máxima frecu<strong>en</strong>cia se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zó hacia <strong>el</strong> norte,si<strong>en</strong>do más evid<strong>en</strong>te al sur <strong>de</strong> San Antonio,que a<strong>de</strong>más pres<strong>en</strong>tó un reman<strong>en</strong>te con<strong>la</strong> misma t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia a 30 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa.Si bi<strong>en</strong>, existió una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> términos<strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s isotermas repres<strong>en</strong>tativas<strong>de</strong>l agua surg<strong>en</strong>te <strong>durante</strong> El Niño1997-98 y La Niña 1998-99, cabe <strong>de</strong>stacarque <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to cálido no implicó una aus<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> franja <strong>costera</strong>.Este resultado coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> estudiorealizado por Huyer et al. (1987), sobre <strong>la</strong>surg<strong>en</strong>cia <strong>costera</strong> <strong>en</strong> Perú <strong>en</strong>tre los años1981 y 1984, consi<strong>de</strong>rando un período normaly un ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> El Niño. Durante El Niño1982-83 se reportaron vi<strong>en</strong>tos favorables a<strong>la</strong> surg<strong>en</strong>cia que g<strong>en</strong>eraron un asc<strong>en</strong>so <strong>de</strong>aguas subsuperficiales, caracterizándose porser más cálidas que un año normal.Gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong> bajafrecu<strong>en</strong>cia intraestacional (período <strong>de</strong> 50días) pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los registros <strong>de</strong> temperaturassuperficial <strong>de</strong>l mar, niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y corri<strong>en</strong>tesfr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong> Perú y <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>zona</strong> norte-c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>, posee un orig<strong>en</strong>ecuatorial (Huyer et al., 1991, Shaffer et al.,1997 y Pizarro, 1999). En <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> interanualesta influ<strong>en</strong>cia ecuatorial se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra fuertem<strong>en</strong>temodu<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> ciclo El Niño-LaNiña (Castillo, 2003).Tal como se indicó <strong>en</strong> los resultados,los espectros <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s series<strong>costera</strong>s <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y temperaturafr<strong>en</strong>te a Valparaíso mostraron picos altam<strong>en</strong>tesignificativos a períodos <strong>de</strong> 30 y 60 días,los cuales estarían asociados a fluctuaciones<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> remoto tal como lo han <strong>de</strong>scritopara <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y corri<strong>en</strong>tes Huyer etal. (1987) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong> Perú y Shaffer etal. (1997), Pizarro (1999) y Castillo (2003) <strong>en</strong><strong>la</strong>s costas norte y c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Mi<strong>en</strong>trasque esta influ<strong>en</strong>cia intraestacional <strong>en</strong> <strong>la</strong>temperatura ha sido docum<strong>en</strong>tada porHormazábal (1999) y B<strong>el</strong>lo (2001).A mayores frecu<strong>en</strong>cias, <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong>temperatura mostraron una alta coher<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 0,06 cpd (16 días) con un rezago<strong>de</strong> 3 días. En tanto que <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>temperatura y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar se re<strong>la</strong>cionaron<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bandas c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> 0,11 cpd (9días) y 0,41 cpd (2,4 días). Estas bandas <strong>de</strong>frecu<strong>en</strong>cia han sido re<strong>la</strong>cionadas a <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cialocal <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to (Shaffer et al.,1997), especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 2 días.Sin embargo, <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 10 días a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>pres<strong>en</strong>tar un forzami<strong>en</strong>to local pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>erre<strong>la</strong>ción con un orig<strong>en</strong> remoto (Enfi<strong>el</strong>d etal., 1987, Shaffer et al., 1997, Pizarro, 1999y Shaffer et al., 1999) asociado a ondasmezc<strong>la</strong>das <strong>de</strong> Rossby-Gravedad (Enfi<strong>el</strong>d etal., 1987, Pizarro, 1999 y Castillo, 2003).La señal anual <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><strong>la</strong> costa estuvo caracterizada por vi<strong>en</strong>tospredominantem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l S y SW. Las variaciones<strong>de</strong> amplitud <strong>en</strong> los pulsos <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to,reportaron valores máximos <strong>en</strong> verano y mínimos<strong>en</strong> invierno, si<strong>en</strong>do consist<strong>en</strong>te con loobservado por Pizarro (1991), Pizarro et al.(1994) y Let<strong>el</strong>ier (1998) <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> norte <strong>de</strong><strong>Chile</strong>. Las variaciones <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to, pued<strong>en</strong> serexplicadas por <strong>el</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to estacional<strong>de</strong>l anticiclón <strong>de</strong>l Pacífico Sur (Fu<strong>en</strong>zalida,1990; Pizarro et al., 1994).La ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estaciones meteorológicasjuega un rol importante, <strong>de</strong>bido a que<strong>el</strong> eje principal sobre <strong>el</strong> cual ocurr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s perturbacionesse ori<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> una dirección aproximadam<strong>en</strong>t<strong>en</strong>orte-sur paral<strong>el</strong>o a <strong>la</strong> costa conuna compon<strong>en</strong>te favorable a <strong>la</strong> surg<strong>en</strong>cia, queprevaleció casi todo <strong>el</strong> año, si<strong>en</strong>do más int<strong>en</strong>say estable <strong>en</strong> verano, coincidi<strong>en</strong>do con losresultados obt<strong>en</strong>idos por Pizarro et al. (1994)<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>.Las ori<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>guasurg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia estabanasociadas a vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S y SW. En <strong>el</strong>área <strong>de</strong> Valparaíso, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te seori<strong>en</strong>tó hacia <strong>el</strong> W con vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l SW. Mi<strong>en</strong>trasque al sur <strong>de</strong> San Antonio, se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zóprefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te hacia <strong>el</strong> NW con vi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>l S y magnitu<strong>de</strong>s frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> rango<strong>de</strong> 1 a 4,9 m/s. Este resultado coincidió conlo <strong>de</strong>scrito por Fonseca & Farías (1987),84
