cubierta - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior
cubierta - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior
cubierta - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SUMARIO<br />
EDITORIAL<br />
6Euroferia <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s<br />
10<br />
Socieda<strong>de</strong>s españo<strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong> Nueva York<br />
24<br />
Agur Euskadi<br />
38<br />
Santurce<br />
20<br />
Españoles <strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda<br />
34<br />
Feria <strong>de</strong>l Libro <strong>de</strong> Madrid<br />
Las dos caras <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración españo<strong>la</strong> se dan cita<br />
<strong>en</strong> este número <strong>de</strong> Carta <strong>de</strong> España a través<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong> dos acontecimi<strong>en</strong>tos muy significativos,<br />
no necesariam<strong>en</strong>te contrapuestos sino más bi<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>tarios.<br />
La Euroferia Andaluza <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s vi<strong>en</strong>e si<strong>en</strong>do<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace años cita obligada para <strong>la</strong> abundante colonia<br />
españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> Bélgica y <strong>en</strong> esta ocasión ha sido objeto<br />
<strong>de</strong> visita por <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y<br />
Emigración, que <strong>la</strong> inauguró <strong>el</strong> pasado 4 <strong>de</strong> junio.<br />
En <strong>el</strong> país <strong>de</strong> los b<strong>el</strong>gas conviv<strong>en</strong> <strong>la</strong>s dos facetas históricas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior: <strong>la</strong> emigración<br />
tradicional, protagonizada por qui<strong>en</strong>es salieron,<br />
sobre todo, <strong>de</strong> <strong>la</strong> España rural a <strong>la</strong> Europa <strong>en</strong> reconstrucción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> posguerra por razones <strong>de</strong> necesidad y que se<br />
as<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> especial <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona francófona, <strong>en</strong> torno a<br />
Lieja; y <strong>la</strong> nueva emigración, <strong>de</strong> oportunidad, que ti<strong>en</strong>e<br />
su epic<strong>en</strong>tro <strong>en</strong> <strong>la</strong>s instituciones europeas radicadas <strong>en</strong><br />
Bruse<strong>la</strong>s, protagonizada básicam<strong>en</strong>te por funcionarios y<br />
jóv<strong>en</strong>es políglotas altam<strong>en</strong>te cualificados. Pero tanto<br />
unos como otros, y <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo dan fe <strong>la</strong>s crónicas periodísticas<br />
y <strong>la</strong>s fotos <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to, disfrutan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> ya longeva Euroferia.<br />
Algo simi<strong>la</strong>r ocurre con los Estados Unidos, país visitado<br />
este mes por <strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración,<br />
don<strong>de</strong> conviv<strong>en</strong> instituciones como <strong>la</strong> Sociedad B<strong>en</strong>éfica<br />
Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Socorros Mutuos, conocida como La Nacional,<br />
creada <strong>en</strong> 1868 <strong>en</strong> Manhattan o <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Galicia <strong>de</strong><br />
Astoria (Que<strong>en</strong>s), creada <strong>en</strong> 1940, con <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia cada<br />
vez más r<strong>el</strong>evante <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es estudiantes, postgraduados<br />
o profesionales <strong>de</strong> <strong>el</strong>evadísima cualificación.<br />
Prueba <strong>de</strong> <strong>la</strong> ac<strong>en</strong>tuada juv<strong>en</strong>tud <strong>de</strong> <strong>la</strong> colonia españo<strong>la</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> norte <strong>de</strong>l Nuevo Mundo es que, <strong>de</strong> los 74.000<br />
españoles resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> los U.S.A. (<strong>en</strong> su mayor parte <strong>en</strong><br />
New York y Miami), más <strong>de</strong> 12.500 son m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 20<br />
años, es <strong>de</strong>cir un porc<strong>en</strong>taje por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong>l 17%, mi<strong>en</strong>tras<br />
que <strong>en</strong> Europa esa proporción no llega al 13%.<br />
A <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>mandas tantos <strong>de</strong> unos como<br />
<strong>de</strong> otros se dirig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral,<br />
sea a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muy solicitadas ayudas para viajes <strong>de</strong><br />
mayores a España <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Vacaciones<br />
<strong>de</strong>l Imserso, sea por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s subv<strong>en</strong>ciones para<br />
estudios <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior o para hacer posibles proyectos tan<br />
innovadores como <strong>el</strong> Babylon Magazine <strong>de</strong> cuya pres<strong>en</strong>tación<br />
también damos cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> nuestras páginas.<br />
N.° 639<br />
Junio<br />
2008<br />
EDITA:<br />
DIRECCIÓN GENERAL DE EMIGRACIÓN<br />
SECRETARÍA DE ESTADO DE<br />
INMIGRACIÓN Y EMIGRACIÓN.<br />
MINISTERIO DE TRABAJO<br />
E INMIGRACIÓN<br />
CONSEJO EDITORIAL<br />
Agustín Torres Herrero, Director G<strong>en</strong>eral<br />
Rosa I. Rodríguez, Subdirectora G<strong>en</strong>eral<br />
José Julio Rodríguez Hernán<strong>de</strong>z<br />
REDACCIÓN<br />
Jefes <strong>de</strong> Sección:<br />
Publio López Mondéjar (Cultura)<br />
Carlos Piera Ansuátegui (Emigración)<br />
Pablo Torres Fernán<strong>de</strong>z (Actualidad)<br />
Redactores<br />
Adolfo Ribas,<br />
Francisco Zamora<br />
Fotografía<br />
J. Antonio Magán<br />
Maquetación<br />
José Luis Rodríguez<br />
Co<strong>la</strong>boradores<br />
Pablo San Román (Francia), Ánge<strong>la</strong><br />
Iglesias (Bélgica), Lour<strong>de</strong>s Guerra<br />
(Alemania), Concha Caina (Reino Unido),<br />
Lucía Cima<strong>de</strong>vil<strong>la</strong> (China), Víctor Canales<br />
(Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo), Basilio García<br />
Corominas (Uruguay), Rubén D. Medina<br />
(México), Natasha Vázquez (Cuba), Xurxo<br />
Lobato, Félix Lorrio.<br />
ADMINISTRACIÓN<br />
Jesús García<br />
e-mail: cartaespsus@mtin.es<br />
Direcciones y t<strong>el</strong>éfonos:<br />
C/ José Abascal, 39 • 28003 Madrid<br />
Tf. 91 363 70 90 (Administración)<br />
Tf. 91 363 16 56 (Redacción)<br />
Fax: 91 363 73 48<br />
e-mail: cartaesp@mtin.es<br />
<br />
I M P R E S O R E S<br />
Impresión:<br />
I M P R E S O R E S<br />
C/ Herreros, 14. Pol. Ind. Los Áng<strong>el</strong>es.<br />
28906 Getafe<br />
Depósito Legal: 813-1960<br />
ISSN: 0576-8233<br />
NIPO: 201-08-001-X<br />
Carta <strong>de</strong> España autoriza <strong>la</strong> reproducción <strong>de</strong><br />
sus cont<strong>en</strong>idos siempre que se cite <strong>la</strong><br />
proce<strong>de</strong>ncia. No se <strong>de</strong>volverán originales no<br />
solicitados ni se mant<strong>en</strong>drá correspon<strong>de</strong>ncia<br />
sobre los mismos. Las co<strong>la</strong>boraciones<br />
firmadas expresan <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> sus autores<br />
y no supon<strong>en</strong> una i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong> criterios con<br />
los mant<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong> revista.
LECTORES<br />
ESPAÑOLES EN LA<br />
PATAGONIA<br />
En <strong>el</strong> sur <strong>de</strong> La Arg<strong>en</strong>tina está <strong>la</strong><br />
Patagonia, una ext<strong>en</strong>sa región <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> parte más austral <strong>de</strong> Suramérica,<br />
al sur <strong>de</strong> los ríos Colorados y Barrancas,<br />
incluy<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> Tierra <strong>de</strong>l<br />
Fuego. En esa región, <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina y<br />
Chile, también hay españoles. Hasta<br />
ahora he recogido distintas historias<br />
<strong>de</strong> españoles <strong>en</strong> <strong>la</strong> Patagonia, que remitiré<br />
a su revista para su posible edición<br />
(serían <strong>de</strong> gran interés para otros<br />
muchos españoles diseminados por <strong>el</strong><br />
mundo). También trabajé para <strong>la</strong> radio<br />
gallega, para El Correo Gallego y Galicia<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> Mundo. T<strong>en</strong>go un programa<br />
radiofónico “Hecho a <strong>la</strong> españo<strong>la</strong>”,<br />
que fue iniciado por mi padre hace<br />
treinta y un años. Con <strong>el</strong> programa<br />
“Aqu<strong>el</strong>los Gringos” he obt<strong>en</strong>ido reconocimi<strong>en</strong>to<br />
profesional. También estoy<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> CRE <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>marcación <strong>de</strong><br />
Bahía B<strong>la</strong>nca. Espero po<strong>de</strong>r contar a<br />
otros españoles <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> los españoles<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> increíble, única Patagonia.<br />
Cholo Rey<br />
(Patagonia. Arg<strong>en</strong>tina)<br />
Edificio colonial <strong>en</strong> Bahia B<strong>la</strong>nca. Arg<strong>en</strong>tina.<br />
B<br />
O<br />
L<br />
E<br />
T<br />
Í<br />
N<br />
D<br />
E<br />
S<br />
U<br />
S<br />
C<br />
R<br />
I<br />
P<br />
C<br />
I<br />
Ó<br />
N<br />
Nombre y ap<strong>el</strong>lidos ............................................................................................................<br />
.......................................................................................................................................................<br />
Domicilio ..................................................................................................................................<br />
Localidad ...................................................................................................................................<br />
Provincia-Estado o Departam<strong>en</strong>to .................................................................................<br />
....................................................................e-mail......................................................................<br />
Código Postal................................. País ..............................................................................<br />
Fecha .........................................................................................................................................<br />
Firma<br />
LOS NUEVOS INTERESADOS EN RECIBIR CARTA DE ESPAÑA GRATUITAMENTE DEBERÁN HACERNOS LLEGAR EL<br />
BOLETÍN DE SUSCRIPCIÓN DEBIDAMENTE CUMPLIMENTADO A LA SIGUIENTE DIRECCIÓN:<br />
ADMINISTRACIÓN DE CARTA DE ESPAÑA<br />
C/ José Abascal, 39 – 28003 MADRID / Tfs. 00 34 1 3637090 – 00 34 1 3637075<br />
e-mail: cartaespsus@mtas.es<br />
4.CDE.639
EL CHIKILICUATRE<br />
EN MÉXICO<br />
Aquí <strong>en</strong> Mor<strong>el</strong>ia, México, nos ha<br />
llegado <strong>la</strong> publicidad <strong>de</strong> un tal<br />
Chikilicuatre, un extraño personaje<br />
con un tupé exagerado que está<br />
tomando revu<strong>el</strong>o. Es algo extraño,<br />
porque nos dic<strong>en</strong> que <strong>el</strong> cantante es<br />
actor, que no canta, y que va disfrazado.<br />
También nos dic<strong>en</strong> que han<br />
cambiado <strong>la</strong> letra <strong>de</strong> <strong>la</strong> canción (<strong>el</strong>iminando<br />
a Hugo Chávez) para que<br />
pudiera ser cantada <strong>en</strong> Eurovisión. Y<br />
nos dic<strong>en</strong> que <strong>el</strong> personaje que ha repres<strong>en</strong>tado<br />
a España es un uruguayo<br />
afincado <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona, que trabaja<br />
para una productora interpretando<br />
distintos personajes. En suma, que <strong>el</strong><br />
raro f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o chikilicuatre se exti<strong>en</strong><strong>de</strong>,<br />
como una gran broma.<br />
Lor<strong>en</strong>a Cortés<br />
(Mor<strong>el</strong>ia. México)<br />
LECTORES<br />
LIBROS PARA BRASIL<br />
S<br />
oy<br />
profesor <strong>de</strong> español <strong>en</strong> dos<br />
escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> idiomas <strong>de</strong> Sao Paulo,<br />
l<strong>la</strong>madas PBF y Fisk. También<br />
doy c<strong>la</strong>ses <strong>en</strong> empresas para ejecutivos,<br />
don<strong>de</strong> <strong>en</strong>seño nuestro idioma y <strong>la</strong><br />
cultura españo<strong>la</strong> y <strong>la</strong>s culturas <strong>de</strong> otros<br />
países hispanoamericanos.<br />
T<strong>en</strong>go muchas dificulta<strong>de</strong>s para conseguir<br />
material <strong>en</strong> español. Las escue<strong>la</strong>s<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que trabajo no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> Vds. Ni docum<strong>en</strong>tales<br />
<strong>de</strong> turismo para que los<br />
alumnos puedan ver cómo son nuestros<br />
países y puedan escuchar narraciones<br />
<strong>en</strong> español. Tampoco t<strong>en</strong>emos libros <strong>de</strong><br />
lecturas, ni libros <strong>de</strong> ejercicios gramaticales.<br />
La situación es precaria y los<br />
alumnos se quejan <strong>de</strong> no apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r correctam<strong>en</strong>te<br />
nuestro idioma. Y como<br />
profesor, t<strong>en</strong>go que darles <strong>la</strong> razón.<br />
Quisiera, por tanto, pedir que nos<br />
hagan donaciones <strong>de</strong> libros, para <strong>la</strong><br />
lectura <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza; y<br />
libros con ejercicios gramaticales y<br />
Vds. Docum<strong>en</strong>tales narrados <strong>en</strong> español.<br />
No importa que sean usados. Me<br />
ayudarán a complem<strong>en</strong>tar mi trabajo<br />
como profesor <strong>de</strong> español <strong>en</strong> Brasil.<br />
Osvaldo Vic<strong>en</strong>te Pérez (Brasil)<br />
BUSCANFAMILIARES<br />
Preciso localizar a los hijos <strong>de</strong> mi<br />
hermana, Aurora López Vázquez,<br />
hija <strong>de</strong> Antonio López Novoa, natural<br />
<strong>de</strong> Dorne<strong>la</strong>s Toubes, La Peroxa<br />
(Or<strong>en</strong>se), nacido <strong>el</strong> 31 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong><br />
1875; y <strong>de</strong> B<strong>en</strong>ita Vázquez Sánchez,<br />
natural <strong>de</strong> Santa Amalia <strong>de</strong><br />
Carballeido (Lugo), nacida <strong>en</strong> 1875.<br />
Artemio Antonio López Ibarra<br />
Avda Cándido González nº 21.<br />
77600 Las Tunas (Cuba)<br />
Quiero saber dón<strong>de</strong> nació mi<br />
abu<strong>el</strong>o, pedro franco González,<br />
hijo <strong>de</strong> B<strong>en</strong>ito Franco y Gregoria<br />
González, naturales <strong>de</strong> Santa Cruz<br />
(Canarias). He escrito a ese municipio<br />
y no recibo respuesta. Quizá<br />
sean <strong>de</strong> otra Santa Cruz.<br />
Rebeca Franco Pérez<br />
(Sociedad Canaria. La Habana.<br />
Cuba)<br />
Sólo sé que mi abu<strong>el</strong>o, José Maceira<br />
Mirás, nació <strong>en</strong> España, <strong>en</strong><br />
1903. ¿Quién me pue<strong>de</strong> ayudar?<br />
José Maceira Camejo<br />
Zona C, Edificio 1. Apto 114<br />
C Sandino 22100.<br />
Pinar <strong>de</strong>l Río. Cuba.<br />
Mi madre se l<strong>la</strong>maba María <strong>de</strong> los<br />
Dolores Ortega Ortega, hija <strong>de</strong><br />
marcos y <strong>de</strong> Juana, nacida <strong>en</strong> Ing<strong>en</strong>io,<br />
Las Palmas (Canarias) <strong>el</strong> 13<br />
<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1891. ¿Hay algún familiar<br />
<strong>en</strong> España que quiera contactar<br />
conmigo?<br />
Alfredo Mor<strong>en</strong>o Ortega<br />
Santiago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Vegas<br />
Rpto Los Cocos. Cuba.<br />
Busco familiares <strong>de</strong> José Antonio<br />
Jiménez Gutiérrez. En su juv<strong>en</strong>tud<br />
estuvo <strong>en</strong> Cuba y formó su familia,<br />
con su mujer y siete hijos (seis<br />
mujeres). Mi padre, José Antonio<br />
Jiménez Ortega tuvo tres hijos.<br />
Quisiera conocer mis raíces españo<strong>la</strong>s,<br />
antes <strong>de</strong> viajar a Má<strong>la</strong>ga.<br />
Damaris Jiménez Diéguez<br />
Calle 82 nº 16.<br />
79180 Las Tunas.<br />
Cuba.<br />
Me gustaría <strong>en</strong>contrar familiares<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong> <strong>de</strong> La Gomera (Canarias).<br />
Mis familiares cubanos salieron <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> is<strong>la</strong> para Cuba <strong>en</strong> 1936 y se insta<strong>la</strong>ron<br />
<strong>en</strong> Las Vil<strong>la</strong>s. En La Gomera<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar Sebastián Cab<strong>el</strong>lo<br />
B<strong>el</strong>lo, José Antonio Cab<strong>el</strong>lo, María<br />
B<strong>el</strong>lo, María Rodríguez, José Antonio<br />
Rodríguez, Josefa Martínez…<br />
Osvaldo Vic<strong>en</strong>te Pérez<br />
Caja Postal nº 24. C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
Mauá . Sao Paulo. Brasil.<br />
e-mail: robyespaña@yahoo.es<br />
Mi abue<strong>la</strong> se l<strong>la</strong>maba María Asunción<br />
Bo<strong>la</strong>ños Betancor, nacida <strong>el</strong> 8<br />
<strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1897 <strong>en</strong> Guía (Gran<br />
canaria). Su padre era Antonio Bo<strong>la</strong>ños<br />
<strong>de</strong>l Rosario y su madre Juana<br />
María Betancor González.<br />
Necesito un certificado <strong>de</strong> nacimi<strong>en</strong>to<br />
literal <strong>de</strong> mi abue<strong>la</strong> maría<br />
Asunción.<br />
Marta Rog<strong>el</strong>io Martínez Paz<br />
C/ Progreso nº 33, <strong>en</strong>tre Santa<br />
Rosa y Jov<strong>el</strong><strong>la</strong>nos<br />
Máximo Gómez<br />
44270 Matanzas. Cuba<br />
Deseamos contactar con <strong>la</strong> familia<br />
<strong>de</strong> mi abu<strong>el</strong>o, Alcadio Nuvio<strong>la</strong> Mi<strong>la</strong><br />
y su hermano Dani<strong>el</strong> Nuvio<strong>la</strong><br />
Mi<strong>la</strong> naturales <strong>de</strong> Cataluña. Cuando<br />
mi abu<strong>el</strong>o y mi tío emigraron a<br />
Cuba, se <strong>de</strong>dicaban al negocio <strong>de</strong>l<br />
vino y <strong>la</strong>s frutas (t<strong>en</strong>ían viñedos).<br />
Emigraron a Cuba por causa <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
guerra civil. Necesitamos ayuda<br />
para <strong>en</strong>contrar a nuestra familia.<br />
Berna Iris y María Luz<br />
Rodríguez Nuvio<strong>la</strong><br />
Calle 13 nº 149 <strong>en</strong>tre 12 y<br />
Emilio Lastre<br />
Siboney. Bayamo. Granma.<br />
Cuba.<br />
Busco familiares <strong>de</strong> Ricardo Bretaña<br />
Arias y Dolores Novoa Rodríguez,<br />
naturales <strong>de</strong> Or<strong>en</strong>se. Comunicarse<br />
con su nieta <strong>en</strong> Cuba,<br />
Aleida Díaz Bretaña <strong>en</strong> Pocito 56<br />
(altos) <strong>en</strong>tre D<strong>el</strong>icias y Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura,<br />
Lawton, 10 <strong>de</strong> Octubre, La<br />
Habana, Cuba.<br />
Ingrid García Rodríguez<br />
e-mail: ingrid_5780@yahoo.es<br />
5.CDE.639
ENPORTADA<br />
Consu<strong>el</strong>o Rumí, secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración, ro<strong>de</strong>ada por españoles resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> Bélgica.<br />
El Atomium, portada <strong>de</strong> lujo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria 2008<br />
La secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración, Consu<strong>el</strong>o Rumí, inauguró <strong>en</strong><br />
Bruse<strong>la</strong>s <strong>la</strong> EuroFeria 2008.<br />
En su <strong>de</strong>cimosexta<br />
edición,<br />
<strong>la</strong> EuroFeria<br />
Andaluza <strong>de</strong><br />
Bruse<strong>la</strong>s ha<br />
visto cumplido<br />
uno <strong>de</strong> sus objetivos:<br />
alcanzar<br />
los 200.000<br />
visitantes <strong>en</strong><br />
cuatro días <strong>de</strong> feria y convertirse <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to cultural y festivo más im-<br />
6.CDE.639<br />
portante <strong>de</strong> <strong>la</strong> capital b<strong>el</strong>ga. El esc<strong>en</strong>ario<br />
<strong>el</strong>egido estuvo a <strong>la</strong> altura: <strong>el</strong><br />
Atomium <strong>en</strong> <strong>el</strong> año <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración<br />
<strong>de</strong> su cincu<strong>en</strong>ta aniversario.<br />
Los pasados días 5, 6, 7 y 8 <strong>de</strong><br />
junio tuvo lugar <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria Andaluza,<br />
cita obligada <strong>en</strong> <strong>la</strong> capital b<strong>el</strong>ga para<br />
los amantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura españo<strong>la</strong> y<br />
que cada año que pasa se hace más<br />
internacional, habi<strong>en</strong>do llegado <strong>en</strong><br />
esta <strong>de</strong>cimosexta edición a acoger a<br />
190 participantes <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes nacionalida<strong>de</strong>s.<br />
El objetivo era llegar a los<br />
200.000 visitantes <strong>en</strong> cuatro días <strong>de</strong><br />
feria, meta que se alcanzó a pesar <strong>de</strong>l<br />
mal tiempo inicial. “Hasta <strong>en</strong> esto nos<br />
parecemos cada vez más a <strong>la</strong> Feria <strong>de</strong><br />
Abril <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>: aquí también llueve”,<br />
<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raba con humor Fe<strong>de</strong>rico Gallo,<br />
presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> honor <strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria.<br />
La Euroferia fue inaugurada <strong>el</strong> jueves<br />
5 por <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong><br />
Inmigración y Emigración, Consu<strong>el</strong>o
Rumí, qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró: “no he v<strong>en</strong>ido<br />
a hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> política, sino a compartir<br />
este mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> fiesta y alegría”.<br />
Aludió, sin embargo, <strong>en</strong> su discurso a<br />
<strong>la</strong> nueva Ley <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> como “vehículo<br />
para <strong>el</strong> pl<strong>en</strong>o ejercicio <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />
<strong>de</strong> los ciudadanos resi<strong>de</strong>ntes<br />
fuera” e hizo hincapié <strong>en</strong> <strong>la</strong> “absoluta<br />
igualdad <strong>en</strong>tre éstos y los resi<strong>de</strong>ntes<br />
ciales <strong>en</strong> Bélgica y Julie Fernán<strong>de</strong>z,<br />
Secretaria <strong>de</strong> Estado para los Minusválidos<br />
<strong>de</strong>l Gobierno b<strong>el</strong>ga.<br />
Creada a principios <strong>de</strong> los 90 por<br />
<strong>la</strong> Peña Arte y Cultura <strong>de</strong> Andalucía<br />
(PACA), <strong>la</strong> EuroFeria Andaluza ha experim<strong>en</strong>tado<br />
un consi<strong>de</strong>rable salto<br />
cualitativo <strong>en</strong> su edición <strong>de</strong>l año pasado,<br />
al insta<strong>la</strong>rse por vez primera <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> exp<strong>la</strong>nada <strong>de</strong>l Atomium, sin duda<br />
ENPORTADA<br />
40.000 metros cuadrados, un 30%<br />
más que <strong>el</strong> año pasado, y estoy conv<strong>en</strong>cido<br />
<strong>de</strong> que <strong>el</strong> próximo año habremos<br />
crecido todavía más. Creo<br />
que <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong>l éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria<br />
está <strong>en</strong> que su organización ha <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido<br />
que <strong>la</strong> feria no se pue<strong>de</strong> reducir,<br />
que cada vez va a haber más<br />
participantes que quier<strong>en</strong> estar pres<strong>en</strong>tes<br />
y se ha puesto a trabajar <strong>en</strong><br />
Consu<strong>el</strong>o Rumí con Fe<strong>de</strong>rico Gallo, presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria y vista <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to con <strong>el</strong> Atomium <strong>de</strong> fondo.<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fronteras españo<strong>la</strong>s”, así<br />
como al rápido <strong>de</strong>sarrollo normativo<br />
<strong>de</strong>l Estatuto, <strong>en</strong> cuestiones como <strong>la</strong><br />
prestación por razón <strong>de</strong> necesidad, <strong>el</strong><br />
Consejo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> o <strong>la</strong>s ayudas extraordinarias<br />
para retornados, que<br />
