26.03.2015 Views

la inconstitucionalidad indirecta o en caso concreto - Corte de ...

la inconstitucionalidad indirecta o en caso concreto - Corte de ...

la inconstitucionalidad indirecta o en caso concreto - Corte de ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LA INCONSTITUCIONALIDAD<br />

INDIRECTA O EN<br />

CASO CONCRETO


Un mecanismo para<br />

contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>cargadas<br />

<strong>de</strong> ejercer po<strong>de</strong>r es el<br />

control constitucional.


El control <strong>de</strong> constitucionalidad<br />

pue<strong>de</strong> realizarse sobre los actos<br />

<strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r público, por medio <strong>de</strong>l<br />

amparo o <strong>la</strong> exhibición personal.<br />

Igualm<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong> realizarse<br />

sobre <strong>la</strong>s normas que emita<br />

dicho po<strong>de</strong>r, por medio <strong>de</strong>l<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong>es, tanto<br />

directas como <strong>indirecta</strong>s.


Sistemas <strong>de</strong> control constitucional<br />

<strong>de</strong> normas o leyes<br />

SISTEMA DIFUSO<br />

• No existe tribunal<br />

conc<strong>en</strong>trado<br />

SISTEMA CONCENTRADO<br />

• Existe un tribunal<br />

conc<strong>en</strong>trado<br />

• Se produce <strong>la</strong><br />

• Se expulsa a <strong>la</strong> norma<br />

inaplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> norma <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to<br />

objetada<br />

jurídico<br />

• Efectos:<br />

Interpartes<br />

Ex tunc<br />

• Efectos:<br />

Erga omnes<br />

Ex nunc


En Guatema<strong>la</strong> contamos con un<br />

sistema mixto, ya que coexist<strong>en</strong><br />

formas <strong>de</strong> control conc<strong>en</strong>trado (por<br />

medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>inconstitucionalidad</strong><br />

g<strong>en</strong>eral) y difuso (por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>en</strong> <strong>caso</strong><br />

<strong>concreto</strong>).


La <strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>caso</strong> <strong>concreto</strong>. Definición<br />

Es un medio <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa que <strong>la</strong><br />

Constitución autoriza para que qui<strong>en</strong> es<br />

parte <strong>en</strong> un proceso judicial pueda evitar<br />

que se aplique una norma inconstitucional.<br />

En otras pa<strong>la</strong>bras, si una ley contravi<strong>en</strong>e<br />

preceptiva constitucional, pue<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>mandarse <strong>la</strong> inaplicación <strong>de</strong> ésta,<br />

acusándose <strong>inconstitucionalidad</strong>.


Naturaleza jurídica<br />

La doctrina se ha inclinado<br />

mayorm<strong>en</strong>te por afirmar que <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>en</strong> <strong>caso</strong> <strong>concreto</strong><br />

se está ante un asunto prejudicial (o<br />

sea, una cuestión previa o juicio<br />

anterior a otro principal <strong>en</strong> el que se<br />

<strong>de</strong>be <strong>de</strong>cidir previam<strong>en</strong>te sobre <strong>la</strong><br />

legitimidad constitucional <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

norma impugnada).


Objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> pret<strong>en</strong>sión<br />

La <strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>indirecta</strong> se<br />

insta para lograr que el tribunal <strong>de</strong><br />

conocimi<strong>en</strong>to, al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>cidir<br />

sobre el fondo <strong>de</strong>l asunto, inaplique <strong>la</strong><br />

norma atacada, pues podría resultar<br />

inconstitucional fundam<strong>en</strong>tar el fallo<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong>.<br />

La pret<strong>en</strong>sión que origina su<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to es <strong>de</strong> tipo <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rativa.


Legitimación<br />

La legitimación para promover <strong>la</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>de</strong> ley <strong>en</strong><br />

<strong>caso</strong>s <strong>concreto</strong>s, requiere que el<br />

propon<strong>en</strong>te t<strong>en</strong>ga <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong><br />

parte <strong>en</strong> el proceso.


