Marzo en los refraneros español, griego moderno y de ... - Paremia
Marzo en los refraneros español, griego moderno y de ... - Paremia
Marzo en los refraneros español, griego moderno y de ... - Paremia
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Car<strong>los</strong> Alberto Crida Álvarez 39<br />
alza [= primera cava] <strong>en</strong> marzo y bina [= segunda cava] <strong>en</strong> abril, unce <strong>los</strong> bueyes <strong>en</strong> mayo y no<br />
sabe a don<strong>de</strong> ir”; “Qui<strong>en</strong> no podó <strong>en</strong> marzo, cogerá el fruto <strong>en</strong> un capazo”; “Qui<strong>en</strong> t<strong>en</strong>ga fuerza<br />
<strong>en</strong> el brazo, que cave y po<strong>de</strong> <strong>en</strong> marzo”; “Si frutas quieres coger, ahora que es marzo, poda y<br />
cava <strong>en</strong> este mes”; la poda <strong>en</strong> marzo es absolutam<strong>en</strong>te necesaria pues “Si podas temprano, es<br />
malo; bu<strong>en</strong>o es hacerlo <strong>en</strong> marzo”, ya que “En marzo poda el ricacho; <strong>en</strong> abril, el ruin”.<br />
También recomi<strong>en</strong>da el cultivo <strong>de</strong>l garbanzo y <strong>de</strong> la papa <strong>en</strong> este mes: “En marzo, siembra el<br />
garbanzo”; “Cuando empieza a marcear, siembra el patatar y el garbanzal”. Es obvio que tanto<br />
consejo es para <strong>los</strong> agricultores previsores, como reconoce el mismo refranero <strong>español</strong>, pues<br />
“Para qui<strong>en</strong> no ti<strong>en</strong>e sembrados, da lo mismo julio que marzo”.<br />
Contrariam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> Galicia prefier<strong>en</strong> com<strong>en</strong>zar las labores <strong>de</strong>l campo más temprano: En<br />
Janeiro mete obreiro (Con<strong>de</strong> 66). Por su parte, dice la simi<strong>en</strong>te: “(Ni) que me siembres <strong>en</strong><br />
marzo, (ni) que me siembres <strong>en</strong> abril, hasta mayo no t<strong>en</strong>go que salir/ no he <strong>de</strong> salir”.<br />
10. MARZO Y AGOSTO<br />
<strong>Marzo</strong> es contrastado con agosto <strong>en</strong> el refranero <strong>griego</strong> por ser <strong>los</strong> meses <strong>en</strong> que se produce<br />
el cambio <strong>de</strong> estación: Από Αύγουστο χειµώνα κι’ από Μάρτη καλοκαίρι (Kapsalis A452) [Des<strong>de</strong><br />
agosto invierno y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> marzo verano], Απ’ τον Αύγουστο χειµώνας κι’ από Μάρτη καλοκαίρι<br />
(Kapsalis A569) [Des<strong>de</strong> agosto invierno y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> marzo verano], Από Μάρτη πουκάµισο κι’ απ’<br />
Αύγουστο σιγκούνι (Kapsalis A485) [Des<strong>de</strong> marzo camisa y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> agosto chaleco <strong>de</strong> lana],<br />
aunque también se afirma lo contrario Μηδ’/ Ούτε ο Μάρτης καλοκαίρι, µηδ’/ ούτε ο Αύγουστος<br />
χειµώνας (Kapsalis Μ171; Kontomichis 202) [Ni marzo verano, ni agosto invierno].<br />
Es interesante anotar dos paremias griegas que hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a <strong>los</strong> primeros días <strong>de</strong><br />
agosto y <strong>de</strong> marzo, llamados “drimes”, lo cuales son consi<strong>de</strong>rados nefastos por la tradición<br />