continuará <strong>en</strong> un futuro inmediato.<br />
Estuvieron también pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
acto protoco<strong>la</strong>rio Agustín Torres, director<br />
g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración, Carlos<br />
Gómez-Múgica Sanz, Embajador <strong>de</strong><br />
España <strong>en</strong> Bélgica y Freddy Thi<strong>el</strong>emans,<br />
Alcal<strong>de</strong> <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s.<br />
Tras <strong>el</strong> acto oficial <strong>de</strong> inauguración<br />
tuvo lugar un <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y<br />
Emigración y <strong>de</strong>l Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Emigración con los españoles resi<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>en</strong> Bélgica, <strong>en</strong> un espacio habilitado<br />
al efecto <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo recinto.<br />
En ambos actos estuvieron también<br />
pres<strong>en</strong>tes José Luis Ruiz Navarro,<br />
Consejero <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos So<strong>el</strong><br />
monum<strong>en</strong>to más repres<strong>en</strong>tativo <strong>de</strong><br />
Bruse<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> especial actualidad este<br />
año <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se c<strong>el</strong>ebra <strong>el</strong> 50 aniversario<br />
<strong>de</strong> su construcción con motivo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Exposición Universal <strong>de</strong> 1958<br />
(<strong>la</strong> primera gran Exposición Universal<br />
organizada tras <strong>la</strong> II Guerra Mundial).<br />
Una grata sorpresa para los ci<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> personas que acudieron <strong>el</strong> día 5 a<br />
<strong>la</strong> inauguración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Euroferia Andaluza<br />
fue <strong>en</strong>contrarse con <strong>la</strong> ban<strong>de</strong>ra<br />
españo<strong>la</strong> on<strong>de</strong>ando <strong>en</strong> lo alto <strong>de</strong>l<br />
Atomium. Este gesto ha sido interpretado<br />
por Fe<strong>de</strong>rico Gallo como “un<br />
símbolo <strong>de</strong> unión y bu<strong>en</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />
por parte <strong>de</strong>l Ayuntami<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s con <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
EuroFeria Andaluza 2008”.<br />
Para Fe<strong>de</strong>rico Gallo, presi<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1994 y verda<strong>de</strong>ro<br />
artífice <strong>de</strong> su internacionalización,<br />
<strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> este marco no<br />
ha podido ser más positiva. “Este<br />
año ocupamos una ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong><br />
esa dirección”.<br />
Por t<strong>en</strong>er, <strong>la</strong> EuroFeria Andaluza<br />
ti<strong>en</strong>e hasta su propia embajadora,<br />
honor que <strong>en</strong> <strong>la</strong> edición <strong>de</strong> 2008 ha<br />
recaído <strong>en</strong> <strong>la</strong> sevil<strong>la</strong>na nacida <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s<br />
Sara Vidal. Para Sara, <strong>de</strong> veintinueve<br />
años, constituye un orgullo<br />
po<strong>de</strong>r repres<strong>en</strong>tar a un ev<strong>en</strong>to que<br />
forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tradiciones que<br />
sus padres le inculcaron. “Yo he crecido<br />
vi<strong>en</strong>do a su vez crecer a esta EuroFeria,<br />
y hoy es para mí una satisfacción<br />
<strong>en</strong>orme viajar a mi tierra, a Sevil<strong>la</strong>,<br />
y a otros lugares <strong>de</strong> Andalucía y<br />
comprobar que <strong>la</strong>s ferias <strong>de</strong> allí cada<br />
vez se parec<strong>en</strong> más a <strong>la</strong> nuestra, al<br />
ser cada vez más multiculturales”.<br />
La EuroFeria Andaluza <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s<br />
es una manifestación cultural, gastronómica<br />
y festiva estructurada a <strong>la</strong><br />
manera <strong>de</strong> una verda<strong>de</strong>ra feria andaluza<br />
don<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada al recinto y <strong>el</strong><br />
acceso a todas y cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casetas<br />
es gratuita. En <strong>la</strong> reci<strong>en</strong>te edi-<br />
7.CDE.639
ENPORTADA<br />
ción <strong>de</strong> junio <strong>la</strong> EuroFeria se organizó<br />
<strong>en</strong> torno a cinco gran<strong>de</strong>s patios<br />
–Andalucía, España, Atomium, Calle<br />
<strong>de</strong>l Infierno y Expo’58–, si<strong>en</strong>do cada<br />
patio lugar <strong>de</strong> reunión <strong>de</strong> numerosos<br />
artistas y casetas, y <strong>de</strong> <strong>de</strong>gustación <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s gastronomías típicas <strong>de</strong> cada región<br />
participante. Especialm<strong>en</strong>te interesante<br />
es <strong>el</strong> espectáculo <strong>de</strong> caballos<br />
andaluces <strong>de</strong> pura raza españo<strong>la</strong> inscian<br />
<strong>la</strong>s críticas <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />
aut<strong>en</strong>ticidad <strong>de</strong> un ev<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> que<br />
<strong>la</strong> pa<strong>el</strong><strong>la</strong> es <strong>el</strong> indiscutible p<strong>la</strong>to estr<strong>el</strong><strong>la</strong>,<br />
pero don<strong>de</strong> <strong>el</strong> pescaíto frito y<br />
<strong>la</strong> manzanil<strong>la</strong> (traída <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Sanlúcar<br />
<strong>de</strong> Barrameda) compit<strong>en</strong> con <strong>el</strong> gaufre<br />
b<strong>el</strong>ga y <strong>la</strong> caipirinha. “Ese es un<br />
<strong>de</strong>bate que para mí ya está superado”,<br />
puntualiza <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>nte honorífico.<br />
“La heterog<strong>en</strong>eidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> feria<br />
año <strong>en</strong> <strong>la</strong> EuroFeria fue <strong>la</strong> <strong>de</strong> Vic<strong>en</strong>te<br />
Medina, empresario granadino y diseñador<br />
<strong>de</strong> trajes <strong>de</strong> f<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ca que visitaba<br />
<strong>la</strong> feria brus<strong>el</strong><strong>en</strong>se por vez primera.<br />
“Me <strong>en</strong>teré <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
esta feria por internet e hice todo lo<br />
que pu<strong>de</strong> por estar aquí, ya que me<br />
parece un escaparate estup<strong>en</strong>do para<br />
pres<strong>en</strong>tar mi trabajo”, explica Vic<strong>en</strong>te,<br />
quién reconoció haber v<strong>en</strong>dido<br />
Un Atomium cincu<strong>en</strong>tón presidió <strong>el</strong> bullicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Euroferia que promociona productos y servicios españoles y andaluces.<br />
8.CDE.639<br />
pirado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Jerez, que los<br />
visitantes pudieron disfrutar al pie <strong>de</strong>l<br />
Atomium a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los cuatro días<br />
<strong>de</strong> feria. La <strong>de</strong>coración y <strong>la</strong> organización<br />
<strong>de</strong>l recinto ferial, así como <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s casetas, estuvieron inspiradas <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s tradicionales ferias <strong>de</strong> Andalucía:<br />
<strong>de</strong>corados con farolillos, paseos a caballo,<br />
chicas y chicos vestidos al más<br />
puro estilo andaluz (traje <strong>de</strong> f<strong>la</strong>m<strong>en</strong>ca<br />
para <strong>el</strong><strong>la</strong> y <strong>de</strong> “corto” para él), bailes<br />
típicos, f<strong>la</strong>m<strong>en</strong>co y una gran variedad<br />
<strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que ofrecieron un espectáculo<br />
<strong>de</strong> luces y colores característico<br />
<strong>de</strong> estas fiestas. Lo cierto es<br />
que durante una semana <strong>en</strong>tera <strong>la</strong><br />
ban<strong>de</strong>ra andaluza apareció <strong>de</strong>stacada<br />
<strong>en</strong> todos los medios <strong>de</strong> comunicación<br />
brus<strong>el</strong><strong>en</strong>ses y que g<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />
nacionalida<strong>de</strong>s acudieron a <strong>la</strong> exp<strong>la</strong>nada<br />
<strong>de</strong>l Atomium atraídos por una<br />
cultura que no hace más que ganar<br />
a<strong>de</strong>ptos <strong>en</strong> <strong>la</strong> capital b<strong>el</strong>ga.<br />
Sin embargo, año tras año arrees<br />
un hecho, pero no <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>do por<br />
qué ha <strong>de</strong> verse como algo negativo.<br />
Bruse<strong>la</strong>s no es Sevil<strong>la</strong>. No se trata <strong>de</strong><br />
reproducir <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s una feria andaluza<br />
como si fuera un museo, sino<br />
<strong>de</strong> basarnos <strong>en</strong> <strong>el</strong> espíritu español y<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> manera <strong>de</strong> festejar y divertirnos<br />
allá para trabajar con lo que aquí t<strong>en</strong>emos.<br />
La EuroFeria no es más que<br />
un reflejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad b<strong>el</strong>ga, que<br />
es una sociedad cosmopolita e integradora<br />
<strong>de</strong> culturas”. A día <strong>de</strong> hoy,<br />
es un hecho probado que <strong>la</strong> EuroFeria<br />
Andaluza no se limita a <strong>la</strong> ortodoxia<br />
andaluza ni españo<strong>la</strong>, aunque<br />
ésta constituye <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to primordial<br />
y es<strong>en</strong>cial. Lo es también que<br />
está totalm<strong>en</strong>te abierta a <strong>la</strong>s realida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s, y con <strong>el</strong>lo, abierta a<br />
su pob<strong>la</strong>ción cosmopolita y a <strong>la</strong> participacion<br />
<strong>de</strong> otras nacionalida<strong>de</strong>s<br />
europeas.<br />
Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casetas con más espíritu<br />
andaluz que se pres<strong>en</strong>taron este<br />
m<strong>en</strong>os trajes <strong>de</strong> lo que esperaba y<br />
casi todos a españo<strong>la</strong>s emigrantes <strong>de</strong><br />
segunda y tercera g<strong>en</strong>eración. “Una<br />
<strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s ni siquiera hab<strong>la</strong>ba <strong>el</strong> español”,<br />
señaló. Para <strong>el</strong> granadino resultó<br />
una visión bastante asombrosa ver<br />
<strong>en</strong> una feria a mujeres chinas haci<strong>en</strong>do<br />
y v<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do churros, o a chicos<br />
ecuatorianos escanciando sidra.<br />
“Visto objetivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> verdad es que<br />
muy andaluz <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te no es, pero<br />
tampoco me da <strong>la</strong> impresión <strong>de</strong> que<br />
sea eso lo que se busque por parte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> organización”.<br />
Torremolinos, Noche <strong>de</strong> Salsa,<br />
Churrería, Tropicana, La Giralda,<br />
Má<strong>la</strong>ga, Rincón Omaita, Habana<br />
Café, Bu<strong>en</strong>a Vista, C<strong>en</strong>tro Cabraliego,<br />
Las mil y una noches, Estr<strong>el</strong>litas<br />
Latinas... y así hasta 190 participantes<br />
ofreci<strong>en</strong>do al visitante una muestra<br />
<strong>de</strong> sus tradiciones y su folklore.<br />
Entre tanta heterog<strong>en</strong>eidad l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong><br />
at<strong>en</strong>ción <strong>la</strong> singu<strong>la</strong>ridad y <strong>la</strong> s<strong>en</strong>ci-
llez <strong>de</strong> <strong>la</strong> Caseta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ñ, pres<strong>en</strong>te<br />
por segundo año consecutivo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
EuroFeria Andaluza <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s. Recibi<strong>en</strong>do<br />
a todo aqu<strong>el</strong> que se acerca<br />
están Pedro Gómez, marroquinero<br />
bilbaíno afincado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace más <strong>de</strong><br />
tres décadas <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s, y su hijo<br />
Mateo. “¿Que por qué <strong>la</strong> Ñ? Porque<br />
es <strong>la</strong> única letra que sólo se utiliza<br />
<strong>en</strong> español y porque mi sueño fue<br />
fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> caseta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
EuroFeria, <strong>la</strong> más cuidada hasta <strong>el</strong> mínimo<br />
<strong>de</strong>talle por <strong>la</strong> organización.<br />
“Aunque traemos a artistas <strong>de</strong> Andalucía,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> filosofía <strong>de</strong> <strong>la</strong> EuroFeria está<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> siempre <strong>el</strong> promocionar a los<br />
artistas <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración tanto <strong>de</strong> Bélgica,<br />
como <strong>de</strong> Ho<strong>la</strong>nda, Luxemburgo<br />
e, incluso, <strong>de</strong>l norte <strong>de</strong> Francia”, com<strong>en</strong>ta<br />
Fe<strong>de</strong>rico Gallo.<br />
ENPORTADA<br />
estos catorce años al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Euro-<br />
Feria, Fe<strong>de</strong>rico Gallo se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra satisfecho<br />
al haber superado con creces<br />
<strong>la</strong>s expectativas iniciales. Sin embargo,<br />
reconoce <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aspectos<br />
que le gustaría mejorar. “La EuroFeria<br />
se ha hecho tan gran<strong>de</strong> que, inevitablem<strong>en</strong>te,<br />
a <strong>la</strong> asociación hay <strong>de</strong>talles<br />
que se le escapan. No hay que olvidar<br />
que <strong>la</strong> EuroFeria se ha convertido <strong>en</strong><br />
La EuroFeria es todo un acontecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> Bruse<strong>la</strong>s. A <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha Mateo y Pedro Gómez <strong>en</strong> su caseta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ñ.<br />
siempre que mi hijo, a pesar <strong>de</strong><br />
haber nacido <strong>en</strong> Bélgica <strong>de</strong> madre<br />
b<strong>el</strong>ga, se sintiera tan español como<br />
yo. Y ese sueño se me ha cumplido.<br />
Juntos nos p<strong>la</strong>nteamos <strong>el</strong> reto <strong>el</strong> año<br />
pasado <strong>de</strong> montar una caseta <strong>de</strong><br />
estas características <strong>en</strong> <strong>la</strong> EuroFeria y<br />
nos salió <strong>de</strong> maravil<strong>la</strong>. Ahora le<br />
ando dando vu<strong>el</strong>tas a un nuevo <strong>de</strong>safío:<br />
po<strong>de</strong>r pres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> este marco<br />
algún día una caseta completam<strong>en</strong>te<br />
vasca, con gastronomía y <strong>de</strong>porte.<br />
Quisiera po<strong>de</strong>r promover aquí <strong>la</strong><br />
cultura vasca y este esc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
EuroFeria me parece muy a<strong>de</strong>cuado<br />
para <strong>el</strong>lo”, explica Pedro Gómez.<br />
Y es que, aunque a primera vista<br />
pueda parecer lo contrario, al ir “paseando<br />
<strong>la</strong> feria” <strong>el</strong> visitante se da cu<strong>en</strong>ta<br />
<strong>de</strong> que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> mucha comida y<br />
bebida, <strong>en</strong> <strong>la</strong> EuroFeria también hay<br />
muchas activida<strong>de</strong>s culturales. En <strong>la</strong>s<br />
gran<strong>de</strong>s casetas c<strong>en</strong>trales hay espectáculos<br />
perman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> música y baile,<br />
De <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura españo<strong>la</strong><br />
y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pasión por lo hispano<br />
<strong>de</strong> los b<strong>el</strong>gas sabe mucho <strong>la</strong> asociación<br />
Hispamedia, editora <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista<br />
m<strong>en</strong>sual Ecos, <strong>la</strong> única revista b<strong>el</strong>ga<br />
<strong>en</strong> español. Des<strong>de</strong> su nacimi<strong>en</strong>to,<br />
hace ahora más <strong>de</strong> cinco años, Ecos<br />
ha t<strong>en</strong>ido una caseta <strong>en</strong> <strong>la</strong> EuroFeria<br />
y para <strong>el</strong> visitante es una cita ya casi<br />
obligada acercarse a saludar a Patricia<br />
Betancourt, directora <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación.<br />
“Para nosotros, que somos <strong>la</strong><br />
única revista <strong>en</strong> español <strong>de</strong> este país,<br />
<strong>la</strong> EuroFeria es un espacio muy importante<br />
para llegar a g<strong>en</strong>te que no<br />
nos conoce y para afianzar a los lectores<br />
que ya t<strong>en</strong>emos, que así nos<br />
pon<strong>en</strong> cara. Este número <strong>de</strong> junio es<br />
<strong>el</strong> número cincu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista, un<br />
número crucial para nosotros, y gracias<br />
a este marco, estamos pudi<strong>en</strong>do<br />
promover <strong>la</strong>s suscripciones <strong>en</strong>tre los<br />
visitantes”, reconoce Patricia.<br />
A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> hacer un ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> feria <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s y quizás nuestro<br />
éxito vi<strong>en</strong>e precisam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> ahí, <strong>de</strong><br />
que jamás hemos puesto reg<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>jando<br />
libertad completa a los participantes,<br />
aunque imponi<strong>en</strong>do, eso sí, unos<br />
precios para una serie <strong>de</strong> productos,<br />
como <strong>la</strong> bebida. Lo i<strong>de</strong>al sería po<strong>de</strong>r<br />
llegar a darle a <strong>la</strong> feria una dim<strong>en</strong>sión<br />
más humana. Creo que algunos han<br />
olvidado que <strong>la</strong> EuroFeria es una fiesta,<br />
un espacio cultural, y no un marco<br />
para v<strong>en</strong><strong>de</strong>r comida <strong>de</strong> cualquier manera.<br />
También quiero cuidar aún más<br />
<strong>el</strong> <strong>la</strong>do artístico <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to para dar <strong>en</strong><br />
Europa <strong>la</strong> mejor imag<strong>en</strong> posible <strong>de</strong><br />
Andalucía. A mí no me asusta <strong>en</strong> absoluto<br />
hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosas negativas<br />
porque saber que exist<strong>en</strong> y abordar<strong>la</strong>s<br />
es <strong>la</strong> única manera <strong>de</strong> avanzar y <strong>de</strong><br />
t<strong>en</strong>er futuro”.<br />
Texto: Ánge<strong>la</strong> Iglesias Bada<br />
Fotos: Ánge<strong>la</strong> Iglesias Bada y<br />
EuroFeria Andaluza <strong>de</strong> Bruse<strong>la</strong>s<br />
9.CDE.639
ACTUALIDAD<br />
ACTUALIDAD<br />
Tomas Freire, presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> La Nacional, con Pi<strong>la</strong>r González, <strong>el</strong> dueño <strong>de</strong>l restaurante <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nacional, Agustín Torres y Elisa <strong>de</strong> Santos.<br />
Un día <strong>en</strong> Nueva York<br />
El director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración, Agustín Torres, realizó <strong>el</strong> pasado 30 <strong>de</strong> mayo una<br />
visita a <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Nueva York, don<strong>de</strong> se reunió con los directores y miembros <strong>de</strong><br />
diversos c<strong>en</strong>tros españoles.<br />
Esta es <strong>la</strong> primera visita oficial<br />
que <strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> Emigración realiza a Nueva<br />
York, don<strong>de</strong> resi<strong>de</strong>n unos 14.000 españoles,<br />
<strong>de</strong> los más <strong>de</strong> 48.000 registrados<br />
<strong>en</strong> todo Estados Unidos. El objetivo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> visita ha sido escuchar <strong>de</strong><br />
primera mano <strong>la</strong>s inquietu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los<br />
10.CDE.639<br />
ciudadanos que viv<strong>en</strong> y trabajan <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Gran Manzana.<br />
Agustín Torres llegó a Nueva York<br />
directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Madrid, junto a <strong>la</strong><br />
subdirectora <strong>de</strong> P<strong>en</strong>siones Asist<strong>en</strong>ciales<br />
y Programas <strong>de</strong> Actuación a favor<br />
<strong>de</strong> los Emigrantes, Pi<strong>la</strong>r González<br />
Pu<strong>en</strong>te, y estuvo acompañado <strong>en</strong><br />
todo mom<strong>en</strong>to por <strong>la</strong> consejera <strong>de</strong><br />
Trabajo y Asuntos Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Embajada<br />
<strong>de</strong> España <strong>en</strong> Washington<br />
D.C, Elisa <strong>de</strong> Santos.<br />
De acuerdo con Torres, <strong>el</strong> hecho<br />
<strong>de</strong> que esta visita no se haya producido<br />
hasta ahora es producto <strong>de</strong> que<br />
<strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong>l pre-
ACTUALIDAD<br />
A <strong>la</strong> izquierda<br />
Casa <strong>de</strong> Galicia.<br />
Debajo izquierda<br />
Agustín Torres se<br />
dirige a los<br />
asist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Casa <strong>de</strong> Galicia.<br />
Debajo <strong>de</strong>recha<br />
fachada <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Hispanic Society<br />
of America <strong>en</strong><br />
Audubon Terrace.<br />
Broadway.<br />
La Nacional, <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro español más<br />
antiguo <strong>de</strong> Nueva York, don<strong>de</strong> Torres<br />
conversó con su director, Tomás Freire,<br />
y con <strong>el</strong> director <strong>de</strong>l Círculo Español,<br />
Bernardo Riveiro.<br />
La Nacional y <strong>el</strong> Círculo Español se<br />
unieron formalm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> pasado mes<br />
<strong>de</strong> abril bajo <strong>el</strong> nuevo nombre <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tro<br />
Español, <strong>en</strong> un int<strong>en</strong>to por salvar a<br />
ambas organizaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> crisis provocada<br />
por <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> miembros<br />
que estaba afectando sus activida<strong>de</strong>s,<br />
y con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> conservar <strong>el</strong><br />
edificio <strong>de</strong> <strong>la</strong> calle 14 <strong>de</strong> Manhattan,<br />
que durante los últimos 130 años ha<br />
albergado a <strong>la</strong> organización conocida<br />
como “Sociedad B<strong>en</strong>éfica Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
Socorros Mutuos” o La Nacional.<br />
si<strong>de</strong>nte José Luis Rodríguez Zapatero<br />
durante sus primeros cuatro años <strong>de</strong><br />
legis<strong>la</strong>tura estuvieron c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong><br />
otros sitios <strong>de</strong>l mundo; y también a<br />
que no ha sido hasta este segundo<br />
mandato socialista que su dirección<br />
pudo contar con un informe porm<strong>en</strong>orizado<br />
sobre los c<strong>en</strong>tros españoles<br />
organizados <strong>en</strong> Nueva York.<br />
“El colectivo <strong>de</strong> los españoles <strong>en</strong><br />
Hispanoamérica ti<strong>en</strong>e muchas necesida<strong>de</strong>s.<br />
Cuando llegamos al gobierno<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> 2004 nos <strong>en</strong>contramos con una<br />
situación caótica <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones,<br />
a punto <strong>de</strong> <strong>la</strong> quiebra financiera,<br />
y nos <strong>de</strong>dicamos a estabilizar<br />
ese sistema”, señaló Torres <strong>en</strong> unas<br />
<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones a Carta <strong>de</strong> España. “De<br />
Estados Unidos sabíamos poco. Pero<br />
con <strong>la</strong> nueva <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Consejería<br />
<strong>de</strong> Trabajo <strong>en</strong> Washington, se<br />
empieza a situar Estados Unidos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
ag<strong>en</strong>da <strong>de</strong> nuestras políticas, con<br />
miras a cubrir <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los<br />
emigrantes que viv<strong>en</strong> aquí”.<br />
El director <strong>de</strong> Emigración explica<br />
que este primer paso <strong>de</strong> acercami<strong>en</strong>to<br />
a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s españo<strong>la</strong>s <strong>en</strong><br />