Normas impugnables<br />

Las <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral, que pued<strong>en</strong> ser:<br />

1. Sustantivas: En éstas, el cuestionami<strong>en</strong>to ha<br />

<strong>de</strong> dirigirse a <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho<br />

material aplicables, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que el tribunal<br />

<strong>de</strong>ba apoyarse al <strong>de</strong>cidir <strong>la</strong> solución <strong>de</strong>l<br />

conflicto (<strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia o resolución <strong>de</strong><br />

fondo <strong>de</strong>l proceso).<br />

2. Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias: Cuando <strong>la</strong> contradicción<br />

provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong> ev<strong>en</strong>tual aplicación <strong>de</strong> una<br />

norma reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria. En este <strong>caso</strong>, el<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to se constriñe al ámbito<br />

administrativo.<br />

3. Procesales: Son impugnables aquel<strong>la</strong>s que,<br />

<strong>de</strong> modo indirecto, influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong><br />

un pronunciami<strong>en</strong>to judicial.


Para objetar <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> una norma<br />

sustantiva <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta:<br />

1. Que <strong>la</strong>s leyes son <strong>la</strong>s que <strong>la</strong>s partes han<br />

citado como apoyo <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho <strong>en</strong> sus<br />

pret<strong>en</strong>siones, o que, <strong>de</strong> alguna manera,<br />

válidam<strong>en</strong>te, el tribunal pueda aplicar<strong>la</strong>s<br />

como normas <strong>de</strong>cisoria litis <strong>en</strong> <strong>la</strong> solución<br />

final <strong>de</strong>l conflicto.<br />

2. Que <strong>la</strong> norma impugnada <strong>de</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> t<strong>en</strong>ga vig<strong>en</strong>cia, o bi<strong>en</strong><br />

que, habi<strong>en</strong>do sido <strong>de</strong>rogada (esto es más<br />

<strong>en</strong> el ámbito administrativo), haya estado<br />

vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que <strong>la</strong> misma<br />

fue aplicada <strong>en</strong> se<strong>de</strong> administrativa.<br />

3. Que <strong>la</strong> <strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>indirecta</strong> <strong>de</strong>be<br />

<strong>de</strong>ducirse contra el valor material y no<br />

formal <strong>de</strong> <strong>la</strong> disposición legal atacada<br />

(criterio <strong>de</strong> Luis Felipe Sá<strong>en</strong>z).


Para objetar una norma<br />

reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse<br />

pres<strong>en</strong>te:<br />

1. Que se excluy<strong>en</strong> los preceptos<br />

cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> pactos<br />

colectivos <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong><br />

trabajo y disposiciones<br />

estatutarias (<strong>de</strong> asociaciones).<br />

2. El reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong><br />

aquellos que no <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n o<br />

ejecutan una ley (praeter<br />

legem) y por ello no <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia previa <strong>de</strong><br />

aquél<strong>la</strong>.


La impugnación <strong>de</strong> normas<br />

procesales<br />

Éstas son atacables mediante <strong>inconstitucionalidad</strong><br />

<strong>indirecta</strong>, <strong>de</strong> dos maneras:<br />

1. Si vulneran el <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> tute<strong>la</strong><br />

judicial efectiva.<br />

2. Si su aplicación g<strong>en</strong>era una<br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> que, por ello,<br />

evita que el <strong>de</strong>recho material<br />

respectivo sea aplicado <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te.


Compet<strong>en</strong>cia para conocer<br />

En primer grado, <strong>la</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> todos aquellos<br />

tribunales <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción ordinaria,<br />

siempre que ante ellos se tramite el<br />

proceso <strong>en</strong> el que se pret<strong>en</strong>da <strong>la</strong><br />

inaplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes. En estos <strong>caso</strong>s,<br />

dichos órganos asum<strong>en</strong> el carácter <strong>de</strong><br />

“tribunales constitucionales”.<br />

Si se p<strong>la</strong>nteare <strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>en</strong> un<br />

proceso seguido ante un juzgado m<strong>en</strong>or,<br />

éste se inhibirá <strong>de</strong> seguir conoci<strong>en</strong>do y<br />

<strong>en</strong>viará los autos al superior jerárquico,<br />

que conocerá <strong>en</strong> primera instancia.