qui<strong>en</strong>es distinguieron una l<strong>en</strong>gua surg<strong>en</strong>tebastante notoria al sur <strong>de</strong> San Antonio, ext<strong>en</strong>diéndosehacia <strong>el</strong> NW y ocupando toda <strong>la</strong>p<strong>la</strong>taforma contin<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> sólo 3 a 4 días.Sin embargo, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> esta árease ori<strong>en</strong>tó hacia <strong>el</strong> W cuando aum<strong>en</strong>tó <strong>la</strong>frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> magnitud <strong>en</strong> <strong>el</strong> rango <strong>de</strong> 5 a8,9 m/s. No obstante, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>de</strong>lárea al sur <strong>de</strong> Constitución, se ori<strong>en</strong>tó hacia<strong>el</strong> W con vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S.CONCLUSIONESEstudios <strong>de</strong> fluctuaciones intraestacionales,han mostrado que perturbaciones <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>ecuatorial como <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o El Niño y LaNiña, pued<strong>en</strong> llegar a dominar <strong>la</strong> variabilidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar <strong>de</strong> <strong>la</strong>scostas <strong>de</strong> Perú y <strong>Chile</strong>. Es así, como <strong>la</strong>s imág<strong>en</strong>esdiarias <strong>de</strong> Temperatura Superficial <strong>de</strong>l Mar(TSM), permitieron observar difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> losvalores <strong>de</strong> TSM y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estructuras térmicassuperficiales <strong>en</strong>tre un ev<strong>en</strong>to cálido (El Niño1997-98) y ev<strong>en</strong>to frío (La Niña 1998-99).Durante El Niño, se pres<strong>en</strong>taronisotermas <strong>de</strong> agua fría <strong>en</strong> <strong>la</strong> franja <strong>costera</strong>,que estaban asociadas a procesos localescomo surg<strong>en</strong>cia, caracterizándose porser más cálidas que un período normal yreportar m<strong>en</strong>ores gradi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> temperatura<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> región <strong>costera</strong> hacia <strong>la</strong>oceánica que <strong>durante</strong> La Niña.Se id<strong>en</strong>tificaron tres áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> estudio: Valparaíso (32º,5-33º,1 S) con <strong>el</strong> foco <strong>en</strong> punta Curaumil<strong>la</strong>, alsur <strong>de</strong> San Antonio (33,5º-34,2º S) con <strong>el</strong> foco<strong>en</strong> punta Topocalma y al sur <strong>de</strong> Constitución(34,9º-35,9º S) con <strong>el</strong> foco <strong>en</strong> cabo Carranzay punta Nugurne, don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong><strong>la</strong>gua surg<strong>en</strong>te estaban asociadas a vi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>l S y SW. Durante La Niña los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>surg<strong>en</strong>cia son más frecu<strong>en</strong>tes y se registranmayores ext<strong>en</strong>siones longitudinales <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>costa hacia <strong>el</strong> océano.En <strong>la</strong> banda intraestacional, <strong>la</strong>s series<strong>costera</strong>s <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y temperatura fueronmodu<strong>la</strong>das por osci<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> baja frecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> ecuatorial. A frecu<strong>en</strong>cias másaltas, <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> temperatura fue altam<strong>en</strong>tecoher<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 16 días con unrezago <strong>de</strong> 3 días. Por otra parte, <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> temperatura y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar, estuvoc<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 9 y 2 días, respondi<strong>en</strong>doa pulsos <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to con un retraso <strong>en</strong>tre1 y 2 días. Estos pulsos <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to produjeron<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>sos <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>toscosteros, con una duración <strong>de</strong> 3 a 15 días.AGRADECIMIENTOSEste estudio fue realizado d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>lmarco <strong>de</strong>l proyecto Fon<strong>de</strong>f D98I1022 “Mejorami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> flotas pesquerasindustriales <strong>de</strong> cerco mediante <strong>el</strong>uso <strong>de</strong> cartas sat<strong>el</strong>itales <strong>de</strong> <strong>zona</strong>s probables<strong>de</strong> pesca <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>” acargo <strong>de</strong>l Dr. Eleuterio Yáñez. Agra<strong>de</strong>cemosal Servicio Hidrográfico y Oceanográfico<strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> (SHOA), al ServicioMeteorológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>(SMA) y <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Concepción por<strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s prestada <strong>en</strong> <strong>la</strong> adquisición<strong>de</strong> datos. Asimismo, al Laboratorio <strong>de</strong> PercepciónRemota <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pontificia UniversidadCatólica <strong>de</strong> Valparaíso por <strong>la</strong> disponibilidad<strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es diarias <strong>de</strong> satélite <strong>de</strong>temperatura superficial <strong>de</strong>l mar.REFERENCIAS• Bakun, A. & C. N<strong>el</strong>son. 1991.The seasonalcycle of wind stress curl in sub-subtropicaleastern boundary curr<strong>en</strong>t regions. J. Phys.Oceanogr., 21: 1.815-1.834.• Barbieri, M. A., M. Bravo, M. Farías, A.González, O. Pizarro & E. Yáñez. 1995.F<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os asociados a <strong>la</strong> estructura térmicasuperficial <strong>de</strong>l mar observados a través<strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es sat<strong>el</strong>itales <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong>norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Invest. Mar., Valparaíso,23: 99-122.85