Nueva York se realiza <strong>de</strong> una manera<br />
informal, y <strong>la</strong> información que se recoge<br />
le permite luego a su equipo diseñar<br />
un programa para solucionar<br />
problemas y apoyar iniciativas. “El<br />
que hayamos <strong>el</strong>egido este mom<strong>en</strong>to<br />
para v<strong>en</strong>ir a Nueva York se <strong>de</strong>be a<br />
que <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> junio correspon<strong>de</strong> al<br />
inicio <strong>de</strong> legis<strong>la</strong>tura, cuando estamos<br />
p<strong>la</strong>nificando <strong>la</strong>s políticas, y queríamos<br />
incorporar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s que<br />
tuvieran los ciudadanos <strong>en</strong> Estados<br />
Unidos antes <strong>de</strong> cerrar <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación”,<br />
dice Torres.<br />
El int<strong>en</strong>so recorrido <strong>de</strong> un día que<br />
<strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración realizó<br />
por varios c<strong>en</strong>tros <strong>en</strong> los distritos<br />
<strong>de</strong> Manhattan y Que<strong>en</strong>s, empezó <strong>en</strong><br />
Más tar<strong>de</strong>, <strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Emigración asistió a un almuerzo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
casa <strong>de</strong>l cónsul <strong>de</strong> España <strong>en</strong> Nueva<br />
York, Juan Manu<strong>el</strong> Egea, don<strong>de</strong> se<br />
reunió a<strong>de</strong>más con miembros <strong>de</strong>l<br />
Consejo <strong>de</strong> Resi<strong>de</strong>ntes Españoles<br />
(CRE) <strong>de</strong> Nueva York. Su presi<strong>de</strong>nte,<br />
Juan Lizcano, expresó su esperanza<br />
<strong>de</strong> que <strong>la</strong> visita <strong>de</strong>l director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Emigración a <strong>la</strong> ciudad sirva para que<br />
<strong>la</strong> administración gubernam<strong>en</strong>tal<br />
t<strong>en</strong>ga un pap<strong>el</strong> “inspirador” <strong>en</strong> <strong>la</strong>s organizaciones<br />
actuales con miras a su<br />
fortalecimi<strong>en</strong>to. Pero, sobre todo, Lizcano<br />
quisiera que este paso dado por<br />
<strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> Emigración <strong>de</strong>l Ministerio<br />
español <strong>de</strong> Trabajo, sirva para<br />
animar a <strong>la</strong>s nuevas g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong><br />
inmigrantes que llegan a Nueva York<br />
a que se acerqu<strong>en</strong> a los c<strong>en</strong>tros españoles.<br />
“El único país <strong>de</strong>l mundo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
que aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> emigración españo<strong>la</strong><br />
es EEUU. Pero <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te nueva no hace<br />
11.CDE.639
ACTUALIDAD<br />
A <strong>la</strong> izquierda<br />
fachada <strong>de</strong>l<br />
edifico <strong>de</strong> La<br />
Nacional,<br />
sociedad <strong>de</strong><br />
socorros mutuos<br />
fundada <strong>en</strong> 1836.<br />
Debajo Tomás<br />
Freire, Pi<strong>la</strong>r<br />
González, Agustín<br />
Torres, Elisa <strong>de</strong><br />
Santos y Bernardo<br />
Ribeiro presi<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong>l Círculo<br />
Español.<br />
rres terminó su recorrido con una<br />
reunión g<strong>en</strong>eral a <strong>la</strong> que asistieron<br />
los directores <strong>de</strong> todos los c<strong>en</strong>tros y<br />
asociaciones, así como ciudadanos<br />
españoles resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> Nueva York<br />
interesados <strong>en</strong> p<strong>la</strong>ntear sus inquietu<strong>de</strong>s<br />
al director <strong>de</strong> Emigración. Dicha<br />
reunión se llevó a cabo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong><br />
Galicia, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones españo<strong>la</strong>s<br />
más activas <strong>de</strong> Nueva York,<br />
ubicada igualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Que<strong>en</strong>s y fundada<br />
<strong>en</strong> 1940.<br />
Los temas que <strong>de</strong>spiertan <strong>la</strong>s<br />
dudas <strong>de</strong> los españoles que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Nueva York están re<strong>la</strong>cionadas con<br />
<strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los hijos<br />
<strong>de</strong> emigrantes <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> naciona-<br />
12.CDE.639<br />
contacto con los c<strong>en</strong>tros. Hay que<br />
buscar formas <strong>de</strong> atraerlos”, señaló <strong>el</strong><br />
presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l CRE a Carta <strong>de</strong> España.<br />
Agustín Torres explica que es un<br />
factor común a todas <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />
españo<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l mundo <strong>el</strong> que sean<br />
siempre <strong>la</strong>s primeras g<strong>en</strong>eraciones<br />
que emigraron a un país <strong>la</strong>s que se<br />
preocup<strong>en</strong> por mant<strong>en</strong>erse activas. Y<br />
agrega que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Estados<br />
Unidos, un país inm<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te gran<strong>de</strong><br />
y don<strong>de</strong> los ciudadanos se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<br />
muy dispersos, <strong>la</strong> Dirección<br />
<strong>de</strong> Emigración t<strong>en</strong>drá que trabajar<br />
para <strong>de</strong>terminar un perfil más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do<br />
<strong>de</strong>l que existe actualm<strong>en</strong>te sobre<br />
los emigrantes. Según <strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> Emigración, <strong>la</strong> información<br />
actual sobre <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> españoles<br />
mayores <strong>de</strong> 18 años inscritos <strong>en</strong> los<br />
consu<strong>la</strong>dos <strong>de</strong> España <strong>en</strong> Estados<br />
Unidos sólo refleja <strong>el</strong> 10% <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad<br />
<strong>de</strong> españoles inmigrantes, y sus<br />
<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, que pue<strong>de</strong>n residir <strong>en</strong><br />
este país. “Por lo tanto, <strong>el</strong> primer<br />
paso es ver si somos capaces <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er<br />
<strong>el</strong> número real <strong>de</strong> españoles<br />
que hay <strong>en</strong> Estados Unidos porque <strong>la</strong><br />
cifra <strong>de</strong>termina <strong>la</strong>s estructuras que se<br />
necesitan para at<strong>en</strong><strong>de</strong>rles y lo que se<br />
pue<strong>de</strong> hacer por <strong>el</strong>los. Si sólo t<strong>en</strong>emos<br />
una información <strong>de</strong>l 10%, <strong>el</strong> perfil<br />
será bastante lejano a <strong>la</strong> realidad”,<br />
seña<strong>la</strong> Torres.<br />
Luego habrá que <strong>de</strong>cidir si los actuales<br />
programas que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Dirección <strong>de</strong> Emigración se pue<strong>de</strong>n<br />
utilizar para cubrir <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong>tectadas, y, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> que no sea<br />
posible, crear o reformar nuevas estrategias<br />
y herrami<strong>en</strong>tas.<br />
Después <strong>de</strong> una breve visita al<br />
Círculo Español, creado <strong>en</strong> 1970 y<br />
ubicado <strong>en</strong> <strong>el</strong> distrito <strong>de</strong> Que<strong>en</strong>s, Tolidad<br />
españo<strong>la</strong> cuando sus padres<br />
son resi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Estados Unidos; <strong>la</strong>s<br />
ayudas exist<strong>en</strong>tes para los retornados;<br />
los <strong>de</strong>rechos para cobrar p<strong>en</strong>siones<br />
y <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia.<br />
Un tema que preocupa especialm<strong>en</strong>te<br />
a los españoles resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><br />
Nueva York, y que fue discutido por<br />
varios <strong>de</strong> los asist<strong>en</strong>tes, es <strong>la</strong> falta <strong>de</strong><br />
cobertura médica a <strong>la</strong> que se v<strong>en</strong> expuestos<br />
cuando vu<strong>el</strong>v<strong>en</strong> a España, y<br />
sus pari<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> Estados Unidos<br />
cuando viajan a visitarles, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
seguridad social b<strong>en</strong>eficia a qui<strong>en</strong>es<br />
viv<strong>en</strong> y cotizan <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong>.<br />
Torres explicó que, así como<br />
otros países han mostrado interés por<br />
establecer conv<strong>en</strong>ios con España<br />
para que los españoles t<strong>en</strong>gan acceso<br />
a servicios médicos <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to,<br />
no ocurre lo mismo con Estados
ACTUALIDAD<br />
Unidos, un país que fom<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> iniciativa<br />
privada y don<strong>de</strong> sus ciudadanos<br />
<strong>de</strong>b<strong>en</strong> comprar seguros médicos<br />
a compañías particu<strong>la</strong>res.<br />
El tema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ayudas a <strong>la</strong> promoción<br />
<strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es profesionales que<br />
viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> Estados Unidos también salió<br />
a r<strong>el</strong>ucir durante <strong>la</strong> reunión. Pi<strong>la</strong>r González<br />
explicó que España ya ti<strong>en</strong>e programas<br />
<strong>de</strong> intercambio <strong>en</strong>tre jóv<strong>en</strong>es<br />
<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> Europa que podrían servir<br />
como mo<strong>de</strong>lo, y que <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />
Trabajo busca a<strong>de</strong>más conectar <strong>la</strong>s iniciativas<br />
empresariales gestadas <strong>en</strong> Estados<br />
Unidos con <strong>la</strong>s empresas españo<strong>la</strong>s.<br />
“Estamos muy interesados <strong>en</strong><br />
apoyar <strong>la</strong>s iniciativas que surjan <strong>en</strong>tre<br />
SALVAR LA NACIONAL<br />
En <strong>la</strong> calle 14 <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Nueva York, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> séptima y <strong>la</strong> octava av<strong>en</strong>ida<br />
y a un paso <strong>de</strong>l histórico barrio <strong>de</strong>l Gre<strong>en</strong>wich Vil<strong>la</strong>ge, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>el</strong><br />
edificio que alberga a <strong>la</strong> Sociedad Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Socorros Mutuos, mejor<br />
conocida como La Nacional.<br />
Fundada <strong>el</strong> 15 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1836, La Nacional es hoy por hoy <strong>el</strong> único<br />
c<strong>en</strong>tro español que queda <strong>en</strong> <strong>el</strong> distrito <strong>de</strong> Manhattan. Un bar <strong>de</strong> tapas y un<br />
salón <strong>de</strong> baile pintado con los colores <strong>de</strong> <strong>la</strong> ban<strong>de</strong>ra españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se impart<strong>en</strong><br />
c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> tango, son actualm<strong>en</strong>te los únicos rincones <strong>de</strong>l edificio estilo<br />
“town house” que alguna vez fue <strong>el</strong> corazón <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad españo<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
Nueva York.<br />
De seis mil socios que llegó a t<strong>en</strong>er <strong>la</strong> sociedad, un período <strong>de</strong> crisis que se<br />
agudizó <strong>en</strong> los últimos años redujo esa cantidad a unos 140. La Nacional se vio<br />
afectada cuando un gran número <strong>de</strong> familias <strong>de</strong> emigrantes españoles establecieron<br />
sus resi<strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> <strong>el</strong> distrito <strong>de</strong> Que<strong>en</strong>s y nuevos c<strong>en</strong>tros empezaron a<br />
La Casa <strong>de</strong> Galicia <strong>en</strong> Que<strong>en</strong>s, fundada <strong>en</strong><br />
1940.<br />
los jóv<strong>en</strong>es inmigrantes”, señaló González<br />
Pu<strong>en</strong>te a los asist<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> reunión<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Galicia.<br />
En esta última reunión <strong>de</strong>l día,<br />
Agustín Torres, Pi<strong>la</strong>r González Pu<strong>en</strong>te<br />
y Elsa <strong>de</strong> Santos estuvieron acompañados<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> mesa principal por Rita<br />
Cadio, presi<strong>de</strong>nta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Galicia,<br />
Juan Lizcano, Julio César Fernán<strong>de</strong>z<br />
Mato, secretario g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Exterior</strong>es<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong> Galicia, Juan B<strong>en</strong>ítez,<br />
primer presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l CRE <strong>de</strong><br />
Nueva York, y Gonzalo Áng<strong>el</strong> Cap<strong>el</strong>lán,<br />
Consejero G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Emigración<br />
por Estados Unidos, qui<strong>en</strong>es también<br />
aportaron información para respon<strong>de</strong>r<br />
a <strong>la</strong>s preguntas <strong>de</strong> los<br />
participantes.<br />
Texto y fotos: Eva Agui<strong>la</strong>r<br />
abrir <strong>en</strong> este distrito neoyorquino. Igualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad españo<strong>la</strong><br />
más antigua <strong>de</strong> Nueva York resultó lesionada tras una sucesión <strong>de</strong> uniones y separaciones<br />
con otros c<strong>en</strong>tros.<br />
Hace más <strong>de</strong> un año, Tomás Freire, presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> La Nacional <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace<br />
siete años, y Bernardo Riveiro, presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l Círculo Español con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> Astoria<br />
(Que<strong>en</strong>s), tomaron <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> unir esfuerzos y crear una nueva asociación<br />
que agrupara a los miembros <strong>de</strong> ambos c<strong>en</strong>tros, <strong>en</strong> un esfuerzo por revitalizarlos.<br />
Y para salvar a La Nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>ca<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra sumida.<br />
Según cu<strong>en</strong>tan Riveiro y Freire –ambos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> gallego– <strong>el</strong> nuevo C<strong>en</strong>tro<br />
Español pret<strong>en</strong><strong>de</strong> ser una asociación que ofrezca algo más que salones con t<strong>el</strong>evisiones<br />
para ver partidos <strong>de</strong> fútbol o mesas para jugar dominó.<br />
Riveiro explica que <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s muchas i<strong>de</strong>as que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> para impulsar <strong>el</strong> nuevo<br />
c<strong>en</strong>tro, llevar a Nueva York grupos musicales o artísticos repres<strong>en</strong>tativos <strong>de</strong> España<br />
unas dos o tres veces al año y convertir <strong>el</strong> edificio <strong>de</strong> La Nacional <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se llev<strong>en</strong> a cabo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s culturales, están <strong>en</strong> <strong>la</strong> lista. Los<br />
festivales <strong>de</strong> cine y <strong>la</strong> oferta gastronómica también <strong>en</strong>tran <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes.<br />
“Cuando haces esas activida<strong>de</strong>s, es cuando ves g<strong>en</strong>te que no asiste regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />
a los c<strong>en</strong>tros”, dice Riveiro.<br />
El C<strong>en</strong>tro Español tuvo su primera reunión formal <strong>el</strong> pasado mes <strong>de</strong> abril y<br />
sus gestores se darán un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> tres años para ver los primeros frutos <strong>de</strong> esta<br />
nueva unión.<br />
E.A.<br />
13.CDE.639
ENTREVISTA<br />
RAMÓN VILLARES:<br />
“La emigración no es un fracaso”<br />
El Catedrático Ramón Vil<strong>la</strong>res propone <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria<br />
emigratoria, como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to y acto <strong>de</strong> justicia para los miles <strong>de</strong> gallegos<br />
obligados a empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r los caminos <strong>de</strong>l mar.<br />
Catedrático <strong>de</strong> Historia<br />
Contemporánea<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />
<strong>de</strong> Santiago <strong>de</strong><br />
Composte<strong>la</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
que fue Rector <strong>en</strong>tre<br />
1990 y 1994, Ramón Vil<strong>la</strong>res (Cazás-<br />
Xerma<strong>de</strong>, Lugo, 1951), es miembro<br />
<strong>de</strong> número <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Aca<strong>de</strong>mia Galega<br />
y presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l Cons<strong>el</strong>lo da Cultura<br />
Galega. Especializado <strong>en</strong> historia<br />
social agraria e historiografía es, sin<br />
duda, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s figuras más sobresali<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> actual cultura gallega.<br />
14.CDE.639<br />
Entre sus numerosas publicaciones<br />
hay que recordar libros como La propiedad<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> tierra <strong>de</strong> Galicia, 1500-<br />
1936 (1982), Señores y campoesinos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica (1991), Figuras<br />
da nación (1997), El mundo contemporáneo<br />
(2001) o Historia <strong>de</strong> Galicia<br />
(2004). Vil<strong>la</strong>res es también uno<br />
<strong>de</strong> los int<strong>el</strong>ectuales que, con mayor<br />
c<strong>la</strong>rivi<strong>de</strong>ncia ha intuido <strong>la</strong> necesidad<br />
<strong>de</strong> una nueva historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración,<br />
que <strong>de</strong>je <strong>de</strong> <strong>la</strong>do “<strong>el</strong> paradigma<br />
dominante durante muchos años <strong>de</strong><br />
consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> emigración como un<br />
fracaso, para construir una imag<strong>en</strong><br />
mucho más optimista <strong>de</strong> <strong>la</strong> ida y <strong>el</strong><br />
retorno <strong>de</strong> los emigrantes”.<br />
Usted ha insistido <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidad<br />
<strong>de</strong> recrear <strong>la</strong> memoria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
migraciones. Cual es <strong>la</strong> razón <strong>de</strong><br />
que una empresa como esta no se<br />
haya realizado aún?<br />
La razones plurales. La primera es<br />
porque <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
gran<strong>de</strong>s migraciones (<strong>en</strong> este caso,<br />
Europa), es baja <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia sobre<br />
<strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración o, <strong>de</strong>
ENTREVISTA<br />
alguna manera, se consi<strong>de</strong>ra una experi<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> difícil recuerdo. La segunda<br />
es que Europa, como un contin<strong>en</strong>te<br />
con gran peso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s naciones,<br />
ha t<strong>en</strong>ido, hasta hace poco tiempo,<br />
escaso interés <strong>en</strong> fom<strong>en</strong>tar una mirada<br />
pluricultural sobre sus propias realida<strong>de</strong>s<br />
nacionales interiores.<br />
¿Qué importancia ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa<br />
para construir lo que usted <strong>de</strong>nomina<br />
como “<strong>la</strong> memoria colectiva<br />
<strong>de</strong>l proceso emigratorio”?<br />
Creo que <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa es una<br />
fu<strong>en</strong>te es<strong>en</strong>cial, no sólo porque<br />
constituye un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> interés<br />
<strong>en</strong> sí mismo, sino porque reve<strong>la</strong><br />
<strong>la</strong> gran t<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l inmigrante<br />
<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> t<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> asimi<strong>la</strong>ción<br />
al país <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino o <strong>el</strong> recuerdo<br />
<strong>de</strong> su patria <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>. La<br />
pr<strong>en</strong>sa sirve <strong>de</strong> amalgama <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
colectivida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> migrantes.<br />
Usted insiste también <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> correspon<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />
los emigrantes. ¿Cree que se ha<br />
investigado suficntem<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
este campo?<br />
Los episto<strong>la</strong>rios y noticias <strong>de</strong><br />
viajes <strong>de</strong> los emigrantes <strong>en</strong>cierran<br />
un <strong>en</strong>orme y utilísimo caudal informativo.<br />
Aunque su conservación<br />
es muy <strong>de</strong>sigual y, <strong>en</strong> muchos<br />
casos, ha sido <strong>de</strong>struido o permanece<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> olvido, ejemplos <strong>de</strong> esta literatura<br />
episto<strong>la</strong>r han sido muy frecu<strong>en</strong>tes<br />
<strong>en</strong> países como Italia, y <strong>en</strong> los<br />
últimos años, también <strong>en</strong> Galicia. Pero<br />
es evi<strong>de</strong>nte que todavía no se ha investigado<br />
lo sufici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> este campo.<br />
Es preciso recuperar colecciones episto<strong>la</strong>res<br />
que, todavía hoy, están ocultas<br />
o “perdidas” <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>res.<br />
Pero convi<strong>en</strong>e que sepan que, más<br />
allá <strong>de</strong>l valor s<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>tal que puedan<br />
t<strong>en</strong>er para <strong>el</strong>los, son un patrimonio<br />
colectivo que pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>gran<strong>de</strong>cer<br />
nuestro conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua y<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> actual emigración.<br />
¿Qué opinión le merec<strong>en</strong> algunos<br />
<strong>de</strong> los museos <strong>de</strong> emigración que<br />
ya comi<strong>en</strong>zan a crearse, tanto <strong>en</strong><br />
países emisores como receptores<br />
<strong>de</strong> emigrantes?<br />
En los países receptores, esta t<strong>en</strong>-<br />
<strong>de</strong>ncia ya existe <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace décadas,<br />
porque su interés por <strong>la</strong> memoria <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> inmigración es fuerte. Lo nuevo,<br />
ahora, es que <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia Europa<br />
están proliferando iniciativas <strong>en</strong> esta<br />
dirección, tanto <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración<br />
como <strong>de</strong> <strong>la</strong> inmigración, casos <strong>de</strong><br />
Francia, Alemania e Italia. Es un camino<br />
que todavía ti<strong>en</strong>e mucho recorrido,<br />
especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> España.<br />
Ramón Vil<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>la</strong> v<strong>en</strong>tana <strong>de</strong> su <strong>de</strong>spacho.<br />
¿Qué opinión le merece <strong>el</strong> proyectado<br />
Museo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Emigración<br />
Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires?<br />
En Bu<strong>en</strong>os Aires ya existe <strong>el</strong><br />
Museo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Emigración Gallega<br />
(MEGA), impulsado por <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración<br />
<strong>de</strong> Socieda<strong>de</strong>s Gallegas, y es<br />
una iniciativa que me parece muy<br />
bu<strong>en</strong>a. También sé que <strong>el</strong> Gobierno<br />
arg<strong>en</strong>tino está preparando un ambicioso<br />
proyecto <strong>de</strong> Museo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inmigración<br />
<strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina, que aspira a<br />
convertirse <strong>en</strong> ejemplo <strong>de</strong> este tipo<br />
<strong>de</strong> museos <strong>en</strong> América.<br />
En este contexto, ¿cómo se <strong>en</strong>marca<br />
