12.07.2015 Views

Informe sobre el estado de la seguridad y salud laboral en España ...

Informe sobre el estado de la seguridad y salud laboral en España ...

Informe sobre el estado de la seguridad y salud laboral en España ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Informe</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong>LA SEGURIDAD Y SALUDLABORAL<strong>en</strong> España.2007


INFORME SOBRE EL ESTADODE LA SEGURIDAD Y SALUDLABORAL EN ESPAÑA. 2007


Primera edición: abril 2009© INSHTEdita:INSHTc/ Torr<strong>el</strong>aguna 73,28027 MadridT<strong>el</strong>. 913 634 100. Fax 913 634 327www.insht.esProducción editorial,coordinación técnica e impresión:Grupo editorial Cinca, S.A.Avda. Doctor Fe<strong>de</strong>rico Rubio y Galí, 8828040 MadridT<strong>el</strong>. 91 553 22 72. Fax 91 554 37 90grupoeditorial@edicionescinca.comwww.edicionescinca.comNIPO: 792-09-025-XDepósito legal: M. 18.752-2009ISBN: 978-84-7425-771-7


AutoresANTONIA ALMODÓVAR MOLINATécnico Superior <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ciónINSHTFERNANDO G. BENAVIDESCatedrático <strong>de</strong> Salud PúblicaUniversitat Pompeu FabraREYES DE BLAS GÓMEZJefa <strong>de</strong> Departam<strong>en</strong>to Área <strong>de</strong> Estudios y AnálisisConsejo Económico y Social <strong>de</strong> EspañaEMILIO CASTEJÓN VILELLACoordinador <strong>de</strong> Ediciones y PublicacionesINSHTJOSÉ LUIS CASTELLÁ LÓPEZDirector d<strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Normas y Asist<strong>en</strong>ciaTécnicaINSHTMIRIAM CORRALES ARIASCoordinadora <strong>de</strong> NormasINSHTCRISTINA CUENCA SÁNCHEZ DE CASTROCoordinadora <strong>de</strong> Programas TécnicosINSHTFRANCISCO GONZÁLEZ DE LENADirector d<strong>el</strong> Gabinete d<strong>el</strong> Presi<strong>de</strong>nteConsejo Económico y Social <strong>de</strong> EspañaADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNSubdirector G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laboralesy Políticas <strong>de</strong> IgualdadCARLOS HERAS COBODirector d<strong>el</strong> Instituto <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral <strong>de</strong>AragónRAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAMagistrado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> lo Social <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid d<strong>el</strong>Tribunal Superior <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y LeónInspector <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social <strong>en</strong> exce<strong>de</strong>nciaJAIME LLACUNA MORERAConsejero TécnicoC<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> TrabajoINSHTJERÓNIMO MAQUEDA BLASCODirector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escu<strong>el</strong>a Nacional <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> TrabajoInstituto <strong>de</strong> Salud Carlos IIIM.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERACoordinadora <strong>de</strong> Información y ObservatorioINSHTT. MANUEL RODEÑO MADEROConsejero Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Co<strong>la</strong>boradoras <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad SocialMIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENAInspector <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad SocialEDUARDO SANTOS ALMENDROSConsejero Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Co<strong>la</strong>boradoras <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad SocialJOSÉ YANES COLOMADirector d<strong>el</strong> Secretariado Perman<strong>en</strong>teComisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>TrabajoCOORDINACIÓNFEDERICO CASTELLANOS MANTECÓN. INSHTEMILIO CASTEJÓN VILELLA. INSHT5


<strong>Informe</strong> <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> España. 2007ÍNDICEPRIMERA PARTE:LA SITUACIÓN EN 20071. EVOLUCIÓN DEL MERCADO DE TRABAJO ESPAÑOL EN EL ÚLTIMO DECENIO ........... 292. CONDICIONES DE TRABAJO ............................................................................................................. 393. DAÑOS A LA SALUD ............................................................................................................................ 554. ACTUACIONES NORMATIVAS .......................................................................................................... 795. ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIAL............................ 896. ACCIONES DE PROMOCIÓN.............................................................................................................. 1197. COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO .................................... 139SEGUNDA PARTE:HACIA UN SISTEMA NACIONAL DE PREVENCIÓN1. INTRODUCCIÓN AL SISTEMA ESPAÑOL DE PREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALES .. 1532. SISTEMA NORMATIVO......................................................................................................................... 1613. GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESA ....................................................................... 1794. SISTEMA DE INSPECCIÓN .................................................................................................................. 1955. SISTEMA DE PROMOCIÓN Y APOYO .............................................................................................. 2016. SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓN ................................................................................... 2097. SISTEMA DE ASEGURAMIENTO........................................................................................................ 2258. SISTEMA DE INFORMACIÓN ............................................................................................................. 2339. SISTEMA DE INVESTIGACIÓN........................................................................................................... 24110. SISTEMA DE CONSENSO ..................................................................................................................... 2497


La articu<strong>la</strong>ción jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sistema Prev<strong>en</strong>tivo Español«[..] Buscamos <strong>la</strong>s causas d<strong>el</strong> mal social; hacemos <strong>la</strong> anatomía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses y <strong>de</strong> los individuospara explicar los <strong>de</strong>sequilibrios que se produc<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>el</strong> hombre [...]. Pero aportamoslos docum<strong>en</strong>tos necesarios para que se pueda dominar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong> y <strong>el</strong> mal, conociéndolos»(Émile Zo<strong>la</strong>, Carta a <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud, 1897)LA articu<strong>la</strong>ción jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo [<strong>de</strong> los trabajadoresasa<strong>la</strong>riados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, sin perjuicio d<strong>el</strong>os <strong>de</strong>rechos y obligaciones que puedan <strong>de</strong>rivarsepara los trabajadores autónomos] que <strong>la</strong>Constitución Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da a los po<strong>de</strong>respúblicos como principio rector <strong>de</strong> <strong>la</strong> política socialy económica [art. 40.2 CE, éstos «v<strong>el</strong>arán por<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo»], <strong>de</strong>scansainstitucionalm<strong>en</strong>te <strong>sobre</strong> cuatro construccionestécnicas principales.Sobre todas, y <strong>en</strong> primer lugar, <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ciónlegis<strong>la</strong>tiva d<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> los trabajadores a una«protección eficaz <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo», que <strong>el</strong> artículo 14.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales (LPRL) establece[más allá d<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> todos a «<strong>la</strong>vida y a <strong>la</strong> integridad física», art. 15 CE] como verda<strong>de</strong>rosoporte d<strong>el</strong> conjunto normativo dispuesto<strong>en</strong> este ámbito, reiterando <strong>de</strong> este modo, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugaroportuno por razón <strong>de</strong> sistema, una atribuciónya conocida <strong>en</strong> nuestro or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to [arts. 4.2 d)y 19.1 Ley d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores].Este <strong>de</strong>recho no <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntear, con todo, <strong>la</strong>cuestión básica <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> su cont<strong>en</strong>idoo, <strong>de</strong> otro modo, <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación d<strong>el</strong> conjunto<strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s que integran <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r jurídico<strong>en</strong> que haya <strong>de</strong> consistir <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho y <strong>sobre</strong><strong>el</strong> que <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to exti<strong>en</strong><strong>de</strong> su tut<strong>el</strong>a jurisdiccional,<strong>de</strong> <strong>la</strong> in<strong>el</strong>udible respuesta, a fin <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas,que <strong>de</strong>ba darse al interrogante <strong>de</strong> qué sea protecciónfr<strong>en</strong>te a los riesgos <strong>de</strong>rivados d<strong>el</strong> trabajo y,más aún, qué sea protección eficaz. Y así, lejos <strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor<strong>de</strong> a<strong>de</strong>ntrarse a tal efecto <strong>en</strong> una operación<strong>de</strong> <strong>de</strong>scripción directa y positiva d<strong>el</strong> conjunto<strong>de</strong> tales <strong>de</strong>rechos y faculta<strong>de</strong>s [d<strong>el</strong> modo como,por ejemplo, proce<strong>de</strong> <strong>la</strong> propia Constitución a <strong>la</strong>hora <strong>de</strong> abordar <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> libertadsindical, <strong>en</strong>umerando los <strong>de</strong>rechos que ésta«compr<strong>en</strong><strong>de</strong>», art. 28.1 CE], opta <strong>de</strong>cididam<strong>en</strong>te,tal vez por tratarse d<strong>el</strong> único expedi<strong>en</strong>te viable <strong>en</strong>ámbito tan complejo, por <strong>de</strong>finir <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido d<strong>el</strong><strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> «protección eficaz» <strong>de</strong> un modo indirectoo r<strong>el</strong>acional, tras<strong>la</strong>dando su <strong>de</strong>terminacióna <strong>la</strong> esfera <strong>de</strong> un <strong>de</strong>ber corr<strong>el</strong>ativo [y <strong>de</strong> su cont<strong>en</strong>idopropio] que se impone legalm<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> inmediatoal empresario.La segunda noción es, por su parte y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia,<strong>la</strong> imposición al empresario [contraparte<strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> cuestión] <strong>de</strong> un <strong>de</strong>berlegal <strong>de</strong> protección, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que <strong>el</strong> <strong>de</strong>rechoreferido <strong>de</strong> los trabajadores a <strong>la</strong> protección eficaz«supone <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un corr<strong>el</strong>ativo <strong>de</strong>ber d<strong>el</strong>empresario <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> los trabajadores fr<strong>en</strong>tea los riesgos <strong>la</strong>borales» (art. 14.1 LPRL). De estemodo, <strong>el</strong> empresario <strong>de</strong>berá garantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores a su servicio <strong>en</strong>«todos los aspectos r<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> trabajo»,a cuyo fin y <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> sus responsabilida<strong>de</strong>s,<strong>de</strong>berá llevar a cabo <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos<strong>la</strong>borales mediante <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadprev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa y «<strong>la</strong> adopción <strong>de</strong>cuantas medidas sean necesarias para <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores»,disponi<strong>en</strong>do a<strong>de</strong>más «lo necesario para <strong>la</strong>adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción seña<strong>la</strong>das[..] a <strong>la</strong>s modificaciones que puedan experim<strong>en</strong>tar<strong>la</strong>s circunstancias que incidan <strong>en</strong> <strong>la</strong> realizaciónd<strong>el</strong> trabajo» (art. 14.2 LPRL).El alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>uda <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> d<strong>el</strong> empresariose ofrece, así pues, a juicio <strong>de</strong> doctrina y jurispru<strong>de</strong>nciamayoritarias [con recurso al «principiobásico culpabilista» <strong>de</strong> <strong>la</strong> responsabilidad extracontractuald<strong>el</strong> artículo 1902 d<strong>el</strong> Código Civil], comoun <strong>de</strong>ber g<strong>en</strong>eral y completo [«<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo anterior», recono-9


MANUEL CARLOS PALOMEQUEce inclusive <strong>el</strong> propio art. 15.1 LPRL], como un <strong>de</strong>ber<strong>de</strong> medios y no <strong>de</strong> resultados, como un <strong>de</strong>berperman<strong>en</strong>te y <strong>de</strong> adaptación variable y, <strong>en</strong> fin,como un <strong>de</strong>ber no comp<strong>en</strong>sable con <strong>la</strong>s obligacionesimpuestas a otros sujetos [al propio trabajador,sin ir más lejos]. O, dicho <strong>de</strong> otro modo, que <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>topor parte d<strong>el</strong> empresario <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s medidas<strong>de</strong> protección que estén previstas legalm<strong>en</strong>te[se quiere ver así <strong>la</strong> <strong>en</strong>umeración normativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobligaciones integrantes d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> proteccióntan sólo como un recordatorio ejemp<strong>la</strong>r, sin que, porlo mismo, llegue a agotar su cont<strong>en</strong>ido g<strong>en</strong>érico] nole inmuniza, <strong>de</strong> modo automático y necesario, <strong>de</strong>toda responsabilidad, si se <strong>de</strong>muestra que alguna<strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s, no adoptada por no haber sido establecida,era racionalm<strong>en</strong>te necesaria. Por <strong>de</strong>cirlo con <strong>el</strong>Tribunal Supremo, «<strong>la</strong> dilig<strong>en</strong>cia requerida [al empresario<strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su <strong>de</strong>ber legal <strong>de</strong> protección]compr<strong>en</strong><strong>de</strong> no sólo <strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>ciones y cuidadosreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarios, sino a<strong>de</strong>más todos los que <strong>la</strong>pru<strong>de</strong>ncia imponga para prev<strong>en</strong>ir <strong>el</strong> ev<strong>en</strong>to dañoso,con inversión <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>la</strong> prueba y presunción<strong>de</strong> conducta culposa <strong>en</strong> <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te» (TribunalSupremo, Sa<strong>la</strong> 1.ª, s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> 3 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1998y <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2004, <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre una abundantejurispru<strong>de</strong>ncia).Y, sin embargo, y aquí radica <strong>la</strong> tercera construcción<strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación anunciada, <strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dorproce<strong>de</strong> sin ambages y <strong>de</strong> modo directo a <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminaciónd<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> protecciónd<strong>el</strong> empresario. No es que, sin más, <strong>el</strong> empresarioesté obligado a <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> cuantas medidassean necesarias para <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, como es verdadque exige <strong>el</strong> artículo 14.2 LPRL, sino que este preceptolegal obliga a hacerlo acto seguido, <strong>de</strong> formaexpresa y <strong>el</strong>ocu<strong>en</strong>te, «con <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>sque se recog<strong>en</strong> <strong>en</strong> los artículos sigui<strong>en</strong>tes», que seexti<strong>en</strong><strong>de</strong>n, convi<strong>en</strong>e no olvidar, a <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ciónexpresa legal <strong>de</strong> hasta doce grupos <strong>de</strong> obligacionesr<strong>el</strong>ativas al conjunto d<strong>el</strong> espectro <strong>de</strong> <strong>la</strong> acciónprev<strong>en</strong>tiva.La <strong>de</strong>terminación d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> proteccióndispone legalm<strong>en</strong>te, a fin <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tesespecificaciones <strong>de</strong> su régim<strong>en</strong> jurídicoa lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> articu<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales y <strong>de</strong> su amplio <strong>de</strong>sarrolloreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario: 1. La expresión legal d<strong>el</strong>os principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva(art. 15). 2. El p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa [evaluación <strong>de</strong> riesgosy p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva](arts. 16 y 23), con <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te facilitacióna los trabajadores <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong>medios <strong>de</strong> protección individual a<strong>de</strong>cuadospara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> sus funciones (arts. 17 y23). 3. La formación <strong>de</strong> los trabajadores (art.19). 4. La actuación <strong>en</strong> situaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia(art. 20) y <strong>de</strong> riesgo grave e inmin<strong>en</strong>te (art.21). 5. La vigi<strong>la</strong>ncia periódica d<strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> <strong>salud</strong><strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> función <strong>de</strong> los riesgosinher<strong>en</strong>tes al trabajo (arts. 22 y 23). 6. Laprotección <strong>de</strong> trabajadores especialm<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>siblesa <strong>de</strong>terminados riesgos (art. 25). 7. Laprotección <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad (art. 26). 8. La protección<strong>de</strong> los m<strong>en</strong>ores (art. 27). 9. La protección<strong>de</strong> los trabajadores temporales y los contratadospor empresas <strong>de</strong> trabajo temporal (art.28). 10. La organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong>constitución <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción (arts.30 a 32 bis, cap. IV). 11. La interv<strong>en</strong>ción colectiva<strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales [información yconsulta, repres<strong>en</strong>tación específica a través <strong>de</strong>d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y participación institucionalmediante comités <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>](arts. 33 a 40, cap. V). 12. La coordinación<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales (art. 24).No creo por <strong>el</strong>lo que <strong>la</strong> posición tradicional yextrema antes <strong>de</strong>scrita d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> protección d<strong>el</strong>empresario sea compatible, no ya con <strong>el</strong> principioconstitucional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> jurídica (art. 9.3 CE),sino ni siquiera con <strong>el</strong> propio sistema legal vig<strong>en</strong>te<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. Cuando <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales estableceque <strong>la</strong> adopción por <strong>el</strong> empresario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidasnecesarias para <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong>berá hacerse<strong>de</strong> modo necesario <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>srecogidas, parece c<strong>la</strong>ro que <strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor haquerido ir más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> mera ejemplificación,para acometer <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido estricto una operaciónjurídica <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminación d<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber<strong>de</strong> protección empresarial. Y, <strong>en</strong> suma, <strong>el</strong> alcancepositivo d<strong>el</strong> todavía así l<strong>la</strong>mado por <strong>la</strong> ley <strong>de</strong>berg<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> protección no podrá <strong>de</strong>sembocar, seguram<strong>en</strong>te,<strong>en</strong> <strong>la</strong> ilimitada y excesiva figura quea veces se quiere pres<strong>en</strong>tar.Y, por último, ya <strong>en</strong> cuarto lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> serie <strong>de</strong>construcciones advertidas, <strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> protecciónd<strong>el</strong> empresario no ha <strong>de</strong>jado <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tar porcierto, a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> su configuración institucional,10


LA ARTICULACIÓN JURÍDICA DE LA PROTECCIÓN DE LA SEGURIDAD Y SALUDuna ampliación sucesiva <strong>de</strong> su cont<strong>en</strong>ido [es ciertoque <strong>de</strong>terminable aunque ampliado], que no se limita<strong>en</strong> <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te tan sólo a <strong>la</strong>s tradicionalesobligaciones <strong>de</strong> hacer r<strong>el</strong>ativas al qué <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción[«<strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> cuantas medidas seannecesarias para <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong><strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores», art. 14.2 LPRL], sinoque alcanza también obligaciones instrum<strong>en</strong>talesr<strong>el</strong>ativas d<strong>el</strong> cómo <strong>de</strong> aquél<strong>la</strong>, o modo <strong>de</strong> llevar acabo <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> acciones y medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónexigidas [«<strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> una organización»<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, art. 14.2 y capítulo IV,«servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción», LPRL] y, asimismo, <strong>en</strong>fin, obligaciones <strong>de</strong> facilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>cióncolectiva <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva,r<strong>el</strong>ativas por tanto a quiénes <strong>de</strong>b<strong>en</strong> participar<strong>en</strong> <strong>la</strong> misma [«información, consulta y participación»<strong>de</strong> los trabajadores, art. 14.2 LPRL].Sa<strong>la</strong>manca, diciembre <strong>de</strong> 2007MANUEL CARLOS PALOMEQUECatedrático <strong>de</strong> Derecho d<strong>el</strong> TrabajoUniversidad <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>manca11


Pres<strong>en</strong>taciónCONCEPCIÓN PASCUAL LIZANADirectora d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Segurida<strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoSEGÚN lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial podrá <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dar al Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, <strong>en</strong> su condición<strong>de</strong> organismo ci<strong>en</strong>tífico y técnico especializado d<strong>el</strong>a Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado y C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>Refer<strong>en</strong>cia Nacional <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas y activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> ámbito estatal o suprautonómicoa realizar por <strong>el</strong> propio Instituto o con <strong>la</strong>co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones sindicales y empresarialesmás repres<strong>en</strong>tativas, así como <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> trabajos <strong>de</strong> análisis e investigación <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales y<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s y trabajos <strong>sobre</strong> dichasmaterias y aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s otras que puedan ser <strong>de</strong> interéso afect<strong>en</strong> al sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.Tan novedosos p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos se materializaron<strong>en</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado d<strong>el</strong>a Seguridad Social <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2008, por <strong>la</strong>que se <strong>en</strong>com<strong>en</strong>daban al Instituto diversas actuaciones,<strong>la</strong> primera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales era <strong>la</strong> realizaciónd<strong>el</strong> informe anual <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007, que es <strong>el</strong> que hoy mecomp<strong>la</strong>ce pres<strong>en</strong>tar.En <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntearnos <strong>el</strong> informe cuya<strong>el</strong>aboración se nos había <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dado, tuvimos<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que pocos meses antes, <strong>en</strong> junio <strong>de</strong> 2006,<strong>la</strong> OIT había aprobado <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187 y <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>teRecom<strong>en</strong>dación 197, que compromet<strong>en</strong>a todo Miembro que ratifique <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io a establecer,mant<strong>en</strong>er y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong> forma progresivay reexaminar periódicam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> consulta con <strong>la</strong>sorganizaciones más repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> empresariosy trabajadores, un sistema nacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> que incluya, <strong>en</strong>tre otros, <strong>la</strong> normativa,<strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables, los órganos consultivostripartitos, los servicios <strong>de</strong> información y asesorami<strong>en</strong>to,<strong>la</strong> formación, etc. Si<strong>en</strong>do previsibleque España ratifique pronto dicho Conv<strong>en</strong>io, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimosque su texto <strong>de</strong>bía ser una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s líneasinspiradoras d<strong>el</strong> informe.Por esta razón, <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe que hoy pres<strong>en</strong>tamosno hemos querido limitarnos a una mera <strong>en</strong>umeración<strong>de</strong> los ev<strong>en</strong>tos más importantes d<strong>el</strong> año2007 r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, sino que hemoscreído conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te complem<strong>en</strong>tar dicha <strong>de</strong>scripción(que constituye <strong>la</strong> primera parte d<strong>el</strong> informe)con un análisis d<strong>el</strong> Sistema Prev<strong>en</strong>tivo Español,<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido como <strong>el</strong> sistema mediante <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> esta materia.Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que compon<strong>en</strong> este sistema, <strong>de</strong>cuyo armónico funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad<strong>la</strong>boral, son analizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> segundaparte <strong>de</strong> este informe <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> susfunciones actuales, poni<strong>en</strong>do <strong>de</strong> manifiesto susbonda<strong>de</strong>s y <strong>de</strong>bilida<strong>de</strong>s, con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erarun <strong>de</strong>bate que permita conducir a <strong>la</strong> mejorad<strong>el</strong> Sistema o, lo que es lo mismo, <strong>la</strong> reducción d<strong>el</strong>a siniestralidad.Para <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> los distintos capítulosse solicitó <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los máximos especialistas<strong>en</strong> cada campo, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do <strong>de</strong>stacarse quetodos <strong>el</strong>los aceptaron <strong>la</strong> petición d<strong>el</strong> Instituto y <strong>la</strong>at<strong>en</strong>dieron con rapi<strong>de</strong>z, puntualidad y eficacia. Atodos <strong>de</strong>bemos manifestar <strong>el</strong> agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo por su co<strong>la</strong>boración, sin <strong>la</strong> cual este inform<strong>en</strong>o hubiera sido posible, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> su formaactual.En este mom<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> que <strong>el</strong> país aborda <strong>la</strong> arduatarea <strong>de</strong> convertir <strong>en</strong> realidad los ambiciososobjetivos formu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo aprobada <strong>el</strong> 28 <strong>de</strong>junio <strong>de</strong> 2007, es nuestro <strong>de</strong>seo que este informesea una ayuda eficaz para <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisionesque han <strong>de</strong> llevar a que nuestro país sitúesu siniestralidad <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> cotas apropiadasal niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo social y económico d<strong>el</strong> quedisfruta <strong>en</strong> muchos otros ámbitos.13


RESUMEN EJECUTIVO


Resum<strong>en</strong> ejecutivoEvolución d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo español<strong>en</strong> <strong>el</strong> último <strong>de</strong>c<strong>en</strong>ioApesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> positiva evolución d<strong>el</strong> mercado<strong>de</strong> trabajo español <strong>en</strong> los últimos años, persist<strong>en</strong>c<strong>la</strong>ras difer<strong>en</strong>cias territoriales <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleoy <strong>el</strong> paro, si bi<strong>en</strong> con una cierta t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a converger.Se manti<strong>en</strong>e asimismo una tasa <strong>de</strong> empleo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres que es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más bajas <strong>de</strong> <strong>la</strong>UE-25, aunque <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre tasas <strong>de</strong> empleomasculinas y fem<strong>en</strong>inas se ha reducido <strong>en</strong> cincopuntos porc<strong>en</strong>tuales <strong>en</strong>tre 1997 y 2007, a lo queha contribuido <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ciónactiva extranjera.En los últimos años <strong>el</strong> empuje <strong>de</strong> <strong>la</strong> construccióny los servicios <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> empleo ha llevadoa una mayor dualidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura d<strong>el</strong> empleopor ocupaciones, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que han aum<strong>en</strong>tado supeso r<strong>el</strong>ativo <strong>la</strong>s categorías <strong>la</strong>borales más <strong>el</strong>evadas(pasando <strong>de</strong> un 20,3 a un 24,5% <strong>en</strong>tre 1997 y 2007)y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or cualificación (d<strong>el</strong> 13,9 al 15%).Condiciones <strong>de</strong> trabajoEl <strong>en</strong>torno socioeconómico es qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminaglobalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo, acerca d<strong>el</strong>as cuales <strong>la</strong> VI Encuesta Nacional <strong>de</strong> Condiciones<strong>de</strong> Trabajo muestra que <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> trabajadoresque consi<strong>de</strong>ran que <strong>en</strong> su puesto ti<strong>en</strong><strong>en</strong> riesgo<strong>de</strong> sufrir un acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo es d<strong>el</strong> 71%;como es habitual <strong>la</strong> causa percibida más importante<strong>de</strong> estos riesgos son <strong>la</strong>s distracciones, <strong>de</strong>scuidosy <strong>de</strong>spistes, seguidos por <strong>la</strong> rapi<strong>de</strong>z necesaria<strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo (19,4%) y <strong>el</strong> cansancio o fatiga(17,8%). Lógicam<strong>en</strong>te, se si<strong>en</strong>t<strong>en</strong> más expuestos aesos riesgos los conductores profesionales, los trabajadores<strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>la</strong> minería y los trabajadoresindustriales <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral (más d<strong>el</strong> 80% <strong>en</strong>todos los casos), mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro extremo se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tranlos empleados administrativos (34%). Un27% <strong>de</strong> los trabajadores está expuesto a sustanciasnocivas o tóxicas (polvos, humos, vapores) y un13% <strong>de</strong> <strong>el</strong>los <strong>de</strong>sconoce los posibles efectos perjudiciales.Un 10,6% <strong>de</strong> los trabajadores manifiestaestar expuesto a niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> ruido <strong>el</strong>evados o muy<strong>el</strong>evados, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria y <strong>la</strong> construcción.Las <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias perman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> diseño d<strong>el</strong>puesto <strong>de</strong> trabajo afectan al 30% <strong>de</strong> los trabajadores,si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s más frecu<strong>en</strong>tes disponer <strong>de</strong> pocoespacio para trabajar, los alcances alejados d<strong>el</strong>cuerpo, trabajar <strong>en</strong> zonas <strong>de</strong> difícil acceso para <strong>la</strong>smanos y <strong>la</strong>s superficies inestables o irregu<strong>la</strong>res,todo <strong>el</strong>lo más frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción que <strong>en</strong>los otros sectores <strong>de</strong> actividad. Las <strong>de</strong>mandas físicasmás frecu<strong>en</strong>tes experim<strong>en</strong>tadas siempre o am<strong>en</strong>udo son los movimi<strong>en</strong>tos repetitivos <strong>de</strong> manoso brazos (55%) y mant<strong>en</strong>er una misma postura(52%), <strong>de</strong>stacando también que un 18% ha <strong>de</strong>realizar una fuerza importante e idéntico porc<strong>en</strong>taje<strong>de</strong>be levantar o mover cargas pesadas siempreo a m<strong>en</strong>udo.El 41% <strong>de</strong> los trabajadores consi<strong>de</strong>ra que <strong>de</strong>b<strong>en</strong>mant<strong>en</strong>er siempre o casi siempre un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>at<strong>en</strong>ción alto o muy alto, mi<strong>en</strong>tras <strong>el</strong> 9% realizasiempre o casi siempre tareas complejas, d<strong>el</strong>icadaso difíciles. Las tareas cortas y repetitivas afectan al22%. Cuando necesitan ayuda <strong>en</strong> su trabajo, <strong>la</strong> mayoría(67%) <strong>la</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> sus compañeros, loque conduce a que <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones personales seanconsi<strong>de</strong>radas positivas y <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> un76% <strong>de</strong> los casos.Un 35% <strong>de</strong> los <strong>en</strong>trevistados trabaja los sábadossiempre o frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, y un 17,2%, los domingosy festivos. Casi <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los trabajadoresprolonga habitualm<strong>en</strong>te su jornada, <strong>el</strong> 18,5%sin comp<strong>en</strong>sación alguna.El acoso psicológico se da <strong>en</strong> <strong>el</strong> 1,4% <strong>de</strong> los casossi se aplica una <strong>de</strong>finición restrictiva y <strong>en</strong> un17


INFORME ANUAL 20072,9% con un criterio m<strong>en</strong>os restrictivo; más frecu<strong>en</strong>tees <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia física, especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> cometidapor personas no pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al lugar <strong>de</strong>trabajo, que afecta al 3,8% <strong>de</strong> los trabajadores. E<strong>la</strong>coso psicológico afecta más a <strong>la</strong>s mujeres, a lostrabajadores <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 45 años y a los <strong>de</strong> empresasgran<strong>de</strong>s.El 22,5% <strong>de</strong> los trabajadores consi<strong>de</strong>ra que <strong>el</strong>trabajo afecta negativam<strong>en</strong>te a su <strong>salud</strong>, <strong>de</strong>stacandoal respecto <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> transporte y comunicaciones(30%) seguido por activida<strong>de</strong>s sanitariasy veterinarias y servicios sociales (28,5%);por ocupaciones, los más afectados son los conductoresprofesionales (33%) y los trabajadores <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>say <strong>seguridad</strong> (29%). Los efectos más frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>tepercibidos son <strong>el</strong> dolor <strong>de</strong> espalda (13%),los dolores <strong>de</strong> cu<strong>el</strong>lo y nuca (6%) y <strong>el</strong> estrés (6%).En términos globales, un 39% <strong>de</strong> los trabajadoresconsi<strong>de</strong>ra que sus condiciones <strong>de</strong> trabajoson poco preocupantes mi<strong>en</strong>tras, <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro extremo,un 10% consi<strong>de</strong>ra su trabajo agresivo <strong>de</strong>s<strong>de</strong>casi todos los puntos <strong>de</strong> vista, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> 12%se si<strong>en</strong>te agredido c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te por los factores psicosociales.En <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro se sitúa un 33% que sesi<strong>en</strong>te ligeram<strong>en</strong>te agredido bi<strong>en</strong> por <strong>la</strong>s condicionesambi<strong>en</strong>tales y <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> (16%), bi<strong>en</strong> por<strong>la</strong>s psicosociales (17%). El restante 6% sería <strong>el</strong> grupo<strong>de</strong> “inc<strong>la</strong>sificables”.Daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>Las condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>terminan los dañosa <strong>la</strong> <strong>salud</strong> producidos por <strong>el</strong> trabajo, que, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te,son registrados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estadísticaspublicadas por <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial. En <strong>el</strong> año 2007 <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> losacci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo con baja (acci<strong>de</strong>ntes anualespor cada 100.000 trabajadores) ha continuado <strong>el</strong><strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so iniciado <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2001, hasta situarse <strong>en</strong>5.760, con un <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong> 2% respecto al año anterior;<strong>en</strong> cambio, <strong>el</strong> número absoluto <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntesaum<strong>en</strong>tó un 1,5% como consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción trabajadora.Algo simi<strong>la</strong>r ocurrió con los acci<strong>de</strong>ntes mortales<strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo: <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dió un 15,8% y <strong>el</strong> número absoluto bajó un12,8%. En este caso <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse que <strong>el</strong> índice <strong>de</strong>inci<strong>de</strong>ncia vi<strong>en</strong>e disminuy<strong>en</strong>do <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1989, habi<strong>en</strong>doacumu<strong>la</strong>do <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces un <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong>68%. Un 30% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes mortales fueron patologíasno traumáticas, y un 20% fueron acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> tráfico ocurridos durante <strong>el</strong> trabajo.Como <strong>en</strong> todos los países, <strong>la</strong> siniestralidad esmás <strong>el</strong>evada <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción (índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia12.600) que <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong> actividad,si bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>be <strong>de</strong>stacarse que <strong>en</strong> los últimosaños es <strong>el</strong> sector cuya siniestralidad ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>didomás rápidam<strong>en</strong>te.Las empresas <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 250 trabajadores ti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral una inci<strong>de</strong>ncia inferior al promedio;<strong>en</strong> <strong>el</strong> otro extremo, <strong>la</strong>s microempresas (1-9trabajadores) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una acci<strong>de</strong>ntabilidad g<strong>en</strong>eralinferior al promedio pero superan éste <strong>en</strong> acci<strong>de</strong>ntesgraves y mortales. Las empresas medianas (10-50 trabajadores) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayor siniestralidad que<strong>el</strong> promedio <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s categorías <strong>de</strong> gravedad.Los hombres conc<strong>en</strong>tran <strong>el</strong> 78% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes,conc<strong>en</strong>tración que es especialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong>evada <strong>en</strong><strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves (90%) y <strong>de</strong> los mortales(96%) mostrando c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias<strong>en</strong>tre sexos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s ocupaciones: <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción,por ejemplo, trabajan <strong>el</strong> 21% <strong>de</strong> los hombres,pero sólo <strong>el</strong> 2% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres. Respecto a <strong>la</strong> edad,los trabajadores jóv<strong>en</strong>es se acci<strong>de</strong>ntan proporcionalm<strong>en</strong>temás que los mayores, <strong>en</strong> cambio éstos sufr<strong>en</strong>más acci<strong>de</strong>ntes graves y mortales que sus colegas<strong>de</strong> m<strong>en</strong>or edad, lo que <strong>en</strong> parte se explica por<strong>la</strong> mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> patologías no traumáticas<strong>en</strong> los trabajadores <strong>de</strong> mayor edad.Los acci<strong>de</strong>ntes con contrato temporal ti<strong>en</strong><strong>en</strong>una probabilidad <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntarse c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te superiora <strong>la</strong> <strong>de</strong> sus colegas con contrato fijo, salvo<strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura, don<strong>de</strong> no se aprecia difer<strong>en</strong>cia.El índice <strong>de</strong> los trabajadores extranjeros es superior<strong>en</strong> 1,32 veces <strong>el</strong> índice nacional. Esta inci<strong>de</strong>nciasuperior <strong>en</strong> extranjeros respecto al índiceg<strong>en</strong>eral se muestra <strong>en</strong> todos los sectores excepto<strong>en</strong> Construcción. Es especialm<strong>en</strong>te l<strong>la</strong>mativo <strong>el</strong>caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria, cuyo índice <strong>en</strong> los trabajadoresextranjeros es superior al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción,lo que invierte <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> índices respecto al índiceg<strong>en</strong>eral don<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción es <strong>el</strong> sectorque ocupa <strong>el</strong> primer puesto. Esto pue<strong>de</strong> llevar ap<strong>en</strong>sar que, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Industria, los trabajadoresextranjeros están <strong>de</strong>sempeñando tareasdifer<strong>en</strong>tes o con difer<strong>en</strong>tes condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>,<strong>en</strong> tanto que <strong>en</strong> Servicios, Construcción y <strong>el</strong>sector Agrario, <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo y tareasno apar<strong>en</strong>tan ser tan difer<strong>en</strong>tes.Aunque ap<strong>en</strong>as un 10% <strong>de</strong> los trabajadores autónomosha optado por <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>ciasprofesionales, los datos disponiblesmuestran que su siniestralidad es <strong>en</strong> conjunto inferior<strong>en</strong> un 50% a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los asa<strong>la</strong>riados; <strong>el</strong>lo ocurre<strong>en</strong> todos los sectores <strong>de</strong> actividad excepto <strong>en</strong>18


RESUMEN EJECUTIVO<strong>la</strong> agricultura, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> proporción es prácticam<strong>en</strong>t<strong>el</strong>a inversa (los autónomos se acci<strong>de</strong>ntan <strong>el</strong>doble que los asa<strong>la</strong>riados).Respecto a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas,tras más <strong>de</strong> diez años <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so continuado<strong>en</strong> su número absoluto, <strong>en</strong> 2006 se registróun cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, con un <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong> 27%,especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s graves (<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so<strong>de</strong> un 67%). Este cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia se ha mant<strong>en</strong>ido<strong>en</strong> 2007, con un nuevo <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so d<strong>el</strong> 21%<strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s con baja <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas.Si<strong>en</strong>do virtualm<strong>en</strong>te imposible un cambio tanradical <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s causas<strong>de</strong> este brusco cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia (ac<strong>el</strong>erado <strong>en</strong>2007, según los datos disponibles hasta ahora) habríaque buscar<strong>la</strong>s probablem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los cambios<strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación (Or<strong>de</strong>n TAS4054/2005 <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> diciembre) y <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración (RealDecreto 1299/2006 <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre).Más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad (52,4%) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales se registran <strong>en</strong> <strong>la</strong> Industria, afectanespecialm<strong>en</strong>te a los hombres (61%) y afectan mása <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 25 años que a los m<strong>en</strong>ores<strong>de</strong> esa edad.La inm<strong>en</strong>sa mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales(89%) son producidas por ag<strong>en</strong>tes físicos,si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> mayor parte (74% d<strong>el</strong> total) <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>spor fatiga <strong>de</strong> vainas t<strong>en</strong>dinosas yparálisis <strong>de</strong> los nervios por presión (9%), ambasasociadas a problemas posturales y <strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>tosrepetitivos. Las <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s dérmicas, antañoampliam<strong>en</strong>te mayoritarias, sólo repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong>7% <strong>de</strong> los casos, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración d<strong>el</strong>as originadas por ag<strong>en</strong>tes químicos es casi anecdótica(1%).Noveda<strong>de</strong>s normativas 2007La legis<strong>la</strong>ción es uno <strong>de</strong> los principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tosd<strong>el</strong> sistema prev<strong>en</strong>tivo para inducir a <strong>la</strong>sempresas a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r acciones prev<strong>en</strong>tivas eficaces.Tras los importantes cambios normativos publicados<strong>en</strong> 2006 (principalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Ley regu<strong>la</strong>dora<strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación y <strong>la</strong> modificación d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción), <strong>el</strong>año 2007 ha visto una actividad normativa abundante,pero <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia.Entre <strong>la</strong>s noveda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>staca <strong>el</strong> Real Decreto1109/2007, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> agosto, por <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong>Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> octubre, regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación<strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>cuatro aspectos básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley regu<strong>la</strong>dora d<strong>el</strong>a subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción,<strong>el</strong> Registro <strong>de</strong> Empresas Acreditadas, <strong>el</strong> Libro <strong>de</strong>Subcontratación, <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cómputo <strong>de</strong> los porc<strong>en</strong>tajes<strong>de</strong> trabajadores in<strong>de</strong>finidos marcados <strong>en</strong><strong>la</strong> Ley y <strong>la</strong> simplificación docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligacionesestablecidas para <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción<strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico.No m<strong>en</strong>os importante es <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> agosto<strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo, por <strong>la</strong> quese inscribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> registro y publica <strong>el</strong> IV Conv<strong>en</strong>io ColectivoG<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción. En lo que se refierea <strong>la</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, <strong>el</strong>Conv<strong>en</strong>io Colectivo G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>Construcción regu<strong>la</strong> <strong>de</strong> una forma novedosa los sigui<strong>en</strong>tesaspectos:– Organización específica <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>consulta y participación <strong>de</strong> los trabajadores.– Información y formación específica que incluy<strong>el</strong>os programas y duración <strong>de</strong> dicha formación<strong>en</strong> función d<strong>el</strong> puesto o d<strong>el</strong> oficio.– Acreditación <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación d<strong>el</strong> punto anterior:creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tarjeta Profesional d<strong>el</strong>a Construcción (TPC).– Disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>aplicables a <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción– Disposiciones más restrictivas que <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>das<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción vig<strong>en</strong>te.– Disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>aplicables <strong>en</strong> <strong>la</strong>s canteras, ar<strong>en</strong>eras, graverasy <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong> tierras industriales.Por <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado número <strong>de</strong> trabajadores afectados,merece también una m<strong>en</strong>ción <strong>el</strong> Real Decreto1755/2007, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales d<strong>el</strong> personal militar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fuerzas armadasy <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónd<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa.Actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad SocialLa Inspección <strong>de</strong> Trabajo es <strong>el</strong> instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>que dispon<strong>en</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales para verificar<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>la</strong>boral <strong>en</strong>g<strong>en</strong>eral y, específicam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales; por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> su actuaciónes un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to fundam<strong>en</strong>tal d<strong>el</strong> sistema prev<strong>en</strong>tivonacional.La Inspección <strong>de</strong> Trabajo actúa fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<strong>de</strong> manera programada, mediante un P<strong>la</strong>npreviam<strong>en</strong>te acordado con <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s19


INFORME ANUAL 2007Autónomas, c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>el</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong>investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>la</strong>borales. En <strong>el</strong> año2007 se realizaron 349.917 visitas, que dieron lugara 433.361 actuaciones, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>rivaron32.626 actas <strong>de</strong> infracción, 147.321 requerimi<strong>en</strong>tosy 1.781 paralizaciones; se propusieron sancionespor un importe <strong>de</strong> 124,3 millones <strong>de</strong> euros. Se haninvestigado 11.505 acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong> loscuales un 10% fueron “in itínere”; <strong>en</strong> dichas actuacionesse sancionaron 5.763 infracciones. Lasactuaciones r<strong>el</strong>acionadas con los riesgos <strong>la</strong>boralesrepres<strong>en</strong>taron <strong>el</strong> 26% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social.Respecto al control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo,<strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007 se ha insistido particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción (que acumuló <strong>el</strong>55% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones)y <strong>en</strong> <strong>el</strong> control d<strong>el</strong> amianto,con 2.566 actuaciones. En r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción se ha contro<strong>la</strong>do <strong>la</strong> actuación<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, propios y<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s auditoras, habiéndose realizado 16.382actuaciones y <strong>de</strong>tectado 1.070 infracciones.Promoción y apoyoLas actuaciones <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióny apoyo a <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva son <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>daspor diversas instituciones, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría<strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tan con financiación pública.Por su volum<strong>en</strong> y presupuesto, <strong>la</strong> principalinstitución pública <strong>de</strong> ámbito nacional que actúa<strong>en</strong> este campo es <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo. En <strong>el</strong> año 2007sus principales esfuerzos se han dirigido a <strong>la</strong>puesta <strong>en</strong> marcha d<strong>el</strong> Observatorio Estatal <strong>de</strong>Condiciones <strong>de</strong> Trabajo, sin perjuicio d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> sus activida<strong>de</strong>s habituales <strong>de</strong> divulgación através <strong>de</strong> sus publicaciones periódicas y monográficas,<strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to técnico especializado,asesorami<strong>en</strong>to normativo, formación, r<strong>el</strong>acionesinternacionales y su actuación como Secretaría d<strong>el</strong>a Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo.Por su volum<strong>en</strong> global, <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> su conjunto una importantísimatarea <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo que nos ocupa, <strong>en</strong><strong>el</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>stacarse sus actuaciones <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>sempresas <strong>de</strong> <strong>el</strong>evada tasa <strong>de</strong> siniestralidad.El resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones su<strong>el</strong><strong>en</strong> dirigirse a darrespuesta a problemas «locales», con excepción d<strong>el</strong>a formación, que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría d<strong>el</strong>as Comunida<strong>de</strong>s Autónomas dirigiéndose <strong>sobre</strong>todo a estudiantes <strong>de</strong> todos los niv<strong>el</strong>es.Es <strong>de</strong>stacable <strong>el</strong> pequeño número <strong>de</strong> casos <strong>en</strong><strong>el</strong> que se organizan programas dirigidos a proporcionara <strong>la</strong>s empresas soporte para <strong>la</strong> mejora continua<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo (programas«Objetivo cero acci<strong>de</strong>ntes»).El otro gran protagonista <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong>promoción y apoyo lo constituy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, si bi<strong>en</strong> no están autorizadasa <strong>de</strong>dicar a esta función más que <strong>el</strong> 1% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuotasrecaudadas (Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006); dichasacciones se realizan <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 2001 <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco<strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Finalizado <strong>en</strong> 2005 <strong>el</strong>p<strong>la</strong>n 2004-2005 y dado que <strong>la</strong> citada Or<strong>de</strong>n no fuepublicada hasta <strong>el</strong> 29 <strong>de</strong> noviembre, <strong>el</strong>lo no permitiódar cumplimi<strong>en</strong>to a lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> mismarespecto al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006, si<strong>en</strong>do, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong>año 2007 <strong>el</strong> primero <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas según lo dispuesto<strong>en</strong> <strong>la</strong> citada Or<strong>de</strong>n.Financiada también por <strong>la</strong> Seguridad Social<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> sus activida<strong>de</strong>s <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, habiéndoseaportado a <strong>la</strong> misma, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio 2007, 25 millones<strong>de</strong> euros, <strong>de</strong>dicados fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te asubv<strong>en</strong>cionar actuaciones <strong>de</strong> los ag<strong>en</strong>tes sociales.SEGUNDA PARTE:HACIA UN SISTEMA NACIONALDE PREVENCIÓNIntroducción al sistema prev<strong>en</strong>tivo españolDe <strong>la</strong> lectura d<strong>el</strong> capítulo II <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> política<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, se <strong>de</strong>duce que <strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor haconsi<strong>de</strong>rado <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción a niv<strong>el</strong>nacional como un sistema mediante <strong>el</strong> que sebusca <strong>la</strong> efectiva coordinación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>sque lo compon<strong>en</strong>, <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> sus respectivasactuaciones y <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones<strong>de</strong> empresarios y trabajadores, todo <strong>el</strong>lo<strong>de</strong> conformidad con lo establecido <strong>en</strong> los Conv<strong>en</strong>ios155 y 187 (aún no ratificado) <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT.En <strong>el</strong> mismo s<strong>en</strong>tido <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (2007-2012) no essino un instrum<strong>en</strong>to para establecer <strong>el</strong> marco g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesa corto y, <strong>sobre</strong> todo, a medio y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>-20


RESUMEN EJECUTIVOzo que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> dotar <strong>de</strong> coher<strong>en</strong>cia y racionalidada <strong>la</strong>s actuaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por todas los actoresr<strong>el</strong>evantes.El Sistema Prev<strong>en</strong>tivo español no pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse,sin embargo, si no se compr<strong>en</strong><strong>de</strong> lo que significapara <strong>el</strong> mismo <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias—<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con muchas <strong>de</strong> susprincipales actuaciones— a <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas, sean transfer<strong>en</strong>cias exclusivas o no.Así, <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa es, básicam<strong>en</strong>te,una compet<strong>en</strong>cia “c<strong>en</strong>tral”, pero su ejecuciónes compet<strong>en</strong>cia autonómica; <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>promoción, divulgación o investigación, porejemplo, pue<strong>de</strong>n ser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das tanto por organismos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración C<strong>en</strong>tral (INSHT,Seguridad Social a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, etc.)como por los c<strong>en</strong>tros, institutos u otros organismos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Autonómicas; muchosservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, acreditadospor una <strong>de</strong>terminada comunidad autónoma, pue<strong>de</strong>nactuar <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> ámbito nacional; <strong>de</strong> formaparal<strong>el</strong>a, los “prev<strong>en</strong>cionistas” formados por <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>sacreditadas por cualquier comunidadpue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> cualquierotra; numerosas estadísticas, <strong>en</strong>cuestas o estudios<strong>de</strong> ámbito nacional sólo pue<strong>de</strong>n realizarse con losdatos aportados por <strong>la</strong>s CCAA; etc. Fr<strong>en</strong>te a estasituación sólo pue<strong>de</strong> concluirse que <strong>la</strong> coordinación<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s Administraciones Autonómicas, y<strong>en</strong>tre éstas y <strong>la</strong> Administración C<strong>en</strong>tral, es condiciónnecesaria —y, probablem<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> más necesaria<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones— para <strong>el</strong> correcto funcionami<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> Sistema español <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Sistema normativoEn España, <strong>la</strong> potestad legis<strong>la</strong>tiva <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> materia <strong>la</strong>boral está atribuida al Estado yno a <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong>Tribunal Constitucional interpretó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia18/1982, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo, que <strong>la</strong> atribuciónque <strong>la</strong> Constitución y los Estatutos <strong>de</strong> Autonomíarealizan <strong>en</strong> favor d<strong>el</strong> Estado no se limita a <strong>la</strong> potestadlegis<strong>la</strong>tiva <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido estricto, sino que incluyetambién <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria.Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong> distribución<strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias normativas con r<strong>el</strong>ación al conjunto<strong>de</strong> los trabajadores con r<strong>el</strong>ación jurídica <strong>la</strong>boral,tanto d<strong>el</strong> sector público como d<strong>el</strong> privado,está <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> transformación, pues <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación<strong>de</strong> los preceptos <strong>de</strong> los nuevos Estatutos <strong>de</strong>Cataluña, Is<strong>la</strong>s Baleares y Andalucía resulta que<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito territorial <strong>de</strong> estas tres comunida<strong>de</strong>stodas los preceptos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo que no estén cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> normasestatales con rango <strong>de</strong> Ley podrían ser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dasreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> comunidadautónoma <strong>de</strong> forma difer<strong>en</strong>ciada. Como <strong>el</strong>Derecho español <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoestá constituido <strong>en</strong> gran parte por normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias,los efectos <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> mismo <strong>de</strong> estaredistribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias normativaspudieran ser importantes, aunque todavía no sehan materializado.El sistema normativo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo convive <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico españolcon otros sistemas normativos con finalidadprev<strong>en</strong>tiva, con los cuales interactúa <strong>de</strong> formano siempre armónica. Los más importantes <strong>de</strong>estos subsistemas paral<strong>el</strong>os —pero no los únicos—son los refer<strong>en</strong>tes a <strong>seguridad</strong> industrial, comercialización<strong>de</strong> sustancias y preparados químicosp<strong>el</strong>igrosos y normativa <strong>sobre</strong> edificación yrequisitos <strong>de</strong> los edificios. Es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego l<strong>la</strong>mativoque <strong>el</strong> contexto y cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los distintosregím<strong>en</strong>es regu<strong>la</strong>torios pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> notables difer<strong>en</strong>cias<strong>en</strong>tre sí, a pesar <strong>de</strong> que finalm<strong>en</strong>te v<strong>en</strong>gana confluir <strong>sobre</strong> un mismo objeto <strong>de</strong> su regu<strong>la</strong>ción,abordado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> distintos <strong>en</strong>foques.Gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresaEl artículo 10 d<strong>el</strong> Real Decreto 39/1997 permiteque <strong>la</strong>s empresas, mediante <strong>la</strong> concertación conservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os o mancomunados,no dispongan <strong>de</strong> ningún efectivo personal prev<strong>en</strong>tivo<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>. Dirige a <strong>la</strong>sempresas a <strong>la</strong> externalización absoluta <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,situación que <strong>de</strong>teriora <strong>el</strong> soporte <strong>de</strong> unaeficaz integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción convirtiéndose<strong>en</strong> un cometido a realizar exclusivam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong><strong>el</strong> exterior.En base a <strong>el</strong>lo, resulta posible que <strong>la</strong>s empresasque no t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> constituir unservicio propio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción puedan prescindir<strong>de</strong> una organización prev<strong>en</strong>tiva interna al no serexigible contar con ningún efectivo personalcomo trabajador <strong>de</strong>signado con formación prev<strong>en</strong>tiva,algo que <strong>de</strong>bería ser inadmisible y contradic<strong>el</strong>a propia letra d<strong>el</strong> artículo 31.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.Si <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción,al <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r esta <strong>de</strong>terminación legal, se hubiera21


INFORME ANUAL 2007ajustado al s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, se habrían resu<strong>el</strong>to una granparte <strong>de</strong> los problemas que ahora se manifiestan<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, por <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong>a integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción al no disponer <strong>en</strong>su p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> nadie que se <strong>de</strong>dique como función<strong>la</strong>boral a los aspectos prev<strong>en</strong>tivos. Lo más sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>ntees que <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> diez años <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, ante lo<strong>de</strong>safortunado <strong>de</strong> su cont<strong>en</strong>ido, continúe una situaciónnormativa que dirige a cumplimi<strong>en</strong>tos meram<strong>en</strong>teformales y no a <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación efectiva<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa.Para <strong>el</strong>iminar <strong>la</strong>s disfunciones apuntadas, todas<strong>la</strong>s empresas, como requisito obligatorio y común,<strong>de</strong>berían disponer <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>signados<strong>en</strong> número sufici<strong>en</strong>te, que proyect<strong>en</strong> suactuación prev<strong>en</strong>tiva <strong>sobre</strong> todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong>trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, con una <strong>de</strong>dicación pl<strong>en</strong>ao parcial, pero contro<strong>la</strong>da, según casos, a los aspectosprev<strong>en</strong>tivos, con formación prev<strong>en</strong>tivaa<strong>de</strong>cuada a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s a realizar, o constituirun servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio cuando por <strong>el</strong>número <strong>de</strong> trabajadores se establezca como obligatorioo mancomunado <strong>en</strong> los supuestos que estánprevistos.Asimismo, los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios<strong>de</strong>berían disponer <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas. Tan sólo <strong>la</strong>s empresas con unap<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> inferior a un número que se establezca podránexcluir <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> como especialidadtambién obligatoria, <strong>la</strong> cual t<strong>en</strong>drá que concertarsecon un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o.Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong>berían t<strong>en</strong>ercomo función principal prestar apoyo complem<strong>en</strong>tarioo especializado a <strong>la</strong>s empresas, completando<strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> los trabajadores<strong>de</strong>signados, servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios omancomunados, <strong>de</strong> forma perman<strong>en</strong>te como co<strong>la</strong>boracióncontinuada o específica para un <strong>en</strong>cargo<strong>de</strong>terminado, según <strong>la</strong>s situaciones.Sistema <strong>de</strong> InspecciónEn primer lugar se pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong>s insufici<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria cont<strong>en</strong>ida<strong>en</strong> <strong>el</strong> RD 39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, <strong>sobre</strong> losservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> junio<strong>de</strong> 1997, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>el</strong> anterior, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación conlos requisitos <strong>de</strong> acreditación y revocación <strong>de</strong> <strong>la</strong>acreditación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>osy <strong>la</strong>s empresas auditoras, existi<strong>en</strong>do criterios distintos<strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad autónoma qu<strong>el</strong>leve a cabo <strong>la</strong> actuación administrativa <strong>en</strong> este terr<strong>en</strong>o,incluso cuando se trata <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s conámbito supraautonómico.También se vi<strong>en</strong>e consi<strong>de</strong>rando insufici<strong>en</strong>te <strong>la</strong>regu<strong>la</strong>ción r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sufici<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> los recursos humanos y materiales d<strong>el</strong>as <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s especializadas que actú<strong>en</strong> como servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.Un segundo aspecto a <strong>de</strong>stacar es <strong>la</strong> problemáticaque se está g<strong>en</strong>erando como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> unacada vez mayor prestación transnacional <strong>de</strong> servicios<strong>de</strong> empresas extranjeras, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>Unión Europea, <strong>en</strong> España. Las dificulta<strong>de</strong>s surg<strong>en</strong><strong>de</strong>bido a que si bi<strong>en</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una base común <strong>la</strong>s normativas<strong>de</strong> uno y otros países, como son <strong>la</strong>s directivas<strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, no siempre existe correspon<strong>de</strong>ncia absoluta<strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> España a <strong>la</strong>s empresas con<strong>la</strong>s que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a prestar servicios <strong>en</strong> España.La normativa y <strong>la</strong> doctrina d<strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> Justicia<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas prohibe <strong>el</strong> que unEstado miembro establezca restricciones a <strong>la</strong> libreprestación <strong>de</strong> servicios a empresas <strong>de</strong> otros Estadosmiembros, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndose que <strong>el</strong>lo ocurre <strong>en</strong> ocasionessi <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir requisitos o exig<strong>en</strong>cias no contemp<strong>la</strong>das<strong>en</strong> <strong>el</strong> país <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>. Por otra parte, se pres<strong>en</strong>tanproblemas r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z o no<strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción acreditados<strong>en</strong> otros países cuando <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>su actividad <strong>en</strong> España, y otros temas como <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z<strong>en</strong> España <strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tos médicosrealizados <strong>en</strong> otros países y lo mismo <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con<strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales a lostrabajadores.Por último, se <strong>de</strong>staca por algunas InspeccionesProvinciales <strong>la</strong> problemática que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong>pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> España <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong> otrosEstados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE que, si<strong>en</strong>do autónomosconforme a <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> los países <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>,no lo serían conforme a <strong>la</strong> nuestra, con <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>nciaque <strong>el</strong>lo pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> materias como <strong>el</strong>empleo y <strong>la</strong> Seguridad Social, pero también <strong>la</strong> <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y <strong>la</strong>s obligacionesy responsabilida<strong>de</strong>s con carácter g<strong>en</strong>eral y <strong>en</strong> supuestos<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo.Sistema <strong>de</strong> promoción y apoyoEn este campo <strong>de</strong> actuación <strong>la</strong>s institucionesque actúan pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificarse básicam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong>proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> su financiación. Financiadas direc-22


