Marzo en los refraneros español, griego moderno y de ... - Paremia
Marzo en los refraneros español, griego moderno y de ... - Paremia
Marzo en los refraneros español, griego moderno y de ... - Paremia
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
36 <strong>Marzo</strong> <strong>en</strong> <strong>los</strong> <strong>refraneros</strong> <strong>español</strong>, <strong>griego</strong> <strong>mo<strong>de</strong>rno</strong> y <strong>de</strong> otras l<strong>en</strong>guas europeas<br />
Ήλιος του Μαρτίου τρυπάει το κέρατο του βοδιού (Kapsalis Η229) [Sol <strong>de</strong> marzo traspasa el<br />
cuerno <strong>de</strong>l buey], Του Μάρτη οι αυγές µε κάψανε, του Μάη το µεσηµέρι (Kapsalis Τ660) [Los<br />
amaneceres <strong>de</strong> marzo me quemaron, <strong>de</strong> mayo el mediodía]. Con lo dicho concuerdan <strong>los</strong><br />
<strong>español</strong>es, según recog<strong>en</strong> Cantera y Sevilla (30 y 34): “(El) sol <strong>de</strong> marzo, hiere/ pega como<br />
mazo”; “El sol <strong>de</strong> marzo, pega como pelmazo”; “El sol <strong>de</strong> marzo aporrea/ pega como un mazo/<br />
como un pelmazo/ como un ganzo”; no obstante, pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>gañar: El sol <strong>de</strong> marzo conmueve y no<br />
resuelve. Ante el peligro, el refranero <strong>griego</strong> aconseja Το Μάρτη στον ήλιο να µην κοιµηθείς<br />
(Kapsalis Τ432) [En marzo al sol no duermas], puesto que Του Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε<br />
µήνες/ µέρες δεν ξεβάφει (Kapsalis Τ659; Michail 19) [El sol <strong>de</strong> marzo tiñe y por cinco meses/<br />
días no <strong>de</strong>stiñe].<br />
Un refrán <strong>griego</strong> recomi<strong>en</strong>da <strong>en</strong> particular a las mujeres Όποια έχει κόρη ακριβή, του Μάρτη<br />
ήλιος µην τη δει (Kapsalis Ο451) [La que t<strong>en</strong>ga hija querida no la vea el sol <strong>de</strong> marzo] y uno<br />
<strong>español</strong> dice que “(El) sol <strong>de</strong> marzo, quema las dueñas <strong>de</strong>l palacio; (pero no las <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong>ado)” y<br />
otro que “Los aires y <strong>los</strong> soles <strong>de</strong> marzo, queman las dueñas <strong>en</strong> el palacio” (Cantera y Sevilla<br />
30, 32 y 34), por lo que se aconseja: “Guárdate <strong>de</strong>l sol <strong>de</strong> marzo, y estarás hermosa todo el año”<br />
(ibí<strong>de</strong>m 31). Tanto es el miedo <strong>de</strong> que las niñas se expongan al sol <strong>de</strong> marzo que una paremia<br />
supersticiosa griega aconseja el uso <strong>de</strong> un amuleto llamado “marzo”, el cual consiste <strong>en</strong> atarse<br />
un hilo rojo y blanco, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> lana, <strong>en</strong> la muñeca o <strong>en</strong> el <strong>de</strong>do gordo <strong>de</strong>l pie hasta que<br />
finalice el mes y una vez quitado, <strong>de</strong>be colgarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> rosales, para que las niñas t<strong>en</strong>gan<br />
mejillas rojas, o <strong>en</strong>roscarse <strong>en</strong> un guijarro y mojarse <strong>en</strong> una fu<strong>en</strong>te, para que se vean frescas y,<br />
finalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>be atarse a la vela usada el día <strong>de</strong> la Resurrección para que se queme; asimismo,<br />
pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>jarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> árboles para que lo cojan las golondrinas para sus nidos (Kyriakidou 46 y<br />
Megas 132), así pues Βάλε µάρτη στο χέρι σου, να µη σε κάψει ο ήλιος (Kapsalis Β21) [Ponte un<br />
marzo <strong>en</strong> tu mano, para que no te queme el sol]. Hasta se llega a pedir a la fu<strong>en</strong>te que reciba el<br />
“marzo” y que, a cambio, le <strong>de</strong>vuelva frescor: Πηγάδι πάρ’ το Μάρτη µου και δος µου τη δροσιά<br />
σου (Kapsalis Π128) [Fu<strong>en</strong>te coge mi marzo y dame tu frescor].<br />
8. LLUVIA DE MARZO<br />
Opuestam<strong>en</strong>te a lo que constata Gargallo <strong>en</strong> la meteorología popular <strong>de</strong> las l<strong>en</strong>guas<br />
romances (2003: 45), <strong>en</strong> <strong>griego</strong> <strong>mo<strong>de</strong>rno</strong>, el mes <strong>de</strong> marzo, si es lluvioso no augura mal año,<br />
sino lo contrario, y cuando es soleado y seco no da <strong>de</strong> comer: Μάρτης βρέχει, ποτέ µην πάψει<br />
(Baraklís 1608, Kapsalis Μ36) [<strong>Marzo</strong> llueve, que nunca cese], Ο Μάρτης µήνας έβρεχε κι ο<br />
Θεριστής γελούσε (Baraklís 1608) [El mes <strong>de</strong> marzo llovía y segador (= junio) reía], Μάρτης<br />
έβρεχε, θεριστής εχαίρουνταν (Kapsalis Μ40) [<strong>Marzo</strong> llovía, segador se alegraba], Μάρτης<br />
κλαψής, θεριστής χαρούµενος (Kapsalis Μ42) [<strong>Marzo</strong> llorón, segador cont<strong>en</strong>to], Μάρτης<br />
βροχερός, θεριστής κουραστικός (Kapsalis Μ37) [<strong>Marzo</strong> lluvioso, segador abrumador], Αν κάµει<br />
ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα,/ χαρά σ’εκείνο το γεωργό πού’χει πολλά σπαρµένα<br />
(Baraklís 1609) [Si marzo hace dos aguas y abril otra más,/ alegría para aquel agricultor que<br />
ti<strong>en</strong>e mucho sembrado], Αν πάρει ο Μάρτης µια βροχή κι’ Απρίλης άλλη µία,/ να δεις κουλούρες<br />
στρογγυλές και πίτες σαν αλώνι (Kapsalis A375) [Si coge marzo una lluvia y abril otra más,/<br />
verás roscones redondos y tortas como eras], Σα βρέξει ο Μάρτης µια φορά κι’ ο Απρίλης άλλη<br />
µια,/ θα ιδείς καρβέλια στρογγυλά και πίτες και ψωµιά (Kapsalis Σ9) [Como llueva marzo una<br />
vez y abril otra más,/ verás hogazas redondas y tortas y panes], Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο<br />
Απρίλης άλλο ένα, θα δεις κουλούρες γυαλιστερές και πίττες σαν αλώνια (Michail 19) [Si marzo<br />
hace dos aguas y abril una más, verás roscones brillantes y tortas como eras]. Esta misma i<strong>de</strong>a<br />
se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>de</strong>sarrollada <strong>en</strong> el refrán <strong>español</strong> “Un agua <strong>en</strong> marzo y dos <strong>en</strong> abril, val<strong>en</strong> más que<br />
el carro y las mulas <strong>de</strong>l rey David” (Cantera y Sevilla 34), <strong>de</strong>l cual existe correspond<strong>en</strong>cia casi<br />
exacta <strong>en</strong> el refrán chipriota Να βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι’ Απρίλης ούλος ένα,/ κι’ οντάν να<br />
<strong>Paremia</strong>, 16: 2007, pp. 29-43. ISSN 1132-8940.