Efecto del sexo y de la castración en el comportamiento productivo y ...
Efecto del sexo y de la castración en el comportamiento productivo y ...
Efecto del sexo y de la castración en el comportamiento productivo y ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Efecto</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />
<strong>productivo</strong> y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal <strong>de</strong> cuyes (Cavia porc<strong>el</strong>lus) *<br />
José Edmundo Apráez Guerrero 1 , Lissette Fernán<strong>de</strong>z Pármo 2 , Alejandro Hernán<strong>de</strong>z González 3<br />
1 Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Producción Animal y Procesami<strong>en</strong>to Animal, Universidad <strong>de</strong> Nariño, Pasto, Colombia.<br />
2 Asociación Cubana <strong>de</strong> Producción Animal, La Habana, Cuba.<br />
3 Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Producción Animal, Universidad Agraria <strong>de</strong> La Habana, La Habana, Cuba.<br />
eapraez@u<strong>de</strong>nar.edu.co<br />
(Recibido: septiembre 5, 2010; aprobado: octubre 17, 2010)<br />
RESUMEN: El objetivo <strong>de</strong> esta investigación, fue estudiar <strong>el</strong> efecto <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong><br />
los parámetros <strong>productivo</strong>s, <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> calidad organoléptica <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal <strong>de</strong> los cuyes (Cavia<br />
porc<strong>el</strong>lus). Se aplicó un diseño completam<strong>en</strong>te aleatorizado, con tres estados fisiológicos (machos <strong>en</strong>teros,<br />
machos castrados y hembras), y seis réplicas. Las variables se analizaron estadísticam<strong>en</strong>te y se probaron con<br />
los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os: logístico, Von Breta<strong>la</strong>nfy, Richars, polinomial cuadrático y cúbico, para <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción y análisis<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> crecimi<strong>en</strong>to. Para <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> los parámetros, se utilizó <strong>el</strong> método <strong>de</strong> los mínimos cuadrados para<br />
los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os lineales y, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los no lineales, <strong>el</strong> método Maguart (1963). Finalm<strong>en</strong>te, se comprobó<br />
que <strong>la</strong> <strong>castración</strong> no influye sobre <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to, pero, si facilita <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> los machos;<br />
a<strong>de</strong>más, mejora <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s organolépticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> carne y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal para su<br />
comercialización.<br />
Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: carcasa, carne, cuy, organoléptico, orquiectomía<br />
Effects of sex and castration in the reproductive behavior and<br />
quality in the guinea pigs (Cavia porc<strong>el</strong>lus)<br />
ABSTRACT: The objective of this research was to study the effects of sex and castration on productive<br />
parameters, behaviour and the organoleptic quality of guinea pigs (Cavia porc<strong>el</strong>lus) carcass. A complet<strong>el</strong>y<br />
randomized <strong>de</strong>sign was applied with three physiological states (complete males, castrated males, and females)<br />
and six repetitions. The animals were maintained un<strong>de</strong>r a simi<strong>la</strong>r feeding and handling system. The variables<br />
were analyzed statistically: Logistic, Von Breta<strong>la</strong>nfy, Richards, second <strong>de</strong>gree and cubic polynomial mo<strong><strong>de</strong>l</strong>s<br />
were used for the <strong>de</strong>scription and analysis of growth behaviour. The parameters were estimated using<br />
the minimum square method for the linear mo<strong><strong>de</strong>l</strong>s, while the non linear mo<strong><strong>de</strong>l</strong>s were estimated using the<br />
Maguart method (1963). Finally, it was proved that castration does not influ<strong>en</strong>ce on growth rate but it does<br />
facilitate handling of males; also it improves organoleptic properties of the meat and the carcass quality for its<br />
commercialization.<br />
Key words: carcass, meat, cuy, organoleptic, orchiectomy<br />
vet.zootec. 5(1): 20-25, 2011<br />
ARTÍCULO DE<br />
INVESTIGACIÓN<br />
* Proyecto financiado por <strong>la</strong> Asociación Cubana <strong>de</strong> Producción Animal; Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Producción Animal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad Agraria <strong>de</strong> La Habana<br />
y Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Producción Animal y Procesami<strong>en</strong>to Animal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Nariño.