RESUMEN EJECUTIVOtam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> Administración d<strong>el</strong> Estado se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo. Financiadas por<strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran losdistintos Institutos y C<strong>en</strong>tros Autonómicos, quetambién <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n este tipo <strong>de</strong> <strong>la</strong>bores.Finalm<strong>en</strong>te, financiadas por <strong>la</strong> Seguridad Social se<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales y <strong>la</strong> Fundación para<strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.El Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, <strong>de</strong>finido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales como un órgano ci<strong>en</strong>tífico técnicoespecializado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> Estado, ti<strong>en</strong>e asignadas por dicha Ley un amplioespectro <strong>de</strong> funciones coher<strong>en</strong>tes con dicha<strong>de</strong>finición; sin embargo, su estructura y organizaciónson todavía hoy <strong>la</strong>s que estableció <strong>en</strong> su día<strong>el</strong> Real Decreto 557/1982.Los servicios técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas<strong>de</strong>terminan su actividad básicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>función <strong>de</strong> <strong>la</strong> acci<strong>de</strong>ntabilidad <strong>la</strong>boral, quedandobastante más atrás <strong>la</strong>s actuaciones <strong>en</strong> los campos<strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e industrial, ergonomía y psicosociología.En <strong>el</strong> futuro inmediato, sin embargo, <strong>la</strong> habilitación<strong>de</strong> técnicos para tareas <strong>de</strong> control y requerimi<strong>en</strong>tomarcará <strong>en</strong> gran medida sus actuacionesy, probablem<strong>en</strong>te, aum<strong>en</strong>tará <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>smismas.Respecto a <strong>la</strong>s mutuas, y según <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ciónvig<strong>en</strong>te, sus actuaciones prev<strong>en</strong>tivas no pue<strong>de</strong>nimplicar <strong>la</strong> atribución <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos subjetivos respectoa sus <strong>de</strong>stinatarios ni sustituir <strong>la</strong>s obligacioneslegales directas <strong>de</strong> los empresarios, por lo que<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ori<strong>en</strong>tarse prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a coadyuvar <strong>en</strong><strong>la</strong>s pequeñas empresas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas y sectorescon mayores indicadores <strong>de</strong> siniestralidad a <strong>la</strong>mejor incardinación <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes y programasprev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas administracionescompet<strong>en</strong>tes, al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> I + D + I y a <strong>la</strong>divulgación, educación y s<strong>en</strong>sibilización; <strong>el</strong> límitepresupuestario máximo <strong>de</strong> dichas actuacioneses <strong>el</strong> uno por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuotas recaudadas porconting<strong>en</strong>cias profesionales.Sistema <strong>de</strong> educación y formaciónEn los últimos veinte años, no m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> ses<strong>en</strong>tadisposiciones legales <strong>el</strong>aboradas por siete ministeriosdistintos incluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> su texto prescripcionesexplícitas r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral exigi<strong>en</strong>doque <strong>de</strong>terminados sujetos estén <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>teformados <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción para <strong>de</strong>sempeñarciertas tareas. Los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> VI EncuestaNacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo (2006) indicanque <strong>en</strong> los dos últimos años <strong>el</strong> 50% <strong>de</strong> los trabajadoresha recibido formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción.Las Encuestas anteriores daban resultados nomuy distintos.De lo anterior se <strong>de</strong>duce que, <strong>en</strong> los últimosaños, <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción ha sido objeto<strong>de</strong> muchas realizaciones. Lam<strong>en</strong>tablem<strong>en</strong>te, sinembargo, <strong>en</strong> muchos casos estas realizaciones sehan llevado a cabo sin <strong>la</strong>s técnicas doc<strong>en</strong>tes capaces<strong>de</strong> convertir lo <strong>en</strong>señado <strong>en</strong> operativo; se hatratado <strong>de</strong> una formación teórica que no ha sidocapaz <strong>de</strong> alcanzar aspectos tan necesarios como <strong>la</strong>modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s.En todas <strong>la</strong>s titu<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> Formación ProfesionalEspecífica se incluye <strong>la</strong> materia Formacióny Ori<strong>en</strong>tación Laboral (FOL) <strong>en</strong> <strong>la</strong> que, <strong>en</strong>treotros, se impart<strong>en</strong> temas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. De <strong>la</strong>s 136 titu<strong>la</strong>ciones exist<strong>en</strong>tes,cincu<strong>en</strong>ta y ocho dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> un móduloespecíficam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>en</strong>och<strong>en</strong>ta y dos exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> currículum cont<strong>en</strong>idosprev<strong>en</strong>tivos. Sólo <strong>en</strong> cuatro familias profesionalesno se da ninguna <strong>de</strong> ambas circunstancias: comunicación,imag<strong>en</strong> y sonido; imag<strong>en</strong> personal; informática;y servicios socioculturales a <strong>la</strong> comunidad.En <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Formación Profesional para<strong>el</strong> Empleo (reunión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s antiguas FormaciónProfesional Ocupacional y Formación ProfesionalContinua) exist<strong>en</strong> 130 certificados <strong>de</strong> profesionalidad,<strong>de</strong> los cuales cincu<strong>en</strong>ta y cuatro dispon<strong>en</strong><strong>de</strong> un módulo específico <strong>de</strong> formación prev<strong>en</strong>tiva,ses<strong>en</strong>ta y cuatro no dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> dicho módulopero sí <strong>de</strong> materias afines y <strong>en</strong> doce no se daninguna <strong>de</strong> ambas circunstancias.En <strong>la</strong> «escu<strong>el</strong>a» (Enseñanza Primaria, SecundariaObligatoria y Bachillerato) <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónse ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>de</strong> manera importante<strong>en</strong> los últimos años <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> materia transversal,<strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> valores; no exist<strong>en</strong>pues materias específicas, sino una «impregnación»<strong>de</strong> todo <strong>el</strong> currículo y <strong>la</strong> propia viv<strong>en</strong>ciaesco<strong>la</strong>r. Exist<strong>en</strong> numerosas experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> realización<strong>de</strong> materiales doc<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong> espacios doc<strong>en</strong>tesexperim<strong>en</strong>tales específicos para <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción.Respecto a los profesionales para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>en</strong> vías ya <strong>de</strong> extinción <strong>la</strong> vía «excepcional»23


RESUMEN EJECUTIVO<strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong>Programa Nacional <strong>de</strong> Tecnología para <strong>el</strong>Bi<strong>en</strong>estar d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> I+D+I 2004-2007ha constituido un importante avance, o un avancecualitativo, al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales como área <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>toci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> interés para <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> socieda<strong>de</strong>spaño<strong>la</strong>, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>comunidad ci<strong>en</strong>tífica.El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una previsión <strong>de</strong> gastos<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> I+D <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Actuación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo por parte <strong>de</strong> algunascomunida<strong>de</strong>s autónomas <strong>de</strong> programas <strong>de</strong>apoyo a <strong>la</strong> investigación <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo contribuy<strong>en</strong> a cerrar un conjunto <strong>de</strong> iniciativasque tratan <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> actividad ci<strong>en</strong>tífica<strong>en</strong> <strong>la</strong>s disciplinas prev<strong>en</strong>tivas.El <strong>de</strong>sarrollo, por parte d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Educación y Ci<strong>en</strong>cia, d<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> Evaluación ySeguimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Programa Nacional <strong>de</strong> I+D+I(SISE) permite apuntar una serie <strong>de</strong> medidas queconsoli<strong>de</strong>n <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> nuestroSistema Prev<strong>en</strong>tivo. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estas medidas se<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>:• Ayudas pre y post doctorales <strong>de</strong> formación<strong>de</strong> investigadores mediante convocatorias<strong>de</strong> carácter específico.• Instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> financiación <strong>de</strong> Unida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Investigación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los organismospúblicos.• Medidas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> coordinación conotros organismos <strong>de</strong> especial interés <strong>en</strong> esteámbito, especialm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong>Seguridad Social.• Medidas <strong>de</strong> impulso a <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>empresas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesy/o servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>sempresas.• Convocatorias específicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong>y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, difer<strong>en</strong>ciadas<strong>de</strong> otros programas <strong>de</strong> investigación.Sistema <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>soA <strong>la</strong> vista d<strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>negociación colectiva, <strong>la</strong> situación permite y requiereun nuevo esfuerzo para mejorar sus cont<strong>en</strong>idos<strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva. La inercia <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idosprev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios, <strong>la</strong> escasaampliación <strong>de</strong> los mismos <strong>en</strong> una etapa <strong>de</strong> profundar<strong>en</strong>ovación normativa y <strong>de</strong> importantescambios <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> producción y <strong>de</strong> organización<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas o <strong>la</strong> escasa pres<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong>a prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios sectoriales son <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tossufici<strong>en</strong>tes para este p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to.Parece también que hay un cierto <strong>de</strong>sfase <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os criterios <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectivaexpresados <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> confe<strong>de</strong>ral y los resultados<strong>de</strong> ésta <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva. Precisam<strong>en</strong>t<strong>el</strong>a escasez <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivasy <strong>la</strong>s razones que <strong>la</strong> doctrina ha aportado paraexplicar esta situación llevan a que los p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> un mayor <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva <strong>de</strong>ban respon<strong>de</strong>r a bases realistas y perseguirobjetivos realizables.No se trata <strong>de</strong> que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io compita con <strong>la</strong>norma estatal, ni tan siquiera <strong>en</strong> <strong>el</strong> esquema mástradicional <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejora cuantitativa. Los valoreslímite ambi<strong>en</strong>tales para <strong>la</strong> exposición a un ag<strong>en</strong>tequímico, <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> barandil<strong>la</strong> <strong>de</strong> un andamioo <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia al corte <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> protecciónindividual no parec<strong>en</strong> temas <strong>de</strong> los que <strong>la</strong>negociación colectiva <strong>de</strong>ba ocuparse. Habría quepartir <strong>de</strong> que <strong>el</strong> principal problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónes cómo hacer efectivas reg<strong>la</strong>s como éstas queacabamos <strong>de</strong> com<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y obligaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>sdos partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>boral. A partir <strong>de</strong> ahí,habría que incluir <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva regu<strong>la</strong>ciones<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> modo <strong>de</strong> ejecutar <strong>el</strong> contrato<strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales,que favorezcan <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.Con esta perspectiva, se trataría, <strong>en</strong> primer lugar,<strong>de</strong> analizar <strong>de</strong> qué manera los distintos temastratados habitualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios pue<strong>de</strong>nincidir <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, y <strong>en</strong> esto <strong>en</strong>traría <strong>de</strong>sd<strong>el</strong>a formación profesional a <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> losrepres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores, pasando por <strong>la</strong>or<strong>de</strong>nación d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> trabajo o <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>faltas o sanciones. A partir <strong>de</strong> este análisis, se podríaintroducir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>ciones conv<strong>en</strong>cionales<strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, para que éstano se ignore y para que se fom<strong>en</strong>te. Al hilo <strong>de</strong> estareflexión, surgiría otra que, aunque t<strong>en</strong>ga un s<strong>en</strong>tidomuy instrum<strong>en</strong>tal, pue<strong>de</strong> ser importantepara un conocimi<strong>en</strong>to real <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva <strong>en</strong> este campo. Se trataría <strong>de</strong>revisar <strong>el</strong> actual cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s hojas estadísticas<strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios colectivos <strong>sobre</strong> cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,para a<strong>de</strong>cuarlo a esta diversidad <strong>de</strong>cláusu<strong>la</strong>s que, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong>os últimos cambios normativos, pue<strong>de</strong>n aparecer.En segundo lugar, habría que consi<strong>de</strong>rar cómo<strong>la</strong> negociación colectiva pue<strong>de</strong> abordar específica-25


INFORME ANUAL 2007m<strong>en</strong>te los temas que hemos com<strong>en</strong>tado, incidi<strong>en</strong>do<strong>en</strong> <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción estatal, <strong>en</strong>los concretos ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización d<strong>el</strong> trabajoy d<strong>el</strong> modo <strong>de</strong> trabajar. Las evaluaciones <strong>de</strong>riesgos, los p<strong>la</strong>nes prev<strong>en</strong>tivos, <strong>la</strong> formación profesional,<strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo, <strong>la</strong> actuación<strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores o <strong>la</strong>coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> empresasque compart<strong>en</strong> un mismo proceso productivoestán vincu<strong>la</strong>das a <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales,que es propia <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva. En estalínea, habría que com<strong>en</strong>zar por recordar <strong>la</strong>s distintasl<strong>la</strong>madas a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción conv<strong>en</strong>cional qu<strong>el</strong>a Ley efectúa y valorar <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> hacer<strong>la</strong>sefectivas.Es lógico que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io sectorial t<strong>en</strong>ga uncierto grado <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eralidad <strong>en</strong> sus regu<strong>la</strong>ciones,para evitar <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> adaptabilidad a <strong>la</strong>s características<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas empresas <strong>de</strong> su ámbito, incluidas<strong>la</strong>s características <strong>de</strong> los riesgos. Pero nohay que p<strong>en</strong>sar siempre <strong>en</strong> regu<strong>la</strong>ciones exhaustivas,<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>das y exclusivas d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> sectorial.La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales pue<strong>de</strong> ser unterr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> fórmu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizacióncoordinada <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva,combinando garantías y regu<strong>la</strong>ciones básicas comunes<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector con adaptación <strong>de</strong> éstas a <strong>la</strong>sespecialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, si<strong>en</strong>do muy importantepara <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los órganos <strong>de</strong> administraciónd<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io y <strong>el</strong> <strong>de</strong> los órganos especializados<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas.26


PRIMERA PARTE:LA SITUACIÓN EN 2007


1. Evolución d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo español<strong>en</strong> <strong>el</strong> último <strong>de</strong>c<strong>en</strong>ioREYES DE BLAS GÓMEZJefa <strong>de</strong> Departam<strong>en</strong>to Área <strong>de</strong> Estudios y AnálisisConsejo Económico y Social <strong>de</strong> EspañaLA evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s cifras d<strong>el</strong> mercado<strong>de</strong> trabajo español ha sido muy positiva alo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> último ciclo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to económico.At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ciónActiva, <strong>el</strong> empleo creció <strong>en</strong> cerca <strong>de</strong> 7,1 millones<strong>de</strong> personas <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> segundo trimestre <strong>de</strong> 1997 y<strong>el</strong> segundo <strong>de</strong> 2007, y <strong>el</strong> paro se redujo <strong>en</strong> ese mismoperiodo —<strong>de</strong>scontando los cambios estadísticosoperados <strong>en</strong> su <strong>de</strong>finición— <strong>en</strong> más <strong>de</strong> 1,2 millones<strong>de</strong> personas, pese al aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> 5,8millones <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción activa. Así, <strong>la</strong> tasa g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> empleo, que mi<strong>de</strong> <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> personasocupadas <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> total <strong>en</strong> edad <strong>de</strong> trabajar establecida<strong>en</strong> España (16 y más años) ha crecido13,4 puntos porc<strong>en</strong>tuales, y <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> paro ha pasadod<strong>el</strong> 18,5 al 8,0 por 100: m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad.De igual forma, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> afiliados <strong>en</strong> alta a<strong>la</strong> Seguridad Social ha crecido <strong>en</strong> estos diez años<strong>en</strong> más <strong>de</strong> 6,3 millones, y <strong>el</strong> paro registrado ha experim<strong>en</strong>tadoun <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so cifrado <strong>en</strong> 663.000 personas(cuadro 1).En <strong>el</strong> contexto europeo esta evolución ha supuesto,<strong>sobre</strong> todo, un cambio c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> posiciónd<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo español, que ha pasado <strong>de</strong>ocupar uno <strong>de</strong> los peores puestos <strong>en</strong> empleo y <strong>en</strong>paro a situarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> tramo intermedio, y <strong>en</strong> losprimeros lugares si se ati<strong>en</strong><strong>de</strong> al ritmo <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> empleo. En <strong>el</strong> año 2000, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> empleoespaño<strong>la</strong> se situaba, para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 15 a 64años, 6,3 puntos porc<strong>en</strong>tuales por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>tea <strong>la</strong> UE-25; <strong>en</strong> 2006, <strong>la</strong> superaba <strong>en</strong>0,1 puntos. De igual forma, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> paro españo<strong>la</strong>era, <strong>en</strong> 2000, 4,7 puntos superior a <strong>la</strong> d<strong>el</strong> conjuntoUE-25, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> 2006 sólo era 0,6puntos mayor. La difer<strong>en</strong>cia con los tres mejorespaíses <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión también se ha acortado: <strong>de</strong> 17,5a 10,1 puntos <strong>en</strong> empleo y <strong>de</strong> 10,1 a 4,4 puntos <strong>en</strong>paro <strong>en</strong>tre 2000 y 2006.Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dicha evolución, d<strong>el</strong>efecto <strong>de</strong> sucesivas interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong> su marco regu<strong>la</strong>toriobásico, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> irrupción <strong>de</strong> nuevos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<strong>en</strong>tre los factores socioeconómicos que loCUADRO 1Principales agregados d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> España, 1997-2007(Miles <strong>de</strong> personas y porc<strong>en</strong>tajes, segundos trimestres)1997 2007 VariaciónEPA, 2.º trimPob<strong>la</strong>cion 16 y más años 32.549,8 37.591,9 5.042,1Desempleo 3.016,2 1.760,0 –1.256,2Empleo 13.275,5 20.367,3 7.091,8Actividad 16.291,7 22.127,3 5.835,6Tasa paro (% actividad) 18,5 8,0 –10,6Tasa empleo (% pob<strong>la</strong>ción) 40,8 54,2 13,4Movimi<strong>en</strong>to <strong>la</strong>boral registradoParo registrado* 2.650,7 1.987,4 –663,3Afiliación* 12.921,1 19.233,9 6.312,8Fu<strong>en</strong>te: INE, Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa [www.ine.es/inebase].29


REYES DE BLAS GÓMEZCUADRO 2Tasas <strong>de</strong> Empleo y paro <strong>en</strong> <strong>la</strong>s CCAA, 1997-2007(% pob<strong>la</strong>ción 16 y más años y % pob<strong>la</strong>ción activa, segundos trimestres)Tasa <strong>de</strong> empleoTasa <strong>de</strong> paro1997 2007 1997 2007Andalucía 34,2 49,4 31,4 12,0Aragón 42,6 56,1 14,3 5,3Asturias (Principado <strong>de</strong>) 34,5 45,7 20,7 9,1Balears (Illes) 50,0 61,8 11,9 5,5Canarias 43,1 55,3 20,6 9,8Cantabria 38,4 52,5 20,6 6,3Castil<strong>la</strong>-La Mancha 38,2 51,4 18,8 7,8Castil<strong>la</strong> y León 38,1 49,5 19,8 7,3Cataluña 46,1 58,5 17,3 6,1Comunidad Val<strong>en</strong>ciana 41,6 54,9 20,8 8,7Extremadura 34,3 46,0 29,2 12,2Galicia 40,6 50,3 19,0 7,6Madrid (Comunidad <strong>de</strong>) 43,5 59,7 17,7 6,3Murcia (Región <strong>de</strong>) 42,0 56,6 18,0 6,6Navarra (Comunidad Foral <strong>de</strong>) 47,1 58,0 10,1 5,3País Vasco 42,4 54,3 18,5 6,0Rioja (La) 43,6 55,9 11,8 4,9Fu<strong>en</strong>te: INE, Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa [www.ine.es/inebase].configuran, <strong>el</strong> panorama d<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajoespañol es hoy notablem<strong>en</strong>te distinto —y mejor<strong>en</strong> un bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong> aspectos— al <strong>de</strong> hace ap<strong>en</strong>asdiez años. En este panorama se dibujan, noobstante, varios rasgos estructurales que ya sepercibían con c<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong>tonces. Algunos <strong>de</strong> talesrasgos son comunes a todos los países europeos:predominio indiscutible d<strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> carácterasa<strong>la</strong>riado (76,2 por 100 <strong>en</strong> 1997, 82,4 por 100 <strong>en</strong>2007); peso creci<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> sector servicios (62,0 y66,2 por 100 <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> esos dos años mismos),mayor pres<strong>en</strong>cia fem<strong>en</strong>ina <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong>trabajo a cualquier edad (con una tasa <strong>de</strong> actividadd<strong>el</strong> 38,7 por 100 <strong>en</strong> 1997 y d<strong>el</strong> 48,8 por 100 <strong>en</strong>2007). Otros son más característicos <strong>de</strong> España <strong>en</strong>cuanto país mediterráneo, como <strong>el</strong> predominio d<strong>el</strong>as pequeñas empresas <strong>en</strong> <strong>el</strong> tejido productivo y<strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo, o como <strong>el</strong> m<strong>en</strong>or peso d<strong>el</strong> trabajo atiempo parcial (12 por 100 <strong>en</strong> 2007). Y otros son,<strong>en</strong> fin, peculiares <strong>en</strong> <strong>el</strong> panorama comparado, <strong>de</strong>manera muy <strong>de</strong>stacada <strong>la</strong> temporalidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleoasa<strong>la</strong>riado.Por otro <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso español persist<strong>en</strong> c<strong>la</strong>rasdifer<strong>en</strong>cias territoriales <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo y <strong>en</strong> <strong>el</strong>paro y, <strong>sobre</strong> todo, importantes <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>en</strong><strong>el</strong> acceso al empleo (y <strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad d<strong>el</strong> mismo)<strong>de</strong> algunos colectivos, singu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te jóv<strong>en</strong>es,mujeres y personas con discapacidad, a cuya correcciónhabrá que seguir <strong>de</strong>dicando bu<strong>en</strong>a parte<strong>de</strong> <strong>la</strong>s iniciativas <strong>de</strong> actuación pública.Sobre <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias territoriales cabe seña<strong>la</strong>rque <strong>en</strong> los últimos cinco años parece haberse producidocierta converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los gran<strong>de</strong>s agregados<strong>de</strong> los mercados <strong>de</strong> trabajo regionales. La dispersión<strong>en</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> empleo, medida por <strong>la</strong><strong>de</strong>sviación estándar, creció hasta <strong>el</strong> año 2000 y <strong>de</strong>s<strong>de</strong><strong>en</strong>tonces ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dido suavem<strong>en</strong>te; a su vez,<strong>la</strong> distancia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> mejor y <strong>la</strong> peor posición <strong>en</strong> eseindicador se ha reducido bastante <strong>en</strong> <strong>el</strong> último <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io.Así, <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo trimestre <strong>de</strong> 1997, <strong>la</strong> distancia<strong>en</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> empleo era tal que <strong>la</strong> másalta superaba <strong>en</strong> un 46 por 100 a <strong>la</strong> más baja, mi<strong>en</strong>trasque <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo trimestre <strong>de</strong> 2007 esa distanciase cifra <strong>en</strong> un 35 por 100 (cuadro 2).Con todo, esa r<strong>el</strong>ativa converg<strong>en</strong>cia no pue<strong>de</strong>hacer olvidar que se trata todavía <strong>de</strong> distanciasmuy gran<strong>de</strong>s. Un dato ilustrativo es <strong>la</strong> posiciónactual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA respecto d<strong>el</strong> objetivo g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> empleo trazado <strong>en</strong> <strong>la</strong> EEE para <strong>el</strong> año 2010,esto es, lograr una tasa <strong>de</strong> empleo d<strong>el</strong> 70 por 100para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 15 a 64 años: Ya <strong>en</strong> 2006, cuatroCCAA (Cataluña, Navarra, Madrid y Baleares)superaban con c<strong>la</strong>ridad ese valor <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia yuna más (La Rioja) lo había alcanzado; <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro30


EVOLUCIÓN DEL MERCADO DE TRABAJO ESPAÑOL EN EL…CUADRO 3Tasas <strong>de</strong> Empleo y paro por sexo y edad, 1997-2007(% pob<strong>la</strong>ción total y % pob<strong>la</strong>ción activa <strong>en</strong> cada grupo <strong>de</strong> edad y sexo, segundos trimestres)Sexo y edadTasa <strong>de</strong> empleoTasa <strong>de</strong> paro1997 2007 1997 2007VaronesTotal 54,5 65,1 16,1 6,1De 16 a 19 años 14,5 27,2 44,9 24,3De 20 a 24 años 43,1 62,8 30,2 12,2De 25 a 54 años 79,8 88,1 13,9 5,1De 55 y más años 23,1 27,3 10,3 4,6MujeresTotal 27,9 43,7 28,0 10,5De 16 a 19 años 8,5 15,4 59,2 36,7De 20 a 24 años 31,9 50,5 42,0 18,3De 25 a 54 años 43,9 65,8 25,4 9,2De 55 y más años 7,2 11,8 12,4 6,9Ambos sexosTotal 40,8 54,2 20,7 8,0De 16 a 19 años 11,6 21,5 51,0 29,1De 20 a 24 años 37,6 56,8 35,6 14,9De 25 a 54 años 61,9 77,1 18,3 6,9De 55 y más años 14,3 18,8 10,9 5,4Fu<strong>en</strong>te: INE, Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa [www.ine.es/inebase].extremo, <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> Extremadura, Andalucía yAsturias no llegaban al 60 por 100. De igual forma,<strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> paro más alta todavía supera <strong>en</strong> 2,5veces (<strong>en</strong> un 246 por 100) a <strong>la</strong> más baja <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundotrimestre <strong>de</strong> 2007.Persiste también una baja movilidad que contribuyea mant<strong>en</strong>er esas distancias. Según <strong>el</strong> Eurobarómetro <strong>sobre</strong> movilidad geográfica realizadopor <strong>la</strong> Comisión Europea <strong>en</strong> septiembre <strong>de</strong> 2005,sólo un 11 por 100 <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> España <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rahaberse movido <strong>en</strong>tre regiones <strong>de</strong> su mismopaís, siete puntos m<strong>en</strong>os que <strong>la</strong> media <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE-25.Sobre <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> empleo y paro másacusadas cuando se ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a los grupos básicos<strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción, es obligado subrayar <strong>la</strong> persist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> tasas <strong>de</strong> empleo más bajas y tasas <strong>de</strong> paro másaltas <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mujeres y <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es.A pesar d<strong>el</strong> indudable mayor dinamismo <strong>de</strong> <strong>la</strong>creación <strong>de</strong> empleo <strong>en</strong> <strong>el</strong> sexo fem<strong>en</strong>ino a lo <strong>la</strong>rgo<strong>de</strong> todo <strong>el</strong> último <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io, cabe recordar qu<strong>el</strong>a tasa <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres se sitúa todavíamuy por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te a los varonesy permanece <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s más bajas <strong>de</strong> toda <strong>la</strong>UE-25. En <strong>el</strong> segundo trimestre <strong>de</strong> 2007, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong>empleo fem<strong>en</strong>ina <strong>en</strong>tre 25 y 54 años, que es <strong>el</strong> grupo<strong>de</strong> edad don<strong>de</strong> se conc<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> actividad <strong>la</strong>boral<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres, era ya d<strong>el</strong> 65,8 por 100, más <strong>de</strong>20 puntos superior a <strong>la</strong> que se recogía diez añosatrás (43,9 por 100 <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo trimestre <strong>de</strong> 1997).A su vez, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo fem<strong>en</strong>ino, aunque ha <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>didomás rápidam<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> masculino, siguesi<strong>en</strong>do mucho más alto: 10,5 fr<strong>en</strong>te a 6,1 por 100<strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo trimestre d<strong>el</strong> año 2007. En cuantoa los jóv<strong>en</strong>es, los <strong>de</strong> 20 a 24 años <strong>de</strong> edad (don<strong>de</strong>ya es alta <strong>la</strong> participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo)pres<strong>en</strong>taban <strong>en</strong> ese mismo trimestre una tasa<strong>de</strong> empleo d<strong>el</strong> 56,8 por 100, 2,5 puntos más qu<strong>el</strong>a correspondi<strong>en</strong>te al total <strong>de</strong> eda<strong>de</strong>s, pero su tasa<strong>de</strong> paro era d<strong>el</strong> 14,9 por 100, casi 7 puntos por <strong>en</strong>cima<strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eral. Es verdad que hace diez años<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> empleo eran <strong>de</strong>sfavorables paraeste grupo, pero <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> paro, <strong>en</strong> distancia,son más <strong>de</strong>sfavorables a los jóv<strong>en</strong>es ahora quehace 10 años: cuando <strong>el</strong> paro era “uniformem<strong>en</strong>te<strong>el</strong>evado” (cuadro 3).A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> esas difer<strong>en</strong>cias, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia creci<strong>en</strong>te<strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción activa extranjera <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado<strong>de</strong> trabajo español ha hecho surgir, <strong>en</strong> los últimosaños, nuevos perfiles personales <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleoy <strong>en</strong> <strong>el</strong> paro. Por una parte, ha impulsado <strong>el</strong> creci-31


REYES DE BLAS GÓMEZCUADRO 4Asa<strong>la</strong>riados d<strong>el</strong> sector privado por nacionalidad y contrato, 2005-2006(Miles <strong>de</strong> personas y porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> temporales, promedios anuales)Nacionalidad In<strong>de</strong>finido Temporal % Temporal2005 Españo<strong>la</strong> 7.387,9 3.335,0 31,1Extranjera no UE-25 623,3 993,5 61,42006 Españo<strong>la</strong> 7.680,9 3.442,5 30,9Extranjera no UE-25 739,9 1.225,6 62,4Var 2005- Españo<strong>la</strong> 293,0 107,5 –0,22006 Extranjera no UE-25 116,6 232,1 0,9Fu<strong>en</strong>te: CES, España 2006; Memoria <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> Situación Socioeconómica y Laboral. 2007.mi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> empleo <strong>en</strong> eda<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te jóv<strong>en</strong>esy <strong>en</strong> <strong>el</strong> sexo fem<strong>en</strong>ino, contribuy<strong>en</strong>do así a reducir<strong>la</strong>s distancias anteriorm<strong>en</strong>te visibles. Por otraparte, hay signos que apuntan a una m<strong>en</strong>or inserción<strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> los inmigrantes, como son sustasas <strong>de</strong> temporalidad mucho más <strong>el</strong>evadas (y <strong>la</strong>mayor frecu<strong>en</strong>cia con <strong>la</strong> que ocupan empleos <strong>de</strong>baja cualificación, incluso <strong>de</strong>scontando que se trata<strong>de</strong> personas con un niv<strong>el</strong> medio <strong>de</strong> formaciónalgo inferior al <strong>de</strong> <strong>la</strong> nacionalidad españo<strong>la</strong> y al d<strong>el</strong>as nacionalida<strong>de</strong>s europeas más <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das (<strong>la</strong>antigua UE-15) (cuadro 4).También <strong>en</strong> estos dos últimos aspectos los cambioshan sido visibles <strong>en</strong> <strong>el</strong> último <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io, con unat<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia negativa a una más <strong>de</strong>sigual distribuciónpor colectivos <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo según susprincipales características: grupo <strong>de</strong> ocupación,rama <strong>de</strong> actividad económica y, <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> empleoasa<strong>la</strong>riado, tipo <strong>de</strong> contrato, <strong>de</strong> manera que se asociantasas <strong>de</strong> empleo más bajas, mayores tasas <strong>de</strong>paro, más frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> temporalidad y mayorpeso <strong>de</strong> ocupaciones <strong>de</strong> baja cualificación <strong>en</strong> ciertasramas <strong>de</strong> actividad. Es muy probable que estat<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia esté directam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>acionada con <strong>la</strong> fuerte<strong>en</strong>trada <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción extranjera <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong>trabajo, pero también hay una importante asociación<strong>de</strong> estas circunstancias <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es y <strong>la</strong>smujeres <strong>de</strong> nacionalidad españo<strong>la</strong>, <strong>en</strong> especial <strong>en</strong>los grupos <strong>de</strong> bajo niv<strong>el</strong> formativo pero también <strong>en</strong>no pocas ocasiones con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> mismo,como atestiguan los estudios <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong>f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o conocido como <strong>sobre</strong>cualificación.Los datos <strong>de</strong> empleo por sectores <strong>de</strong> actividaddibujan <strong>la</strong> misma perspectiva <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace al m<strong>en</strong>oscinco años, con un fuerte dinamismo <strong>de</strong> los serviciosy <strong>la</strong> construcción, cierto estancami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> industriay un progresivo <strong>de</strong>clive d<strong>el</strong> sector primario.En los diez últimos años, <strong>el</strong> empleo <strong>en</strong> los serviciosha crecido <strong>en</strong> 5,3 millones <strong>de</strong> personas y <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>tea <strong>la</strong> construcción <strong>en</strong> 1,4 millones; <strong>en</strong> losúltimos diez años, este sector ha crecido a un 7,5por 100 <strong>de</strong> tasa media acumu<strong>la</strong>tiva anual, dob<strong>la</strong>ndo<strong>en</strong> 2007 <strong>de</strong> manera más que cumplida <strong>el</strong> número<strong>de</strong> ocupados que t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> 1997 (gráfico 1).Cuando se ati<strong>en</strong><strong>de</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los sectores, a <strong>la</strong>sramas <strong>de</strong> actividad económica, es visible <strong>en</strong> estosdiez años un proceso doble: <strong>de</strong> un <strong>la</strong>do, cierta mayorconc<strong>en</strong>tración d<strong>el</strong> empleo por ramas; <strong>de</strong> otro, uncambio progresivo hacia un mayor peso <strong>de</strong> algunasy un m<strong>en</strong>or peso <strong>de</strong> otras. Así, <strong>en</strong> 1997, <strong>la</strong>s cinco ramascon más número <strong>de</strong> ocupados <strong>en</strong> proporción altotal a dos dígitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> CNAE93 suponían un 47 por100 <strong>de</strong> ese total, y <strong>en</strong> 2007 un 52 por 100. Añadi<strong>en</strong>dotres ramas más, <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje se <strong>el</strong>evaba al 65 por 100<strong>en</strong> 1997, y al 69 por 100 <strong>en</strong> 2007. Entre <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sque más peso han ido ganando <strong>en</strong> esta estructurase <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra, <strong>en</strong> primer lugar, <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> inmobiliarias,alquileres y otros servicios a empresas,con 3,6 puntos <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> los cuales 2,2 puntoscorrespon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> rama 74, <strong>de</strong> “otras activida<strong>de</strong>s yservicios a empresas” (compuesta básicam<strong>en</strong>te porservicios avanzados, como consultoras, <strong>de</strong> una parte,y <strong>de</strong> servicios tradicionales ahora externalizados,como <strong>la</strong>s limpieza interior <strong>de</strong> edificios y locales, <strong>de</strong>otra parte). La rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, que ya era<strong>la</strong> segunda mayor <strong>en</strong> 1997, con un 9,9 por 100, tambiénha dado un salto muy fuerte, hasta <strong>el</strong> 13,3 por100 <strong>en</strong> 2007: 3,4 puntos <strong>en</strong> diez años. A continuaciónse <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s ramas <strong>de</strong> hogares que empleanpersonal doméstico y host<strong>el</strong>ería, con 1,2 y 1 puntomás, respectivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> los últimos diez años.En <strong>el</strong> otro extremo, los mayores retrocesos seapuntan <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector primario y <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria manufacturera,pero también <strong>en</strong> varias ramas <strong>de</strong> servicios,singu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> comercio (aunque siguesi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> más importante por volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> em-32


EVOLUCIÓN DEL MERCADO DE TRABAJO ESPAÑOL EN EL…GRÁFICO 1Empleo por sectores <strong>de</strong> actividad, 1997-2007(Miles <strong>de</strong> personas, segundos trimestres)3.50014.0003.00013.0002.50012.0002.00011.0001.50010.0001.0009.0005008.00007.000199719992001200320052007199719992001200320052007Agricultura Industria ConstrucciónServiciosFu<strong>en</strong>te: INE, Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa [www.ine.es/inebase].pleo), y dos gran<strong>de</strong>s ramas asociadas a serviciospúblicos: administración pública, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong>social obligatoria; y educación (cuadro 5).En <strong>de</strong>finitiva, <strong>en</strong> los últimos años construccióny servicios han sido los gran<strong>de</strong>s motores d<strong>el</strong> aum<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> empleo, y supon<strong>en</strong> <strong>en</strong> 2007 cuatroquintas partes d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> los ocupados <strong>en</strong>España. D<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> sector servicios, <strong>en</strong> los últimosaños es visible que tres ramas <strong>de</strong> actividad: otrasactivida<strong>de</strong>s empresariales, host<strong>el</strong>ería y hogaresque emplean personal doméstico, se configurancomo los principales g<strong>en</strong>eradores <strong>de</strong> empleo. Más<strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad d<strong>el</strong> empleo creado <strong>en</strong> servicios se conc<strong>en</strong>tra,pues, <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s que, como <strong>la</strong> construcción,son int<strong>en</strong>sivas <strong>en</strong> mano <strong>de</strong> obra y <strong>de</strong> bajao media cualificación. A su vez, este crecimi<strong>en</strong>toarroja v<strong>en</strong>taja para <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> nacionalida<strong>de</strong>xtranjera (y más <strong>en</strong> concreto fuera d<strong>el</strong> ámbitoUE), <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción varones y <strong>en</strong> <strong>el</strong>caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ramas seña<strong>la</strong>das <strong>de</strong> servicios, mujeres.RAMASCUADRO 5Estructura d<strong>el</strong> empleo por ramas <strong>de</strong> actividad, 1997-2007(porc<strong>en</strong>tajes, segundos trimestres)1997 2007Total Varones Mujeres Total Varones MujeresTotal 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00A Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y silvicultura 7,62 8,66 5,72 4,26 5,26 2,8201 Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y activida<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>acionadas 7,39 8,34 5,64 4,09 5,02 2,7602 Silvicultura, explotación forestal y activida<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>acionadas 0,23 0,32 0,08 0,17 0,24 0,06B Pesca 0,42 0,57 0,14 0,26 0,37 0,1105 Pesca, acuicultura y activida<strong>de</strong>s r<strong>el</strong>acionadas 0,42 0,57 0,14 0,26 0,37 0,11C Industrias extractivas 0,54 0,79 0,07 0,30 0,46 0,07CA Extracción <strong>de</strong> productos <strong>en</strong>ergéticos 0,29 0,43 0,04 0,07 0,09 0,0310 Extracción y aglomeración <strong>de</strong> antracita, hul<strong>la</strong>, lignito y turba 0,24 0,37 0,00 0,04 0,07 0,0111 Extracción <strong>de</strong> petróleo y gas natural y activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los serviciosr<strong>el</strong>acionados, excepto prospección 0,04 0,04 0,04 0,02 0,03 0,0233


REYES DE BLAS GÓMEZCUADRO 5 (Continuación)Estructura d<strong>el</strong> empleo por ramas <strong>de</strong> actividad, 1997-2007(porc<strong>en</strong>tajes, segundos trimestres)RAMAS1997 2007Total Varones Mujeres Total Varones Mujeres12 Extracción <strong>de</strong> minerales <strong>de</strong> uranio y torio 0,01 0,02 0,00 0,00 0,00 0,00CB Extracción <strong>de</strong> otros minerales excepto productos <strong>en</strong>ergéticos 0,24 0,36 0,03 0,23 0,36 0,0413 Extracción <strong>de</strong> minerales metálicos 0,02 0,02 0,00 0,00 0,00 0,0014 Extracción <strong>de</strong> minerales no metálicos ni <strong>en</strong>ergéticos 0,23 0,34 0,03 0,23 0,36 0,04D Industrias manufactureras 18,81 22,32 12,35 15,07 19,03 9,37DA Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación, bebidas y tabaco 2,86 3,21 2,23 2,32 2,49 2,0715 Industria <strong>de</strong> productos alim<strong>en</strong>ticios y bebidas 2,80 3,15 2,15 2,28 2,45 2,0316 Industria d<strong>el</strong> tabaco 0,07 0,06 0,08 0,04 0,04 0,04DB Industria textil y <strong>de</strong> <strong>la</strong> confección 1,99 1,19 3,47 0,94 0,63 1,3917 Industria textil 0,78 0,71 0,91 0,45 0,42 0,4818 Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> confección y <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>etería 1,21 0,48 2,57 0,49 0,21 0,91DC Industria d<strong>el</strong> cuero y d<strong>el</strong> calzado 0,72 0,61 0,93 0,32 0,30 0,3419 Industria d<strong>el</strong> cuero; <strong>de</strong> artículos <strong>de</strong> marroquinería y viajey artículos <strong>de</strong> guarnicionería, ta<strong>la</strong>bartería y zapatería 0,72 0,61 0,93 0,32 0,30 0,34DD Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y d<strong>el</strong> corcho 0,65 0,89 0,20 0,47 0,70 0,1420 Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y d<strong>el</strong> corcho, excepto muebles; cesteríay espartería 0,65 0,89 0,20 0,47 0,70 0,14DE Industria d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong>; edición, artes gráficas y reproducción<strong>de</strong> soportes grabados: total 1,40 1,62 1,01 1,14 1,34 0,8621 Industria d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong> 0,30 0,38 0,17 0,21 0,27 0,1222 Edición, artes gráficas y reproducción <strong>de</strong> soportes grabados 1,10 1,24 0,84 0,93 1,07 0,74DF Coquerías, refino <strong>de</strong> petróleo y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> combustiblesnucleares 0,09 0,12 0,02 0,08 0,11 0,0523 Coquerías, refino <strong>de</strong> petróleo y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> combustiblesnucleares 0,09 0,12 0,02 0,08 0,11 0,05DG Industria química 1,08 1,18 0,89 0,95 1,05 0,8024 Industria química 1,08 1,18 0,89 0,95 1,05 0,80DH Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación d<strong>el</strong> caucho y materias plásticas 0,67 0,90 0,26 0,51 0,65 0,3125 Fabricación <strong>de</strong> productos <strong>de</strong> caucho y materias plásticas 0,67 0,90 0,26 0,51 0,65 0,31DI Industrias <strong>de</strong> otros productos minerales no metálicos 1,08 1,46 0,38 1,05 1,50 0,4126 Fabricación <strong>de</strong> otros productos minerales no metálicos 1,08 1,46 0,38 1,05 1,50 0,41DJ Metalurgia y fabricación <strong>de</strong> productos metálicos 2,35 3,38 0,45 2,40 3,59 0,6827 Metalurgia 0,67 0,97 0,13 0,58 0,90 0,1228 Fabricación <strong>de</strong> productos metálicos, excepto maquinaria y equipo 1,67 2,41 0,31 1,82 2,69 0,57DK Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> maquinaria y equipo mecánico 1,34 1,75 0,59 1,31 1,90 0,4629 Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> maquinaria y equipo mecánico 1,34 1,75 0,59 1,31 1,90 0,46DL Industria <strong>de</strong> material y equipo <strong>el</strong>éctrico, <strong>el</strong>ectrónico y óptico 1,11 1,27 0,80 0,89 1,04 0,6730 Fabricación <strong>de</strong> maquinas <strong>de</strong> oficina y equipos informáticos 0,15 0,14 0,16 0,05 0,05 0,0431 Fabricación <strong>de</strong> maquinaria y material <strong>el</strong>éctrico 0,52 0,65 0,26 0,44 0,55 0,2732 Fabricación <strong>de</strong> material <strong>el</strong>ectrónico; fabricación <strong>de</strong> equipoy aparatos <strong>de</strong> radio, t<strong>el</strong>evisión y comunicación 0,25 0,30 0,16 0,21 0,25 0,1533 Fabricación <strong>de</strong> equipo médico-quirúrgico, <strong>de</strong> precisión,óptica y r<strong>el</strong>ojería 0,19 0,18 0,21 0,19 0,19 0,20DM Fabricación <strong>de</strong> material <strong>de</strong> transporte 1,90 2,66 0,49 1,50 2,10 0,6534 Fabricación <strong>de</strong> vehículos <strong>de</strong> motor, remolques y semirremolques 1,37 1,91 0,39 1,12 1,56 0,5035 Fabricación <strong>de</strong> otro material <strong>de</strong> transporte 0,52 0,75 0,11 0,38 0,54 0,15DN Industrias manufactureras diversas 1,57 2,07 0,64 1,19 1,63 0,5636 Fabricación <strong>de</strong> muebles; otras industrias manufactureras 1,49 1,96 0,62 1,09 1,51 0,5037 Recic<strong>la</strong>je 0,08 0,11 0,01 0,10 0,12 0,06E Producción y distribución <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>éctrica, gas y agua 0,63 0,87 0,20 0,56 0,78 0,2540 Producción y distribución <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>éctrica, gas, vapory agua cali<strong>en</strong>te 0,46 0,64 0,13 0,35 0,47 0,1741 Captación, <strong>de</strong>puración y distribución <strong>de</strong> agua 0,17 0,23 0,07 0,21 0,30 0,08F Construcción 9,93 14,72 1,07 13,32 21,32 1,8445 Construcción 9,93 14,72 1,07 13,32 21,32 1,8434


EVOLUCIÓN DEL MERCADO DE TRABAJO ESPAÑOL EN EL…CUADRO 5 (Continuación)Estructura d<strong>el</strong> empleo por ramas <strong>de</strong> actividad, 1997-2007(porc<strong>en</strong>tajes, segundos trimestres)RAMAS1997 2007Total Varones Mujeres Total Varones MujeresG Comercio; reparación <strong>de</strong> vehículos <strong>de</strong> motor, motocicletasy ciclomotores y artículos personales y <strong>de</strong> uso doméstico 16,55 14,82 19,74 15,17 13,23 17,9650 V<strong>en</strong>ta, mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y reparación <strong>de</strong> vehículos motor; v<strong>en</strong>taal por m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> combustible para los mismos 2,30 3,18 0,67 2,06 2,94 0,8151 Comercio al por mayor e intermediarios d<strong>el</strong> comercio, excepto<strong>de</strong> vehículos <strong>de</strong> motor y motocicletas 4,05 4,62 2,99 3,70 4,22 2,9452 Comercio al por m<strong>en</strong>or, excepto <strong>de</strong> vehículos <strong>de</strong> motor;reparación efectos personales y <strong>en</strong>seres domésticos. 10,20 7,02 16,08 9,42 6,07 14,22H Host<strong>el</strong>ería 6,23 5,58 7,44 7,24 5,49 9,7755 Host<strong>el</strong>ería 6,23 5,58 7,44 7,24 5,49 9,77I Transporte, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y comunicaciones 5,93 7,71 2,65 5,88 7,65 3,3460 Transporte terrestre; transporte por tubería 3,59 5,12 0,76 2,99 4,51 0,7961 Transporte marítimo, <strong>de</strong> cabotaje y por vías <strong>de</strong> navegacióninteriores 0,12 0,17 0,03 0,10 0,14 0,0462 Transporte aéreo y espacial 0,24 0,23 0,27 0,30 0,32 0,2863 Activida<strong>de</strong>s anexas a los transportes; activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> viajes 0,77 0,90 0,53 1,05 1,12 0,9564 Correos y t<strong>el</strong>ecomunicaciones 1,22 1,30 1,07 1,44 1,55 1,28J Intermediación financiera 2,70 2,87 2,39 2,45 2,20 2,8065 Intermediación financiera, excepto seguros y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones 1,87 2,11 1,45 1,58 1,53 1,6566 Seguros y p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones, excepto <strong>seguridad</strong> social obligatoria 0,74 0,68 0,85 0,63 0,51 0,8167 Activida<strong>de</strong>s auxiliares a <strong>la</strong> intermediación financiera 0,09 0,08 0,09 0,24 0,17 0,33K Activida<strong>de</strong>s inmobiliarias y <strong>de</strong> alquiler; servicios empresariales 6,27 5,10 8,42 9,84 8,41 11,8970 Activida<strong>de</strong>s inmobiliarias 0,35 0,30 0,45 0,86 0,78 0,9871 Alquiler <strong>de</strong> maquinaria y equipo sin operario, <strong>de</strong> efectospersonales y <strong>en</strong>seres domésticos 0,16 0,18 0,12 0,22 0,25 0,1872 Activida<strong>de</strong>s informáticas 0,38 0,45 0,27 1,09 1,36 0,6973 Investigación y <strong>de</strong>sarrollo 0,14 0,12 0,17 0,21 0,20 0,2474 Otras activida<strong>de</strong>s empresariales 5,24 4,05 7,42 7,45 5,81 9,80L Administración pública, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> social obligatoria 6,54 6,52 6,59 6,08 6,12 6,0375 Administración pública, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> social obligatoria 6,54 6,52 6,59 6,08 6,12 6,03M Educación 5,95 3,44 10,57 5,64 3,36 8,9180 Educación 5,95 3,44 10,57 5,64 3,36 8,91N Activida<strong>de</strong>s sanitarias y veterinarias, servicios sociales 5,55 2,50 11,18 5,95 2,35 11,1285 Activida<strong>de</strong>s sanitarias y veterinarias, servicios sociales 5,55 2,50 11,18 5,95 2,35 11,12O Otras activida<strong>de</strong>s sociales y <strong>de</strong> servicios pr<strong>estado</strong>sa <strong>la</strong> comunidad; servicios personales 3,70 3,07 4,86 4,20 3,46 5,2690 Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to público 0,28 0,41 0,04 0,41 0,60 0,1391 Activida<strong>de</strong>s asociativas 0,45 0,35 0,63 0,45 0,36 0,5792 Activida<strong>de</strong>s recreativas, culturales y <strong>de</strong>portivas 1,88 1,89 1,87 1,92 1,98 1,8393 Activida<strong>de</strong>s diversas <strong>de</strong> servicios personales 1,09 0,42 2,31 1,42 0,51 2,72P Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los hogares 2,61 0,46 6,60 3,77 0,50 8,4695 Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los hogares como empleadores<strong>de</strong> personal doméstico 2,61 0,46 6,60 3,77 0,50 8,46Q Organismos extraterritoriales 0,01 0,00 0,02 0,01 0,01 0,0299 Organismos extraterritoriales 0,01 0,00 0,02 0,01 0,01 0,02Fu<strong>en</strong>te: INE, Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa [www.ine.es/inebase].Este proceso ha llevado a una mayor dualida<strong>de</strong>n <strong>la</strong> estructura d<strong>el</strong> empleo por ocupaciones, <strong>en</strong> <strong>la</strong>que, por una parte, pesan más <strong>la</strong>s categorías ocupacionalesmás <strong>el</strong>evadas, singu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>de</strong> técnicosy profesionales, que han pasado <strong>de</strong> suponerun 20,3 a un 24,5 por 100 d<strong>el</strong> total <strong>en</strong>tre 1997 y 2007,y por otra <strong>la</strong>s <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or cualificación, <strong>en</strong> especia<strong>la</strong>lgunas r<strong>el</strong>acionadas con servicios: <strong>en</strong> conjunto,d<strong>el</strong> 13,9 al 15 por 100 los trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> categoría9, <strong>de</strong> ocupaciones sin cualificación (cuadro 6).35


