12.07.2015 Views

Surgencia costera en la zona central de Chile, durante el ... - Shoa

Surgencia costera en la zona central de Chile, durante el ... - Shoa

Surgencia costera en la zona central de Chile, durante el ... - Shoa

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Surg<strong>en</strong>cia</strong> <strong>costera</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>, <strong>durante</strong> <strong>el</strong> cicloEl Niño-La Niña 1997-1999.Coastal upw<strong>el</strong>ling in c<strong>en</strong>tral <strong>Chile</strong> during El Niño-La Niña cycle 1997-1999.MÓNICA BELLO aMª ÁNGELA BARBIERI b/cSERGIO SALINAS cLUIS SOTO daServicio Hidrográfico y Oceanográfico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada.bInstituto <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to Pesquero.cPontificia Universidad Católica <strong>de</strong> Valparaíso.dUniversidad <strong>de</strong>l Bío-Bío.RESUMENLas variaciones espacio-temporales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Temperatura Superficial <strong>de</strong>l Mar(TSM) y series <strong>costera</strong>s <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>tos y niv<strong>el</strong><strong>de</strong>l mar se analizaron <strong>de</strong>s<strong>de</strong> octubre <strong>de</strong>1997 a septiembre <strong>de</strong> 1999 <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> c<strong>en</strong>tral<strong>de</strong> <strong>Chile</strong> (32º-36º S, 71º-75º W). Duranteeste período <strong>el</strong> área <strong>de</strong> estudio estuvoafectada por <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o El Niño 1997-98y La Niña 1998-99, permiti<strong>en</strong>do id<strong>en</strong>tificardifer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estructuras térmicas superficiales.En <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to cálido (El Niño),se pres<strong>en</strong>taron isotermas <strong>de</strong> agua fría <strong>en</strong><strong>la</strong> franja <strong>costera</strong> (surg<strong>en</strong>cia) más cálidasque un período normal y m<strong>en</strong>oresgradi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> temperatura <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> costahacia <strong>el</strong> océano que <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to frío (LaNiña). Los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia fueron másfrecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> La Niña.Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ves: El Niño, La Niña, <strong>Surg<strong>en</strong>cia</strong>, Temperatura,niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> mar, vi<strong>en</strong>to.Se id<strong>en</strong>tificaron tres áreas <strong>de</strong>surg<strong>en</strong>cia <strong>costera</strong>: Valparaíso (32,5º-33,1ºS) con <strong>el</strong> foco <strong>en</strong> punta Curaumil<strong>la</strong>, al sur<strong>de</strong> San Antonio (33,5º-34,2º S) con <strong>el</strong> foco<strong>en</strong> punta Topocalma y al sur <strong>de</strong> Constitución(34,9º-35,9º S) con <strong>el</strong> foco <strong>en</strong> caboCarranza y punta Nugurne. Los pulsos <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>to produjeron <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>sos <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>lmar y <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>tos costeros, con una duración<strong>de</strong> 3 a 15 días, don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>taciones<strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua surg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cada área,estaban asociadas a vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S y SW. En<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to cálido, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l área<strong>de</strong> Valparaíso se ori<strong>en</strong>tó hacia <strong>el</strong> W y NWpara vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S, mi<strong>en</strong>tras que al sur <strong>de</strong>San Antonio mantuvo una dirección predominantehacia <strong>el</strong> NW y al sur <strong>de</strong> Constituciónprincipalm<strong>en</strong>te hacia <strong>el</strong> W para vi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>l S. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> un ev<strong>en</strong>to frío,<strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación predominante <strong>de</strong>l aguasurg<strong>en</strong>te fue hacia <strong>el</strong> W con vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l SWy al sur <strong>de</strong> San Antonio también hacia <strong>el</strong> W,pero con vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S más int<strong>en</strong>sos que losobservados <strong>durante</strong> El Niño.ABSTRACTSpatial and temporal variations of seasurface temperature (TSM) and coastal seriesof winds and sea lev<strong>el</strong> were analyzed fromKey words: El Niño, La Niña, upw<strong>el</strong>ling,temperature, sea lev<strong>el</strong>, winds.S. AVARIA, J. CARRASCO, J. RUTLLANT y E. YÁÑEZ. (eds.). 2004. El Niño-La Niña 1997-2000. Sus Efectos <strong>en</strong> <strong>Chile</strong>. CONA, <strong>Chile</strong>, Valparaíso. pp. 77-94.77