<strong>el</strong> Arquivo da Emigración<br />
Galega, como “lugar <strong>de</strong> memoria”<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración gallega?<br />
El Arquivo da Emigración Galega<br />
(AEG) es ya, <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad, un c<strong>en</strong>tro<br />
docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong>l f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o migra-<br />
torio gallego y aspira a convertirse <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> embrión <strong>de</strong> un futuro Museo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Emigración Gallega, sito <strong>en</strong> alguna <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Galicia. Creo, honestam<strong>en</strong>te,<br />
que <strong>el</strong> Arquivo actual pue<strong>de</strong><br />
ser <strong>el</strong> primer paso hacia <strong>el</strong> futuro<br />
Museo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Emigración Gallega,<br />
aunque esto <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> más <strong>de</strong> <strong>la</strong> voluntad<br />
política <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones autonómicas,<br />
que <strong>de</strong>l propio Cons<strong>el</strong>lo,<br />
que sólo ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> proponer.<br />
¿Cuáles son <strong>la</strong>s principales<br />
realizaciones <strong>de</strong>l actual Arquivo?<br />
Creado hace tan solo quince<br />
años, <strong>el</strong> AEG ha logrado ya recuperar<br />
gran parte <strong>de</strong>l patrimonio<br />
docum<strong>en</strong>tal, hemerográfico y fotográfico<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s colectivida<strong>de</strong>s<br />
emigrantes gallegas, tanto <strong>de</strong><br />
América como <strong>de</strong> Europa o España.<br />
Presta servicios a investigadores<br />
y particu<strong>la</strong>res, organiza activida<strong>de</strong>s,<br />
participa <strong>en</strong> re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> museos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración y edita una<br />
revista especializada. Y, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
luego, muchas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s microsicieda<strong>de</strong>s<br />
fundadas <strong>en</strong> América por<br />
los gallegos, <strong>en</strong> gran parte con <strong>de</strong>nominación<br />
parroquial, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> su<br />
refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> AEG.<br />
Usted ha afirmado que <strong>en</strong> un<br />
mom<strong>en</strong>to como <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> que se han invertido <strong>la</strong>s corri<strong>en</strong>tes<br />
migratorias <strong>en</strong> España, le parece<br />
fundam<strong>en</strong>tal <strong>la</strong> <strong>de</strong>finitiva <strong>el</strong>ucidación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria <strong>de</strong> nuestras<br />
sucesivas migraciones. ¿En qué<br />
s<strong>en</strong>tido?<br />
Porque creo que <strong>la</strong> mejor preparación<br />
para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r los problemas que<br />
p<strong>la</strong>ntea <strong>la</strong> actual inmigración <strong>en</strong> España,<br />
que ha sido masiva e int<strong>en</strong>sa <strong>en</strong><br />
un corto periodo <strong>de</strong> tiempo, es crear<br />
una conci<strong>en</strong>cia ciudadana <strong>en</strong> torno a<br />
<strong>la</strong> antigua emigración españo<strong>la</strong>, porque<br />
muchos <strong>de</strong> los problemas con los<br />
que se <strong>en</strong>contraron nuestros emigrantes,<br />
como formas <strong>de</strong> vida, inserción <strong>la</strong>boral,<br />
contrastes culturales y lingüísticos,<br />
etc, se repit<strong>en</strong> bajo otras formas<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> coyuntura actual.<br />
Texto y fotos:<br />
Pablo L. MONASOR<br />
15.CDE.639
ACTUALIDAD<br />
Profesores <strong>de</strong> Historia<br />
Contemporánea, especializados<br />
y reconocidos<br />
<strong>en</strong> migraciones<br />
participaron <strong>en</strong> <strong>el</strong> seminario<br />
‘Emigración exterior<br />
y Estado <strong>en</strong> España.<br />
D<strong>el</strong> franquismo a <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>mocracia’, con <strong>el</strong> respaldo <strong>de</strong>l Ministerio<br />
<strong>de</strong> Trabajo e Inmigración, a<br />
través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Emigración.<br />
Rosa Rodríguez Verona,<br />
subdirectora g<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nación, Normativa<br />
Jurídica e Informes, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
D. G. <strong>de</strong> Emigración, intervino<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />
<strong>de</strong>l seminario “Emigración<br />
exterior y Estado <strong>en</strong><br />
España. D<strong>el</strong> franquismo a<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia” para explicar<br />
que <strong>la</strong>s jornadas obe<strong>de</strong>cían<br />
“a <strong>la</strong> iniciativa <strong>de</strong>l<br />
Ministerio <strong>de</strong> Trabajo, <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Emigración, y <strong>de</strong> cinco<br />
historiadores que nos pidieron<br />
apoyo para llevar a<br />
cabo un proyecto <strong>de</strong> investigación<br />
inédito; es<br />
<strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> conexión <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />
Administración y los movimi<strong>en</strong>tos<br />
migratorios <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
España franquista”. Según Rodríguez,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> DGE hay archivos inéditos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l Instituto Español<br />
<strong>de</strong> Emigración (IEE), <strong>en</strong>tidad<br />
que tuvo una vida <strong>de</strong> casi 50 años.<br />
Los profesores promotores <strong>de</strong>l<br />
proyecto asumieron cada uno una<br />
parte <strong>de</strong>l trabajo y pidieron apoyo a<br />
<strong>la</strong> DGE, que subv<strong>en</strong>cionó <strong>la</strong> iniciativa.<br />
“Los trabajos se van a dar a conocer<br />
<strong>en</strong> estas jornadas, don<strong>de</strong> a<strong>de</strong>más<br />
se cu<strong>en</strong>ta con otros profesionales<br />
y profesores <strong>de</strong> reconocido<br />
prestigio y don<strong>de</strong> se va a estudiar<br />
exhaustivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> emigración <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XX <strong>en</strong> España<br />
y cómo trató <strong>el</strong> franquismo ese<br />
f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o migratorio”, añadió Rosa<br />
Rodríguez. También que estos trabajos<br />
sobre <strong>la</strong> trayectoria <strong>de</strong>l Instituto<br />
Español <strong>de</strong> Emigración se reunirán<br />
<strong>en</strong> una publicación <strong>de</strong>l Ministerio<br />
<strong>de</strong> Trabajo. “Es <strong>el</strong> primer trabajo<br />
<strong>de</strong> estas características sobre una<br />
El Instituto Español<br />
<strong>de</strong> Emigración a exam<strong>en</strong><br />
Un seminario c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad Complut<strong>en</strong>se<br />
ha estudiado <strong>la</strong> gestión publica <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración,<br />
especialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> Instituto Español <strong>de</strong> Emigración.<br />
institución tan importante, que<br />
ocupó gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> España<br />
y que ayudó a millones <strong>de</strong> españoles<br />
<strong>en</strong> su salida <strong>en</strong> busca <strong>de</strong> un<br />
futuro mejor”.<br />
Emigración y Estado.– El seminario<br />
abordó <strong>la</strong> emigración y <strong>el</strong> Estado<br />
<strong>en</strong> Europa <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l<br />
siglo XX, los <strong>de</strong>bates ci<strong>en</strong>tíficos actuales,<br />
<strong>la</strong> emigración exterior y <strong>el</strong><br />
Estado <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l franquismo,<br />
<strong>la</strong> trayectoria y actuación <strong>de</strong>l IEE, <strong>la</strong><br />
emigración exterior y <strong>el</strong> Estado <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> siglo XX, <strong>en</strong> una perspectiva<br />
comparada con <strong>la</strong> Europa <strong>de</strong>l sur.<br />
Ana María López Sa<strong>la</strong> mantuvo<br />
que <strong>la</strong>s migraciones son procesos<br />
transaccionales y que <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />
estatal es fundam<strong>en</strong>tal para <strong>de</strong>terminar<br />
quién y cómo emigra.<br />
P<strong>la</strong>nteó <strong>el</strong> interrogante <strong>de</strong> si <strong>la</strong> emigración<br />
se consi<strong>de</strong>ra un negocio<br />
por algunos países. Juan B. Vi<strong>la</strong>r expuso<br />
que <strong>la</strong> reori<strong>en</strong>tación migratoria<br />
españo<strong>la</strong> durante <strong>el</strong> franquismo,<br />
estuvo muy contro<strong>la</strong>da por <strong>la</strong> Administración<br />
para evitar que “<strong>la</strong> contaminación<br />
i<strong>de</strong>ológica” se ext<strong>en</strong>diera<br />
a España con <strong>la</strong>s visitas o <strong>el</strong> retorno.<br />
IEE y emigración.– El Instituto Español<br />
<strong>de</strong> Emigración tuvo su orig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Emigración <strong>de</strong> 1924, si<br />
bi<strong>en</strong> se creó como tal <strong>en</strong> 1956 y estuvo<br />
adscrito <strong>en</strong> distintos períodos a<br />
Presi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> Gobierno y al Ministerio<br />
<strong>de</strong> Trabajo. Se ocupaba <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>tar<br />
y canalizar <strong>el</strong> ahorro hacia<br />
España (<strong>la</strong> dictadura necesitaba divisas);<br />
y abrió <strong>de</strong>legaciones <strong>en</strong> los<br />
países que más emigración recibían.<br />
Bélgica.– Ana Fernán<strong>de</strong>z Asperil<strong>la</strong><br />
expuso que <strong>en</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> IEE y<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> firma <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> emigración<br />
hispano-b<strong>el</strong>ga (1956), dos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<br />
inaugurales <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />
16.CDE.639
ACTUALIDAD<br />
subv<strong>en</strong>cionadas por <strong>el</strong> Estado español,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se ofrecía asist<strong>en</strong>cia<br />
sanitaria y social.<br />
Los objetivos <strong>de</strong> los gobiernos<br />
no siempre se cumplieron y aunque<br />
España no quería que emigras<strong>en</strong><br />
sus mineros cualificados, éstos se<br />
marcharon con pasaportes <strong>de</strong> turismigratoria<br />
<strong>de</strong>l franquismo, que <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> que dirigió a Bélgica<br />
se caracterizó por tres <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos:<br />
reclutami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra, trabajadores<br />
para <strong>la</strong> minería –<strong>de</strong>bían<br />
estar obligatoriam<strong>en</strong>te cinco años<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector, sin po<strong>de</strong>r acce<strong>de</strong>r a<br />
otros– y acuerdo con <strong>la</strong> Seguridad<br />
El control <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración por <strong>el</strong> Estado fue más ficticio que real.<br />
<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> colocar mano <strong>de</strong><br />
obra <strong>de</strong>socupada <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> rural.<br />
La pauta gubernam<strong>en</strong>tal fue <strong>la</strong><br />
asist<strong>en</strong>cia social <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> <strong>de</strong>stino<br />
para tute<strong>la</strong>r a los trabajadores y<br />
que sus ahorros se invirties<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
España. El control político se efectuaba<br />
a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones<br />
tas tras <strong>la</strong> hu<strong>el</strong>ga <strong>de</strong>l 62, aceptando<br />
condiciones poco a<strong>de</strong>cuadas, pero<br />
conseguían cambiar <strong>de</strong> sector <strong>en</strong><br />
una media <strong>de</strong> un año, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong><br />
los cinco que pedía <strong>el</strong> gobierno<br />
b<strong>el</strong>ga.<br />
Francia y Suiza.– En 1961 se firmó<br />
un conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong> emigración hispano-francés<br />
pero surgieron <strong>de</strong>sacuerdos:<br />
<strong>la</strong> parte francesa quería<br />
contratos nominativos, porque se<br />
podían llevar a trabajadores cualificados.<br />
Según María José Fernán<strong>de</strong>z,<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración<br />
por <strong>el</strong> Estado hizo que los españoles<br />
salieran hacia Francia <strong>de</strong><br />
forma irregu<strong>la</strong>r y masiva y que<br />
ambos países optas<strong>en</strong> por “cerrar lo<br />
ojos” por <strong>el</strong> interés que t<strong>en</strong>ía para<br />
sus mercados.<br />
Suiza y España firmaron un tratado<br />
bi<strong>la</strong>teral para regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> emigración<br />
<strong>en</strong> 1961. Según Luis Calvo Salgado,<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> reclutami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> contratación<br />
y <strong>la</strong> ocupación <strong>de</strong> los<br />
españoles <strong>en</strong> Suiza <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>l IEE<br />
era muy importante y <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción<br />
se correspondía con sus propuestas;<br />
pero Suiza consiguió que <strong>el</strong> tratado<br />
no abordase <strong>la</strong> duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> resi<strong>de</strong>ncia<br />
<strong>en</strong> su territorio para conseguir<br />
ciertos <strong>de</strong>rechos y <strong>la</strong> reagrupación<br />
familiar.<br />
Social. Explicó cómo antes que los<br />
españoles emigras<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s minas<br />
b<strong>el</strong>gas éstas habían sido excluidas<br />
por los gobiernos griego e italiano<br />
por no reunir condiciones a<strong>de</strong>cuadas<br />
y por su alta siniestralidad. Esas<br />
mismas condiciones fueron aceptadas<br />
por <strong>el</strong> gobierno español que vio<br />
Alemania.– Tras <strong>la</strong> firma <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>io<br />
con Alemania, <strong>en</strong> 1960, <strong>la</strong>s<br />
funciones <strong>de</strong>l IEE tuvieron varias<br />
etapas, según Carlos Sanz: <strong>en</strong>tre<br />
1960 y 1973 actuó como ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
empleo con <strong>la</strong> que coexistieron los<br />
mecanismos informales <strong>de</strong> emigración<br />
y <strong>de</strong>sarrolló una acción asist<strong>en</strong>cial<br />
hacia los emigrantes <strong>de</strong> rasgos<br />
parternalistas y autoritarios; a<br />
partir <strong>de</strong> 1973 se conc<strong>en</strong>tra únicam<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>bores asist<strong>en</strong>ciales para<br />
at<strong>en</strong><strong>de</strong>r al retorno y a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias<br />
<strong>de</strong> un <strong>de</strong>nso tejido asociativo surgido<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> colonia emigrante y <strong>en</strong>tre<br />
1978 y 1985 trató <strong>de</strong> adaptarse a <strong>la</strong><br />
situación <strong>de</strong>mocrática <strong>en</strong> España<br />
mediante <strong>la</strong> apertura <strong>de</strong> cauces <strong>de</strong><br />
participación a <strong>la</strong>s asociaciones,<br />
que terminaron distanciándose <strong>de</strong>l<br />
Instituto.<br />
Marce<strong>la</strong> Sotom<strong>en</strong>or<br />
17.CDE.639
PANORAMA<br />
BABYLON MAGAZINE<br />
Los cinco jóv<strong>en</strong>es periodistas<br />
responsables <strong>de</strong> Babylon<br />
Magazine, <strong>el</strong> día <strong>de</strong> su<br />
pres<strong>en</strong>tación, con Teresa<br />
P. Alfageme, directiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pr<strong>en</strong>sa <strong>de</strong><br />
Madrid.<br />
Nace una nueva revista con vocación internacional, bilingüe, mestiza y mo<strong>de</strong>rna, al amparo<br />
<strong>de</strong>l interés por lo español y <strong>la</strong> cultura españo<strong>la</strong>.<br />
Se ha pres<strong>en</strong>tado<br />
<strong>en</strong> Madrid <strong>la</strong><br />
revista Babylon<br />
Magazine una<br />
revista con aromas culturales<br />
mestizos. Será un<br />
publicación bimestral, gratuita<br />
y bilingüe <strong>en</strong> español<br />
e inglés que nace con <strong>el</strong><br />
objeto <strong>de</strong> promocionar y<br />
difundir <strong>la</strong> cultura españo<strong>la</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior y más<br />
concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Londres,<br />
don<strong>de</strong> no existe ninguna<br />
revista <strong>de</strong> cultura<br />
españo<strong>la</strong>.<br />
Se p<strong>la</strong>ntea una tirada <strong>de</strong><br />
30.000 ejemp<strong>la</strong>res <strong>de</strong> 96<br />
páginas cada uno, que se<br />
distribuirán <strong>el</strong> 75% <strong>en</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra y <strong>el</strong> 25 % <strong>en</strong><br />
España. La revista ti<strong>en</strong>e un<br />
diseño mo<strong>de</strong>rno y muy<br />
dinámico y toca temas<br />
re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> arte, <strong>la</strong><br />
literatura, <strong>el</strong> cine, <strong>el</strong> ocio,<br />
<strong>el</strong> turismo y <strong>la</strong> música<br />
<strong>en</strong>tre otros.<br />
La pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong><br />
sociedad tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Asociación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pr<strong>en</strong>sa <strong>de</strong><br />
Madrid. Sorpr<strong>en</strong>dió a<br />
todos <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud <strong>de</strong>l equipo<br />
que ha sacado a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte<br />
este proyecto. El director<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> revista, Juan Calleja;<br />
<strong>el</strong> editor, Diego Pontones;<br />
<strong>el</strong> subdirector, A<strong>la</strong>in Verdial;<br />
los redactores jefes,<br />
David Pérez y Alberto Sánchez<br />
ap<strong>en</strong>as superan los<br />
25 años.<br />
Parece oportuna <strong>la</strong> aparición<br />
<strong>de</strong> esta revista. Lo<br />
español está <strong>de</strong> moda.<br />
Cada vez se estudia más <strong>el</strong><br />
idioma, <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones<br />
<strong>de</strong> españoles más jóv<strong>en</strong>es<br />
sal<strong>en</strong> hoy al mundo con<br />
mucha más preparación y<br />
muchos m<strong>en</strong>os prejuicios.<br />
Babylon Magazine nace<br />
para difundir y promocionar<br />
<strong>la</strong> cultura españo<strong>la</strong>,<br />
estando ya pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los<br />
principales puntos culturales<br />
<strong>de</strong> Londres y Madrid,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Tate Mo<strong>de</strong>rn y <strong>la</strong><br />
se<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Instituto Cervantes<br />
<strong>de</strong> Londres hasta <strong>el</strong><br />
CaixaForum o <strong>la</strong> Universidad<br />
Complut<strong>en</strong>se <strong>de</strong><br />
Madrid. La revista cu<strong>en</strong>ta<br />
con <strong>el</strong> apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina<br />
Cultural <strong>de</strong> <strong>la</strong> embajada <strong>de</strong><br />
España <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reino Unido,<br />
<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y<br />
Asuntos Sociales y co<strong>la</strong>bora<br />
con <strong>el</strong> Instituto Cervantes<br />
<strong>de</strong> Londres.<br />
El primer número cu<strong>en</strong>ta<br />
con un reportaje sobre<br />
los nuevos directores <strong>de</strong><br />
españoles <strong>de</strong> cine, a los<br />
que se l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración<br />
Hollywood, otro sobre los<br />
exiliados españoles <strong>en</strong><br />
Ing<strong>la</strong>terra <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra<br />
Civil: “Gernika childr<strong>en</strong>”,<br />
una <strong>en</strong>trevista con <strong>el</strong> pintor<br />
y dibujante Andrés<br />
Rábago “El Roto” y un<br />
reportaje <strong>de</strong> tipo turístico<br />
sobre <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Cast<strong>el</strong>lón.<br />
Cu<strong>en</strong>ta asimismo con<br />
distintas secciones sobre<br />
arte, ev<strong>en</strong>tos para este<br />
verano, música, gastronomía<br />
y “The English Spaniards”<br />
un útil guía <strong>de</strong><br />
superviv<strong>en</strong>cia para españoles<br />
<strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra.<br />
C.P.<br />
18.CDE.639
PANORAMA<br />
PRACTICAS EN ESPAÑA DEL PROGRAMA HISPANO-ALEMÁN<br />
Cuando se cumpl<strong>en</strong> 40<br />
años <strong>de</strong>l mayo francés<br />
<strong>la</strong> Universidad<br />
Nacional <strong>de</strong> Educación<br />
a Distancia (UNED), ha<br />
organizado tres jornadas<br />
para reflexionar sobre cómo<br />
se vivió <strong>en</strong> España ese acontecimi<strong>en</strong>to.<br />
Como a<strong>de</strong><strong>la</strong>nto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
expedición principal que<br />
t<strong>en</strong>drá lugar <strong>en</strong> septiembre<br />
han <strong>de</strong>sempeñado sus practicas<br />
<strong>en</strong> empresas españo<strong>la</strong>s<br />
un grupo <strong>de</strong> ocho alumnos<br />
<strong>de</strong> formación profesional <strong>en</strong><br />
Alemania, <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
españoles.<br />
Por imperativos <strong>de</strong>l cal<strong>en</strong>dario<br />
aca<strong>de</strong>mico y <strong>la</strong>boral,<br />
este grupo <strong>de</strong> ocho jóv<strong>en</strong>es<br />
–cuatro chicas y cuatro chicos-<br />
ha realizado sus prácticas<br />
durante <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> mayo<br />
<strong>en</strong> empresas ubicadas <strong>en</strong><br />
Madrid, casi todas <strong>de</strong> raiz<br />
alemana como Robert Bosch<br />
o Siem<strong>en</strong>s.<br />
Este programa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración<br />
se lleva a cabo con <strong>la</strong> especial<br />
co<strong>la</strong>boracion y <strong>de</strong>dicación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Consejería <strong>de</strong> Trabajo<br />
e Inmigración <strong>en</strong> Berlín<br />
y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsable<br />
<strong>de</strong>l programa Inmacu<strong>la</strong>da<br />
Sánchez.<br />
El sistema <strong>de</strong> formación<br />
profesional dual que impera<br />
<strong>en</strong> Alemania, impone que <strong>la</strong><br />
formación sea mitad teórica<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> au<strong>la</strong> y mitad práctica<br />
Ocho jov<strong>en</strong>es <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> españoles<br />
resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> Alemania, alumnos <strong>de</strong> formación<br />
profesional, han realizado cuatro semanas <strong>de</strong><br />
practicas <strong>en</strong> España.<br />
Los jov<strong>en</strong>es participantes consi<strong>de</strong>ran muy provechosa <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> trabajar cuatro semanas <strong>en</strong> España.<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas que están<br />
muy implicadas <strong>en</strong> esta formación.<br />
Una pequeña parte<br />
<strong>de</strong> esas prácticas <strong>en</strong> Empresas<br />
se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>en</strong> España<br />
durante cuatro semanas<br />
cada año. Es <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />
que estos jóv<strong>en</strong>es excepcionalm<strong>en</strong>te<br />
preparados conozcan<br />
también los métodos <strong>de</strong><br />
trabajo y <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral<br />
<strong>en</strong> España.<br />
Al finalizar sus cuatro<br />
semanas <strong>de</strong> prácticas los<br />
ocho jóv<strong>en</strong>es fueron recibidos<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Direccion G<strong>en</strong>eral<br />
<strong>de</strong> Emigración por <strong>la</strong> subdirectora<br />
g<strong>en</strong>eral adjunta,<br />
Esther Herrera y <strong>la</strong> jefa <strong>de</strong>l<br />
servicio <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es Aur<strong>el</strong>ia<br />