REYES DE BLAS GÓMEZGrupos <strong>de</strong> ocupación CNO94CUADRO 6Estructura d<strong>el</strong> empleo por ocupaciones, 1997-2007(porc<strong>en</strong>tajes, segundos trimestres)1997 2007T V M T V MTOTAL 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,01 Dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública 8,6 9,1 7,6 7,4 8,5 5,7A Dirección administración pública y empresas <strong>de</strong> 10 o más asa<strong>la</strong>riados 2,1 2,8 0,8 2,4 3,1 1,410 Po<strong>de</strong>r ejecutivo y legis<strong>la</strong>tivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública;dirección <strong>de</strong> organizaciones 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,111 Dirección <strong>de</strong> empresas 2,0 2,7 0,8 2,3 3,0 1,2B Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> empresas con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 asa<strong>la</strong>riados 2,6 3,2 1,6 2,7 3,3 1,812 De comercio 1,0 1,1 0,8 0,8 0,8 0,713 De host<strong>el</strong>ería 0,6 0,7 0,4 0,6 0,6 0,514 De otras empresas 1,1 1,4 0,4 1,3 1,8 0,7C Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> empresas sin asa<strong>la</strong>riados 3,8 3,1 5,2 2,3 2,2 2,515 De comercio 2,5 1,7 4,0 1,3 1,0 1,716 De host<strong>el</strong>ería 1,1 1,1 1,0 0,5 0,5 0,517 De otras empresas 0,3 0,4 0,2 0,5 0,6 0,42 Técnicos y profesionales ci<strong>en</strong>tíficos e int<strong>el</strong>ectuales 11,6 9,1 16,4 12,5 10,1 15,9D Profesiones asociadas a títulos 2.º y 3.º ciclo universit. y afines 6,5 5,7 7,8 7,8 7,1 8,920 En ci<strong>en</strong>cias físicas, químicas, matemáticas e ing<strong>en</strong>iería 0,8 1,0 0,4 1,5 1,9 0,921 En ci<strong>en</strong>cias naturales y sanidad 1,3 1,2 1,6 1,4 1,1 1,722 En <strong>en</strong>señanza 2,2 1,6 3,4 2,4 1,8 3,223 Profesionales d<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho 0,7 0,7 0,8 0,8 0,7 0,824 Profesionales <strong>en</strong> organiz. empresas ci<strong>en</strong>cias sociales y humanas 0,8 0,7 1,0 1,1 0,9 1,525 Escritores, artistas y otras 0,5 0,4 0,6 0,7 0,7 0,7E Profesiones asociadas a una titu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 1er ciclo univ. y afines 5,2 3,3 8,6 4,7 3,0 7,026 En ci<strong>en</strong>cias físicas químicas matemáticas e ing<strong>en</strong>iería y asimi<strong>la</strong>dos 1,0 1,3 0,3 1,1 1,5 0,427 En c. naturales y sanidad, excepto ópticos fisioterapeutas y asimi<strong>la</strong>dos 1,2 0,3 2,7 1,1 0,3 2,228 En <strong>en</strong>señanza 2,5 1,2 4,9 1,9 0,8 3,629 Otras 0,6 0,5 0,7 0,6 0,4 0,83 Técnicos y profesionales <strong>de</strong> apoyo 8,7 8,4 9,3 12,0 11,3 13,1F Técnicos y profesionales <strong>de</strong> apoyo 8,7 8,4 9,3 12,0 11,3 13,130 En ci<strong>en</strong>cias físicas, químicas e ing<strong>en</strong>iería 1,8 2,2 0,9 2,6 3,4 1,531 En ci<strong>en</strong>cias naturales y sanidad 0,5 0,3 1,0 0,8 0,5 1,332 En educación infantil, instructores <strong>de</strong> vu<strong>el</strong>o, navegación y conducción 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 0,433 En operaciones financieras y comerciales 2,6 3,4 1,3 3,3 4,0 2,334 En gestión administrativa 2,9 1,8 5,0 4,0 2,2 6,535 Otros 0,8 0,7 0,9 1,1 1,1 1,24 Empleados <strong>de</strong> tipo administrativo 10,3 7,1 16,1 9,2 5,4 14,6G Empleados <strong>de</strong> tipo administrativo 10,3 7,1 16,1 9,2 5,4 14,640 En servicios contables financ. y apoyo a produc. y transporte 1,9 2,2 1,5 1,7 1,8 1,441 En bibliotecas, correos y asimi<strong>la</strong>dos 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,442 Operadores <strong>de</strong> máquinas <strong>de</strong> oficina 0,2 0,2 0,2 0,1 0,0 0,143 Auxiliares administrativos (sin tareas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción al público) noc<strong>la</strong>sificados anteriorm<strong>en</strong>te 3,4 2,0 6,0 2,1 0,9 3,744 Auxiliares administrativos (con tareas <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción al público) noc<strong>la</strong>sificados anteriorm<strong>en</strong>te 2,7 1,4 5,1 2,7 1,1 4,945 En trato directo con <strong>el</strong> público <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> viajes, recepcionistasy t<strong>el</strong>efonistas 0,6 0,3 1,1 1,0 0,5 1,946 Cajeros, taquilleros y otros asimil. <strong>en</strong> trato directo con público 1,1 0,7 1,8 1,2 0,6 2,25 Trabajadores <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> restauración personalesprotección y v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores <strong>de</strong> comercio 13,6 9,8 20,6 15,4 9,4 24,0H Trabajadores <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> restauración y personales 7,0 4,2 12,1 8,8 4,4 15,150 Servicios <strong>de</strong> restauración 3,7 3,2 4,5 4,8 3,5 6,751 Servicios personales 3,3 1,0 7,6 4,0 0,9 8,4J Trabajadores <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> protección y <strong>seguridad</strong> 1,7 2,6 0,2 1,6 2,5 0,352 Servicios <strong>de</strong> protección y <strong>seguridad</strong> 1,7 2,6 0,2 1,6 2,5 0,3K Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> comercio y asimi<strong>la</strong>dos 4,9 3,0 8,3 5,0 2,5 8,653 Dep<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> comercio y asimi<strong>la</strong>dos 4,9 3,0 8,3 5,0 2,5 8,636


EVOLUCIÓN DEL MERCADO DE TRABAJO ESPAÑOL EN EL…CUADRO 6 (Continuación)Estructura d<strong>el</strong> empleo por ocupaciones, 1997-2007(porc<strong>en</strong>tajes, segundos trimestres)Grupos <strong>de</strong> ocupación CNO941997 2007T V M T V M6 Trabajadores cualificados <strong>en</strong> agricultura y pesca 5,7 6,6 4,0 2,5 3,3 1,3l Trabajadores cualificados <strong>en</strong> agricultura y pesca 5,7 6,6 4,0 2,5 3,3 1,360 En activida<strong>de</strong>s agríco<strong>la</strong>s 2,8 3,6 1,3 1,4 1,9 0,661 En activida<strong>de</strong>s gana<strong>de</strong>ras 1,5 1,6 1,5 0,6 0,7 0,462 En otras activida<strong>de</strong>s agrarias 1,0 1,0 1,1 0,3 0,4 0,263 Pescadores y trabajadores <strong>de</strong> piscifactoría 0,3 0,4 0,1 0,2 0,2 0,17 Artesanos y trabajadores cualificados <strong>de</strong> ind. manufact., const.y minería excepto operadores 17,0 24,4 3,4 16,4 26,2 2,4M Trabajadores cualificados <strong>de</strong> construcción excepto operadoresmaquinaria 7,7 11,8 0,2 9,5 15,9 0,370 Encargados <strong>de</strong> obra y otros <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> construcción 0,3 0,5 0,0 0,6 1,0 0,071 En obras estructurales <strong>de</strong> construcción y asimi<strong>la</strong>dos 4,1 6,3 0,1 5,1 8,6 0,172 De acabado <strong>de</strong> construcciones y asimi<strong>la</strong>dos; pintores y otros 3,3 5,0 0,1 3,8 6,2 0,2N Trabajadores cualificados <strong>de</strong> ind. extractivas, metalurgia, const. <strong>de</strong>maquinaria y asimi<strong>la</strong>dos 5,5 8,3 0,2 4,6 7,8 0,273 Encargados <strong>en</strong> metalurgia y jefes <strong>de</strong> talleres mecánicos 0,2 0,4 0,0 0,2 0,4 0,074 En industrias extractivas 0,3 0,5 0,0 0,1 0,2 0,075 Soldadores, chapistas, montadores <strong>de</strong> estruct. metal., herreros,<strong>el</strong>abor. <strong>de</strong> herram. y asim. 1,9 2,8 0,1 1,7 2,8 0,076 Mecánicos y ajustadores máquinaria y equipos <strong>el</strong>éctricos y<strong>el</strong>ectrónicos 3,1 4,7 0,1 2,6 4,3 0,1PTrab. cualif. indust. <strong>de</strong> artes graf., textil y confecc., <strong>de</strong> alim.,ebanistas, artesanos y otros 3,8 4,2 3,0 2,3 2,6 1,977 Mecánicos <strong>de</strong> prec., trab. artes graf., ceramistas, vidrieros yartesanos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y otros 0,9 1,2 0,4 0,5 0,6 0,278 Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tación, bebidas y tabaco 1,2 1,4 0,9 1,0 1,0 1,079 Tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra, ebanistas, industria textil, confección, pi<strong>el</strong>,cuero, calzado y asim. 1,6 1,6 1,6 0,9 0,9 0,78 Operadores <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones y maquinaria; montadores 10,3 13,4 4,4 9,2 13,5 3,0Q Operadores <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones industriales <strong>de</strong> maquinaria fija;montadores y <strong>en</strong>samb<strong>la</strong>dores 5,1 5,5 4,2 4,1 5,0 2,680 Jefes <strong>de</strong> equipo y <strong>en</strong>cargados <strong>en</strong> insta<strong>la</strong>ciones industriales fijas 0,1 0,2 0,0 0,1 0,2 0,081 Operadores <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones industriales fijas y asimi<strong>la</strong>dos 0,8 1,1 0,2 0,7 1,1 0,282 Encargados <strong>de</strong> operadores <strong>de</strong> máquinas fijas 0,3 0,4 0,1 0,2 0,4 0,183 Operadores <strong>de</strong> máquinas fijas 3,1 2,9 3,4 2,3 2,6 1,984 Montadores y <strong>en</strong>samb<strong>la</strong>dores 0,8 0,9 0,5 0,7 0,9 0,5R Conductores y operadores <strong>de</strong> maquinaria móvil 5,2 7,9 0,2 5,1 8,4 0,485 Maquinista <strong>de</strong> locomotora; operador <strong>de</strong> maquin. agric.y <strong>de</strong> equipos pesados móviles; marineros 1,0 1,5 0,0 1,3 2,2 0,186 Conductores vehiculos para transporte urbano o por carretera 4,3 6,5 0,1 3,8 6,2 0,39 Trabajadores no cualificados 13,9 11,4 18,4 15,0 11,7 19,8S Trabajadores no cualificados <strong>en</strong> servicios (excepto transportes) 7,4 3,5 14,5 8,7 3,3 16,590 De comercio 0,6 0,6 0,7 0,4 0,5 0,491 Empleados domésticos y otro personal limpieza interior edificios 5,1 0,7 13,1 6,6 0,7 15,192 Conserje <strong>de</strong> edificios, limpiacristales y vigi<strong>la</strong>ntes 1,0 1,3 0,5 1,0 1,3 0,793 Otros trabajadores no cualificados <strong>en</strong> otros servicios 0,7 0,9 0,3 0,6 0,8 0,4T Peones agricultura, pesca, construcción, industrias manufacturerasy transportes 6,5 7,9 3,8 6,3 8,4 3,394 De pesca y agropecuarios 1,8 2,0 1,6 1,6 1,8 1,395 De minería 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,096 De construcción 1,7 2,6 0,1 2,4 4,0 0,297 De industrias manufactureras 1,8 1,9 1,6 1,0 0,8 1,498 De transporte y <strong>de</strong>scargadores 1,0 1,3 0,5 1,2 1,8 0,50 Fuerzas armadas 0,4 0,7 0,0 0,4 0,6 0,1U Fuerzas armadas 0,4 0,7 0,0 0,4 0,6 0,100 Fuerzas armadas 0,4 0,7 0,0 0,4 0,6 0,1Fu<strong>en</strong>te: INE, Encuesta <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción activa.37


REYES DE BLAS GÓMEZCUADRO 7Empleo por ocupaciones, sexo y nacionalidad, 2006(Ocupados <strong>en</strong> cada gran grupo, sexo y nacionalidad <strong>en</strong> miles <strong>de</strong> personas, y variación<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> año anterior <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Promedios anuales)EspañolesOcupaciones (Grupos CNO94) 2006 % var. 2005-2006Varones Mujeres v mTotal 10.256,2 6.873,9 1,1 3,41 Dirección empresas y <strong>de</strong> AAPP 912,0 424,5 8,9 8,22 Técnicos y profesion ci<strong>en</strong>tíficos e int<strong>el</strong>ectuales 1.099,5 1.203,5 0,8 3,63 Técnicos y profesionales <strong>de</strong> apoyo 1.192,7 954,6 4,6 4,24 Empleados <strong>de</strong> tipo administrativo 623,6 1.127,1 3,8 4,15 Trabaj servicios restauración, personales, protección; v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores comercio 968,9 1.575,8 0,4 3,96 Trabaj cualificados <strong>en</strong> agricultura y pesca 388,0 114,1 –5,3 –3,27 Trabaj cualificados ind manufactureras, construcción y minería, excepto operadores 2.560,2 198,5 –0,8 –6,58 Operadores <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones y maquinaria; montadores 1.450,3 205,5 1,5 –1,79 Trabajadores no cualificados 985,1 1.061,8 –2,2 3,1Fu<strong>en</strong>te: CES, España 2006; Memoria <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> Situación Socioeconómica y Laboral. 2007.Extranjeros no UEOcupaciones (Grupos CNO94) 2006 % var. 2005-2006Varones Mujeres v mTotal 1.229,3 931,9 18,9 22,21 Dirección empresas y <strong>de</strong> AAPP 35,0 15,3 34,1 9,32 Técnicos y profesion ci<strong>en</strong>tíficos e int<strong>el</strong>ectuales 24,3 14,4 –8,3 12,53 Técnicos y profesionales <strong>de</strong> apoyo 29,1 27,3 –5,5 11,44 Empleados <strong>de</strong> tipo administrativo 17,6 49,2 –23,5 55,75 Trabaj servicios restauración, personales, protección; v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores comercio 155,6 292,1 37,0 24,86 Trabaj cualificados <strong>en</strong> agricultura y pesca 27,8 2,5 –28,0 –19,47 Trabaj cualificados ind manufactureras, construcción y minería, excepto operadores 438,2 25,1 24,2 8,28 Operadores <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones y maquinaria; montadores 117,1 18,0 30,4 24,19 Trabajadores no cualificados 382,4 487,6 15,1 20,5Los resultados <strong>de</strong> los años más reci<strong>en</strong>tes muestrancrecimi<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>ativos más altos <strong>en</strong> los grupos5 (trabajadores <strong>en</strong> servicios <strong>de</strong> restauración,personales, <strong>de</strong> protección y v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores <strong>de</strong> comercio)y 9 (trabajadores no cualificados), por unaparte, y d<strong>el</strong> grupo 3 (técnicos y profesionales <strong>de</strong>apoyo), por otra. Pero pres<strong>en</strong>tan, a<strong>de</strong>más, difer<strong>en</strong>ciasc<strong>la</strong>ras por sexo y nacionalidad (cuadro 7) quevi<strong>en</strong><strong>en</strong> a ac<strong>en</strong>tuar <strong>la</strong> distinta estructura ocupacionald<strong>el</strong> empleo <strong>en</strong> España cuando se ati<strong>en</strong><strong>de</strong> a estasdos variables: <strong>la</strong> nacionalidad españo<strong>la</strong> estám<strong>en</strong>os conc<strong>en</strong>trada por ocupaciones y muestra,por sexo, una <strong>el</strong>evada importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especializacionesindustriales y <strong>la</strong> construcción <strong>en</strong>tre losvarones, ap<strong>en</strong>as <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mujeres, con un peso <strong>en</strong>cambio mucho más alto <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong> los gruposadministrativo y <strong>de</strong> host<strong>el</strong>ería y servicios personales;los hombres extranjeros no comunitarios seespecializan mucho más que los españoles <strong>en</strong> oficiosindustriales y <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, y <strong>la</strong>s mujeres<strong>en</strong> <strong>la</strong> más baja posición, con más <strong>de</strong> un 50 por100 <strong>en</strong> <strong>la</strong> categoría 9.38


2. Condiciones <strong>de</strong> trabajoANTONIA ALMODÓVAR MOLINATécnico Superior <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ciónInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo2.1. INTRODUCCIÓNEN <strong>el</strong> periodo 2006-2007 <strong>el</strong> INSHT ha realizado<strong>la</strong> VI Encuesta Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong>Trabajo (VI ENCT), dirigida a trabajadores, con <strong>el</strong>objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er información actualizada<strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> todos loscolectivos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> España.En este capítulo se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n algunos <strong>de</strong> losresultados <strong>de</strong>stacables obt<strong>en</strong>idos con estaEncuesta, pero, antes que nada, se indican a continuaciónlos datos básicos <strong>de</strong> su ficha técnica.La pob<strong>la</strong>ción o universo <strong>de</strong> esta Encuesta estáconstituida por los trabajadores ocupados <strong>de</strong> todas<strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s económicas, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes atodo <strong>el</strong> territorio nacional (a excepción <strong>de</strong> Ceutay M<strong>el</strong>il<strong>la</strong>). La muestra realizada abarcó a un total<strong>de</strong> 11.054 trabajadores, a los que se les realizó una<strong>en</strong>trevista personal <strong>en</strong> su domicilio.El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> muestreo fue polietápico,estratificado por conglomerados y con s<strong>el</strong>ecciónaleatoria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s primarias <strong>de</strong> muestreo(municipios) y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s secundarias (secciones);<strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s últimas (trabajadores)se realizó por rutas aleatorias y cuotas <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>conómica, tamaño <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> y comunidadautónoma. Para un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> confianza d<strong>el</strong> 95,5%(dos sigmas) y P=Q, <strong>el</strong> error muestral para <strong>el</strong> conjunto<strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra es <strong>de</strong> ±0,95%. El trabajo <strong>de</strong>campo fue realizado <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 12 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>2006 y <strong>el</strong> 11 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007.El cuestionario aplicado aborda los difer<strong>en</strong>tesaspectos r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>sque se realiza <strong>el</strong> trabajo. En concreto, <strong>en</strong> este informese van a aportar datos r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong>s condiciones ambi<strong>en</strong>tales, <strong>el</strong>diseño d<strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias físicasy m<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> trabajo, los factores psicosociales y<strong>de</strong> organización, <strong>la</strong> percepción que <strong>el</strong> trabajadorti<strong>en</strong>e <strong>sobre</strong> los efectos d<strong>el</strong> trabajo <strong>sobre</strong> su <strong>salud</strong> y,finalm<strong>en</strong>te, una valoración global <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo a partir <strong>de</strong> un análisis cluster.2.2. CONDICIONES DE SEGURIDADRespecto a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, <strong>en</strong> <strong>la</strong>Encuesta se ha analizado <strong>la</strong> exposición <strong>de</strong> los trabajadoresa riesgos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> su puesto, losriesgos más frecu<strong>en</strong>tes y sus causas.En g<strong>en</strong>eral, <strong>el</strong> 71% <strong>de</strong> los trabajadores se consi<strong>de</strong>raexpuesto a algún riesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su trabajo. Este porc<strong>en</strong>taje alcanza<strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias más altas, por sector <strong>de</strong> actividad,<strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción, y por ocupación d<strong>el</strong> trabajador,<strong>en</strong>tre los camioneros, repartidores, taxistas yotros conductores, los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> construccióny minería y los mecánicos, reparadores, soldadores(ver Tab<strong>la</strong> 1).Los riesgos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo seña<strong>la</strong>doscon mayor frecu<strong>en</strong>cia por los trabajadores son: loscortes y pinchazos (29%), los golpes (26,6%), <strong>la</strong>s caídas<strong>de</strong> personas al mismo niv<strong>el</strong> (19,3%), <strong>la</strong>s caídas <strong>de</strong>personas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> altura (15,8%), <strong>la</strong>s caídas <strong>de</strong> objetos,materiales o herrami<strong>en</strong>tas (13,3%), los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>tráfico (12%), <strong>la</strong>s quemaduras (contacto con superficiescali<strong>en</strong>tes, con productos químicos, etc.(9,9%)) y los <strong>sobre</strong>esfuerzos por manipu<strong>la</strong>ción manual<strong>de</strong> cargas (9%).Por otra parte, preguntados los trabajadorespor <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> sutrabajo han <strong>de</strong>stacado por su mayor frecu<strong>en</strong>cia:<strong>la</strong>s distracciones, <strong>de</strong>scuidos, <strong>de</strong>spistes, falta <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción(45%); que se trabaja muy rápido (19,4%); <strong>el</strong> cansancioo fatiga (17,8%); <strong>la</strong>s causas r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong> tráfico(12,5%); y <strong>la</strong>s posturas forzadas o <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> <strong>sobre</strong>esfuerzos (12,3%).Al agrupar <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte<strong>en</strong> bloques se pone <strong>de</strong> manifiesto un predominio<strong>de</strong> <strong>la</strong>s “exig<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> trabajo” (32,1%),39


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINATABLA 1Trabajadores que se consi<strong>de</strong>ran expuestos a riesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte según <strong>la</strong> ocupaciónDatos <strong>en</strong> % Expuesto No expuesto NC TotalCamioneros, repartidores, taxistas y otros conductores 97,4 2,6 0,0 100,0Trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y Minería 93,6 5,3 1,1 100,0Mecánico, reparador, soldador 92,3 7,0 0,7 100,0Obrero <strong>en</strong> producción industrial mecanizada; montador 86,0 13,2 0,8 100,0Trabajador <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tradicional, artesano 85,3 14,0 0,7 100,0Def<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> 81,8 18,2 0,0 100,0Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros 80,9 18,3 0,8 100,0Personal sanitario 79,4 20,3 0,3 100,0Serv. doméstico, limpieza; cocineros, camareros; barr<strong>en</strong><strong>de</strong>ros 75,8 23,7 0,4 100,0V<strong>en</strong><strong>de</strong>dores, ag<strong>en</strong>tes comerciales y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes 60,3 39,4 0,3 100,0Otras ocupaciones propias <strong>de</strong> estudios medios o superiores 59,8 40,2 0,0 100,0Directivos <strong>de</strong> empresas o <strong>de</strong> Administraciones Públicas 59,5 40,1 0,4 100,0Técnicos <strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cias e Informáticos 58,1 41,9 0,0 100,0Personal doc<strong>en</strong>te 48,0 51,5 0,5 100,0Profesionales d<strong>el</strong> Derecho, <strong>la</strong>s Ci<strong>en</strong>cias Sociales y <strong>la</strong>s Artes 40,5 58,2 1,3 100,0Empleados administrativos 34,0 65,5 0,4 100,0Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.seguidas <strong>de</strong> los “factores personales” (27,1%), <strong>la</strong>s<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> “lugar <strong>de</strong> trabajo” (18,5%), <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> <strong>la</strong>s “insta<strong>la</strong>ciones y equipos <strong>de</strong> trabajo”(7,3%) y <strong>la</strong>s específicam<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>acionadascon <strong>la</strong> “prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales” (6%).Al comparar <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajadores que seconsi<strong>de</strong>raba expuesto a riesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> sutrabajo con <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajadores que había sufridoun acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> los dos últimos años, se evi<strong>de</strong>nciaque con <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia próxima aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>r<strong>el</strong>evancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas r<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong>s condicionesorganizativas d<strong>el</strong> trabajo y disminuye <strong>la</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas r<strong>el</strong>ativas a los factores personales.2.3. CONDICIONES AMBIENTALESEn lo que se refiere a <strong>la</strong>s condiciones ambi<strong>en</strong>tales,<strong>en</strong> <strong>la</strong> Encuesta se ha analizado <strong>la</strong> exposición<strong>de</strong> los trabajadores a contaminantes químicos(manipu<strong>la</strong>ción e inha<strong>la</strong>ción) y biológicos; a<strong>de</strong>más,se ha estudiado <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te térmico <strong>en</strong> los puestos<strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong> exposición a ruido, vibracionesy radiaciones.Un 17,6% <strong>de</strong> los trabajadores manipu<strong>la</strong> sustanciaso preparados nocivos o tóxicos <strong>en</strong> su trabajo,sustancias o preparados que mayoritariam<strong>en</strong>te sepres<strong>en</strong>tan etiquetados. Por su parte, un 21% d<strong>el</strong>os trabajadores seña<strong>la</strong> que <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajorespira polvos, humos, aerosoles, gases o vaporesnocivos o tóxicos.Consi<strong>de</strong>rando <strong>en</strong> conjunto a los que manipu<strong>la</strong>no respiran productos nocivos o tóxicos, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>traque <strong>el</strong> total <strong>de</strong> trabajadores afectado esd<strong>el</strong> 27,5%. Por sector <strong>de</strong> actividad, <strong>la</strong> mayor exposiciónse seña<strong>la</strong> <strong>en</strong> Construcción (49,1%),Industria (42,4%) y sector Agrario (39,9%); <strong>en</strong> <strong>el</strong>sector Industria <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s ramas <strong>de</strong> actividad<strong>de</strong> Química (57,4%), Otras Industrias (47,8%) yMetal (46,4%).Entre los trabajadores que manipu<strong>la</strong>n o respiranproductos nocivos o tóxicos, <strong>el</strong> 13,4% afirmaque <strong>de</strong>sconoce los posibles efectos perjudiciales<strong>de</strong> estas sustancias <strong>sobre</strong> su <strong>salud</strong>. (Ver Gráfico 1).La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes biológicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoes seña<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> 9% <strong>de</strong> los trabajadores: <strong>el</strong>2,7% indica que <strong>de</strong>be manipu<strong>la</strong>rlos <strong>de</strong> forma d<strong>el</strong>iberadao int<strong>en</strong>cionada y <strong>el</strong> 6,3% que <strong>de</strong>be hacerlo<strong>de</strong> manera involuntaria, habitual o esporádica.Por sector <strong>de</strong> actividad, los trabajadores d<strong>el</strong> sectorAgrario son los que con mayor frecu<strong>en</strong>cia indicanque, <strong>de</strong> una u otra forma, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> manipu<strong>la</strong>rag<strong>en</strong>tes biológicos (17,4%). Por rama <strong>de</strong> actividad,sin embargo, son los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Activida<strong>de</strong>s40


CONDICIONES DE TRABAJOGRÁFICO 1Conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los efectos perjudiciales <strong>de</strong> <strong>la</strong>ssustancias o preparados manipu<strong>la</strong>dos o inha<strong>la</strong>dosNo13,4%NS1,8%NC5,7%% TrabajadoresSí79,1%Base: Trabajadores que manipu<strong>la</strong>n o respiran sustancias o preparadosnocivos o tóxicos.sanitarias, veterinarias y Servicios Sociales los queexpresan <strong>en</strong> mayor medida que están expuestos, <strong>de</strong>una u otra forma, a riesgos biológicos (51%). Y, porocupación, como pue<strong>de</strong> observarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 2, específicam<strong>en</strong>te<strong>de</strong>staca <strong>el</strong> personal sanitario (64,8%).Respecto al ambi<strong>en</strong>te térmico, se ha preguntadoa los trabajadores por <strong>la</strong> temperatura y <strong>la</strong> humeda<strong>de</strong>n su puesto <strong>de</strong> trabajo. D<strong>el</strong> conjunto d<strong>el</strong>os trabajadores que no realizan su trabajo al air<strong>el</strong>ibre <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada, <strong>la</strong> mayoría consi<strong>de</strong>raconfortable <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong> su puesto,aunque <strong>el</strong> 24,4% <strong>la</strong> califica <strong>de</strong> inconfortable bi<strong>en</strong>por frío o bi<strong>en</strong> por calor. En este s<strong>en</strong>tido, los trabajadoresd<strong>el</strong> sector Agrario y los <strong>de</strong> Construcciónson los que consi<strong>de</strong>ran, con mayor frecu<strong>en</strong>cia, qu<strong>el</strong>a temperatura con <strong>la</strong> que trabajan, tanto <strong>en</strong> veranocomo <strong>en</strong> invierno, es inconfortable (50,8% y43,8%, respectivam<strong>en</strong>te).Por su parte, al preguntar por <strong>la</strong> humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong>puesto <strong>de</strong> trabajo al total <strong>de</strong> los trabajadores, <strong>el</strong>78,4% consi<strong>de</strong>ra que es a<strong>de</strong>cuado, <strong>el</strong> 13,3% que esmuy húmedo y <strong>el</strong> 4,1% que es muy seco. Las difer<strong>en</strong>ciaspor sector sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do acusadas, <strong>de</strong>stacando<strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> muy húmedo <strong>en</strong>tre los trabajadoresd<strong>el</strong> sector Agrario (39,1%) y Construcción(27,0%), y <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> muy seco <strong>de</strong> nuevo <strong>en</strong><strong>el</strong> sector Agrario (13,5%).En lo que se refiere al ruido, <strong>el</strong> 37% <strong>de</strong> los trabajadoresindica que <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajo ti<strong>en</strong><strong>en</strong>que soportar un ruido molesto, <strong>el</strong>evado o muy <strong>el</strong>evado.C<strong>en</strong>trando <strong>el</strong> análisis <strong>en</strong> los trabajadores que manifiestanque <strong>en</strong> su puesto existe un ruido <strong>el</strong>evado omuy <strong>el</strong>evado, los sectores más afectados son Industria(25%) y Construcción (22%). (Ver Gráfico 2)TABLA 2Pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes biológicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo según <strong>la</strong> ocupación d<strong>el</strong> trabajadorSí, <strong>de</strong> forma Sí, <strong>de</strong>Datos <strong>en</strong> % d<strong>el</strong>iberada o manera No NS NC Totalint<strong>en</strong>cionada involuntariaTrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y Minería 0,9 4,4 92,1 0,7 1,9 100,0Camioneros, repartidores, taxistas y otros conductores 2,2 3,8 89,0 2,2 2,8 100,0Personal sanitario 26,7 38,1 33,4 0,2 1,6 100,0Personal doc<strong>en</strong>te 0,7 4,5 88,5 1,4 4,9 100,0Serv. doméstico, limpieza; cocineros, camareros; barr<strong>en</strong><strong>de</strong>ros 1,0 9,4 86,8 0,7 2,0 100,0V<strong>en</strong><strong>de</strong>dores, ag<strong>en</strong>tes comerciales y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes 0,5 2,3 92,6 0,8 3,7 100,0Empleados administrativos 0,3 2,5 92,3 0,6 4,3 100,0Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros 9,8 8,5 79,0 0,9 1,7 100,0Def<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> 2,0 8,8 85,0 0,7 3,6 100,0Mecánico, reparador, soldador 2,5 5,1 90,2 0,4 1,8 100,0Obrero <strong>en</strong> producción industrial mecanizada; montador 2,1 4,4 91,1 0,7 1,6 100,0Trabajador <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tradicional, artesano 2,1 3,1 90,8 2,1 1,8 100,0Profesionales d<strong>el</strong> Derecho, <strong>la</strong>s Ci<strong>en</strong>cias Sociales y <strong>la</strong>s Artes 0,5 1,8 92,2 5,5 100,0Técnicos <strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cias e Informáticos 3,3 5,1 86,9 0,3 4,5 100,0Directivos <strong>de</strong> empresas o <strong>de</strong> Administraciones Públicas 1,4 2,3 92,1 1,4 2,8 100,0Otras ocupaciones propias <strong>de</strong> estudios medios o superiores 9,6 4,1 84,9 — 1,4 100,0Total 2,7 6,3 87,3 0,9 2,8 100,0Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.41


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINAGRÁFICO 2Percepción <strong>de</strong> los trabajadores d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> ruido <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajo según sector <strong>de</strong> actividad10090Muy bajo, casi no hay ruidoNo muy <strong>el</strong>evado pero es molestoRuido <strong>el</strong>evado o muy <strong>el</strong>evado807067,372,261,960504038,835,936,540,13023,324,822,021,926,620109,24,810,60Agrario Industria Construcción Servicios TOTAL% TrabajadoresBase: Total <strong>de</strong> trabajadores.Nota: Ruido <strong>el</strong>evado se correspon<strong>de</strong> con <strong>la</strong> categoría <strong>de</strong> respuesta “Existe ruido <strong>el</strong>evado que no permite seguir una conversación con otro compañero queesté a tres metros”; y <strong>el</strong> ruido muy <strong>el</strong>evado se correspon<strong>de</strong> con <strong>la</strong> categoría <strong>de</strong> respuesta “Existe ruido <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> muy <strong>el</strong>evado que no permite oír a un compañeroque esté a tres metros aunque levante <strong>la</strong> voz”.Al preguntar al trabajador por <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>vibraciones, producidas por herrami<strong>en</strong>tas manuales,máquinas, vehículos, etc., <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajo,<strong>el</strong> 14% indica que <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajoti<strong>en</strong>e vibraciones. En <strong>el</strong> 8,7% <strong>de</strong> los casos se refierea vibraciones <strong>en</strong> mano o brazo y <strong>en</strong> <strong>el</strong> 5,3%, a vibraciones<strong>en</strong> cuerpo <strong>en</strong>tero.Por sector <strong>de</strong> actividad, son los trabajadoresd<strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción los que <strong>en</strong> mayorporc<strong>en</strong>taje ti<strong>en</strong><strong>en</strong> vibraciones (23,5% <strong>en</strong> mano obrazo y 12,9% <strong>en</strong> cuerpo <strong>en</strong>tero), seguidos por losd<strong>el</strong> sector Industria (16,6% <strong>en</strong> mano o brazo y 7,8%<strong>en</strong> cuerpo <strong>en</strong>tero). D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este último sector, <strong>de</strong>staca<strong>la</strong> rama d<strong>el</strong> Metal (20,1% <strong>en</strong> mano o brazo y10,7% <strong>en</strong> cuerpo <strong>en</strong>tero).Por ocupación, los trabajadores que indican <strong>en</strong>mayor medida <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> vibraciones <strong>en</strong> supuesto <strong>de</strong> trabajo, como se muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 3,son: los Trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción yMinería; los Mecánicos, reparadores, soldadores;los Camioneros, repartidores, taxistas y otros conductores;y los Obreros <strong>en</strong> producción industrialmecanizada, montadores.Por último, <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> radiaciones<strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo muestra que <strong>el</strong> 8% <strong>de</strong> lostrabajadores se consi<strong>de</strong>ra expuesto <strong>en</strong> su trabajoa <strong>la</strong> emisión <strong>de</strong> radiaciones, porc<strong>en</strong>taje que alcanza<strong>el</strong> 14% <strong>en</strong> Industria. Las radiaciones seña<strong>la</strong>dascon mayor frecu<strong>en</strong>cia son <strong>la</strong>s ultravioletas (excluida<strong>la</strong> luz so<strong>la</strong>r), indicada por <strong>el</strong> 3,7% <strong>de</strong> los trabajadores.Por sector <strong>de</strong> actividad, los trabajadores d<strong>el</strong>sector Industria y <strong>de</strong> Construcción son los que <strong>en</strong>mayor medida seña<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s radiaciones ultravioletas(9,6% y 6%, respectivam<strong>en</strong>te) y los trabajadores<strong>de</strong> Servicios, los rayos-x, rayos gamma o manejo<strong>de</strong> radioisótopos (2,4%).2.4. DISEÑO DEL PUESTO DE TRABAJOLas <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias r<strong>el</strong>ativas al diseño d<strong>el</strong> puesto<strong>de</strong> trabajo se han analizado a partir <strong>de</strong> una serie<strong>de</strong> preguntas <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia (siempre/casisiempre, a m<strong>en</strong>udo, a veces, raram<strong>en</strong>te, nunca o casinunca) con <strong>la</strong> que <strong>el</strong> trabajador está expuesto adifer<strong>en</strong>tes aspectos <strong>en</strong> su trabajo: disponer <strong>de</strong>muy poco espacio para trabajar con comodidad;t<strong>en</strong>er que alcanzar herrami<strong>en</strong>tas, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos u objetos<strong>de</strong> trabajo situados muy altos o muy bajos,42


CONDICIONES DE TRABAJOTABLA 3Vibraciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo según <strong>la</strong> ocupación d<strong>el</strong> trabajadorSí, <strong>de</strong> forma Sí, <strong>de</strong>Datos <strong>en</strong> % d<strong>el</strong>iberada o manera No NS NC Totalint<strong>en</strong>cionada involuntariaTrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y Minería 25,5 13,3 60,1 0,5 0,6 100,0Camioneros, repartidores, taxistas y otros conductores 15,4 17,9 66,6 0,2 100,0Personal sanitario 3,3 3,0 93,2 0,2 0,2 100,0Personal doc<strong>en</strong>te 1,1 3,1 95,0 0,2 0,7 100,0Serv. doméstico, limpieza; cocineros, camareros; barr<strong>en</strong><strong>de</strong>ros 4,6 2,1 92,6 0,2 0,4 100,0V<strong>en</strong><strong>de</strong>dores, ag<strong>en</strong>tes comerciales y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes 1,7 1,3 96,6 0,3 0,1 100,0Empleados administrativos 0,6 0,7 97,8 0,1 0,8 100,0Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros 12,4 10,0 77,2 0,2 0,2 100,0Def<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> 2,3 3,9 93,1 0,3 0,3 100,0Mecánico, reparador, soldador 26,6 8,3 64,9 0,2 — 100,0Obrero <strong>en</strong> producción industrial mecanizada; montador 15,8 10,0 73,7 0,2 0,2 100,0Trabajador <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tradicional, artesano 18,4 2,8 77,9 0,3 0,6 100,0Profesionales d<strong>el</strong> Derecho, <strong>la</strong>s Ci<strong>en</strong>cias Sociales y <strong>la</strong>s Artes 2,3 2,3 95,4 — — 100,0Técnicos <strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cias e Informáticos 3,3 3,6 93,1 — — 100,0Directivos <strong>de</strong> empresas o <strong>de</strong> Administraciones Públicas 3,3 2,8 93,1 0,2 0,5 100,0Otras ocupaciones propias <strong>de</strong> estudios medios o superiores 2,1 0,7 97,2 — — 100,0Total 8,7 5,3 85,5 0,2 0,4 100,0Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.o que obligu<strong>en</strong> a estirar mucho <strong>el</strong> brazo; trabajar<strong>en</strong> zonas <strong>de</strong> muy difícil acceso para <strong>la</strong>s manos;disponer <strong>de</strong> una sil<strong>la</strong> <strong>de</strong> trabajo muy incómoda;iluminación ina<strong>de</strong>cuada para <strong>el</strong> trabajoque se realiza; trabajar <strong>sobre</strong> superficies inestableso irregu<strong>la</strong>res.El análisis d<strong>el</strong> bloque <strong>de</strong> aspectos r<strong>el</strong>acionadoscon <strong>el</strong> diseño d<strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo ha puesto <strong>en</strong>evi<strong>de</strong>ncia que un 30,7% <strong>de</strong> los trabajadores consi<strong>de</strong>ran<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te, siempre/casi siempre o a m<strong>en</strong>udo,algún aspecto d<strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> su puesto.Los aspectos que resultan más molestos alconjunto <strong>de</strong> los trabajadores son: “disponer <strong>de</strong>muy poco espacio para trabajar con comodidad”(14,7%) y “t<strong>en</strong>er que alcanzar herrami<strong>en</strong>tas,<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos u objetos <strong>de</strong> trabajo situadosmuy altos o muy bajos, o que obligu<strong>en</strong> a estirarmucho <strong>el</strong> brazo” (alcances alejados d<strong>el</strong> cuerpo)(11,5%).Por ramas <strong>de</strong> actividad, los trabajadores quecon mayor frecu<strong>en</strong>cia seña<strong>la</strong>n que siempre/casi siempreo a m<strong>en</strong>udo ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que trabajar con “muy pocoespacio para trabajar con comodidad” y <strong>en</strong> “zonas<strong>de</strong> muy difícil acceso para <strong>la</strong>s manos” pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong>a Construcción y a Otras Industrias. También essignificativa, <strong>en</strong> Construcción, <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trabajadoresque se quejan <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que alcanzar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tosalejados d<strong>el</strong> cuerpo. Por su parte, los másexpuestos a “trabajar <strong>sobre</strong> superficies inestables oirregu<strong>la</strong>res” pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a Agricultura, gana<strong>de</strong>ría,caza y pesca y a Construcción. (Ver Tab<strong>la</strong> 4)At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> ocupación <strong>de</strong> los trabajadores,se observa que “disponer <strong>de</strong> muy poco espacio paratrabajar con comodidad” se da significativam<strong>en</strong>temás <strong>en</strong>tre los Trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y <strong>la</strong>Minería (23,4%), <strong>en</strong>tre los Mecánicos, reparadoresy soldadores (22,4%) y <strong>en</strong>tre Camioneros, repartidores,taxistas y otros conductores (21,6%). Por suparte, t<strong>en</strong>er que alcanzar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos alejados d<strong>el</strong>cuerpo molesta también, especialm<strong>en</strong>te, a los quetrabajan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Construcción y Minería (29,3%) y aMecánicos, reparadores, soldadores (28,3%).43


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINATABLA 4Aspectos ina<strong>de</strong>cuados d<strong>el</strong> diseño d<strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo según rama <strong>de</strong> actividadDatos <strong>en</strong> %Agricultura, gana<strong>de</strong>ría,caza y pescaInd. manufactureray extractivaIndustria QuímicaMetalOtras IndustriasConstrucciónComercio, Host<strong>el</strong>eríaTransporte y Comunicacionesnterm. financiera, Act.inmobiliarias, Serv. empresarialesAdministración públicay EducaciónAct. sanitarias y veterinarias;Servicios socialesOtras activida<strong>de</strong>s sociales ypersonalesTotalDisponer <strong>de</strong> muy poco espaciopara trabajar con comodidad13,2 13,7 15,2 13,6 22,2 23,4 15,4 18,1 8,9 9,0 14,4 11,7 14,7Alcances alejados d<strong>el</strong> cuerpo 13,8 12,2 13,9 15,7 15,4 28,8 10,1 6,0 5,0 3,6 6,3 10,0 11,5Trabajar <strong>en</strong> zonas <strong>de</strong> muy difíci<strong>la</strong>cceso para <strong>la</strong>s manos15,0 9,1 7,2 12,2 21,9 23,0 6,7 5,7 3,2 2,8 5,5 9,3 9,4Sil<strong>la</strong> muy incómoda 3,3 6,7 0,7 4,5 4,7 4,8 4,8 11,5 8,0 11,2 6,1 4,0 6,3Iluminación ina<strong>de</strong>cuada para<strong>el</strong> trabajo que se realiza6,1 7,8 13,8 6,3 8,2 11,8 5,4 5,7 6,0 6,1 5,0 4,7 6,8Superficies inestables o irregu<strong>la</strong>res 28,4 5,3 4,0 9,3 10,6 26,2 3,6 7,6 3,2 5,1 2,2 7,3 8,9Base: Total trabajadores.Categorías <strong>de</strong> respuesta: “Siempre o casi siempre” y “a m<strong>en</strong>udo”.Las casil<strong>la</strong>s sombreadas indican difer<strong>en</strong>cias estadísticam<strong>en</strong>te significativas.2.5. DEMANDAS FÍSICAS DE TRABAJOLas <strong>de</strong>mandas físicas <strong>de</strong> trabajo más frecu<strong>en</strong>tes a<strong>la</strong>s que los trabajadores están expuestos siempre/casisiempre o a m<strong>en</strong>udo, son: “realizar movimi<strong>en</strong>tos repetitivos<strong>de</strong> manos o brazos” y “mant<strong>en</strong>er una mismapostura”. También es importante <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trabajadoresexpuestos a “manipu<strong>la</strong>r cargas”, ya seanpersonas u otras cargas pesadas (24%) y a adoptar“posturas dolorosas o fatigantes”. (Ver Gráfico 3)Por ocupaciones, los “movimi<strong>en</strong>tos repetitivos<strong>de</strong> manos o brazos” <strong>de</strong>stacan <strong>en</strong>tre los Trabajadores<strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tradicional, artesanos y los Obreros<strong>en</strong> producción industrial mecanizada, montadores(75,9% y 70,7%, respectivam<strong>en</strong>te). También <strong>de</strong>staca<strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>b<strong>en</strong> “mant<strong>en</strong>er una mismapostura” <strong>en</strong>tre Camioneros, repartidores, taxistasy otros conductores (78,7%) y <strong>en</strong> Empleados administrativos(71,7%).Las “posturas dolorosas o fatigantes” afectansignificativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> mayor medida a los Trabajadores<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y Minería (53%), aAgricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros(51,2%) y a Mecánicos, reparadores y soldadores(43,7%). “Manipu<strong>la</strong>r cargas pesadas” o“realizar una fuerza importante” afecta particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>tea Trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción yMinería (41,5% y 43,8%, respectivam<strong>en</strong>te) y a losAgricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros(41,2% y 37%).D<strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre posición <strong>de</strong>trabajo y diseño d<strong>el</strong> puesto se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que lostrabajadores que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n su trabajo <strong>en</strong> posiciones<strong>de</strong> trabajo muy forzadas (<strong>de</strong> pie con <strong>la</strong>s rodil<strong>la</strong>sflexionadas, agachados con <strong>la</strong> espalda dob<strong>la</strong>dao arrodil<strong>la</strong>dos, <strong>en</strong> cuclil<strong>la</strong>s o tumbados) son qui<strong>en</strong>es,con mayor frecu<strong>en</strong>cia, dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> “muy pocoespacio para trabajar con comodidad”, ti<strong>en</strong><strong>en</strong>que alcanzar <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos alejados d<strong>el</strong> cuerpo, trabajan<strong>en</strong> “zonas <strong>de</strong> difícil acceso para <strong>la</strong>s manos”o se quejan <strong>de</strong> una “iluminación insufici<strong>en</strong>te”.A<strong>de</strong>más, también son los que con mayor frecu<strong>en</strong>ciatrabajan <strong>sobre</strong> “superficies inestables oirregu<strong>la</strong>res”.Por otra parte, <strong>el</strong> 74,2% <strong>de</strong> los trabajadores seña<strong>la</strong>s<strong>en</strong>tir molestias <strong>en</strong> distintas zonas <strong>de</strong> su cuerpoque achaca a posturas y esfuerzos <strong>de</strong>rivados d<strong>el</strong>trabajo que realizan. Entre <strong>la</strong>s molestias más frecu<strong>en</strong>tesfiguran <strong>la</strong>s localizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona baja <strong>de</strong> <strong>la</strong>espalda (40%), <strong>la</strong> nuca/cu<strong>el</strong>lo (27%) y <strong>la</strong> zona alta d<strong>el</strong>a espalda (26,6%). Consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong> ocupación, es <strong>el</strong>Personal sanitario, los Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadoresy marineros y los Camioneros, repartidores,taxistas y otros conductores qui<strong>en</strong>es mayoresporc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> molestias <strong>de</strong> esta naturaleza manifiestan(80,7%, 80,4% y 80%, respectivam<strong>en</strong>te).44


CONDICIONES DE TRABAJOGRÁFICO 3Demandas físicas <strong>de</strong> trabajoAdoptar posturas dolorosas ofatigantes23,5Levantar o mover personas5,4Levantar o mover cargas pesadas18,6Realizar una fuerza importante18,5Mant<strong>en</strong>er una misma postura52,4Realizar movimi<strong>en</strong>tos repetitivos <strong>de</strong>manos o brazos55,4Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.Categorías <strong>de</strong> respuesta: “Siempre o casi siempre” o “a m<strong>en</strong>udo”.2.6. CARGA MENTAL DE TRABAJOEn g<strong>en</strong>eral, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Encuesta se han obt<strong>en</strong>ido <strong>el</strong>evadosporc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> afectación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s variablesr<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong> carga m<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> trabajo. La realización<strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea exige para un importanteporc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trabajadores, “siempre o casi siempre”,mant<strong>en</strong>er un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción alto o muy alto,realizar tareas muy repetitivas y <strong>de</strong> muy corta duración,at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a varias tareas al mismo tiempo o trabajarmuy rápido (ver Gráfico 4).La necesidad <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción altoo muy alto es especialm<strong>en</strong>te frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los sectores<strong>de</strong> Industria y Servicios (44,2% y 42,2%); por rama<strong>de</strong> actividad, <strong>en</strong> Transporte y Comunicaciones,Administración Pública y Educación, Activida<strong>de</strong>ssanitarias, veterinarias y Servicios sociales y <strong>en</strong>Química (ver Tab<strong>la</strong> 5); y por ocupación, <strong>en</strong>tre losCamioneros, repartidores, taxistas y otros conductores(71%), <strong>el</strong> Personal doc<strong>en</strong>te (67%), losProfesionales d<strong>el</strong> Derecho, <strong>la</strong>s Ci<strong>en</strong>cias Sociales y <strong>la</strong>sArtes (63%) y <strong>el</strong> Personal sanitario (63%).Por su parte, <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> tareas muy repetitivasy <strong>de</strong> muy corta duración, siempre o casi siempre,<strong>de</strong>staca <strong>en</strong> los sectores Agrario e Industria (amboscon un 26%); por rama <strong>de</strong> actividad, <strong>en</strong> Química,Industria manufacturera y extractiva, Metal,Comercio y Host<strong>el</strong>ería, Agricultura, gana<strong>de</strong>ría,caza, silvicultura y pesca, y Transporte y comunicaciones(ver Tab<strong>la</strong> 5); y por ocupación, <strong>en</strong>tre lostrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria tradicional, artesano(34,7%), obrero <strong>en</strong> producción industrial mecanizada,montador (34,2%) y <strong>el</strong> servicio doméstico, limpieza,cocineros, camareros, barr<strong>en</strong><strong>de</strong>ros (30,3%).Si <strong>en</strong> <strong>la</strong> repetitividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea <strong>la</strong> carga estáinfluida por <strong>el</strong> esfuerzo <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> at<strong>en</strong>cióna pesar <strong>de</strong> que <strong>la</strong> tarea ofrece poca variación, <strong>en</strong><strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que realizar tareas complejas, complicadaso difíciles <strong>la</strong> carga vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminada por<strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información que <strong>de</strong>be ser tratada,<strong>la</strong>s infer<strong>en</strong>cias que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> hacerse, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisionesque <strong>de</strong>b<strong>en</strong> tomarse, etc. En este caso, <strong>la</strong>sramas <strong>de</strong> actividad don<strong>de</strong> se muestran mayoresporc<strong>en</strong>tajes son <strong>la</strong> Intermediación financiera, activida<strong>de</strong>sinmobiliarias y <strong>de</strong> alquiler, y serviciosempresariales, <strong>la</strong>s Activida<strong>de</strong>s sanitarias, veterinariasy Servicios Sociales, Otras Industrias y <strong>la</strong>Administración pública y Educación (ver Tab<strong>la</strong> 5);y por ocupación, <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> losProfesionales d<strong>el</strong> Derecho, <strong>la</strong>s Ci<strong>en</strong>cias Sociales y<strong>la</strong>s Artes (30%), Otras ocupaciones propias <strong>de</strong> estudiosmedios o superiores (30%), Técnicos <strong>en</strong>ci<strong>en</strong>cias e informáticos (20%), Def<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong>(17%) y Personal sanitario (16,7%).45


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINAGRÁFICO 4Exig<strong>en</strong>cias m<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> tareaMant<strong>en</strong>er un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción alto o muyalto41,0Realizar tareas muy repetitivas y <strong>de</strong> muycorta duraciónAt<strong>en</strong><strong>de</strong>r a varias tareas al mismo tiempo22,119,9Trabajar muy rápido18,9Trabajar con p<strong>la</strong>zos muy estrictos y muycortos13,7Realizar tareas complejas, complicadas odifíciles8,9% TrabajadoresBase: Total <strong>de</strong> trabajadores.Categoría <strong>de</strong> respuesta: “Siempre o casi siempre”.Otro factor r<strong>el</strong>acionado con <strong>la</strong> carga m<strong>en</strong>tal <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo es <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a varias tareasal mismo tiempo. Este aspecto es especialm<strong>en</strong>tefrecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector Servicios (23,7%), y, <strong>de</strong>ntro<strong>de</strong> este sector, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Activida<strong>de</strong>s sanitarias, veterinariasy Servicios Sociales, <strong>en</strong> Comercio yHost<strong>el</strong>ería y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Administración pública y Educación(ver Tab<strong>la</strong> 5). Por ocupación, <strong>de</strong>stacan losDirectivos <strong>de</strong> empresas o <strong>de</strong> administracionespúblicas (33%), <strong>el</strong> Personal doc<strong>en</strong>te (29,4%) y <strong>el</strong>Personal sanitario (28,8%).Si se analiza <strong>la</strong> posible r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre estas exig<strong>en</strong>ciasm<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> trabajo y sintomatología psicosomática,los resultados indican que los trabajadoresexpuestos a <strong>el</strong>evadas exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>at<strong>en</strong>ción y repetitividad o <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción y complejidadti<strong>en</strong><strong>en</strong> porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> respuesta significativam<strong>en</strong>temayores que los no expuestos, <strong>en</strong> unconjunto <strong>de</strong> síntomas psicosomáticos (cansancio,alteraciones d<strong>el</strong> sueño, dolores <strong>de</strong> cabeza, alteracionesd<strong>el</strong> apetito o digestivas, etc.).Cuando se hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea ligadasal concepto <strong>de</strong> carga <strong>de</strong> trabajo m<strong>en</strong>tal,una variable a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta es <strong>el</strong> factor tiempo,no sólo <strong>en</strong> cuanto a tiempo <strong>de</strong> exposición, es<strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tracióna lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada <strong>la</strong>boral, sinotambién <strong>el</strong> t<strong>en</strong>er que trabajar con rapi<strong>de</strong>z, ya seaporque se ha <strong>de</strong> seguir un ritmo prefijado, yasea porque <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplirse unos p<strong>la</strong>zos pre<strong>de</strong>terminados.A este respecto, <strong>el</strong> sector Servicios es <strong>el</strong> que ti<strong>en</strong>emayores exig<strong>en</strong>cias temporales ya que alcanzaun mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> respuesta <strong>en</strong> ambos casos:trabajar muy rápido (20,2%) y trabajar con p<strong>la</strong>zosestrictos y cortos (14,2%), mi<strong>en</strong>tras que es <strong>el</strong> sectorAgrario <strong>el</strong> que muestra m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong>mandas(14,1% y 9,2%, respectivam<strong>en</strong>te). Por rama <strong>de</strong> actividad,Comercio y Host<strong>el</strong>ería pres<strong>en</strong>ta mayores<strong>de</strong>mandas <strong>de</strong> trabajar muy rápido (26,1%), mi<strong>en</strong>trasque Transporte y Comunicaciones <strong>de</strong>staca <strong>en</strong> <strong>la</strong>necesidad <strong>de</strong> trabajar con p<strong>la</strong>zos estrictos y cortos(18,3%). En <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 6 se muestran los resultadospor ocupación d<strong>el</strong> trabajador.Si se consi<strong>de</strong>ran los casos <strong>en</strong> los que se danambas exig<strong>en</strong>cias, trabajar muy rápido y trabajar conp<strong>la</strong>zos estrictos, <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trabajadores afectadoes d<strong>el</strong> 10%.46