ÁREAS DE SURGENCIA COSTERALas isotermas <strong>de</strong> 15 ºC y 13 ºC fueron<strong>la</strong>s más frecu<strong>en</strong>tes para <strong>el</strong> primer y segundoperíodo respectivam<strong>en</strong>te. Para estasisotermas se <strong>de</strong>terminó <strong>la</strong> distribución <strong>la</strong>titudinaly se calculó <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ocurr<strong>en</strong>ciaa 3, 10 y 30 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> costa (Fig. 4).Se pudo apreciar <strong>zona</strong>s que indicaron <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> agua más fría, permiti<strong>en</strong>do id<strong>en</strong>tificartres áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> <strong>zona</strong> <strong>de</strong>estudio (Tab<strong>la</strong> I).Tab<strong>la</strong> I.Table I.Ubicación geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia.Geographic location of upw<strong>el</strong>ling c<strong>el</strong>ls.Área Latitud (º S)1 32,5 – 33,12 33,5 – 34,23 34,9 – 35,9En ambos períodos, <strong>el</strong> área m<strong>en</strong>osfrecu<strong>en</strong>te fue <strong>la</strong> ubicada al norte <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>zona</strong> <strong>de</strong> estudio (Fig. 4). En tanto que, <strong>durante</strong><strong>el</strong> primer período, <strong>la</strong> segunda área<strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia mostró frecu<strong>en</strong>cias simi<strong>la</strong>rescon <strong>la</strong> tercera área. En <strong>el</strong> segundo período,<strong>el</strong> área situada al sur pres<strong>en</strong>tó mayoresfrecu<strong>en</strong>cias.ORIENTACIÓN Y EXTENSIÓN ESPACIAL DELA SURGENCIA COSTERA ASOCIADA CONEL VIENTOLa figura 5 muestra los vectores promediosm<strong>en</strong>suales <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to y los ejes <strong>de</strong>máxima y mínima varianza para cada estaciónmeteorológica, apreciándose que <strong>la</strong>s<strong>el</strong>ipses asociadas a <strong>la</strong> varianza fueron angostasy se alinearon notablem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>costa con más <strong>de</strong>l 80% <strong>de</strong> <strong>la</strong> varianza <strong>en</strong>esta dirección.En <strong>la</strong>s estaciones <strong>de</strong> punta Áng<strong>el</strong>es ycabo Carranza, <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to reportó característicassimi<strong>la</strong>res, con valores máximos <strong>en</strong> losmeses <strong>de</strong> octubre a marzo, y mínimos <strong>en</strong>tremayo y julio. En <strong>el</strong> primer período, se dis-tinguió una importante compon<strong>en</strong>te favorablea <strong>la</strong> surg<strong>en</strong>cia, si<strong>en</strong>do más int<strong>en</strong>sa <strong>en</strong> <strong>el</strong>segundo período.El vi<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> punta Panul, fue<strong>el</strong> m<strong>en</strong>os int<strong>en</strong>so <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s observacionesmeteorológicas y no superó los 4 m/s.Este vi<strong>en</strong>to débil se <strong>de</strong>bió principalm<strong>en</strong>te a<strong>la</strong> ubicación geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación, <strong>de</strong>biéndoseexcluir esta información <strong>en</strong> lospróximos análisis. El vi<strong>en</strong>to m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong>Talcahuano, también pres<strong>en</strong>tó int<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>sm<strong>en</strong>ores que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scritas <strong>en</strong> punta Áng<strong>el</strong>esy cabo Carranza, caracterizándose por mant<strong>en</strong>er<strong>la</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mayores valores <strong>en</strong>primavera-verano y m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong> invierno.La ori<strong>en</strong>tación más frecu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>sl<strong>en</strong>guas surg<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> primera área <strong>de</strong>surg<strong>en</strong>cia, fue hacia <strong>el</strong> W <strong>en</strong> ambos períodos,si<strong>en</strong>do mayor <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo (Fig. 6). Estasori<strong>en</strong>taciones fueron comparadas con <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> punta Áng<strong>el</strong>es, observándose vi<strong>en</strong>tospredominantes <strong>de</strong>l S (46,7%) (Fig. 7) y ext<strong>en</strong>sioneslongitudinales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s l<strong>en</strong>guas surg<strong>en</strong>teshacia <strong>el</strong> W, NW y SW con frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong><strong>de</strong> 30%, si<strong>en</strong>do mayor hacia <strong>el</strong> W, con <strong>el</strong>37% (Fig. 6). En <strong>el</strong> segundo período, <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>tose caracterizó por pres<strong>en</strong>tar mayores porc<strong>en</strong>tajes<strong>de</strong> vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l SW (43,9%), distinguiéndoseun aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ext<strong>en</strong>sioneslongitudinales hacia <strong>el</strong> W con <strong>el</strong> 50%.Durante <strong>el</strong> primer período, <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>taciónmás frecu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s l<strong>en</strong>guas surg<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda área <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia,fue hacia <strong>el</strong> NW (50%) (Fig. 6), <strong>en</strong> cambiopara <strong>el</strong> segundo período fue hacia <strong>el</strong> W(45%). Comparando estas ori<strong>en</strong>tacionescon <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cabo Carranza, se observóque <strong>la</strong> dirección predominante fue <strong>de</strong>l S(52%) <strong>en</strong> ambos períodos (Fig. 7). Sin embargo,<strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo período se registraronint<strong>en</strong>sida<strong>de</strong>s mayores <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to.La ori<strong>en</strong>tación más frecu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>sl<strong>en</strong>guas surg<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera área <strong>de</strong>surg<strong>en</strong>cia fue hacia <strong>el</strong> W, con 62 y 56% para<strong>el</strong> primer y segundo período respectivam<strong>en</strong>te(Fig. 6). Al ser comparada con <strong>la</strong>s81


frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> dirección <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> caboCarranza coincidió con los vi<strong>en</strong>tos predominantes<strong>de</strong>l S (Fig. 7). Asimismo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> estación<strong>de</strong> Talcahuano se distinguieron vi<strong>en</strong>tospredominantes <strong>de</strong>l SW, con 33,3 y 41,2% paracada período. Estos resultados fueron coincid<strong>en</strong>tescon <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> costa y<strong>la</strong> ubicación geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación.DURACIÓN DE LA SURGENCIA COSTERAASOCIADA CON EL VIENTO Y NIVEL DELMARTomando como base <strong>la</strong>s anomalías diarias<strong>de</strong> temperatura <strong>de</strong> <strong>la</strong> estación <strong>costera</strong><strong>de</strong> Valparaíso (Fig. 8a), se realizó un seguimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>tos pres<strong>en</strong>tados<strong>durante</strong> <strong>el</strong> período <strong>de</strong> estudio. Sedistinguieron 19 ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>tosque variaron <strong>de</strong> un año a otro y se caracterizaronpor ser alternados con períodos <strong>de</strong> re<strong>la</strong>jami<strong>en</strong>to.En <strong>el</strong> primer período se registraron 10ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>tos, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong><strong>el</strong> segundo se distinguieron 9. Si bi<strong>en</strong>, <strong>durante</strong><strong>el</strong> período frío (La Niña 1998-99) seobserva una m<strong>en</strong>or cantidad <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><strong>en</strong>friami<strong>en</strong>tos, estos registraron una mayorduración <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo y mayores magnitu<strong>de</strong>s<strong>en</strong> <strong>la</strong>s anomalías negativas <strong>de</strong> temperatura.Es así como <strong>la</strong> máxima anomalía negativa <strong>de</strong>temperatura fue <strong>de</strong> –1,8 ºC, que correspondióal ev<strong>en</strong>to Nº 17 que tuvo una duraciónaproximada <strong>de</strong> 30 días, porque incluyó tresev<strong>en</strong>tos que no alcanzaron a finalizar cuandoya com<strong>en</strong>zaba <strong>el</strong> otro (Fig. 8a).Al comparar <strong>la</strong>s anomalías <strong>de</strong> temperaturacon <strong>el</strong> seudo esfuerzo <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to(SES) (Fig. 8b) y niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar (Fig. 8c), <strong>en</strong>g<strong>en</strong>eral se observó un SES favorable a <strong>la</strong>surg<strong>en</strong>cia antes <strong>de</strong> una anomalía negativa<strong>de</strong> temperatura y disminución <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong><strong>de</strong>l mar. Sin embargo, a mediados <strong>de</strong> mayo<strong>de</strong> 1998 <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar pres<strong>en</strong>tó un máximo<strong>de</strong> 12 cm y anomalías positivas <strong>de</strong> temperatura,como respuesta al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>lf<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o El Niño 1997-98.En <strong>el</strong> segundo período, los ev<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to fueron más frecu<strong>en</strong>tes yregistraron mayores anomalías negativas<strong>de</strong> temperatura que <strong>el</strong> primer período,principalm<strong>en</strong>te porque estuvieron modu<strong>la</strong>dospor La Niña 1998-1999.ANÁLISIS ESPECTRAL Y COHERENCIA-FASESe obtuvieron los espectros <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong>s series <strong>costera</strong>s <strong>de</strong> Valparaísocorrespondi<strong>en</strong>tes al niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar, <strong>la</strong> anomalía<strong>de</strong> temperatura y <strong>el</strong> seudo esfuerzo<strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to (SES) (Figs. 9a, b y c), <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 1º<strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1997 al 30 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong>1999. La serie <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar tuvo unmáximo significativo <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> los 0,02cpd, frecu<strong>en</strong>cia asociada al período <strong>de</strong> 50días, <strong>en</strong> cambio <strong>la</strong> temperatura y <strong>el</strong> SES pres<strong>en</strong>tóun pico <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> los 0,03 cpd(33 días) y un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad espectralcercano a 0,06 cpd (16 días).Las tres series mostraron simultáneam<strong>en</strong>te<strong>en</strong>ergía asociada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s bandas cercanasa 0,11 cpd (9 días) y 0,41 cpd (2,4 días).A<strong>de</strong>más, se apreció <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar unabanda <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> 0,2 cpd (5días), mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>el</strong> SES se reconocióun pico <strong>en</strong> esta frecu<strong>en</strong>cia. Cabe seña<strong>la</strong>r que<strong>en</strong> esta frecu<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> temperatura tambiénmostró un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> d<strong>en</strong>sidad espectral.No obstante, <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y SES reportanun aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 0,27 cpd (3,7días). En tanto que <strong>el</strong> SES y temperaturamostraron <strong>en</strong>ergía asociada a <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> 0,46 cpd (2,1 días).Los resultados <strong>de</strong>l análisis <strong>de</strong> coher<strong>en</strong>ciacuadrada <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s series <strong>de</strong> SES ytemperatura, mostraron 8 picos significativosal 95% (Fig. 10a).El primer pico se distinguió <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> 0,03 cpd (33 días), con una fase<strong>de</strong> –45º y un retardo <strong>en</strong> <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong> 3días. En torno a <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 0,06 (16días), <strong>el</strong> rezago <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura fue <strong>de</strong>lord<strong>en</strong> <strong>de</strong> 3 días. Las frecu<strong>en</strong>cias cercanas82


0,11 cpd (9 días), 0,2 cpd (5 días), 0,42 cpd(2,4 días) y 0,46 cpd (2,1 días), reportaron<strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia con un retraso <strong>en</strong> <strong>la</strong> temperatura<strong>de</strong> 1 día aproximadam<strong>en</strong>te. Cabe seña<strong>la</strong>rque <strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>contrada a <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> torno a 0,11 cpd, fue significativaal 90%, aproximadam<strong>en</strong>te.Entre <strong>la</strong>s series <strong>de</strong> SES y niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>lmar, se observaron 7 picos significativos al95% (Fig. 10b). Las coher<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>contradas<strong>en</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias 0,03 cpd (33 días) y0,04 cpd (25 días), pres<strong>en</strong>taron una fase<strong>de</strong> 10º y –19º respectivam<strong>en</strong>te. Las frecu<strong>en</strong>cias<strong>en</strong> torno a 0,11 cpd (9 días), 0,2cpd (5 días), 0,27 cpd (3,7 días) y 0,41 cpd(2,4 días), mostraron coher<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre ambasseries con un retraso <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>lmar <strong>de</strong> 1 día aproximadam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> período<strong>de</strong> 5 y 6 días. No obstante, m<strong>en</strong>or aeste período casi no hubo <strong>de</strong>sfase <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>sseries.Entre <strong>la</strong>s series <strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar ytemperatura, se observaron 4 máximos significativosal 95% (Fig. 10c). Las coher<strong>en</strong>cias<strong>en</strong>contradas <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 0,04cpd (25 días), pres<strong>en</strong>taron un retardo <strong>de</strong> 3días. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> 0,11cpd (9 días) y 0,42 cpd (2,4 días), mostraronque <strong>la</strong>s series respondieron casi <strong>en</strong> fase.DISCUSIÓNDes<strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1997 hasta mayo <strong>de</strong>1998, <strong>la</strong> estructura superficial <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperaturafue más cálida que un año normal,<strong>de</strong>biéndose principalm<strong>en</strong>te a los efectos <strong>de</strong>lf<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o El Niño 1997-1998 que estaba <strong>en</strong><strong>de</strong>sarrollo. Este ev<strong>en</strong>to cálido fue <strong>de</strong>scritopor McPhad<strong>en</strong> (1999) como uno <strong>de</strong> los másint<strong>en</strong>sos, g<strong>en</strong>erando mayor impacto climático,que se sintió alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> todo <strong>el</strong> mundo.Sin embargo, <strong>en</strong> junio 1998 com<strong>en</strong>zó <strong>el</strong>término <strong>de</strong> El Niño, dando paso a una estructurasuperficial más fría <strong>de</strong> lo normal que semantuvo hasta <strong>el</strong> final <strong>de</strong>l período <strong>de</strong> estudio.La Niña 1998-99, fue más importante porduración que por int<strong>en</strong>sidad (Fedorov & Phi<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r,2000) y <strong>de</strong> características débiles amo<strong>de</strong>rados.La distribución m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturasmedias reportó una difer<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> 2 ºC aproximadam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre ambos períodos,si<strong>en</strong>do más cálido <strong>el</strong> primer período(ev<strong>en</strong>to cálido). Esta difer<strong>en</strong>cia es coher<strong>en</strong>tecon <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s isotermasrepres<strong>en</strong>tativas para cada período (15 ºC y13 ºC) que permitió id<strong>en</strong>tificar tres áreas<strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> <strong>de</strong> estudio.La primera área <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia incluyóun importante c<strong>en</strong>tro local <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> punta Curaumil<strong>la</strong> (Valparaíso, 33º S),que ha sido reconocido por diversos autores(Johnson et al., 1980; Fonseca & Farías,1987). En ambos períodos reportó m<strong>en</strong>oresfrecu<strong>en</strong>cias que <strong>la</strong>s id<strong>en</strong>tificadas alsur. Durante La Niña 1998-99, se observaronmayores frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> isoterma repres<strong>en</strong>tativahasta 10 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa.Al sur <strong>de</strong> San Antonio (33º 30’ S) hastapunta Topocalma (34º 07’ S), se ubicó <strong>la</strong> segundaárea <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia (Fonseca & Farías,1987). En términos <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia, <strong>durante</strong><strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to cálido alcanzó porc<strong>en</strong>tajes simi<strong>la</strong>resa <strong>la</strong> tercera área. Mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> LaNiña 1998-99, se pudo difer<strong>en</strong>ciar como <strong>la</strong>segunda área más frecu<strong>en</strong>te.La tercera área <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia se ext<strong>en</strong>dió<strong>de</strong>s<strong>de</strong> punta Duao (34º 53’ S) hasta puntaNugurne (35º 57’ S). Brandhorst (1971) y K<strong>el</strong>ly& B<strong>la</strong>nco (1984) han <strong>de</strong>scrito a punta Nugurnecomo un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia. Durante<strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to frío (La Niña 1998-99), se pudo distinguira esta área como <strong>la</strong> más frecu<strong>en</strong>te y<strong>la</strong> que pres<strong>en</strong>tó mayores ext<strong>en</strong>siones longitudinales<strong>de</strong>l agua surg<strong>en</strong>te.A una distancia <strong>de</strong> 3 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa,<strong>la</strong>s tres áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia reportaronmayores frecu<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> su tercio c<strong>en</strong>tral.Sin embargo, a 10 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa <strong>el</strong> área<strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Valparaíso y al sur <strong>de</strong> SanAntonio mostraron que este c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>83