Sarceda, qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>partieron<br />
un rato con <strong>el</strong>los para<br />
conocer <strong>de</strong> primera mano <strong>la</strong><br />
experi<strong>en</strong>cia.<br />
ENBREVE<br />
RECONOCIMIENTO.<br />
María Luisa Criado Camarero,<br />
secretaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confe<strong>de</strong>ración<br />
Europea <strong>de</strong> Asociaciones<br />
<strong>de</strong> Padres <strong>de</strong><br />
Familia, recibió <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad<br />
alemana <strong>de</strong> Siegburg<br />
<strong>la</strong> Medal<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
Mérito <strong>de</strong> <strong>la</strong> República<br />
Fe<strong>de</strong>ral Alemana, <strong>el</strong> pasado<br />
jueves, 19 <strong>de</strong> junio, <strong>en</strong><br />
reconocimi<strong>en</strong>to a su <strong>la</strong>bor<br />
<strong>en</strong> pro <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s familias españo<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sociedad alemana y <strong>la</strong> educación<br />
<strong>de</strong> los niños y jóv<strong>en</strong>es<br />
españoles hijos <strong>de</strong> emigrantes.<br />
La medal<strong>la</strong> le fue<br />
<strong>en</strong>tregada <strong>en</strong> nombre <strong>de</strong>l<br />
presi<strong>de</strong>nte alemán, Horst<br />
Köhler, por Uta Gräfin<br />
Strachwitz.<br />
19.CDE.639
ESPAÑOLESENELMUNDO<br />
Españoles <strong>de</strong> Kinsale<br />
En <strong>el</strong> sur <strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda, cerca <strong>de</strong> Cork, se localiza un b<strong>el</strong>lo pueblo don<strong>de</strong> hay ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses<br />
mor<strong>en</strong>os, <strong>de</strong> p<strong>el</strong>o negro. Son los <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los españoles que<br />
lucharon junto a los ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses, contra los invasores ingleses.<br />
Grabado antiguo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Kinsale, <strong>de</strong>l siglo XVIII.<br />
Actualm<strong>en</strong>te hay<br />
5.590 españoles<br />
<strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda (c<strong>en</strong>so<br />
oficial), resi<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>en</strong> distintas ciuda<strong>de</strong>s<br />
(Dublín, Cork,<br />
Limerick…). Se<br />
supone que hay<br />
algunos miles<br />
más, porque no todos están c<strong>en</strong>sados.<br />
La cifra sube espectacu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> verano, cuando varios miles <strong>de</strong><br />
estudiantes se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan a los cursos<br />
<strong>de</strong> inglés o para trabajar como camareros<br />
y ganar un bu<strong>en</strong> dinero (<strong>en</strong><br />
Ir<strong>la</strong>nda no hay ni un solo c<strong>en</strong>tro<br />
social español o <strong>de</strong> españoles).<br />
En Ir<strong>la</strong>nda hay raíces españo<strong>la</strong>s, <strong>en</strong><br />
ciuda<strong>de</strong>s concretas. En <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong><br />
Galway (costa noroeste) arribaban<br />
pesqueros españoles, marineros gallegos<br />
que iban o regresaban <strong>de</strong> <strong>la</strong> pesca<br />
<strong>de</strong>l baca<strong>la</strong>o. En <strong>la</strong> ciudad sureña <strong>de</strong><br />
Kinsale <strong>el</strong> rastro es mucho mayor:<br />
varios miles españoles se quedaron <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> ciudad y pob<strong>la</strong>ciones próximas, tras<br />
20.CDE.639<br />
su participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Batal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Kinsale,<br />
registrada <strong>en</strong> los primeros años <strong>de</strong>l<br />
siglo XVII.<br />
Hacia Kinsale.– Des<strong>de</strong> Cork, <strong>en</strong> <strong>el</strong> sur<br />
<strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda, sigui<strong>en</strong>do varias carreteras<br />
regionales o locales más hacia <strong>el</strong> sur,<br />
se llega hasta Kinsale. A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><br />
recorrido, a ambos <strong>la</strong>dos <strong>de</strong> <strong>la</strong> carretera,<br />
se v<strong>en</strong> una sucesión <strong>de</strong> prados<br />
cerrados, con vacas, ovejas y caballos<br />
(no faltan los cuervos). Todo <strong>el</strong> paisaje<br />
ir<strong>la</strong>ndés es uniforme: ver<strong>de</strong> y grisáceo,<br />
mojado por <strong>la</strong> lluvia.<br />
El pueblo <strong>de</strong> Kinsale está al final <strong>de</strong><br />
una ría: muy pocas pob<strong>la</strong>ciones ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas<br />
costeras están levantadas <strong>en</strong> costas<br />
abiertas al mar: <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
temporales les aconseja resguardar <strong>la</strong>s<br />
pob<strong>la</strong>ciones al final <strong>de</strong> <strong>la</strong>s rías. Para<br />
llegar hasta este pueblo costero hay<br />
que conducir por <strong>la</strong>s angostas carreteras<br />
ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas. Son una pesadil<strong>la</strong>: estrechas,<br />
sin arcén, mal asfaltadas: los<br />
gigantescos tractores, muchos con<br />
remolque, circu<strong>la</strong>n a su aire, sin preo-<br />
cupación; aunque se echan al arcén,<br />
cuando hay arcén.<br />
En Kinsale comprobamos que adornan<br />
<strong>la</strong>s calles y <strong>la</strong>s fachadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
casas y establecimi<strong>en</strong>tos comerciales,<br />
con macetas que ofrec<strong>en</strong> a <strong>la</strong> vista<br />
diminutas flores, <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s gamas <strong>de</strong><br />
colores (recuerdan <strong>el</strong> gusto cordobés<br />
por <strong>la</strong>s flores, que adornan también <strong>la</strong>s<br />
calles). Kinsale es un cogollo marino,<br />
muy bonito y agradable, con rincones<br />
únicos, muy turístico y con aire español<br />
<strong>en</strong> su historia y memoria, como se<br />
comprueba <strong>en</strong> <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong> alguno<br />
<strong>de</strong> sus restaurantes.<br />
Esa historia y memoria españo<strong>la</strong>, <strong>en</strong><br />
tierras ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas, ti<strong>en</strong>e unos oríg<strong>en</strong>es.<br />
En 1992, durante <strong>el</strong> 390 Aniversario<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> ayuda españo<strong>la</strong> a Ir<strong>la</strong>nda, <strong>el</strong><br />
ganador <strong>de</strong> un Grammy, Bill Whe<strong>la</strong>n<br />
(compositor <strong>de</strong> “Riverdance”), reunió<br />
a los mejores músicos <strong>de</strong> Ir<strong>la</strong>nda y<br />
Galicia para interpretar <strong>la</strong> sinfonía<br />
“From Kinsale to Coruña”, para recordar<br />
<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ayuda españo<strong>la</strong> a<br />
los ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses contra <strong>el</strong> invasor inglés
ESPAÑOLESENELMUNDO<br />
Las <strong>de</strong>nsas nubes dan un color grisáceo a <strong>la</strong> ciudad, que pinta sus casas con l<strong>la</strong>mativos colores.<br />
Las iglesias están repartidas por toda <strong>la</strong> ciudad, don<strong>de</strong> es fácil <strong>en</strong>contrar <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra “Armada”<br />
o “La Armada”.<br />
<strong>en</strong> los inicios <strong>de</strong>l siglo XVII: “El 14 <strong>de</strong><br />
Enero 1602, <strong>el</strong> día <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> g<strong>en</strong>eral<br />
O’Donn<strong>el</strong>l llegó a Galicia, <strong>de</strong>be<br />
recordarnos <strong>la</strong>s vidas <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los<br />
numerosos gallegos que dieron su<br />
vida <strong>en</strong> Kinsale luchando junto a los<br />
ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses”.<br />
La batal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Kinsale.– Españoles e<br />
ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses, católicos, lucharon juntos<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Batal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Kinsale, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te<br />
a <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> los Nueve Años, librada<br />
<strong>en</strong>tre ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses, comandados por<br />
Aodh Rua Ó Dónaill, con<strong>de</strong> Tyrconn<strong>el</strong>l<br />
y Aodh Mór Ó Néill, con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Tyrone,<br />
y fuerzas españo<strong>la</strong>s; contra un ejército<br />
inglés, invasor, capitaneado por Charles<br />
Blount, octavo barón <strong>de</strong> Mountjoy<br />
y primer con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Devonshire. La<br />
batal<strong>la</strong> se <strong>de</strong>sarrolló <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cercanías<br />
<strong>de</strong> Kinsale (condado <strong>de</strong> Cork, sur <strong>de</strong><br />
Ir<strong>la</strong>nda), <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1602 (o 24<br />
<strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1601, según <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>dario<br />
juliano, utilizado por los ingleses).<br />
El ev<strong>en</strong>to militar también es<br />
conocido como “Socorro a Kinsale”.<br />
Hasta Kinsale llegaron algunos barcos<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada que F<strong>el</strong>ipe III mandó<br />
<strong>en</strong> apoyo <strong>de</strong> los ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses, contra<br />
los invasores ingleses, <strong>en</strong> diciembre<br />
<strong>de</strong> 1601. F<strong>el</strong>ipe III <strong>en</strong>vió una flota<br />
compuesta por 33 embarcaciones que<br />
partió <strong>de</strong>l puerto <strong>de</strong> La Coruña <strong>el</strong> 2 <strong>de</strong><br />
Septiembre <strong>de</strong> 1601 con los tercios <strong>de</strong><br />
Juan <strong>de</strong>l Águi<strong>la</strong> y <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong><br />
Toledo que sumaban 4.432 hombres y<br />
cuyo objetivo era <strong>de</strong>sembarcar y<br />
tomar <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Cork. La flota capitaneada<br />
por <strong>el</strong> Almirante Brochero se<br />
dispersó cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ushant<br />
<strong>de</strong>bido a un temporal, quedando dividida<br />
<strong>en</strong> tres partes. Nueve embarcaciones<br />
mandadas por Zubiaur con 650<br />
hombres y <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> provisiones<br />
regresaron a La Coruña, tres naves<br />
mandadas por Alonso <strong>de</strong> Ocampo llegaron<br />
a Baltimore y <strong>el</strong> resto mandado<br />
por Brochero buscó refugio <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Kinsale: <strong>de</strong>sembarcaron<br />
3.000 infantes <strong>de</strong> marina al mando <strong>de</strong><br />
Juan <strong>de</strong>l Águi<strong>la</strong> <strong>el</strong> 1 <strong>de</strong> Octubre <strong>de</strong><br />
1601 (o 22 <strong>de</strong> Septiembre según <strong>el</strong><br />
cal<strong>en</strong>dario juliano).<br />
Juan <strong>de</strong>l Águi<strong>la</strong> pidió refuerzos a<br />
España, para po<strong>de</strong>r hacer fr<strong>en</strong>te a los<br />
ingleses: obtuvo respuesta. Le <strong>en</strong>viaron<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> La Coruña una nueva flota,<br />
21.CDE.639
ESPAÑOLESENELMUNDO<br />
Los motivos florales se aña<strong>de</strong>n a los vistosos colores que aplican <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fachadas <strong>de</strong> sus casas.<br />
La calle principal o “Main street” conc<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ti<strong>en</strong>das y bares, restaurantes,<br />
terrazas y pubs.<br />
mandada por Zubiaur. El grueso partió<br />
<strong>el</strong> 7 <strong>de</strong> diciembre, con 10 naves, 829<br />
hombres y abundantes provisiones. La<br />
flota se vio afectada por un temporal,<br />
que le hizo per<strong>de</strong>r 4 naves y <strong>de</strong>sviarse<br />
<strong>de</strong> su rumbo. Tuvieron que arribar <strong>en</strong><br />
Roaring Water, a 30 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Kinsale.<br />
Las nuevas tropas <strong>de</strong>sembarcaron <strong>el</strong> 11<br />
<strong>de</strong> diciembre y se fortificaron <strong>en</strong> Castlehav<strong>en</strong><br />
para ayudar a los sitiados <strong>en</strong><br />
Kinsale.<br />
Levison partió con 7 naves hacia<br />
Castlehav<strong>en</strong> don<strong>de</strong> libró batal<strong>la</strong> con<br />
los españoles. Los ingleses contaban<br />
con cuatro galeones <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 600<br />
tone<strong>la</strong>das. Los españoles únicam<strong>en</strong>te<br />
contaban con dos buques <strong>de</strong> 200 tone<strong>la</strong>das.<br />
Levison logró hundir uno, pero<br />
una batería <strong>de</strong> 5 cañones le impidió<br />
22.CDE.639<br />
<strong>en</strong>trar por <strong>el</strong> pasaje <strong>de</strong>l puerto. Tuvo<br />
que retirarse.<br />
Tras <strong>la</strong> ayuda españo<strong>la</strong>, los nobles<br />
ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses <strong>de</strong>cidieron jurar fi<strong>de</strong>lidad a<br />
F<strong>el</strong>ipe III. Entregaron a los españoles<br />
<strong>la</strong>s fortalezas Dunboy y Donneshed y<br />
550 infantes, más una compañía <strong>de</strong><br />
caballería. Pedro López <strong>de</strong> Soto,<br />
comandante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fuerzas terrestres<br />
<strong>en</strong> Castlehav<strong>en</strong>, <strong>en</strong>vió 200 hombres<br />
más; mi<strong>en</strong>tras que los con<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Tyrone<br />
y Tyrconn<strong>el</strong>l reunieron otros 5.500<br />
soldados <strong>en</strong> <strong>el</strong> norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong>. Se vieron<br />
obligados a realizar una marcha <strong>de</strong><br />
casi 300 mil<strong>la</strong>s (450 kilómetros) <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o<br />
invierno ir<strong>la</strong>ndés para llegar a Kinsale.<br />
Las fuerzas <strong>de</strong> socorro se unieron<br />
<strong>el</strong> 24 <strong>de</strong> diciembre <strong>en</strong> Banndan, a oril<strong>la</strong>s<br />
<strong>de</strong>l río Bandon, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> se<br />
dirigieron hacia Coolcarron, don<strong>de</strong><br />
acampaban <strong>la</strong>s tropas británicas.<br />
Y fueron muchos ci<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> marineros<br />
españoles, quizá varios miles,<br />
hombres jóv<strong>en</strong>es, los que <strong>de</strong>cidieron<br />
quedarse <strong>en</strong> Kinsale, no regresar a<br />
España, creando sus familias con jóv<strong>en</strong>es<br />
y atractivas rubias ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas <strong>de</strong><br />
ojos azulones, convirti<strong>en</strong>do una parte<br />
<strong>de</strong> su <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses/as<br />
<strong>de</strong> p<strong>el</strong>o negro y ojos oscuros, tan difer<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> los ir<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ses/as <strong>de</strong> p<strong>el</strong>o<br />
rubio o p<strong>el</strong>irrojo y ojos azulones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
zonas <strong>de</strong>l norte. Es <strong>la</strong> her<strong>en</strong>cia españo<strong>la</strong><br />
que todavía se pue<strong>de</strong> ver <strong>en</strong> muchos<br />
habitantes <strong>de</strong> Kinsale.<br />
Texto y fotografías:<br />
Pablo T. Guerrero
ESPAÑOLESENELMUNDO<br />
Adolfo Sánchez Vázquez <strong>en</strong> 1936.<br />
Andaluces <strong>en</strong> México<br />
Un libro <strong>de</strong> Olga García Tabares repasa <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> los andaluces <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida contemporánea<br />
<strong>de</strong> México.<br />
Es bi<strong>en</strong> sabido y casi un tópico que<br />
<strong>el</strong> mayor número <strong>de</strong> emigrantes<br />
españoles son <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> gallego,<br />
pero no <strong>de</strong>bería olvidarse que <strong>la</strong><br />
segunda gran emigración regional<br />
es <strong>la</strong> andaluza, con características<br />
distintas <strong>de</strong> <strong>la</strong> gallega. También una<br />
emigración difer<strong>en</strong>te es <strong>la</strong> que se ha ido<br />
acumu<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> Mexico durante todo <strong>el</strong><br />
siglo XX. Una colonia muy mediatizada<br />
por <strong>el</strong> exilio republicano <strong>de</strong> 1939 y <strong>el</strong> acomodo<br />
que <strong>el</strong> gobierno mexicano <strong>de</strong><br />
<strong>en</strong>tonces les proporcionó.<br />
La profesora Olga García Tabares ha<br />
publicado “Andalucía <strong>en</strong> México: La<br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> andaluces <strong>en</strong> <strong>el</strong> México<br />
Reci<strong>en</strong>te” editado por <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong> Andalucía,<br />
<strong>la</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Estudios Hispano.<br />
Antonio Aranda, un “niño <strong>de</strong> Mor<strong>el</strong>ia” hoy.<br />
Americanos (CSIC) y <strong>la</strong> Asociación<br />
Cultural La Otra Andalucía.<br />
En este estudio profusam<strong>en</strong>te<br />
ilustrado se da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> algunos<br />
hitos <strong>de</strong> esta emigración y/o exilio.<br />
Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> aristocracia académica <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> familia <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>, al empresario<br />
Antonio Ariza, <strong>la</strong> actriz y embajadora <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> República, Isab<strong>el</strong> Oyarzabal <strong>de</strong> Pal<strong>en</strong>cia,<br />
los poetas Luis Cernuda, Emilio Prados,<br />
Manu<strong>el</strong> Alto<strong>la</strong>guirre y Juan Rejano.<br />
A los que retrata a través <strong>de</strong> testimonios<br />
<strong>de</strong> fami<strong>la</strong>res o por manifestaciones<br />
directas como <strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong>dicado a<br />
Adolfo Sánchez Vázquez, poeta p<strong>en</strong>sador<br />
y filósofo, un personaje c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
historia <strong>de</strong>l exilio republicano <strong>en</strong> México<br />
y <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong>l país hermano <strong>en</strong> los<br />
últimos ses<strong>en</strong>ta años,<br />
sobre todo <strong>en</strong> sus verti<strong>en</strong>te<br />
académica y<br />
unversitaria como r<strong>en</strong>ovador<br />
y critico <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> filosofía marxista.<br />
Antonio Aranda,<br />
comerciante <strong>de</strong> tejidos,<br />
Niño <strong>de</strong> Mor<strong>el</strong>ia,<br />
ji<strong>en</strong><strong>en</strong>se <strong>de</strong><br />
Linares y con <strong>la</strong><br />
peripecia vital <strong>de</strong><br />
una nove<strong>la</strong> o<br />
una p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong> ti<strong>en</strong>e<br />
un capítulo<br />
también <strong>en</strong> <strong>el</strong> libro, presi<strong>de</strong>nte<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong> Niños <strong>de</strong><br />
Mor<strong>el</strong>ia aun trabaja a sus mas <strong>de</strong> och<strong>en</strong>ta<br />
años <strong>en</strong> su ti<strong>en</strong>da <strong>de</strong> casimires <strong>de</strong><br />
México D.F.<br />
Remata este libro <strong>el</strong> retrato, no <strong>de</strong> una<br />
persona, sino <strong>de</strong> una institución como<br />
La Casa <strong>de</strong> Andalucía <strong>en</strong> México, fundada<br />
por exiliados políticos <strong>en</strong> 1943, y que<br />
ha t<strong>en</strong>ido una vida agitada con <strong>de</strong>sapariciones<br />
y apariciones, distintos nombres<br />
y ubicaciones.<br />
C.P.<br />
Isab<strong>el</strong> Pal<strong>en</strong>cia con Frida Kahlo <strong>en</strong> los años cincu<strong>en</strong>ta.<br />
Los poetas Luis Cernuda y Emilio Prados.<br />
23.CDE.639
ESPAÑOLESENELMUNDO<br />
Agur Euskadi,<br />
hasta nunca<br />
En <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> memoria le toca ahora a <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
Luis Santamaría, que cu<strong>en</strong>ta su peripecia como niño<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra refugiado <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reino Unido, <strong>en</strong> un libro<br />
que edita <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración.<br />
Agur Euzkadi hasta<br />
nunca trata <strong>el</strong> éxodo<br />
<strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> 4.000<br />
niños y niñas, <strong>en</strong>tre<br />
los que nos <strong>en</strong>contrábamos<br />
mis hermanos y yo, proce<strong>de</strong>ntes<br />
<strong>de</strong>l País Vasco. En su prólogo, La<strong>la</strong><br />
Is<strong>la</strong> explica que, no todos <strong>el</strong>los eran<br />
vascos, pero sí <strong>la</strong> mayoría. El libro<br />
hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> los años 193-1975. Algo que<br />
quiero <strong>de</strong>jar c<strong>la</strong>ro es que, aunque or<strong>de</strong>ne<br />
los hechos <strong>de</strong> forma nove<strong>la</strong>da, no<br />
hay <strong>en</strong> él ningún personaje o ev<strong>en</strong>to<br />
que sea ficticio, todo es real, y tanto es<br />
así que los nombres <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />
que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto son verda<strong>de</strong>ros,<br />
no supuestos ni inv<strong>en</strong>tados, incluy<strong>en</strong>do<br />
cada ap<strong>el</strong>lido. Lo único que<br />
pue<strong>de</strong> suce<strong>de</strong>r es que a veces, alguno<br />
<strong>de</strong> los chavales no tomara parte <strong>en</strong> un<br />
acontecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>terminado, pero sí<br />
“Agur Euskaid, hasta nunca”, editado por <strong>el</strong><br />
Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración.<br />
<strong>en</strong> otro. Por eso quiero aquí dar mis<br />
más sinceras disculpas a toda persona<br />
que pudiera s<strong>en</strong>tirse incómoda u of<strong>en</strong>dida<br />
por haber sido incluida <strong>en</strong> este<br />
libro.<br />
El diálogo <strong>de</strong> los niños se ajusta fi<strong>el</strong>m<strong>en</strong>te<br />
al l<strong>en</strong>guaje infantil <strong>de</strong> 1937, así<br />
hablábamos <strong>en</strong>tonces <strong>en</strong> Bilbao los <strong>de</strong><br />
mi barrio, y pongo <strong>la</strong>s expresiones que<br />
habríamos utilizado <strong>en</strong> cada mom<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>terminado. No hay un diálogo artificial<br />
poco natural <strong>en</strong> un chiquillo. Ninguno<br />
<strong>de</strong> nosotros habría dicho <strong>en</strong>tonces:<br />
“A Don Segundo le hubiera<br />
<strong>en</strong>cantado”… lo que habría salido <strong>de</strong><br />
nuestras bocas es: “A Don Segundo<br />
l’habria gustau…” como hacían incluso<br />
los adultos que me ro<strong>de</strong>aban <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong><br />
época <strong>en</strong> Euzkadi, usando <strong>el</strong> modo<br />
pot<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to.<br />
El título es un reflejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> grave con<strong>de</strong>na<br />
que <strong>el</strong> libro hace a todo lo <strong>la</strong>rgo<br />
<strong>de</strong> sus páginas hacia qui<strong>en</strong>es <strong>la</strong> codicia<br />
condujo a perpetrar contra <strong>la</strong> patria <strong>el</strong><br />
crim<strong>en</strong> más horr<strong>en</strong>do que se haya<br />
cometido <strong>en</strong> <strong>el</strong> siglo XX. ¿Por qué lo he<br />
titu<strong>la</strong>do Agur Euskadi, hasta nunca <strong>en</strong><br />
lugar <strong>de</strong> Agur Euskadi hasta pronto,<br />
como <strong>de</strong>cían los padres y <strong>la</strong>s madres<br />
cuando nos <strong>de</strong>spedían <strong>en</strong> <strong>el</strong> mu<strong>el</strong>le <strong>de</strong><br />
Santurce? Ellos aseguraban “<strong>en</strong> tres<br />
meses estaréis <strong>de</strong> vu<strong>el</strong>ta porque habremos<br />
ganado <strong>la</strong> guerra.” No sé si lo<br />
<strong>de</strong>cían para animarnos o es que lo<br />
creían <strong>de</strong> veras. De los 4.000 niños que<br />
salimos <strong>de</strong> Euzkadi ninguno pisó su<br />
tierra a los tres meses <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar<strong>la</strong>.<br />
24.CDE.639<br />
Una excursión a Twick<strong>en</strong>ham. Arriba <strong>en</strong> una<br />
actuación <strong>en</strong> <strong>la</strong> BBC.
