04.06.2013 Views

Las mujeres afrodescendientes y la cultura latinoamericana: Identidad

Las mujeres afrodescendientes y la cultura latinoamericana: Identidad

Las mujeres afrodescendientes y la cultura latinoamericana: Identidad

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

evidenciados en <strong>la</strong>s dinámicas de uso<br />

de sus hab<strong>la</strong>ntes y en <strong>la</strong> gran gama de<br />

prácticas tradicionales que aún perviven<br />

(Dossier, 2004: 27).<br />

“La lengua”, como <strong>la</strong> l<strong>la</strong>man sus hab<strong>la</strong>ntes,<br />

se encuentra presente en <strong>la</strong>s distintas<br />

actividades, para hab<strong>la</strong>r del monte, del<br />

arroyo, de <strong>la</strong> casa, de los peinados. En fin,<br />

concurren <strong>la</strong>s diferentes creaciones de los<br />

hab<strong>la</strong>ntes palenqueros. Muestra de ello lo<br />

constituyen canciones como <strong>la</strong> siguiente.<br />

Má Mbluja<br />

I á kuchá un jarana,<br />

á yá tra koláo.<br />

Má mbluja kumendo un pelo maláo (bis)<br />

I á prundalo ke bo á ta kumé (bis)<br />

Éle á kontetá mi é guangalelé (bis)<br />

ai, guangalelé, guangalelé (bis)<br />

ai, guangaleléee, guangaleléee<br />

Mbluja ku kumina á chupá monasito(bis)<br />

ai, jue ri Palenge, soy hombresito(bis)<br />

ay, soy hombresito, soy hombresito<br />

soy hombresito, soy hombresito<br />

Mbluja ku kumina bo ri ronde jue,<br />

ai, jue ri Palenge seresesé,<br />

ai, seresesé, ai, seresesé (bis).<br />

Interpretada por el cantautor Justo Valdez,<br />

en esta canción se recrean experiencias<br />

conectadas con <strong>la</strong>s creencias y concepciones<br />

de <strong>la</strong> comunidad, y es a través del lenguaje<br />

que estas experiencias son compartidas<br />

con el resto de sus miembros.<br />

Asimismo, <strong>la</strong> melodía que presentamos a<br />

continuación de cuenta de <strong>la</strong>s posibilidades<br />

comunicativas que se desarrol<strong>la</strong>n al<br />

referenciar ideas de <strong>la</strong> cotidianidad.<br />

Miní Ku Suto<br />

O <strong>la</strong><strong>la</strong>, jundá ku yo,<br />

o <strong>la</strong><strong>la</strong>, jundá ku yo.<br />

Majaná mi kuchá,<br />

sin chamukina<br />

miní á surungiá<br />

ma kapuchichimanga,<br />

ta jutá tie<strong>la</strong> suto.<br />

Suto á ten ke sendá kumo ri ayá<br />

ri tie<strong>la</strong> ngande, kumo Mande<strong>la</strong><br />

minino, agué á kuchá,<br />

pa un miní maana á yolá.<br />

Majaná, paleno oreja, kapuchi ta jutá<br />

poné po kuenda po ke suto tan kelá sinná<br />

To suto, to suto, to jundo.<br />

Ay, minino jundeno, i yuleno suto memo,<br />

í á kelé kumé ku bo, kumo numano, kumo<br />

numano,<br />

é pa jundá ya, miní á jundá ya (bis)<br />

Estas muestras de hab<strong>la</strong> evidencian una<br />

marcada re<strong>la</strong>ción entre lengua y <strong>cultura</strong>,<br />

así como también lo advertimos en el<br />

Texto Nº 39, extraído del léxico de <strong>la</strong> lengua<br />

palenquera, correspondiente al uso en<br />

contexto de hab<strong>la</strong> palenquera: “Ñingotá pa<br />

bo kujé kotea ke ta lendro monde. Bo ten ke<br />

relia pa topálo. Kuandi suto ke topálo suto<br />

ten ke ngisá akí lendro monde. I sé kumé<br />

nú kumina lo ke I memo sé asé” [Ñi_gotá<br />

pabó kujé kotéa ketá léndro mónde botén<br />

kereliá patopálo kwándi súto ketopálo súto<br />

te_ke _gisá akí léndro mónde í sé kumé<br />

nú kumína lóke í memo seasé] (Simarra<br />

Obeso, 2008: 157).<br />

Otra muestra de <strong>la</strong>s posibilidades creativas<br />

de <strong>la</strong> lengua corresponde al campo<br />

semántico, re<strong>la</strong>cionado con los términos<br />

asociados con los sentimientos.<br />

É kusa lo ke suto sé sindí po uto jende<br />

[ekúsa loké súto sé sindí púto jénde]<br />

Kelé, verb, [kelé,], querer, desear, amar.<br />

Ejemplo: Suto á kelé pa to má guarumá<br />

miní a konosé kutura lo ke suto ten akí<br />

Palenge.<br />

[súto kelé pató maguarumá miní akonosé<br />

kutúra loké sútotén akí palé_ge]<br />

Nosotros queremos que todas <strong>la</strong>s personas<br />

foráneas vengan a conocer sobre <strong>la</strong> <strong>cultura</strong><br />

que tenemos en Palenque.<br />

Sindí, verb, [sindí], sentir.<br />

Ejemplo: Mae ané á lungá, á pesé<br />

keningunito á sindí changaina ajeno.<br />

[máe ané á lu_gá i á pesé ke ni_guníto a<br />

sindí cha_gaína ajéno]<br />

La madre de ellos murió y parece que<br />

ninguno está me<strong>la</strong>ncólico, triste por <strong>la</strong><br />

pobre señora.<br />

Ngutá, verb, [_gutá], gustar.<br />

Ejemplo: Moná mi ngutao sobbé chicha ku<br />

nduse nú.<br />

[monamí _gutáo sobbé chicha kundúse<br />

nú]<br />

A mi hijo no le gusta tomar chicha<br />

endulzada.<br />

Arí, verb, [arí], reír.<br />

Ejemplo: Suto a arí ri e kuendo.<br />

[súto arí rí é kwéndo]<br />

Nosotros nos reímos de esa broma.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!