máxima frecu<strong>en</strong>cia se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zó hacia <strong>el</strong> norte,si<strong>en</strong>do más evid<strong>en</strong>te al sur <strong>de</strong> San Antonio,que a<strong>de</strong>más pres<strong>en</strong>tó un reman<strong>en</strong>te con<strong>la</strong> misma t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia a 30 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> costa.Si bi<strong>en</strong>, existió una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> términos<strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s isotermas repres<strong>en</strong>tativas<strong>de</strong>l agua surg<strong>en</strong>te <strong>durante</strong> El Niño1997-98 y La Niña 1998-99, cabe <strong>de</strong>stacarque <strong>en</strong> <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to cálido no implicó una aus<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> franja <strong>costera</strong>.Este resultado coinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> estudiorealizado por Huyer et al. (1987), sobre <strong>la</strong>surg<strong>en</strong>cia <strong>costera</strong> <strong>en</strong> Perú <strong>en</strong>tre los años1981 y 1984, consi<strong>de</strong>rando un período normaly un ev<strong>en</strong>to <strong>de</strong> El Niño. Durante El Niño1982-83 se reportaron vi<strong>en</strong>tos favorables a<strong>la</strong> surg<strong>en</strong>cia que g<strong>en</strong>eraron un asc<strong>en</strong>so <strong>de</strong>aguas subsuperficiales, caracterizándose porser más cálidas que un año normal.Gran parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad <strong>de</strong> bajafrecu<strong>en</strong>cia intraestacional (período <strong>de</strong> 50días) pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los registros <strong>de</strong> temperaturassuperficial <strong>de</strong>l mar, niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y corri<strong>en</strong>tesfr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong> Perú y <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>zona</strong> norte-c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>, posee un orig<strong>en</strong>ecuatorial (Huyer et al., 1991, Shaffer et al.,1997 y Pizarro, 1999). En <strong>la</strong> esca<strong>la</strong> interanualesta influ<strong>en</strong>cia ecuatorial se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra fuertem<strong>en</strong>temodu<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> ciclo El Niño-LaNiña (Castillo, 2003).Tal como se indicó <strong>en</strong> los resultados,los espectros <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s series<strong>costera</strong>s <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y temperaturafr<strong>en</strong>te a Valparaíso mostraron picos altam<strong>en</strong>tesignificativos a períodos <strong>de</strong> 30 y 60 días,los cuales estarían asociados a fluctuaciones<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> remoto tal como lo han <strong>de</strong>scritopara <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y corri<strong>en</strong>tes Huyer etal. (1987) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong> Perú y Shaffer etal. (1997), Pizarro (1999) y Castillo (2003) <strong>en</strong><strong>la</strong>s costas norte y c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Mi<strong>en</strong>trasque esta influ<strong>en</strong>cia intraestacional <strong>en</strong> <strong>la</strong>temperatura ha sido docum<strong>en</strong>tada porHormazábal (1999) y B<strong>el</strong>lo (2001).A mayores frecu<strong>en</strong>cias, <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong>temperatura mostraron una alta coher<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 0,06 cpd (16 días) con un rezago<strong>de</strong> 3 días. En tanto que <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>temperatura y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar se re<strong>la</strong>cionaron<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bandas c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> 0,11 cpd (9días) y 0,41 cpd (2,4 días). Estas bandas <strong>de</strong>frecu<strong>en</strong>cia han sido re<strong>la</strong>cionadas a <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cialocal <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to (Shaffer et al.,1997), especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 2 días.Sin embargo, <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 10 días a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>pres<strong>en</strong>tar un forzami<strong>en</strong>to local pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>erre<strong>la</strong>ción con un orig<strong>en</strong> remoto (Enfi<strong>el</strong>d etal., 1987, Shaffer et al., 1997, Pizarro, 1999y Shaffer et al., 1999) asociado a ondasmezc<strong>la</strong>das <strong>de</strong> Rossby-Gravedad (Enfi<strong>el</strong>d etal., 1987, Pizarro, 1999 y Castillo, 2003).La señal anual <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><strong>la</strong> costa estuvo caracterizada por vi<strong>en</strong>tospredominantem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l S y SW. Las variaciones<strong>de</strong> amplitud <strong>en</strong> los pulsos <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to,reportaron valores máximos <strong>en</strong> verano y mínimos<strong>en</strong> invierno, si<strong>en</strong>do consist<strong>en</strong>te con loobservado por Pizarro (1991), Pizarro et al.(1994) y Let<strong>el</strong>ier (1998) <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> norte <strong>de</strong><strong>Chile</strong>. Las variaciones <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to, pued<strong>en</strong> serexplicadas por <strong>el</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to estacional<strong>de</strong>l anticiclón <strong>de</strong>l Pacífico Sur (Fu<strong>en</strong>zalida,1990; Pizarro et al., 1994).La ubicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estaciones meteorológicasjuega un rol importante, <strong>de</strong>bido a que<strong>el</strong> eje principal sobre <strong>el</strong> cual ocurr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s perturbacionesse ori<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> una dirección aproximadam<strong>en</strong>t<strong>en</strong>orte-sur paral<strong>el</strong>o a <strong>la</strong> costa conuna compon<strong>en</strong>te favorable a <strong>la</strong> surg<strong>en</strong>cia, queprevaleció casi todo <strong>el</strong> año, si<strong>en</strong>do más int<strong>en</strong>say estable <strong>en</strong> verano, coincidi<strong>en</strong>do con losresultados obt<strong>en</strong>idos por Pizarro et al. (1994)<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>.Las ori<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>guasurg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia estabanasociadas a vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S y SW. En <strong>el</strong>área <strong>de</strong> Valparaíso, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te seori<strong>en</strong>tó hacia <strong>el</strong> W con vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l SW. Mi<strong>en</strong>trasque al sur <strong>de</strong> San Antonio, se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zóprefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te hacia <strong>el</strong> NW con vi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>l S y magnitu<strong>de</strong>s frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> rango<strong>de</strong> 1 a 4,9 m/s. Este resultado coincidió conlo <strong>de</strong>scrito por Fonseca & Farías (1987),84