Introducción<br />
El cuy, es un animal precoz <strong>en</strong> cuanto a sus<br />
manifestaciones sexuales. Sin embargo, cuando<br />
los machos alcanzan su pubertad pres<strong>en</strong>tan<br />
alta agresividad, lo que provoca p<strong>el</strong>eas y, por<br />
<strong>en</strong><strong>de</strong>, heridas que pue<strong>de</strong>n constituir una vía <strong>de</strong><br />
infecciones fúngicas y bacterianas. Por otra<br />
parte, los animales con lesiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> pi<strong>el</strong> son<br />
rechazados para <strong>el</strong> consumo, pues afecta <strong>la</strong> calidad<br />
y pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal. Lo anteriorm<strong>en</strong>te<br />
m<strong>en</strong>cionado, constituye razones por <strong>la</strong>s cuales,<br />
se realizan prácticas <strong>de</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> algunos<br />
sistemas <strong>de</strong> producción comercial y familiar<br />
(Caycedo A., 2000). En Cuba, <strong>la</strong> <strong>castración</strong> no<br />
ha sido una práctica habitual <strong>en</strong> los sistemas<br />
<strong>productivo</strong>s cuyíco<strong>la</strong>s, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, se propuso<br />
evaluar <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>productivo</strong>, etológico y <strong>la</strong><br />
calidad organoléptica <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal <strong>de</strong> los cuyes.<br />
Materiales y Métodos<br />
Localización y condiciones <strong>de</strong> manejo. Esta<br />
investigación, se <strong>de</strong>sarrolló <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro Nacional<br />
para <strong>la</strong> Producción <strong>de</strong> Animales <strong>de</strong> Laboratorio<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Habana, Cuba. Tuvo una duración <strong>de</strong> 82<br />
días, los cuyes (Cavia porc<strong>el</strong>lus), se incorporaron<br />
con 30 días <strong>de</strong> edad, y se sacrificaron a <strong>la</strong> semana<br />
16. Éstos fueron separados <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
sigui<strong>en</strong>te manera: machos <strong>en</strong>teros, hembras y<br />
machos castrados, para <strong>la</strong> esterilización se utilizó<br />
<strong>el</strong> método quirúrgico a testículo abierto con<br />
sutura. Se alojaron <strong>en</strong> jau<strong>la</strong>s metálicas <strong>de</strong> a<strong>la</strong>mbre<br />
galvanizado con dim<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> 0.7 x 0.75 m.<br />
Comportami<strong>en</strong>to <strong>productivo</strong> y etológico. Los<br />
animales se alim<strong>en</strong>taron con un ba<strong>la</strong>nceado<br />
p<strong>el</strong>etizado para fase <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to, este<br />
se suministró ad libitum, y su composición<br />
nutricional fue 20.80% proteína, 2.62 Kcal EM/<br />
Kg <strong>de</strong> ración, 8.32% fibra bruta. Los niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong><br />
consumo se <strong>de</strong>terminaron por difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre<br />
alim<strong>en</strong>to ofrecido y <strong>la</strong> cantidad rechazada, esto se<br />
hizo tres veces por semana. Para evaluar <strong>el</strong> efecto<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>castración</strong> sobre <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>productivo</strong>,<br />
se utilizaron los pesos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> semana 4 hasta <strong>la</strong><br />
Apráez Guerrero et al.<br />
21<br />
16, y se realizaron observaciones re<strong>la</strong>cionadas con<br />
<strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />
animal, según <strong>el</strong> método <strong>de</strong>scrito por (Álvarez,<br />
2000).<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Canal. Para <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />
fa<strong>en</strong>ado y <strong>de</strong>terminación <strong><strong>de</strong>l</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