Presupuestos <strong>de</strong> viabilidad<br />

1. Legitimación activa.<br />

2. Cita individualizada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes o<br />

disposiciones legales<br />

cuestionadas.<br />

3. Cita puntual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas<br />

constitucionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales se<br />

acusa contrav<strong>en</strong>ción.


… Presupuestos <strong>de</strong> viabilidad<br />

4. Razonami<strong>en</strong>to necesario que permita<br />

evid<strong>en</strong>ciar que, <strong>de</strong> aplicarse <strong>la</strong> norma al<br />

<strong>caso</strong> <strong>concreto</strong>, se infringirían<br />

disposiciones constitucionales (tesis<br />

<strong>de</strong>l interpon<strong>en</strong>te). Ese razonami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>be ser propuesto por qui<strong>en</strong><br />

promueve <strong>la</strong> <strong>inconstitucionalidad</strong>.<br />

5. P<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> tiempo (Como reg<strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>eral: hasta antes <strong>de</strong> dictarse<br />

s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia. Caso especial, <strong>en</strong> lo<br />

administrativo: 30 días).<br />

6. Exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>caso</strong> <strong>concreto</strong> previo<br />

(p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión).


Modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to<br />

1. Como incid<strong>en</strong>te.<br />

2. Como excepción.<br />

3. Como acción.<br />

4. Una forma especial: como<br />

motivación <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong><br />

casación.


Trámite<br />

Promovida <strong>la</strong> excepción, incid<strong>en</strong>te o<br />

acción, se da audi<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s partes que<br />

intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> el proceso y al Ministerio<br />

Público por el p<strong>la</strong>zo común <strong>de</strong> nueve días.<br />

V<strong>en</strong>cido ese período, evacuadas o no <strong>la</strong>s<br />

audi<strong>en</strong>cias, el tribunal <strong>de</strong>be resolver <strong>en</strong><br />

los tres días sigui<strong>en</strong>tes.


…Trámite<br />

El pronunciami<strong>en</strong>to se hará:<br />

1. Por auto razonado<br />

(excepción o incid<strong>en</strong>te).<br />

2. Por s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia (acciones <strong>de</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong><br />

promovidas <strong>en</strong> lo<br />

administrativo).


Efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia o<br />

<strong>de</strong>l auto<br />

1. La susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l proceso<br />

principal.<br />

2. Efectos económicos: Cond<strong>en</strong>a<br />

<strong>en</strong> costas y multa al abogado<br />

auxiliante, <strong>en</strong> <strong>caso</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>sestimación.


… Efectos<br />

3. Si se ape<strong>la</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia o auto y se elevan<br />

actuaciones, el tribunal <strong>de</strong> primera<br />

instancia pue<strong>de</strong> seguir conoci<strong>en</strong>do:<br />

<br />

<br />

De todas <strong>la</strong>s incid<strong>en</strong>cias que se tramitan<br />

<strong>en</strong> cuerda separada, formada antes <strong>de</strong><br />

admitirse <strong>la</strong> ape<strong>la</strong>ción.<br />

De todo lo re<strong>la</strong>tivo a bi<strong>en</strong>es embargados,<br />

su conservación, custodia y ev<strong>en</strong>tual<br />

v<strong>en</strong>ta si hubiere peligro <strong>de</strong> pérdida o<br />

<strong>de</strong>terioro.<br />

Del <strong>de</strong>sistimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong><br />

ape<strong>la</strong>ción, si los autos no se hubies<strong>en</strong><br />

elevado a <strong>la</strong> <strong>Corte</strong> <strong>de</strong> Constitucionalidad.


Segunda<br />

instancia<br />

Conoce <strong>la</strong> <strong>Corte</strong> <strong>de</strong> Constitucionalidad, <strong>la</strong><br />

que, una vez que recibe los autos, seña<strong>la</strong>rá<br />

<strong>de</strong> oficio, día y hora para <strong>la</strong> vista d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

un p<strong>la</strong>zo que no podrá exce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> nueve<br />

días (<strong>la</strong> misma podrá ser pública, si así lo<br />

pidiere alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes). La s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>berá dictarse d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los seis días<br />

sigui<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> vista.<br />

Al quedar firme <strong>la</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia, se <strong>de</strong>volverán<br />

<strong>la</strong>s actuaciones al tribunal <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.


