congreso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Unión ; Criterios <strong>de</strong> Coordinación para <strong>la</strong> Fiscalización <strong>de</strong> los Recursos <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo 33<br />

"Aportaciones Fe<strong>de</strong>rales para Entida<strong>de</strong>s Fe<strong>de</strong>rativas y Municipios" y Recursos<br />

Reasignados; México, D.F., 1999<br />

Contraloría G<strong>en</strong>eral <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve; Políticas <strong>de</strong> Información<br />

Financiera para <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s <strong>d<strong>el</strong></strong> Sector Paraestatal <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve;<br />

Xa<strong>la</strong>pa, Ver., Febrero <strong>de</strong> 1996<br />

H. Legis<strong>la</strong>tura <strong>de</strong> Veracruz, Gaceta Oficial <strong>d<strong>el</strong></strong> Gobierno <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz;<br />

Ley No. 112 Orgánica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Contaduría mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong> Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado<br />

Libre y Soberano <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve; Xa<strong>la</strong>pa, Ver. 1998<br />

H. Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve; Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da;<br />

Manual para <strong>el</strong> Ramo <strong>033</strong> FISM-FAFM; Xa<strong>la</strong>pa, Ver., 1999<br />

H. LVIII Legis<strong>la</strong>tura <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve; Contaduría Mayor <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da;<br />

Guía para <strong>la</strong> P<strong>la</strong>neación, Adjudicación, Contratación y Ejecución <strong>de</strong> Obras; Xa<strong>la</strong>pa, Ver.,<br />

1999<br />

1978<br />

Montano Agustín; Manual <strong>de</strong> Administración Municipal; Editorial Tril<strong>la</strong>s, México,<br />

RELACIÓN DE LAS LEYES Y REGLAMENTOS<br />

Niv<strong>el</strong> Fe<strong>de</strong>ral:<br />

• Constitución Política <strong>de</strong> los Estados Unidos Mexicanos<br />

• Ley Orgánica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública Fe<strong>de</strong>ral<br />

• Ley <strong>de</strong> Ingresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración<br />

• Ley <strong>de</strong> Adquisiciones y Obras Públicas<br />

Niv<strong>el</strong> Estatal:<br />

• Constitución Política <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado Libre y Soberano <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve<br />

• Ley Orgánica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública <strong>d<strong>el</strong></strong> Estado<br />

84


• Ley <strong>de</strong> Obras Públicas para <strong>el</strong> Estado<br />

• Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Construcciones<br />

Niv<strong>el</strong> Municipal<br />

• Ley <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da Municipal<br />

• Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Interior <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio<br />

• Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Construcciones<br />

Manep <strong>d<strong>el</strong></strong> Ramo <strong>033</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Obra Pública,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong> Veracruz<br />

85


MUNICIPIO DE<br />

CONVOCATORIA PÚBLICA No.<br />

En observancia a <strong>la</strong> Constitución Política <strong>de</strong> los Estados Unidos Mexicanos, <strong>en</strong> su Artículo 134, a <strong>la</strong> Ley Orgánica <strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio Libre <strong>en</strong> su<br />

Artículo 113 y <strong>de</strong> conformidad con <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Obras Públicas para <strong>el</strong> <strong>estado</strong> Libre y Soberano <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve, <strong>el</strong> H. Ayuntami<strong>en</strong>to convoca a<br />

los interesados <strong>en</strong> participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> licitación <strong>de</strong> carácter nacional para <strong>la</strong> contratación <strong>de</strong> los trabajos que a continuación se <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>n, mismos que<br />

se realizarán con recursos prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

LICITACIÓN<br />

No.<br />

UBICACIÓN<br />

DE LA OBRA<br />

Dirección<br />

DESCRIPCIÓN<br />

DÉLOS<br />

TRABAJOS<br />

Pavim<strong>en</strong>tación,<br />

guarniciones y<br />

banquetas <strong>en</strong><br />

concreto<br />

hidráulico (es<br />

un ejemplo)<br />

COSTO DE<br />

LAS BASES<br />

$<br />

CAPITAL<br />

CONTABLE<br />

MÍNIMO<br />

REQUERIDO<br />

$<br />

VISITA A LA<br />

OBRA<br />

Fecha<br />

Hora<br />

Luaar<br />

JUNTA DE<br />

ACLARACIONES<br />

Fecha<br />

Hora<br />

Luaar<br />

PRESENTACIÓN Y<br />

APERTURA DE<br />

PROPOSICIONES<br />

Fecha<br />

Hora<br />

Luaar<br />

A.- INFORMACIÓN GENERAL.-<br />

Las bases <strong>de</strong> <strong>la</strong>s licitaciones se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran disponibles a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> publicación y hasta <strong>el</strong> día para consulta y v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> Dirección<br />