canal, se sometió a los animales a un ayuno <strong>de</strong><br />
24 h, para posteriorm<strong>en</strong>te tomar <strong>el</strong> peso vivo,<br />
sacrificar, <strong>de</strong>sangrar y retirar <strong>el</strong> p<strong>el</strong>o <strong><strong>de</strong>l</strong> cuy. Una<br />
vez pe<strong>la</strong>dos los animales, se escindió <strong>la</strong> cabeza y<br />
<strong>la</strong>s patas, se retiró <strong>la</strong>s vísceras que fueron pesadas<br />
y separadas <strong>en</strong> b<strong>la</strong>ncas (estómago, intestino<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong>gado, grueso y aparato reproductor) y rojas<br />
(corazón, hígado, pulmones, bazo y riñones). Se<br />
pesaron <strong>la</strong>s canales sin cabeza y se <strong>de</strong>terminó <strong>el</strong><br />
r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal.<br />
Análisis estadístico<br />
Para <strong>el</strong> análisis estadístico, se aplicó un diseño<br />
completam<strong>en</strong>te aleatorizado, con tres estados<br />
fisiológicos (macho <strong>en</strong>tero, macho castrado y<br />
hembra) y seis réplicas, cada una constituida<br />
por 3 animales para un total <strong>de</strong> 18 hembras y 36<br />
machos <strong>en</strong> <strong>el</strong> experim<strong>en</strong>to.<br />
Las variables objeto <strong>de</strong> estudio fueron: consumo<br />
<strong>de</strong> alim<strong>en</strong>to, increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> peso, ganancia <strong>de</strong><br />
peso total, y conversión alim<strong>en</strong>ticia.<br />
Cada variable se analizó estadísticam<strong>en</strong>te,<br />
se aplicó <strong>la</strong> dócima <strong>de</strong> Duncan (1955), como<br />
criterio comparativo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s medias <strong>de</strong> los<br />
tratami<strong>en</strong>tos, para <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los residuos se<br />
empleo <strong>la</strong> prueba <strong>de</strong>: Durbin Watson, se probaron<br />
los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os Logístico, Von Breta<strong>la</strong>nfy, Richars,<br />
Polinomial <strong>de</strong> segundo grado y Cúbico, para<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción y análisis <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los cuyes machos, <strong>la</strong>s hembras y<br />
<strong>el</strong> promedio <strong>de</strong> ambos, <strong>en</strong> todos los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os, W<br />
fue <strong>la</strong> variable <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te ganancia <strong>de</strong> peso y, T<br />
<strong>la</strong> variable in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te edad <strong>en</strong> semanas.<br />
A, B, K y Bi, son los parámetros estimados <strong>en</strong><br />
cada mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o, para <strong>la</strong> estimación <strong>de</strong> éstos, se<br />
utilizó <strong>el</strong> método <strong>de</strong> los mínimos cuadrados<br />
vet.zootec. 5(1): 20-25, 2011
22<br />
<strong>Efecto</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>productivo</strong> y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal <strong>de</strong> cuyes (Cavia porc<strong>el</strong>lus)<br />
para los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os lineales, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los<br />
no lineales, <strong>el</strong> método <strong>de</strong> Maguart (1963). La<br />
discriminación <strong>de</strong> estos mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os se realizó sobre<br />
<strong>la</strong> base <strong>de</strong> criterios estadísticos y fisiológicos,<br />
empleándose <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> residuos, <strong>el</strong> cuadrado<br />
medio <strong><strong>de</strong>l</strong> error y <strong>el</strong> coefici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminación,<br />
como criterio <strong>de</strong> ajuste <strong><strong>de</strong>l</strong> mo<strong><strong>de</strong>l</strong>o. A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