CONDICIONES DE TRABAJOTABLA 5Exig<strong>en</strong>cias m<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarea según rama <strong>de</strong> actividadNiv<strong>el</strong> <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción Tareas muy repetitivas Tareas complejas, At<strong>en</strong><strong>de</strong>r a variasDatos <strong>en</strong> % alto o muy y <strong>de</strong> muy corta complicadas o tareas a<strong>la</strong>lto duración difíciles mismo tiempoAgricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza, silvicultura y pesca 24,9 25,9 2,6 11,2Industria manufacturera y extractiva 49,6 28,5 5,8 14,7Química 56,6 30,1 6,5 14,3Metal 48,4 27,0 9,2 16,2Otras Industrias 38,3 20,2 13,1 12,9Construcción 37,2 18,8 8,9 10,5Comercio y Host<strong>el</strong>ería 31,7 26,0 4,2 26,8Transportes y Comunicaciones 58,8 25,0 6,7 15,6Intermediación financiera, activ. inmobiliariasy <strong>de</strong> alquiler, y servicios empresariales43,3 18,2 15,7 21,6Administración pública y Educación 57,8 12,5 12,9 25,8Activida<strong>de</strong>s sanitarias y veterinarias;Servicios Sociales57,6 22,2 13,9 29,4Otras activida<strong>de</strong>s sociales y personales 26,4 22,8 5,6 17,4Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.Categoría <strong>de</strong> respuesta: “Siempre o casi siempre”.2.7. FACTORES PSICOSOCIALESAt<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a los factores <strong>de</strong> carácter psicosocial,se expon<strong>en</strong> a continuación <strong>de</strong> forma breve unamuestra <strong>de</strong> los resultados g<strong>en</strong>erales obt<strong>en</strong>idos:— Apoyo social. Cuando <strong>el</strong> trabajador pret<strong>en</strong><strong>de</strong>obt<strong>en</strong>er ayuda si <strong>la</strong> solicita, <strong>de</strong> compañeros, jefesu otros, lo más frecu<strong>en</strong>te es <strong>en</strong>contrar<strong>la</strong> <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os compañeros (67,3%).— Desarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s y autorrealización<strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. En g<strong>en</strong>eral y consi<strong>de</strong>rando <strong>la</strong>srespuestas “siempre/casi siempre” o “a m<strong>en</strong>udo”,los trabajadores manifiestan t<strong>en</strong>er <strong>la</strong>oportunidad <strong>de</strong> hacer lo que sab<strong>en</strong> hacer mejor<strong>en</strong> un 63,7% (si<strong>en</strong>do los que dic<strong>en</strong> que “casinunca/nunca” o “raram<strong>en</strong>te” <strong>el</strong> 14,8%); <strong>el</strong>73,3% manifiesta que su trabajo le proporciona<strong>el</strong> s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> realizar un trabajo bi<strong>en</strong> hecho;y <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje aum<strong>en</strong>ta al 75,6% <strong>de</strong> lostrabajadores cuando se p<strong>la</strong>ntea si ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sación<strong>de</strong> realizar un trabajo útil. Por otra parte,más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cu<strong>estado</strong>s indicaque ti<strong>en</strong>e oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r y prosperar<strong>en</strong> su trabajo (54,9%); por <strong>el</strong> contrario, <strong>el</strong> 21,8%<strong>de</strong> los trabajadores manifiesta su <strong>de</strong>sacuerdoo su total <strong>de</strong>sacuerdo con esta posibilidad.— Autonomía. En g<strong>en</strong>eral, respecto a po<strong>de</strong>r <strong>el</strong>egiro modificar diversos aspectos d<strong>el</strong> trabajo,hay que <strong>de</strong>stacar lo sigui<strong>en</strong>te: <strong>el</strong> 24,1% no pue<strong>de</strong><strong>de</strong>cidir cuándo coger <strong>la</strong>s vacaciones o díaslibres, <strong>el</strong> 11,7% no ti<strong>en</strong>e libertad para poner <strong>en</strong>práctica sus propias i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> su trabajo, <strong>el</strong>23,8% no pue<strong>de</strong> variar <strong>el</strong> método <strong>de</strong> trabajo,<strong>el</strong> 23,1% no pue<strong>de</strong> modificar <strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> su trabajo,<strong>el</strong> 23,5% no pue<strong>de</strong> modificar <strong>la</strong> distribucióno duración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pausas y <strong>el</strong> 21,9% nopue<strong>de</strong> modificar <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas.— Determinantes d<strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> trabajo. Las <strong>de</strong>mandasdirectas <strong>de</strong> personas se muestran como <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>toque con mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>termina <strong>el</strong>ritmo <strong>de</strong> trabajo, seguida <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> p<strong>la</strong>zos<strong>de</strong> tiempo que hay que cumplir (ver Gráfico 5).— Estabilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo. El 68,5% <strong>de</strong> los trabajadoresindica que no cree que pierda <strong>el</strong> empleo<strong>en</strong> los próximos seis meses, mi<strong>en</strong>tras que<strong>el</strong> 14,5% manifiesta que sí pue<strong>de</strong> per<strong>de</strong>rlo próximam<strong>en</strong>te.Estos últimos trabajadores pres<strong>en</strong>tanun porc<strong>en</strong>taje más <strong>el</strong>evado <strong>de</strong> síntomas <strong>de</strong>or<strong>de</strong>n psicosomático (alteraciones d<strong>el</strong> sueño,cansancio, dolores <strong>de</strong> cabeza, mareos, dificulta<strong>de</strong>s<strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración, problemas <strong>de</strong> memoria,etc.) que aqu<strong>el</strong>los trabajadores que cre<strong>en</strong>que no lo van a per<strong>de</strong>r.47


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINATABLA 6Exig<strong>en</strong>cias temporales según <strong>la</strong> ocupación d<strong>el</strong> trabajadorDatos <strong>en</strong> %Trabajarmuy rápidoTrabajar con p<strong>la</strong>zosmuy estrictos y cortosTrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y Minería 15,3 12,7Camioneros, repartidores, taxistas y otros conductores 19,3 18,4Personal sanitario 22,6 16,3Personal doc<strong>en</strong>te 8,6 7,7Serv. doméstico, limpieza; cocineros, camareros; barr<strong>en</strong><strong>de</strong>ros 28,4 16,5V<strong>en</strong><strong>de</strong>dores, ag<strong>en</strong>tes comerciales y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes 15,3 9,7Empleados administrativos 17,1 10,8Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros 12,2 8,6Def<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> 15,0 9,5Mecánico, reparador, soldador 17,9 15,2Obrero <strong>en</strong> producción industrial mecanizada; montador 23,7 16,0Trabajador <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tradicional, artesano 21,8 18,1Profesionales d<strong>el</strong> Derecho, <strong>la</strong>s Ci<strong>en</strong>cias Sociales y <strong>la</strong>s Artes 18,9 25,0Técnicos <strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cias e Informáticos 16,1 15,8Directivos <strong>de</strong> empresas o <strong>de</strong> Administraciones Públicas 21,9 17,4Otras ocupaciones propias <strong>de</strong> estudios medios o superiores 10,3 13,8Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.Categoría <strong>de</strong> respuesta: Siempre o casi siempre.— Sa<strong>la</strong>rio. El 42% <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cu<strong>estado</strong>s consi<strong>de</strong>raque recibe un bu<strong>en</strong> su<strong>el</strong>do por su trabajo fr<strong>en</strong>teal 26,2% que consi<strong>de</strong>ra lo contrario. Hay queresaltar que <strong>el</strong> 30,5% se manti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> una posiciónneutra respecto a esta cuestión (ni <strong>de</strong>acuerdo ni <strong>en</strong> <strong>de</strong>sacuerdo).GRÁFICO 5Determinantes d<strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> trabajoV<strong>el</strong>ocidad automática <strong>de</strong> máquinas o <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> productos19,4Trabajo <strong>de</strong> compañeros39,5Demandas directas <strong>de</strong> personas66,9Topes o cantidad <strong>de</strong> producción/servicios que alcanzar35,4P<strong>la</strong>zos <strong>de</strong> tiempo a cumplir51,5Control directo d<strong>el</strong> jefe41,6Tráfico12,9% TrabajadoresBase: Total <strong>de</strong> trabajadores.48


CONDICIONES DE TRABAJODatos <strong>en</strong> %TABLA 7Conductas <strong>de</strong> acoso psicológico según sexoCriterio restrictivo(diario o semanal)Criterio m<strong>en</strong>os restrictivo(diario, semanal o m<strong>en</strong>sual)Mujeres 1,7 3,4Hombres 1,2 2,5TOTAL 1,4 2,9Base: Total <strong>de</strong> trabajadores.— Promoción. En cuanto a <strong>la</strong> cuestión r<strong>el</strong>ativa asi <strong>el</strong> trabajo ofrece bu<strong>en</strong>as posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>soprofesional, <strong>el</strong> 39,5% <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cu<strong>estado</strong>sconsi<strong>de</strong>ra que su trabajo no le ofrece bu<strong>en</strong>asposibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so fr<strong>en</strong>te al 34,3% qu<strong>el</strong>as consi<strong>de</strong>ra bu<strong>en</strong>as.— R<strong>el</strong>aciones personales. Al preguntar por <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>acionespersonales <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, un 75,8%consi<strong>de</strong>ra que son positivas y <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración,fr<strong>en</strong>te a un 6,6% que indica que no lo son. Laspersonas que seña<strong>la</strong>n que no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> unas r<strong>el</strong>acionespositivas <strong>en</strong> su trabajo pres<strong>en</strong>tan unmayor grado <strong>de</strong> afectación <strong>en</strong> su <strong>salud</strong> <strong>de</strong> todoslos aspectos psicosomáticos consi<strong>de</strong>rados(le cuesta dormir o duerme mal, ti<strong>en</strong>e s<strong>en</strong>sacióncontinua <strong>de</strong> cansancio, se nota t<strong>en</strong>so, irritable,etc.) que qui<strong>en</strong>es sí dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> r<strong>el</strong>acionespositivas.— Tiempo <strong>de</strong> trabajo. Una tercera parte <strong>de</strong> los <strong>en</strong>trevistados(35,5%) afirma trabajar los sábadossiempre o frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te y un 17,2% lo hac<strong>el</strong>os domingos y días festivos. Por otra parte,casi <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los trabajadores (45,3%) su<strong>el</strong>eprolongar su jornada <strong>la</strong>boral; un 26,8% recibepor <strong>el</strong>lo una comp<strong>en</strong>sación bi<strong>en</strong> sea económicao <strong>en</strong> tiempo libre y un 18,5% lo hace sincomp<strong>en</strong>sación alguna.— Adaptación d<strong>el</strong> horario <strong>de</strong> trabajo a los compromisossociales y familiares. Un 23,8% <strong>de</strong> los<strong>en</strong>trevistados manifiesta que su horario <strong>de</strong> trabajose adapta muy bi<strong>en</strong> a los compromisos familiaresy sociales, mi<strong>en</strong>tras que un 7% <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raque no se adapta nada bi<strong>en</strong>. Se observa qu<strong>el</strong>as personas que <strong>en</strong> mayor medida manifiestanque sus horarios <strong>de</strong> trabajo no se adaptana sus necesida<strong>de</strong>s familiares y sociales son <strong>la</strong>spersonas que trabajan <strong>en</strong> horario fijo <strong>de</strong> noche(18,9%) o a turnos (17%). Por <strong>el</strong> contrario, <strong>el</strong> horario<strong>en</strong> que los trabajadores manifiestan t<strong>en</strong>eruna mejor adaptación <strong>en</strong>tre su vida <strong>la</strong>boral ysu vida social y familiar son <strong>el</strong> horario fijo <strong>de</strong>mañana (31,6%).— Conductas viol<strong>en</strong>tas <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Las am<strong>en</strong>azas<strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia física (3,8%), <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia física cometidapor personas no pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al lugar<strong>de</strong> trabajo (3,8%) y <strong>la</strong> discriminación por <strong>la</strong>nacionalidad (1,1%) son los problemas más frecu<strong>en</strong>tesr<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong>s conductas viol<strong>en</strong>taso <strong>de</strong> discriminación <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.— Acoso psicológico <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Los trabajadoresque con más frecu<strong>en</strong>cia seña<strong>la</strong>n estar expuestosa conductas <strong>de</strong> acoso psicológico sonmujeres (ver Tab<strong>la</strong> 7), trabajadores <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os<strong>de</strong> 45 años y trabajadores <strong>de</strong> empresas conp<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s. Qui<strong>en</strong>es manifiestan ser objeto<strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> acoso pres<strong>en</strong>tanuna sintomatología <strong>de</strong> corte psicosomático significativam<strong>en</strong>temayor que los trabajadoresque no están expuestos a comportami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>este tipo.2.8. PERCEPCIÓN DE LA INFLUENCIADEL TRABAJO SOBRE LA SALUDEn g<strong>en</strong>eral, <strong>el</strong> 22,5% <strong>de</strong> los trabajadores consi<strong>de</strong>raque <strong>el</strong> trabajo está afectando a su <strong>salud</strong>. Estafrecu<strong>en</strong>cia es más alta, por ramas <strong>de</strong> actividad, <strong>en</strong>Transporte y Comunicaciones (30%), seguido porActivida<strong>de</strong>s sanitarias, veterinarias y Servicios sociales(28,5%); por ocupación, los Camioneros, repartidores,taxistas y otros conductores (33%),Def<strong>en</strong>sa y <strong>seguridad</strong> (29%), Trabajador <strong>de</strong> <strong>la</strong> industriatradicional, artesano (29%) y Personal sanitario(28,8%) son los que con mayor frecu<strong>en</strong>ciati<strong>en</strong><strong>en</strong> esta percepción.Las dol<strong>en</strong>cias que con más frecu<strong>en</strong>cia atribuy<strong>en</strong>los <strong>en</strong>cu<strong>estado</strong>s al trabajo son: <strong>el</strong> dolor <strong>de</strong> espalda,<strong>el</strong> dolor <strong>de</strong> cu<strong>el</strong>lo/nuca y <strong>el</strong> estrés (verTab<strong>la</strong> 8).49


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINA2.9. VALORACIÓN GLOBAL DE LASCONDICIONES DE TRABAJO:ANÁLISIS CLUSTERLa valoración global <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajoha sido estimada mediante un conjunto <strong>de</strong>dieciocho variables referidas a: aspectos organizativos<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, psicosociales, ergonómicos,<strong>de</strong> <strong>en</strong>torno físico, exposición a contaminantes yriesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte.Para este análisis se han tomado como base <strong>la</strong>srespuestas que, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una esca<strong>la</strong> ordinal, handado los trabajadores a <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te pregunta:«Indique <strong>en</strong> qué medida le molestan o preocupanlos sigui<strong>en</strong>tes aspectos <strong>de</strong> su trabajo actual». Los aspectosconsi<strong>de</strong>rados fueron dieciocho: <strong>la</strong> autonomíapara realizar su trabajo, <strong>el</strong> ritmo <strong>de</strong> trabajo, <strong>el</strong> horario<strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> dificultad o complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas,<strong>la</strong> monotonía, <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>acionescon compañeros, <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones con jefes, <strong>la</strong>sr<strong>el</strong>aciones con otras personas no empleadas <strong>en</strong> suempresa, <strong>la</strong>s posturas que <strong>de</strong>be adoptar, los esfuerzosfísicos que ha <strong>de</strong> realizar, <strong>el</strong> ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>su puesto <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong> iluminación d<strong>el</strong> puesto, <strong>la</strong>temperatura y humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> puesto, <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>cióno respiración <strong>de</strong> sustancias nocivas o tóxicas, <strong>el</strong>riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nte, <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una<strong>en</strong>fermedad y <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleo.TABLA 8Dol<strong>en</strong>cias que, <strong>en</strong> opinión d<strong>el</strong> trabajador, son atribuibles al trabajo% Trabajadores (Base: trabajadores % Trabajadoresque consi<strong>de</strong>ran que <strong>el</strong> trabajo(Base: total <strong>de</strong>afecta a su <strong>salud</strong>)trabajadoresDolor <strong>de</strong> cu<strong>el</strong>lo, nuca 28,1 6,3Dolor <strong>de</strong> espalda 57,6 13,0Hernia <strong>de</strong> disco 5,9 1,3Dolor <strong>en</strong> miembro superior 16,4 3,7Dolor <strong>en</strong> muñeca, mano o <strong>de</strong>dos 9,1 2,1Dolor <strong>en</strong> miembro inferior 15,2 3,4Esguince, luxación, fractura o les. muscu<strong>la</strong>r 3,5 0,8Quemaduras 3,1 0,7Heridas por cortes, pinchazos, golpes y proyecciones 7,0 1,6Enfermeda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> corazón 1,2 0,3T<strong>en</strong>sión arterial alta 2,3 0,5Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>as 2,9 0,6Dolor <strong>de</strong> estómago, alteraciones gastrointestinales 3,4 0,8Dificulta<strong>de</strong>s o <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s respiratorias 3,9 0,9Asma 1,0 0,2Enfermeda<strong>de</strong>s o problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pi<strong>el</strong> 1,8 0,4Alergias 2,8 0,6Intoxicación aguda 1,1 0,2Disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> audición 3,4 0,8Dolor <strong>de</strong> cabeza 8,5 1,9Vértigos o mareos 2,2 0,5Alteraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> visión o fatiga visual 7,1 1,6Estrés 27,9 6,3Depresión 5,4 1,2Cansancio crónico 7,2 1,6Problemas <strong>de</strong> insomnio o alteraciones d<strong>el</strong> sueño <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral 6,2 1,4Problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> voz 2,1 0,5Enfermeda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> hígado y sus vías biliares 0,2 0,0Enfermeda<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> riñón y vías urinarias 0,4 0,1Pregunta <strong>de</strong> respuesta múltiple.50


CONDICIONES DE TRABAJOGRÁFICO 6Grupo 1.º: Trabajadores poco molestos o preocupados por sus condiciones <strong>de</strong> trabajoEl riesgo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleoEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una <strong>en</strong>fermedadEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nteLa manipu<strong>la</strong>ción o respiración <strong>de</strong> sustancias nocivas o tóxicasLa temperatura y humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> puestoLa iluminación d<strong>el</strong> puestoEl ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajoLos esfuerzos físicos que ha <strong>de</strong> realizarLas posturas que <strong>de</strong>be adoptarLas r<strong>el</strong>aciones con otras personas no empleadas <strong>en</strong> su empresaLas r<strong>el</strong>aciones con jefesLas r<strong>el</strong>aciones con compañerosLa cantidad <strong>de</strong> trabajoLa monotoníaLa dificultad o complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareasEl horario <strong>de</strong> trabajoEl ritmo <strong>de</strong> trabajoLa autonomía para realizar su trabajo-2,5 -1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5ASPECTOS POCO MOLESTOS ASPECTOS MOLESTOSDe forma global, los aspectos <strong>de</strong>finidos comomás molestos/preocupantes por los trabajadoreshan sido: <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nte; <strong>el</strong> riesgo<strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleo y <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> trabajo, pues<strong>en</strong>tre un 22,6% y un 21,5% <strong>de</strong> los trabajadores percibeestos factores como molestos o preocupantes.Las respuestas a esos dieciocho aspectos evaluadospor los trabajadores fueron estandarizadas con <strong>el</strong>fin <strong>de</strong> realizar una c<strong>la</strong>sificación que agrupase a lostrabajadores que compart<strong>en</strong> un perfil global semejante.En <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Encuesta pudo c<strong>la</strong>sificarse al 94%<strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra y se formaron cinco grupos internam<strong>en</strong>tehomogéneos a partir <strong>de</strong> un análisis cluster. Poruna parte, emergieron dos grupos c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te po<strong>la</strong>rizados(molestan o preocupan poco <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong>trabajo versus molestan o preocupan mucho todas <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> trabajo); y, por otra, aparecieron otrostres grupos que respondieron a difer<strong>en</strong>tes combinaciones<strong>de</strong> <strong>la</strong>s dieciocho variables <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificación.Los grupos formados son los sigui<strong>en</strong>tes:• Grupo primero. Es <strong>el</strong> grupo más numeroso, loforma <strong>el</strong> 39,2% <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra <strong>en</strong>cuestada. Estegrupo es <strong>el</strong> que mejores condiciones <strong>de</strong> trabajopercibe, pues todos los aspectos consi<strong>de</strong>radosson, <strong>en</strong> media, “poco molestos/poco preocupantes”(ver Gráfico 6).A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong> distribuciónobservada <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra global, es <strong>el</strong> colectivoque pres<strong>en</strong>ta m<strong>en</strong>or siniestralidad, que <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ormedida consi<strong>de</strong>ra que <strong>el</strong> trabajo afecta a su<strong>salud</strong> (un 12,1% fr<strong>en</strong>te al 22,8% observado <strong>en</strong><strong>la</strong> muestra global) y que pres<strong>en</strong>ta una m<strong>en</strong>orfrecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> síntomas psicosomáticos.• Grupo segundo. Este grupo lo forma <strong>el</strong> 10,3%<strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra <strong>en</strong>cuestada. Es <strong>el</strong> grupo más críticoo s<strong>en</strong>sibilizado; este grupo está muy molesto/preocupadopor los dieciocho factores <strong>de</strong>c<strong>la</strong>sificación (ver Gráfico 7).A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong> distribución observada<strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra global: se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>sobre</strong>-repres<strong>en</strong>tados<strong>el</strong> sector <strong>de</strong> Construcción yMetal; hay un mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> hombres(69,6% fr<strong>en</strong>te al 58,5% d<strong>el</strong> total); es <strong>el</strong> grupo quepres<strong>en</strong>ta una mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trabajadorescon contrato temporal (40,1% fr<strong>en</strong>te al 33,4% d<strong>el</strong>total); son superiores los porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> trabajadores<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y minería, <strong>de</strong> Camioneros,repartidores, taxistas y otros conductores, <strong>de</strong>Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadores y marineros,<strong>de</strong> Mecánicos, reparadores, soldadores y <strong>de</strong>Trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tradicional y artesanos;es <strong>el</strong> grupo con mayor siniestralidad <strong>la</strong>boral;es <strong>en</strong> <strong>el</strong> que un mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trabajadores51


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINAGRÁFICO 7Grupo 2.º: Trabajadores molestos o preocupados por todos los factores que <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> sus condiciones <strong>de</strong> trabajoEl riesgo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleoEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una <strong>en</strong>fermedadEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nteLa manipu<strong>la</strong>ción o respiración <strong>de</strong> sustancias nocivas o tóxicasLa temperatura y humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> puestoLa iluminación d<strong>el</strong> puestoEl ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajoLos esfuerzos físicos que ha <strong>de</strong> realizarLas posturas que <strong>de</strong>be adoptarLas r<strong>el</strong>aciones con otras personas no empleadas <strong>en</strong> su empresaLas r<strong>el</strong>aciones con jefesLas r<strong>el</strong>aciones con compañerosLa cantidad <strong>de</strong> trabajoLa monotoníaLa dificultad o complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareasEl horario <strong>de</strong> trabajoEl ritmo <strong>de</strong> trabajoLa autonomía para realizar su trabajo-2,5 -1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5ASPECTOS POCO MOLESTOS ASPECTOS MOLESTOSGRÁFICO 8Grupo 3.º: Trabajadores molestos o preocupados por todos los factores r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> esfera psicosocialEl riesgo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleoEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una <strong>en</strong>fermedadEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nteLa manipu<strong>la</strong>ción o respiración <strong>de</strong> sustancias nocivas o tóxicasLa temperatura y humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> puestoLa iluminación d<strong>el</strong> puestoEl ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajoLos esfuerzos físicos que ha <strong>de</strong> realizarLas posturas que <strong>de</strong>be adoptarLas r<strong>el</strong>aciones con otras personas no empleadas <strong>en</strong> su empresaLas r<strong>el</strong>aciones con jefesLas r<strong>el</strong>aciones con compañerosLa cantidad <strong>de</strong> trabajoLa monotoníaLa dificultad o complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareasEl horario <strong>de</strong> trabajoEl ritmo <strong>de</strong> trabajoLa autonomía para realizar su trabajo-2,5 -1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5ASPECTOS POCO MOLESTOS ASPECTOS MOLESTOS52


CONDICIONES DE TRABAJOGRÁFICO 9Grupo 4.º: Trabajadores con mo<strong>de</strong>rado grado <strong>de</strong> molestia/preocupación con r<strong>el</strong>ación a factores<strong>de</strong> ambi<strong>en</strong>te físico y <strong>seguridad</strong>El riesgo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleoEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una <strong>en</strong>fermedadEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nteLa manipu<strong>la</strong>ción o respiración <strong>de</strong> sustancias nocivas o tóxicasLa temperatura y humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> puestoLa iluminación d<strong>el</strong> puestoEl ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajoLos esfuerzos físicos que ha <strong>de</strong> realizarLas posturas que <strong>de</strong>be adoptarLas r<strong>el</strong>aciones con otras personas no empleadas <strong>en</strong> su empresaLas r<strong>el</strong>aciones con jefesLas r<strong>el</strong>aciones con compañerosLa cantidad <strong>de</strong> trabajoLa monotoníaLa dificultad o complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareasEl horario <strong>de</strong> trabajoEl ritmo <strong>de</strong> trabajoLa autonomía para realizar su trabajo-2,5 -1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5ASPECTOS POCO MOLESTOS ASPECTOS MOLESTOSconsi<strong>de</strong>ra que <strong>el</strong> trabajo está afectando a su <strong>salud</strong>(35,7%); y hay una mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trabajadorescon síntomas psicosomáticos que <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto<strong>de</strong> grupos.• Grupo tercero. Este grupo lo forma <strong>el</strong> 11,6% d<strong>el</strong>a muestra <strong>en</strong>cuestada. En este grupo los aspectosque produc<strong>en</strong> molestia o preocupación<strong>en</strong> los <strong>en</strong>cu<strong>estado</strong>s se c<strong>en</strong>tran fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<strong>en</strong> aspectos psicosociales (ver Gráfico 8).A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong> distribución observada<strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra global: <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s ramas<strong>de</strong> actividad <strong>de</strong> Comercio y Host<strong>el</strong>ería, <strong>de</strong>Intermediación financiera, activida<strong>de</strong>s inmobiliariasy <strong>de</strong> alquiler, y servicios empresariales, y<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración Pública y Educación; están<strong>sobre</strong>-repres<strong>en</strong>tados los V<strong>en</strong><strong>de</strong>dores, ag<strong>en</strong>tescomerciales y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y los Empleadosadministrativos; ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una mayor repres<strong>en</strong>taciónlos trabajadores m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 35 años; y es<strong>el</strong> tercer grupo <strong>en</strong> cifras <strong>de</strong> siniestralidad.• Grupo cuarto. Es un colectivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que, aunqueglobalm<strong>en</strong>te valoran como poco molestos/pocopreocupantes los distintos factores, se percibeuna ligera inclinación hacia los ambi<strong>en</strong>tales y <strong>de</strong><strong>seguridad</strong>. A este grupo pert<strong>en</strong>ece <strong>el</strong> 15,6% <strong>de</strong> <strong>la</strong>muestra (ver Gráfico 9).A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong> distribuciónobservada <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra global: se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran<strong>sobre</strong>-repres<strong>en</strong>tadas <strong>la</strong>s ramas <strong>de</strong> Agricultura,gana<strong>de</strong>ría, caza, silvicultura y pesca y Construcción;hay un mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> hombres(66,7% fr<strong>en</strong>te al 58,5% d<strong>el</strong> total); hay unamayor repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong> más<strong>de</strong> 34 años; hay un mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trabajadores<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción y minería, losCamioneros, repartidores, taxistas y otrosconductores, los Agricultores, gana<strong>de</strong>ros, pescadoresy marineros y los Mecánicos, reparadores,soldadores; y es <strong>el</strong> segundo grupo conmayor siniestralidad <strong>la</strong>boral.• Grupo quinto. Es un colectivo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que, aunqueglobalm<strong>en</strong>te también valora como pocomolestos/preocupantes los distintos factores,se percibe una ligera inclinación hacia los factorespsicosociales. A este grupo pert<strong>en</strong>ece <strong>el</strong>17,4% <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra (ver Gráfico 10).A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong> distribución observada<strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra global: están más repres<strong>en</strong>tadas<strong>la</strong>s ramas <strong>de</strong> Comercio y Host<strong>el</strong>ería, <strong>de</strong>Intermediación financiera, activida<strong>de</strong>s inmobiliariasy <strong>de</strong> alquiler, y servicios empresariales y d<strong>el</strong>as Activida<strong>de</strong>s sanitarias, veterinarias y Servicios53


ANTONIA ALMODÓVAR MOLINAGRÁFICO 10Grupo 5.º: Trabajadores con mo<strong>de</strong>rado grado <strong>de</strong> molestia/preocupación con r<strong>el</strong>ación a factores psicosocialesEl riesgo <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>el</strong> empleoEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una <strong>en</strong>fermedadEl riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un acci<strong>de</strong>nteLa manipu<strong>la</strong>ción o respiración <strong>de</strong> sustancias nocivas o tóxicasLa temperatura y humedad <strong>en</strong> <strong>el</strong> puestoLa iluminación d<strong>el</strong> puestoEl ruido exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajoLos esfuerzos físicos que ha <strong>de</strong> realizarLas posturas que <strong>de</strong>be adoptarLas r<strong>el</strong>aciones con otras personas no empleadas <strong>en</strong> su empresaLas r<strong>el</strong>aciones con jefesLas r<strong>el</strong>aciones con compañerosLa cantidad <strong>de</strong> trabajoLa monotoníaLa dificultad o complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareasEl horario <strong>de</strong> trabajoEl ritmo <strong>de</strong> trabajoLa autonomía para realizar su trabajo-2,5 -1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5ASPECTOS POCO MOLESTOS ASPECTOS MOLESTOSsociales; hay una mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mujeres(49% fr<strong>en</strong>te al 41,5% d<strong>el</strong> total); es <strong>el</strong> grupo con mayorporc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> contratos in<strong>de</strong>finidos; están <strong>sobre</strong>-repres<strong>en</strong>tadoslos Empleados administrativos;y hay una mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trabajadorescon síntomas como <strong>la</strong> cefalea y <strong>la</strong> irritabilidad.54


3. Daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERACoordinadora <strong>de</strong> Información y ObservatorioInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo1Se consi<strong>de</strong>ra acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo con baja cuando conlleva<strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> más <strong>de</strong> un día, excluido <strong>el</strong>día d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte.2Los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo incluy<strong>en</strong>todos los acaecidos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> jornada <strong>la</strong>boral.3In itinere. Son los acci<strong>de</strong>ntes sucedidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> trayectoal ir o volver d<strong>el</strong> trabajo.3.1. ACCIDENTES DE TRABAJOEN JORNADA DE TRABAJOEN cuanto a los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, se analizanlos valores absolutos, los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>nciay, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s más <strong>de</strong> 50 variables que se recog<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>parte, aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que pres<strong>en</strong>tan un mayor interés. Sehan s<strong>el</strong>eccionado como variables <strong>de</strong> interés <strong>la</strong> rama<strong>de</strong> actividad, <strong>el</strong> tamaño <strong>de</strong> empresa, <strong>el</strong> sexo, <strong>la</strong> edad,<strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> contrato y <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s variables <strong>de</strong> “<strong>de</strong>sviación” y “formacontacto”d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte, y a<strong>de</strong>más se han analizadodos colectivos específicos por su interés: los trabajadoresextranjeros y los trabajadores autónomos.En <strong>el</strong> año 2007 se registraron 1.022.067 acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo con baja 1 . De estos acci<strong>de</strong>ntes,924.981 fueron acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo 2 y97.086, un 9,5% d<strong>el</strong> total, fueron acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo“in itinere” 3 . Respecto al año 2006, <strong>el</strong> número<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo aum<strong>en</strong>tóun 1,5% y <strong>el</strong> <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes “in itinere”, un 5,7%.En cifras absolutas, <strong>el</strong> sector que registró un mayoraum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo<strong>en</strong> jornada fue <strong>el</strong> <strong>de</strong> Servicios (3,2%), seguidopor Agrario con un 1,6%. Otro tanto sucediócon los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo “in itinere”, que aum<strong>en</strong>taron<strong>en</strong> Agrario (8,3%) y <strong>en</strong> Servicios (6,8%).Analizando los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales ramas <strong>de</strong> actividad,<strong>de</strong>staca negativam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> número <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong> “Fabricación <strong>de</strong> otro material <strong>de</strong>transporte” y “Activida<strong>de</strong>s anexas a transportes.Comunicaciones”, con 18,0%, y 12,1%, respectivam<strong>en</strong>te,y <strong>de</strong> forma positiva <strong>la</strong>s reducciones experim<strong>en</strong>tadas<strong>en</strong> “Extracción <strong>de</strong> petróleo, gas, uranioy torio” (-21,7%), “Fabricación <strong>de</strong> maquinaria<strong>de</strong> oficina, material informático y <strong>el</strong>ectrónico”(-14,0%) y “Transporte aéreo y espacial” (-10,9).El número <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> unsector y su aum<strong>en</strong>to o disminución están r<strong>el</strong>acionadostanto con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> esesector como con <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción que está trabajando<strong>en</strong> él. Para <strong>el</strong>iminar <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> este último condicionante,se emplean los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia 4 ,que repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes que seproduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodo consi<strong>de</strong>rado por cada100.000 trabajadores afiliados. Salvo que se indiqueotra cosa, al referirnos al índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>nciase <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rá por tal <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajocon baja <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> periodod<strong>el</strong> año 2007 por cada 100.000 trabajadores afiliadoscon <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajocubiertas.El colectivo <strong>de</strong> los trabajadores afiliados con<strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias cubiertas incluye los trabajadoresafiliados al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral y Minería d<strong>el</strong>carbón, al Régim<strong>en</strong> Especial Agrario, al Régim<strong>en</strong>Especial d<strong>el</strong> Mar y a los trabajadores d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong>Especial <strong>de</strong> trabajadores autónomos que hayanoptado por <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.En 2007 <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afiliada con <strong>la</strong> coberturapor acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubierta era, <strong>de</strong> media,16,06 millones <strong>de</strong> trabajadores, un 3,6% más que<strong>en</strong> 2006.El índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> año 2007 es <strong>de</strong>5.760,3 acci<strong>de</strong>ntes por cada 100.000 trabajadoresafiliados, un 2% m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> d<strong>el</strong> año 2006 (figuras1 y 2).4Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia = (N.º <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo/Pob<strong>la</strong>ción afiliada con <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por Acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>Trabajo cubiertas) x 100.000.55


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAFIGURA 1Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo, por sector <strong>de</strong> actividad. 200716.00012.600,512.0009.995,18.0005.760,34.0003.106,83.759,50TOTAL Agrario Industria Construcción ServiciosFu<strong>en</strong>te: Anuario <strong>de</strong> Estadísticas Laborales y <strong>de</strong> Asuntos Sociales 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.FIGURA 2Variación d<strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo, totales,por sector <strong>de</strong> actividad. 200742,920-2-1,3-2,0-2,4 -2,4-4TOTAL Agrario Industria Construcción ServiciosFu<strong>en</strong>te: Anuario <strong>de</strong> Estadísticas Laborales y <strong>de</strong> Asuntos Sociales 2007. MTINÍndice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000El sector que pres<strong>en</strong>ta un índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>nciamás alto es Construcción, que con 12.600,5 duplica<strong>la</strong> media, seguido por Industria con 9.995,1. Por <strong>de</strong>bajo<strong>de</strong> <strong>la</strong> media está <strong>el</strong> sector Servicios con 3.759,5y <strong>el</strong> Agrario con 3.106,8. Respecto al año 2006, todoslos sectores excepto <strong>el</strong> Agrario (2,9%) han disminuidosus índices, Construcción e Industria (-2,4%, <strong>en</strong>ambos casos) y -1,3% <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector Servicios.56


DAÑOS A LA SALUDEn <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 1 se recog<strong>en</strong> los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>nciad<strong>el</strong> año 2007 por rama <strong>de</strong> actividad y <strong>la</strong>s variacionesrespecto a 2006. Se han sombreado <strong>en</strong>azul c<strong>la</strong>ro <strong>la</strong>s ramas con índice inferior al perc<strong>en</strong>til25 (3.444,72) y <strong>en</strong> azul oscuro <strong>la</strong>s que superan<strong>el</strong> perc<strong>en</strong>til 75 (10.204,21).Las ramas que están por <strong>en</strong>cima d<strong>el</strong> perc<strong>en</strong>til75 y que empeoran sus índices son: “Extracción yaglomeración <strong>de</strong> carbón”, “Extracción <strong>de</strong> mineralesno <strong>en</strong>ergéticos” y “Fabricación <strong>de</strong> otro material<strong>de</strong> transporte”.Por <strong>el</strong> contrario, <strong>la</strong> “Metalurgia” y <strong>la</strong>s “Activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to público” son <strong>la</strong>s ramas que máshan disminuido sus índices <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s superiores alperc<strong>en</strong>til 75.3.2. ACCIDENTES DE TRABAJO MORTALESLos acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales merec<strong>en</strong> unaespecial at<strong>en</strong>ción, por sus consecu<strong>en</strong>cias irremediablesy <strong>el</strong> alto coste económico y social que conllevan.En <strong>el</strong> año 2007, <strong>el</strong> 99% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes que seregistraron <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo fueron leves, un0,9% graves y un 0,1% mortales. Este 0,1% supone826 acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo,que <strong>en</strong> términos r<strong>el</strong>ativos supone un índice <strong>de</strong>inci<strong>de</strong>ncia mortal <strong>de</strong> 5,1 acci<strong>de</strong>ntes mortales porcada 100.000 trabajadores afiliados (figura 3). El número<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes mortales disminuyó respecto a2006 un -12,8%, al igual que <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia,que <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dió un 15,8%.TABLA 1Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por rama <strong>de</strong> actividad 2007y variación respecto a 2006RamasII AT VariaciónII AT VariaciónRamas2007 2007-2006 2007 2007-2006Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y silvicultura 2.908,2 3,13 Fabric. <strong>de</strong> muebles. Otras manufac. Recic<strong>la</strong>je 11.056,2 -0,72Pesca y acuicultura 7.692,9 2,85 Produc. y distr.<strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad,gas y agua 5.843,2 2,96Extracción y aglomeración <strong>de</strong> carbón 44.041,0 5,65 Construcción 12.600,5 -2,39Extrac. <strong>de</strong> petróleo, gas, uranio y torio 25.017,9 -6,52 V<strong>en</strong>ta y reparac. vehículos. V<strong>en</strong>ta combust. 6.637,5 -1,75Extracción <strong>de</strong> minerales no <strong>en</strong>ergéticos 13.256,9 2,88 Comercio al por mayor. Interm. d<strong>el</strong> comercio 4.750,4 3,50Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco 10.122,5 -3,67 Comercio al por m<strong>en</strong>or. Reparac. domésticas 4.132,0 -2,57Industria textil y <strong>de</strong> <strong>la</strong> confección 4.551,2 5,14 Host<strong>el</strong>ería 5.359,3 -3,79Industria d<strong>el</strong> cuero y d<strong>el</strong> calzado 3.644,5 -3,07 Transporte terrestre y por tubería 7.587,3 -3,37Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y corcho. Cestería 16.236,2 -4,40 Transporte marítimo y fluvial 8.640,1 -8,66Industria d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong>. Artes gráficas. Edición 5.680,2 -9,72 Transporte aéreo y espacial 8.776,6 -6,51Coquerías. Refinerías. Trat. combus. nucleares 2.670,5 5,60 Activ. anexas a transportes. Comunicaciones 5.939,3 2,35Industria química 6.322,2 0,48 Instituciones financieras y seguros 528,8 -7,93Fabric. productos <strong>de</strong> caucho y mat. plásticas 9.950,1 -0,98 Inmobiliarias. Alquiler <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es muebles 2.852,5 5,48Fabric. <strong>de</strong> productos minerales no metálicos 10.449,4 -4,30 Activ. informáticas. Investigac. y <strong>de</strong>sarrollo 842,4 -22,50Metalurgia 25.222,6 -10,73 Otras activida<strong>de</strong>s empresariales 2.098,0 2,47Fabric. productos metálicos excep. maquin. 14.581,0 -3,52 Admón. Pública. Def<strong>en</strong>sa. Seg. Soc. Org. extrat. 3.552,0 5,66Construcción maquinaria y equipo mecánico 9.228,9 -5,20 Educación 1.217,7 -13,03Fabric. máq. ofic., mat. informát. y <strong>el</strong>ectrónico 6.336,2 -16,09 Activ. sanitarias y veterin. Servic. sociales 3.122,8 -6,82Fabric. <strong>de</strong> maquinaria y material <strong>el</strong>éctrico 7.269,3 7,18 Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to público 10.474,0 -11,98Fabric. instr. médicos, precisión y simi<strong>la</strong>res 2.230,9 -8,21 Activ. asociativas, recreativas y culturales 2.816,0 6,08Fabricación <strong>de</strong> automóviles y remolques 5.957,3 1,41 Activ. diversas <strong>de</strong> servicios personales 6.634,4 11,21Fabricación <strong>de</strong> otro material <strong>de</strong> transporte 12.311,4 4,57 Hogares que emplean personal doméstico 3.049,4 26,24Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2006 y 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.II: Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia, AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.57


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAFIGURA 3Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales, <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo, por sector <strong>de</strong> actividad. 20071614,01285,17,06,443,00TOTAL Agrario Industria Construcción ServiciosFu<strong>en</strong>te: Anuario <strong>de</strong> Estadísticas Laborales y <strong>de</strong> Asuntos Sociales 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.In itinere se produjeron 341 acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajomortales, 2,1 acci<strong>de</strong>ntes por cada 100.000 trabajadores.Los acci<strong>de</strong>ntes mortales <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajose pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificar por su forma <strong>de</strong> ocurr<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> 3 grupos bi<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>ciados:• los <strong>de</strong>bidos a patologías no traumáticas, infartos,<strong>de</strong>rrames cerebrales, etc., que son <strong>la</strong>forma <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte más frecu<strong>en</strong>te y supon<strong>en</strong>,<strong>en</strong> 2007, un 30,4% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo mortales;• los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico acaecidos durant<strong>el</strong>a jornada <strong>de</strong> trabajo que son un 20,1% y queunidos a los anteriores suman más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad<strong>de</strong> todos los acci<strong>de</strong>ntes mortales; y• <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes por <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más causasque l<strong>la</strong>maremos “traumáticos”, un 49,5%d<strong>el</strong> total.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este último grupo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes“traumáticos” <strong>de</strong>stacan por su importancia losap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos contra un objeto inmóvil (16,5%) y losatrapami<strong>en</strong>tos (13,3%) (figura 4).Por sectores <strong>de</strong> actividad se observan difer<strong>en</strong>cias<strong>en</strong> <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte mortal más común.Así, <strong>en</strong> Agricultura los choques o golpes conun objeto <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to supon<strong>en</strong> un 20,41% <strong>de</strong> losacci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales, <strong>la</strong>s patologías notraumáticas, un 14,29% y los atrapami<strong>en</strong>tos y ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos(<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre y bajo) repres<strong>en</strong>tan un 20,41%<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo mortales. En Pesca, <strong>el</strong>51,72% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muertes están causadas por ahogami<strong>en</strong>tosy un 24,14% son patologías no traumáticas.En Industria <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s patologías no traumáticas(34,62%), los atrapami<strong>en</strong>tos y ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos(22,44%) y los golpes como resultado <strong>de</strong> una caída(8,97%). En Construcción <strong>de</strong>stacan los acci<strong>de</strong>ntesmortales por golpes resultado <strong>de</strong> una caída con másd<strong>el</strong> 31,65%, <strong>la</strong>s patologías no traumáticas repres<strong>en</strong>tan<strong>el</strong> 21,22% y los atrapami<strong>en</strong>tos y ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tossupon<strong>en</strong> un 16,91%.En <strong>el</strong> sector Servicios <strong>la</strong>s patologías no traumáticasrepres<strong>en</strong>tan un 40,45%, y los choques o golpescon un objeto, <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to un 17,20%.Los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico repres<strong>en</strong>tan un 36,31%<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes mortales <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector Servicios, un11,15% <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción, un 10,90% <strong>en</strong><strong>el</strong> sector industrial y un 8,16% <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector agrario.En cuanto a los acci<strong>de</strong>ntes mortales, <strong>el</strong> índice<strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> año 2007 es 5,14 acci<strong>de</strong>ntes mortalespor cada 100.000 trabajadores afiliados, un58


DAÑOS A LA SALUDFIGURA 4Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo mortales, por forma d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. 2007PNTAcci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráficoAp<strong>la</strong>s tami<strong>en</strong>to contra un objeto inmóvil (trabajador <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to)Quedar atrapado, ser ap<strong>la</strong>stado, sufrir una amputaciónAhogami<strong>en</strong>to, quedar sepultado, quedar <strong>en</strong>vu<strong>el</strong>toContacto con corri<strong>en</strong>te <strong>el</strong>éctrica, fuego, temperatura, sustancias p<strong>el</strong>igrosasOtro contactoContacto con “ag<strong>en</strong>te material” cortante, punzante, duro1,3%30,4 20,1 16,5 13,3 6,1 4,71,00% 20% 40% 60% 80% 100%Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.PNT: Patologías no traumáticas.FIGURA 5Variación d<strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo mortalespor sector <strong>de</strong> actividad. 2007302019,7100-10-8,3-15,79-20-20,7-26,3-30Total Agrario Industria Construcción ServiciosFu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2006 y 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.59


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERA-15,79% m<strong>en</strong>or que <strong>el</strong> d<strong>el</strong> año 2006. El sector quepres<strong>en</strong>ta un índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia más alto esConstrucción que ti<strong>en</strong>e 13,99, y es 2,7 veces superiora <strong>la</strong> media, seguido <strong>de</strong> Agrario con 7,03 y porIndustria con 6,36. Por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> media se sitúa<strong>el</strong> sector Servicios 2,99.Respecto al año 2006, Industria, Servicios yConstrucción han disminuido sus índices: -26,3%,-20,7% y -8,3%, respectivam<strong>en</strong>te, y ha aum<strong>en</strong>tado<strong>el</strong> d<strong>el</strong> sector Agrario (19,7%) (figura 5).En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 2 se recog<strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes d<strong>el</strong> año2007 y <strong>la</strong>s variaciones respecto a 2006. Se hansombreado <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ramas con índice inferioral perc<strong>en</strong>til 25 y <strong>en</strong> naranja <strong>la</strong>s que superan <strong>el</strong> perc<strong>en</strong>til75. Destacan negativam<strong>en</strong>te los casos <strong>de</strong>Construcción, Transporte, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y comunicacionese Industria manufacturera.3.3. TAMAÑO DEL CENTRO DE TRABAJOLos datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo por tamaño d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro muestran un mayornúmero <strong>de</strong> trabajadores acci<strong>de</strong>ntados <strong>en</strong> los pequeñosc<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo. Los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> 1 a 9 trabajadoresacumu<strong>la</strong>n <strong>el</strong> 23,21% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntados; <strong>en</strong>tre10 y 25 trabajadores, <strong>el</strong> 21,94%, y <strong>en</strong>tre 26 y 49trabajadores, un 14,76%, <strong>de</strong> manera que los c<strong>en</strong>tros<strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 trabajadores acumu<strong>la</strong>n un 60% d<strong>el</strong>os acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo con baja. Antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trara comparar estos valores con los datos <strong>de</strong> los trabajadoresafiliados, cabe <strong>de</strong>stacar que a medida queaum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> gravedad d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte, aum<strong>en</strong>ta también<strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes sucedidos <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros<strong>de</strong> 1 a 9 trabajadores, si<strong>en</strong>do ésta <strong>de</strong> 33,1% <strong>en</strong>los acci<strong>de</strong>ntes graves y <strong>de</strong> 35,1% <strong>en</strong> los mortales.TABLA 2Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales por sección <strong>de</strong> actividad 2007 y variación respecto a 2006SECCIONES AT mortales 2007 Dif % 2007-2006Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y silvicultura 49 11,36Pesca 29 31,82Industrias extractivas 15 -16,67Industria manufacturera 134 -20,71Produc. y distr.<strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad,gas y agua 7 -63,16Construcción 278 -6,08Comercio; reparac. vehículos y artículos domésticos 52 -28,77Host<strong>el</strong>ería 17 -5,56Transporte, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to y comunicaciones 136 -8,72Instituciones financieras y seguros 6 -33,33Activida<strong>de</strong>s inmobili. y <strong>de</strong> alquiler; servicios empresa. 36 -21,74Admón. Pública. Def<strong>en</strong>sa. Seg. Soc. Org. extrat. 29 0,00Educación 5 -28,57Activ. sanitarias y veterin. Servic. sociales 11 -15,38Otras activida<strong>de</strong>s sociales; servicios personales 22 -33,33Hogares que emplean personal doméstico 0 -100,00Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2006 y 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.60


DAÑOS A LA SALUDTABLA 3Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por tamaño <strong>de</strong> empresa y gravedad y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Sector Industria. 2007Tamaño <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> Grave Mortal Total Trabajadoresempresa n % n % n % afiliadosNo consta ó 0 27 1,27 1 0,64 936 0,38 01-9 487 22,87 28 17,95 35.814 14,61 14,3910-25 508 23,86 46 29,49 48.624 19,84 16,6326-49 359 16,86 22 14,10 41.434 16,91 13,5650-249 518 24,33 41 26,28 78.138 31,88 25,02250-499 119 5,59 9 5,77 20.602 8,41 9,55500-1000 51 2,40 3 1,92 10.124 4,13 6,85Más <strong>de</strong> 1000 60 2,82 6 3,85 9.402 3,84 14,00Total 2.129 100,00 156 100,00 245.074 100,00 100,00Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong> tejido empresarialespañol está <strong>en</strong> gran medida constituido porpequeñas empresas 5 , <strong>de</strong> manera que un 21,47% d<strong>el</strong>os trabajadores afiliados al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral trabajan<strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> 1 a 9 trabajadores, y un13,78% lo hac<strong>en</strong> <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> 10 a 25 trabajadores.En <strong>el</strong> otro extremo, un 25,79% <strong>de</strong> los trabajadoreslo hac<strong>en</strong> <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 1.000 trabajadores.Puesto que <strong>la</strong> información disponible serefiere al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral y al tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa,se restring<strong>en</strong> <strong>la</strong>s comparaciones al ámbito d<strong>el</strong>as empresas <strong>de</strong> los sectores Industria, Construccióny Servicios, ya que <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector Agrario están formadomayoritariam<strong>en</strong>te por los trabajadores d<strong>el</strong>Régim<strong>en</strong> Especial Agrario y d<strong>el</strong> Mar. Hay que t<strong>en</strong>er<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que los datos <strong>de</strong> afiliación se refier<strong>en</strong>a 31 <strong>de</strong> diciembre y no son medias anuales. Unavez hechas estas consi<strong>de</strong>raciones, se van a compararlos porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes por tamaño <strong>de</strong>empresa y <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción trabajadorapara los 3 sectores consi<strong>de</strong>rados.En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria, <strong>la</strong>s empresas por<strong>en</strong>cima <strong>de</strong> los 250 trabajadores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un m<strong>en</strong>orporc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> los esperados, tanto<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves y mortales,como <strong>en</strong> los totales. Las empresas <strong>de</strong> tamaño medio,<strong>de</strong> 50 a 249 trabajadores, pres<strong>en</strong>tan una mayorproporción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes totales <strong>de</strong> los que les5Empresas inscritas <strong>en</strong> Seguridad Social por tamaño ysector <strong>de</strong> actividad. Anuario <strong>de</strong> estadísticas <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong>asuntos sociales. 2007. MTIN.correspon<strong>de</strong>rían a su porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trabajadoresafiliados (31,88% fr<strong>en</strong>te a 25,02%). Esta misma circunstanciase produce <strong>en</strong>tre los acci<strong>de</strong>ntes mortalesd<strong>el</strong> mismo tamaño <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>, 26,28%. Encambio, no <strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves (24,33%). En<strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s microempresas (1 a 9 trabajadores)<strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes totales (14,61%) esmuy simi<strong>la</strong>r al peso <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción trabajadorad<strong>el</strong> sector (14,39%) y sin embargo, los acci<strong>de</strong>ntesgraves (22,87%) y mortales (17,95%) lo superan.Las empresas <strong>de</strong> 10 a 25 y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> 26 a 49 trabajadoresson <strong>la</strong>s que sufr<strong>en</strong> un mayor porc<strong>en</strong>taje<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> los esperados <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s categorías.Los trabajadores afiliados al Régim<strong>en</strong>G<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> 10 a 25 trabajadores repres<strong>en</strong>tan<strong>el</strong> 16,63% d<strong>el</strong> sector Industria, y los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> este tamaño <strong>de</strong> empresa son <strong>el</strong> 19,84%<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo totales, <strong>el</strong> 23,86% d<strong>el</strong>os graves y <strong>el</strong> 29,49% <strong>de</strong> los mortales. En <strong>el</strong> caso<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>en</strong>tre 26 y 49 trabajadores, quesuman <strong>el</strong> 13,56% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> trabajadores, pres<strong>en</strong>tan<strong>el</strong> 16,91% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes totales, <strong>el</strong>16,86% <strong>de</strong> los graves y <strong>el</strong> 14,10% <strong>de</strong> los mortales(tab<strong>la</strong> 3).En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong><strong>en</strong>tre 10 y 25 trabajadores y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 50 y 249trabajadores son <strong>la</strong>s que sufr<strong>en</strong> <strong>en</strong> mayor porc<strong>en</strong>taj<strong>el</strong>os acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo esperados, tanto <strong>en</strong>graves (27,85% y 19,41%, respectivam<strong>en</strong>te) como<strong>en</strong> mortales (29,14% y 24,82%, respectivam<strong>en</strong>te),como <strong>en</strong> acci<strong>de</strong>ntes totales (27,63% y 23,18%, respectivam<strong>en</strong>te).61


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERATABLA 4Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por tamaño <strong>de</strong> empresa y gravedad y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Sector Construcción. 2007Tamaño <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> Grave Mortal Total Trabajadoresempresa n % n % n % afiliadosNo consta ó 0 72 2,44 3 1,08 2.764 1,10 01-9 940 31,84 69 24,82 66.741 26,66 31,2410-25 822 27,85 81 29,14 69.157 27,63 24,7526-49 458 15,51 41 14,75 44.083 17,61 14,9650-249 573 19,41 69 24,82 58.013 23,18 18,44250-499 62 2,10 11 3,96 6.654 2,66 3,29500-1000 19 0,64 4 1,44 2.067 0,83 2,24Más <strong>de</strong> 1000 6 0,20 0 0,00 845 0,34 5,08Total 2.952 100,00 278 100,00 250.324 100,00 100,00Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.En <strong>el</strong> caso contrario, y sigui<strong>en</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong><strong>en</strong>tre 500 y 1.000 trabajadores y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> más <strong>de</strong>1.000 trabajadores. En estos grupos todos los porc<strong>en</strong>tajesson m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> los esperados: graves(0,64% y 0,20%, respectivam<strong>en</strong>te), mortales (1,44%y 0%, respectivam<strong>en</strong>te) y totales: 0,83% y 0,34%,respectivam<strong>en</strong>te (tab<strong>la</strong> 4).En <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 1 y 9 trabajadoresd<strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción los acci<strong>de</strong>ntes graves(31,84%) son prácticam<strong>en</strong>te los esperados(31,24%), no así los mortales (24,82%) ni los totalescon un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> 26,66%.Las empresas <strong>de</strong> 26 a 49 trabajadores pres<strong>en</strong>tanun mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes esperados<strong>en</strong> graves y totales, con 15,51% y 17,61%, respectivam<strong>en</strong>tey muy simi<strong>la</strong>r a los porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ciónafiliada al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong> <strong>la</strong>Minería d<strong>el</strong> Carbón (14,96%) <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntesmortales (14,75%).Por último, <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>250 a 499 trabajadores se observa <strong>el</strong> efecto contrarioal grupo anterior pres<strong>en</strong>tando un porc<strong>en</strong>tajem<strong>en</strong>or <strong>de</strong> lo esperado (3,29%) <strong>en</strong> graves (2,10%)y <strong>en</strong> totales (2,66%) y mayor <strong>en</strong> mortales (3,96%).El sector Servicios ti<strong>en</strong>e un comportami<strong>en</strong>to simi<strong>la</strong>r<strong>en</strong> cuanto a siniestralidad al d<strong>el</strong> sector industrial<strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas pequeñas (1 a 9, 10 a 25,26 a 49 trabajadores) don<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>scategorías reflejadas (acci<strong>de</strong>ntes graves, mortalesy totales) porc<strong>en</strong>tajes mayores <strong>de</strong> los esperados.Las empresas medianas <strong>de</strong> 50 a 249 trabajadoresse comportan también con porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntesmayores <strong>de</strong> los esperados (16,09%), tanto <strong>en</strong>acci<strong>de</strong>ntes graves (19,57%) como <strong>en</strong> mortales(16,88%) y totales (25,13%) (tab<strong>la</strong> 5).Por otro <strong>la</strong>do, hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong>sector Servicios conc<strong>en</strong>tra a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>Construcción y <strong>la</strong> Industria un mayor porc<strong>en</strong>taje<strong>de</strong> trabajadores afiliados al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral y d<strong>el</strong>a Minería d<strong>el</strong> Carbón <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> más <strong>de</strong>1.000 trabajadores y <strong>la</strong>s medianas <strong>de</strong> 50 a 249 trabajadores.En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria y <strong>la</strong> Construcción<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afiliada se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<strong>en</strong> los primeros rangos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong>empresa (<strong>de</strong> 1 a 249 trabajadores).Continuando <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción d<strong>el</strong> sector Serviciosse observa que tanto <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> 250 a499 trabajadores, como <strong>la</strong>s <strong>de</strong> 500 a 1.000, muestranporc<strong>en</strong>tajes mayores <strong>de</strong> los esperados <strong>en</strong> acci<strong>de</strong>ntesgraves (6,88% y 5,51%) y totales (9,11% y6,74%), y m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong>tre los mortales con 5,10% y3,18%, respectivam<strong>en</strong>te.Y, por último, los resultados más bajos <strong>de</strong> losesperados (32,33%) se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresascon p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 1.000 trabajadores, <strong>en</strong> todas<strong>la</strong>s categorías estudiadas: acci<strong>de</strong>ntes graves(10,98%), mortales (6,69%) y totales (12,87%).62