popular, al igual que <strong>los</strong> primeros días <strong>de</strong> diciembre, por estimar que <strong>los</strong> <strong>de</strong>monios <strong>de</strong>l agua, <strong>los</strong><br />
drimes, hac<strong>en</strong> daño a todos y todo lo que <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> contacto con ella, por lo que no se pue<strong>de</strong> lavar<br />
ropa, porque se <strong>de</strong>stroza; la g<strong>en</strong>te no se pue<strong>de</strong> lavar el cabello, porque se le cae, ni se pue<strong>de</strong><br />
bañar, porque se pue<strong>de</strong> ahogar o <strong>en</strong>fermar, no se pue<strong>de</strong> cultivar la viña, porque se seca, etc.<br />
(Babiniotis: δρίµες; Kyriakidou 46; Megas 133). En concreto, una paremia expresa cuáles son<br />
<strong>los</strong> días <strong>de</strong> mal agüero, <strong>en</strong> que <strong>de</strong>beríamos cuidarnos: Του Μαρτιού τα Σάββατα, τ’ Αυγούστου<br />
τις ∆ευτέρες (Kapsalis Τ661) [De marzo <strong>los</strong> sábados, <strong>de</strong> agosto <strong>los</strong> lunes], mi<strong>en</strong>tras que el refrán<br />
Τ’ Αυγούστου οι δρίµες στα πανιά και του Μαρτίου στα ξύλα (Kapsalis Τ150) [Los drimes <strong>de</strong><br />
agosto <strong>en</strong> las velas y <strong>de</strong> marzo <strong>en</strong> la leña] es dicho <strong>de</strong> algo hecho a <strong>de</strong>stiempo, al igual que <strong>los</strong><br />
sigui<strong>en</strong>tes: Τ’ Αύγουστου τα βοριάσµατα, το Μάη αναθυµούνται (Kapsalis Τ142.2) [De agosto<br />
<strong>los</strong> vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l norte, <strong>en</strong> mayo son recordados], Όταν έπρεπε δεν έβρεχε, και το Μάη χιόνιζε<br />
(Kapsalis Ο818) [Cuando <strong>de</strong>bía no llovía, y <strong>en</strong> mayo nevaba], Όταν πρέπει, δε χιονίζει, και το<br />
Μάη δροσολόγα/ δροσολογά (Kapsalis Ο819) [Cuando <strong>de</strong>be, no nieva, y <strong>en</strong> mayo refresca]. Al<br />
contrario, <strong>de</strong> la persona que actúa <strong>en</strong> el tiempo preciso o <strong>de</strong> lo que se hace a su <strong>de</strong>bido tiempo,<br />
se dice: µαρτιάτικο πουλί, αυγουστιάτικο αυγό (Babiniotis: µαρτιάτικος) [pájaro marcero,<br />
agostizo huevo], o simplem<strong>en</strong>te: µαρτιανό πουλί (Michail 19) [pájaro marcero].<br />
En el refranero <strong>español</strong> marzo es puesto <strong>en</strong> contraste principalm<strong>en</strong>te con <strong>en</strong>ero, febrero,<br />
abril y mayo, como bi<strong>en</strong> ha <strong>de</strong>terminado Gargallo (2003: 46-48), qui<strong>en</strong> ofrece varios ejemp<strong>los</strong>,<br />
que se increm<strong>en</strong>tan consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te si buscamos <strong>en</strong> Cantera y Sevilla.<br />
11. MARZO Y LA CUARESMA<br />
Gran interés nos <strong>de</strong>spiertan las paremias registradas por Gargallo refer<strong>en</strong>tes al mes <strong>de</strong> marzo<br />
y la cuaresma (2003: 50-51), puesto que, <strong>de</strong> las l<strong>en</strong>guas romance que estudia, sólo ha<br />
<strong>en</strong>contrado ejemp<strong>los</strong> <strong>en</strong> castellano y catalán: <strong>en</strong> castellano: “No hay marzo sin cuaresma;<br />
<strong>Paremia</strong>, 16: 2007, pp. 29-43. ISSN 1132-8940.