expresiones que <strong>de</strong>scribieron <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s variables estudiadas se estimó <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to.<br />
Análisis S<strong>en</strong>sorial<br />
Para <strong>la</strong>s pruebas <strong>de</strong> evaluación s<strong>en</strong>sorial, se<br />
preparó <strong>la</strong> carne cocida con agua y sal, sin<br />
condim<strong>en</strong>tar. A cada catador, <strong>de</strong> los veinte que<br />
participaron, se le <strong>en</strong>tregaron dos muestras para <strong>la</strong><br />
Indicador<br />
primera prueba (<strong>en</strong>teros y castrados), y tres para<br />
<strong>la</strong> segunda (<strong>en</strong>teros, castrados y hembras). Los<br />
resultados se procesaron estadísticam<strong>en</strong>te según<br />
los parámetros establecidos por <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> Evaluación S<strong>en</strong>sorial <strong><strong>de</strong>l</strong> Instituto <strong>de</strong><br />
Investigaciones para <strong>la</strong> Industria Alim<strong>en</strong>ticia<br />
(Torric<strong>el</strong><strong>la</strong> et al., 1989).<br />
Resultados y Discusión<br />
Comportami<strong>en</strong>to <strong>productivo</strong> y etológico. El<br />
análisis <strong>de</strong> varianza mostró que, <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> peso diario y <strong>la</strong> ganancia <strong>de</strong> peso total, fueron<br />
significativam<strong>en</strong>te mayores para los machos<br />
castrados con respecto a <strong>la</strong>s hembras, no si<strong>en</strong>do<br />
así con re<strong>la</strong>ción a los machos <strong>en</strong>teros (Tab<strong>la</strong> 1).<br />
Tab<strong>la</strong> 1. <strong>Efecto</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>productivo</strong><br />
<strong>de</strong> cuyes <strong>en</strong> crecimi<strong>en</strong>to-ceba.<br />
Machos<br />
<strong>en</strong>teros<br />
Machos<br />
castrados<br />
Hembras Es±Sig<br />
Consumo alim<strong>en</strong>to, g/ d 57,01 56,81 55,62 8,47 ns<br />
Ganancia peso diaria, g 12,14 a 12,42 a 10,85 b 1,25*<br />
Ganancia peso total, g 995,48 a 1018,44 a 889,7 b 14,87*<br />
Conversión Alim<strong>en</strong>ticia 4,70 4,57 5,12 1,03 ns<br />
*Valores con letras difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma fi<strong>la</strong> difier<strong>en</strong> estadísticam<strong>en</strong>te a (P
mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os probados, se utilizaron los valores <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
promedio <strong>de</strong> ambos <strong>sexo</strong>s para <strong>la</strong> caracterización<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> crecimi<strong>en</strong>to.<br />
In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong><strong>de</strong>l</strong> grado <strong>de</strong> analogía que<br />
existe <strong>en</strong>tre todos los mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os <strong>de</strong> mejor ajuste y<br />
<strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los datos primarios durante<br />
<strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to estudiada, es probable<br />
que <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to empleado <strong>en</strong> <strong>la</strong> estimación<br />
También se pue<strong>de</strong> ver que, <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong><br />
crecimi<strong>en</strong>to es superior <strong>de</strong> <strong>la</strong> 7ª a <strong>la</strong> 10ª semana,<br />
con ganancias medias semanales <strong>de</strong> 87g para los<br />
machos, y 76g para <strong>la</strong>s hembras, lo cual pudo<br />
estar influ<strong>en</strong>ciado por <strong>el</strong> alim<strong>en</strong>to conc<strong>en</strong>trado <strong>de</strong><br />
alto valor nutricional suministrado a los animales.<br />
A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> semana 13, ésta se hace más l<strong>en</strong>ta<br />
si<strong>en</strong>do aproximadam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 50 a 60g semanales,<br />
a<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> consumo <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>to se increm<strong>en</strong>ta,<br />