DAÑOS A LA SALUDTABLA 5Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por tamaño <strong>de</strong> empresa y gravedad y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Sector Servicios. 2007Tamaño <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> Grave Mortal Total Trabajadoresempresa n % n % n % afiliadosNo consta o 0 63 2,16 6 1,91 2.515 0,64 —1-9 741 25,35 98 31,21 69.055 17,48 21,3310-25 548 18,75 54 17,20 63.158 15,98 11,226-49 316 10,81 56 17,83 47.576 12,04 7,7550-249 572 19,57 53 16,88 99.297 25,13 16,09250-499 201 6,88 16 5,10 36.003 9,11 6,07500-1000 161 5,51 10 3,18 26.643 6,74 5,33Más <strong>de</strong> 1000 321 10,98 21 6,69 50.861 12,87 32,23Total 2.923 100,00 314 100,00 395.108 100,00 100,00Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.En resum<strong>en</strong>, <strong>la</strong>s empresas gran<strong>de</strong>s (más <strong>de</strong> 250trabajadores) ti<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, m<strong>en</strong>os acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> cualquier gravedad <strong>de</strong> los esperados.Las microempresas (1-9) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un porc<strong>en</strong>taje tota<strong>la</strong>lgo m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> los esperados,sin embargo, <strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves ymortales lo superan. Son <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> tamañointermedio <strong>la</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> los que cabría esperar, tanto <strong>en</strong> totalescomo <strong>en</strong> graves y mortales.3.4. EDAD Y SEXO6Fu<strong>en</strong>te: Trabajadores afiliados <strong>en</strong> alta <strong>la</strong>boral según régim<strong>en</strong>,por sexo y edad d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral, Régim<strong>en</strong> d<strong>el</strong>a Minería d<strong>el</strong> Carbón y Régim<strong>en</strong> Especial Agrario y d<strong>el</strong>Mar. Quedan excluidos los autónomos y los empleados d<strong>el</strong>hogar con <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas.Anuario <strong>de</strong> estadísticas <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong> asuntos sociales.2007. MTIN.Los varones sufr<strong>en</strong> un 78,22% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo con baja <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>smujeres sufr<strong>en</strong> <strong>el</strong> 21,78% restante. Por otro <strong>la</strong>do,<strong>la</strong> proporción <strong>en</strong>tre hombres y mujeres afiliados alos regím<strong>en</strong>es que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> trabajo cubiertas 6 es <strong>de</strong> 57,36% <strong>en</strong> varonespor 42,64% <strong>de</strong> mujeres.Esta <strong>de</strong>sproporción se acreci<strong>en</strong>ta analizando <strong>la</strong>gravedad d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte, ya que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> losacci<strong>de</strong>ntes graves, los varones sufr<strong>en</strong> un 90,35%<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves y <strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes mortales<strong>la</strong> proporción es <strong>de</strong> un 95,88% <strong>de</strong> varonesfr<strong>en</strong>te a un 4,12% <strong>en</strong> mujeres (figura 6).La distribución por eda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo totales 7 <strong>de</strong> varones y mujeres es muy simi<strong>la</strong>r,por lo que no se distinguirá por sexo <strong>en</strong> <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>tecom<strong>en</strong>tario: los trabajadores jóv<strong>en</strong>es (hasta24 años) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> 16,5% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes. El grupo<strong>de</strong> 25 a 49 años es <strong>el</strong> que pres<strong>en</strong>ta mayor número<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo con un 69,1% y <strong>el</strong> <strong>de</strong> más<strong>de</strong> 50 años sufre <strong>el</strong> 14,4% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes. Comparándolocon <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afiliada ya m<strong>en</strong>cionada,<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> los trabajadores jóv<strong>en</strong>es sufr<strong>en</strong> una mayorproporción <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes que <strong>la</strong> esperada, yaque su peso <strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afiliada es d<strong>el</strong> 10,9%, <strong>en</strong><strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> los mayores <strong>de</strong> 50 años queson <strong>el</strong> 18,6% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción (figura 7).A medida que aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> gravedad d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>ntese inviert<strong>en</strong> <strong>la</strong>s proporciones, disminuy<strong>en</strong>do<strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes que sufre <strong>el</strong> grupo d<strong>el</strong>os jóv<strong>en</strong>es y aum<strong>en</strong>tando <strong>el</strong> <strong>de</strong> mayores <strong>de</strong> 50 añoshasta llegar, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes mortales,a un 7,7% <strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es y un 33,2% <strong>en</strong> mayores <strong>de</strong> 50(figura 7).Analizando <strong>de</strong> forma más porm<strong>en</strong>orizada losacci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales por edad, se observaque los <strong>de</strong>bidos a PNT 8 repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> 30,49%d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales, los ac-7Excluidos los acci<strong>de</strong>ntes d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong> Especial <strong>de</strong> trabajadoresAutónomos.8Patologías no traumáticas: Infartos, <strong>de</strong>rrames cerebrales,etc.63


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAFIGURA 6Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por sexo y gravedad. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. 20071009,654,1221,7880AT-Mujeres604090,3595,8878,22AT-Varones200% graves % mortales % totalesFu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.ci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico, <strong>el</strong> 20,1% y los “traumáticos”,<strong>el</strong> 49,5% restante (figura 8).Los varones sufr<strong>en</strong> <strong>el</strong> 95,88% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo mortales, fr<strong>en</strong>te al 4,12% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres.En primer lugar se <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> losvarones <strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales.En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s PNT <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje aum<strong>en</strong>tacon <strong>la</strong> edad d<strong>el</strong> trabajador. Los mayores <strong>de</strong> 50años sufrieron <strong>el</strong> 59,4% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s PNT, <strong>el</strong> grupo compr<strong>en</strong>dido<strong>en</strong>tre 25 y 49 años, <strong>el</strong> 44,8%, <strong>de</strong>jando unresidual 0,8% <strong>en</strong> <strong>la</strong> franja <strong>de</strong> edad <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es.Estas cifras explican <strong>en</strong> parte <strong>el</strong> mayor porc<strong>en</strong>ta-FIGURA 7Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por edad y gravedad y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. 2007807069,163,670,56059,150AT4033,2AT gravesAT mortalesPob<strong>la</strong>ción3025,6201016,510,87,710,914,418,6016-24 años 25-49 años mas <strong>de</strong> 50 añosFu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.64


DAÑOS A LA SALUDFIGURA 8Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo mortales por edad y tipo d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Varones. 2007807067,364,868,3AT mortales6059,154,6AT mortalestráfico504044,633,AT mortalesPNAT mortalestraumáticos3020107,710,921,824,011,19,422,3Pob<strong>la</strong>ción0,8016-24 años 25-49 años mas <strong>de</strong> 50 añosFu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.je <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo mortal registrado <strong>en</strong> trabajadores<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 50 años.En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico <strong>en</strong> jornada<strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s proporciones son más cercanasa <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afiliada, un 20,3% <strong>de</strong> trabajadoresafiliados varones mayores <strong>de</strong> 50 añossufr<strong>en</strong> <strong>el</strong> 21,8% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico <strong>en</strong> jornada<strong>de</strong> trabajo. Los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> tráfico registrados<strong>en</strong> varones jóv<strong>en</strong>es repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> 10,9%fr<strong>en</strong>te al 10,8% <strong>de</strong> afiliados.En <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> tercer grupo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes, losmás r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo,los trabajadores <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 50 años sufr<strong>en</strong> un mayorporc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes mortales <strong>de</strong> los quecabría esperar, ya que <strong>en</strong> esa franja <strong>de</strong> edad seacumu<strong>la</strong>n <strong>el</strong> 25,7% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajomortales <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> traumático fr<strong>en</strong>te a un 20,3%<strong>de</strong> trabajadores afiliados <strong>en</strong> esa franja <strong>de</strong> edad.Los acci<strong>de</strong>ntes registrados <strong>en</strong> varones jóv<strong>en</strong>es supon<strong>en</strong><strong>el</strong> 11,1% y <strong>en</strong> <strong>la</strong> franja intermedia se acumu<strong>la</strong><strong>el</strong> 63,2%, fr<strong>en</strong>te al 68,9% <strong>de</strong> trabajadores <strong>en</strong>esa franja <strong>de</strong> edad.De estas cifras se <strong>de</strong>duce que <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajadores<strong>de</strong> 25 a 49 años son los que agrupan mayorporc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes. Los trabajadores jóv<strong>en</strong>essufr<strong>en</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or gravedad que los restantesgrupos <strong>de</strong> edad. Y los mayores <strong>de</strong> 50 años,bi<strong>en</strong> sea por <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> trabajo que <strong>de</strong>sempeñan o,bi<strong>en</strong> por sus características personales, sufr<strong>en</strong> unamayor proporción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes graves y mortales.Las trabajadoras, como ya hemos com<strong>en</strong>tadoanteriorm<strong>en</strong>te, sufr<strong>en</strong> un 4,12% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo mortales que correspon<strong>de</strong>n a 34 casos.En <strong>el</strong> breve análisis <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes seobserva como <strong>la</strong> franja <strong>de</strong> 25-49 años es <strong>la</strong> queacumu<strong>la</strong> los mayores porc<strong>en</strong>tajes <strong>en</strong> todos losgrupos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes: tráfico (80,0%), patologíasno traumáticas (58,3%) y acci<strong>de</strong>ntes traumáticos(83,3%). Todos estos porc<strong>en</strong>tajes son superiores <strong>en</strong>esta franja <strong>de</strong> edad a los <strong>de</strong> sus compañeros varones.Es interesante indicar que <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> trabajadoras <strong>en</strong> esta franja es tambiénsuperior al <strong>de</strong> trabajadores (72,8% fr<strong>en</strong>te a68,9%) (figura 9).65


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAFIGURA 9Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo mortales por edad y tipo d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Mujeres. 2007908073,580,076,871,4AT mortales706058,3AT mortalestráfico504041,7AT mortalesPNAT mortalestraumáticos302023,519,618,7Pob<strong>la</strong>ción1002,910,010,09,93,60,016-24 años 25-49 años mas <strong>de</strong> 50 añosFu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.Los acci<strong>de</strong>ntes mortales <strong>de</strong> trabajadoras másjóv<strong>en</strong>es se comportan <strong>de</strong> forma simi<strong>la</strong>r a los d<strong>el</strong>os varones, excepto <strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes mortalestraumáticos don<strong>de</strong> <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>en</strong> mujeres esnulo fr<strong>en</strong>te al 11,1% <strong>en</strong> varones.En <strong>la</strong> franja <strong>de</strong> trabajadoras <strong>de</strong> mayor edad todas<strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte mortal pres<strong>en</strong>tan porc<strong>en</strong>tajesmás bajos que los <strong>de</strong> los trabajadores.3.5. TIPO DE CONTRATOEl tipo <strong>de</strong> contratación es una característica d<strong>el</strong>empleo que pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er una influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>terminante<strong>en</strong> aspectos como <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> puesto<strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong> accesibilidad a <strong>la</strong> información ya <strong>la</strong> formación, fundam<strong>en</strong>tales <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización d<strong>el</strong>as tareas <strong>de</strong> forma <strong>salud</strong>able y segura.Un 49,17 % <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo los tuvierontrabajadores con contrato <strong>de</strong> duración <strong>de</strong>terminada,por un 49,65% <strong>de</strong> trabajadores con contratoin<strong>de</strong>finido. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo mortales se produce mayor difer<strong>en</strong>cia, si<strong>en</strong>domayoría los acci<strong>de</strong>ntes mortales <strong>de</strong> trabajadorescon contrato in<strong>de</strong>finido (51,45%) (figura 10).El comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los distintos sectores esmuy difer<strong>en</strong>te, ya que <strong>en</strong> Industria y Servicios <strong>el</strong>porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> trabajadores acci<strong>de</strong>ntados con contratoin<strong>de</strong>finido es mayoritario, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong><strong>el</strong> sector Agrario y Construcción es mayoritario <strong>el</strong>% <strong>de</strong> trabajadores con contrato <strong>de</strong> duración <strong>de</strong>terminada.Para po<strong>de</strong>r realizar una interpretación <strong>de</strong> estascifras, es necesario conocer <strong>la</strong> distribución d<strong>el</strong>a pob<strong>la</strong>ción afiliada con <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias cubiertassegún su contrato 9 . La pob<strong>la</strong>ción asa<strong>la</strong>riada esuna bu<strong>en</strong>a aproximación <strong>en</strong> este caso para t<strong>en</strong>eruna i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong>s proporciones según <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> contrato<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo.En <strong>el</strong> sector Agrario <strong>la</strong> proporción <strong>en</strong>tre trabajadoresasa<strong>la</strong>riados con contrato in<strong>de</strong>finido y tem-9Fu<strong>en</strong>te: EPA. Asa<strong>la</strong>riados, según <strong>la</strong> duración d<strong>el</strong> contratopor sector. Anuario <strong>de</strong> estadísticas <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong>asuntos sociales. 2007. MTIN.66


DAÑOS A LA SALUDFIGURA 10Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por tipo <strong>de</strong> contrato y sector <strong>de</strong> actividad y trabajadoresasa<strong>la</strong>riados. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. 20071008077,2974,4971,69Acci<strong>de</strong>ntados,contratoin<strong>de</strong>finido604060,4539,1522,7124,3645,3154,6960,0439,0628,31Asa<strong>la</strong>riados,contratoin<strong>de</strong>finidoAcci<strong>de</strong>ntados,contratotemporal20Asa<strong>la</strong>riados,contratotemporal0Industria Construcción ServiciosFu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción Activa 2007. INE.poral es <strong>de</strong> 41,02-58,98, simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> proporción <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os acci<strong>de</strong>ntados que es <strong>de</strong> 37,42-52,52 10 .En Industria predominan los asa<strong>la</strong>riados concontratos in<strong>de</strong>finidos (77,29%) fr<strong>en</strong>te a un 22,71%<strong>de</strong> contratos temporales, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso<strong>de</strong> los trabajadores acci<strong>de</strong>ntados, se da una proporciónmayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> esperada <strong>de</strong> trabajadores concontrato temporal (39,15%).En Construcción <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> asa<strong>la</strong>riadoscon contratos temporales es <strong>de</strong> 54,69%, mi<strong>en</strong>trasque <strong>en</strong>tre los acci<strong>de</strong>ntados <strong>la</strong> contratación temporalllega al 74,49%. En Servicios, los contratos in<strong>de</strong>finidos<strong>en</strong>tre los asa<strong>la</strong>riados son <strong>el</strong> 71,69% y lostemporales <strong>el</strong> 28,31%, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los trabajadoresacci<strong>de</strong>ntados un 60,04% t<strong>en</strong>ían contrato in<strong>de</strong>finidoy un 39,06% contrato <strong>de</strong> duración <strong>de</strong>terminada.Consi<strong>de</strong>rando únicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> variable tipo <strong>de</strong>contrato, se observa que, para todos los sectores10Excluidos los contratos tipificados como no c<strong>la</strong>sificable,mayoritariam<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong> Especial <strong>de</strong> Autónomos.salvo <strong>el</strong> Agrario, los trabajadores con contrato <strong>de</strong>duración <strong>de</strong>terminada sufr<strong>en</strong> mayor porc<strong>en</strong>tajeacci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> lo que cabría esperar (por <strong>la</strong> distribución<strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> los asa<strong>la</strong>riados por tipo<strong>de</strong> contrato). Esto podría indicar o unas peorescondiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> estos trabajadores obi<strong>en</strong> que se ocupan <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s tareas que conllevanmayores riesgos.3.6. TIPO DE ACCIDENTEEn <strong>el</strong> apartado <strong>de</strong>dicado a los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo mortales ya se ha hecho un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>sformas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes más frecu<strong>en</strong>tes, por lo tanto<strong>en</strong> este apartado se va a estudiar <strong>el</strong> conjunto d<strong>el</strong>os acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo con baja <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong>trabajo.En <strong>el</strong> parte <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte exist<strong>en</strong> dos variablesque permit<strong>en</strong> caracterizar <strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo:por una parte, <strong>la</strong> variable “<strong>de</strong>sviación”, que <strong>de</strong>scribe<strong>el</strong> suceso que dio lugar al acci<strong>de</strong>nte, y, por67


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAFIGURA 11Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por tipo <strong>de</strong> <strong>de</strong>sviación d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. 2007Caída <strong>de</strong> personas15,00%Movimi<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong>cuerpo 50,1%Pérdida <strong>de</strong> control <strong>de</strong>máquinas y medios<strong>de</strong> transporte16,48%Movimi<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong>cuerpo con esfuerzofísico 31,79%Otras <strong>de</strong>sviaciones18,42%Movimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>cuerpo sin esfuerzofísico 18,31%Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2006. MTIN.FIGURA 12Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por forma-contacto d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. 2007Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.otra, <strong>la</strong> variable “forma-contacto-modalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>lesión”, que indica cómo se produjo <strong>el</strong> daño físicoal trabajador.Sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n cronológico <strong>de</strong> los sucesos,<strong>la</strong>s <strong>de</strong>sviaciones más frecu<strong>en</strong>tes están r<strong>el</strong>acionadascon los movimi<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> cuerpo, con o sin esfuerzofísico, que agrupadas suman <strong>el</strong> 50,10% <strong>de</strong> losacci<strong>de</strong>ntes totales (<strong>de</strong>stacan <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><strong>la</strong>s los movimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> “levantar o transportar con esfuerzo físico”que son un 14,66% d<strong>el</strong> total, y los “movimi<strong>en</strong>tosno coordinados o intempestivos (sin esfuerzofísico)” que son <strong>el</strong> 12,97% d<strong>el</strong> total) (figura 11).Fuera d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> cuerpo,<strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s pérdidas <strong>de</strong> control <strong>de</strong> máquinasequipos o herrami<strong>en</strong>tas y medios <strong>de</strong> transporte(16,48%) y los resbalones o tropezones que resultaron<strong>en</strong> caídas (15,0%).Las formas 11 más frecu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte están <strong>en</strong>consonancia con estas <strong>de</strong>sviaciones, así <strong>la</strong> forma-con-11En <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formas están incluidos todos losacci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo. A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>apartados anteriores no se establece distinción <strong>en</strong>tre acci<strong>de</strong>ntestraumáticos, acci<strong>de</strong>ntes no traumáticos y acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> tráfico.68


DAÑOS A LA SALUDTABLA 6Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo e índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia por sector <strong>de</strong> actividad y gravedad y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Trabajadores extranjeros. 2007Trabajadores extranjeros con conting<strong>en</strong>cias cubiertasSectorAT AT AT AT II II II total II mortalAfiliadosLeve Grave Mortal Totaltotal mortal nacional nacionalAGRARIO 6.563 69 12 6.644 178.391 3.724,40 6,73 3.106,79 7,03INDUSTRIA 27.511 259 16 27.786 159.692 17.399,75 10,02 9.995,11 6,36CONSTRUCCIÓN 47.432 626 45 48.103 400.950 11.997,3 11,22 12.600,53 13,99SERVICIOS 44.878 280 34 45.192 911.173 4.959,76 3,73 3.759,46 2,99Total 126.384 1.234 107 127.725 1.650.206 7.739,95 6,48 5.760,27 5,14Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Fu<strong>en</strong>te: Boletín m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> estadísticas <strong>la</strong>borales. 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.II: Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia, AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.tacto-modalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> lesión más frecu<strong>en</strong>te es <strong>el</strong> <strong>sobre</strong>esfuerzofísico con un 36,77%, seguido por losap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos <strong>sobre</strong> objetos inmóviles con <strong>el</strong> trabajador<strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to (resultado <strong>de</strong> caídas o choques)con un 22,19% y los choques o golpes con objetos <strong>en</strong>movimi<strong>en</strong>to (18,01%), seguidos por los contactos conag<strong>en</strong>tes punzantes, cortantes o duros (11,65%). En <strong>el</strong>caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes totales, <strong>la</strong>s patologías notraumáticas (0,15%) ti<strong>en</strong><strong>en</strong> muy poca r<strong>el</strong>evancia(figura 12).En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes graves, cabe <strong>de</strong>stacarque un 35,53% se produce por ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos a consecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> una caída o tropiezo, seguidos por loschoques o golpes contra un objeto <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to(21,77%), los atrapami<strong>en</strong>tos y ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos o sufriruna amputación (12,34%) y los contactos con«ag<strong>en</strong>te material» cortante, punzante, duro (10,53%).3.7. TRABAJADORES EXTRANJEROSA partir d<strong>el</strong> año 2003, <strong>el</strong> parte <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo recoge <strong>en</strong>tre sus variables <strong>la</strong> nacionalidadd<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>ntado. Estos años han coincidido con unperiodo <strong>de</strong> fuerte crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadoresextranjeros afiliados a <strong>la</strong> SeguridadSocial 12 que pasaron <strong>de</strong> no llegar a 925.000 <strong>en</strong> 2003a duplicar esa cifra <strong>en</strong> 2007 con más <strong>de</strong> 1,9 millones<strong>de</strong> trabajadores 13 .12En estas cifras se incluy<strong>en</strong> todos los regím<strong>en</strong>es t<strong>en</strong>gano no <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas.13Fu<strong>en</strong>te: Trabajadores extranjeros afiliados a <strong>la</strong> SeguridadSocial <strong>en</strong> alta <strong>la</strong>boral. Boletín m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> estadísticas<strong>la</strong>borales. 2007. MTIN.De este 1,9 millones, 1.441.639 están afiliadosal Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral y Minería d<strong>el</strong> Carbón, 159.372al Régim<strong>en</strong> Especial Agrario y 3.695 al Régim<strong>en</strong>Especial d<strong>el</strong> Mar, que son los regím<strong>en</strong>es que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubierta.A estos hay que añadir los trabajadores autónomosque t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias poracci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas <strong>de</strong> manera voluntaria:24.116. Estas cifras sitúan <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadoresextranjeros afiliados con <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>ciaspor acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas, <strong>en</strong> mediaanual, <strong>en</strong> 1.650.206.En 2007, estos trabajadores tuvieron un total<strong>de</strong> 127.725 acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo con baja <strong>en</strong> jornada<strong>de</strong> trabajo 14 , un 13,81% d<strong>el</strong> total nacional <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes, <strong>de</strong> los cuales 107 fueron mortales, un12,95% d<strong>el</strong> total nacional <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajomortales (tab<strong>la</strong> 6).Por sectores, <strong>el</strong> que registró un mayor número<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes fue <strong>la</strong> Construcción con 37,66%d<strong>el</strong> total, seguido por Servicios, con un 35,38%, un21,75% fueron <strong>en</strong> Industria y un 5,20% <strong>en</strong> <strong>el</strong> sectorAgrario.En <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia, se observaque <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> índice <strong>de</strong> los trabajadoresextranjeros difiere d<strong>el</strong> total nacional. El índice<strong>de</strong> los trabajadores extranjeros es superior <strong>en</strong>1,32 veces <strong>el</strong> índice nacional. Esta inci<strong>de</strong>ncia superior<strong>en</strong> extranjeros respecto al índice g<strong>en</strong>eral se muestra<strong>en</strong> todos los sectores excepto <strong>en</strong> Construcción. Es14Se excluy<strong>en</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> cuyo parte no consta <strong>la</strong>nacionalidad d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>ntado.69


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAespecialm<strong>en</strong>te l<strong>la</strong>mativo <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria, cuyoíndice <strong>en</strong> los trabajadores extranjeros es superior al<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción, lo que invierte <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> índicesrespecto al índice g<strong>en</strong>eral don<strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcciónes <strong>el</strong> sector que ocupa <strong>el</strong> primer puesto. Esto pued<strong>el</strong>levar a p<strong>en</strong>sar que, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Industria, lostrabajadores extranjeros están <strong>de</strong>sempeñando tareasdifer<strong>en</strong>tes o con difer<strong>en</strong>tes condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>,<strong>en</strong> tanto que <strong>en</strong> Servicios, Construcción y <strong>el</strong> sectorAgrario <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo y tareas no apar<strong>en</strong>tanser tan difer<strong>en</strong>tes.Para analizar con más <strong>de</strong>talle los sectores no primarios,se han analizado aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s ramas que repres<strong>en</strong>tanal m<strong>en</strong>os <strong>el</strong> 1% <strong>de</strong> los trabajadores extranjerosafiliados al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral ya que, cuando <strong>el</strong>número <strong>de</strong> afiliados es reducido, variaciones pequeñasd<strong>el</strong> número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes pue<strong>de</strong>n producirfuertes alteraciones. Se han sombreado <strong>en</strong> ver<strong>de</strong> <strong>la</strong>sramas con m<strong>en</strong>or inci<strong>de</strong>ncia que <strong>en</strong> <strong>el</strong> total nacionaly <strong>en</strong> naranja <strong>la</strong>s que superan, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> lostrabajadores extranjeros, <strong>en</strong> más <strong>de</strong> un 50% al índice<strong>de</strong> su rama (tab<strong>la</strong> 7).Las ramas que <strong>de</strong>stacan son: <strong>la</strong> “Industria <strong>de</strong>alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco”, “V<strong>en</strong>ta y reparación<strong>de</strong> vehículos. V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> combustibles” y “Activida<strong>de</strong>sasociativas, recreativas y culturales”, <strong>la</strong>stres por <strong>en</strong>cima d<strong>el</strong> 50% <strong>de</strong> su rama. Y especialm<strong>en</strong>te,<strong>la</strong> rama <strong>de</strong> “Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, cazay silvicultura” cuyo índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> trabajadoresextranjeros afiliados al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eralsupera <strong>en</strong> más <strong>de</strong> cuatro veces <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>nciag<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> esa rama.3.8. TRABAJADORES DEL RÉGIMENESPECIAL DE AUTÓNOMOSA partir d<strong>el</strong> año 2004, los trabajadores d<strong>el</strong>Régim<strong>en</strong> Especial <strong>de</strong> Autónomos pue<strong>de</strong>n acogersea t<strong>en</strong>er cubiertas <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>n-TABLA 7Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo e índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia por rama <strong>de</strong> actividad (con % <strong>de</strong> afiliados superior al 1% d<strong>el</strong> total<strong>de</strong> trabajadores extranjeros) y trabajadores afiliados al Régim<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje.Trabajadores extranjeros. 2007Trabajadores extranjerosAT Totales d<strong>el</strong> Afiliados Rég.Ramas Rég. G<strong>en</strong>eral y G<strong>en</strong>eral y II totalMinería d<strong>el</strong> Minería d<strong>el</strong> II total NacionalCarbónCarbónAgricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y silvicultura 1.851 14.920 12.406,17 2.908,20Ind. <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco 5.450 34.225 15.924,03 10.122,50Fabr. <strong>de</strong> prod. metálicos exc. maquinaria 6.043 28.221 21.413,13 14.580,95Construcción 47.908 391.775 12.228,45 12.600,53V<strong>en</strong>ta y reparación <strong>de</strong> vehículos. V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> combustible 1.896 20.994 9.031,15 6.637,47Comerc. al por mayor. Intermedarios d<strong>el</strong> comercio 4.725 70.983 6.656,52 4.750,42Comerc. al por m<strong>en</strong>or. Reparaciones domésticas 6.221 112.602 5.524,77 4.131,99Host<strong>el</strong>ería 12.801 251.922 5.081,33 5.359,34Transp. terrestre y por tubería 3.738 44.651 8.371,59 7.587,35Act. anexas a los transp. Ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> viaje. Comunicaciones 2.215 26.186 8.458,72 5.939,35Inmobiliarias. Alquiler <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es muebles 1.090 29.055 3.751,51 2.852,51Otras activida<strong>de</strong>s empresariales 4.586 184.659 2.483,50 2.098,04Activ. asociativas, recreativas y culturales 1.275 29.749 4.285,86 2.816,03Activ. diversas <strong>de</strong> servicios personales 1.406 17.592 7.992,27 6.634,42Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Fu<strong>en</strong>te: Boletín m<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> estadísticas <strong>la</strong>borales. 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.II: Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia, AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.70


DAÑOS A LA SALUDTABLA 8Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo e índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia por sector <strong>de</strong> actividad y gravedad y trabajadores afiliados.Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Trabajadores autónomos con <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas. 2007Trabajadores extranjeros con conting<strong>en</strong>cias cubiertasSectorAT AT AT AT II II II total II mortalAfiliadosLeve Grave Mortal Totaltotal mortal nacional nacionalAGRARIO 383 11 4 398 7.437 5.351,86 53,79 3.106,79 7,03INDUSTRIA 916 28 1 945 23.397 4.038,94 4,27 9.995,11 6,36CONSTRUCCIÓN 2.754 74 3 2.831 71.011 3.986,70 4,22 12.600,53 13,99SERVICIOS 2.471 63 6 2.540 200.956 1.263,96 2,99 3.759,46 2,99Total 6.524 176 14 6.714 302.801 2.217,30 4,62 5.760,27 5,14Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.II: Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia, AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.TABLA 9Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo e índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia por rama <strong>de</strong> actividad (con % <strong>de</strong> afiliados superior al 3%<strong>de</strong> autónomos) y trabajadores afiliados. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. Trabajadores autónomoscon <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas. 2007Régim<strong>en</strong> Especial Autónomos con conting<strong>en</strong>cias cubiertasRamas <strong>de</strong> actividad AT AT AT AT % total autónomosII mortalII totalLeve Grave Mortal total con conting<strong>en</strong>cias nacionalConstrucción 2.754 74 3 2.831 23,5 3.986,7 12.600,5V<strong>en</strong>ta y reparación <strong>de</strong> vehículos. V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> combustible 196 9 0 205 3,0 2.225,6 6.637,5Comerc. al por mayor. Intermedarios d<strong>el</strong> comercio 362 5 4 371 6,2 1.984,9 4.750,4Comerc. al por m<strong>en</strong>or. Reparaciones domésticas 461 12 0 473 15,3 1.021,0 4.132,0Host<strong>el</strong>ería 377 5 0 382 10,3 1.220,4 5.359,3Transp. terrestre y por tubería 400 17 2 419 5,5 2.513,3 7.587,3Inmobiliarias. Alquiler <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es muebles 65 1 0 66 3,2 689,7 2.852,5Otras activida<strong>de</strong>s empresariales 189 5 0 194 10,8 595,3 2.098,0Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.II: Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia, AT: Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.te <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermedad profesional <strong>de</strong> formavoluntaria.En <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2007 optaron por <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong>estas conting<strong>en</strong>cias 279.405, este número fue creci<strong>en</strong>do<strong>en</strong> <strong>el</strong> año hasta alcanzar 323.612 <strong>en</strong> diciembre,un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un 15,82%, situándos<strong>el</strong>a media anual <strong>en</strong> 302.801. A 31 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>2007 había dados <strong>de</strong> alta <strong>en</strong> <strong>el</strong> Régim<strong>en</strong> Especial<strong>de</strong> Trabajadores Autónomos 2.238.772 personas,eso significa que sólo un 13,53% <strong>de</strong> los autónomoshabían optado por cubrir <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>ciaspor acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> 2007. Es <strong>de</strong> esta parted<strong>el</strong> colectivo <strong>de</strong> trabajadores autónomos con<strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo cubiertas<strong>de</strong> los que disponemos <strong>de</strong> información<strong>sobre</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo. En 2007 <strong>el</strong> colectivo<strong>de</strong> los trabajadores autónomos tuvo 6.714 acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo, leves <strong>en</strong> un 97,17% <strong>de</strong> los casos,graves <strong>en</strong> 2,62% y se registraron 14 acci<strong>de</strong>ntesmortales (tab<strong>la</strong> 8).71


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERAFIGURA 13Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo por forma-contacto d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte. Distribución <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje.Trabajadores autónomos. 2007Contacto con ag<strong>en</strong>tematerial cortante,punzante, duro11,59%Otras formas9,74%Ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> ocontra un objeto inmóvil30,47%Choque o golpe contra unobjeto <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to,colisión19,78%Sobreesfuerzo físico28,42%Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo 2007. MTIN.Por sectores <strong>de</strong> actividad, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntestuvieron lugar <strong>en</strong> Construcción, 42,17% d<strong>el</strong>os casos, seguido por Servicios (37,83%). Se hans<strong>el</strong>eccionado <strong>la</strong>s ramas <strong>de</strong> actividad que agrupabanal m<strong>en</strong>os un 3% <strong>de</strong> los trabajadores autónomoscon <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias cubiertas. Estas ramasagrupan <strong>el</strong> 77,7% <strong>de</strong> los trabajadores autónomosconsi<strong>de</strong>rados y un 73,59% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes.De nuevo se observa que <strong>en</strong> todos los casos <strong>el</strong>índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los autónomos es m<strong>en</strong>or<strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad d<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> rama correspondi<strong>en</strong>te (tab<strong>la</strong>9). Analizando los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia, se observaque <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> los trabajadores autónomos <strong>en</strong>conjunto es m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad d<strong>el</strong> índice nacional,difer<strong>en</strong>cia que se repite <strong>en</strong> Industria y Servicios.En Construcción los autónomos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> unasiniestralidad más <strong>de</strong> tres veces m<strong>en</strong>or que <strong>la</strong> nacional.En cambio, <strong>el</strong> sector agrario supera al índic<strong>en</strong>acional, aunque, dado que <strong>el</strong> número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntesy afiliados es pequeño, estos datos sonpoco r<strong>el</strong>evantes.Como forma más frecu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>stacanlos ap<strong>la</strong>stami<strong>en</strong>tos <strong>sobre</strong> o contra objetos inmóvilescon <strong>el</strong> trabajador <strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to (30,47%), superiora <strong>la</strong>s registradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> total <strong>de</strong> trabajadores(22,19%). En segundo lugar se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los <strong>sobre</strong>esfuerzos<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> sistema musculoesqu<strong>el</strong>ético(28,42%) que <strong>en</strong> <strong>el</strong> total <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes es un 22,19%.Les suce<strong>de</strong>n a mayor distancia los golpes con objetos<strong>en</strong> movimi<strong>en</strong>to (19,78%) y los contactos conag<strong>en</strong>tes cortantes punzantes (11,59%), con valoresmuy semejantes al total (figura 13).3.9. ENFERMEDADES PROFESIONALESEn este último apartado d<strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong> Dañosa <strong>la</strong> Salud se analizan los valores absolutos e índices<strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas <strong>en</strong> 2007.Se ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, <strong>en</strong> este análisis, que <strong>en</strong>noviembre <strong>de</strong> 2006 se aprueba <strong>el</strong> nuevo cuadro <strong>de</strong>Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales a través d<strong>el</strong> RealDecreto 1299/2006 y que éste <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> vigor para<strong>la</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales apartir <strong>de</strong> 2007, que es <strong>el</strong> año objeto <strong>de</strong> este estudio.En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 10, se muestra <strong>el</strong> número <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas anualm<strong>en</strong>teTABLA 10Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales por rama <strong>de</strong> actividad.2006-2007AñoN.º EP2000 19.6222001 22.8442002 25.0402003 30.0302004 28.7282005 30.0302006 21.9052007 17.010Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong>Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 2000-2007. MTIN.72


DAÑOS A LA SALUDFIGURA 14Evolución d<strong>el</strong> número <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales. 2000-200735.00030.00025.00020.00015.00010.0005.00002000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 2000-2007. MTIN.<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 2000 al 2007, don<strong>de</strong> se observa que<strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007 se registraron 17.010 Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales, 4.895 <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s m<strong>en</strong>os que <strong>en</strong><strong>el</strong> año 2006.Tal y como se advierte <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 10 y se repres<strong>en</strong>ta<strong>en</strong> <strong>la</strong> figura 14, <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 2000 muestra un aum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas hasta 2003, seguido <strong>de</strong> unperiodo estable <strong>en</strong>tre 2003 y 2005, para finalm<strong>en</strong>tedisminuir <strong>de</strong> manera importante <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006 y<strong>en</strong> 2007.3.9.1. Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales por rama<strong>de</strong> actividadSi se analiza <strong>el</strong> número <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas <strong>en</strong> 2006 y 2007 por rama<strong>de</strong> actividad, a<strong>de</strong>más d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas<strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ramas, se advierte <strong>la</strong> aparición<strong>de</strong> 722 <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sificadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<strong>de</strong> “No consta” <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007 (ver tab<strong>la</strong> 11).Consi<strong>de</strong>rando que <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006 ni una so<strong>la</strong><strong>en</strong>fermedad fue c<strong>la</strong>sificada <strong>en</strong> dicho apartado, sepue<strong>de</strong> p<strong>en</strong>sar que este gran número <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>ssin c<strong>la</strong>sificar pueda ser fruto <strong>de</strong> <strong>la</strong> reci<strong>en</strong>teaplicación d<strong>el</strong> nuevo cuadro <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales <strong>en</strong> 2007 y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor d<strong>el</strong>nuevo sistema <strong>de</strong> modificación CEPROSS.Debido a lo anterior, <strong>la</strong> comparación mostrada<strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 11 <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales porrama <strong>de</strong> actividad para los años 2006 y 2007 sehace poco significativa. En este estudio se optapor hacer una estimación <strong>de</strong> los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong> 2007 distribuy<strong>en</strong>do esas 722 <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sno c<strong>la</strong>sificadas <strong>en</strong> función d<strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas <strong>en</strong> 2007por rama <strong>de</strong> actividad. Esta redistribución <strong>de</strong> noc<strong>la</strong>sificados hace que los índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia estimadossean sólo una aproximación y, por tanto,su interpretación <strong>de</strong>be realizarse con caut<strong>el</strong>a.En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 12 se recoge, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>sEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas <strong>en</strong> 2006por rama <strong>de</strong> actividad y sus respectivos índices <strong>de</strong>inci<strong>de</strong>ncia, <strong>el</strong> número estimado <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales <strong>de</strong> 2007 por rama <strong>de</strong> actividad y losíndices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia estimados para <strong>la</strong>s mismas,una vez redistribuidas proporcionalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s 722<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sificadas <strong>en</strong> “No consta”. D<strong>el</strong>mismo modo, como con estos datos es posible <strong>la</strong>comparación, se aña<strong>de</strong> una última columna don<strong>de</strong>aparece <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> tasas para los años 2006 y 2007.Las ramas <strong>de</strong> actividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 12 se han or<strong>de</strong>nado<strong>de</strong> manera <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te según <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007.En <strong>el</strong> análisis comparativo <strong>de</strong> índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia,se aprecia una disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> ramas <strong>de</strong> actividad,pero <strong>de</strong> modo muy significativo <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>scoloreadas <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>. La rama <strong>de</strong> “Extracción y aglomeración<strong>de</strong> carbón” pres<strong>en</strong>ta una razón <strong>de</strong> tasasd<strong>el</strong> 0,50 lo que significa una reducción a <strong>la</strong> mitad d<strong>el</strong>as Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>en</strong> esa rama <strong>de</strong> 2006a 2007. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> “Fabricación <strong>de</strong> productos73


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERA<strong>de</strong> caucho y materia plástica” <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> tasas es<strong>de</strong> 0,63 y <strong>en</strong> “Metalurgia” <strong>la</strong> razón <strong>de</strong> tasas es <strong>de</strong>0,64. En estas dos ramas se manifiestan fuertes <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>sos<strong>en</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>c<strong>la</strong>radasd<strong>el</strong> 2006 al 2007.Por otra parte, se han coloreado <strong>de</strong> naranja aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>súnicas ramas <strong>de</strong> actividad don<strong>de</strong> se pres<strong>en</strong>ta unaum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales. Sonprincipalm<strong>en</strong>te “Inmobiliarias. Alquiler <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>esmuebles” (1,44) y “Educación” (1,39) cuyo aum<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> 18,60 <strong>en</strong> 2006 a 25,86 <strong>en</strong>2007 pue<strong>de</strong> estar r<strong>el</strong>acionado con <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong>“Nódulos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuerdas vocales a causa <strong>de</strong> los esfuerzossost<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> voz por motivos profesionales”<strong>en</strong> <strong>el</strong> nuevo cuadro <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales.No obstante, este dato <strong>de</strong>be ser corroborado una vezse t<strong>en</strong>gan disponibles los microdatos para po<strong>de</strong>r realizaranálisis más porm<strong>en</strong>orizados.TABLA 11Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales por rama <strong>de</strong> actividad. 2006-2007Ramas EP 2006 EP 2007 II 2006 II 2007Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y silvicultura 492 239 45,73 22,47Pesca y acuicultura 62 37 128,81 80,34Extracción y aglomeración <strong>de</strong> carbón 652 294 7.002,96 3.346,61Extrac. <strong>de</strong> petróleo, gas, uranio y torio 2 0 119,75 0,00Extracción <strong>de</strong> minerales no <strong>en</strong>ergéticos 250 76 750,88 247,91Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco 2.060 1.257 603,03 349,51Industria textil y <strong>de</strong> <strong>la</strong> confección 395 278 268,38 199,19Industria d<strong>el</strong> cuero y d<strong>el</strong> calzado 189 158 464,75 406,09Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y corcho. Cestería 307 172 343,85 193,97Industria d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong>. Artes gráficas. Edición 334 252 184,78 135,18Coquerías. Refinerías. Trat. combus. nucleares 8 7 78,72 72,74Industria química 433 230 303,26 165,33Fabric. productos <strong>de</strong> caucho y mat. plásticas 853 543 814,51 494,14Fabric. <strong>de</strong> productos minerales no metálicos 468 477 270,42 262,60Metalurgia 637 413 845,51 522,07Fabric. productos metálicos excep. maquin. 1.535 1.307 495,72 394,90Construcción maquinaria y equipo mecánico 665 622 469,54 400,78Fabric. máq. ofic., mat. informát. y <strong>el</strong>ectrónico 86 59 399,14 267,02Fabric. <strong>de</strong> maquinaria y material <strong>el</strong>éctrico 373 372 396,59 422,46Fabric. instr. médicos, precisión y simi<strong>la</strong>res 47 31 149,12 92,83Fabricación <strong>de</strong> automóviles y remolques 1.338 1.339 822,66 782,04Fabricación <strong>de</strong> otro material <strong>de</strong> transporte 292 206 569,72 356,30Fabric. <strong>de</strong> muebles. Otras manufac. Recic<strong>la</strong>je 510 394 355,15 276,67Produc. y distr.<strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad,gas y agua 46 31 57,95 40,07Construcción 2.773 1.975 143,01 99,42V<strong>en</strong>ta y reparac. vehículos. V<strong>en</strong>ta combust. 331 307 103,12 91,94Comercio al por mayor. Interm. d<strong>el</strong> comercio 570 569 65,46 66,03Comercio al por m<strong>en</strong>or. Reparac. domésticas 1.110 910 81,66 65,38Host<strong>el</strong>ería 795 595 84,34 59,64Transporte terrestre y por tubería 196 132 45,75 29,46Transporte marítimo y fluvial 6 3 49,18 23,65Transporte aéreo y espacial 2 2 4,73 4,97Activ. anexas a transportes. Comunicaciones 145 114 44,46 31,90Instituciones financieras y seguros 55 30 13,97 7,63Inmobiliarias. Alquiler <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es muebles 60 82 22,88 31,50Activ. informáticas. Investigac. y <strong>de</strong>sarrollo 38 37 21,13 17,04Otras activida<strong>de</strong>s empresariales 1.616 1.012 101,03 60,90Admón. Pública. Def<strong>en</strong>sa. Seg. Soc. Org. extrat. 371 334 33,00 31,36Educación 98 155 18,60 24,73Activ. sanitarias y veterin. Servic. sociales 1.006 708 106,15 63,33Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to público 123 70 154,82 74,17Activ. asociativas, recreativas y culturales 185 125 44,45 30,57Activ. diversas <strong>de</strong> servicios personales 381 322 204,12 178,47Hogares que emplean personal doméstico 10 12 28,42 29,65No consta 722Total 21.905 17.010Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 2007. MTIN.74


DAÑOS A LA SALUDTABLA12Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia estimado <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales por rama <strong>de</strong> actividad y razón <strong>de</strong> tasas. 2006-2007Ramas EP 2006EP 2007estimadasII 2006II 2007estimadosRT 07/06Extracción y aglomeración <strong>de</strong> carbón 652 307 7.002,96 3.494,96 0,50Fabricación <strong>de</strong> automóviles y remolques 1.338 1.398 822,66 816,71 0,99Metalurgia 637 431 845,51 545,21 0,64Fabric. productos <strong>de</strong> caucho y mat. plástic 853 567 814,51 516,04 0,63Fabric. <strong>de</strong> maquinaria y material <strong>el</strong>éctrico 373 388 396,59 441,19 1,11Industria d<strong>el</strong> cuero y d<strong>el</strong> calzado 189 165 464,75 424,09 0,91Construcción maquinaria y equipo mecánico 665 650 469,54 418,54 0,89Fabric. productos metálicos excep. maquin. 1.535 1.365 495,72 412,41 0,83Fabricación <strong>de</strong> otro material <strong>de</strong> transporte 292 215 569,72 372,09 0,65Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco 2.060 1.313 603,03 365,00 0,61Fabric. <strong>de</strong> muebles. Otras manufac. Recic<strong>la</strong>je 510 411 355,15 288,93 0,81Fabric. máq. ofic., mat. informát. y <strong>el</strong>ectr 86 62 399,14 278,86 0,70Fabric. <strong>de</strong> productos minerales no metálicos 468 498 270,42 274,24 1,01Extracción <strong>de</strong> minerales no <strong>en</strong>ergéticos 250 79 750,88 258,90 0,34Industria textil y <strong>de</strong> <strong>la</strong> confección 395 290 268,38 208,01 0,78Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y corcho. Cestería 307 180 343,85 202,57 0,59Activ. diversas <strong>de</strong> servicios personales 381 336 204,12 186,38 0,91Industria química 433 240 303,26 172,66 0,57Industria d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong>. Artes gráficas. Edición 334 263 184,78 141,17 0,76Construcción 2.773 2.063 143,01 103,82 0,73Fabric. instr. médicos, precisión y simi<strong>la</strong>res 47 32 149,12 96,94 0,65V<strong>en</strong>ta y reparac. vehículos. V<strong>en</strong>ta combust. 331 321 103,12 96,02 0,93Pesca y acuicultura 62 39 128,81 83,90 0,65Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> saneami<strong>en</strong>to público 123 73 154,82 77,46 0,50Coquerías. Refinerías. Trat. combus. nucleares 8 7 78,72 75,96 0,96Comercio al por mayor. Interm. d<strong>el</strong> comercio 570 594 65,46 68,95 1,05Comercio al por m<strong>en</strong>or. Reparac. domésticas 1.110 950 81,66 68,28 0,84Activ. sanitarias y veterin. Servic. sociales 1.006 739 106,15 66,14 0,62Otras activida<strong>de</strong>s empresariales 1.616 1.057 101,03 63,60 0,63Host<strong>el</strong>ería 795 621 84,34 62,28 0,74Produc. y distr.<strong>de</strong> <strong>el</strong>ectricidad,gas y agua 46 32 57,95 41,85 0,72Activ. anexas a transportes. Comunicaciones 145 119 44,46 33,32 0,75Inmobiliarias. Alquiler <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es muebles 60 86 22,88 32,90 1,44Admón. Pública. Def<strong>en</strong>sa. Seg. Soc. Org. extrat. 371 349 33,00 32,75 0,99Activ. asociativas, recreativas y culturales 185 131 44,45 31,93 0,72Hogares que emplean personal doméstico 10 13 28,42 30,97 1,09Transporte terrestre y por tubería 196 138 45,75 30,76 0,67Educación 98 162 18,60 25,83 1,39Transporte marítimo y fluvial 6 3 49,18 24,70 0,50Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y silvicultura 492 250 45,73 23,47 0,51Activ. informáticas. Investigac. y <strong>de</strong>sarrollo 38 39 21,13 17,80 0,84Instituciones financieras y seguros 55 31 13,97 7,97 0,57Transporte aéreo y espacial 2 2 4,73 5,19 1,10Extrac. <strong>de</strong> petróleo, gas, uranio y torio 2 0 119,75 0,00 0,00Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia 2006= N.º <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales cubierta, multiplicado por 100.000.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia estimado 2007= N.º <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales corregidas con <strong>la</strong> redistribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 722 <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s c<strong>la</strong>sificadas<strong>en</strong> “no consta” dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Trabajo y Enfermedad Profesional cubierta,multiplicado por 100.000.75


M.ª VICTORIA DE LA ORDEN RIVERA3.9.2. Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales por tipo<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedadFinalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tab<strong>la</strong>s 13 y 14 se pres<strong>en</strong>ta<strong>el</strong> número <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales y losrespectivos índices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncias por gran<strong>de</strong>sepígrafes <strong>de</strong> tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad para los años2006 y 2007. Por <strong>el</strong> cambio metodológico <strong>en</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>en</strong>2007, se hace difícil <strong>la</strong> comparación <strong>de</strong> índicespues a un niv<strong>el</strong> tan agregado también han podidomodificarse alguno <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos específicos.Pese a <strong>la</strong>s limitaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> comparativa <strong>de</strong>bidaa <strong>la</strong> modificación d<strong>el</strong> listado, convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>stacar<strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to observado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales causadas por ag<strong>en</strong>tes químicos. Estegran epígrafe se ha podido ver b<strong>en</strong>eficiado por <strong>la</strong>snuevas incorporaciones <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> Real Decreto1299/2006.TABLA 13Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales por tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad. 2006TOTALN.º EP 2006 II EP 200621.905 141,30Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales producidas por ag<strong>en</strong>tes químicos 290 1,87Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> pi<strong>el</strong> producidas por sustancias yag<strong>en</strong>tes no incluidos anteriorm<strong>en</strong>teEnfermeda<strong>de</strong>s profesionales producidas por inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> sustancias yag<strong>en</strong>tes no incluidos anteriorm<strong>en</strong>te1.405 9,06345 2,23Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales producidas por ag<strong>en</strong>tes físicos 19.555 126,14Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales infecciosas y parasitarias 302 1,95Enfermeda<strong>de</strong>s sistemáticas 8 0,05Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Trabajoy Enfermedad Profesional cubierta, multiplicado por 100.000.TABLA14Índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales por tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad. 2007TOTALN.º EP 2006 II EP 200617.010 105,93Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales causadas por ag<strong>en</strong>tes químicos 741 4,61Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> pi<strong>el</strong> causadas por sustancias yag<strong>en</strong>tes no compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> alguno <strong>de</strong> los otros apartadosEnfermeda<strong>de</strong>s profesionales causadas por inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> sustancias yag<strong>en</strong>tes no compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> otros apartados1.240 7,72538 3,35Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales causadas por ag<strong>en</strong>tes físicos 14.181 88,31Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales causadas por ag<strong>en</strong>tes biológicos 295 1,84Enfermeda<strong>de</strong>s profesionales causadas por ag<strong>en</strong>tes carcinóg<strong>en</strong>os 15 0,09Fu<strong>en</strong>te: Base informatizada <strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 2007. MTIN.Índice <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia = N.º <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales dividido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Pob<strong>la</strong>ción Afiliada con <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Trabajoy Enfermedad Profesional cubierta, multiplicado por 100.000.76


DAÑOS A LA SALUD3.10. FUENTES CONSULTADAS1. Fichero informatizado d<strong>el</strong> parte <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo. Ministerio <strong>de</strong> Trabajoe Inmigración; 2007.2. Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración. Anuario<strong>de</strong> Estadísticas Laborales y <strong>de</strong> Asuntos Sociales;2007.3. Fichero informatizado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ciónActiva. Instituto Nacional <strong>de</strong> Estadística;2003-2006.4. Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración. Boletínm<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> estadísticas <strong>la</strong>borales; 2007.5. Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración. Ficheroinformatizado d<strong>el</strong> parte <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales; 2007.77


4. Actuaciones normativasMIRIAM CORRALES ARIASCoordinadora <strong>de</strong> NormasInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoDESDE <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8<strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales (<strong>en</strong> ad<strong>el</strong>ante, LPRL) se han aprobado ungran número <strong>de</strong> disposiciones <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>era<strong>la</strong>sí como reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos específicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> segurida<strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo que han ido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndoy modificando a <strong>la</strong> LPRL. Concretam<strong>en</strong>te,durante <strong>el</strong> año 2007 se aprobó <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te normativa:• ORDEN TAS/1/2007, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong> quese establece <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedadprofesional, se dictan normas para su <strong>el</strong>aboracióny transmisión y se crea <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>tefichero <strong>de</strong> datos personales.• Or<strong>de</strong>n PRE/164/2007, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong>que se modifican los anexos ll, III y V d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado<strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, aprobadopor <strong>el</strong> Real Decreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero.BOE núm. 29, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> febrero• Ley Orgánica 3/2007, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, para <strong>la</strong>igualdad efectiva <strong>de</strong> mujeres y hombres.• Real Decreto 393/2007, <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> quese aprueba <strong>la</strong> Norma Básica <strong>de</strong> Autoprotección d<strong>el</strong>os c<strong>en</strong>tros, establecimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>dicadosa activida<strong>de</strong>s que puedan dar orig<strong>en</strong> a situaciones<strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.• Resolución <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social,por <strong>la</strong> que se <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasa realizar por <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales d<strong>el</strong>a Seguridad Social durante <strong>el</strong> año 2007, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong>noviembre, por <strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad.• Real Decreto 597/2007, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo, <strong>sobre</strong>publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sanciones por infraccionesmuy graves <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales.• Or<strong>de</strong>n ITC/1683/2007 <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> mayo, por <strong>la</strong>que se modifican <strong>la</strong>s instrucciones técnicascomplem<strong>en</strong>tarias 09.0.02, 12.0.01 y 12.0.02 y se<strong>de</strong>roga <strong>la</strong> instrucción técnica complem<strong>en</strong>taria12.0.04 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> NormasBásicas <strong>de</strong> Seguridad Minera.• Or<strong>de</strong>n PRE/1648/2007, <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> junio, por <strong>la</strong>que se modifica <strong>el</strong> anexo VI d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong>c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado <strong>de</strong> preparadosp<strong>el</strong>igrosos, aprobado por <strong>el</strong> RealDecreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero.• Real Decreto 902/2007, <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> julio que modificaRD 1561/1995, <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> septiembre, <strong>sobre</strong>jornadas especiales <strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong> lo r<strong>el</strong>ativo altiempo <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> trabajadores que realizanactivida<strong>de</strong>s móviles <strong>de</strong> transporte por carretera.• Ley 20/2007, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> julio, d<strong>el</strong> Estatuto d<strong>el</strong>Trabajador Autónomo. BOE n.º 166 <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> julio(Corrección <strong>de</strong> errores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 20/2007, <strong>de</strong> 11<strong>de</strong> julio, d<strong>el</strong> Estatuto d<strong>el</strong> Trabajador Autónomo)• Real <strong>de</strong>creto 1027/2007, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong>que se aprueba <strong>el</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>cionestérmicas <strong>en</strong> los edificios.• Resolución <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo, por <strong>la</strong> que seinscribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> registro y publica <strong>el</strong> IV Conv<strong>en</strong>ioColectivo G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción.• Real Decreto 1109/2007, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> agosto, por<strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong>octubre, regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong>Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción. BOE n.º 204, <strong>de</strong> 25<strong>de</strong> agosto. (Corrección <strong>de</strong> errores d<strong>el</strong> Real Decreto1109/2007, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> agosto, por <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> octubre, regu<strong>la</strong>dora d<strong>el</strong>a subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción)• Or<strong>de</strong>n ITC/2585/2007, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> agosto, por <strong>la</strong>que se aprueba <strong>la</strong> Instrucción Técnica Complem<strong>en</strong>taria2.0.02 “Protección <strong>de</strong> los Trabajadorescontra <strong>el</strong> polvo, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> silicosis,<strong>en</strong> <strong>la</strong>s industrias extractivas” d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>-79