qui<strong>en</strong>es distinguieron una l<strong>en</strong>gua surg<strong>en</strong>tebastante notoria al sur <strong>de</strong> San Antonio, ext<strong>en</strong>diéndosehacia <strong>el</strong> NW y ocupando toda <strong>la</strong>p<strong>la</strong>taforma contin<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> sólo 3 a 4 días.Sin embargo, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> esta árease ori<strong>en</strong>tó hacia <strong>el</strong> W cuando aum<strong>en</strong>tó <strong>la</strong>frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> magnitud <strong>en</strong> <strong>el</strong> rango <strong>de</strong> 5 a8,9 m/s. No obstante, <strong>el</strong> agua surg<strong>en</strong>te <strong>de</strong>lárea al sur <strong>de</strong> Constitución, se ori<strong>en</strong>tó hacia<strong>el</strong> W con vi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l S.CONCLUSIONESEstudios <strong>de</strong> fluctuaciones intraestacionales,han mostrado que perturbaciones <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>ecuatorial como <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o El Niño y LaNiña, pued<strong>en</strong> llegar a dominar <strong>la</strong> variabilidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s temperaturas y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar <strong>de</strong> <strong>la</strong>scostas <strong>de</strong> Perú y <strong>Chile</strong>. Es así, como <strong>la</strong>s imág<strong>en</strong>esdiarias <strong>de</strong> Temperatura Superficial <strong>de</strong>l Mar(TSM), permitieron observar difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> losvalores <strong>de</strong> TSM y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estructuras térmicassuperficiales <strong>en</strong>tre un ev<strong>en</strong>to cálido (El Niño1997-98) y ev<strong>en</strong>to frío (La Niña 1998-99).Durante El Niño, se pres<strong>en</strong>taronisotermas <strong>de</strong> agua fría <strong>en</strong> <strong>la</strong> franja <strong>costera</strong>,que estaban asociadas a procesos localescomo surg<strong>en</strong>cia, caracterizándose porser más cálidas que un período normal yreportar m<strong>en</strong>ores gradi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> temperatura<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> región <strong>costera</strong> hacia <strong>la</strong>oceánica que <strong>durante</strong> La Niña.Se id<strong>en</strong>tificaron tres áreas <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> estudio: Valparaíso (32º,5-33º,1 S) con <strong>el</strong> foco <strong>en</strong> punta Curaumil<strong>la</strong>, alsur <strong>de</strong> San Antonio (33,5º-34,2º S) con <strong>el</strong> foco<strong>en</strong> punta Topocalma y al sur <strong>de</strong> Constitución(34,9º-35,9º S) con <strong>el</strong> foco <strong>en</strong> cabo Carranzay punta Nugurne, don<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ori<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong><strong>la</strong>gua surg<strong>en</strong>te estaban asociadas a vi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>l S y SW. Durante La Niña los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>surg<strong>en</strong>cia son más frecu<strong>en</strong>tes y se registranmayores ext<strong>en</strong>siones longitudinales <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>costa hacia <strong>el</strong> océano.En <strong>la</strong> banda intraestacional, <strong>la</strong>s series<strong>costera</strong>s <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y temperatura fueronmodu<strong>la</strong>das por osci<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> baja frecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> ecuatorial. A frecu<strong>en</strong>cias másaltas, <strong>el</strong> vi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> temperatura fue altam<strong>en</strong>tecoher<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 16 días con unrezago <strong>de</strong> 3 días. Por otra parte, <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> temperatura y <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar, estuvoc<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> banda <strong>de</strong> 9 y 2 días, respondi<strong>en</strong>doa pulsos <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to con un retraso <strong>en</strong>tre1 y 2 días. Estos pulsos <strong>de</strong> vi<strong>en</strong>to produjeron<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>sos <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y <strong>en</strong>friami<strong>en</strong>toscosteros, con una duración <strong>de</strong> 3 a 15 días.AGRADECIMIENTOSEste estudio fue realizado d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>lmarco <strong>de</strong>l proyecto Fon<strong>de</strong>f D98I1022 “Mejorami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> flotas pesquerasindustriales <strong>de</strong> cerco mediante <strong>el</strong>uso <strong>de</strong> cartas sat<strong>el</strong>itales <strong>de</strong> <strong>zona</strong>s probables<strong>de</strong> pesca <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>” acargo <strong>de</strong>l Dr. Eleuterio Yáñez. Agra<strong>de</strong>cemosal Servicio Hidrográfico y Oceanográfico<strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> (SHOA), al ServicioMeteorológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>(SMA) y <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Concepción por<strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s prestada <strong>en</strong> <strong>la</strong> adquisición<strong>de</strong> datos. Asimismo, al Laboratorio <strong>de</strong> PercepciónRemota <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pontificia UniversidadCatólica <strong>de</strong> Valparaíso por <strong>la</strong> disponibilidad<strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es diarias <strong>de</strong> satélite <strong>de</strong>temperatura superficial <strong>de</strong>l mar.REFERENCIAS• Bakun, A. & C. N<strong>el</strong>son. 1991.The seasonalcycle of wind stress curl in sub-subtropicaleastern boundary curr<strong>en</strong>t regions. J. Phys.Oceanogr., 21: 1.815-1.834.• Barbieri, M. A., M. Bravo, M. Farías, A.González, O. Pizarro & E. Yáñez. 1995.F<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os asociados a <strong>la</strong> estructura térmicasuperficial <strong>de</strong>l mar observados a través<strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es sat<strong>el</strong>itales <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong>norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Invest. Mar., Valparaíso,23: 99-122.85