lo que empeora <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y <strong>la</strong> conversión<br />
alim<strong>en</strong>ticia. Un <strong>de</strong>sempeño simi<strong>la</strong>r observaron<br />
Fernán<strong>de</strong>z (et al.) (2000), qui<strong>en</strong>es consi<strong>de</strong>ran<br />
como edad idónea para <strong>el</strong> sacrificio <strong>de</strong> los cuyes<br />
<strong>de</strong> ceba <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s 12 y 13 semanas <strong>de</strong> vida, don<strong>de</strong><br />
se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> los mejores valores <strong>de</strong> conversión y<br />
efici<strong>en</strong>cia alim<strong>en</strong>ticia, así como <strong>la</strong>s carnes más<br />
Apráez Guerrero et al.<br />
Figura 1. Curvas <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cuyes.<br />
23<br />
<strong>de</strong> los parámetros haya mejorado su ajuste <strong>en</strong> los<br />
mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os no lineales, lo que se correspon<strong>de</strong> con<br />
lo p<strong>la</strong>nteado por Burgillo (1993) y citado por<br />
Fernán<strong>de</strong>z (1996). El crecimi<strong>en</strong>to se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><br />
<strong>de</strong> igual forma para los machos, <strong>la</strong>s hembras y <strong>el</strong><br />
promedio <strong>de</strong> ambos <strong>sexo</strong>s, pues, aunque <strong>la</strong> tasa<br />
<strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to no es <strong>la</strong> misma <strong>la</strong> curvatura y <strong>la</strong><br />
inclinación se comporta <strong>de</strong> igual forma <strong>en</strong> todos<br />
los casos (Figura 1).<br />
tiernas y jugosas. En cuanto a <strong>la</strong> etología, los<br />
machos castrados se caracterizaron por t<strong>en</strong>er una<br />
bu<strong>en</strong>a cicatrización <strong>de</strong> <strong>la</strong> herida sin pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
infección y a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> riñas, lo<br />
que contribuyó a <strong>la</strong> no aparición <strong>de</strong> lesiones <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
pi<strong>el</strong>. Sin embargo, <strong>en</strong> los machos <strong>en</strong>teros se pudo<br />
apreciar una alta agresividad y un alto porc<strong>en</strong>taje<br />
<strong>de</strong> heridas producto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>el</strong>eas.R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Canal. Al analizar <strong>el</strong> efecto <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>la</strong><br />
<strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> canal (Tab<strong>la</strong> 2),<br />
se pue<strong>de</strong> afirmar que <strong>la</strong>s hembras pose<strong>en</strong> un peso<br />
vivo al sacrificio inferior <strong>de</strong> los otros dos grupos<br />
que difiere estadísticam<strong>en</strong>te, a su vez, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un<br />
mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> mermas y un mayor peso <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s vísceras, sin diferir estadísticam<strong>en</strong>te.<br />
vet.zootec. 5(1): 20-25, 2011
24<br />
<strong>Efecto</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>productivo</strong> y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal <strong>de</strong> cuyes (Cavia porc<strong>el</strong>lus)<br />
Tab<strong>la</strong> 2. <strong>Efecto</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>sexo</strong> y <strong>la</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal <strong>de</strong> cuyes.<br />
Parámetros Machos <strong>en</strong>teros Machos castrados Hembras Es±sig<br />
Peso vivo, g 1.283,21 a 1.295,77 a 1.229,83 b 23,56*<br />
Peso canal, g 850,89 a 871,14 a 801,8 b 19,35*<br />
Peso vísceras, g 156,21 157,13 165,4 10,06 ns<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to % 66,31 67,27 65,20 3,52 ns<br />