<strong>de</strong> Obras Públicas <strong>d<strong>el</strong></strong> Ayuntami<strong>en</strong>to, sita <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 9.00 a <strong>la</strong>s 18:00 horas <strong>en</strong> días hábiles.<br />

La forma <strong>de</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong> bases se hará <strong>en</strong> efectivo, mediante cheque certificado o <strong>de</strong> caja a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tesorería <strong>d<strong>el</strong></strong> municipio <strong>de</strong><br />

,Ver.<br />

La licitación es <strong>de</strong> carácter nacional y no se realiza bajo <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> algún tratado.<br />

ANEXO 1<br />

PLAZO DE EJECUCIÓN<br />

(programado)<br />

fecha <strong>de</strong><br />

inicio:<br />

fecha <strong>de</strong><br />

terminación:<br />

En <strong>el</strong> contrato <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>obra</strong> que se adjudique, <strong>en</strong> <strong>el</strong> concurso antes m<strong>en</strong>cionado, se pactarán anticipos para <strong>la</strong> iniciación <strong>de</strong> los trabajos por <strong>el</strong> 10%<br />

(diez por ci<strong>en</strong>to) <strong>d<strong>el</strong></strong> importe <strong>d<strong>el</strong></strong> contrato y a<strong>de</strong>más se otorgará anticipo por <strong>el</strong> 20% (Veinte por ci<strong>en</strong>to) <strong>d<strong>el</strong></strong> monto total contratado, para <strong>la</strong> compra y<br />

producción <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong> construcción, <strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong> equipos que se instal<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>más insumes, anticipos que estarán a<br />

disposición <strong>d<strong>el</strong></strong> contratista con ante<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> fecha que se señale para inicio <strong>de</strong> los trabajos.<br />

meses


B.- REQUISITOS QUE DEBEN CUMPLIR LOS INTERESADOS<br />

Previo a <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> licitación, <strong>de</strong>berán pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que a continuación se indica, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Dirección <strong>de</strong> Obras Públicas<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Municipio <strong>de</strong> , Ver.<br />

1.- Solicitud <strong>de</strong> inscripción, indicando <strong>el</strong> interés <strong>de</strong> participar <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te licitación.<br />

2.- Docum<strong>en</strong>tación que compruebe <strong>el</strong> capital contable mínimo requerido, acreditándose con los <strong>estado</strong>s financieros dictaminados al 31 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> y los <strong>estado</strong>s financieros actualizados al 31 <strong>de</strong> marzo <strong>d<strong>el</strong></strong> pres<strong>en</strong>te año <strong>de</strong> , anexando carta-compromiso <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

auditor externo para dictaminar <strong>el</strong> ejercicio y copia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong> profesional. Docum<strong>en</strong>tos completos <strong>de</strong> su última comprobación fiscal.<br />

3.- Testimonio notarial <strong>d<strong>el</strong></strong> acta constitutiva, modificaciones, <strong>en</strong> su caso, cuando se trate <strong>de</strong> una persona moral o copia certificada <strong>d<strong>el</strong></strong> acta <strong>de</strong><br />

nacimi<strong>en</strong>to si se trata <strong>de</strong> persona física.<br />

4.- Docum<strong>en</strong>tación que acredite <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona física o moral <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> trabajos simi<strong>la</strong>res motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> convocatoria.<br />

5.- Re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> <strong>obra</strong> <strong>en</strong> vigor que t<strong>en</strong>ga c<strong>el</strong>ebrados tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración Pública Fe<strong>de</strong>ral y/o estatal, como con los particu<strong>la</strong>res,<br />

seña<strong>la</strong>ndo <strong>el</strong> importe contratado y <strong>el</strong> importe por ejercer, <strong>de</strong>sglosado por anualida<strong>de</strong>s.<br />

6.- Dec<strong>la</strong>ración escrita y bajo protesta <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir verdad, <strong>de</strong> no <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> los supuestos <strong>d<strong>el</strong></strong> artículo 43 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Obras Públicas para <strong>el</strong><br />

Estado Libre y Soberano <strong>de</strong> Veracruz-L<strong>la</strong>ve.<br />

7.- Registro vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> Padrón <strong>de</strong> Contratistas <strong>de</strong> Obras Públicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaria <strong>de</strong> Finanzas y P<strong>la</strong>neación.<br />

Toda <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación y correspond<strong>en</strong>cia que se g<strong>en</strong>ere <strong>de</strong>berá ser <strong>en</strong> idioma español.<br />

C- ENTREGA DE LAS BASES DE LICITACIÓN<br />

1 .-La v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bases se hará únicam<strong>en</strong>te a los interesados que cump<strong>la</strong>n con todos los requisitos seña<strong>la</strong>dos, asimismo <strong>el</strong> Municipio inscribirá y<br />