• B<strong>el</strong>lo, M. 2001. Variabilidad espacial ytemporal <strong>de</strong> los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia<strong>costera</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> (32-36º S, 71-75º W), octubre 1997-septiembre1999. Tesis para optar al Título <strong>de</strong>Oceanógrafo, Pontificia Universidad Católica<strong>de</strong> Valparaíso, 88 pp.• B<strong>en</strong>dat J. & A. Pierson, 1986. Randomdata, analysis and measurem<strong>en</strong>tprocedures. John Wiley & Sons, NewYork, 566 pp.• Brandhorst, W., 1971. Condicionesoceanográficas estivales fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> costa<strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Rev. Biol. Mar., Valparaíso,14(3): 45-84.• Castillo, M. 2003. Influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> osci<strong>la</strong>cionesoceánicas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> ecuatorial <strong>en</strong> <strong>la</strong>sfluctuaciones <strong>de</strong> baja frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>scorri<strong>en</strong>tes y niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>costa <strong>de</strong> <strong>Chile</strong> c<strong>en</strong>tral. Tesis para optar alTítulo <strong>de</strong> Oceanógrafo, Pontificia UniversidadCatólica <strong>de</strong> Valparaíso, 103 pp.• Enfi<strong>el</strong>d, D., M. <strong>de</strong>l P. Cornejo-Rodríguez,R. Smith & P. Newberger. 1987. The equatorialsource of propagating variabilityalong the Peru coast during the 1982-1983El Niño. J. Geophys. Res., 92: 14.335-14.346.• Fedorov, A. & S. Phi<strong>la</strong>n<strong>de</strong>r. 2000. Is El NiñoChanging ? Sci<strong>en</strong>ce, 288: 1997-2002.• Fonseca, T. & M. Farías. 1987. Estudio<strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> costachil<strong>en</strong>a utilizando percepción remota.Invest. Pesq., 34: 33-46.• Fu<strong>en</strong>zalida, R. 1990. Variabilidad temporal<strong>de</strong> un índice <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> <strong>zona</strong><strong>de</strong> Iquique (Lat. 20º S). Invest. Ci<strong>en</strong>t. yTecnol., Ser. Ci<strong>en</strong>c. Mar, 1: 37-47.• G<strong>la</strong>ntz, M. 1996. Corri<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Cambio:El Impacto <strong>de</strong> “El Niño” sobre <strong>el</strong> Climay <strong>la</strong> Sociedad. Cambridge UniversityPress, Cambridge, 141 pp.• Hormazábal, S. 1999. Propagación <strong>de</strong>ondas <strong>de</strong> baja frecu<strong>en</strong>cia a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong><strong>la</strong> costa c<strong>en</strong>tro-norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>: modu<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s físicas <strong>de</strong>locéano costero. Tesis para optar algrado <strong>de</strong> Magíster <strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cias conm<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> Física. Universidad <strong>de</strong>Concepción, 79 pp.• Huyer, A., R. Smith & T. Paluszkiewes.1987. Coastal upw<strong>el</strong>ling off Perú duringnormal and El Niño times, 1981-1984. J.Geophys. Res., 92(13): 14.297-14.307.• Huyer, A., M. Krull, T. Paluszkiewes &R. Smith. 1991. The Perú un<strong>de</strong>rcurr<strong>en</strong>t:A study in variability. Deep. Sea. Res.,38 (1): 247-271.• J<strong>en</strong>kins, G. & M. Watts. 1968. Spectra<strong>la</strong>nalysis and its applications, Hold<strong>en</strong>-Day, San Francisco, 525 pp.• Johnson, D., T. Fonseca & H. Sievers.1980. Upw<strong>el</strong>ling in the Humboldt coastalcurr<strong>en</strong>t near Valparaíso, <strong>Chile</strong>. J.Mar. Res., 38 (1): 1-16.• K<strong>el</strong>ly, R. & J. B<strong>la</strong>nco. 1984. Proceso <strong>de</strong>surg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> punta Nugurne (Lat. 36º S).Invest. Pesq., 31: 89-94.• Let<strong>el</strong>ier, J. 1998. Estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> variabilidad<strong>de</strong> los ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> surg<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong>treArica (18º 29’ S, 70º 19’ W) yTocopil<strong>la</strong> (22º 05’ S, 70º 11’ W), observado<strong>en</strong> imág<strong>en</strong>es <strong>de</strong> satélite <strong>durante</strong>febrero y marzo <strong>de</strong> 1991 y 1992. Tesispara optar al Título <strong>de</strong> Oceanógrafo,Pontificia Universidad Católica <strong>de</strong>Valparaíso, 66 pp.• McPhad<strong>en</strong>, M. 1999. G<strong>en</strong>esis andEvolution of the 1997-98 El Niño.Sci<strong>en</strong>ce, 283: 950-954.• Pizarro, O. 1991. Propagación y forzami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> perturbaciones <strong>de</strong> baja frecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong>l niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar <strong>en</strong> <strong>la</strong> costanorte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Tesis para optar al Títu-86