MIRIAM CORRALES ARIASm<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Normas Básicas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>minera.• ORDEN PRE/2543/2008, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> septiembre,por <strong>la</strong> que se incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sustancias activas difetialonay dióxido <strong>de</strong> carbono <strong>en</strong> los Anexos Iy IA, respectivam<strong>en</strong>te, d<strong>el</strong> Real Decreto1054/2002, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> octubre, por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong><strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> evaluación para <strong>el</strong> registro,autorización y comercialización <strong>de</strong> biocidas.• ORDEN PRE/2772/2007, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> septiembrepor <strong>la</strong> que se modifica <strong>el</strong> Real Decreto1406/1989, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>el</strong> que seimpon<strong>en</strong> limitaciones a <strong>la</strong> comercialización yuso <strong>de</strong> ciertas sustancias y preparados p<strong>el</strong>igrosos(compuestos <strong>de</strong> arsénico).• ORDEN TAS/2947/2007, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> octubre, por<strong>la</strong> que se establece <strong>el</strong> suministro a <strong>la</strong>s empresas<strong>de</strong> botiquines con material <strong>de</strong> primeros auxilios<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo, comoparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción protectora <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial.• Real Decreto 1371/2007, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> octubre, por<strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to básico “DB-HR Protección fr<strong>en</strong>te al ruido” d<strong>el</strong> CódigoTécnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación y se modifica <strong>el</strong> RealDecreto 314/2006, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> quese aprueba <strong>el</strong> Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación.BOE n.º 254 <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> octubre (Corrección <strong>de</strong> errores<strong>de</strong> Real Decreto 1371/2007, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> octubre,por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to básico ”DB-HRProtección fr<strong>en</strong>te al ruido” d<strong>el</strong> Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong>Edificación y se modifica <strong>el</strong> Real Decreto 314/2006,<strong>de</strong> <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong>Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación).• Ley 38/2007, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong> quese modifica <strong>el</strong> texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley d<strong>el</strong>Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores, aprobado porReal Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/1995, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> marzo,<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> información y consulta <strong>de</strong> lostrabajadores y <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> lostrabajadores asa<strong>la</strong>riados <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> insolv<strong>en</strong>ciad<strong>el</strong> empresario.• Real Decreto 1696/2007, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> diciembre,por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong>n los reconocimi<strong>en</strong>tos médicos<strong>de</strong> embarque marítimo.• Real Decreto 1755/2007, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales d<strong>el</strong> personalmilitar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fuerzas armadas y <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa.• Real Decreto 1765/2007, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre,por <strong>el</strong> que se modifica <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social, aprobado por <strong>el</strong> Real Decreto1993/1995, <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> diciembre.A continuación, pasamos a exponer los aspectosmás significativos <strong>de</strong> dicha normativa:• ORDEN TAS/1/2007, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong>que se establece <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedadprofesional, se dictan normas para su <strong>el</strong>aboracióny transmisión y se crea <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>tefichero <strong>de</strong> datos personales.La disposición adicional primera d<strong>el</strong> RD1299/2006, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>el</strong> que se aprueba<strong>el</strong> cuadro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema<strong>de</strong> Seguridad Social y se establec<strong>en</strong> sistemas para sunotificación y registro, <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da al Ministerio <strong>de</strong>Trabajo y Asuntos Sociales <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> unnuevo mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad profesional,así como <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> mecanismo parasu tramitación y su transmisión por medios <strong>el</strong>ectrónicos,<strong>de</strong> manera que que<strong>de</strong> garantizada <strong>la</strong>flui<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad gestorao co<strong>la</strong>boradora, <strong>la</strong> empresa, <strong>la</strong> administración<strong>la</strong>boral, <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial, los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> su caso, y<strong>de</strong>más instituciones afectadas. En virtud <strong>de</strong> lo anterior,se aprueba esta Or<strong>de</strong>n, <strong>la</strong> cual establece qu<strong>el</strong>as <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales se comunicarán otramitarán, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social,por medio d<strong>el</strong> parte <strong>el</strong>ectrónico <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedadprofesional (CEPROSS) a <strong>la</strong> que se t<strong>en</strong>drá accesoa través <strong>de</strong> <strong>la</strong> oficina virtual <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección <strong>el</strong>ectrónicahttps://www.seg-social.es.La <strong>en</strong>tidad gestora o mutua <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social que asuma <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong>sconting<strong>en</strong>cias profesionales v<strong>en</strong>drá obligada a<strong>el</strong>aborar y tramitar <strong>el</strong> parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad profesionalestablecido <strong>en</strong> esta or<strong>de</strong>n, sin perjuicio d<strong>el</strong><strong>de</strong>ber <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas o <strong>de</strong> los trabajadores porcu<strong>en</strong>ta propia que dispongan <strong>de</strong> cobertura porconting<strong>en</strong>cias profesionales <strong>de</strong> facilitar a aquél<strong>la</strong><strong>la</strong> información que obre <strong>en</strong> su po<strong>de</strong>r y les sea requeridapara <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> dicho parte. Para<strong>el</strong>lo, los servicios médicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas co<strong>la</strong>boradoras<strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales<strong>de</strong>berán dar tras<strong>la</strong>do, <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> tresdías hábiles, a <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad gestora o a <strong>la</strong> mutua quecorresponda d<strong>el</strong> diagnóstico <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales <strong>de</strong> sus trabajadores. La comunicacióninicial d<strong>el</strong> parte habrá <strong>de</strong> llevarse a cabo <strong>de</strong>ntro<strong>de</strong> los diez días hábiles sigui<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> fecha80


ACTUACIONES NORMATIVAS<strong>en</strong> que se haya producido <strong>el</strong> diagnóstico <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedadprofesional. En cualquier caso, <strong>la</strong> totalidad<strong>de</strong> los datos contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo <strong>de</strong>esta or<strong>de</strong>n se <strong>de</strong>berá transmitir <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo máximo<strong>de</strong> los cinco días hábiles sigui<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> comunicacióninicial, a cuyo fin <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong>berá remitir<strong>la</strong> información que le sea solicitada por <strong>la</strong><strong>en</strong>tidad gestora o por <strong>la</strong> mutua para que ésta puedadar cumplimi<strong>en</strong>to a los p<strong>la</strong>zos anteriores. D<strong>en</strong>o remitirse dicha información <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo establecido,se proce<strong>de</strong>rá a <strong>la</strong> tramitación d<strong>el</strong> parteponi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> citado incumplimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te.• Or<strong>de</strong>n PRE/164/2007, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong>que se modifican los anexos ll, III y V d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado<strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, aprobado por<strong>el</strong> Real Decreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero.El Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado<strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, aprobado por <strong>el</strong> RealDecreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero, incorporó a nuestroOr<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico <strong>la</strong> Directiva 1999/45/CEd<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo y d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> 31 <strong>de</strong> mayo<strong>de</strong> 1999, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> aproximación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones legales,reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias y administrativas <strong>de</strong> los Estadosmiembros r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>el</strong> <strong>en</strong>vasado y <strong>el</strong>etiquetado <strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, así como susposteriores adaptaciones al progreso técnico.Posteriorm<strong>en</strong>te, se publicó <strong>la</strong> Directiva 2006/8/CE<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2006, por <strong>la</strong> quese modifican los anexos II, III y V <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva1999/45/CE d<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo y d<strong>el</strong> Consejo <strong>sobre</strong><strong>la</strong> aproximación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones legales, reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasy administrativas <strong>de</strong> los Estados miembros r<strong>el</strong>ativosa <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>el</strong> <strong>en</strong>vasado y <strong>el</strong> etiquetado <strong>de</strong>preparados p<strong>el</strong>igrosos, con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> incorporar losconocimi<strong>en</strong>tos ci<strong>en</strong>tíficos y técnicos actuales <strong>en</strong> <strong>la</strong>materia y <strong>de</strong> establecer una mayor precisión <strong>en</strong> suaplicación. Mediante esta Or<strong>de</strong>n se incorpora al Or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tojurídico interno <strong>la</strong> Directiva 2006/8/CE<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2006.• Ley Orgánica 3/2007, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, para<strong>la</strong> igualdad efectiva <strong>de</strong> mujeres y hombres.La Disposición Adicional 12.ª <strong>de</strong> Ley Orgánica3/2007, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, para <strong>la</strong> igualdad efectiva <strong>de</strong>hombres y mujeres, modifica <strong>el</strong> párrafo primero d<strong>el</strong>apartado 2 y <strong>el</strong> apartado 4 <strong>de</strong> art.26 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL. Deacuerdo con esta Ley, lo dispuesto para <strong>el</strong> riesgodurante <strong>el</strong> embarazo también será <strong>de</strong> aplicacióndurante <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> <strong>la</strong>ctancia natural. Por lo que<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo pudieraninfluir negativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujero d<strong>el</strong> hijo y así lo certifiqu<strong>en</strong> los ServiciosMédicos d<strong>el</strong> INSS o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, con <strong>el</strong> informed<strong>el</strong> médico d<strong>el</strong> Servicio Nacional <strong>de</strong> Salud queasista facultativam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> trabajadora o al hijo,y <strong>el</strong> cambio <strong>de</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo no resultara técnicani objetivam<strong>en</strong>te posible, o no pueda exigirsepor motivos justificados, podrá <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rarse <strong>la</strong>susp<strong>en</strong>sión d<strong>el</strong> contrato <strong>de</strong> trabajo por riesgo durante<strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> <strong>la</strong>ctancia, durante <strong>el</strong> periodonecesario para <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> su <strong>seguridad</strong> y su<strong>salud</strong> y mi<strong>en</strong>tras persista <strong>la</strong> imposibilidad <strong>de</strong> reincorporarsea su puesto anterior o a otro puestocompatible con su <strong>estado</strong>.• Real Decreto 393/2007, <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong>que se aprueba <strong>la</strong> Norma Básica <strong>de</strong> Autoprotección<strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros, establecimi<strong>en</strong>tos y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>dicadosa activida<strong>de</strong>s que puedan dar orig<strong>en</strong> a situaciones<strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.Este real <strong>de</strong>creto vi<strong>en</strong>e a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r los preceptosr<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> autoprotección, cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong>Ley 2/1985, <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, y a dar cumplimi<strong>en</strong>to alo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> sección IV, d<strong>el</strong> capítulo I, d<strong>el</strong> RealDecreto 2816/1982, <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> agosto, por <strong>el</strong> que se aprueba<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Policía <strong>de</strong> EspectáculosPúblicos y Activida<strong>de</strong>s Recreativas. Constituye <strong>el</strong> marcolegal que garantiza para todos los ciudadanosunos niv<strong>el</strong>es a<strong>de</strong>cuados <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, eficacia y coordinaciónadministrativa, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>cióny control <strong>de</strong> riesgos. Respeta, así mismo, <strong>la</strong>scompet<strong>en</strong>cias propias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomasy <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s locales <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia y <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> una <strong>de</strong>terminada normativa básica sectorialque impone obligaciones <strong>de</strong> autoprotección fr<strong>en</strong>tea riesgos específicos. Así, <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> estereal <strong>de</strong>creto t<strong>en</strong>drán carácter supletorio para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>scon reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación sectorial específica.La Norma Básica <strong>de</strong> Autoprotección <strong>de</strong>fine y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> autoprotección y establece los mecanismos<strong>de</strong> control por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administracio-nesPúblicas. Contemp<strong>la</strong> una gradación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones<strong>de</strong> <strong>la</strong> autoprotección y respeta <strong>la</strong> normativasectorial específica <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que, porsu pot<strong>en</strong>cial p<strong>el</strong>igrosidad, importancia y posiblesefectos perjudiciales <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, <strong>el</strong> medioambi<strong>en</strong>te y los bi<strong>en</strong>es, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er un tratami<strong>en</strong>tosingu<strong>la</strong>r.La Norma Básica <strong>de</strong> Autoprotección establece <strong>la</strong>obligación <strong>de</strong> <strong>el</strong>aborar, imp<strong>la</strong>ntar materialm<strong>en</strong>te ymant<strong>en</strong>er operativos los P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Autoproteccióny <strong>de</strong>termina <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido mínimo que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incorporarestos p<strong>la</strong>nes <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, c<strong>en</strong>tros,81


MIRIAM CORRALES ARIASestablecimi<strong>en</strong>tos, espacios, insta<strong>la</strong>ciones y <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>nciasque, pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar o resultarafectadas por situaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.Asimismo, inci<strong>de</strong> no sólo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s actuaciones ante dichassituaciones, sino también y con carácter previo,<strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis y evaluación <strong>de</strong> los riesgos, <strong>en</strong> <strong>la</strong>adopción <strong>de</strong> medidas prev<strong>en</strong>tivas y <strong>de</strong> control d<strong>el</strong>os riesgos, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones<strong>en</strong> emerg<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> los correspondi<strong>en</strong>tesP<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Protección Civil.• Resolución <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, por<strong>la</strong> que se <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasa realizar por <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial durante <strong>el</strong> año 2007, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong>que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad.La Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre, por<strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, regu<strong>la</strong><strong>en</strong> su capítulo II <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social, <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dando a <strong>la</strong> Secretaría<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, una vez consultadas<strong>la</strong>s organizaciones sindicales y empresarialesmás repres<strong>en</strong>tativas, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación anual <strong>de</strong>dichas activida<strong>de</strong>s, <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los criteriosa seguir y <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>su ejecución, para lo cual, así como para su seguimi<strong>en</strong>toy <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong> sus resultados, contarácon <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia técnica d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.• Real Decreto 597/2007, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo, <strong>sobre</strong>publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sanciones por infraccionesmuy graves <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales.Ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que<strong>de</strong>b<strong>en</strong> hacerse públicas <strong>la</strong>s sanciones administrativasimpuestas por infracciones muy graves <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 40.2 d<strong>el</strong> textorefundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong> Infracciones ySanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social, aprobado por RealDecreto Legis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto.La norma establece que <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to seiniciará, <strong>de</strong> oficio, mediante propuesta cont<strong>en</strong>ida<strong>en</strong> acta <strong>de</strong> infracción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad Social. En dicha propuesta, así como<strong>en</strong> <strong>la</strong> resolución d<strong>el</strong> órgano compet<strong>en</strong>te para resolver,<strong>de</strong>berá hacerse constar que dicha sanciónserá hecha pública <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma prevista <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma.Una vez que <strong>la</strong>s sanciones adquieran firmeza,<strong>el</strong> órgano compet<strong>en</strong>te que dictó <strong>la</strong> primera resolución<strong>en</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to sancionador, o, <strong>en</strong>su <strong>de</strong>fecto, aqu<strong>el</strong> que <strong>de</strong>termine <strong>la</strong> ComunidadAutónoma, or<strong>de</strong>nará que se haga pública <strong>la</strong> sanción<strong>en</strong> <strong>el</strong> Boletín Oficial d<strong>el</strong> Estado o <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comunidad Autónoma <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>teámbito <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia. La publicación<strong>de</strong> <strong>la</strong> sanción se realizará <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo no superiora tres meses a contar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> adquisición<strong>de</strong> firmeza d<strong>el</strong> acto. Dicho órgano podrá hacerpúblicas <strong>la</strong>s sanciones <strong>en</strong> otros medios públicosdistintos <strong>de</strong> los citados <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado anterior,<strong>en</strong> los p<strong>la</strong>zos y condiciones seña<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo.Asimismo, <strong>el</strong> órgano compet<strong>en</strong>te podrá or<strong>de</strong>nar<strong>la</strong> publicación conjunta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sanciones con<strong>la</strong> periodicidad que se <strong>de</strong>termine.• Or<strong>de</strong>n ITC/1683/2007 <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> mayo, por <strong>la</strong>que se modifican <strong>la</strong>s instrucciones técnicas complem<strong>en</strong>tarias09.0.02, 12.0.01 y 12.0.02 y se <strong>de</strong>roga<strong>la</strong> instrucción técnica complem<strong>en</strong>taria 12.0.04d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Normas Básicas <strong>de</strong>Seguridad Minera.La ITC 09.0.02 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>Normas Básicas <strong>de</strong> Seguridad Minera establecía <strong>la</strong>sprescripciones g<strong>en</strong>erales r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<strong>el</strong>éctricas <strong>de</strong> interior e indicaba una limitaciónpara <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones nominales superioresa 10.000 V, salvo autorización expresa <strong>de</strong> <strong>la</strong>Dirección g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Minas. Dada <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te insta<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> equipos con alta <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> trabajos subterráneos, principalm<strong>en</strong>te equipos<strong>de</strong> excavación <strong>de</strong> tún<strong>el</strong>es a sección completa,resulta conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> minimización <strong>de</strong> pérdidas<strong>en</strong> conducción y transformación, <strong>la</strong> ejecución<strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones <strong>el</strong>éctricas <strong>de</strong> suministro amás <strong>de</strong> 10.000 V, exigiéndose, <strong>en</strong> cada caso, <strong>el</strong> pronunciami<strong>en</strong>tofavorable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoridad MineraCompet<strong>en</strong>te.De esta forma, mediante esta Or<strong>de</strong>n, dado que<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to inicial d<strong>el</strong> requisito obe<strong>de</strong>cía arazones <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica minera habitual<strong>de</strong> <strong>la</strong> época, que no requería tan altos consumos<strong>el</strong>éctricos <strong>en</strong> interior, y que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadorese insta<strong>la</strong>ciones no <strong>de</strong>be verse mermada<strong>en</strong> absoluto por <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>siones superioresa <strong>la</strong>s establecidas, siempre que se satisfaganlos requisitos <strong>de</strong> protección habituales, mediante82


ACTUACIONES NORMATIVASesta Or<strong>de</strong>n se consi<strong>de</strong>ra conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación<strong>de</strong> esta prescripción.La ITC 12.0.01 <strong>de</strong>termina los productos minerosque han <strong>de</strong> ser obligatoriam<strong>en</strong>te certificadosu homologados y establece también los procedimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> conformidad.Mediante esta Or<strong>de</strong>n se actualizan dichos productosasí como los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> evaluación d<strong>el</strong>os mismos.La ITC 12.0.02 ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>el</strong>cont<strong>en</strong>ido d<strong>el</strong> Capítulo XII d<strong>el</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> Normas Básicas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> Minera, estableci<strong>en</strong>do<strong>la</strong>s normas técnicas <strong>de</strong> obligado cumplimi<strong>en</strong>toaplicables a los productos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITC12.0.01Por último, se <strong>de</strong>roga <strong>la</strong> ITC 12.0.04 al incluirseadicionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ITC 12.0.01 y 12.0.02 losrequisitos actualizados para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> cuadrosmetálicos <strong>de</strong> sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.• Or<strong>de</strong>n PRE/1648/2007, <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> junio, por <strong>la</strong>que se modifica <strong>el</strong> anexo VI d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong>c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado <strong>de</strong> preparadosp<strong>el</strong>igrosos, aprobado por <strong>el</strong> RealDecreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero.El Real Decreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero, por <strong>el</strong>que se aprueba <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasadoy etiquetado <strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, incorporóa nuestro or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico <strong>la</strong> Directiva1999/45/CE d<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo y d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong>31 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1999, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> aproximación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposicioneslegales, reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias y administrativas d<strong>el</strong>os Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea r<strong>el</strong>ativas a<strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>el</strong> <strong>en</strong>vasado y <strong>el</strong> etiquetado <strong>de</strong> preparadosp<strong>el</strong>igrosos.En <strong>el</strong> anexo VI <strong>de</strong> dicho Real Decreto, quecoinci<strong>de</strong> con <strong>el</strong> d<strong>el</strong> mismo número <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva,figura una lista <strong>de</strong> Estados miembros. La Or<strong>de</strong>nPRE/3/2006, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong> que se modifica <strong>el</strong>anexo VI d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasadoy etiquetado <strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, aprobado por <strong>el</strong>Real Decreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero, modificó dichalista con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> incorporación a <strong>la</strong>Unión Europea <strong>de</strong> diez nuevos Estados miembros.Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te y con arreglo a lo dispuesto <strong>en</strong><strong>el</strong> Acta <strong>de</strong> adhesión <strong>de</strong> Bulgaria y Rumanía a <strong>la</strong>Unión Europea, se ha modificado nuevam<strong>en</strong>te dichalista para incluir <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma a estos dos nuevosEstados miembros, lo que se lleva a cabo mediant<strong>el</strong>o dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado G d<strong>el</strong> anexo d<strong>el</strong>a Directiva 2006/96/CE d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> noviembre<strong>de</strong> 2006, por <strong>la</strong> que se adaptan <strong>de</strong>terminadasdirectivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> libre circu<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> mercancías, con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> adhesión <strong>de</strong>Bulgaria y Rumanía.En consecu<strong>en</strong>cia, se hace preciso sustituir <strong>la</strong>lista <strong>de</strong> Estados que figura <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo VI d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado<strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos, aprobado por<strong>el</strong> Real Decreto 255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero, por <strong>la</strong>lista d<strong>el</strong> anexo <strong>de</strong> esta or<strong>de</strong>n.• Real Decreto 902/2007, <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> julio, quemodifica RD 1561/1995, <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> septiembre, <strong>sobre</strong>jornadas especiales <strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong> lo r<strong>el</strong>ativoal tiempo <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> trabajadores que realizanactivida<strong>de</strong>s móviles <strong>de</strong> transporte porcarretera.Este real <strong>de</strong>creto consta <strong>de</strong> un único artículocon cuatro apartados <strong>en</strong> los que se modifica <strong>el</strong> artículo10, se aña<strong>de</strong> un nuevo artículo con <strong>el</strong> número10 bis, se modifica <strong>el</strong> artículo 11 y se suprime<strong>el</strong> apartado 2 d<strong>el</strong> artículo 12.La nueva redacción d<strong>el</strong> artículo 10 incorporalos periodos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Directiva 2002/15/CE,así como <strong>la</strong>s condiciones concretas para ser consi<strong>de</strong>radoscomo tiempo <strong>de</strong> trabajo efectivo o comotiempo <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia.Por su parte, <strong>el</strong> nuevo artículo 10 bis ti<strong>en</strong>e porobjeto sistematizar para los trabajadores móviles<strong>de</strong> todo <strong>el</strong> sector d<strong>el</strong> transporte por carretera loslímites <strong>de</strong> su tiempo <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong>scanso, inclusocuando se trabaje para más <strong>de</strong> un empresario.El artículo 11 para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los conductores<strong>de</strong> transportes interurbanos, <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> establecerperiodos mínimos <strong>de</strong> conducción y <strong>de</strong>scanso, seremite a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa comunitariaexist<strong>en</strong>te al efecto.• Ley 20/2007, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> julio, d<strong>el</strong> Estatuto d<strong>el</strong>Trabajador Autónomo.El Capítulo II d<strong>el</strong> Título II <strong>de</strong> esta Ley estableceun catálogo <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong>beres para este tipo <strong>de</strong>trabajadores, así como <strong>la</strong>s normas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales (art. 8) y <strong>de</strong> protección<strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores. Asimismo, <strong>la</strong> Disposición adicionalduodécima d<strong>el</strong> citado estatuto prevé <strong>la</strong>participación <strong>de</strong> trabajadores autónomos <strong>en</strong> programas<strong>de</strong> formación e información <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> reducir <strong>la</strong>siniestralidad y evitar <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales <strong>en</strong> los respectivos sectores. Para<strong>el</strong>lo, <strong>la</strong>s asociaciones repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> los trabajadoresautónomos y <strong>la</strong>s organizaciones sindicalesmás repres<strong>en</strong>tativas podrán realizar programas83


MIRIAM CORRALES ARIASperman<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información y formación correspondi<strong>en</strong>tesa dicho colectivo, que serán promovidospor <strong>la</strong>s Administraciones Públicas compet<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong>reparación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.• Real Decreto 1027/2007, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> julio, por<strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>cionestérmicas <strong>en</strong> los edificios.El nuevo Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Insta<strong>la</strong>ciones Térmicas<strong>en</strong> los Edificios (RITE) establece <strong>la</strong>s condicionesque <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>stinadasa at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>estar térmicoe higi<strong>en</strong>e a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> calefacción,climatización y agua cali<strong>en</strong>te sanitaria, paraconseguir un uso racional <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía. Las mayoresexig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética que establece<strong>el</strong> Real Decreto se p<strong>la</strong>sman <strong>en</strong>:• Mayor R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to Energético <strong>en</strong> los equipos<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> calor y frío, así comolos <strong>de</strong>stinados al movimi<strong>en</strong>to y transporte<strong>de</strong> fluidos.• Mejor ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los equipos y conducciones<strong>de</strong> los fluidos térmicos.• Mejor regu<strong>la</strong>ción y control para mant<strong>en</strong>er<strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> diseño previstas <strong>en</strong> los localesclimatizados.• Utilización <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías r<strong>en</strong>ovables disponibles,<strong>en</strong> especial <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r y <strong>la</strong> biomasa.• Incorporación <strong>de</strong> subsistemas <strong>de</strong> recuperación<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>el</strong> aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><strong>en</strong>ergías residuales.• Sistemas obligatorios <strong>de</strong> contabilización <strong>de</strong>consumos <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones colectivas.Desaparición gradual <strong>de</strong> combustiblessólidos más contaminantes.• Desaparición gradual <strong>de</strong> equipos g<strong>en</strong>eradoresm<strong>en</strong>os efici<strong>en</strong>tes.El RITE, a<strong>de</strong>más, impone <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> revisary actualizar periódicam<strong>en</strong>te, al m<strong>en</strong>os cada5 años, <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ergética. Esesta una tarea que compete a <strong>la</strong> Comisión Asesorad<strong>el</strong> RITE, <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong>s propuestas,conforme a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica y <strong>la</strong> política<strong>en</strong>ergética nacional.• Resolución <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo, por <strong>la</strong> que se inscribe<strong>en</strong> <strong>el</strong> registro y publica <strong>el</strong> IV Conv<strong>en</strong>ioColectivo G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción.En lo que se refiere a <strong>la</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo, <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io Colectivo G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong>Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción regu<strong>la</strong> básicam<strong>en</strong>te lossigui<strong>en</strong>tes aspectos:– Organización específica <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>consulta y participación <strong>de</strong> los trabajadores.– Información y formación específica que incluy<strong>el</strong>os programas y duración <strong>de</strong> dicha formación<strong>en</strong> función d<strong>el</strong> puesto o d<strong>el</strong> oficio.– Acreditación <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación d<strong>el</strong> punto anterior:creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tarjeta Profesional d<strong>el</strong>a Construcción (TPC).– Disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>aplicables a <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción– Disposiciones más restrictivas que <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>das<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción vig<strong>en</strong>te.– Disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>aplicables <strong>en</strong> <strong>la</strong>s canteras, ar<strong>en</strong>eras, graverasy <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong> tierras industriales.• Real Decreto 1109/2007, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> agosto,por <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong>octubre, regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong>Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción.Este Real Decreto <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> cuatro aspectos básicos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación <strong>en</strong><strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción, <strong>el</strong> Registro <strong>de</strong> EmpresasAcreditadas, <strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Subcontratación, <strong>la</strong>sreg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cómputo <strong>de</strong> los porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> trabajadoresin<strong>de</strong>finidos marcados <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley y <strong>la</strong> simplificacióndocum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones establecidaspara <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tojurídico. Se estructura <strong>en</strong> cuatro capítulos:– El primero <strong>de</strong> <strong>el</strong>los recoge <strong>la</strong>s disposicionesg<strong>en</strong>erales r<strong>el</strong>ativas al objeto y al ámbito <strong>de</strong>aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> norma reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria.– El segundo capítulo regu<strong>la</strong> <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Registros <strong>de</strong> EmpresasAcreditadas <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<strong>la</strong>borales autonómicas. Estos Registrosti<strong>en</strong><strong>en</strong> como fin permitir <strong>el</strong> accesopúblico a los datos i<strong>de</strong>ntificativos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresasinscritas. Las empresas contratistas ysubcontratistas <strong>de</strong>berán inscribirse <strong>en</strong> <strong>el</strong>Registro, r<strong>en</strong>ovar <strong>la</strong> inscripción cada tresaños y solicitar <strong>la</strong> canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> inscripcióncuando <strong>de</strong>j<strong>en</strong> <strong>de</strong> cumplir los requisitosprevistos para <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada y perman<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><strong>el</strong> Registro, pudi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boralproce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> otro caso a <strong>la</strong> canc<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> oficio<strong>de</strong> esa inscripción.84


ACTUACIONES NORMATIVAS– Se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo III los aspectosr<strong>el</strong>ativos al cómputo <strong>de</strong> los trabajadores contratadoscon carácter in<strong>de</strong>finido por <strong>la</strong>s empresasd<strong>el</strong> sector, junto a unas previsionesmínimas respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los recursoshumanos, necesarias para <strong>la</strong> práctica<strong>de</strong> <strong>la</strong>s inscripciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Registro.– El capítulo IV <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Subcontratación. Se <strong>de</strong>termina suformato, su habilitación por <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boraly su régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to, precisandoaspectos tales como <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong>sanotaciones, <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> información porotros sujetos intervini<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong>construcción o <strong>la</strong>s autorizaciones excepcionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección facultativa, <strong>en</strong> los casos <strong>en</strong>que están previstas por superarse los niv<strong>el</strong>es<strong>de</strong> subcontratación previstos <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 5<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> octubre.El Real Decreto se completa con seis disposicionesadicionales, tres transitorias, una disposición <strong>de</strong>rogatoriay cuatro finales. En <strong>el</strong><strong>la</strong>s se realiza un ejercicio<strong>de</strong> simplificación d<strong>el</strong> marco regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobras <strong>de</strong> construcción, <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> artículo 8.3<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> octubre. En primer lugar,se refun<strong>de</strong>n los dos instrum<strong>en</strong>tos configuradoslegalm<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> control y garantía <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizaciónproductiva: <strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Subcontratación y <strong>el</strong>libro registro <strong>de</strong> contratas y subcontratas previsto <strong>en</strong><strong>el</strong> artículo 42.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> losTrabajadores, aprobada por Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo1/1995, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> marzo. Junto a lo anterior, se reduc<strong>en</strong>los supuestos <strong>en</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> remitirse a <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social <strong>la</strong>s anotacionesrealizadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncias, limitándolosa los casos <strong>de</strong> riesgo grave e inmin<strong>en</strong>te y a los<strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> advert<strong>en</strong>cias previas d<strong>el</strong> coordinador;y, finalm<strong>en</strong>te, se <strong>el</strong>imina <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong>actualización d<strong>el</strong> aviso previo, salvo <strong>en</strong> los casos <strong>de</strong>cambio <strong>de</strong> contratista o <strong>de</strong> coordinador <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que esa informaciónquedará mejor precisada y actualizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Libro<strong>de</strong> Subcontratación <strong>de</strong> cada contratista.Finalm<strong>en</strong>te, se incluy<strong>en</strong> tres anexos, <strong>el</strong> primero<strong>de</strong> los cuales recoge <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido mínimo <strong>de</strong> <strong>la</strong>ssolicitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> inscripción, <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación y <strong>de</strong> canc<strong>el</strong>ación,así como <strong>de</strong> comunicación <strong>de</strong> variación<strong>de</strong> datos; <strong>el</strong> segundo recoge los códigos i<strong>de</strong>ntificativos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales; mi<strong>en</strong>tras que<strong>el</strong> tercero establece <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o oficial <strong>de</strong> Libro <strong>de</strong>Subcontratación.• Or<strong>de</strong>n ITC/2585/2007, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> agosto, por <strong>la</strong>que se aprueba <strong>la</strong> Instrucción Técnica Complem<strong>en</strong>taria2.0.02 “Protección <strong>de</strong> los Trabajadores contra<strong>el</strong> polvo, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> silicosis, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s industriasextractivas” d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>Normas Básicas <strong>de</strong> Seguridad Minera.Con objeto <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> silicosis<strong>en</strong> <strong>la</strong>s industrias extractivas, se consi<strong>de</strong>rónecesario modificar <strong>la</strong>s ITC 07.1.04 e ITC 04.8.01d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Normas Básicas <strong>de</strong>Seguridad Minera, aprobado por Real Decreto863/1985, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril, para adaptar<strong>la</strong>s al progresotécnico, marcado por <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> <strong>la</strong> sílicecristalina como sustancia canceríg<strong>en</strong>a para loshumanos por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Internacional <strong>de</strong>Investigación d<strong>el</strong> Cáncer, <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1997, y por <strong>la</strong>nueva <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> «polvo respirable», tal comose establece <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma EN481, <strong>en</strong> sustitución d<strong>el</strong>anterior concepto <strong>de</strong>finido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>Johannesburgo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1959. Asimismo, erapreciso armonizar los valores <strong>de</strong> exposición diariaal polvo respirable con lo establecido por <strong>el</strong>Real Decreto 374/2001, <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> abril, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores contralos riesgos r<strong>el</strong>acionados con los ag<strong>en</strong>tes químicos durante<strong>el</strong> trabajo.Por todo <strong>el</strong>lo era conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong>una instrucción técnica complem<strong>en</strong>taria d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>toG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Normas Básicas <strong>de</strong> SeguridadMinera, que estableciese nuevos criterios ymétodos para <strong>de</strong>finir <strong>la</strong> p<strong>el</strong>igrosidad y <strong>el</strong> control<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> exposición al polvo <strong>en</strong> loslugares <strong>de</strong> trabajo, así como <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong><strong>de</strong> los trabajadores, <strong>en</strong>caminadas a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> <strong>la</strong> silicosis.• ORDEN PRE/2543/2008, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> septiembre,por <strong>la</strong> que se incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sustancias activas difetialonay dióxido <strong>de</strong> carbono <strong>en</strong> los Anexos I yIA, respectivam<strong>en</strong>te, d<strong>el</strong> Real Decreto 1054/2002,<strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> octubre, por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong> <strong>el</strong> proceso<strong>de</strong> evaluación para <strong>el</strong> registro, autorización y comercialización<strong>de</strong> biocidas.Como consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> estudio y evaluación realizadosa niv<strong>el</strong> comunitario, <strong>la</strong> Comisión aprobó<strong>la</strong> inclusión <strong>en</strong> los anexos I y IA <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva98/8/CE, d<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo y d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> 16<strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1998, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias activas difetialonay dióxido <strong>de</strong> carbono, respectivam<strong>en</strong>te, parasu uso <strong>en</strong> biocidas y biocidas <strong>de</strong> bajo riesgo d<strong>el</strong> tipo<strong>de</strong> ro<strong>de</strong>nticidas. Esto se realizó mediante <strong>la</strong>Directiva 2007/69/CE, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> noviembre<strong>de</strong> 2007, por <strong>la</strong> que se modifica <strong>la</strong> Directiva 98/8/CE,85


MIRIAM CORRALES ARIASd<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo y d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> forma quese incluye <strong>la</strong> difetialona como sustancia activa <strong>en</strong>su anexo I, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva 2007/70/CE, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comisión, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2007, por <strong>la</strong> que semodifica <strong>la</strong> Directiva 98/8/CE, d<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeoy d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> forma que incluye <strong>el</strong> dióxido <strong>de</strong>carbono como sustancia activa <strong>en</strong> su anexo IA.Es por <strong>el</strong>lo que mediante esta Or<strong>de</strong>n se transpon<strong>en</strong>al or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico interno <strong>la</strong>s Directivas2007/69/CE y 2007/70/CE, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> noviembre<strong>de</strong> 2007. Asimismo se establec<strong>en</strong> los requisitosque <strong>de</strong>berán cumplir <strong>la</strong>s empresas que <strong>de</strong>se<strong>en</strong>seguir comercializando biocidas y biocidas <strong>de</strong> bajoriesgo d<strong>el</strong> tipo ro<strong>de</strong>nticidas que cont<strong>en</strong>gan difetialonay dióxido <strong>de</strong> carbono, respectivam<strong>en</strong>te, paraacreditar ante <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> SaludPública y Sanidad Exterior d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Sanidady Consumo <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> inclusión establecidas <strong>en</strong> esta Or<strong>de</strong>n.• ORDEN PRE/2772/2007, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> septiembre,por <strong>la</strong> que se modifica <strong>el</strong> Real Decreto1406/1989, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>el</strong> que se impon<strong>en</strong>limitaciones a <strong>la</strong> comercialización y uso<strong>de</strong> ciertas sustancias y preparados p<strong>el</strong>igrosos(compuestos <strong>de</strong> arsénico)Este Real Decreto transpone <strong>la</strong> Directiva2006/139/CE <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> diciembre<strong>de</strong> 2006 que modifica <strong>la</strong> Directiva 76/769/CEE d<strong>el</strong>Consejo <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong>s restricciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> comercializacióny <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> los compuestos <strong>de</strong> arsénicocon <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> adaptar su anexo I al progreso técnico.Con <strong>la</strong> nueva modificación d<strong>el</strong> punto 15 (compuestos<strong>de</strong> arsénico) se amplían <strong>la</strong>s limitacionesanteriores, estableci<strong>en</strong>do que los biocidas a base <strong>de</strong>compuestos <strong>de</strong> arsénico para tratar <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra han<strong>de</strong> estar autorizados oficialm<strong>en</strong>te según lo previsto<strong>en</strong> <strong>el</strong> Real Decreto 1054/2002, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> octubre,por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> evaluación para<strong>el</strong> registro, autorización y comercialización <strong>de</strong> biocidas.Asimismo se c<strong>la</strong>rifica <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ratratada con arsénico, difer<strong>en</strong>ciándose <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>slimitaciones <strong>de</strong> uso para <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra comercializadapor primera vez y para <strong>la</strong> reutilización <strong>de</strong> tal ma<strong>de</strong>ra<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> segunda mano.• ORDEN TAS/2947/2007, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> octubre,por <strong>la</strong> que se establece <strong>el</strong> suministro a <strong>la</strong>s empresas<strong>de</strong> botiquines con material <strong>de</strong> primeros auxilios<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo, como parte<strong>de</strong> <strong>la</strong> acción protectora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.El cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> esta Or<strong>de</strong>n vi<strong>en</strong>e a establecer<strong>el</strong> carácter <strong>de</strong> los botiquines para primeros auxilioscomo parte d<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> prestación <strong>de</strong>asist<strong>en</strong>cia sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, pudi<strong>en</strong>doser facilitados por <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Gestorasy <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo yEnfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial a <strong>la</strong>s empresas respecto <strong>de</strong> cuyos trabajadoresasuman <strong>la</strong> protección por <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>ciascomunes. Se cumple <strong>de</strong> esta forma <strong>la</strong> recom<strong>en</strong>daciónformu<strong>la</strong>da <strong>en</strong> tal s<strong>en</strong>tido <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong>Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo para <strong>el</strong> período 2007-2012, aprobadopor <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo <strong>en</strong> fecha 28 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007 y refr<strong>en</strong>dadopor <strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Ministros <strong>el</strong> día 29.• Real Decreto 1371/2007, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> octubre,por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to básico “DB-HR Protección fr<strong>en</strong>te al ruido” d<strong>el</strong> Código Técnico<strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación y se modifica <strong>el</strong> Real Decreto314/2006, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> que seaprueba <strong>el</strong> Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación.Este Docum<strong>en</strong>to Básico (DB) ti<strong>en</strong>e por objetoestablecer reg<strong>la</strong>s y procedimi<strong>en</strong>tos que permit<strong>en</strong>cumplir <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias básicas <strong>de</strong> protección fr<strong>en</strong>teal ruido. La correcta aplicación d<strong>el</strong> DB suponeque se satisface <strong>el</strong> requisito básico «Protecciónfr<strong>en</strong>te al ruido». Este requisito consiste <strong>en</strong> limitar,<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los edificios y <strong>en</strong> condiciones normales<strong>de</strong> utilización, <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> molestias o <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sque <strong>el</strong> ruido pueda producir a los usuarioscomo consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> suproyecto, construcción, uso y mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.Para satisfacer este objetivo, los edificios se proyectarán,construirán y mant<strong>en</strong>drán <strong>de</strong> tal formaque los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos constructivos que conformansus recintos t<strong>en</strong>gan unas características acústicasa<strong>de</strong>cuadas para reducir <strong>la</strong> transmisión d<strong>el</strong> ruidoaéreo, d<strong>el</strong> ruido <strong>de</strong> impactos y d<strong>el</strong> ruido y vibraciones<strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones propias d<strong>el</strong> edificio, ypara limitar <strong>el</strong> ruido reverberante <strong>de</strong> los recintos.En <strong>de</strong>finitiva, <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to básico especificaparámetros objetivos y sistemas <strong>de</strong> verificacióncuyo cumplimi<strong>en</strong>to asegura <strong>la</strong> satisfacción <strong>de</strong> <strong>la</strong>sexig<strong>en</strong>cias básicas y <strong>la</strong> superación <strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>esmínimos <strong>de</strong> calidad propios d<strong>el</strong> requisito básico<strong>de</strong> protección fr<strong>en</strong>te al ruido.• Ley 38/2007, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong> quese modifica <strong>el</strong> texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley d<strong>el</strong>Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores, aprobado por RealDecreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/1995, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> marzo, <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> información y consulta <strong>de</strong> los trabajadoresy <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> los tra-86


ACTUACIONES NORMATIVASbajadores asa<strong>la</strong>riados <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> insolv<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong>empresario.Con <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva 2002/14/CE,d<strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo y d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> marzo<strong>de</strong> 2002, por <strong>la</strong> que se establece un marco g<strong>en</strong>eralr<strong>el</strong>ativo a <strong>la</strong> información y a <strong>la</strong> consulta <strong>de</strong> los trabajadores<strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea surge <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> adaptar <strong>la</strong> Ley d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadoresa <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> esta Directiva.Es por <strong>el</strong>lo que mediante esta Ley se proce<strong>de</strong>a <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> los artículos 4.1.g), 64 y 65d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores para introducirlos aspectos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> indicada Directivaque no están contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> nuestra regu<strong>la</strong>ciónlegal, como es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> inclusión expresa d<strong>el</strong><strong>de</strong>recho <strong>de</strong> información y consulta <strong>de</strong> los trabajadores<strong>en</strong>tre los <strong>de</strong>rechos básicos <strong>de</strong> los mismos; <strong>la</strong><strong>de</strong>finición <strong>de</strong> estos conceptos; <strong>la</strong> reformu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>nuestra legis<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> cuanto a algunas materiasobjeto <strong>de</strong> información o <strong>de</strong> consulta, como suce<strong>de</strong>con <strong>la</strong> consulta <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> evolución futura d<strong>el</strong>empleo <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa o c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s medidasprev<strong>en</strong>tivas al respecto; <strong>la</strong> c<strong>la</strong>rificación d<strong>el</strong>cont<strong>en</strong>ido o modos <strong>de</strong> ejercicio <strong>de</strong> estos <strong>de</strong>rechospara reducir <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sa litigiosidad jurisdiccionalexist<strong>en</strong>te; <strong>la</strong> remisión a <strong>la</strong> negociación colectivapara <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s prácticas d<strong>el</strong>a información y <strong>la</strong> consulta, no tanto <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido<strong>de</strong> excepción, como <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> disposiciónlegal y con respeto a <strong>la</strong> misma; y, finalm<strong>en</strong>te,<strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción al <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> sigilo profesional,<strong>la</strong> reformu<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> jurídico d<strong>el</strong> mismoincorporando <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> secreto, <strong>en</strong> términosmucho más precisos y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos que losactuales, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los posiblesrecursos administrativos o judiciales <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> sigilo profesional.• Real Decreto 1696/2007, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> diciembre,por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong>n los reconocimi<strong>en</strong>tos médicos<strong>de</strong> embarque marítimo.Este Real Decreto ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tos médicos <strong>de</strong> aptitud preceptivosy previos al embarque marítimo. Dichos reconocimi<strong>en</strong>tost<strong>en</strong>drán como objetivo garantizarque <strong>la</strong>s condiciones psicofísicas d<strong>el</strong> solicitante seancompatibles con <strong>la</strong>s características d<strong>el</strong> puesto <strong>de</strong>trabajo y no supongan p<strong>el</strong>igro para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>d<strong>el</strong> individuo ni d<strong>el</strong> resto <strong>de</strong> <strong>la</strong> tripu<strong>la</strong>ción.Estos reconocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse comouna actividad <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> ámbito prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> losriesgos <strong>la</strong>borales, es <strong>de</strong>cir, realizados <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 22 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRLy sus normas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, sin perjuicio <strong>de</strong> cuantasotras obligaciones competan al empresario.El organismo compet<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> organización,realización y control <strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tosmédicos correspon<strong>de</strong> al Instituto Social <strong>de</strong> <strong>la</strong>Marina.• Real Decreto 1755/2007, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre,<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales d<strong>el</strong> personalmilitar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fuerzas armadas y <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> Ministerio<strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa.Por razón d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> específico <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechosy <strong>de</strong>beres d<strong>el</strong> personal militar y por <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Fuerzas Armadas, <strong>la</strong> disposición adicionalnov<strong>en</strong>a bis <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL añadida por <strong>la</strong> Ley31/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> octubre, <strong>de</strong>termina que lo previsto<strong>en</strong> los capítulos III, V y VII <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL, seaplicará <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> normativa específicamilitar.Este Real Decreto ti<strong>en</strong>e por objeto promover <strong>la</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> d<strong>el</strong> personal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s FuerzasArmadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> sus funciones, mediante<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s previsiones cont<strong>en</strong>idas<strong>en</strong> <strong>la</strong> LPRL, así como <strong>de</strong> los miembros d<strong>el</strong> Cuerpo<strong>de</strong> <strong>la</strong> Guardia Civil que prest<strong>en</strong> sus servicios <strong>en</strong><strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa. A<strong>de</strong>más, esteReal Decreto establece <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o y <strong>la</strong>s funciones<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa y es <strong>de</strong> aplicación a todo <strong>el</strong>personal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Fuerzas Armadas excepto los contemp<strong>la</strong>dos<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 2, párrafo a, d<strong>el</strong> RealDecreto 179/2005, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> febrero, <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> Guardia Civil e incluyea los miembros d<strong>el</strong> Cuerpo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guardia Civilque prest<strong>en</strong> sus servicios <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa, es <strong>de</strong>cir, compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sque se realizan <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa, <strong>de</strong> conformidad con lo establecido<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 3 LPRL.El Real Decreto se estructura <strong>en</strong> tres capítulos,recogi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> primero <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral,ámbito <strong>de</strong> aplicación y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>finiciones queson precisas para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo posterior.El capítulo II se <strong>de</strong>dica a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales propiam<strong>en</strong>te dicha y recoge, <strong>en</strong> cuatrosecciones, los principios y activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>salud</strong> y <strong>la</strong>s obligaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. En <strong>el</strong> último <strong>de</strong> los capítulosse acomete <strong>la</strong> organización y estructura d<strong>el</strong> servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, así como los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>control.87


MIRIAM CORRALES ARIASFinaliza <strong>el</strong> Real Decreto con una serie <strong>de</strong> disposicionesdon<strong>de</strong>, <strong>en</strong>tre otras cuestiones, se establec<strong>en</strong>los imprescindibles p<strong>la</strong>zos <strong>de</strong> adaptación a<strong>la</strong> nueva realidad normativa; una única disposición<strong>de</strong>rogatoria que establece <strong>la</strong> legalidad vig<strong>en</strong>tey tres disposiciones finales que se <strong>de</strong>dican al títulocompet<strong>en</strong>cial, a <strong>la</strong> habilitación reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariay a <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor.• Real Decreto 1765/2007, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre,por <strong>el</strong> que se modifica <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, aprobado por <strong>el</strong> Real Decreto 1993/1995,<strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> diciembre.Mediante este Real Decreto se posibilita que <strong>la</strong>smutuas puedan establecer los mecanismos <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boracióny <strong>de</strong> cooperación que se consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes,sin que esa puesta <strong>en</strong> común <strong>de</strong> mediosafecte a <strong>la</strong> personalidad jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas.Todo <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> línea con lo ya previsto específicam<strong>en</strong>te<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 12.2 d<strong>el</strong> referido reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon los servicios sanitarios y recuperadores<strong>de</strong> dichas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s.88


5. Actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad SocialADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNSubdirector G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales y Políticas <strong>de</strong> Igualdad5.1. INTRODUCCIÓNEL artículo 1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> noviembre,Or<strong>de</strong>nadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social, <strong>de</strong>fine a este órganoadministrativo como <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> principios legales,normas, órganos, funcionarios y mediosmateriales que contribuy<strong>en</strong> al a<strong>de</strong>cuado cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,constituy<strong>en</strong>do un servicio público al quecorrespon<strong>de</strong> ejercer <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> dichas normas y exigir <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>spertin<strong>en</strong>tes, así como <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> dichamateria, que efectuará <strong>de</strong> conformidad conlos principios d<strong>el</strong> Estado Social y Democrático <strong>de</strong>Derecho que consagra <strong>la</strong> Constitución Españo<strong>la</strong>,y con los Conv<strong>en</strong>ios números 81 y 129 <strong>de</strong> <strong>la</strong>Organización Internacional d<strong>el</strong> Trabajo (OIT).En cuanto a qué tipo <strong>de</strong> normas alcanza esa vigi<strong>la</strong>ncia,<strong>el</strong> art. 3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia Ley 42/1997 seña<strong>la</strong>que son <strong>la</strong>s normas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales, así como <strong>la</strong>s normas jurídicotécnicasque incidan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo<strong>en</strong> dicha materia.Dichas funciones también vi<strong>en</strong><strong>en</strong> recogidaspor <strong>el</strong> art. 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, así como<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> informes solicitados por losJuzgados <strong>de</strong> lo Social <strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales,informar a <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral <strong>sobre</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo mortales, muy graves o graves y, finalm<strong>en</strong>te,comprobar y favorecer <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones asumidas por los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción establecidos <strong>en</strong> dicha Ley 31/1995.Y por lo que se refiere a <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>sa los sujetos que puedan consi<strong>de</strong>rarseresponsables, <strong>el</strong> art. 7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997 establec<strong>el</strong>as medidas <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadcomprobatoria inspectora, que pue<strong>de</strong>n adoptaruna vez finalizada <strong>la</strong> misma, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s advert<strong>en</strong>ciasy requerimi<strong>en</strong>tos a los sujetos responsables<strong>en</strong> vez <strong>de</strong> iniciar un procedimi<strong>en</strong>to sancionador,o bi<strong>en</strong> iniciar dicho procedimi<strong>en</strong>to; instard<strong>el</strong> órgano administrativo compet<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciónd<strong>el</strong> recargo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestaciones económicas<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo o <strong>en</strong>fermedad profesionalcausados por falta <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> segurida<strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e; or<strong>de</strong>nar <strong>la</strong> paralización inmediata<strong>de</strong> trabajos o tareas por inobservancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,<strong>de</strong> concurrir riesgo grave e inmin<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>o <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores. A <strong>el</strong>lo habríaque añadir <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> proponer <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sióno cierre <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo a <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>sLaborales, que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art.53 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, cuando concurrancircunstancias <strong>de</strong> excepcional gravedad <strong>en</strong><strong>la</strong>s infracciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo.Para finalizar este apartado <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias,hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 3.º<strong>de</strong> los Conv<strong>en</strong>ios 81 y 129 <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT antes seña<strong>la</strong>dos,r<strong>el</strong>ativos, respectivam<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong> inspección<strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria y <strong>el</strong> comercio <strong>el</strong> primero,y <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura, <strong>el</strong> segundo, <strong>en</strong> los que seseña<strong>la</strong> que forma parte <strong>de</strong> sus funciones poner <strong>en</strong>conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>ciaso los abusos que no estén específicam<strong>en</strong>tecubiertos por <strong>la</strong>s disposiciones legales exist<strong>en</strong>tes.Por otra parte, es necesario referirse también a<strong>la</strong>s formas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s actuaciones d<strong>el</strong>a Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, y <strong>en</strong>ese s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> art. 13 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997 citada anteriorm<strong>en</strong>teseña<strong>la</strong> que actuará siempre <strong>de</strong> oficio,como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n superior, a peticiónrazonada <strong>de</strong> otros órganos, por propia iniciativa,o <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia. También se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong>89