ESPAÑOLESENELMUNDO<br />
Luis Santamaría <strong>el</strong> día <strong>de</strong> su boda con Florita.<br />
Manifestación antifranquista <strong>en</strong> Trafalgar Square, con corbata Enrique Lister.<br />
Las repatriaciones <strong>de</strong> los niños<br />
com<strong>en</strong>zaron a finales <strong>de</strong>l 1937, ext<strong>en</strong>diéndose<br />
al lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> 1938, 1939 y <strong>la</strong><br />
primera fase <strong>de</strong> <strong>la</strong> Segunda Guerra<br />
Mundial. La <strong>de</strong>rrota <strong>de</strong> los aliados <strong>en</strong><br />
Dunkerque dio al traste con <strong>la</strong>s repatriaciones<br />
y, aunque <strong>el</strong> Gobierno Británico<br />
int<strong>en</strong>tó como fuera quitarse <strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
medio a todos nosotros, quedaron sin<br />
volver a <strong>la</strong> patria unos 400 niños y<br />
niñas <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los, mis hermanos y yo.<br />
La mayoría <strong>de</strong> <strong>el</strong>los regresaron <strong>de</strong><br />
adultos y sólo <strong>de</strong> visita. Yo lo hice <strong>en</strong><br />
1976 a los cincu<strong>en</strong>ta años, y <strong>de</strong>spués<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong> hombre cru<strong>el</strong><br />
que violó a España durante casi cuar<strong>en</strong>ta<br />
años. Dejé a mis padres jóv<strong>en</strong>es<br />
y los volví a ver <strong>de</strong> nuevo si<strong>en</strong>do ya<br />
ancianos. Todo esto se narra <strong>en</strong> Agur<br />
Euzkadi, hasta nunca.<br />
Luis Santamaría<br />
Bai<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong>s hi<strong>la</strong>n<strong>de</strong>ras <strong>en</strong> <strong>la</strong> Conia Upton Vil<strong>la</strong>ge.<br />
Arreg<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong>s bicis <strong>en</strong> The Culvers. 1944.<br />
Luis, con <strong>la</strong> mano <strong>en</strong> <strong>la</strong> boca, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Colonia Oak Park.<br />
25.CDE.639
DIRECCIONES DE INTERÉS<br />
ALEMANIA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Polonia y Rusia)<br />
C<strong>en</strong>tralita: 00/4930254007450<br />
email:<br />
consejeria.berlin@consejeria<strong>de</strong>traba<br />
jo.<strong>de</strong><br />
ANDORRA<br />
(Sección <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos<br />
Sociales)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/376 800311<br />
email: seccio<strong>la</strong>boral@andorra.ad<br />
ARGENTINA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Paraguay y<br />
Uruguay)<br />
C<strong>en</strong>tralita: 00/43 11 0909, 4311<br />
1748, 4312 2390<br />
email: c<strong>la</strong>sbsas@arnet.com.ar<br />
AUSTRALIA<br />
T<strong>el</strong>.: 00/612 602 73 39 37<br />
email: c<strong>la</strong>boral@tgp.com.au<br />
BÉLGICA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Luxemburgo)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/322 2422085 y 2422150<br />
email: consejeria.<strong>la</strong>b.bil@skynet.be<br />
Unión Europea<br />
T<strong>el</strong>.: 00/322 509 8611<br />
email: migu<strong>el</strong>.colina@repre.mae.es<br />
BRASIL<br />
T<strong>el</strong>.: 00/5561 32424515/34437641<br />
email: ct.brasil@mtin.es<br />
CANADÁ<br />
T<strong>el</strong>.: 00/1 613 742 70 77<br />
email: <strong>la</strong>boral@docuweb.ca<br />
COSTA RICA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Honduras, Panamá,<br />
Nicaragua, El Salvador y Guatema<strong>la</strong>)<br />
C<strong>en</strong>tralita: 00/506 232 7011 y 7592<br />
email: conse<strong>la</strong>b@sol.racsa.co.cr<br />
26.CDE.639<br />
DIRECCIÓN GENERAL DE EMIGRACIÓN<br />
C/ José Abascal, 39. 28003 Madrid. T<strong>el</strong>.: 00-34-91 363 70 00<br />
CONSEJERÍAS DE TRABAJO Y ASUNTOS SOCIALES<br />
CHILE<br />
T<strong>el</strong>.: 00/56 2 231 09 85<br />
email: cj<strong>la</strong>besp@ctcreuna.cl<br />
DINAMARCA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Suecia, Fin<strong>la</strong>ndia,<br />
Noruega, Estonia, Letonia y Lituania)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/45/339 312 90<br />
email: ct.dinamarca@mtin.es<br />
ECUADOR<br />
T<strong>el</strong>.: 00/593/2 223 37 74<br />
email: ctas_seccion.ecuador@yahoo.es<br />
ESTADOS UNIDOS<br />
(Acreditación <strong>en</strong> <strong>la</strong> O.E.A.)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/1 202 728 23 31<br />
email: clusa@mtin.es<br />
FRANCIA<br />
(Acreditación ante <strong>la</strong> OCDE)<br />
C<strong>en</strong>tralita: 00/33 1 53 700520<br />
email: constrab.paris@mtin.es<br />
ITALIA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Grecia y Rumanía)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/39 06 68804893<br />
email: consejeria@tin.it<br />
MARRUECOS<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Túnez)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/212 37 633900<br />
email: constrab.rabat@mtin.es<br />
MÉXICO<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Cuba)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/52 55 5280 4104; 4105; 4131<br />
email: c<strong>la</strong>boral@prodigy.net.m<br />
PAÍSES BAJOS<br />
T<strong>el</strong>.: 00/31 70 350 38 11<br />
email: info@c<strong>la</strong>boral.nl<br />
PAÍSES NÓRDICOS Y BÁLTICOS<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Suecia, Fin<strong>la</strong>ndia,<br />
Noruega, Estonia, Letonia y Lituania)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/45 33 93 12 90<br />
email: ct.dinamarca@mtin.es<br />
PERÚ<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Bolivia, Ecuador<br />
y Pacto Andino)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/511 212 11 11<br />
email: clperu@mtin.es<br />
PORTUGAL<br />
T<strong>el</strong>.: 00/351 21 346 98 77<br />
email: contralis@mtin.es<br />
REINO UNIDO<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/44 20 72 21 0098 y 43 9897<br />
email: constrab.londres@mtin.es<br />
SENEGAL<br />
T<strong>el</strong>.: 00/221 889 33 70<br />
email: constrab.dakar@orange.sn<br />
SUIZA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Austria y<br />
Liecht<strong>en</strong>stein)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/41 31 357 22 57<br />
email: consejeria.<strong>la</strong>boral.berna@bluewin.ch<br />
OIT y Organizaciones<br />
Internacionales-Ginebra<br />
00/41 22 7 31 22 30<br />
email: ctrabajo-oit@bluewin.ch<br />
UCRANIA<br />
T<strong>el</strong>.: 00/38 044 492 73 29<br />
email: CTUcrania@mtin.es<br />
VENEZUELA<br />
(Acreditación <strong>en</strong> Colombia<br />
y República Dominicana)<br />
T<strong>el</strong>.: 00/58212 264 3260, 0898 y 4806<br />
email: <strong>la</strong>bora@cantv.net
GUÍA<br />
Canal EFE se exti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s terminales <strong>de</strong> Canal EFE <strong>en</strong> Consejerias y C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Españoles<br />
esta cosechando un gran éxito.<br />
Alos seis meses<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> firma<br />
<strong>de</strong>l Conv<strong>en</strong>io<br />
<strong>en</strong>tre<br />
<strong>la</strong> Dirección<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />
Emigración y <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
Noticias EFE, <strong>el</strong> servicio informativo<br />
<strong>de</strong> Canal EFE<br />
está funcionando ya <strong>en</strong><br />
gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Consejerías<br />
y C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Españoles<br />
para don<strong>de</strong> ha sido contratado.<br />
En Europa esta pres<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Consejeria <strong>de</strong><br />
Trabajo e Inmigración <strong>en</strong><br />
Berlín y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> España<br />
<strong>de</strong> Frankfurt, <strong>en</strong> Bélgica<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Consejería<br />
y <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro Migu<strong>el</strong> Hernán<strong>de</strong>z<br />
<strong>de</strong> Lieja, <strong>en</strong> Suiza<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> Consejería <strong>de</strong> Berna y<br />
<strong>en</strong> Francia <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />
los Españoles <strong>de</strong> La P<strong>la</strong>ine-<br />
Saint D<strong>en</strong>is.<br />
En lo que respecta a<br />
America <strong>el</strong> canal informativo<br />
está pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Consejeria<br />
<strong>de</strong> Mexico D.F, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong> Caracas <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> y<br />
<strong>en</strong> Brasil <strong>en</strong> <strong>la</strong> Consejería <strong>de</strong><br />
Brasilia y <strong>en</strong> <strong>la</strong> sección <strong>de</strong><br />
Trabajo e Inmigración <strong>de</strong><br />
Sao Paulo<br />
El objeto <strong>de</strong>l contrato incluye<br />
<strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción inicial<br />
<strong>de</strong> los equipos necesarios<br />
así como <strong>el</strong> suministro periódico<br />
<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>ido informativo<br />
y <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> los equipos <strong>en</strong> perfectas<br />
condiciones <strong>de</strong> recepción<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s emisiones.<br />
Este nuevo canal informativo<br />
supone un valor<br />
añadido <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to e introduce<br />
un innovador sistema<br />
La actualización <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> Canal EFE es perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> actualidad.<br />
<strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> gran<br />
impacto <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> público.<br />
Canal EFE es un canal informativo<br />
que ofrece un sistema<br />
<strong>de</strong> comunicación que<br />
permite al cli<strong>en</strong>te, a<strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er informados a<br />
sus usuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> actualidad<br />
<strong>en</strong> cualquier mom<strong>en</strong>to,<br />
comunicar sus m<strong>en</strong>sajes<br />
corporativos <strong>de</strong> manera s<strong>el</strong>ectiva<br />
y efectiva, con <strong>la</strong>s garantías<br />
<strong>de</strong> rigor, profesionalidad<br />
y experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Ag<strong>en</strong>cia EFE, <strong>en</strong> cuanto que<br />
proce<strong>de</strong> directam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> información, sin<br />
intermediarios.<br />
La actualización <strong>de</strong> los<br />
cont<strong>en</strong>idos es perman<strong>en</strong>te,<br />
24 horas al día, 365 días al<br />
año, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> actualidad,<br />
lo que permite al<br />
usuario estar informado <strong>de</strong><br />
los hechos que ocurr<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
cualquier parte <strong>de</strong>l mundo<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> producirse.<br />
Secciones variadas manti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
al usuario p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> información que se<br />
está ofreci<strong>en</strong>do durante <strong>el</strong><br />
tiempo <strong>de</strong> espera.<br />
El Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Cont<strong>en</strong>idos Digitales <strong>de</strong> EFE<br />
actualiza los cont<strong>en</strong>idos informativos<br />
que configuran<br />
<strong>el</strong> producto, s<strong>el</strong>eccionando,<br />
editando y re<strong>la</strong>cionando <strong>la</strong>s<br />
noticias <strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes formatos<br />
<strong>de</strong> mayor r<strong>el</strong>evancia <strong>de</strong>l<br />
día, <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre toda <strong>la</strong> producción<br />
mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia.<br />
Los cont<strong>en</strong>idos, <strong>en</strong> formato<br />
f<strong>la</strong>sh, se organizan por secciones<br />
que se reproduc<strong>en</strong><br />
por or<strong>de</strong>n a modo <strong>de</strong> carrus<strong>el</strong><br />
según una parril<strong>la</strong> estándar<br />
pre<strong>de</strong>finida.<br />
A<strong>de</strong>más “Canal EFE” es<br />
<strong>el</strong> único producto con un<br />
<strong>de</strong>sarrollo técnico sufici<strong>en</strong>te<br />
para garantizar tanto <strong>el</strong><br />
suministro <strong>de</strong> información<br />
g<strong>en</strong>eral como <strong>la</strong> incorporación<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> información corporativa<br />
propia <strong>de</strong> esta Dirección<br />
G<strong>en</strong>eral, mediante<br />
<strong>la</strong> emisión <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos,<br />
<strong>en</strong> formato f<strong>la</strong>sh, distribuidos<br />
por secciones que se<br />
reproduc<strong>en</strong> por or<strong>de</strong>n <strong>en</strong><br />
forma <strong>de</strong> carrus<strong>el</strong> según<br />
una parril<strong>la</strong> estándar pre<strong>de</strong>finida.<br />
A<strong>de</strong>más, EFE dispone <strong>de</strong><br />
los <strong>de</strong>rechos exclusivos sobre<br />
multitud <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es,<br />
docum<strong>en</strong>tos audiovisuales e<br />
informaciones re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong><br />
historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> emigración y a<br />
<strong>la</strong> actualidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía<br />
españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior.<br />
27.CDE.639
TEMASDELMES<br />
España gana <strong>la</strong> Eurocopa<br />
El domingo 29<br />
<strong>de</strong> junio, a<br />
<strong>la</strong>s nueve<br />
m<strong>en</strong>os cuarto<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> noche,<br />
com<strong>en</strong>zó<br />
<strong>el</strong> último<br />
acto <strong>de</strong> una<br />
gesta que esperaban varias<br />
g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> españoles.<br />
Había pasado media vida<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>en</strong> una España <strong>en</strong><br />
b<strong>la</strong>nco y negro <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección<br />
españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> fútbol tumbaba<br />
a <strong>la</strong> Unión Soviética con un<br />
gol <strong>de</strong> Marc<strong>el</strong>ino. Cuar<strong>en</strong>ta y<br />
cuatro años <strong>de</strong>spués Fernando<br />
Torres Sanz, <strong>de</strong> veinticuatro<br />
años, natural <strong>de</strong> Fu<strong>en</strong><strong>la</strong>brada<br />
y jugador <strong>de</strong>l<br />
Liverpool batía a Lehman <strong>el</strong><br />
portero alemán <strong>en</strong> <strong>la</strong> final <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Eurocopa 2008. El uno a<br />
cero iba a ser <strong>de</strong>finitivo y un<br />
punto <strong>de</strong> inflexión <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia<br />
<strong>de</strong>l fútbol español, porque<br />
supone <strong>la</strong> consagración<br />
<strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> jugadores<br />
que se había batido a muy<br />
alto niv<strong>el</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s s<strong>el</strong>ecciones<br />
inferiores, que com<strong>en</strong>zó <strong>el</strong><br />
asalto a <strong>la</strong> cima <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mundial<br />
<strong>de</strong> Alemania <strong>de</strong> 2006 y<br />
que ha cuajado como un<br />
grupo homogéneo bajo <strong>la</strong><br />
dirección <strong>de</strong> un técnico muy<br />
veterano, que ha sabido soportar<br />
fuego graneado <strong>de</strong><br />
grueso calibre <strong>de</strong>s<strong>de</strong> casi todos<br />
los f<strong>la</strong>ncos y que hecho<br />
<strong>el</strong> trabajo –y bi<strong>en</strong> hecho– se<br />
<strong>la</strong>rga con vi<strong>en</strong>to fresco.<br />
La historia <strong>de</strong> este triunfo<br />
comi<strong>en</strong>za <strong>en</strong> realidad <strong>en</strong><br />
Alemania 2006, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección<br />
españo<strong>la</strong> jugó una<br />
fase previa <strong>de</strong> gran calidad<br />
y cayo ante Francia <strong>en</strong> cuartos<br />
<strong>de</strong> final por inexperi<strong>en</strong>cia<br />
y falta <strong>de</strong> carácter. El s<strong>el</strong>eccionador<br />
y los jugadores<br />
tomaron nota <strong>de</strong> <strong>la</strong> lección<br />
soltando algún <strong>la</strong>stre y tras<br />
una fase <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación algo<br />
errática al principio, llegó<br />
a Austria conv<strong>en</strong>cida <strong>de</strong><br />
sus posibilida<strong>de</strong>s, aunque <strong>el</strong><br />
<strong>en</strong>torno mediático disimu<strong>la</strong>ba<br />
los <strong>en</strong>tusiasmos y <strong>la</strong> b<strong>en</strong>dita<br />
afición –que todo lo<br />
perdona y lo olvida– empezó<br />
a mostrarse <strong>en</strong>tregada y<br />
expectante.<br />
El 10 <strong>de</strong> junio España torea<br />
<strong>de</strong> salón ante Rusia con<br />
tres goles <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong> y uno <strong>de</strong><br />
Cesc Fábregas. Seguirían<br />
dos partidos más apretados,<br />
con s<strong>en</strong>dos dos a uno ante<br />
Suecia y Grecia, aunque resu<strong>el</strong>tos<br />
con solv<strong>en</strong>cia. La<br />
primera fase se resu<strong>el</strong>ve con<br />
tres victorias, ocho goles a<br />
favor y tres <strong>en</strong> contra y <strong>en</strong><br />
cuartos, los temidos cuartos,<br />
espera Italia, <strong>la</strong> temida Italia.<br />
Ni España ni Italia marcan,<br />
<strong>la</strong> cosa se resu<strong>el</strong>ve <strong>en</strong> los<br />
p<strong>en</strong>altis y ¡como!. Iker Casil<strong>la</strong>s,<br />
<strong>el</strong> portero <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección<br />
para dos p<strong>en</strong>altis a los<br />
italianos. En España hay un<br />
catarsis colectiva, se ha pasado<br />
<strong>de</strong> cuartos y se ha <strong>el</strong>iminado<br />
a Italia. Esto empezaba<br />
a t<strong>en</strong>er bu<strong>en</strong>a pinta.<br />
El cruce con Rusia <strong>en</strong> semifinales<br />
no parece que vaya<br />
a ser un paseo como <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> primera fase, los rusos recuperan<br />
a su estr<strong>el</strong><strong>la</strong> Arshavin,<br />
pero al final es inútil. En<br />
una segunda parte <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />
España juega a un niv<strong>el</strong> estratosférico,<br />
le coloca tres<br />
goles a los rusos por obra<br />
<strong>de</strong> Xavi, Guiza y Silva. Rusia<br />
acaba mareada y pidi<strong>en</strong>do<br />
<strong>la</strong> hora. Hiddink, <strong>el</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ador<br />
<strong>de</strong> Rusia, casi implora a<br />
Luís Aragonés que pare a<br />
los suyos, pues <strong>la</strong> cosa pue<strong>de</strong><br />
acabar <strong>en</strong> una <strong>de</strong>rrota<br />
humil<strong>la</strong>nte.<br />
28.CDE.639
TEMASDELMES<br />
Torres tras marcar a Alemania es f<strong>el</strong>icitado por los compañeros. Xavi, <strong>el</strong> mejor jugador <strong>de</strong>l torneo. Los Reyes y <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>nte con <strong>la</strong> Copa y Luis Aragonés.<br />
En <strong>la</strong> final espera una<br />
Alemania que solo ha jugado<br />
un bu<strong>en</strong> partido <strong>en</strong> todo<br />
<strong>el</strong> campeonato. Pero ya se<br />
sabe que <strong>el</strong> fútbol son veintidós<br />
tíos <strong>en</strong> calzoncillos y<br />
que al final siempre gana<br />
Alemania. Los germanos juegan<br />
prácticam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> casa,<br />
<strong>el</strong> calor es sofocante. Los españoles<br />
empiezan algo <strong>de</strong>spistados<br />
y Alemania domina<br />
los primeros quince minutos.<br />
España empieza tocar<br />
<strong>en</strong> corto y a mover a los pesados<br />
alemanes <strong>de</strong> un <strong>la</strong>do a<br />
otro <strong>de</strong>l campo, mi<strong>en</strong>tras<br />
que Fernando Torres se parte<br />
<strong>el</strong> alma contra Metz<strong>el</strong><strong>de</strong>r y<br />
Mertesacker, dos c<strong>en</strong>trales<br />
<strong>de</strong> más <strong>de</strong> metro nov<strong>en</strong>ta.<br />
En <strong>el</strong> minuto treinta y tres,<br />
Xavi Hernán<strong>de</strong>z, <strong>el</strong> alma y <strong>el</strong><br />
cerebro <strong>de</strong> este equipo y<br />
mejor jugador <strong>de</strong>l torneo según<br />
<strong>la</strong> UEFA, <strong>la</strong>nza un pase<br />
<strong>en</strong> profundidad corr<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />
Lahm y Torres, parece<br />
que <strong>el</strong> alemán lleva v<strong>en</strong>taja<br />
pero duda un instante, Fernando<br />
esprinta y se lleva <strong>el</strong><br />
balón. Sale <strong>el</strong> portero Lehman<br />
y Fernando Torres, <strong>el</strong><br />
chaval <strong>de</strong> Fu<strong>en</strong><strong>la</strong>brada convertido<br />
<strong>en</strong> “killer” <strong>en</strong> <strong>la</strong> Liga<br />
Inglesa, levanta hábilm<strong>en</strong>te<br />
<strong>el</strong> balón por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong>l portero.<br />
El balón <strong>en</strong>tra casi llorando<br />
y cuar<strong>en</strong>ta y tantos<br />
años <strong>de</strong> historia ca<strong>en</strong> sobre<br />
una España asfixiada <strong>de</strong> calor<br />
que salta, canta y grita y<br />
c<strong>el</strong>ebra <strong>la</strong> gesta <strong>de</strong> veintitrés<br />
jóv<strong>en</strong>es atletas que fueron a<br />
Austria no solo a pasar <strong>de</strong><br />
cuartos, sino a traerse <strong>la</strong> Copa<br />
<strong>de</strong> Europa <strong>de</strong> S<strong>el</strong>ecciones<br />
Nacionales.<br />
No <strong>en</strong> vano aquí t<strong>en</strong>emos<br />
una <strong>de</strong> <strong>la</strong> ligas más<br />
fuertes <strong>de</strong>l mundo, superando<br />
<strong>el</strong> déficit <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>de</strong>masiados<br />
extranjeros <strong>en</strong> nuestro<br />
fútbol, <strong>el</strong> pesimismo y<br />
los prejuicios <strong>de</strong> tantas <strong>de</strong>cepciones<br />
España ha ganado<br />
<strong>la</strong> Eurocopa si<strong>en</strong>do <strong>el</strong><br />
equipo más goleador –12<br />
goles– <strong>el</strong> jugador que más<br />
goles ha metido –los cuatro<br />
<strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>– y <strong>el</strong> mejor jugador<br />
<strong>de</strong> todo <strong>el</strong> torneo –Xavi Hernán<strong>de</strong>z–.<br />
La critica <strong>de</strong> todo <strong>el</strong><br />
mundo ha <strong>el</strong>ogiado y a<strong>la</strong>bado<br />
<strong>el</strong> juego <strong>de</strong> España. “España<br />
ha ganado con <strong>el</strong> fútbol<br />
más hermoso” <strong>de</strong>cía <strong>el</strong><br />
diario “Le Parisi<strong>en</strong>”. España<br />
juega al fútbol, un juego <strong>de</strong><br />
toque y movimi<strong>en</strong>to. Pero lo<br />
mejor <strong>de</strong> todo está aún por<br />
llegar, porque lo que se ha<br />
visto lo han hecho veintitrés<br />
hombres con una media <strong>de</strong><br />
26 años. Los Casil<strong>la</strong>s, Ramos,<br />
Puyol, March<strong>en</strong>a, Cap<strong>de</strong>vi<strong>la</strong>,<br />
S<strong>en</strong>na, Iniesta, Xavi,<br />
Cesc, Silva y Torres más Vil<strong>la</strong>,<br />
Xabi Alonso, Cazor<strong>la</strong>,<br />
Guiza, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red, Navarro,<br />
Juanito, Arb<strong>el</strong>oa, Albiol, Sergio<br />
García, Reina y Palop<br />
son <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> un fútbol<br />
español que todavía va a<br />
dar mucho que hab<strong>la</strong>r y que<br />
c<strong>el</strong>ebrar. Como se c<strong>el</strong>ebró<br />
<strong>en</strong> Madrid, <strong>en</strong> autobús <strong>de</strong>scubierto<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Barajas, <strong>la</strong><br />
ciudad echada a <strong>la</strong> calle y<br />
convertida <strong>en</strong> una acuare<strong>la</strong><br />
roja y amaril<strong>la</strong>. Los cánticos<br />
y <strong>el</strong> fervor <strong>de</strong> <strong>la</strong> afición, <strong>la</strong><br />
b<strong>en</strong>dita afición que olvida y<br />
perdona y que recibe a sus<br />