lo <strong>de</strong> Oceanógrafo, Pontificia UniversidadCatólica <strong>de</strong> Valparaíso, 110 pp.• Pizarro, O., S. Hormazábal, A. González& E. Yánez, 1994. Variabilidad <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to,niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y temperatura <strong>en</strong> <strong>la</strong>costa norte <strong>de</strong> <strong>Chile</strong>. Invest. Mar.,Valparaíso, 22: 83-101.• Pizarro, O. 1999. Low frequ<strong>en</strong>cyfluctuations in the Eastern BoundaryCurr<strong>en</strong>t off South America: Remote andlocal forcing. Ph. D. Thesis. EarthSci<strong>en</strong>ces C<strong>en</strong>tre, Göteborg, 102 pp.• Shaffer, G., O. Pizarro, L. Djurf<strong>el</strong>dt, S.Salinas & J. Rutl<strong>la</strong>nt. 1997. Circu<strong>la</strong>tionand low-frequ<strong>en</strong>cy variability near the<strong>Chile</strong>an coast: Remot<strong>el</strong>y forcedfluctuations during the 1991-92 El Niño.J. Phys. Oceanogr., 27 (2): 217-235.• Shaffer, G., S. Hormazábal, O. Pizarro& S. Salinas. 1999. Seasonal andinterannual variability of curr<strong>en</strong>t andtemperature off c<strong>en</strong>ter <strong>Chile</strong>. J.Geophys. Res., 104: 29.951-29.961.• Silva, N. 1973. Variaciones estacionales<strong>de</strong> temperatura, salinidad y cont<strong>en</strong>ido<strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>zona</strong> <strong>costera</strong> <strong>de</strong>Valparaíso. Invest. Mar., Valparaíso, 4(3): 89-112.• Smith, R., 1968. Upw<strong>el</strong>ling. Oceanogr.Mar. Biol. Ann. Rev., 6: 11-46.• Smith, R. 1995. The Physical processes ofcoastal ocean upw<strong>el</strong>ling systems. In: C.Summerhayes, K. Emeis, M. Ang<strong>el</strong>, R.Smith and B. Zeitzsch<strong>el</strong> (eds.). Upw<strong>el</strong>lingin the ocean: Mo<strong>de</strong>rn processes andanci<strong>en</strong>t records. John Wiley & Sons, pp.39-64.• Soto, L. 1999. Variabilidad espaciotemporal<strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura superficial <strong>de</strong>lmar <strong>en</strong> <strong>el</strong> golfo <strong>de</strong> California. Ci<strong>en</strong>ciasMarinas, 25 (1): 1:30.• Strub, T., M. Mesías, V. Montecino, J.Rutl<strong>la</strong>nd & S. Salinas. 1998. Coastalocean circu<strong>la</strong>tion off western SouthAmerica. In: A. Robinson and K. Brink(eds.). The Sea. John Wiley & Sons, 11:273-313.• Voituriez, B. & G. Jacques. 2000. ElNiño: Fact and Fiction, UNESCO, Francia,142 pp.87


-3220-331618SLatitud (grados)-341614oC15-35141213-36-75 -74 -73 -72 -7110Longitud (grados)WFig. 1: Temperatura superficial <strong>de</strong>l mar promedio.Fig. 1: Mean sea surface temperature.212019MáximaMedia1817161514131211O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 1999Fig. 2: Serie m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> temperaturas máximas y medias.Fig. 2: Montly series of maximum and mean temperatures.88


-323 mil<strong>la</strong>sSLatitud (grados)-33-34-35-36O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 1999-3210 mil<strong>la</strong>sSLatitud (grados)-33-34-35-36O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 1999-3230 mil<strong>la</strong>sSLatitud (grados)-33-34-35-36O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 199960 mil<strong>la</strong>s-3220SLatitud (grados)-33-34-3518161412ºc-36O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 199910Fig. 3: Serie temporal y espacial <strong>de</strong> perfiles <strong>de</strong> temperatura a 3, 10, 30 y 60 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>s<strong>de</strong><strong>la</strong> costa.Fig. 3: Temporal and spatial series of temperature profiles at 3, 10, 30 and 60 nauticalmiles offshore.89