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNcu<strong>en</strong>ta lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 28 d<strong>el</strong> Real Decreto138/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> febrero, por <strong>el</strong> que se aprueba<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Organización y Funcionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social,que ti<strong>en</strong>e previsto que dicho órgano programarásu actuación según los objetivos que <strong>de</strong>termin<strong>en</strong><strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes, pudi<strong>en</strong>do ser estos<strong>de</strong> ámbito g<strong>en</strong>eral o territorial, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a su caráctery ámbito espacial <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo. En <strong>el</strong> caso<strong>de</strong> los primeros, se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> acción<strong>de</strong>finidas por <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia Sectorial <strong>de</strong> AsuntosLaborales, pero también pue<strong>de</strong>n ser establecidospor <strong>la</strong> Unión Europea a través <strong>de</strong> su Comité <strong>de</strong>Altos Responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo <strong>en</strong>materias regidas por Directivas Europeas, y finalm<strong>en</strong>tese pue<strong>de</strong>n fijar programas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> objetivos<strong>de</strong> ámbito supraautonómico <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado. Y <strong>en</strong><strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los objetivos territoriales, estos se fijanpor <strong>la</strong> Comisiones Territoriales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social, que son los órganos <strong>de</strong>cooperación bi<strong>la</strong>teral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que forman parte <strong>la</strong>Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección y <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>sLaborales <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas.T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo dicho hasta aquí, <strong>el</strong> objetivo<strong>de</strong> este informe es evaluar <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social durante <strong>el</strong> año 2007, a partir d<strong>el</strong>análisis <strong>de</strong> los distintos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que lo conformany los principios que presi<strong>de</strong>n su actuación.5. 2. NORMATIVA REGULADORA DE LAACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓNDE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALLa normativa regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>traintegrada <strong>en</strong> primer lugar por <strong>la</strong> Ley 42/1997,<strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> noviembre, Or<strong>de</strong>nadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, así como otras disposicionesno específicam<strong>en</strong>te referidas a esta, peroque también atribuy<strong>en</strong> compet<strong>en</strong>cias y recog<strong>en</strong> diversasrefer<strong>en</strong>cias y preceptos referidos a <strong>la</strong> misma,como <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales y <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, cuyo Texto Refundido seaprueba por Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/1994, <strong>de</strong> 20<strong>de</strong> junio.A<strong>de</strong>más, es preciso referirse al Real DecretoLegis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto, por <strong>el</strong> que seaprueba <strong>el</strong> Texto Refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Infraccionesy Sanciones d<strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social.Por último, <strong>en</strong> cuanto a disposiciones reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias,<strong>la</strong>s principales a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta son: <strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Organización y Funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>a ITSS, aprobado por RD 138/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> febrero;<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong> procedimi<strong>en</strong>tospara <strong>la</strong> imposición <strong>de</strong> sanciones por infracciones<strong>de</strong> or<strong>de</strong>n social y para los expedi<strong>en</strong>tes liquidatorios<strong>de</strong> cuotas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, aprobado porRD 928/1998, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> mayo; y <strong>en</strong> cuanto al ámbito<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Públicas, hay que referirsea <strong>la</strong> OM PRE/2457/2003, <strong>de</strong> 9 <strong>de</strong> septiembre,por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong> instrucciones <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial <strong>en</strong> empresas que ejerc<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>c<strong>en</strong>tros, bases o establecimi<strong>en</strong>tos militares, y <strong>el</strong> RD707/2002, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>toespecial <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, y <strong>de</strong> establecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> medidas correctoras por incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado,reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to que se dicta <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> lo previsto<strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 45 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995.Por otra parte, a lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> año 2007 se hanproducido una serie <strong>de</strong> reformas normativas y <strong>la</strong>aparición <strong>de</strong> nuevas normas legales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias,que han afectado <strong>de</strong> una manera importantea <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo. Nose recog<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s normas <strong>la</strong>borales y <strong>de</strong>Seguridad Social que han aparecido durante eseaño, que <strong>de</strong> una manera u otra afectarían a <strong>la</strong>ITSS, que serían mucho más numerosas, dada sufunción <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas a dichas materias,sino <strong>de</strong>terminar qué reformas normativasinci<strong>de</strong>n <strong>de</strong> una manera directa <strong>en</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción,funcionami<strong>en</strong>to y actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social.Sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n cronológico <strong>de</strong> aparición,cabe referirse <strong>en</strong> primer lugar a <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nTAS/1/2007, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong> que se establece<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad profesional y sedictan normas para su <strong>el</strong>aboración y transmisión yse crea <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te fichero <strong>de</strong> datos personales.Esta Or<strong>de</strong>n vino a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>el</strong> Real Decreto1299/2006, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>el</strong> que se aprobó<strong>el</strong> nuevo cuadro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>en</strong> <strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y se establecíanlos criterios para su notificación y registro. Una d<strong>el</strong>as características <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva regu<strong>la</strong>ción que másdirectam<strong>en</strong>te afectaban a <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo era que <strong>de</strong>saparecía <strong>de</strong> dichosmod<strong>el</strong>os <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedaddiagnosticada, por lo que tal situación difi-90


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALcultaba <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> obligación contemp<strong>la</strong>da<strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 9.1 d) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong>noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, r<strong>el</strong>ativaa los informes a <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales calificadas comomortales, muy graves o graves, respecto d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa legal <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, lo que hizo necesario,a falta <strong>de</strong> criterios fijados por <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>sLaborales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s respectivas Comunida<strong>de</strong>sAutónomas, fijar los mismos por <strong>la</strong> AutoridadC<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial, según se recoge <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado <strong>de</strong> estaMemoria r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada y programada<strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales.Junto a esa Or<strong>de</strong>n se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta loprevisto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong>2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, <strong>sobre</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>ciacausante <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestaciones por incapacidadtemporal y por muerte y superviv<strong>en</strong>ciad<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. A través <strong>de</strong><strong>el</strong><strong>la</strong> se ratifica <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> EntidadGestora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con dichascompet<strong>en</strong>cias cuando <strong>el</strong> trámite <strong>de</strong> <strong>la</strong> prestacióncorrespon<strong>de</strong> a una <strong>en</strong>tidad co<strong>la</strong>boradora, yse establece <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong>Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> dichasprestaciones, <strong>de</strong> remitir a dicha EntidadGestora todos los expedi<strong>en</strong>tes tramitados por <strong>la</strong>smismas que se resu<strong>el</strong>van sin consi<strong>de</strong>rar como <strong>en</strong>fermedadprofesional a <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>cia causante,pese a existir indicios que pudieran hacer presumir<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dicha c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> patología. LaResolución seña<strong>la</strong>da establece que se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>que exist<strong>en</strong> dichos indicios cuando obr<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> expedi<strong>en</strong>tepartes emitidos por <strong>la</strong> propia <strong>en</strong>tidad co<strong>la</strong>boradora<strong>en</strong> los que se hubiera consignado <strong>la</strong>exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dicha c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> patología, informes<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción o <strong>de</strong> los servicios médicos<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, o <strong>de</strong> otros organismos e institucionescon compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción y cobertura<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales queseñal<strong>en</strong> a una <strong>de</strong> estas patologías como <strong>la</strong> conting<strong>en</strong>ciacausante, así como comunicaciones <strong>de</strong> losfacultativos d<strong>el</strong> Sistema Nacional <strong>de</strong> Salud don<strong>de</strong>se manifieste <strong>la</strong> posible exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una <strong>en</strong>fermedad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>cionadas características.En segundo lugar hay que referirse al RealDecreto 306/2007, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> que seactualizan <strong>la</strong>s cuantías <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sanciones establecidas<strong>en</strong> <strong>el</strong> Texto Refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Infracciones y Sanciones d<strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social, aprobadopor Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong>agosto, actualización que se realizó al amparo d<strong>el</strong>a Disposición Adicional primera <strong>de</strong> dicho TextoRefundido.A continuación hay que referirse a <strong>la</strong> LeyOrgánica 3/2007, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, para <strong>la</strong> igualda<strong>de</strong>fectiva <strong>en</strong>tre mujeres y hombres, <strong>en</strong> <strong>la</strong> quese recoge una serie <strong>de</strong> noveda<strong>de</strong>s que afectan <strong>de</strong>manera fundam<strong>en</strong>tal a <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS. Deuna parte introduce nuevas obligaciones para <strong>la</strong>sempresas, como son <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidas dirigidasa evitar cualquier tipo <strong>de</strong> discriminación<strong>la</strong>boral <strong>en</strong>tre mujeres y hombres, y <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración<strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> igualdad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 250 trabajadores,así como <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> medidasespecíficas dirigidas a prev<strong>en</strong>ir <strong>el</strong> acoso sexualy <strong>el</strong> acoso por razón <strong>de</strong> sexo. Pero dicha Leyconti<strong>en</strong>e también diversos aspectos r<strong>el</strong>acionadoscon <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones <strong>de</strong> embarazo,maternidad o <strong>la</strong>ctancia, fr<strong>en</strong>te a los riesgos <strong>la</strong>boralesque sufr<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mujeres.De especial importancia también es <strong>la</strong> apariciónd<strong>el</strong> Real Decreto 597/2007, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo, <strong>sobre</strong>publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sanciones firmes por infraccionesmuy graves <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales, que se aprueba con amparo <strong>en</strong>lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 40.2 d<strong>el</strong> RD Leg. 5/2000 antescitado, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>topara tal fin, que se inicia <strong>de</strong> oficio, mediante propuestacont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> acta <strong>de</strong> infracción <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS,que también <strong>de</strong>berá recogerse <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resoluciónsancionadora que <strong>la</strong> confirme.La Ley 20/2007, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> julio, reguló <strong>el</strong> Estatutod<strong>el</strong> Trabajador Autónomo que, <strong>en</strong>tre otras materias,recoge <strong>en</strong> su art. 8 una serie <strong>de</strong> cuestiones r<strong>el</strong>acionadascon <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, queincluye <strong>la</strong> atribución a <strong>la</strong>s Administraciones Públicascompet<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> un pap<strong>el</strong> activo <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> misma referida a dichos trabajadores, pormedio <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,asesorami<strong>en</strong>to técnico, vigi<strong>la</strong>ncia y control d<strong>el</strong>cumplimi<strong>en</strong>to por los trabajadores autónomos <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. Y es<strong>en</strong> ese último cometido <strong>en</strong> <strong>el</strong> que está implicada <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, por <strong>la</strong>sfunciones que se le atribuye por <strong>el</strong> art. 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>sobre</strong> todo, como seña<strong>la</strong><strong>el</strong> art. 8.3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> citada ley 20/2007, con <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> cooperación, infor-91


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNmación e instrucción previstos <strong>en</strong> los apartados 1 y2 d<strong>el</strong> artículo 24 <strong>de</strong> <strong>la</strong> citada Ley 31/1995, cuando<strong>en</strong> un mismo c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>strabajadores autónomos y trabajadores <strong>de</strong>otra u otras empresas, así como cuando los trabajadoresautónomos ejecut<strong>en</strong> su actividad profesional<strong>en</strong> los locales o c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresaspara <strong>la</strong>s que prest<strong>en</strong> servicios.Por Resolución <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Trabajo y Asuntos Sociales, se acordó <strong>el</strong> registro ypublicación d<strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>Construcción, mediante <strong>el</strong> que <strong>de</strong> manera <strong>de</strong>finitiva,se vi<strong>en</strong>e a sustituir <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nanzaLaboral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción d<strong>el</strong> año 1970, que aúnpermanecía vig<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>dicando <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io <strong>el</strong>Libro II d<strong>el</strong> mismo a regu<strong>la</strong>r distintos aspectos r<strong>el</strong>ativosa <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción,<strong>de</strong> los que <strong>de</strong>stacaríamos, a efectos <strong>de</strong>aqu<strong>el</strong>lo que mayor interés pueda t<strong>en</strong>er <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong>punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo, <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> lo referido a <strong>la</strong> informacióny formación <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, asícomo <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> diversas disposiciones mínimas<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> aplicables <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong>construcción, como <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas a andamios, proteccionescolectivas, esca<strong>la</strong>s fijas o <strong>de</strong> servicio, escaleras<strong>de</strong> mano y otros equipos para trabajos temporales<strong>en</strong> altura, o <strong>la</strong>s <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> movimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> tierras, excavación, pozos, trabajos subterráneosy tún<strong>el</strong>es y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> trabajo y maquinaria.La vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tales disposicionescorrespon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social.Más ad<strong>el</strong>ante tuvo su aparición <strong>el</strong> Real Decreto1109/2007, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> agosto, por <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> Ley 32/2006, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> octubre, regu<strong>la</strong>dora<strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción,a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual adquier<strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia nuevasobligaciones empresariales, cuyo cumplimi<strong>en</strong>toestaba condicionado a que se produjeradicho <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario, y <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong>mismo correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> ITSS:• Requisitos <strong>de</strong> solv<strong>en</strong>cia y calidad empresarial,recogidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 4.1 y 4.2 a) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley.• Requisito <strong>de</strong> <strong>la</strong> estabilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> empleo, recogido<strong>en</strong> <strong>el</strong> Art. 4.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 32/2006 y art11 y DT 2.ª RD 1109/2007.• Requisito <strong>de</strong> <strong>la</strong> inscripción <strong>en</strong> <strong>el</strong> Registro <strong>de</strong>Empresas Acreditadas.• (Arts. 4.2 b) y art. 6 Ley 32/2006; arts. 3 a10, DA 3.ª y DT 1.ª d<strong>el</strong> RD 1109/2007).• Régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> subcontratación.• (Art. 5 Ley 32/2006)• Libro <strong>de</strong> subcontratación.• (Art. 8.1 y DT 2.ª Ley 32/2006; arts. 13 a 16,DA 5.ª y DT 3.ª RD 1109/2007)• Acceso al libro <strong>de</strong> subcontratación y <strong>la</strong>s fichas.• Información a los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores<strong>sobre</strong> contrataciones y subcontrataciones.También hay que recoger aquí <strong>la</strong> Ley 30/2007,<strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> octubre, <strong>de</strong> contratos d<strong>el</strong> sector público,que vi<strong>en</strong>e a sustituir a <strong>la</strong> Ley 13/1995, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong>mayo <strong>de</strong> Contratos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s AdministracionesPúblicas, por cuanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma se establece qu<strong>en</strong>o podrán contratar con <strong>el</strong> sector público <strong>la</strong>s personas<strong>en</strong> qui<strong>en</strong>es concurra alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s circunstanciassigui<strong>en</strong>tes:a) Haber sido con<strong>de</strong>nadas mediante s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ciafirme por d<strong>el</strong>itos contra los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> los trabajadores.La prohibición <strong>de</strong> contratar alcanza a <strong>la</strong>spersonas jurídicas cuyos administradores o repres<strong>en</strong>tantes,vig<strong>en</strong>te su cargo o repres<strong>en</strong>tación, se<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> situación m<strong>en</strong>cionada por actuacionesrealizadas <strong>en</strong> nombre o a b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> dichaspersonas jurídicas, o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que concurran <strong>la</strong>scondiciones, cualida<strong>de</strong>s o r<strong>el</strong>aciones que requiera<strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te figura d<strong>el</strong> d<strong>el</strong>ito para ser sujetoactivo d<strong>el</strong> mismo.b) Haber sido sancionadas con carácter firmepor infracción muy grave <strong>en</strong> materia social, incluidas<strong>la</strong>s infracciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, <strong>de</strong> acuerdo con lo dispuesto<strong>en</strong> <strong>el</strong> Texto Refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong> Infraccionesy Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social, aprobado por RealDecreto Legis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto.La Ley 30/2007, establece al respecto <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>teregu<strong>la</strong>ción:• La apreciación <strong>de</strong> <strong>la</strong> concurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> prohibición<strong>de</strong> contratar requerirá <strong>la</strong> previa <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<strong>de</strong> su exist<strong>en</strong>cia mediante procedimi<strong>en</strong>toal efecto.• El alcance y duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prohibición se<strong>de</strong>terminarán sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>toque <strong>de</strong>n <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estaLey at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do, <strong>en</strong> su caso, a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> dolo o manifiesta ma<strong>la</strong> fe d<strong>el</strong> empresarioy a <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad d<strong>el</strong> daño causado a los interesespúblicos.• La duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prohibición no exce<strong>de</strong>rá<strong>de</strong> cinco años o <strong>de</strong> ocho si es por con<strong>de</strong>na<strong>en</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia firme.92


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIAL• El procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración no podráiniciarse si hubies<strong>en</strong> transcurrido más <strong>de</strong>tres años contados a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> resoluciónsancionadora o si ha transcurrido <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zoestablecido para <strong>la</strong> prescripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>acorrespondi<strong>en</strong>te.• La compet<strong>en</strong>cia para fijar <strong>la</strong> duración y alcance<strong>de</strong> <strong>la</strong> prohibición <strong>de</strong> contratar correspon<strong>de</strong>ráal Ministro <strong>de</strong> Economía y Haci<strong>en</strong>da,que dictará resolución a propuesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> JuntaConsultiva <strong>de</strong> Contratación Administrativad<strong>el</strong> Estado.• La eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prohibiciones <strong>de</strong> contratarestará condicionada a su inscripción o constancia<strong>en</strong> <strong>el</strong> Registro Oficial <strong>de</strong> Licitadores yEmpresas C<strong>la</strong>sificadas que corresponda.En <strong>la</strong> Ley 38/2007, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong>que se modifica <strong>el</strong> texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley d<strong>el</strong>Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores, aprobado por <strong>el</strong> RealDecreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/1995, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> marzo, <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> información y consulta <strong>de</strong> los trabajadoresy <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> los trabajadoresasa<strong>la</strong>riados <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> insolv<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> empresario,<strong>la</strong> Disposición Final Primera modifica <strong>el</strong>Texto Refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong> infracciones ySanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social, aprobado por RealDecreto Legis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto, concretam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> art. 48, apartados 1, 2 y 3, para modificar<strong>la</strong> atribución <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias sancionadoras<strong>de</strong> <strong>la</strong>s infracciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>n social, <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado,que se efectúa <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> cuantía <strong>de</strong> <strong>la</strong> sanciónpropuesta por <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, así como <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>s infracciones<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> cooperativas. Todo <strong>el</strong>loera <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuantías <strong>de</strong> <strong>la</strong>ssanciones que se llevó a cabo por <strong>el</strong> Real Decreto306/2007, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> marzo, al que se ha hecho refer<strong>en</strong>ciamás arriba, lo que hizo necesario hacerotro tanto <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con los límites seña<strong>la</strong>dos <strong>en</strong><strong>el</strong> citado art. 48.5.3. ORGANIZACIÓN DE LA INSPECCIÓNDE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALEN MATERIA DE PREVENCIÓNDE RIESGOS LABORALESSin perjuicio <strong>de</strong> lo que se seña<strong>la</strong> más ad<strong>el</strong>ante<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> especialización <strong>de</strong> algunos inspectores<strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong>a normativa <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boraleso <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>sobre</strong> Seguridad Social y <strong>el</strong>resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones que ti<strong>en</strong>e atribuidas <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, <strong>en</strong> mayor om<strong>en</strong>or medida, por todos los inspectores <strong>de</strong> trabajo,<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 6 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley42/1997, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se establece que <strong>la</strong> especializaciónfuncional que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> misma es compatiblecon los principios <strong>de</strong> unidad <strong>de</strong> función y <strong>de</strong> actoque consagra <strong>la</strong> propia ley. Durante <strong>el</strong> año 2007 <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo ha contado con 854 inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social. Junto a <strong>el</strong>lo,hay que <strong>de</strong>stacar que <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social com<strong>en</strong>zó a recibir durante <strong>el</strong> año2006 <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los Técnicos Habilitados<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, con funcionescomprobatorias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.Esta figura se creó mediante <strong>la</strong> modificación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995 (artículos 9.2, 9.3, 43 y DA 15.ª),por <strong>la</strong> Ley 54/2003, y tuvo regu<strong>la</strong>ción mediante<strong>el</strong> RD 689/2005, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> junio, que modificó losRD 138/2000 y 928/1998, a que se ha hecho refer<strong>en</strong>ciaanteriorm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> los que se recogieron por<strong>el</strong> primero los requisitos <strong>de</strong> los funcionarios técnicospara <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones comprobatorias,su régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> habilitación y <strong>el</strong> ámbitofuncional <strong>de</strong> dicha actuación, y por <strong>el</strong> segundo <strong>el</strong>procedimi<strong>en</strong>to sancionador <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuaciónprevia <strong>de</strong> los mismos.Durante <strong>el</strong> año 2006 com<strong>en</strong>zaron a aparecer loscorrespondi<strong>en</strong>tes Decretos <strong>de</strong> habilitación que preceptivam<strong>en</strong>te(DA 15.ª Ley 31/1995 y Art. 60 RD138/2000) <strong>de</strong>bían aprobar cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>sComunida<strong>de</strong>s Autónomas, y se ha mant<strong>en</strong>ido <strong>el</strong>proceso durante <strong>el</strong> año 2007. El número <strong>de</strong> losTécnicos Habilitados que han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do su actividaddurante <strong>el</strong> año 2007 han sido los sigui<strong>en</strong>tes:Cataluña 50Aragón 23Madrid 19Castil<strong>la</strong> <strong>la</strong> Mancha 12Navarra 4Extremadura 12TOTAL 120A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s anteriores, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas <strong>de</strong> Andalucía, Asturias, Galicia, PaísVasco y Comunidad Val<strong>en</strong>ciana se aprobaron durante<strong>el</strong> año 2007 los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> habilitación y ti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> proyecto <strong>la</strong> habilitación <strong>de</strong> nuevos técnicos.93


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNEn cuanto a <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales para llevar a cabo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactuaciones comprobatorias <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>sobre</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, se ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta, <strong>en</strong> primer lugar, que <strong>el</strong> artículo 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley42/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> noviembre, Or<strong>de</strong>nadora <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo precisa que <strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social se estructuraránsegún criterios comunes, acomodándose<strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo a <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> cada <strong>de</strong>marcación,<strong>de</strong> forma que, con aplicación d<strong>el</strong>principio <strong>de</strong> trabajo programado y <strong>en</strong> equipo, se establezcan<strong>la</strong>s necesarias unida<strong>de</strong>s especializadas yprecisas <strong>en</strong> sus áreas funcionales <strong>de</strong> actuación.Este artículo se ve <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por <strong>el</strong> artículo55 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Organización y Funcionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo, Real Decreto138/2000, don<strong>de</strong> se especifica que <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>sespecializadas por áreas funcionales <strong>de</strong> accióninspectora se integran <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Inspecciones Provinciales<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social. Su constitucióny composición respon<strong>de</strong>rá a <strong>la</strong>s circunstancias<strong>de</strong> cada Inspección Provincial según lo queestablezcan <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> puestos <strong>de</strong> trabajo y,<strong>en</strong> su caso, los acuerdos bi<strong>la</strong>terales.Los Jefes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s especializadas, <strong>en</strong><strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> Jefe <strong>de</strong> su Inspección Provincial,dirigirán y coordinarán <strong>la</strong> acción inspectora correspondi<strong>en</strong>tea su área funcional <strong>de</strong> actuación.Serán nombrados por <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral, oído<strong>el</strong> Jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección Provincial, <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social con más<strong>de</strong> dos años <strong>de</strong> servicios <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema, sin perjuicio<strong>de</strong> lo que establezca <strong>el</strong> acuerdo bi<strong>la</strong>teral.Las unida<strong>de</strong>s especializadas integrarán uno omás equipos <strong>de</strong> inspección <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales <strong>en</strong> que su volum<strong>en</strong> o complejidad lohaga necesario, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n su actividad <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito funcional que se les asigne. Están constituidospor inspectores y subinspectores especializados,<strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible, <strong>en</strong> ese ámbito.C<strong>en</strong>trándonos ya <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>sInspecciones Provinciales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong> 27 provincias hay unida<strong>de</strong>sespecializadas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral.Al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s hay un Jefe <strong>de</strong>Unidad, e incluso <strong>en</strong> alguna <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s, <strong>de</strong>bido al tamaño<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección y volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> gestión, haycoordinadores que apoyan al Jefe <strong>de</strong> Unidad <strong>en</strong>su <strong>la</strong>bor.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>s Especializadasse han organizado grupos específicos <strong>de</strong> inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong>terminadossectores <strong>de</strong> actividad o materias que alcanzanuna especial r<strong>el</strong>evancia. Así, <strong>en</strong> algunas provinciashay equipos especializados <strong>en</strong> materias talescon gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, construcción, control<strong>de</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Hay que <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> programaspara <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> segurida<strong>de</strong>n los buques <strong>de</strong> pesca <strong>en</strong> todas aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s provincias<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> esa actividad, paralos que se especializa a <strong>de</strong>terminados inspectores,y lo mismo cabe <strong>de</strong>cir respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña europea<strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas que seha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do durante <strong>el</strong> año 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que seda cu<strong>en</strong>ta más ad<strong>el</strong>ante, al recoger <strong>la</strong> informaciónreferida a <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Por último se <strong>de</strong>be <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> creación <strong>de</strong>unos equipos especializados <strong>de</strong> inspectores <strong>de</strong>trabajo <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s provincias, <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong><strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s inspecciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n 2008-2010<strong>de</strong> actuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, para <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>topor <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> igualdad,<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se incluye <strong>la</strong>s actuaciones dirigidasa vigi<strong>la</strong>r <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones d<strong>el</strong>as empresas <strong>sobre</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> reproducción,embarazo, maternidad y <strong>la</strong>ctancia, fr<strong>en</strong>te a losriesgos <strong>la</strong>borales, habiéndose proporcionado formaciónespecializada a aproximadam<strong>en</strong>te 100 inspectores<strong>de</strong> trabajo.5.4. LA ACTIVIDAD DE LA ITSS ENMATERIA DE PREVENCIÓNDE RIESGOS LABORALES5.4.1. Actividad total y p<strong>la</strong>nificada <strong>en</strong> <strong>el</strong> área<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesLos artículos 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997 y 14 d<strong>el</strong> RD138/2000 consagran <strong>el</strong> principio g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> que <strong>la</strong>sactuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS se ajustarán al trabajo programado,sin perjuicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad que puedanexigir necesida<strong>de</strong>s <strong>sobre</strong>v<strong>en</strong>idas o <strong>de</strong>nuncias, rompi<strong>en</strong>docon lo que había v<strong>en</strong>ido si<strong>en</strong>do habitualhasta ese mom<strong>en</strong>to, que es <strong>el</strong> predominio <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadrogada y por iniciativa individual <strong>de</strong> losinspectores <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social.Por tanto, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad total que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial hay que distinguir <strong>la</strong> actividad rogada por un<strong>la</strong>do, y <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada, por otro.94


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALLa actividad rogada es <strong>la</strong> que respon<strong>de</strong> a peticiones<strong>de</strong> actividad externa al Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS, d<strong>el</strong>a que cabe <strong>de</strong>stacar los informes realizados a instancia<strong>de</strong> los Juzgados y Tribunales, <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, pero también d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boracióncon <strong>la</strong> Administración <strong>de</strong> Justicia que se conti<strong>en</strong>e<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 10 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997; <strong>en</strong> este apartadodurante <strong>el</strong> año 2007 se realizaron un total <strong>de</strong>8.198 informes a Juzgados y Tribunales <strong>sobre</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.También incluye a <strong>la</strong> petición <strong>de</strong> informes y actuaciones<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>s Laborales y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>otras Administraciones. A <strong>el</strong>lo habría <strong>de</strong> añadirsetambién <strong>la</strong> actividad que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> para <strong>la</strong> comprobación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nuncias formu<strong>la</strong>das por lostrabajadores y los ciudadanos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral; <strong>en</strong> estesupuesto se practicaron actuaciones <strong>en</strong> 12.150 casos<strong>en</strong> que se recibió <strong>de</strong>nuncia, lo que supone un19,49% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncias recibidas <strong>en</strong> <strong>la</strong>sInspecciones Provinciales <strong>de</strong> Trabajo por todas <strong>la</strong>smaterias.Por su parte, <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada incluye losprogramas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> objetivos, <strong>de</strong> ámbito supraautonómicoaprobados por <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, y losprogramas territoriales <strong>de</strong> objetivos, acordados con<strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ComisionesTerritoriales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial, todos los cuales forman parte d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>nIntegrado <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad Social, que se aprueba cada año por <strong>la</strong>Confer<strong>en</strong>cia Sectorial <strong>de</strong> Asuntos Laborales.En <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Integrado <strong>de</strong> Actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social para <strong>el</strong>año 2007, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se recog<strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes y objetivoscomunes, <strong>de</strong> alcance g<strong>en</strong>eral, a los que hayque sumar los <strong>de</strong> ámbito territorial, <strong>de</strong> alcancemás restringido, se estableció <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te actividad,que hace refer<strong>en</strong>cia a ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> servicio arealizar (expedi<strong>en</strong>tes a cumplim<strong>en</strong>tar) por los inspectores<strong>de</strong> trabajoPor lo que se refiere a <strong>la</strong> distribución <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>actividad rogada y p<strong>la</strong>nificada <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong>sigui<strong>en</strong>te:Actividad total todas <strong>la</strong>s áreas 566.040Actividad área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales148.922% <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad PRL <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> total 26,30%Actividad total <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales148.922Actividad P<strong>la</strong>nificada 97.879Actividad Rogada 51.043% <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada65,72 %<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> total% <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad rogada <strong>sobre</strong>34,28%<strong>el</strong> total5.4.2. Actividad p<strong>la</strong>nificada <strong>en</strong> <strong>el</strong> área<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesEn cuanto al área <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales, compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>Administración Autonómica, se contemp<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong>Programa Integrado <strong>de</strong> Actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social para <strong>el</strong> año2007 <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes y objetivos <strong>de</strong> alcanceg<strong>en</strong>eral para todo <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> Inspección, <strong>la</strong> actuación<strong>en</strong> <strong>la</strong>s subáreas <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> segurida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo, gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> investigación<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>la</strong>borales y <strong>la</strong>s<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, a <strong>la</strong>s que se refier<strong>en</strong>los párrafos sigui<strong>en</strong>tes:A) Condiciones <strong>de</strong> trabajo: se ha continuadoint<strong>en</strong>sificando <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>en</strong>caminadaa vigi<strong>la</strong>r <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> trabajo,incidi<strong>en</strong>do fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, sin perjuicio d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>actuaciones <strong>en</strong> otros sectores económicos. Asícabe <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong>s campañas agríco<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> agriculturaint<strong>en</strong>siva (cultivo bajo plásticos) <strong>en</strong> distintasprovincias, <strong>sobre</strong> todo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Autónoma<strong>de</strong> Andalucía, con especial at<strong>en</strong>ción al control<strong>de</strong> temperaturas <strong>en</strong> los inverna<strong>de</strong>ros y <strong>la</strong> aplicación<strong>en</strong> estos y otros c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> p<strong>la</strong>guicidasy pesticidas.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este apartado también <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>erse<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> realización durante <strong>el</strong> año 2007 <strong>de</strong> <strong>la</strong>campaña europea <strong>sobre</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong>cargas, bajo <strong>la</strong>s directrices <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo. Especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>stacablees <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> actuaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> sectorpesquero, <strong>en</strong> aplicación <strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong>Resolución d<strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Ministros <strong>de</strong> 31 <strong>de</strong>mayo <strong>de</strong> 2005, don<strong>de</strong> se preveían actuacionesconjuntas <strong>de</strong> los Ministerios <strong>de</strong> Agricultura, Pescay Alim<strong>en</strong>tación, Fom<strong>en</strong>to y Trabajo y Asuntos Socialespara <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> segu-95


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNridad <strong>en</strong> buques <strong>de</strong> pesca. Las actuaciones hansido continuación <strong>de</strong> otras ya <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das durante<strong>el</strong> año 2006, aunque <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong> manera experim<strong>en</strong>taly <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or número.B) Gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción: <strong>en</strong> este terr<strong>en</strong>ose han continuado realizando, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> año anterior,campañas <strong>de</strong> efecto multiplicador, ori<strong>en</strong>tadasa actuar <strong>sobre</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os,propios y <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s auditoras. De especialr<strong>el</strong>evancia, como se seña<strong>la</strong>rá más ad<strong>el</strong>ante, fruto<strong>de</strong> un acuerdo <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, resalta <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> una campaña <strong>de</strong>nominada “A.P.S.”(Acciones Prioritarias <strong>de</strong> Reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Siniestralidad)con <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> más siniestralidad<strong>de</strong> ámbito supraautonómico. Pero también son <strong>de</strong><strong>de</strong>stacar idénticas campañas <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con empresas<strong>de</strong> ámbito autonómico o provincial.De otro <strong>la</strong>do, se contemp<strong>la</strong> <strong>en</strong> esta p<strong>la</strong>nificación<strong>la</strong> realización <strong>de</strong> actuaciones inspectoraspara comprobar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones<strong>de</strong> coordinación <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> concurr<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> diversas empresas <strong>en</strong> un mismo c<strong>en</strong>tro<strong>de</strong> trabajo, recogidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 24 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, y <strong>el</strong> RD 171/2004, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong><strong>en</strong>ero que lo <strong>de</strong>sarrolló.C) Investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>la</strong>borales: almarg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s investigaciones <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo que resultan necesarias para cumplircon <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> informar a <strong>la</strong> AutoridadLaboral, estaban previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Integradom<strong>en</strong>cionado actuaciones ori<strong>en</strong>tadas a investigaraqu<strong>el</strong>los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo leves que se puedanhaber visto afectados por una infracalificación.El total <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes investigados durante2007 ha sido <strong>de</strong> 11.505, <strong>de</strong> los cuales 10.361 correspondierona acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>la</strong>boralcon baja y 1.144 a acci<strong>de</strong>ntes “in itinere”. En<strong>el</strong> cuadro n.º 1 aparece <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> dichosacci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> gravedad y <strong>la</strong> edad d<strong>el</strong>os acci<strong>de</strong>ntados, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuadro n.º 2 su distribuciónpor sectores <strong>de</strong> actividad, excluidos los “initinere”. Por otra parte, <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado <strong>de</strong> actuacionesy resultados se hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s medidas<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones inspectoras tras<strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> estos acci<strong>de</strong>ntes, cuyas cifrasaparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuadro n.º 1.D) Investigación <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales:como se indicó más arriba, <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nTAS/1/2007, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>la</strong> que se estableció<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> parte <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad profesionaly se dictaron normas para su <strong>el</strong>aboración y transmisióny <strong>el</strong> Real Decreto 1299/2006, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre,por <strong>el</strong> que se aprobó <strong>el</strong> nuevo cuadro <strong>de</strong><strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social y se establecían los criterios parasu notificación y registro, suprimieron d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o<strong>de</strong> notificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad profesional <strong>la</strong>calificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, por loque se g<strong>en</strong>eró <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> que no se t<strong>en</strong>ía criteriopara s<strong>el</strong>eccionar <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionalesrespecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que había que hacer un informea <strong>la</strong> Autoridad Laboral, <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 9.1 d) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995,<strong>en</strong> <strong>la</strong> que se hacía refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s mortales y <strong>la</strong>scalificadas como graves y muy graves.Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social dictó <strong>el</strong> CriterioOperativo 48/2007, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se establece que,siempre que se dé, <strong>en</strong>tre otros, alguno <strong>de</strong> los supuestosque se indican a continuación, se realizaráun informe <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s causas y circunstancias<strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad profesional, asícomo respecto d<strong>el</strong> resto d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobligaciones empresariales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales r<strong>el</strong>acionadas con dicha<strong>en</strong>fermedad profesional, así como otras materiascomo <strong>la</strong> Seguridad Social, contratación, empleo,etc., pero vincu<strong>la</strong>das al trabajador afectado:• Se realizará informe <strong>sobre</strong> cualquier parte <strong>de</strong><strong>en</strong>fermedad profesional <strong>en</strong> <strong>el</strong> que figure que <strong>el</strong>ag<strong>en</strong>te material pert<strong>en</strong>ece a los grupos 1 (químico),3 (biológicos), 4 (<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s producidaspor inha<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> sustancias y ag<strong>en</strong>tes nocompr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> otros grupos), 5 (<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> pi<strong>el</strong> causadas por sustancias y ag<strong>en</strong>tesno compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> otros grupos), 6 (carcinogénicos).• En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s causadas por ag<strong>en</strong>tesfísicos (grupo 2), se t<strong>en</strong>drán <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lossigui<strong>en</strong>tes criterios para s<strong>el</strong>eccionar los mismos:a) Todos los partes <strong>en</strong> los que <strong>el</strong> diagnósticosea <strong>de</strong> hipoacusia o sor<strong>de</strong>ra provocada por<strong>el</strong> ruido.b) Todos los referidos a trabajadores m<strong>en</strong>ores<strong>de</strong> 18 años.c) Los producidos por vibraciones mecánicas.d) Los provocados por compresión o <strong>de</strong>scompresiónatmosférica.e) Los provocados por radiaciones ultravioletas.f) Los provocados por <strong>en</strong>ergía radiante.96


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALg) En cuanto al resto, se s<strong>el</strong>eccionarán <strong>en</strong> <strong>el</strong> supuesto<strong>de</strong> que se <strong>de</strong> alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tescircunstancias:• EP <strong>de</strong> trabajadores sin dar <strong>de</strong> alta <strong>en</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social• EP <strong>de</strong> trabajadores con contrato temporal, si <strong>la</strong>misma no se pue<strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>r a un puesto <strong>de</strong> trabajoanterior <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma o distinta empresa.• Si se trata <strong>de</strong> un trabajador <strong>de</strong> una ETT o <strong>de</strong>una empresa subcontratista• Si d<strong>el</strong> parte se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>alguna obligación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.• Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> parte figura que se inicia un período<strong>de</strong> Incapacidad Temporal con una duraciónprevisible superior a 15 días.• Si ha habido o va a haber tratami<strong>en</strong>to hospita<strong>la</strong>rio.• Si ha habido recaídas.h) Cuando se da <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> una pluralidad<strong>de</strong> partes <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad profesional,con <strong>el</strong> mismo o distinto diagnóstico, si nohubiese procedido <strong>la</strong> investigación conformea los criterios anteriores.Sigui<strong>en</strong>do estos criterios, por <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo se efectuó informe <strong>en</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales que figura <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado<strong>de</strong> actuaciones y resultados.E) Programas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> objetivos <strong>de</strong> ámbitosupraautonómico: <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dadurante <strong>el</strong> año 2007 adquiere especial r<strong>el</strong>evanciaaqu<strong>el</strong><strong>la</strong> r<strong>el</strong>acionada con <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> campañas<strong>de</strong> inspección <strong>de</strong> ámbito supraautonómico <strong>de</strong>compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong>Estado. En <strong>el</strong> año que estamos analizando se hanrealizado tres campañas propiam<strong>en</strong>te dichas: <strong>la</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> más siniestralidad <strong>de</strong> ámbitosupraautonómico, <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los buques<strong>de</strong> pesca y <strong>la</strong> europea <strong>sobre</strong> los riesgos <strong>la</strong>borales<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong>cargas.a) Campaña APS-2007 <strong>de</strong> acciones prioritarias <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> siniestralidad <strong>de</strong> ámbito supraautonómico.El Pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridady Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Madrid <strong>el</strong> día25 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2007, aprobó <strong>el</strong> <strong>Informe</strong> Final <strong>sobre</strong><strong>la</strong> campaña “APS”, creada por <strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong> Trabajo<strong>de</strong> Acciones Prioritarias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> SiniestralidadLaboral para <strong>el</strong> año 2006, que se pres<strong>en</strong>tópor <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social, y también acordó <strong>la</strong>realización para <strong>el</strong> año 2008 <strong>de</strong> una nueva campaña<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas características, por haberse valoradopositivam<strong>en</strong>te los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera,aunque introduci<strong>en</strong>do algunos cambios <strong>en</strong> loscriterios <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas.No obstante lo anterior, se acordó también quepara <strong>el</strong> año 2007 se llevas<strong>en</strong> a cabo por <strong>la</strong>sInspecciones Provinciales nuevas actuaciones <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s empresas que se indicó por<strong>el</strong> inspector actuante <strong>en</strong> <strong>el</strong> protocolo <strong>de</strong> <strong>la</strong> campañad<strong>el</strong> año 2006 que se proponía <strong>la</strong> realización <strong>de</strong>una segunda visita, a efectos <strong>de</strong> revisar <strong>la</strong> evolución<strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas, y <strong>el</strong> impactoque <strong>la</strong> primera actuación inspectora hayapodido t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadprev<strong>en</strong>tiva por dichas empresas.En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social dictó <strong>la</strong>Instrucción núm 10/2007 RELATIVA A LA CON-TINUIDAD DE LA CAMPAÑA, REALIZADAEN EL AÑO 2006, “APS” (ACCIONES PRIORI-TARIAS EN MATERIA DE SINIESTRALIDAD),DURANTE EL AÑO 2007.La campaña se <strong>de</strong>bía realizar <strong>sobre</strong> un total <strong>de</strong>63 empresas <strong>de</strong> diversas provincias, y su realización<strong>de</strong>bía t<strong>en</strong>er lugar <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 1 <strong>de</strong> octubre y <strong>el</strong> 15<strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2007, si<strong>en</strong>do su objeto comprobar<strong>la</strong> evolución <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación inspectoraanterior, <strong>de</strong> dos aspectos concretos:• Grado <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes materias:– Gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción y auditorías.– Participación y consulta <strong>de</strong> los trabajadores.– Otras medidas prev<strong>en</strong>tivas que incluía obligacionesr<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>,formación e información a los trabajadores,utilización <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> protección individual,situaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong>tre otros.– Coordinación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales.• Cifras <strong>de</strong> siniestralidad durante los años 2005,2006 (primer año <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña) y <strong>en</strong>ero a septiembre<strong>de</strong> 2007.A tal fin, se <strong>el</strong>aboraron unos cuestionarios que<strong>de</strong>bían cumplim<strong>en</strong>tarse para cada empresa incluida<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña que se hubiese inspeccionado, y tam-97


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNMedidas <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones inspectorasAño 2006 Año 2007Ninguna actuación 2 2Advert<strong>en</strong>cias 21 45Requerimi<strong>en</strong>tos 248 101Paralizaciones 2 1Propuestas <strong>de</strong> sanciones 10 9<strong>Informe</strong>s al M.º Fiscal 1 0bién se solicitaba <strong>de</strong> los inspectores actuantes querealizas<strong>en</strong> un informe final, con una valoración acerca<strong>de</strong> si se había apreciado alguna mejora <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>primera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones, con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong>os otros resultados (siniestralidad y medidas <strong>de</strong>rivadas<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad inspectora), <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>actividad prev<strong>en</strong>tiva que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> empresa.Finalizadas <strong>la</strong>s actuaciones inspectoras realizadas<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con esta campaña, se pue<strong>de</strong>n reseñarlos sigui<strong>en</strong>tes resultados:Empresas inspeccionadasLas actuaciones inspectoras se han realizado con59 empresas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 63 inicialm<strong>en</strong>te incluidas, al haberseexcluido 4 <strong>de</strong>bido a diversos motivos como su<strong>de</strong>saparición o <strong>la</strong> fusión con otra empresa, e inclusouna se había recogido <strong>en</strong> <strong>el</strong> listado por error.En <strong>la</strong> cifra indicada se incluye tanto a empresasque t<strong>en</strong>ían <strong>el</strong> carácter <strong>de</strong> empresa principal (<strong>la</strong>que se incluyó inicialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> listado <strong>de</strong> empresas<strong>de</strong> más siniestralidad), como a <strong>la</strong>s empresassubcontratistas cuya vincu<strong>la</strong>ción se comprobó<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña d<strong>el</strong> año 2006.En cuanto a <strong>la</strong>s propuestas <strong>de</strong> sanciones hant<strong>en</strong>ido que ver con incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y falta <strong>de</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas.En cuanto a los requerimi<strong>en</strong>tos, <strong>el</strong> mayor número<strong>de</strong> los incumplimi<strong>en</strong>tos tuvieron que ver con riesgos<strong>de</strong> caídas <strong>de</strong> altura, gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,coordinación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales, formación<strong>de</strong> los trabajadores, vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, p<strong>la</strong>nificación<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva, evaluación <strong>de</strong>riesgos, y máquinas y equipos <strong>de</strong> trabajo.b) Campaña “SEGUMAR” <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajoy <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> buques <strong>de</strong> pesca 2007.La Resolución <strong>de</strong> 31 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2005, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Subsecretaría d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong>Gobierno, por <strong>la</strong> que se dispone <strong>la</strong> publicación d<strong>el</strong>Acuerdo d<strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> Ministros, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> abril<strong>de</strong> 2005, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong> actuaciones conjuntas<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> Ministerio<strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales y <strong>el</strong> Ministerio<strong>de</strong> Agricultura, Pesca y Alim<strong>en</strong>tación para mejorar<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los buques pesqueros, establece<strong>de</strong> una manera expresa <strong>la</strong> voluntad d<strong>el</strong>Gobierno <strong>de</strong> mejorar <strong>en</strong> lo posible <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong>tales buques <strong>en</strong> <strong>la</strong> mar, así como <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo a bordo <strong>de</strong> éstos.Para alcanzar este objetivo, <strong>en</strong> dicho acuerdose proce<strong>de</strong> a <strong>la</strong> creación, <strong>en</strong> su Anexo II, <strong>de</strong> unaComisión <strong>de</strong> Trabajo que ha v<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndolos cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> actuación quese <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia Resolución.Para <strong>el</strong>lo se constituyeron <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to unaserie <strong>de</strong> grupos y subgrupos <strong>de</strong> trabajo que se hanv<strong>en</strong>ido reuni<strong>en</strong>do con asiduidad y que <strong>en</strong> estemom<strong>en</strong>to sigu<strong>en</strong> <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o funcionami<strong>en</strong>to.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>cionados grupos hay uno<strong>de</strong>nominado “Campañas y prev<strong>en</strong>ción” que estáli<strong>de</strong>rado por <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y AsuntosSociales. En este grupo se han abordado temas talescomo <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los patrones y tripu<strong>la</strong>ciones<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> a bordo <strong>de</strong> los buques,campañas <strong>de</strong> divulgación y conci<strong>en</strong>ciación,realización <strong>de</strong> inspecciones operativas conjuntas,así como otras r<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción ylucha <strong>de</strong> <strong>la</strong> contaminación marina y <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> los ca<strong>la</strong><strong>de</strong>ros.La Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo participa directa y activam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los trabajos<strong>de</strong> este último grupo, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> loque se refiere a <strong>la</strong>s campañas <strong>de</strong> inspección operativasconjuntas.En <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> lo seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> párrafos anteriores,a lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> último trimestre d<strong>el</strong> año 2005se realizaron experim<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te inspeccionesconjuntas a diversos buques <strong>de</strong> pesca cuya base98


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIAL<strong>de</strong> operaciones se <strong>en</strong>contraba <strong>en</strong> los puertos <strong>de</strong>Alicante/Cartag<strong>en</strong>a, Cádiz/Algeciras y LaCoruña. En estas visitas a buques (cinco por puerto)participaron funcionarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo, <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Buques d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Fom<strong>en</strong>to, Inspectores <strong>de</strong> Pesca y <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Sanidad Marítima d<strong>el</strong> Instituto Social <strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina(ISM). Co<strong>la</strong>boraron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s visitas, como apoyologístico, tanto <strong>la</strong> Guardia Civil d<strong>el</strong> Mar como patrulleras<strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina, habiéndose efectuado visitas<strong>en</strong> puerto y <strong>en</strong> alta mar.Por otro <strong>la</strong>do, durante los meses <strong>de</strong> mayo yjunio d<strong>el</strong> año 2006 se realizaron otra serie <strong>de</strong> visitasa diversos buques <strong>de</strong> pesca cuya base <strong>de</strong>operaciones se <strong>en</strong>contraba <strong>en</strong> los puertos <strong>de</strong>Almería, Tarragona y Santan<strong>de</strong>r. En estas visitasa buques han participado tanto <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Buques d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>to, como <strong>la</strong> <strong>de</strong>Trabajo y <strong>la</strong> <strong>de</strong> Sanidad Marítima d<strong>el</strong> ISM, realizándose<strong>el</strong> mismo número <strong>de</strong> visitas anteriorm<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>cionadas y contando igualm<strong>en</strong>te con<strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración d<strong>el</strong> Servicio Marítimo <strong>de</strong> <strong>la</strong> GuardiaCivil. Durante <strong>el</strong> segundo semestre d<strong>el</strong> mismoaño se realizaron visitas <strong>en</strong> Vigo, Bilbao y LasPalmas.Con los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> estas experi<strong>en</strong>ciasy una vez realizada <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizacióny conci<strong>en</strong>ciación prevista para 2006, se hanimpulsado <strong>la</strong>s visitas a barcos pesqueros durante<strong>el</strong> año 2007, <strong>de</strong> forma g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> todos los puertosd<strong>el</strong> Estado, campaña <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se ha insistido<strong>en</strong> que sería necesario contar con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boracióne implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas Autorida<strong>de</strong>s Laboralesy Pesqueras <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.La campaña se inició oficialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> día 21 <strong>de</strong>mayo d<strong>el</strong> año 2007 prolongándose <strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollohasta finales <strong>de</strong> año. El objetivo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>campaña ha sido comprobar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los buques con vistas a su mejoraglobal, estando dirigida a los buques con una eslora<strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 15 y 24 metros. Por otra parte, y almarg<strong>en</strong> <strong>de</strong> que <strong>la</strong> finalidad principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> campañaha sido contro<strong>la</strong>r dichas condiciones, tambiénestaba ori<strong>en</strong>tada a <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> comprobación <strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral y <strong>de</strong>Seguridad Social. Inicialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> objetivo numéricoque se fijó fue inspeccionar 500 buques <strong>de</strong>esas características.Los funcionarios participantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> campañay pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al Instituto Social <strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina,Inspección <strong>de</strong> Buques <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong>a Marina Mercante e Inspección <strong>de</strong> Trabajo han<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>la</strong>s actuaciones conforme a protocolosespecíficos <strong>el</strong>aborados al efecto por expertos<strong>en</strong> <strong>la</strong> materia. Los protocolos utilizados contemp<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sglosadam<strong>en</strong>te los aspectos que han <strong>de</strong> serexaminados por los funcionarios participantes <strong>en</strong><strong>la</strong> campaña.Mediante <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> estos protocolos <strong>en</strong><strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> inspección seestá logrando una uniformidad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas, asícomo suministrando un instrum<strong>en</strong>to útil a los inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social participantes<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña, con <strong>el</strong> que hacer fr<strong>en</strong>te a actuacionesque <strong>en</strong>trañan una notable complejidadtécnica. Las materias que se examinaban son <strong>la</strong>ssigui<strong>en</strong>tes:• Control <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos y <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificaciónprev<strong>en</strong>tiva.• Control <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>empresa.• Control <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> consulta y participación<strong>de</strong> los trabajadores.• Disposiciones mínimas <strong>de</strong> los lugares <strong>de</strong> trabajo,compr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do estos aspectos:– Lugares <strong>de</strong> trabajo– Accesos a bordo– Riesgos <strong>de</strong> caída– Vías y salidas <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia– Sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> máquinas– Riesgos mecánicos– Máquinas <strong>de</strong> <strong>el</strong>evación y transporte– Manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> cargas– Riesgos <strong>el</strong>éctricos– Medidas <strong>de</strong> <strong>de</strong>tección y lucha contra inc<strong>en</strong>dios– Disposiciones mínimas <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> salvam<strong>en</strong>toy superviv<strong>en</strong>cia– Disposiciones mínimas <strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong>protección individual.Medios <strong>de</strong> investigación y resultados obt<strong>en</strong>idosEn <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña se hicieron porparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial 444 visitas. Las visitas se han realizado, concarácter g<strong>en</strong>eral, conjuntam<strong>en</strong>te con otros funcionariosproce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> los organismos participantes<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña, contando con <strong>la</strong> valiosa co<strong>la</strong>boración<strong>de</strong> <strong>la</strong> Guardia Civil d<strong>el</strong> mar.Se ha <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar que 21 <strong>de</strong> esas visitas correspon<strong>de</strong>na segundas visitas realizadas por Inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong>99


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNcomprobar que se habían cumplido los requerimi<strong>en</strong>tosformu<strong>la</strong>dos a raíz <strong>de</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadas durant<strong>el</strong>a primera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s visitasLa mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas se han realizado<strong>en</strong> <strong>el</strong> puerto (73%), mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> resto se harealizado <strong>en</strong> <strong>la</strong> mar. Hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que<strong>en</strong> esta distribución <strong>de</strong> visitas han influido <strong>de</strong> unamanera <strong>de</strong>terminante factores tales como <strong>la</strong>s condicionesmeteorológicas y <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mar <strong>en</strong>aqu<strong>el</strong>los días <strong>en</strong> que se habían programado éstas.La fecha y <strong>la</strong> operativa <strong>de</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s visitasse ha p<strong>la</strong>nificado con ant<strong>el</strong>ación, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta que era preciso efectuar unas <strong>la</strong>bores previas<strong>de</strong> coordinación <strong>en</strong>tre los funcionarios pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tesa los Cuerpos implicados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña.C<strong>en</strong>trándonos <strong>en</strong> los resultados y <strong>la</strong>s medidas<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación inspectora, se pue<strong>de</strong>nextraer <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes conclusiones:Se formu<strong>la</strong>ron 1.692 requerimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. La mayorparte <strong>de</strong> los mismos se han ext<strong>en</strong>dido <strong>de</strong>bido a<strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> segurida<strong>de</strong>n lugares <strong>de</strong> trabajo, alcanzando un porc<strong>en</strong>tajed<strong>el</strong> 15,69% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> los requerimi<strong>en</strong>tosformu<strong>la</strong>dos. En segundo y tercer lugar, los incumplimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>tectados motivadores <strong>de</strong> requerimi<strong>en</strong>tose refier<strong>en</strong> a máquinas y equipos <strong>de</strong> trabajoy medios <strong>de</strong> protección personal.Se ext<strong>en</strong>dieron 27 actas <strong>de</strong> infracción por incumplimi<strong>en</strong>tosr<strong>el</strong>acionados con obligaciones <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. La filosofía<strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña no era necesariam<strong>en</strong>te sancionadoray si hay algo que se ha <strong>de</strong>stacado <strong>en</strong>los distintos informes valorativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mismaemitidos por los Jefes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Inspecciones Provincialeses <strong>la</strong> aún escasa imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> culturaprev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector, por lo que <strong>el</strong> bajoíndice <strong>de</strong> sanción pue<strong>de</strong> obe<strong>de</strong>cer a que los inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social participanteshayan estimado necesaria una progresiva ygradual imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> esta normativa, prefiri<strong>en</strong>docomo <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to disuasorio <strong>el</strong> requerimi<strong>en</strong>toa <strong>la</strong> sanción.Son sólo aqu<strong>el</strong>los incumplimi<strong>en</strong>tos que se hanconsi<strong>de</strong>rado especialm<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>evantes por los inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social actuanteslos que han dado lugar a <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> estas actas.Así, <strong>la</strong>s infracciones que motivaron un mayornúmero <strong>de</strong> actas son <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong>s máquinasy equipos <strong>de</strong> trabajo. Esto pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er quever con <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> que esos incumplimi<strong>en</strong>tos son<strong>de</strong> tal naturaleza que <strong>el</strong> riesgo g<strong>en</strong>erado con <strong>el</strong>losse pue<strong>de</strong> materializar <strong>en</strong> un daño para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores expuestos <strong>de</strong> unamanera más obvia e inmediata.Principales <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadasLa campaña, tal y como se ha v<strong>en</strong>ido indicandoa lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> este informe, se ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>doutilizando protocolos que recogían los principalesaspectos que habían <strong>de</strong> ser objeto <strong>de</strong> inspección.De otro <strong>la</strong>do, por parte d<strong>el</strong> Instituto Social <strong>de</strong> <strong>la</strong>Marina se habilitó una aplicación informática con<strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> procesar <strong>la</strong>s respuestas a <strong>la</strong>s cuestiones<strong>de</strong> ese protocolo que se iban introduci<strong>en</strong>dopor los funcionarios actuantes.De esta manera, se ha podido obt<strong>en</strong>er informaciónmuy concisa acerca <strong>de</strong> cuáles han sido <strong>la</strong>sprincipales <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadas por los inspectoresparticipantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña. Por otraparte, se han <strong>de</strong>tectado <strong>de</strong> una manera c<strong>la</strong>ra cuáleshan sido aqu<strong>el</strong>los apartados o cuestiones d<strong>el</strong>protocolo don<strong>de</strong> se han g<strong>en</strong>erado más incumplimi<strong>en</strong>tos,y <strong>en</strong> qué provincia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s participantes<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña se han <strong>de</strong>tectado más irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s.T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> información suministradapor <strong>el</strong> Instituto Social <strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina, y extraída<strong>de</strong> esa aplicación informática, se pue<strong>de</strong> llegar a<strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes conclusiones:El porc<strong>en</strong>taje medio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>tectadaspor <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo es d<strong>el</strong> 29%,mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> Instituto Social <strong>de</strong> <strong>la</strong> Marina y <strong>la</strong>Marina Mercante se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> un muy cercano24%.Las provincias don<strong>de</strong> han sido <strong>de</strong>tectadas unmayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s inspeccionesrealizadas por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo han sido <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes: Almería, Cádiz,Gerona, Murcia y Baleares. Por otra parte, <strong>en</strong>Val<strong>en</strong>cia, Pontevedra, Lugo, La Coruña ySantan<strong>de</strong>r es don<strong>de</strong> se dan los porc<strong>en</strong>tajes más bajos<strong>de</strong> irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>tectadas.La parte d<strong>el</strong> protocolo que afectaba a <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo se <strong>en</strong>contraba dividida <strong>en</strong>cuatro gran<strong>de</strong>s apartados:1. Evaluación <strong>de</strong> riesgos y p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>actividad prev<strong>en</strong>tiva.2. Control <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva.3. Control <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> consulta y participación<strong>de</strong> los trabajadores.4. Disposiciones mínimas <strong>de</strong> los lugares <strong>de</strong>trabajo.100