héroes como se recibía <strong>en</strong><br />
Roma a Julio Cesar con <strong>el</strong> alma<br />
y <strong>el</strong> aire teñidos <strong>de</strong> rojo,<br />
porque <strong>en</strong> éste país <strong>el</strong> fútbol<br />
nos gusta tanto, que hasta<br />
quizá sea <strong>de</strong> lo poco que<br />
nos queda <strong>en</strong> común.<br />
Carlos Piera<br />
29.CDE.639
CULTURASOCIEDAD<br />
Masats –arriba– puso color a <strong>la</strong> España<br />
negra <strong>de</strong>l franquismo. Fotografía incluida <strong>en</strong><br />
10 Miradas.<br />
Verano fotográfico<br />
A<strong>la</strong> sombra <strong>de</strong>l<br />
macrofestival PhotoEspaña,<br />
proliferan<br />
<strong>la</strong>s exposiciones<br />
<strong>de</strong> fotografía<br />
<strong>en</strong> este verano que no acaba <strong>de</strong> llegar.<br />
Bajo <strong>el</strong> lema Lugar, <strong>el</strong> programa <strong>de</strong><br />
PhotoEspaña reúne un conjunto <strong>de</strong><br />
autores y propuestas re<strong>la</strong>cionadas con<br />
los difer<strong>en</strong>tes s<strong>en</strong>tidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> noción <strong>de</strong><br />
lugar <strong>en</strong> cuanto realidad física, pero<br />
también como concepto que remite a<br />
geografías m<strong>en</strong>tales, virtuales y míticas,<br />
El lugar es <strong>el</strong> hilo argum<strong>en</strong>tal que<br />
articu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s 69 exposiciones –32 <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Sección Oficial y 37 <strong>en</strong> <strong>el</strong> Festival Off–<br />
repartidas <strong>en</strong> 61 espacios (museos,<br />
galerías, c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> arte y sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
exposiciones). Muestran obras <strong>de</strong> 230<br />
artistas <strong>de</strong> 35 nacionalida<strong>de</strong>s, pero no<br />
es oro todo lo que r<strong>el</strong>uce, como ya se<br />
anunciaba <strong>en</strong> ediciones anteriores. De<br />
<strong>la</strong> oceánica cantidad <strong>de</strong> exposiciones,<br />
seguram<strong>en</strong>te sólo se salvaría media<br />
doc<strong>en</strong>a, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> mediocridad g<strong>en</strong>eral.<br />
Y <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s habría que citar <strong>la</strong>s <strong>de</strong> B.<br />
Brand (BBVA), Cristina garcía Ro<strong>de</strong>ro<br />
(Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>de</strong> Madrid) y <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong> Eug<strong>en</strong>e Smith.<br />
Los aficionados a <strong>la</strong> fotografía están <strong>de</strong> <strong>en</strong>horabu<strong>en</strong>a.<br />
Los días <strong>de</strong>l verano tra<strong>en</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as <strong>de</strong> exposiciones fotográficas<br />
a <strong>la</strong>s principales sa<strong>la</strong>s y museos <strong>de</strong> españoles.<br />
Brand (Hamburgo, 1904-Londres,<br />
1983) ocupa <strong>el</strong> apartado <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s<br />
maestros. Figura c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotografía<br />
británica contemporánea, llegó a<br />
Londres <strong>en</strong> los primeros años <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
década <strong>de</strong> los treinta y <strong>de</strong>sarrolló<br />
<strong>en</strong>tonces su actividad más cercana al<br />
reporterismo, retratando <strong>la</strong>s familias<br />
<strong>de</strong> los trabajadores ingleses, <strong>la</strong> sordi<strong>de</strong>z<br />
<strong>de</strong> sus hogares, a <strong>la</strong> sombra <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s fábricas. El fondo <strong>de</strong> <strong>la</strong>sa vidas <strong>de</strong><br />
los personajes <strong>de</strong> Brand es una<br />
infranqueable pared, que coloca los<br />
sueños <strong>de</strong> los niños <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado más<br />
precario <strong>de</strong> <strong>la</strong> infancia; y a sus<br />
padres, <strong>en</strong> <strong>el</strong> lúgubre interior <strong>de</strong> los<br />
pubs. La cámara <strong>de</strong> Brand fue su<br />
herrami<strong>en</strong>ta para contar <strong>la</strong> vida: <strong>en</strong>tró<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s casas <strong>de</strong> los obreros industriales,<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s barriadas castigadas, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
que se necesitaba agarrarse a cualquier<br />
rastro <strong>de</strong> f<strong>el</strong>icidad.<br />
Eug<strong>en</strong>e Smith (1918-1978) es <strong>la</strong><br />
otra gran figura clásica <strong>de</strong> PhotoEspaña<br />
2008. Es uno <strong>de</strong> los pioneros <strong>de</strong>l<br />
reportaje gráfico, creador <strong>de</strong>l <strong>en</strong>sayo<br />
fotográfico <strong>de</strong> investigación y <strong>de</strong>nuncia.<br />
El trabajo que realizó D<strong>el</strong>eitosa<br />
(Cáceres, Extremadura) <strong>en</strong> 1950, publicado<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> revista Life <strong>en</strong> 1951, titu<strong>la</strong>do<br />
“El pueblo español” es todo un<br />
ejemplo <strong>de</strong>l mejor fotoperiodismo, <strong>la</strong><br />
El trabajo que realizó Eug<strong>en</strong>e Smith <strong>en</strong> D<strong>el</strong>eitosa<br />
(Cáceres, Extremadura) <strong>en</strong> 1950, publicado <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
revista Life <strong>en</strong> 1951, es todo un ejemplo <strong>de</strong>l mejor<br />
fotoperiodismo.<br />
30.CDE.639
CULTURASOCIEDAD<br />
Castro Prieto. P<strong>la</strong>za <strong>de</strong> Z<strong>el</strong>uán, Marruecos, 2006. Arriba, imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> E. Smith<br />
correspondi<strong>en</strong>te al célebre reportaje, El pueblo español.<br />
realidad <strong>en</strong> estado puro: <strong>la</strong> España<br />
oscura y miserable <strong>de</strong>l franquismo,<br />
hambri<strong>en</strong>ta, sometida por un sanguinario<br />
dictador; <strong>la</strong> España reprimida y<br />
humil<strong>la</strong>da por <strong>la</strong> Iglesia católica<br />
(siempre junto al po<strong>de</strong>r, contra <strong>la</strong>s<br />
c<strong>la</strong>ses obreras). Eug<strong>en</strong>e Smith pudo<br />
hacer su trabajo porque los franquistas<br />
p<strong>en</strong>saron que un reportaje sobre<br />
<strong>la</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos provocaría <strong>la</strong><br />
simpatía <strong>de</strong> <strong>la</strong> opinión pública internacional.<br />
Lo que consiguió es que se<br />
conociera aún más los efectos brutales<br />
<strong>de</strong> su régim<strong>en</strong> militar.<br />
Cristina García Ro<strong>de</strong>ro (Puertol<strong>la</strong>no,<br />
1950) es <strong>la</strong> mayor aportación<br />
españo<strong>la</strong> al festival. La más<br />
importante fotógrafa españo<strong>la</strong><br />
actual, <strong>la</strong> última<br />
“miembra” <strong>de</strong> <strong>la</strong> mítica<br />
ag<strong>en</strong>cia Mágnum, <strong>la</strong> port<strong>en</strong>tosa<br />
docum<strong>en</strong>talista <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
más honda tradición popu<strong>la</strong>r<br />
españo<strong>la</strong>, expone <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>de</strong><br />
Madrid un <strong>de</strong>slumbrante<br />
trabajo <strong>de</strong> raíz antropológica<br />
sobre <strong>la</strong> <strong>de</strong>voción a <strong>la</strong><br />
v<strong>en</strong>ezo<strong>la</strong>na María Li<strong>en</strong>za,<br />
<strong>de</strong>idad adorada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
época precolombina. La<br />
fotógrafa manchega muestra<br />
una serie <strong>de</strong> peregrinaciones<br />
a <strong>la</strong> montaña <strong>de</strong> Sorte,<br />
un lugar sagrado, esc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>ntes<br />
rituales.<br />
La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l festival no es<br />
sino <strong>el</strong> reflejo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s car<strong>en</strong>cias institucionales<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> fotografía.<br />
De ahí que, ante <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> una programación<br />
racional <strong>de</strong> exposiciones<br />
fotográficas a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l año, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
verano se someta al público a un<br />
estresante programa <strong>de</strong> visitas, que<br />
agotan al aficionado, le <strong>de</strong>sconciertan<br />
y confun<strong>de</strong>n. De <strong>la</strong>s 69 exposiciones,<br />
únicam<strong>en</strong>te una o dos son producidas<br />
por <strong>la</strong> propia organización <strong>de</strong>l<br />
ev<strong>en</strong>to: <strong>el</strong> resto es una acumu<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> abigarradas muestras, <strong>de</strong>siguales y<br />
Cristina García Ro<strong>de</strong>o. María Lionza, V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, 2006.<br />
<strong>de</strong>svertebradas que, a<strong>de</strong>más, son<br />
producidas por una empresa privada<br />
con dinero público. No es oro todo<br />
lo que r<strong>el</strong>uce <strong>en</strong> PhotoEspaña y,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, no es lo único: <strong>en</strong> Zaragoza<br />
hay dos exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes muestras:<br />
España: 10 miradas, con obras <strong>de</strong> los<br />
diez fotógrafos españoles más <strong>de</strong>stacados<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> actualidad (Masats, Cristina<br />
García Ro<strong>de</strong>ro, Castro Prieto, Isab<strong>el</strong><br />
Muñoz, Navia, García Alix…);<br />
mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> exposición c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Feria <strong>de</strong>l Agua <strong>de</strong> Zaragoza ocasión<br />
única una ocasión para admirar<br />
<strong>la</strong> obra <strong>de</strong> Chema Madoz, Castro Prieto,<br />
Díaz Burgos, Paco Gómez…. En<br />
<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro Andaluz <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Fotografía <strong>de</strong> Almería se<br />
pue<strong>de</strong> visitar una muestra<br />
<strong>de</strong> los fondos <strong>de</strong> veinte<br />
c<strong>en</strong>tros fotográficos <strong>de</strong>l<br />
mundo; <strong>en</strong> Zamora se expone<br />
<strong>la</strong> obra <strong>de</strong>l mítico AL-<br />
FONSO; <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong><br />
Teru<strong>el</strong> se expone una<br />
muestra repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong>l<br />
trabajo <strong>de</strong> Agustín C<strong>en</strong>t<strong>el</strong>les;<br />
y <strong>la</strong> Filmoteca <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong><br />
y León ofrece una revisión<br />
<strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> Núñez<br />
Larraz, uno <strong>de</strong> los fotógrafos<br />
clásicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />
Pablo Torres<br />
31.CDE.639
CULTURASOCIEDAD<br />
Los <strong>de</strong>sastres <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra<br />
Una espléndida exposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> serie <strong>de</strong> aguafuertes <strong>de</strong> Goya, Los <strong>de</strong>sastres <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
guerra, refleja los horrores bélicos y siniestra similitud <strong>de</strong>l 2 <strong>de</strong> mayo con los actuales<br />
conflictos armados.<br />
32.CDE.639<br />
Francisco <strong>de</strong> Goya, 1795. Autorretrato <strong>en</strong><br />
tinta <strong>la</strong>vada.<br />
2008 está si<strong>en</strong>do un año<br />
pródigo <strong>en</strong> c<strong>el</strong>ebraciones<br />
<strong>de</strong> un preocupante barniz<br />
nacionalista y patriotero,<br />
que tratan <strong>de</strong> conmemora<br />
a aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> España<br />
que, <strong>en</strong> los umbrales<br />
<strong>de</strong>l siglo XIX, se <strong>de</strong>batía<br />
<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> ignominia borbónica y <strong>el</strong> imperialismo<br />
napoleónico. Quizás los verda<strong>de</strong>ros<br />
héroes <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los días aciagos,<br />
no fueron ni los unos ni los otros, ni los<br />
franceses ni los que gritaban “vivan <strong>la</strong>s<br />
ca<strong>de</strong>nas”, sino <strong>la</strong>s víctimas anónimas y<br />
los honestos testigos <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> iniquidad,<br />
escritores, políticos, pintores como<br />
Francisco <strong>de</strong> Goya, los l<strong>la</strong>mados afrancesados.<br />
Los irresponsables <strong>de</strong>lirios <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> Iglesia católica, se <strong>en</strong>cargaron <strong>de</strong><br />
azuzar los más bajos instintos nacionalistas<br />
contra “<strong>el</strong> francés”, al que percibían<br />
como <strong>el</strong> más <strong>de</strong>cidido <strong>en</strong>emigo <strong>de</strong><br />
sus secu<strong>la</strong>res privilegios. Así se fue<br />
<strong>en</strong>c<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do aqu<strong>el</strong> país al que siglos<br />
<strong>de</strong> oscurantismo provocado por <strong>el</strong><br />
dominio absoluto <strong>de</strong>l Altar y <strong>el</strong> Trono,<br />
había con<strong>de</strong>nado a <strong>la</strong> sumisión <strong>de</strong>l<br />
analfabetismo y <strong>la</strong> m<strong>en</strong>esterosidad. Los<br />
años que siguieron, hasta hoy mismo,<br />
se <strong>en</strong>cargaron <strong>de</strong> mitificar aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> guerra<br />
l<strong>la</strong>mada <strong>de</strong> <strong>la</strong> In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia (1808-<br />
1814), al nacionalismo subsigui<strong>en</strong>te<br />
que <strong>en</strong>salzaba a un pueblo que, con su<br />
heroísmo fr<strong>en</strong>te al Napoleón, fue capaz
CULTURASOCIEDAD<br />
En Los <strong>de</strong>sastres <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra muestra Goya su sabiduría, su tal<strong>en</strong>to, su estremecimi<strong>en</strong>to y su dolor. Su sitio siempre estuvo al <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
víctimas <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra.<br />
<strong>de</strong> conseguir <strong>la</strong> libertad, cuando <strong>en</strong> realidad<br />
<strong>de</strong>mandaban <strong>la</strong>s ca<strong>de</strong>nas: <strong>la</strong>s que<br />
les ofrecía <strong>la</strong> Iglesia y Fernando VII, <strong>el</strong><br />
más abyecto <strong>de</strong> todos los reyes que <strong>en</strong><br />
España han sido.<br />
Entre <strong>la</strong> espuma patriotera, reconforta<br />
<strong>la</strong> sabiduría y <strong>el</strong> tal<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Francisco<br />
<strong>de</strong> Goya (1746-1828), <strong>el</strong> gran pintor<br />
español que supo reflejar <strong>la</strong> barbarie <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> guerra, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su insobornable <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />
<strong>de</strong> lo humano, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los años<br />
oscuros. La Guerra <strong>de</strong> <strong>la</strong> In<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia,<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> que fue testigo privilegiado,<br />
produjo <strong>en</strong> Goya una honda conmoción.<br />
Vivía <strong>el</strong> pintor sus años <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitiva<br />
madurez, los <strong>de</strong> mayor sabiduría y<br />
p<strong>en</strong>etración. Todo <strong>el</strong> mundo conoce<br />
sus obras El dos <strong>de</strong> mayo y El tres <strong>de</strong><br />
mayo (Los fusi<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos) realizadas por<br />
<strong>en</strong>cargo <strong>de</strong>l l<strong>la</strong>mado rey f<strong>el</strong>ón, que<br />
com<strong>en</strong>zaba así a construir <strong>el</strong> imaginario<br />
nacionalista <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra, que tanto<br />
hemos pa<strong>de</strong>cido y pa<strong>de</strong>cemos todavía.<br />
Pero, si<strong>en</strong>do universalm<strong>en</strong>te valorada,<br />
es m<strong>en</strong>os conocida <strong>la</strong> serie <strong>de</strong> 65 aguafuertes<br />
que integran Los <strong>de</strong>sastres <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
guerra, realizados <strong>en</strong>tre 1810 y 1814 <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> soledad <strong>de</strong> su taller. Estos aguafuertes<br />
constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> corpus principal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
exposición, Goya, cronista <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />
guerras, con <strong>la</strong> que <strong>la</strong> Real Aca<strong>de</strong>mia<br />
<strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s Artes <strong>de</strong> San Fernando, contribuye<br />
a <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong>l Bic<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ario.<br />
El Comisario <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra, <strong>el</strong><br />
escultor y académico Juan Bor<strong>de</strong>s,<br />
parte <strong>de</strong>l principio <strong>de</strong> que ha sido<br />
Goya <strong>el</strong> primer gran cronista gráfico <strong>de</strong><br />
los conflictos armados, <strong>el</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> una<br />
visión que siguió <strong>en</strong> su siglo y se manti<strong>en</strong>e<br />
aún <strong>en</strong> <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> los mejores<br />
reporteros <strong>de</strong> guerra.<br />
Para Bor<strong>de</strong>s, es Goya uno <strong>de</strong> los<br />
primeros artistas que se sitúan abiertam<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas, <strong>de</strong> los<br />
que buscan <strong>la</strong> paz. Su obra, <strong>la</strong> que se<br />
muestra <strong>en</strong> esta espléndida exposición,<br />
es un grito <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia estremecida y<br />
airada contra <strong>la</strong> guerra, contra los que<br />
<strong>la</strong>s promuev<strong>en</strong> y viv<strong>en</strong> <strong>de</strong> sus réditos.<br />
“Estos grabados –<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra Bor<strong>de</strong>s a Carta<br />
<strong>de</strong> España– abr<strong>en</strong> <strong>el</strong> camino <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia<br />
que seguirían luego los fotógrafos<br />
<strong>de</strong> guerra. De ahí nuestra <strong>de</strong>cisión<br />
<strong>de</strong> colocar, junto a sus aguafuertes,<br />
algunos reportajes <strong>de</strong> guerra <strong>de</strong> autores<br />
como Capa y C<strong>en</strong>t<strong>el</strong>les. El daguerrotipo<br />
se pres<strong>en</strong>tó tan sólo once años <strong>de</strong>spués<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Goya. Estoy conv<strong>en</strong>cido<br />
que <strong>el</strong> pintor habría adoptado<br />
este l<strong>en</strong>guaje <strong>en</strong> algunas <strong>de</strong> sus obras”.<br />
Sólo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> luci<strong>de</strong>z, <strong>el</strong> tal<strong>en</strong>to, <strong>la</strong><br />
in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, <strong>la</strong> indignación y <strong>el</strong><br />
estremecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l dolor pue<strong>de</strong><br />
crearse una obra tan <strong>de</strong>slumbrantem<strong>en</strong>te<br />
estremecedora. Esta exposición,<br />
quizás <strong>la</strong> mejor, <strong>la</strong> más acertada y<br />
m<strong>en</strong>os pret<strong>en</strong>ciosa <strong>de</strong>l año <strong>de</strong>l Bic<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ario<br />
–también, <strong>la</strong> más mo<strong>de</strong>sta <strong>en</strong> términos<br />
<strong>de</strong> presupuesto– constituye una<br />
ocasión única para c<strong>el</strong>ebrar con Goya<br />
<strong>el</strong> más universal <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos<br />
humanos: <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> con<strong>de</strong>na <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra,<br />
<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s guerras.<br />
Pablo L. Monasor<br />
33.CDE.639
CULTURASOCIEDAD<br />
De izquierda a <strong>de</strong>recha y <strong>de</strong> arriba abajo: Rafa<strong>el</strong> Chirbes, Carlos Ruíz Zafón, <strong>la</strong> cantante Lucrecia y Almu<strong>de</strong>na Gran<strong>de</strong>s.<br />
75 edición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Feria <strong>de</strong>l Libro<br />
La infanta El<strong>en</strong>a <strong>de</strong> Borbón inauguró, <strong>el</strong> 30 <strong>de</strong> mayo, <strong>la</strong> 75 edición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Feria <strong>de</strong>l Libro,<br />
<strong>de</strong>dicado este año a Latinoamérica aunque <strong>la</strong>s verda<strong>de</strong>ras estr<strong>el</strong><strong>la</strong>s fueron Ruiz Zafón<br />
y K<strong>en</strong> Follet.<br />
El aire preñado <strong>de</strong> los<br />
efluvios que <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>n<br />
<strong>el</strong> éxito y <strong>el</strong> dinero<br />
que muev<strong>en</strong> superv<strong>en</strong>tas<br />
como La sombra<br />
<strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to o Los<br />
pi<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra presidió<br />
<strong>la</strong> gran fiesta <strong>de</strong><br />
sueños <strong>en</strong> pap<strong>el</strong> que, distribuidos <strong>en</strong><br />
364 casetas, inauguró <strong>la</strong> hija mayor<br />
<strong>de</strong> los Reyes <strong>de</strong> España, acompañada<br />
<strong>de</strong>l ministro <strong>de</strong> Cultura, César Antonio<br />
Molina y <strong>el</strong> alcal<strong>de</strong> Madrid, Alberto<br />
Ruiz Gal<strong>la</strong>rdón.<br />
Oficialm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Paseo <strong>de</strong> Coches<br />
34.CDE.639<br />
<strong>de</strong>l Retiro acogía <strong>la</strong> edición número<br />
75 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Feria, pero lo cierto es t<strong>en</strong>ía<br />
lugar <strong>la</strong> número 67, ya que aunque <strong>la</strong><br />
gran cita madrileña arrancó <strong>en</strong> 1933,<br />
hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que se interrumpió<br />
<strong>en</strong>tre 1937 y 1943, para r<strong>en</strong>acer<br />
<strong>de</strong> sus c<strong>en</strong>izas cual Ave Fénix, <strong>en</strong><br />
1944, cuando se inauguró una edición,<br />
con casi <strong>el</strong> doble <strong>de</strong> participaciones<br />
que <strong>en</strong> <strong>la</strong> IV, y eso a pesar <strong>de</strong><br />
que <strong>la</strong> guerra civil se había llevado<br />
por <strong>de</strong><strong>la</strong>nte editoriales e impr<strong>en</strong>tas.<br />
A partir <strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces, <strong>la</strong> Feria <strong>de</strong>l<br />
Libro no ha parado <strong>de</strong> crecer tanto,<br />
que a partir <strong>de</strong> 2001 los organizadores<br />
se vieron <strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong><br />
reducir <strong>el</strong> número <strong>de</strong> casetas, a<strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>riquecer<strong>la</strong> con varios actos co<strong>la</strong>terales,<br />
que van <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros<br />
<strong>en</strong>tre nov<strong>el</strong>istas y poetas y mesas<br />
redondas<br />
Ya es tal, <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> convocatoria<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Feria que ni siquiera <strong>la</strong> lluvia,<br />
compañera inseparable <strong>de</strong> un ev<strong>en</strong>to<br />
que, <strong>en</strong> 1956 tuvo que retrasar su<br />
apertura por culpa <strong>de</strong> <strong>la</strong> meteorología,<br />
ha podido disuadir a los ci<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> lectores que formaron <strong>la</strong>rgas co<strong>la</strong>s<br />
para conseguir <strong>la</strong> firma <strong>de</strong> sus escritores<br />
preferidos.