Frecu<strong>en</strong>cia (%)604020er1 período3 mil<strong>la</strong>sN=831º área 2º área 3º área0 32 32.5 32,5 33 33.5 33,5 34 34.5 34,5 35 35.5 35,5 36 SLatitud (grados)Frecu<strong>en</strong>cia (%)6040202º período3 mil<strong>la</strong>sN=1981º área 2º área 3º área032 32,5 33 33,5 34 34,5 35 35,5 36 SLatitud (grados)Frecu<strong>en</strong>cia (%)6010 mil<strong>la</strong>s40201º área 2º área 3º área0 32 32.5 32,5 33 33.5 33,5 34 34.5 34,5 35 35.5 35,5 36 SLatitud (grados)Frecu<strong>en</strong>cia (%)6010 mil<strong>la</strong>s40201º área 2º área 3º área0 32 32.5 32,5 33 33.5 33,5 34 34.5 34,5 35 35.5 35,5 36 SLatitud (grados)Frecu<strong>en</strong>cia (%)60402030 mil<strong>la</strong>s1º área 2º área3º áreaFrecu<strong>en</strong>cia (%)60402030 mil<strong>la</strong>s1º área 2º área 3º área0 32 32.5 32,5 33 33.5 33,5 34 34.5 34,5 35 35.5 35,5 36 SLatitud (grados)032 32,5 33 33,5 34 34,5 35 35,5 36 SLatitud (grados)Fig. 4: Frecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong>titudinal <strong>de</strong> isotermas repres<strong>en</strong>tativas a 3, 10 y 30 mil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>s<strong>de</strong><strong>la</strong> costa.Fig. 4: Latitudinal frequ<strong>en</strong>cy of repres<strong>en</strong>tative isotherms at 3, 10, and 30 nauticalmiles offshore.-32 S- - - - -Latitud (grados)-33-34-35-36-37O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 199910m/s_____________TalcahuanoCabo Carranza- - - - -Punta Áng<strong>el</strong>esPunta PanulO N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 1999-38-77 -76 -75 -74 -73 -72 -71 WLongitud (grados)Fig. 5: Vectores promedios m<strong>en</strong>suales <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to y <strong>el</strong>ipses asociadas a los ejes <strong>de</strong>máxima y mínima varianza.Fig. 5: Monthly averages of wind vectors and <strong>el</strong>lipses associated to the orthogonalvariance axes.90


er1 período 2º períodoFrecu<strong>en</strong>cia (%)7060504030201º ÁreaN=19Frecu<strong>en</strong>cia (%)7060504030201º ÁreaN= 3610100N NE E SE S SW WDireccionesNW0N NE E SE S SW WDireccionesNWFrecu<strong>en</strong>cia (%)7060504030202º ÁreaN=32Frecu<strong>en</strong>cia (%)7060504030202º ÁreaN=6210100N NE E SE S SW W NWDirecciones0N NE E SE S SWW NWDireccionesFrecu<strong>en</strong>cia (%)7060504030203º ÁreaN=24Frecu<strong>en</strong>cia (%)7060504030203º ÁreaN=7010100N NE E SE S SWW NWDirecciones0N NE E SE S SWW NWDireccionesFig. 6: Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua surg<strong>en</strong>te.Fig. 6: Frequ<strong>en</strong>cy of direction of the upw<strong>el</strong>ling tongue.91


er1 período2º períodoFrecu<strong>en</strong>cia (%)70605040302010P. Áng<strong>el</strong>esFrecu<strong>en</strong>cia (%)70605040302010P. Áng<strong>el</strong>es0N NE E SE S SW W NW0N NE E SE S SW W NWDireccionesDireccionesFrecu<strong>en</strong>cia (%)70605040302010C. CarranzaFrecu<strong>en</strong>cia (%)70605040302010C. Carranza0N NE E SE S SW W NW0N NE E SE S SW W NWDireccionesDireccionesFrecu<strong>en</strong>cia (%)70605040302010TalcahuanoFrecu<strong>en</strong>cia (%)70605040302010Talcahuano0N NE E SE S SW W NW0N NE E SE S SW W NWDireccionesDireccionesFig. 7: Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dirección <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to.Fig. 7: Wind direction histogram.92


Anomalía Temperatura (ºC)SES(m /s )2 2Niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar (cm)3210-1126 7893 510-24-312080400-40-80-120(a)131511 12 14 16O N D E F M A M J J A S O N D E F M1997 1998 1999171918A M J J A SO N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 1999241680-8-16-24O N D E F M A M J J A S O N D E F M A M J J A S1997 1998 1999( b )(c)Fig. 8: Series <strong>costera</strong>s <strong>de</strong> Valparaíso: (a) anomalía <strong>de</strong> temperatura, (b) seudo esfuerzo <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to y(c) niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar.Fig. 8: Coastal time series at Valparaíso: (a) temperature anomaly, (b) wind pseudo-stress and (c) sealev<strong>el</strong>.93


2Fig. 9: Espectros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s series <strong>costera</strong>: (a) niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar, (b) anomalía<strong>de</strong> temperatura y (c) seudo esfuerzo <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to.Fig. 9: Coastal time series spectra: (a) sea lev<strong>el</strong>, (b) sea temperatureanomaly and (c) wind pseudo-stress.D<strong>en</strong>sidad Espectral (cm día)D<strong>en</strong>sidad Espectral( C día)0 2Período (días)100 10 5 33 2510 410 310 210 110 010 -1(a)95%0,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)Período (días)100 10 5 33 2510 2(b)10 110 095%10 -110 -20,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)D<strong>en</strong>sidad Espectral(m /s día)4 4Período(días)100 10 5 33 25(c)10 495%10 30,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)(a)Coher<strong>en</strong>cia CuadradaPeríodo (días)100 10 5 33 2510,80,60,40,295%80%Coher<strong>en</strong>cia CuadradaPeríodo (días)100 10 5 33 25180900-9000,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)-1800,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)(b)Coher<strong>en</strong>cia CuadradaPeríodo (días)1100 10 5 33 250,80,60,40,2095%80%0,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)Coher<strong>en</strong>cia CuadradaPeríodo (días)100 10 5 33 25180900-90-1800,1 0,2 0,3 0,4 0,5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)Fig. 10: Coher<strong>en</strong>cia cuadrada y fase <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s series<strong>costera</strong>s: (a) seudo esfuerzo <strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to -anomalía <strong>de</strong> temperatura, (b) seudo esfuerzo<strong>de</strong>l vi<strong>en</strong>to - niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar y (c) niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>l mar -anomalía <strong>de</strong> temperatura.Fig. 10: Square coher<strong>en</strong>ce and phase of coastal timeseries: (a) wind pseudo-stress - anomaly oftemperature, (b) wind pseudo-stress - sea lev<strong>el</strong>(c) sea lev<strong>el</strong> - sea temperature anomaly.(c)Coher<strong>en</strong>cia CuadradaPeríodo(días)1100 10 5 33 250.80.60.40.295%80%Coher<strong>en</strong>cia CuadradaPeríodo(días)100 10 5 33 25180900-9000.1 0.2 0.3 0.4 0.5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)-1800.1 0.2 0.3 0.4 0.5Frecu<strong>en</strong>cia (cpd)94

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!