*Valores con letras difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma fi<strong>la</strong> difier<strong>en</strong> estadísticam<strong>en</strong>te para (P
ganancia <strong>de</strong> peso y los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> canal,<br />
se comprobó que <strong>la</strong> misma favorece <strong>el</strong> manejo<br />
<strong>de</strong> los cuyes machos y mejora <strong>el</strong> sabor y <strong>la</strong><br />
textura <strong>de</strong> sus carnes, lo que correspon<strong>de</strong> con <strong>la</strong><br />
mayor prefer<strong>en</strong>cia por <strong>la</strong> carne proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> los<br />
castrados respecto a los <strong>en</strong>teros y <strong>la</strong>s hembras.<br />
Conclusión<br />
La v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los cuyes, se<br />
expresa <strong>de</strong> forma estable <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> nacimi<strong>en</strong>to<br />
hasta los 84-91 días <strong>de</strong> edad, a partir <strong>de</strong> este<br />
mom<strong>en</strong>to <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to es más l<strong>en</strong>to y empeora<br />
<strong>la</strong> conversión <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos. La <strong>castración</strong> <strong>de</strong><br />
los cuyes <strong>en</strong> ceba es una práctica b<strong>en</strong>eficiosa para<br />
<strong>el</strong> manejo zootécnico <strong>de</strong> los animales y para <strong>la</strong><br />
comercialización <strong>de</strong> sus carnes.<br />
Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos<br />
Agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>tos a <strong>la</strong> Asociación Cubana<br />
<strong>de</strong> Producción Animal, La Habana, Cuba,<br />
al Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Producción Animal,<br />
Universidad Agraria <strong>de</strong> La Habana, La Habana,<br />
Cuba, y al Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Producción y<br />
Procesami<strong>en</strong>to Animal, Universidad <strong>de</strong> Nariño,<br />
Pasto, Colombia.<br />
Apráez Guerrero et al.<br />
Refer<strong>en</strong>cias Bibliográficas<br />
25<br />
Aliaga, L.; Boya, C.A; Chivilchez, C.H. Edad<br />
optima <strong>de</strong> <strong>castración</strong> <strong>en</strong> Cobayos. Sistemas<br />
<strong>de</strong> Producción Animal. CIID-INIA-IICA.<br />
RISPAL-ISAPLAC., 1994, p. 3-9.<br />
Alvarez, A. Fisiología aplicada. Fisiología <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> conducta. Disponible <strong>en</strong>: , 2000.<br />
Burgillo, F.J; Curso práctico sobre <strong>la</strong> mo<strong><strong>de</strong>l</strong>ación<br />
matemática y ajuste <strong>de</strong> datos por or<strong>de</strong>nadores<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida. Confer<strong>en</strong>cias: 1-9.<br />
1993.<br />
Caycedo, A. Avances <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción técnica <strong>de</strong><br />
cuyes. Universidad <strong>de</strong> Nariño. 2000. 112 p.<br />
Chauca, L. Producción <strong>de</strong> cuyes <strong>en</strong> países andinos.<br />
Revista mundial <strong>de</strong> zootecnia. v.83, n.2, p.<br />
9-15, 1995.<br />
Fernán<strong>de</strong>z, L. Mo<strong><strong>de</strong>l</strong>os que <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>la</strong> dinámica<br />
<strong>de</strong> los procesos biológicos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ci<strong>en</strong>cias<br />
agropecuarias. La Habana, Cuba: Universidad<br />
Agraria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Habana, 1996. 68p. Tesis<br />
(Maestría).<br />
Fernán<strong>de</strong>z, L.; Castillo, R. Evaluación <strong><strong>de</strong>l</strong> crecimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> cuatro líneas <strong>de</strong> cuyes mejorados. In: XIII<br />
Forum <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>cia y técnica. Memorias…<br />
CENPALAB: 10, 2000.<br />
Torric<strong>el</strong><strong>la</strong>, R.; Zamora, E.; Pulido, H. Evaluación<br />
S<strong>en</strong>sorial. IIIA. Editora MINAL 1989. 206 p.<br />
vet.zootec. 5(1): 20-25, 2011