Porque como <strong>en</strong> los toros, a <strong>la</strong><br />
Feria se va a pasear, comprar, ser visto,<br />
y sobre todo a firmar ejemp<strong>la</strong>res, una<br />
tradición que nació <strong>en</strong> <strong>la</strong> edición <strong>de</strong><br />
1949, cuando <strong>la</strong> escritora Carm<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> Icaza acudió <strong>en</strong> persona a <strong>la</strong> fiesta<br />
<strong>de</strong> los libros para firmar sus obras.<br />
A partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> b<strong>el</strong><strong>la</strong><br />
y culta escritora <strong>de</strong> Yo, <strong>la</strong> reina, los<br />
escritores se apuntaron a una fórmu<strong>la</strong><br />
que empezó a dar divi<strong>de</strong>ndos a los<br />
libreros y fama y r<strong>en</strong>tabilidad a los<br />
autores, tanto que <strong>en</strong> años prece<strong>de</strong>nev<strong>en</strong>to,<br />
nada comparado con los<br />
2.000 ejemp<strong>la</strong>res que firmó, <strong>en</strong> tan<br />
solo tres horas <strong>el</strong> sábado 14 <strong>de</strong> junio,<br />
esta aut<strong>en</strong>tica máquina <strong>de</strong> v<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
libros l<strong>la</strong>mado K<strong>en</strong> Follet.<br />
El autor <strong>de</strong> los exitosos Los Pi<strong>la</strong>res<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Tierra y Un mundo sin fin (Random<br />
House Mondadori), consiguió<br />
batir <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>en</strong>último día <strong>de</strong> <strong>la</strong> magna<br />
cita <strong>en</strong> <strong>el</strong> Retiro a Ruiz Zafón (P<strong>la</strong>neta),<br />
qui<strong>en</strong> “solo” firmó 300 ejemp<strong>la</strong>res<br />
<strong>de</strong> La sombra <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to y su nuevo<br />
superv<strong>en</strong>tas El Juego <strong>de</strong>l Áng<strong>el</strong>.<br />
CULTURASOCIEDAD<br />
catálogos e iniciativas que <strong>de</strong> otro<br />
modo no quedarían r<strong>el</strong>egados al olvido.<br />
Porque, como dice Antonio María<br />
Ávi<strong>la</strong>, director <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fe<strong>de</strong>ración <strong>de</strong>l<br />
Gremio <strong>de</strong> Editores, “<strong>la</strong> nuestra no es<br />
una industria con barrera <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada<br />
y no <strong>de</strong>jan <strong>de</strong> crecer los pequeños<br />
s<strong>el</strong>los que acaban <strong>en</strong>contrando su<br />
hueco”.<br />
Las numerosas activida<strong>de</strong>s c<strong>el</strong>ebradas<br />
a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> quince días,<br />
indican a <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ras que La Feria no<br />
solo sirve para poner a <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta los<br />
Tres gran<strong>de</strong>s v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores <strong>de</strong> libros: Javier Reverte, Mario Vargas Llosa y K<strong>en</strong> Follet.<br />
tes se llegó a una especie <strong>de</strong> guerra<br />
<strong>de</strong> firmas, con reputadas plumas<br />
haci<strong>en</strong>do jornadas <strong>de</strong> mañana y tar<strong>de</strong><br />
para po<strong>de</strong>r exhibir <strong>el</strong> honor <strong>de</strong> ser <strong>el</strong><br />
número uno <strong>en</strong> v<strong>en</strong>tas.<br />
Al final, como a punto estuvo <strong>de</strong><br />
llegar <strong>la</strong> sangre al río, <strong>en</strong> ese rifirafe<br />
<strong>en</strong>tre nuestras mejores plumas, <strong>de</strong> si<br />
tu firmas más que yo, o viceversa, <strong>la</strong><br />
organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Feria <strong>de</strong>l Libro<br />
acordó <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000 susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />
listas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas, ya que su sistema <strong>de</strong><br />
computo se rev<strong>el</strong>ó impot<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> ora<br />
<strong>de</strong> ofrecer datos <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te contrastados.<br />
Antes, <strong>en</strong> 1996, <strong>la</strong> costumbre <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s firmas <strong>de</strong> ejemp<strong>la</strong>res llevó a <strong>la</strong>s<br />
casetas <strong>de</strong>l Retiro aproximadam<strong>en</strong>te a<br />
600 escritores, <strong>de</strong> <strong>la</strong> tal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Martín<br />
Gaite, Almu<strong>de</strong>na Gran<strong>de</strong>s, o Pérez<br />
Reverte. El ganador <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> ocasión,<br />
fue Antonio Ga<strong>la</strong> que llegó a<br />
rubricar <strong>la</strong> friolera <strong>de</strong> 10.000 ejemp<strong>la</strong>res,<br />
<strong>en</strong> los quince días que duro <strong>el</strong><br />
Este du<strong>el</strong>o cultural indica a <strong>la</strong>s<br />
c<strong>la</strong>ras que son bests<strong>el</strong>lers como El<br />
Juego <strong>de</strong>l Áng<strong>el</strong> o El Asombroso<br />
viaje <strong>de</strong> Pomponio F<strong>la</strong>to, <strong>de</strong> Eduardo<br />
M<strong>en</strong>doza, y autores como Almu<strong>de</strong>na<br />
Gran<strong>de</strong>s, Antonio Ga<strong>la</strong> o <strong>el</strong><br />
inefable autor <strong>de</strong> Morta<strong>de</strong>lo y Filemón,<br />
Francisco Ibáñez, los auténticos<br />
motores <strong>de</strong> un peculiar mercado<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura que no olvida a los<br />
lectores más jóv<strong>en</strong>es, los l<strong>la</strong>mados<br />
“lectores <strong>de</strong>l futuro”, estos que a<br />
través <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura se convertirán <strong>el</strong><br />
día <strong>de</strong> mañana <strong>en</strong> ciudadanos<br />
mucho más libres.<br />
Pero aunque no llueva a gusto <strong>de</strong><br />
todos y cada cual cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> feria<br />
según le va y <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s editoriales<br />
pue<strong>de</strong>n sortear cualquier tiempo difícil<br />
sacando a pasear pesos pesados<br />
como K<strong>en</strong> Follet, <strong>la</strong>s pequeñas editoriales,<br />
como, <strong>la</strong> casa común <strong>de</strong>l Retiro,<br />
un lugar para medrar bajo <strong>el</strong> sol,<br />
ya que pue<strong>de</strong>n dar a conocer sus<br />
1.800 títulos pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los casetas<br />
y promocionar editoriales y escritores,<br />
sino que también sirve para activar<br />
un amplio programa <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />
parale<strong>la</strong>s como los <strong>de</strong>bates c<strong>el</strong>ebrados<br />
<strong>en</strong> torno a Mayo <strong>de</strong>l 68 o <strong>la</strong><br />
conmemoración <strong>de</strong>l 50 aniversario<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong>l premio Nov<strong>el</strong> <strong>de</strong><br />
literatura Juan Ramón Jiménez.<br />
Si <strong>en</strong> <strong>la</strong> edición pasada, África fue<br />
<strong>la</strong> reina <strong>de</strong> <strong>la</strong> feria, este año, <strong>la</strong> literatura<br />
<strong>la</strong>tinoamericana fue <strong>la</strong> auténtica<br />
ve<strong>de</strong>tte <strong>de</strong> esta edición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Feria <strong>de</strong>l<br />
Libro, algo que sirvió para que Teodoro<br />
Sacristán, director <strong>de</strong> <strong>la</strong> feria justificaba<br />
<strong>la</strong> abrumadora pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
autores y, editoriales <strong>de</strong> todos los<br />
países <strong>la</strong>tinoamericanos es una<br />
espléndida ocasión, para “estrechar<br />
<strong>la</strong>zos <strong>en</strong>tre ambas literaturas” para<br />
increm<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong>l español<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo.<br />
Julio Segorbe<br />
35.CDE.639
MIRADOR<br />
VEINTE SIGLOS DE HISTORIA DE ZARAGOZA<br />
a exposición “Encrucija-<br />
<strong>de</strong> culturas” reúne<br />
Lda<br />
más <strong>de</strong> tresci<strong>en</strong>tas valiosas<br />
piezas artísticas, que<br />
nos ayudan a conocer <strong>la</strong><br />
historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> capital aragonesa.<br />
Una historia<br />
espl<strong>en</strong>dorosa, <strong>en</strong> pa<strong>la</strong>bras<br />
<strong>de</strong> los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
muestra, con sus luces y<br />
sus sombras. El objetivo<br />
es <strong>el</strong> <strong>de</strong> mostrar un recorrido<br />
por <strong>la</strong> historia <strong>de</strong><br />
Aragón, dirigido a los<br />
miles <strong>de</strong> visitantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Carm<strong>en</strong> Iglesias, Comisaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra, durante <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong><br />
Zaragoza.<br />
gran Exposición Universal<br />
<strong>de</strong>l Agua. Como vi<strong>en</strong>e<br />
si<strong>en</strong>do habitual <strong>en</strong> este<br />
tipo <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos culturales,<br />
<strong>la</strong> i<strong>de</strong>a no nació <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
autorida<strong>de</strong>s culturales,<br />
sino <strong>de</strong> una importante<br />
institución financiera. La<br />
exposición arranca <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
Imperio Romano, con <strong>la</strong><br />
fundación <strong>de</strong> Cesaraugusta<br />
y concluye <strong>en</strong> <strong>la</strong>s últimas<br />
imág<strong>en</strong>es cinematográficas<br />
que reflejan <strong>el</strong><br />
rostro <strong>de</strong> Aragón.<br />
CRISTINO MALLO<br />
Cristino Mallo (Tuy, 1905-<br />
AMadrid, 1989), <strong>la</strong> vida, <strong>la</strong><br />
propia historia le situó siempre<br />
<strong>en</strong>tre dos fuegos, <strong>de</strong> los<br />
que logró escapar in extremis.<br />
Pero aún tuvo sosiego<br />
para ir peregrinando <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />
barro, <strong>el</strong> yeso y <strong>la</strong>s ceras,<br />
hasta <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y <strong>el</strong> bronce,<br />
acabando por construir una<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras escultóricas más<br />
pl<strong>en</strong>as <strong>de</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l siglo<br />
XX. Una obra que fue madurando<br />
durante los años oscuros<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> posguerra, y que<br />
acabó si<strong>en</strong>do reconocida por<br />
<strong>la</strong> crítica y <strong>el</strong> público. Fue<br />
uno <strong>de</strong> los supervivi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />
una g<strong>en</strong>eración maldita y<br />
<strong>de</strong>bió superar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sasosiego<br />
y <strong>la</strong> tristeza que le produjo <strong>la</strong><br />
muerte y <strong>la</strong> separación <strong>de</strong><br />
gran<strong>de</strong>s amigos, como Alberto<br />
Sánchez o Áng<strong>el</strong> Ferrant.<br />
Pero fue <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Juan<br />
Manu<strong>el</strong> Caneja, <strong>en</strong> 1988, <strong>la</strong><br />
que le <strong>de</strong>jó <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te<br />
solo. Des<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces dic<strong>en</strong><br />
que nunva volvió a ser <strong>el</strong><br />
mismo, aunque mantuvo,<br />
inalterables, sus mismas<br />
obsesiones y rutinas. Así, <strong>de</strong><br />
una forma sil<strong>en</strong>te, se apagó<br />
<strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te su vida, <strong>el</strong> 11<br />
Niño tumbado al<br />
sol, Yeso. 1966.<br />
Cabeza <strong>de</strong><br />
mujer con<br />
cinta. Bronce,<br />
1966.<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1989. La pres<strong>en</strong>te<br />
exposición, c<strong>el</strong>ebrada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
Colegio <strong>de</strong> Fonseca <strong>de</strong> Santiago<br />
<strong>de</strong> Composte<strong>la</strong>, rememora<br />
su obra y su figura.<br />
XURXO LOBATO EN CHEQUIA<br />
uestro co<strong>la</strong>borador, <strong>el</strong>N-<br />
coruñés Xurxo<br />
Nfotógrafo<br />
Lobato (1956), acaba <strong>de</strong><br />
inaugurar <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong><br />
Ostrava, Chequia, su exposición<br />
Galicia, camino c<strong>el</strong>este.<br />
Un c<strong>en</strong>tón <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es<br />
muestran al público checo, <strong>la</strong><br />
imag<strong>en</strong> más verda<strong>de</strong>ra, sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>nte<br />
e inédita <strong>de</strong> Galicia,<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> su sus mares y<br />
ríos, sus pueblos cercados<br />
por todos los tonos <strong>de</strong>l<br />
ver<strong>de</strong>, hasta <strong>el</strong> reflejo más<br />
verda<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida íntima y<br />
pública <strong>de</strong> los gallegos.<br />
Xurxo Lobato nos muestra<br />
una Galicia plural, ll<strong>en</strong>a <strong>de</strong><br />
profundos contrastes, a<br />
La Galicia <strong>de</strong> Xurxo Lobato <strong>en</strong> Chequia.<br />
medio camino <strong>en</strong>tre lo urbano<br />
y lo rural. En sus fotografías<br />
se percibe <strong>la</strong> evolución y<br />
<strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s,<br />
<strong>el</strong> pau<strong>la</strong>tino <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir <strong>de</strong>l<br />
medio rural, <strong>la</strong>s tradicionales<br />
estructuras <strong>de</strong> producción y<br />
vida, su propia implicación<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> vértigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnidad,<br />
que ha acabado arrasando<br />
<strong>la</strong>s señas <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong><br />
Galicia. Patrocinada por <strong>la</strong><br />
Fundación Caixa Galicia y<br />
Lunwerg Editores, y con <strong>la</strong><br />
co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cons<strong>el</strong>lería<br />
<strong>de</strong> Innovación e Industria,<br />
<strong>la</strong> exposición permanecerá<br />
abierta hasta <strong>el</strong> próximo 30<br />
<strong>de</strong> agosto.<br />
36.CDE.639
MIRADOR<br />
BIENAL DE ARTE DE PONTEVEDRA<br />
ajo <strong>el</strong> título “Sin fronteras: converg<strong>en</strong>cias artísticas hispa-<br />
se c<strong>el</strong>ebra <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo <strong>de</strong> Pontevedra,<br />
Bno-magrebíes”,<br />
<strong>la</strong> XXX edición <strong>de</strong> su prestigiosa Bi<strong>en</strong>al <strong>de</strong> arte, que pret<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
ofrecer una primera reflexión, confrontada con <strong>la</strong><br />
hispana, sobre <strong>la</strong> realidad artística actual <strong>de</strong> los tres países<br />
c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong>l Magreb –Marruecos, Arg<strong>el</strong>ia y Túnez–, tan<br />
próximos geográficam<strong>en</strong>te, y a <strong>la</strong> vez tan distantes. No es<br />
casual que <strong>la</strong> Bi<strong>en</strong>al <strong>de</strong> Pontevedra haya p<strong>la</strong>nteado un proyecto<br />
<strong>de</strong> estas características. Vi<strong>en</strong>e a ser, <strong>en</strong> realidad, una<br />
continuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as que propician <strong>el</strong> diálogo interterritorial,<br />
superador <strong>de</strong> visiones localistas. Ya <strong>en</strong> su edición<br />
<strong>de</strong> 2006, <strong>la</strong> Bi<strong>en</strong>al tuvo como aglutinante a <strong>la</strong> emigración,<br />
<strong>en</strong> cuanto f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgo alcance sobre <strong>la</strong> que se basaba<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong>nsa re<strong>la</strong>ción exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre Galicia y los países<br />
<strong>de</strong>l Cono Sur americano: Arg<strong>en</strong>tina, Chile y Uruguay.<br />
Obra repres<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong> Arg<strong>el</strong>ia.<br />
Khalil <strong>el</strong> Ghrib. Marruecos.<br />
Pablo Guerrero. Al<strong>de</strong>a terremota.<br />
VIRXILIO VIEITEZ<br />
omo tantos gallegos, Virgilio Vieitez (Sout<strong>el</strong>o, 1930) sufrió <strong>la</strong><br />
Caus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su padre, vivió sus años primeros ro<strong>de</strong>ados <strong>de</strong><br />
mujeres y, finalm<strong>en</strong>te, él mismo <strong>de</strong>bió buscar su pan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Costa<br />
Brava, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vísperas <strong>de</strong>l P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Estabilización. Aqu<strong>el</strong> jov<strong>en</strong><br />
que abandonaba su al<strong>de</strong>a para <strong>de</strong>sempeñarse como mecánico,<br />
acabó trabajando como fotógrafo <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ya, tratando así <strong>de</strong> conseguir<br />
un sobresu<strong>el</strong>do que le ayudase a vivir y a conocer <strong>el</strong><br />
mundo. Para un estudio <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>mós realizó sus primeros trabajos,<br />
que él recuerda como r<strong>en</strong>tables y gozosos.<br />
Cuando tuvo bi<strong>en</strong> apr<strong>en</strong>dido <strong>el</strong> oficio<br />
retornó a su tierra <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> casi diez años<br />
<strong>de</strong> aus<strong>en</strong>cia, forzado por <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong><br />
su madre. Y allí, <strong>en</strong> <strong>la</strong> al<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> que se vio<br />
obligado a salir, se resi<strong>de</strong>nció <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te<br />
como <strong>el</strong> fotógrafo más querido y popu<strong>la</strong>r<br />
<strong>de</strong> toda <strong>la</strong> comarca. Tras treinta años <strong>de</strong> trabajo<br />
infatigable y t<strong>en</strong>az llegó a reunir Vieitez<br />
miles <strong>de</strong> negativos que, como los <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mayoría <strong>de</strong> los fotógrafos <strong>de</strong> su tiempo, se<br />
habrían convertido <strong>en</strong> polvo si no hubiese<br />
sido por <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad y <strong>la</strong> perseverancia <strong>de</strong><br />
su hija. Keta Vieitez, que intuyó que <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s humil<strong>de</strong>s cajas<br />
<strong>de</strong> zapatos <strong>en</strong> los que su padre los guardaba, se ocultaba un<br />
hermoso y <strong>de</strong>slumbrante testimonio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida.<br />
Lo que vino <strong>de</strong>spués es conocido. Keta Vieitez dio a conocer<br />
<strong>la</strong> obra <strong>de</strong> su padre, primero <strong>en</strong> su pueblo, luego <strong>en</strong> Vigo,<br />
<strong>de</strong>spués <strong>en</strong> París, al final <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo. Y así, aqu<strong>el</strong><br />
humil<strong>de</strong> artesano dotado <strong>de</strong>l don <strong>de</strong> <strong>la</strong> mirada se convirtió,<br />
que siempre se p<strong>la</strong>nteó su oficio con absoluta humildad, se<br />
convirtió <strong>de</strong> pronto <strong>en</strong> <strong>el</strong> más mimado por<br />
<strong>la</strong>s mismísimas ferias <strong>de</strong>l arte. Pero, como<br />
ha escrito su hija Keta, con pa<strong>la</strong>bras profundas<br />
y b<strong>el</strong>lísimas, <strong>en</strong> su vida ha <strong>de</strong>jado ya<br />
<strong>de</strong> ser siempre domingo: “Cuando <strong>el</strong><br />
mundo com<strong>en</strong>zó a interesarse por él, a Virxilio<br />
ya no le interesaba <strong>el</strong> mundo”. Este<br />
pequeño libro nos ayuda a conocer su obra<br />
y a conocerle a él, gracias a una exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te<br />
s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es y a los textos <strong>de</strong><br />
Laura Terré y Keta Vieitez.<br />
(Virgilio Vieitez, <strong>la</strong> Fábrica Editorial, Madrid,<br />
2008, 12 Euros).<br />
37.CDE.636
PUEBLOS<br />
Santurce,mirandoalmar<br />
Santurce, pueblo marinero <strong>de</strong> Vizcaya, famoso por sus sardinas. Su interés turístico<br />
está <strong>en</strong> auge. De aquí salieron dos expediciones <strong>de</strong> “niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra” <strong>en</strong> 1937.<br />
Mucha culpa <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> fama <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
localidad pesquera<br />
vi<strong>en</strong>e<br />
dada por una<br />
canción popu<strong>la</strong>r<br />
que hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sardineras<br />
que para v<strong>en</strong><strong>de</strong>r su pescado<br />
recorrían por <strong>la</strong> marg<strong>en</strong> izquierda<br />
<strong>de</strong>l río Nervión los 14<br />
km que separan Santurce y<br />
Bilbao.<br />
turce, y <strong>el</strong> olor a besugo y sardina<br />
asados que sale <strong>de</strong> sus<br />
restaurantes es un s<strong>el</strong>lo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
localidad, no hay duda <strong>de</strong><br />
que <strong>el</strong> mar ocupa un pap<strong>el</strong><br />
<strong>de</strong>cisivo <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> este<br />
pueblo.<br />
Un punto importante para<br />
medir <strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad es<br />
<strong>el</strong> Pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong> Oriol, un edificio<br />
contruido <strong>en</strong> 1902, catalogado<br />
como Monum<strong>en</strong>to Hisuna<br />
p<strong>la</strong>ya y un balneario al<br />
que acudían <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses pudi<strong>en</strong>tes<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad vasca.<br />
Junto al Pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong> Oriol,<br />
<strong>de</strong>stacan otros edificios como<br />
<strong>la</strong> Casa Consistorial, contruida<br />
<strong>en</strong>tre 1903 y 1905, <strong>la</strong> Cofradía<br />
<strong>de</strong> Pescadores, <strong>de</strong> 1916, <strong>el</strong><br />
parque <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad, creado<br />
a finales <strong>de</strong>l siglo XIX, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado<br />
Parque Histórico Artístico,<br />
por su variedad <strong>de</strong> árcue<strong>la</strong><br />
Náutica, que data <strong>de</strong><br />
1860.<br />
Y es que Santurce es un<br />
municipio que mira constantem<strong>en</strong>te<br />
al mar, y eso le ha<br />
hecho también ser parte parte<br />
importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia reci<strong>en</strong>te<br />
españo<strong>la</strong>, ya que <strong>de</strong> su<br />
puerto salieron dos expediciones<br />
<strong>de</strong> los l<strong>la</strong>mados “niños<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra’ que fueron evacuados<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> buque Habana<br />
Monum<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> sardinera y vista <strong>de</strong>l puerto<br />
<strong>de</strong> Santurce.<br />
“Des<strong>de</strong> Santurce a Bilbao,<br />
v<strong>en</strong>go por toda <strong>la</strong> oril<strong>la</strong>, con<br />
<strong>la</strong> falda arremangada, luci<strong>en</strong>do<br />
<strong>la</strong>s pantorril<strong>la</strong>s, v<strong>en</strong>go<br />
<strong>de</strong>prisa y corri<strong>en</strong>do porque<br />
me oprime <strong>el</strong> corsé, voy gritando<br />
por <strong>la</strong>s calles: ¿quién compra<br />
sardinas frescués?”, dice<br />
<strong>la</strong> canción popu<strong>la</strong>r. Un monum<strong>en</strong>to<br />
a una sardinera, realizado<br />
<strong>en</strong> 1964 por <strong>el</strong> escultor<br />
bilbaíno Joaquín Lucarini, <strong>en</strong><br />
uno <strong>de</strong> los parques <strong>de</strong>l municipio,<br />
rin<strong>de</strong> hom<strong>en</strong>aje a estas<br />
mujeres, que se convirtieron<br />
<strong>en</strong> un símbolo <strong>de</strong>l pueblo.<br />
Si <strong>la</strong>s sardineras están indisolublem<strong>en</strong>te<br />
ligadas a San-<br />
38.CDE.639<br />
tórico <strong>de</strong>l municipio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />
que se contemp<strong>la</strong> <strong>el</strong> mar y <strong>el</strong><br />
puerto, y que ahora alberga<br />
un hot<strong>el</strong> <strong>de</strong> cuatro estr<strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na NH. El edificio, <strong>de</strong><br />
estilo ecléctico, influ<strong>en</strong>ciado<br />
por <strong>el</strong> romanticismo y los pa<strong>la</strong>cetes<br />
ingleses, fue una casa<br />
<strong>de</strong> veraneo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s varias que<br />
surgieron a finales <strong>de</strong>l siglo<br />
XIX y principios <strong>de</strong>l XX,<br />
cuando <strong>el</strong> municipio poseía<br />
boles, traídos <strong>de</strong> varias partes<br />
<strong>de</strong>l mundo.<br />
Tampoco se pue<strong>de</strong> olvidar<br />
<strong>el</strong> Pa<strong>la</strong>cio Casa Torre, <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> localidad,<br />
construido a mediados <strong>de</strong>l siglo<br />
XVIII, un edifico barroco<br />
que ahora alberga <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<br />
municipales, <strong>la</strong> Iglesia<br />
<strong>de</strong> San Jorge, fundada <strong>en</strong><br />
1075 y que fue reconstruida<br />
<strong>en</strong> siglos posteriores, y <strong>la</strong> Es-<br />
DATOS DE INTERÉS:<br />
Ayuntami<strong>en</strong>to: http://www.ayto-santurtzi.net<br />
Oficina <strong>de</strong> turismo: http://turismo.santurtzi.org<br />
para huir <strong>de</strong> <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da civil<br />
<strong>de</strong> nuestro país .<br />
El 21 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1937,<br />
unos 4.000 niños <strong>de</strong>jaron Santurce<br />
con dirección a Southampton<br />
(Ing<strong>la</strong>terra). Pocas<br />
semanas más tar<strong>de</strong> (<strong>el</strong> 13 <strong>de</strong><br />
junio), otros 4.500 embarcaron<br />
<strong>en</strong> <strong>el</strong> puerto vizcaíno hacia<br />
Bur<strong>de</strong>os (Francia), <strong>de</strong> los<br />
cuales casi 1.500 continuaron<br />
viaje hacia L<strong>en</strong>ingrado (Unión<br />
Soviética). Santurce sigue<br />
si<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad <strong>el</strong> <strong>en</strong>c<strong>la</strong>ve<br />
físico <strong>de</strong>l l<strong>la</strong>mado “Puerto<br />
<strong>de</strong> Bilbao”, que es <strong>el</strong> <strong>de</strong><br />
mayor tone<strong>la</strong>je <strong>en</strong> España.<br />
Pablo San Román
PUEBLOS<br />
Santurce es tradicionalm<strong>en</strong>te pesquero, aunque conserva b<strong>el</strong>los edificios como <strong>el</strong> Pa<strong>la</strong>cio Oriol.<br />
El Parque cu<strong>en</strong>ta con especies exóticas. Arriba<br />
Iglesia <strong>de</strong> San Jorge.<br />
Las famosas sardinas sobre <strong>la</strong>s brasas y fachada <strong>de</strong>l ayuntami<strong>en</strong>to.<br />
39.CDE.637