<strong>en</strong>tregará <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> licitación d<strong>en</strong>tro <strong>d<strong>el</strong></strong> p<strong>la</strong>zo establecido y previo pago <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad seña<strong>la</strong>da <strong>en</strong> esta<br />

convocatoria.<br />

Las bases <strong>de</strong> licitación podrán ser revisadas por los interesados, antes <strong>de</strong> efectuar <strong>el</strong> pago correspondi<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> cual no será reembolsable, si<strong>en</strong>do<br />

a riesgo <strong>d<strong>el</strong></strong> solicitante <strong>el</strong> adquirir <strong>en</strong> tiempo <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> <strong>la</strong> licitación y asi estar <strong>en</strong> posibilidad <strong>de</strong> preparar oportunam<strong>en</strong>te su propuesta, ya que no<br />

habrá prórroga a <strong>la</strong> fecha límite seña<strong>la</strong>da.<br />

2.-Una vez cubierto <strong>el</strong> importe , <strong>en</strong>tregadas y recibidas <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> licitación, se le t<strong>en</strong>drá por inscrito.<br />

D.-PRESENTACION DE LA PROPOSICIÓN Y FALLO<br />

1 .-La pres<strong>en</strong>tación y apertura <strong>de</strong> proposiciones se efecturá <strong>en</strong> <strong>la</strong> fecha y hora indicada, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Juntas <strong>d<strong>el</strong></strong> Pa<strong>la</strong>cio Municipal.<br />

2.-Ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> licitación, y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propuestas pres<strong>en</strong>tadas por los licitantes podrá ser negociada, es<br />

<strong>de</strong>cir que no estará sujeta a negociación alguna.


3.-EI municipio, con base <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis comparativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propuestas técnicas y económicas, formu<strong>la</strong>rá <strong>el</strong> dictam<strong>en</strong> que servirá como<br />

fundam<strong>en</strong>to para <strong>el</strong> fallo, mediante <strong>el</strong> cual, <strong>en</strong> su caso, adjudicará <strong>el</strong> contrato a <strong>la</strong> persona que <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre los propon<strong>en</strong>tes reúna <strong>la</strong>s condiciones<br />

legales, técnicas y económicas requeridas, a juicio <strong>d<strong>el</strong></strong> responsable <strong>de</strong>signado por <strong>el</strong> H. Ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> , y garantice<br />

satisfactoriam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones respectivas, y haya pres<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> postura solv<strong>en</strong>te más baja. Contra esta resolución no<br />

proce<strong>de</strong>rá recurso alguno.<br />

4.-N0 podrá subcontratar parte alguna <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> esta licitación o seña<strong>la</strong>r <strong>en</strong> su caso <strong>de</strong> que si podrá subcontratar.<br />

5.-EI fallo se dará a conocer <strong>en</strong> junta <strong>pública</strong> y d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los 40 (cuar<strong>en</strong>ta) días hábiles contados a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación y apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

proposiciones.<br />

,Ver.; a <strong>d<strong>el</strong></strong> mes <strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> año <strong>de</strong><br />

(firma)<br />

PRESIDENTE MUNICIPAL


3.-EI municipio, con base <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis comparativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propuestas técnicas y económicas, formu<strong>la</strong>rá <strong>el</strong> dictam<strong>en</strong> que servirá como<br />

fundam<strong>en</strong>to para <strong>el</strong> fallo, mediante <strong>el</strong> cual, <strong>en</strong> su caso, adjudicará <strong>el</strong> contrato a <strong>la</strong> persona que <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre los propon<strong>en</strong>tes reúna <strong>la</strong>s condiciones<br />

legales, técnicas y económicas requeridas, a juicio <strong>d<strong>el</strong></strong> responsable <strong>de</strong>signado por <strong>el</strong> H. Ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> , y garantice<br />

satisfactoriam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones respectivas, y haya pres<strong>en</strong>tado <strong>la</strong> postura solv<strong>en</strong>te más baja. Contra esta resolución no<br />

proce<strong>de</strong>rá recurso alguno.<br />

4.-No podrá subcontratar parte alguna <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> esta licitación o seña<strong>la</strong>r <strong>en</strong> su caso <strong>de</strong> que si podrá subcontratar.<br />

5.-EI fallo se dará a conocer <strong>en</strong> junta <strong>pública</strong> y d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los 40 (cuar<strong>en</strong>ta) días hábiles contados a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación y apertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

proposiciones.<br />

,Ver.; a <strong>d<strong>el</strong></strong> mes <strong>de</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> año <strong>de</strong><br />

(firma)<br />

PRESIDENTE MUNICIPAL

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!