Medios <strong>de</strong> impugnación<br />

La Ape<strong>la</strong>ción: Ésta <strong>de</strong>berá<br />

interponerse <strong>en</strong> forma razonada,<br />

d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> tercero día <strong>de</strong> emitida <strong>la</strong><br />

resolución que se impugna.<br />

Como reg<strong>la</strong> g<strong>en</strong>eral: el auto o<br />

s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia que resuelve <strong>la</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> es ape<strong>la</strong>ble, a<br />

excepción <strong>de</strong> cuando se p<strong>la</strong>ntea<br />

como motivación <strong>de</strong>l recurso <strong>de</strong><br />

casación.


… Impugnaciones<br />

El Ocurso <strong>de</strong> Hecho: Se promueve<br />

si, procedi<strong>en</strong>do un recurso <strong>de</strong><br />

ape<strong>la</strong>ción, el tribunal negare el<br />

otorgami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> éste. Su<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>be hacerse<br />

d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los tres días <strong>de</strong><br />

notificada <strong>la</strong> d<strong>en</strong>egatoria, ante <strong>la</strong><br />

<strong>Corte</strong> <strong>de</strong> Constitucionalidad.


… Impugnaciones<br />

La Ac<strong>la</strong>ración y <strong>la</strong> Ampliación: Su<br />

interposición <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

aplicación <strong>de</strong> los artículos 70, 71 y<br />

147 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LAEPC.<br />

El Ocurso <strong>en</strong> Queja: Regu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el<br />

artículo 72 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LAEPC.


Aspectos a tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>en</strong> el fallo<br />

1. Debe observarse <strong>la</strong> estructura regu<strong>la</strong>da<br />

<strong>en</strong> el Art. 27 <strong>de</strong>l Acuerdo 4-89 <strong>de</strong> <strong>la</strong> CC.<br />

2. Debe <strong>de</strong>terminarse si se han satisfecho<br />

presupuestos <strong>de</strong> viabilidad. Si esos<br />

requisitos no se satisfac<strong>en</strong>, <strong>de</strong>be<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rarse improced<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong> <strong>indirecta</strong>.<br />

3. Si concurr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />

viabilidad, se hará el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

constitucionalidad correspondi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong><br />

conformidad con el razonami<strong>en</strong>to<br />

aportado por el interpon<strong>en</strong>te (si no<br />

existiere tal razonami<strong>en</strong>to, el mismo no<br />

pue<strong>de</strong> ser suplido por el propio<br />

tribunal).


… Aspectos a tomar <strong>en</strong><br />

cu<strong>en</strong>ta<br />

4. Al realizarse el exam<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>inconstitucionalidad</strong>, <strong>de</strong>be<br />

<strong>de</strong>terminarse:<br />

<br />

<br />

<br />

Que <strong>la</strong> norma impugnada, efectivam<strong>en</strong>te,<br />

pue<strong>de</strong> ser aplicada como norma <strong>de</strong>cisoria<br />

litis para resolver el fondo <strong>de</strong> lo <strong>de</strong>batido<br />

<strong>en</strong> el proceso.<br />

Si tal aplicación, efectivam<strong>en</strong>te resultaría<br />

ilegítima constitucionalm<strong>en</strong>te.<br />

Si lo anterior queda <strong>de</strong>terminado <strong>en</strong> el<br />

proceso, <strong>de</strong>be <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rarse proced<strong>en</strong>te el<br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>inconstitucionalidad</strong><br />

(efecto estimatorio <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rativo), y<br />

<strong>de</strong>terminarse que <strong>la</strong> disposición impugnada<br />

no es aplicable <strong>en</strong> el <strong>caso</strong> <strong>concreto</strong>.


Muchas gracias<br />

por su at<strong>en</strong>ción

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!