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALEl apartado d<strong>el</strong> protocolo don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>tecta <strong>de</strong>manera global un mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> irregu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>ses <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta y participación d<strong>el</strong>os trabajadores. Esto vi<strong>en</strong>e a confirmar que estamosante un sector don<strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes<strong>de</strong> los trabajadores o <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción es muy escasa.A continuación, figuran <strong>el</strong> apartado r<strong>el</strong>ativo a<strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos y p<strong>la</strong>nificación prev<strong>en</strong>tiva,así como <strong>el</strong> que se refiere a <strong>la</strong>s disposicionesmínimas r<strong>el</strong>ativas a los lugares <strong>de</strong> trabajo.C<strong>en</strong>trándonos no ya <strong>en</strong> apartados, sino <strong>en</strong> incumplimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>tectados <strong>de</strong> manera mayoritaria<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los mismos, se han <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>ciasconstatadas <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes puntos: realizaciónperiódica <strong>de</strong> ejercicios <strong>de</strong> lucha contrainc<strong>en</strong>dios, exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónu otros órganos <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación obligatorios oconsulta a éstos <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,riesgo <strong>de</strong> atrapami<strong>en</strong>to por falta <strong>de</strong> cubierta protectora<strong>en</strong> <strong>la</strong>s maquinil<strong>la</strong>s, <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> acceso abordo no seguros y no utilización <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadosequipos <strong>de</strong> protección individual.c) Campaña europea <strong>sobre</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual<strong>de</strong> cargas 2007.La campaña europea <strong>de</strong> inspección para <strong>el</strong> año2007, acordada por <strong>el</strong> Comité <strong>de</strong> Altos Responsables<strong>de</strong> Inspecciones <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> UniónEuropea (CARIT), se ha c<strong>en</strong>trado este año <strong>en</strong> <strong>la</strong>manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas. Esta campaña<strong>de</strong> inspección y comunicación está <strong>en</strong> línea con <strong>el</strong>marco ofrecido por <strong>la</strong> Semana Europea <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo 2007 <strong>de</strong> <strong>la</strong>Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo y con los objetivos establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>Estrategia Comunitaria <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo (2007-2012).En <strong>el</strong> término “alteraciones musculoesqu<strong>el</strong>éticas”se incluye una variedad <strong>de</strong> síntomas que constituy<strong>en</strong>uno <strong>de</strong> los principales problemas <strong>de</strong> <strong>salud</strong><strong>de</strong> tipo <strong>la</strong>boral que pa<strong>de</strong>c<strong>en</strong> los trabajadores europeos<strong>en</strong> los 25 Estados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UniónEuropea. Según <strong>la</strong> tercera <strong>en</strong>cuesta europea <strong>sobre</strong><strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo, realizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> año2000, <strong>el</strong> 33% <strong>de</strong> los trabajadores se queja <strong>de</strong> dolor<strong>de</strong> espalda. Asimismo, se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> afección <strong>de</strong>tipo <strong>la</strong>boral que está más ext<strong>en</strong>dida, y que compr<strong>en</strong><strong>de</strong>varias formas <strong>de</strong> alteraciones lumbares,que están principalm<strong>en</strong>te causadas por <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ciónmanual <strong>de</strong> cargas.Los trabajadores empleados <strong>en</strong> los sectores d<strong>el</strong>a sanidad y <strong>el</strong> transporte son prop<strong>en</strong>sos a sufriralteraciones lumbares, y por eso fueron <strong>el</strong>egidospara <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> inspecciones, así como porqueson dos sectores económicos importantes,tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadoresque ocupan como por <strong>la</strong> importanciaeconómica que repres<strong>en</strong>tan.Los objetivos g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña han sido:• Mejorar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE <strong>de</strong> <strong>la</strong>Directiva 90/269/CEE <strong>sobre</strong> “Manipu<strong>la</strong>ciónManual <strong>de</strong> Cargas”, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> reducir <strong>la</strong>s alteracionesmusculoesqu<strong>el</strong>éticas.• Mejorar los métodos <strong>de</strong> inspección y comunicación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones <strong>de</strong> trabajo apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<strong>de</strong> los métodos exist<strong>en</strong>tes.• Conseguir mayor armonía <strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación d<strong>el</strong>as normas <strong>sobre</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas<strong>en</strong> toda <strong>la</strong> UE.Para lograr esos objetivos, <strong>el</strong> CARIT <strong>de</strong>sarrollóun programa <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>ciación <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ciónmanual <strong>de</strong> cargas <strong>en</strong> dos fases: primero,una campaña informativa basada <strong>en</strong> este tema, seguida<strong>de</strong> una campaña <strong>de</strong> inspección <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> terr<strong>en</strong>o.Esta iniciativa, c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> los citados sectores,<strong>el</strong> <strong>de</strong> transporte y <strong>el</strong> sector sanitario, sedirige tanto a <strong>la</strong>s empresas como a los distintosinterlocutores sociales (sindicatos, organizacionespatronales, servicios <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong>, serviciosmédicos, etc.).La campaña ha sido organizada por un grupo<strong>de</strong> trabajo constituido al efecto <strong>en</strong> <strong>el</strong> CARIT. Estegrupo ha sido <strong>el</strong> <strong>en</strong>cargado, <strong>en</strong>tre otras cosas, <strong>de</strong>preparar <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación para <strong>la</strong> campaña divulgativay <strong>de</strong> organizar <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> formación<strong>de</strong> formadores. Asimismo, se <strong>el</strong>aboró una páginaweb con toda <strong>la</strong> información <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>campaña (www.hadlingloads.eu).Ambas fases <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña se llevaron a cabo<strong>de</strong> manera simultánea <strong>en</strong> todos los países <strong>de</strong> <strong>la</strong>Unión Europea participantes.Campaña <strong>de</strong> comunicaciónPara <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> comunicación <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>trabajo <strong>de</strong> “Manipu<strong>la</strong>ción Manual <strong>de</strong> Cargas“ d<strong>el</strong>CARIT preparó tres folletos y un comunicado <strong>de</strong>pr<strong>en</strong>sa <strong>en</strong> todos los idiomas <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE. El objetivo<strong>de</strong> estos folletos era informar a los interesados <strong>sobre</strong><strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> inspección, los problemas d<strong>el</strong>a manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas y <strong>la</strong>s posiblessoluciones.El primer folleto es <strong>de</strong> tipo más g<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong><strong>la</strong> directiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE y trata <strong>el</strong> cómo y <strong>el</strong> cuándo101


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNd<strong>el</strong> proyecto <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong>cargas y los posibles métodos <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong>estos riesgos. Conti<strong>en</strong>e también una <strong>de</strong>scripcióng<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual<strong>de</strong> cargas <strong>en</strong> Europa.El segundo folleto es específico y trata los problemas<strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector sanitario,<strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> esos problemas y <strong>la</strong>s posiblessoluciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te. El tercer folleto es simi<strong>la</strong>r alsegundo, pero <strong>de</strong>dicado al sector d<strong>el</strong> transporte.A niv<strong>el</strong> interno <strong>de</strong> España, se imprimieron12.000 copias <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> estos folletos que seremitieron a <strong>la</strong>s Direcciones Territoriales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social para sudistribución a <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>s Laborales <strong>de</strong> cadauna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, para conocimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> éstas y para su distribución <strong>en</strong> sus locales.También se hicieron llegar a los órganos técnicos<strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas (Institutos Regionales, Gabinetes <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, etc.).Los Directores Territoriales distribuyeron tambiénestos folletos a <strong>la</strong>s fe<strong>de</strong>raciones sindicales autonómicasmás repres<strong>en</strong>tativas, <strong>de</strong> los sectores <strong>de</strong>transporte y sanidad, y a los responsables autonómicos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Secretarías <strong>de</strong> Salud Laboral, dándolescu<strong>en</strong>ta d<strong>el</strong> alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña. Otro tantose hizo con <strong>la</strong>s organizaciones empresarialesmás repres<strong>en</strong>tativas.Dichos folletos también se distribuyeron <strong>en</strong> <strong>la</strong>sse<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Inspecciones Provinciales y los inspectoresque llevaron a cabo <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> inspección<strong>en</strong>tregaron estos folletos a los empresariosy repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas incluidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña.Formación <strong>de</strong> inspectoresEste año, se ha pr<strong>estado</strong> especial at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>formación con que <strong>de</strong>bían contar los inspectoresque participaran <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña que <strong>de</strong>bían:– Haber seguido una formación uniforme, utilizandoun p<strong>la</strong>n básico que se ajusta a <strong>la</strong>Directiva 90/269/CEE.– Ser consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ciónmanual <strong>de</strong> cargas.– Ser capaces <strong>de</strong> usar (o, si se acuerda <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito nacional, <strong>de</strong> realizar) una evaluación<strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong>cargas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s inspecciones así como <strong>de</strong> juzgaruna evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>sobre</strong> manipu<strong>la</strong>ciónmanual <strong>de</strong> cargas.A estos efectos, <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>Manipu<strong>la</strong>ción Manual <strong>de</strong> Cargas d<strong>el</strong> CARIT llevóa cabo un programa europeo <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> inspectoresque a su vez han formado a los inspectoresque han participado <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong>Inspección <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Inspecciones Nacionales.Campaña <strong>de</strong> inspecciónPor lo que se refiere a <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> inspección,se ha <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido que para t<strong>en</strong>er un efecto significativo,cada país <strong>de</strong>bería inspeccionar un númeromínimo <strong>de</strong> 100 empresas <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> lossectores s<strong>el</strong>eccionados. Por otra parte, los dospuntos principales <strong>de</strong> inspección <strong>de</strong>berían ser:– Si <strong>la</strong> empresa ha realizado una evaluación<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ciónmanual <strong>de</strong> cargas.– Si se han adoptado <strong>la</strong>s medidas y solucionespara prev<strong>en</strong>ir los riesgos <strong>de</strong> mayor <strong>en</strong>tidad.En España se programaron 210 actuacionesque se iniciaron <strong>el</strong> día 1 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 2007. Las<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> empresas concretas objeto <strong>de</strong> inspecciónse realizó por <strong>la</strong>s Inspecciones Provinciales,conforme a los sigui<strong>en</strong>tes criterios que se indicana continuación:En cada Inspección Provincial se <strong>de</strong>bía proce<strong>de</strong>ra s<strong>el</strong>eccionar <strong>la</strong>s empresas concretas que ibana ser objeto <strong>de</strong> inspección <strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>dot<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que, <strong>en</strong> todo caso, <strong>de</strong> haberaeropuerto <strong>en</strong> <strong>la</strong> provincia, <strong>de</strong>berá s<strong>el</strong>eccionarseal m<strong>en</strong>os una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que t<strong>en</strong>gan concedidapor AENA <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> operador <strong>de</strong> “handling”.La campaña se int<strong>en</strong>tó que alcanzase al mayornúmero <strong>de</strong> empresas posibles, y que no seactuase <strong>sobre</strong> los operadores con mayor pres<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> todos los aeropuertos.Las inspecciones se realizaron mediante <strong>la</strong> utilización<strong>de</strong> un cuestionario único, a fin <strong>de</strong> permitieranobt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> información que se consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> interéspara sacar conclusiones no sólo <strong>en</strong> España sinotambién <strong>en</strong> toda Europa, <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> aplicacióny <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva 90/269/CEE, <strong>sobre</strong>manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas.Las actuaciones inspectoras se c<strong>en</strong>traron <strong>en</strong>dos aspectos:1. Si por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa no se había llevadoa cabo <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong>rivados d<strong>el</strong>a manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas, <strong>de</strong>bido a que susrecursos prev<strong>en</strong>tivos, externos o internos, habían102


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALResultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> transporteTamaño/c<strong>la</strong>se 1-5 6-20 21-50 >50 TOTALN.º Empresas visitadas 9 30 32 39 110MEDIDAS ADOPTADAS POR LOS INSPECTORES Número ImporteInstrucciones verbales/Asesorami<strong>en</strong>to 55 0Acta <strong>de</strong> advert<strong>en</strong>cia 3 0Requerimi<strong>en</strong>tos 184 0Sanción (infracciones) 29 219.381 €Comunicaciones al Ministerio Fiscal 0 0Paralización d<strong>el</strong> trabajo 0 0Cierre o susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad 0 0MEDIDAS ADOPTADAS POR LOS INSPECTORESN.º INFRACCIONESFormación 10Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> 7Evaluación <strong>de</strong> riesgos 12TOTAL 29Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector sanitarioTamaño/c<strong>la</strong>se 1-5 6-20 21-50 >50 TOTALN.º Empresas visitadas 5 23 23 55 106MEDIDAS ADOPTADAS POR LOS INSPECTORES Número ImporteInstrucciones verbales/Asesorami<strong>en</strong>to 62 0,00 €Acta <strong>de</strong> advert<strong>en</strong>cia 11 0,00 €Requerimi<strong>en</strong>tos 278 0,00 €Sanción (infracciones) 25 105.408 €Comunicaciones al Ministerio Fiscal 0 0,00 €Paralización d<strong>el</strong> trabajo 0 0,00 €103


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNMEDIDAS ADOPTADAS POR LOS INSPECTORESN.º INFRACCIONESFormación 9Evaluación <strong>de</strong> riesgos 12Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> 3Actividad prev<strong>en</strong>tiva 1TOTAL 25<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido que no existían los mismos <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividadque <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>, <strong>el</strong> actuante <strong>de</strong>bería utilizar<strong>la</strong> herrami<strong>en</strong>ta que proporciona <strong>el</strong> CARIT aefectos <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r llevar a cabo <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación d<strong>el</strong>os mismos, que es <strong>la</strong> “Lista <strong>de</strong> control estandarizada”.Si se constataba que existían riesgos <strong>de</strong>rivados<strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> cargas, por <strong>el</strong> inspector actuantese proce<strong>de</strong>ría, conforme a su criterio, a formu<strong>la</strong>run requerimi<strong>en</strong>to o practicar acta <strong>de</strong> infracción,valorando <strong>la</strong>s circunstancias d<strong>el</strong> caso.2. Si <strong>la</strong> empresa había llevado a cabo <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> riesgos, <strong>la</strong> función d<strong>el</strong> inspector sería,<strong>en</strong> primer lugar, valorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> dicha evaluación,comprobando <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación d<strong>el</strong> método<strong>de</strong> evaluación <strong>el</strong>egido por <strong>la</strong> empresa y <strong>la</strong> correctaaplicación d<strong>el</strong> mismo.Por último, <strong>de</strong>bería comprobarse <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones legales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasr<strong>el</strong>ativas a este tipo <strong>de</strong> riesgos, quese r<strong>el</strong>acionan <strong>en</strong> <strong>el</strong> protocolo.La campaña también ha permitido <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> algunas bu<strong>en</strong>as prácticas utilizadas <strong>en</strong><strong>la</strong>s empresas para prev<strong>en</strong>ir y evitar los riesgos <strong>de</strong>rivados<strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargascomo son, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> transporte:• I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> equipajes cuyo peso exce<strong>de</strong><strong>de</strong> 25 kg. para advertir a los trabajadores <strong>en</strong>cargadosd<strong>el</strong> “hadling” y <strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> número<strong>de</strong> personas necesarias para su manejo.• Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> rotación <strong>de</strong> lostrabajadores <strong>de</strong> mayor corpul<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> puestoscon pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cambios posturales.• Utilización <strong>de</strong> carretil<strong>la</strong>s <strong>el</strong>evadoras, p<strong>la</strong>taformasautorizadas <strong>de</strong> carga o <strong>de</strong>scarga, cintastransportadoras (algunas t<strong>el</strong>escópicas) y mediosmecánicos diversos.En <strong>el</strong> caso d<strong>el</strong> sector sanitario se han <strong>de</strong>tectadocomo bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>de</strong> algunas empresas:• Participación <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> programas <strong>de</strong>fisioterapia <strong>de</strong>nominados “Escu<strong>el</strong>a <strong>de</strong> Espalda”.• Utilización <strong>de</strong> guías, <strong>de</strong>slizadores, camil<strong>la</strong>s <strong>el</strong>evadoras,camas <strong>el</strong>evables <strong>el</strong>éctricam<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>todo tipo <strong>de</strong> medios mecánicos.Otro <strong>de</strong> los aspectos que se ha querido estudiara través <strong>de</strong> <strong>la</strong> cumplim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los cuestionarios<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña ha sido<strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> problemas transfronterizos <strong>en</strong><strong>el</strong> sector d<strong>el</strong> transporte que no pue<strong>de</strong>n resolversesolo prestando at<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito nacional.Por otra parte, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuestionario se recog<strong>en</strong>unas tab<strong>la</strong>s recopi<strong>la</strong>torias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong>rivadas<strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas <strong>en</strong> <strong>la</strong>empresa durante <strong>el</strong> año 2006.Se ha efectuado una totalización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cifras<strong>de</strong> siniestralidad tomando <strong>la</strong>s reflejadas <strong>en</strong> loscuadros d<strong>el</strong> protocolo, y poni<strong>en</strong>do <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>scuantías globales con <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas a los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales causadospor <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas.De <strong>el</strong>lo se extrae que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas d<strong>el</strong> sectortransportes sometidas a inspección a raíz <strong>de</strong>esta campaña, <strong>el</strong> 64,85% <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoha t<strong>en</strong>ido como causa <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual<strong>de</strong> cargas.Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector sanitario este porc<strong>en</strong>taje<strong>de</strong>sci<strong>en</strong><strong>de</strong> al 26,33%. Ahora bi<strong>en</strong>, se ha <strong>de</strong>tectadoque <strong>en</strong> algunas empresas pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes aeste sector, los porc<strong>en</strong>tajes asci<strong>en</strong><strong>de</strong>n a unos niv<strong>el</strong>esd<strong>el</strong> 72,6% o d<strong>el</strong> 53,57%.También se confirma una absoluta preval<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad leve <strong>sobre</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo <strong>de</strong> otra calificación, así como un predominioc<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales.Hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong> tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong>muestra es pequeño, por lo que estos porc<strong>en</strong>tajesno se extra<strong>en</strong> con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> reflejar <strong>de</strong> unamanera global <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> estos sectores <strong>en</strong> <strong>el</strong>conjunto nacional, sino simplem<strong>en</strong>te a efectos <strong>de</strong>valorar cuáles son <strong>la</strong>s percepciones <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong>esta campaña.104


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALEn todo caso, hay que poner <strong>de</strong> manifiesto queestos resultados confirman lo que se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong>d<strong>el</strong>as Encuestas Europeas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong>Trabajo. En <strong>la</strong> III Encuesta Europea, se refleja qu<strong>el</strong>a primera causa <strong>de</strong> problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>acionadoscon <strong>el</strong> trabajo son los dolores dorso-lumbares,así como los dolores muscu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> cu<strong>el</strong>loy hombros.En lo que se refiere a los problemas transfronterizosa los que se aludió anteriorm<strong>en</strong>te, los inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social participantes<strong>en</strong> <strong>la</strong> campaña no han <strong>de</strong>tectado especialesdificulta<strong>de</strong>s <strong>en</strong> este campo. Lo que sí se ha hechoconstar es que <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargasse realiza, <strong>en</strong> lo que se refiere a aeropuertos, <strong>en</strong>aviones <strong>de</strong> compañías aéreas extranjeras, con difer<strong>en</strong>tescaracterísticas. Bu<strong>en</strong>a parte d<strong>el</strong> trabajo s<strong>el</strong>leva a cabo <strong>en</strong> aeronaves distintas, con bo<strong>de</strong>gasy posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mecanización distintas o nu<strong>la</strong>s<strong>en</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> cargas.A<strong>de</strong>más, hay compañías extranjeras con flotas<strong>de</strong> cierta antigüedad, don<strong>de</strong> ni siquiera se p<strong>la</strong>ntean<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> mecanizar <strong>la</strong> carga y <strong>de</strong>scarga<strong>de</strong> equipajes.5. 5. ACTUACIONES Y RESULTADOS EN ELÁREA DE PREVENCIÓN DE RIESGOSLABORALESDurante <strong>el</strong> año 2007, <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad Social ha llevado a cabo <strong>en</strong> esta áreaun total <strong>de</strong> 126.161 ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> servicio o expedi<strong>en</strong>tescumplim<strong>en</strong>tados, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que 53.934 correspon<strong>de</strong>a actividad p<strong>la</strong>nificada. De esas cifras,99.866 se realizaron <strong>la</strong>s inspecciones mediante visitay <strong>el</strong> resto mediante comprobación <strong>en</strong> los locales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y expedi<strong>en</strong>te administrativo.A su vez, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s realizadasmediante visita, 5.725 fueron realizadas para comprobar<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> requerimi<strong>en</strong>tos quepreviam<strong>en</strong>te se habían realizado a <strong>la</strong>s empresaspara que subsanara <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias apreciadas <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> o <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, mediant<strong>el</strong>a realización <strong>de</strong> una segunda visita.Las actuaciones, o comprobaciones <strong>sobre</strong> distintasmaterias <strong>de</strong> cada or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> servicio, <strong>de</strong> <strong>la</strong>ITSS <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesson simultáneas a <strong>la</strong>s que realiza <strong>en</strong> otras como<strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación d<strong>el</strong> trabajo y <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones sindicales,o <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> Seguridad Social, empleo ymigraciones y otras atribuidas por diversas normas,como cooperativas, etc. Es <strong>de</strong> interés, portanto, examinar <strong>la</strong>s cifras que nos indican qué parte<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad total <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS se ha realizado<strong>en</strong> <strong>la</strong> materia que nos ocupa, y cuál ha sido <strong>el</strong> resto<strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones llevadas a cabo.A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> 2007 se manti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>Seguridad y Salud Laboral, a través <strong>de</strong> los requerimi<strong>en</strong>tosformu<strong>la</strong>dos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s paralizaciones <strong>de</strong>obras. Así, durante 2007, se han practicado 147.321requerimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> esta materia, como se indica <strong>en</strong><strong>la</strong> tab<strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te, y se han efectuado 1.781 paralizaciones<strong>de</strong> obras, trabajos o tareas, por haberseapreciado <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> riesgo grave e inmin<strong>en</strong>tepara <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> o <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.En cuanto a <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuacionespor materias <strong>en</strong> esta área (ver cuadro n.º 3 al final<strong>de</strong> este capítulo), se observa que <strong>la</strong> mayoríareca<strong>en</strong> <strong>sobre</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que son <strong>de</strong> mayor trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>nciapara <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,Tipo <strong>de</strong> actividad Todas <strong>la</strong>s áreas Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos % <strong>sobre</strong> totalDENUNCIAS INTERPUESTAS ANTELA INSPECCIÓN62.345 12.150 19,49%VISITAS REALIZADAS 349.917 99.866 28,54%ACTUACIONES 1.229.163 433.361 35,26%INFRACCIONES RECOGIDAS EN LASACTASIMPORTE SANCIONES PROPUESTAS(Euros)TRABAJADORES AFECTADOS PORLAS INFRACCIONES95.861 32.626 34,03%274.427.620 124.305.398,2 45,30449.689 222.498 49,48%REQUERIMIENTOS 170.249 147.321 86,53105


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNcomo se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes datos: <strong>el</strong>17,90% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> actuaciones se han <strong>de</strong>dicado a<strong>la</strong> inspección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<strong>en</strong> los lugares y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo; <strong>el</strong> 9,79%,a <strong>la</strong> formación e información a los trabajadores; <strong>el</strong>7,54 %, a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>; <strong>el</strong> 6,96%, a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>nciad<strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escaleras, p<strong>la</strong>taformas yaberturas; <strong>el</strong> 6,72%, a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> los medios<strong>de</strong> protección personal, y <strong>el</strong> 5,95% <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con<strong>la</strong>s evaluaciones <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.D<strong>el</strong> total <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> estasactuaciones (infracciones, requerimi<strong>en</strong>tos y paralizaciones),<strong>la</strong>s materias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se conc<strong>en</strong>tranfundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te son: escaleras, p<strong>la</strong>taformas yaberturas (12,06%), condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e<strong>de</strong> los lugares y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo (14,47%),máquinas y equipos <strong>de</strong> trabajo (9,10%), formacióne información a los trabajadores (9,47%) y evaluación<strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo (5,51%). Todas esascausas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infracciones supone aproximadam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> 53% d<strong>el</strong> total.En <strong>el</strong> cuadro n.º 3 figuran <strong>la</strong>s cifras referidas aactuaciones <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias y <strong>la</strong>s medidas<strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación inspectora a niv<strong>el</strong>nacional, y <strong>en</strong> los cuadros n.º 4 y n.º 6, su distribuciónpor Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.También es <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar que durante <strong>el</strong> año2007 se formu<strong>la</strong>ron 1.255 requerimi<strong>en</strong>tos a <strong>la</strong>sAdministraciones Públicas, sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>toadministrativo especial para <strong>la</strong> imposición<strong>de</strong> medidas correctoras <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado,aprobado por RD 707/2002, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> julio, si<strong>en</strong>do<strong>la</strong>s causas más frecu<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>en</strong><strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> o <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> losc<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo (18,3%), <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> evaluación<strong>de</strong> riesgos (12,27%), <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>actividad prev<strong>en</strong>tiva o su incumplimi<strong>en</strong>to (7,5%),<strong>la</strong> falta <strong>de</strong> formación o información a los trabajadores(6,9%), infracciones referidas a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> (5,7%) y máquinas y equipos <strong>de</strong> trabajo(5,4%). Todas esas causas <strong>de</strong> requerimi<strong>en</strong>tossupon<strong>en</strong> <strong>el</strong> 56% d<strong>el</strong> total.El total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones realizadas <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, durante 2007,se distribuye d<strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te modo por sectores <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>conómica: Construcción (54,79%), ServiciosProfesionales (27,78 %), Industria Si<strong>de</strong>rometalúrgica(14,65%) y Agricultura (2,52%). Estos cuatro sectores<strong>de</strong> actividad conc<strong>en</strong>tran también <strong>el</strong> mayor número<strong>de</strong> resultados (infracciones, requerimi<strong>en</strong>tos yparalizaciones). (Ver cuadros n.º 5 y n.º 7).De esto se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que se ha <strong>estado</strong> muycerca d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> objetivo previsto <strong>en</strong> <strong>la</strong>actividad p<strong>la</strong>nificada <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se habían p<strong>la</strong>nificadoun 58,73% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong>construcción.Actuaciones <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con ag<strong>en</strong>tes causantes<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionalesEs <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar también <strong>la</strong>s actuaciones realizadas<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva, con inclusión<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad p<strong>la</strong>nificada como <strong>la</strong> no p<strong>la</strong>nificada,<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>de</strong>terminados ag<strong>en</strong>tes oactivida<strong>de</strong>s causantes <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales:A<strong>de</strong>más, durante <strong>el</strong> año 2007 se procedió a investigar186 <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales que fueron<strong>de</strong>c<strong>la</strong>radas como tal.Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajoD<strong>el</strong> total <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes investigados, 11.505(10.361 acci<strong>de</strong>ntes con baja durante <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong>trabajo y 1.144 “in itinere”), se han <strong>de</strong>tectado5.763 infracciones <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales, asc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>el</strong> importe <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sancionespropuestas a 29.557.355,66 millones <strong>de</strong> euros,si bi<strong>en</strong> se <strong>de</strong>be precisar que no necesariam<strong>en</strong>te setrata <strong>de</strong> infracciones respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que se puedaestablecer una vincu<strong>la</strong>ción directa con <strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte,aunque sí se trata, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, <strong>de</strong> infracciones<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral; sehan formu<strong>la</strong>do también 4.313 propuestas <strong>de</strong> recargo<strong>en</strong> prestaciones económicas <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, por consi<strong>de</strong>rar que los mismos se produ-Ag<strong>en</strong>tes o activida<strong>de</strong>s causantesNúmero <strong>de</strong> actuacionesAmianto 2.566Plomo 28Ruido 571B<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o 20Cloruro <strong>de</strong> vinilo monómero 19Ag<strong>en</strong>tes canceríg<strong>en</strong>os 178Radiaciones ionizantes 8Ag<strong>en</strong>tes biológicos 127Manejo <strong>de</strong> cargas 283106


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALjeron por falta <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, y <strong>en</strong> estecaso tal cifra sí que pue<strong>de</strong> tomarse <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>raciónpara extraer conclusiones respecto d<strong>el</strong> número<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> los que hay una r<strong>el</strong>ación directa<strong>en</strong>tre su producción y <strong>la</strong> infracción <strong>de</strong> losempresarios (ver cuadros n.º 1 y n.º 2).Remisión <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tes al Ministerio FiscalD<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> este apartado <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuacióninspectora referida al área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, merece especial at<strong>en</strong>ción losinformes remitidos por <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social al Ministerio Fiscal, <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> Instrucción núm 1/2007 <strong>de</strong> <strong>la</strong>Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, <strong>sobre</strong> profundización <strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> ITSS y <strong>la</strong> Fiscalía G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong>Estado, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> ilícitos p<strong>en</strong>ales contra <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. El total <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tesremitidos fue <strong>de</strong> 919. Figurando <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuadro n.º8 <strong>la</strong> distribución por Comunida<strong>de</strong>s Autónomas y<strong>el</strong> motivo <strong>de</strong> su remisión.5.6. ALGUNAS CONSIDERACIONES SOBRELAS DIFICULTADES EN LA APLICACIÓNDE LA NORMATIVA SOBRE PREVEN-CIÓN DE RIESGOS LABORALESCONSTATADAS POR LA INSPECCIÓN DETRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALDe <strong>la</strong> información obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales resulta que los aspectos <strong>en</strong> los queexiste mayor coinci<strong>de</strong>ncia respecto <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>smaterias o situaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que existe mayor dificultadpara llevar a cabo <strong>la</strong>s actuaciones inspectoras,<strong>en</strong> <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,son los que se indican a continuación.En primer lugar se pone <strong>de</strong> manifiesto, reiterandolo ya seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe anual d<strong>el</strong> año2006, <strong>la</strong>s insufici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariacont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>el</strong> RD 39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero,<strong>sobre</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>27 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1997, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>el</strong> anterior, <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con los requisitos <strong>de</strong> acreditación y revocación<strong>de</strong> <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os y <strong>la</strong>s empresas auditoras, existi<strong>en</strong>docriterios distintos <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComunidadAutónoma que lleve a cabo <strong>la</strong> actuación administrativa<strong>en</strong> este terr<strong>en</strong>o, incluso cuando se trata <strong>de</strong><strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s con ámbito supraautonómico, también<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con los medios materiales y humanos<strong>de</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> disponer los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónpropios y aj<strong>en</strong>os, y se seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong>que los conciertos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas con los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong>ban contar con uncont<strong>en</strong>ido mínimo obligatorio. No obstante, talescuestiones fueron contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>la</strong> EstrategiaEspaño<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo aprobadadurante <strong>el</strong> año 2007, que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> fase<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas propuestas que contemp<strong>la</strong>nalgunas r<strong>el</strong>ativas a los temas seña<strong>la</strong>dos.En segundo lugar se sigue poni<strong>en</strong>do <strong>de</strong> manifiesto<strong>la</strong> problemática que se g<strong>en</strong>era como consecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> una cada vez mayor prestacióntransnacional <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> empresas extranjeras,<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea, <strong>en</strong>España y <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> criterios para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>vali<strong>de</strong>z o no <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dapor <strong>la</strong>s empresas <strong>en</strong> sus países <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.Las dificulta<strong>de</strong>s surg<strong>en</strong> <strong>de</strong>bido a que si bi<strong>en</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong>una base común <strong>la</strong>s normativas <strong>de</strong> uno yotros países, como son <strong>la</strong>s Directivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE,no siempre existe correspon<strong>de</strong>ncia absoluta d<strong>el</strong>as exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> España a <strong>la</strong>s empresas con <strong>la</strong>sque exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a prestar servicios <strong>en</strong>España. La normativa y <strong>la</strong> doctrina d<strong>el</strong> Tribunal<strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeas prohíbe<strong>el</strong> que un Estado miembro establezca restriccionesa <strong>la</strong> libre prestación <strong>de</strong> servicios a empresas<strong>de</strong> otros Estados miembros, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndoseque <strong>el</strong>lo ocurre <strong>en</strong> ocasiones si <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir requisitoso exig<strong>en</strong>cias no contemp<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> país<strong>de</strong> orig<strong>en</strong>. Por otra parte, se pres<strong>en</strong>tan problemasr<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z o no <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción acreditados <strong>en</strong>otros países cuando <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> su activida<strong>de</strong>n España, y otros temas como <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z<strong>en</strong> España <strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tos médicosrealizados <strong>en</strong> otros países así como <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesa los trabajadores.Se seña<strong>la</strong> también <strong>la</strong>s insufici<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> RD707/2002, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to administrativoespecial <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social y para <strong>la</strong> imposición<strong>de</strong> medidas correctoras <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado,ya que dicho procedimi<strong>en</strong>to no es sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>teeficaz para garantizar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>smedidas correctoras requeridas por <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social.107


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNSe indica también <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r normativam<strong>en</strong>tecriterios para <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>gravedad <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, que seanvincu<strong>la</strong>ntes para los servicios médicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>sMutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales.Por último, se <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> tipificación<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Infracciones y Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>nSocial <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas conductas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas<strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajos y Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales, y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadasobligaciones contemp<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> RD 1299/2006,<strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>el</strong> que se aprobó <strong>el</strong> nuevocuadro <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong> <strong>el</strong>Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y se establecían loscriterios para su notificación y registro, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> notificación <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.5.7. ASPECTOS POSITIVOS Y MEJORABLESDE LA ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓNEN MATERIA DE PREVENCIÓN DERIESGOS LABORALESEn primer lugar se han <strong>de</strong> seña<strong>la</strong>r como aspectospositivos que se han apreciado durante <strong>el</strong> año2007 <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS, lossigui<strong>en</strong>tes:• Aunque continúa si<strong>en</strong>do insufici<strong>en</strong>te, se ha mant<strong>en</strong>ido<strong>la</strong> consolidación y mayor pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>actividad programada fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> que no lo es, ypor tanto una mayor <strong>de</strong>dicación a aqu<strong>el</strong>los sectoresy aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa que más requier<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación inspectora, <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido sepue<strong>de</strong>n seña<strong>la</strong>r a sectores como <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> pesca y<strong>la</strong> campaña realizada a 500 buques <strong>de</strong> eslora situada<strong>en</strong>tre 15 y 24 metros, lo que suponía 1/3<strong>de</strong> <strong>la</strong> flota <strong>de</strong> toda España <strong>de</strong> ese tamaño <strong>de</strong> eslora.También constituye un ejemplo <strong>de</strong> lo quese dice <strong>la</strong> campaña europea <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con losriesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong>cargas, que es un tipo <strong>de</strong> riesgos que g<strong>en</strong>era unaltísimo porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> algunossectores económicos.• Se manti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia mayoritaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo,más d<strong>el</strong> 90%, fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> reactiva dirigida a investigarlos acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales, que ap<strong>en</strong>as llega al 10% d<strong>el</strong>as actuaciones inspectoras.• Se manti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s campañas <strong>de</strong> efecto multiplicador<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>s empresas, dirigidas alcontrol <strong>de</strong> su sistema <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, y ori<strong>en</strong>tadastambién a actuar <strong>sobre</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os, propios y <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s auditorasy formativas.• Se ha contado con nuevos instrum<strong>en</strong>tos quemejoran <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> actuación urg<strong>en</strong>te<strong>de</strong> los inspectores <strong>de</strong> Trabajo <strong>en</strong> los supuestos<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> mayor gravedad, loque garantizará una adopción inmediata <strong>de</strong> medidassi <strong>el</strong> riesgo persistiera, y también mayor<strong>seguridad</strong> para <strong>la</strong> comprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s auténticascondiciones d<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s circunstancias<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se haya producido <strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tido hay que hacerrefer<strong>en</strong>cia al Protocolo Marco suscrito por losmáximos responsables d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajoy Asuntos Sociales, Consejo G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong>Po<strong>de</strong>r Judicial, Fiscalía G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado yMinisterio d<strong>el</strong> Interior, para <strong>la</strong> investigación eficazy rápida <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>itos contra <strong>la</strong> vida, <strong>la</strong> <strong>salud</strong>y <strong>la</strong> integridad física <strong>de</strong> los trabajadores y<strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias con<strong>de</strong>natorias.Dicho Protocolo, que también constituye unbu<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>to para mejorar <strong>la</strong> coordinacióny cooperación <strong>de</strong> dichas Instituciones y Organismos,completa <strong>la</strong> Instrucción 1/2007 quecon tal fin se aprobó por <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social,<strong>sobre</strong> profundización <strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>ITSS y <strong>la</strong> Fiscalía G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> ilícitos p<strong>en</strong>ales contra <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>la</strong>boral.• Por último merece <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a <strong>de</strong>stacar <strong>en</strong>tre los aspectospositivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social durante <strong>el</strong> año2007 <strong>la</strong> formación especializada que se está dandoa los inspectores <strong>de</strong> trabajo participantes <strong>en</strong><strong>de</strong>terminadas campañas, que supone una mejoraptitud para hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s mismas y mayorgarantía <strong>de</strong> eficacia, como <strong>la</strong> impartida <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong>s campañas ya seña<strong>la</strong>das <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ción manual<strong>de</strong> cargas y <strong>de</strong> buques <strong>de</strong> pesca.Y <strong>en</strong> lo que se refiere a los déficit, <strong>sobre</strong> todo cabríaresaltar los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:• Se constata un l<strong>en</strong>to proceso <strong>de</strong> habilitación d<strong>el</strong>os técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas,que realizan <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> comprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empre-108


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALsas y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, con <strong>el</strong> alcance seña<strong>la</strong>do<strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.• Continúa si<strong>en</strong>do un déficit <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación inspectora<strong>la</strong> insufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> los datosobt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones inspectoras y d<strong>el</strong>as campañas que permitan ori<strong>en</strong>tar con mayorprecisión <strong>la</strong> actividad programada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuacionesinspectoras, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con aqu<strong>el</strong>los aspectos<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales y causas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo,<strong>en</strong> los que se aprecia mayor número <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.• Continúa si<strong>en</strong>do otro déficit <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuacióninspectora <strong>el</strong> insufici<strong>en</strong>te número <strong>de</strong> comprobacionesd<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los requerimi<strong>en</strong>tosformu<strong>la</strong>dos a <strong>la</strong>s empresas o <strong>la</strong> subsanación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias e infracciones <strong>de</strong>tectadas yque han dado lugar a un acta <strong>de</strong> infracción o<strong>de</strong> advert<strong>en</strong>cia, lo que constituye <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong>más a<strong>de</strong>cuada para conseguir <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas,más aún que <strong>la</strong>s sanciones económicas. Noobstante, se han iniciado los pasos <strong>en</strong> <strong>la</strong> direccióna<strong>de</strong>cuada al fijarse <strong>en</strong> los objetivos colectivospara <strong>el</strong> año 2007 <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> un totalnacional <strong>de</strong> 6.442 visitas para revisar <strong>el</strong>cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> requerimi<strong>en</strong>tos realizadospreviam<strong>en</strong>te por los inspectores <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social.Por último, se constata <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> prestaruna mayor at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s actuaciones dirigidas ainvestigar los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo producidospor <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> vehículos durante <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong>trabajo, y <strong>la</strong> comprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tivaadoptada por <strong>la</strong>s empresas <strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong>riesgos, que g<strong>en</strong>eran un porc<strong>en</strong>taje muy alto <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortales durante <strong>la</strong> jornada<strong>de</strong> trabajo.CUADRO N.º 1Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> jornada <strong>la</strong>boral con baja e «in itinere» investigados por <strong>la</strong> ITSSTotal nacional año 2007Acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> jornada <strong>la</strong>boral con bajaTOTALMAYORES MENORES ACCIDENTES18 AÑOS 18 AÑOS «IN ITINERE»TOTALESACCIDENTES INVESTIGADOSMortales 713 709 4 257 970Muy Graves 272 269 3 57 329Graves 6.598 6.549 49 779 7.377Leves 2.778 2.731 47 51 2.829TOTAL ACCIDENTES 10.361 10.258 103 1.144 11.505INFRACCIONESNúmero 5.671 5.618 53 74 5.745Importe (Euros) 29.098.428,01 28.806.520,57 291.907,44 174.142,11 29.272.570,12109


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNCUADRO N.º 2Distribución por sectores <strong>de</strong> actividad <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes investigados por <strong>la</strong> ITSS (excluidos “In Itinere”)Total Nacional año 2007ACCIDENTESINFRACCIONESMUYSector <strong>de</strong> Actividad % s/Total TODOS MORTALES GRAVES GRAVES LEVES NÚMERO IMPORTEAgricultura y Pesca (1) 4,48 464 49 16 330 69 201 620.011,44Industria (2) 24,08 2.495 113 61 1.468 853 1.512 6.772.826,27Construcción (3) 37,54 3.890 264 81 2.562 983 2.661 16.483.410,33Servicios (4) 32,82 3.400 278 110 2.173 839 1.251 4.940.845,50Sin C<strong>la</strong>sificar 1,08 112 9 4 65 34 46 281.334,47TOTAL 100,00 10.361 713 272 6.598 2.778 5.671 29.098.428,01(1) = CNAE 1, 2 y 5.(2) = CNAE 10 a 37, 40 y 41.(3) = CNAE 45.(4) = CNAE 50 a 52, 60 a 67,70 a 75, 80, 85, 90 a 93, 95 y 99.CUADRO N.º 3Distribución por materias <strong>de</strong> actuaciones y resultados <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesTotal Nacional año 2007RESULTADOS (B)Sector <strong>de</strong> Actividad(A) Infracción%Paralización Requerimi<strong>en</strong>toActuaciones <strong>en</strong> acta (B/A)AT por causas no incluibles otras c<strong>la</strong>ves y AT “In Itinere” 3.463 47 0 26 2,11<strong>Informe</strong>s <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong> AT y EP 8.198 2 0 9 0,13Comunicaciones <strong>de</strong> AT y EP 11.345 2.422 0 1.141 31,41Condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> lugares <strong>de</strong> trabajo 68.330 3.993 362 18.086 32,84Condiciones <strong>de</strong> higi<strong>en</strong>e lugares <strong>de</strong> trabajo 9.289 336 23 3.497 41,51Escaleras, p<strong>la</strong>taformas y aberturas 30.144 4.546 776 16.590 72,69Aseos, vesturarios y otros servicios 6.550 522 14 3.379 59,77Riesgos <strong>el</strong>éctricos 8.516 475 128 4.614 61,26Inc<strong>en</strong>dios y explosiones 3.280 162 9 1.636 55,09Máquinas y equipos <strong>de</strong> trabajo 24.249 3.925 217 12.395 68,20Elevación y transportes 3.887 263 26 1.647 49,81Niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tes 6.526 207 37 2.362 39,93Medios <strong>de</strong> protección personal 29.107 1.557 68 12.826 49,65P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia y evacuación 3.725 135 3 2.109 60,32Señalización <strong>de</strong> lugares <strong>de</strong> trabajo 3.930 181 5 2.370 65,04110


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALCUADRO N.º 3 (Continuación)Distribución por materias <strong>de</strong> actuaciones y resultados <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesTotal Nacional año 2007RESULTADOS (B)Sector <strong>de</strong> Actividad(A) Infracción%Paralización Requerimi<strong>en</strong>toActuaciones <strong>en</strong> acta (B/A)Evaluación <strong>de</strong> riesgos 25.786 1.866 9 8.137 38,83P<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva 17.710 682 4 7.125 44,11Trabajadores <strong>de</strong>signados 3.149 414 1 1.040 46,21Servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios 1.349 74 1 249 24,02Servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os 15.003 974 4 1.750 18,18Auditoría externa d<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio 480 22 0 150 35,83Formación e información a trabajadores 42.406 3.231 1 13.977 40,58Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> 32.658 1.670 4 7.846 29,15Obligaciones docum<strong>en</strong>tales 6.680 563 0 1.583 32,13Derechos <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> personal 2.018 134 0 1.056 58,97Estudio/ Estudio básico <strong>en</strong> construcción 4.658 231 8 641 18,89P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> 20.157 1.314 50 6.400 38,52Obligaciones con trabajadores ETT¨ 279 14 0 84 35,13Comunicación <strong>de</strong> Apertura 6.065 200 0 480 11,21Trabajos prohibidos a m<strong>en</strong>ores 339 45 4 164 62,83Protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> maternidad 582 19 0 267 49,14Adscripción a trabajadores a puestos incompatibles 602 85 2 241 54,49No paralizar o susp<strong>en</strong><strong>de</strong>r. Impedir <strong>de</strong>recho a trabajadores a paralizar 132 12 2 9 17,42<strong>Informe</strong>s <strong>sobre</strong> trabajos tóxicos, p<strong>en</strong>osos o p<strong>el</strong>igrosos 1.363 0 0 58 4,26Investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo AT y EP por <strong>el</strong> empresario 4.231 188 0 757 22,34Coordinación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales 17.772 1.400 23 8.743 57,20Entida<strong>de</strong>s especializadas <strong>de</strong> auditorías o formación prev<strong>en</strong>tiva 97 0 0 25 25,77Gestión integral <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción 6.135 535 0 2.018 41,61Riesgos ergonómicos y psicosociales 2.439 138 0 1.566 69,86Subcontratación obras <strong>de</strong> construcción 732 42 0 268 42,35TOTAL 433.361 32.626 1.781 147.321 41,93111


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNCUADRO N.º 4Distribución <strong>de</strong> actuaciones y resultados <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesPeriodo: Año 2007Comunidad Autónoma(A)(B/A)Infracción Paralización Requerimi<strong>en</strong>toActuaciones %Andalucia 89.599 5.034 338 25.333 33,85Almería 7.192 889 38 2.077 41,77Cádiz 11.271 691 32 4.141 43,15Córdoba 7.688 241 45 701 12,84Granada 10.350 932 50 1.990 28,71Hu<strong>el</strong>va 6.578 512 35 2.403 44,85Jaén 12.500 180 20 2.286 19,89Má<strong>la</strong>ga 18.401 998 83 5.606 36,34Sevil<strong>la</strong> 15.619 591 35 6.129 43,25Aragón 31.336 2.090 96 11.890 41,66Huesca 2.393 77 54 925 44,13Teru<strong>el</strong> 899 96 20 217 37,04Zaragoza 6.357 679 8 1.878 40,35Asturias 7.230 300 1 2.123 33,53Baleares 14.457 938 13 6.747 53,25Canarias 22.300 1.902 136 9.815 50,54Las Palmas 10.566 791 81 4.712 52,85S.C. T<strong>en</strong>erife 7.876 847 30 3.941 61,17Cantabria 3.858 264 25 1.162 37,61Castil<strong>la</strong>-La Mancha 60.154 3.771 303 20.411 37,62Albacete 4.611 239 30 2.423 58,38Ciudad Real 3.487 265 49 751 30,54Cu<strong>en</strong>ca 4.351 52 3 451 11,63Guada<strong>la</strong>jara 4.301 316 37 1.766 49,27Toledo 5.337 545 19 1.614 40,81Castil<strong>la</strong> y León 36.687 2.231 158 13.114 42,12Avi<strong>la</strong> 1.380 123 7 292 30,58112


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALCUADRO N.º 4 (Continuación)Distribución <strong>de</strong> actuaciones y resultados <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesPeriodo: Año 2007Comunidad Autónoma(A)(B/A)Infracción Paralización Requerimi<strong>en</strong>toActuaciones %Burgos 3.494 403 23 1.548 56,50León 6.556 539 7 1.694 34,17Pal<strong>en</strong>cia 5.970 121 7 3.669 63,60Sa<strong>la</strong>manca 3.723 147 33 950 30,35Segovia 3.550 409 46 1.416 52,70Soria 1.611 68 11 666 46,24Val<strong>la</strong>dolid 5.647 263 17 1.200 26,21Zamora 4.756 158 7 1.679 38,77Cataluña 60.845 6.614 226 19.634 41,69Barc<strong>el</strong>ona 48.092 5.181 167 16.327 45,07Girona 6482 701 24 1175 29,31Lleida 2.978 262 17 1.067 45,20Tarragona 3293 470 18 1065 47,16CUADRO N.º 5Actuaciones y resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales por activida<strong>de</strong>s económicasTotal Nacional año 2007Actuaciones Resultados (2) Sanciones (€)Actividad Económica 433.361 181.728 124.305.398,27% Sobre total % Sobre total % Sobre total1. Construcción (45) 54,79 52,88 56,072. Industria Si<strong>de</strong>rometalúrgica (27 a 37) 7,65 8,17 8,883. Servicios Profesionales (74 y 93) 6,26 5,93 7,394. Comercio (50 a 52, excepto 50.2 y 52.7) 6,17 6,28 5,255. Transportes (60 a 63) 3,37 3,22 3,016. Host<strong>el</strong>ería (55) 3,06 3,50 2,297. Administración Pública (75) 1,70 1,71 0,468. Alim<strong>en</strong>tación (15) 1,69 1,78 2,249. Agricultura (1 y 2) 1,62 1,64 1,5010. Reparaciones (50.2 y 52.7) 1,29 1,41 0,7111. Industria Ma<strong>de</strong>ra (20) 1,28 1,36 1,1212. Resto Activida<strong>de</strong>s 11,12 12,12 11,18TOTAL 100,00 100,00 100,00(1) = Los números <strong>en</strong>tre paréntesis correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> C<strong>la</strong>sificación Nacional por Activida<strong>de</strong>s Económicas.(2) = Infracciones, requerimi<strong>en</strong>tos y paralizaciones.113


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNCUADRO N.º 6Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesTotal Comunida<strong>de</strong>s AutónomasPeriodo: Año 2007(*) N.º Infracciones Importe (€) Trabajadores afectados N.º Requerimi<strong>en</strong>tos N.º Paralizaciones N.º PropuestasN.º Visitas <strong>en</strong> acta Sanciones Propuestas por infr. <strong>en</strong> acta <strong>de</strong> subsanación <strong>de</strong> trabajos <strong>de</strong> recargoAndalucía 18.784 5.034 16.426.917,10 21.408 25.333 338 731Aragón 3.374 852 5.296.865,36 17.722 3.020 82 127Asturias 3.326 300 1.413.094,67 2.503 2.123 1 81Baleares 1.402 938 3.868.295,14 6.255 6.747 13 35Canarias 2.255 1.638 5.578.055,90 6.815 8.653 111 238Cantabria 815 264 917.776,71 1.711 1.162 25 51Castil<strong>la</strong>-La Mancha 4.297 1.417 7.282.450,24 9.092 7.005 138 272Castil<strong>la</strong> y León 8.823 2.231 5.377.787,22 9.394 13.114 158 179Cataluña 16.048 6.614 25.625.563,96 60.270 19.634 226 1.190Extremadura 1.897 1.628 1.782.502,78 4.282 3.789 43 36Galicia 6.308 2.038 8.474.331,57 4.118 9.727 92 215Madrid 11.185 2.459 11.808.022,84 29.560 16.577 161 248Murcia 1.930 1.909 10.505.947,58 13.934 3.715 68 114Navarra 1.925 435 1.722.365,15 7.269 2.238 30 114País Vasco 6.660 1.241 5.661.929,75 2.967 6.523 67 239Rioja, La 571 259 987.097,00 2.153 845 10 51Comunidad Val<strong>en</strong>ciana 9.539 3.005 10.957.248,41 22.257 15.822 203 377Ceuta 431 159 143.842,20 105 605 2 6M<strong>el</strong>il<strong>la</strong> 275 202 487.304,69 683 688 13 9Dirección Especial 21 3 0,00 0 1 0 0TOTAL NACIONAL 99.866 32.626 124.317.398,27 222.498 147.321 1.781 4.313(*) = Derivadas <strong>de</strong> Ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> Servicio cuyo asunto principal correspon<strong>de</strong> al área <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.114


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALCUADRO N.º 7Distribución por sectores <strong>de</strong> actividad <strong>de</strong> los resultados alcanzados <strong>en</strong> <strong>el</strong> área <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Total NacionalPeriodo: Año 2007N.º N.º Importe (€) Trabajadores Propuestas N.º N.ºActuaciones Infracciones Sanciones afectados <strong>de</strong> recargo Paralizaciones Requerimi<strong>en</strong>tosAgricultura y Pesca (1) 10.940 745 2.008.893,90 6.661 108 9 4.277,00Industria (2) 63.500 5.302 21.941.377,61 47.796 1.441 146 23.474,00Construcción (3) 237.441 17.220 69.701.118,75 56.314 1.788 1.414 77.455,00Servicios (4) 120.417 9.285 30.519.747,77 111.264 956 201 41.681,00Sin C<strong>la</strong>sificar 1.063 74 134.260,24 463 20 11 434,00TOTAL NACIONAL 433.361 32.626 124.305.398,27 222.498 4.313 1.781 147.321(1) = CNAE 1, 2 y 5.(2) = CNAE 10 a 37, 40 y 41.(3) = CNAE 45.(4) = CNAE 50 a 52, 60 a 67, 70 a 75, 80, 85,90 a 93, 95 y 99.115


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNCUADRO N.º 8N.º Asuntos comunicados al Ministerio FiscalTotal 2007AÑO 2007 - Instrucción 1/2007N.º Inf. Inf. muy I. If. I trabaj. I.incum. Conducta Inobsr. AT G oProvinciasremitidas G Maternidad M<strong>en</strong>ores s<strong>en</strong>sibles reiterado incump. Pro. Serv. P.Paralización AT Mortalmuy GOtrosANDALUCÍA 213 12 0 3 0 1 1 0 28 30 130 8ALMERÍA 23 8 0 0 0 0 0 0 3 6 5 1CÁDIZ 140 2 0 0 0 0 0 0 12 5 121 0CÓRDOBA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0GRANADA 6 1 0 1 0 0 0 0 0 0 2 2HUELVA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0JAÉN 9 0 0 2 0 0 0 0 0 4 2 1MÁLAGA 20 0 0 0 0 1 1 0 13 4 0 1SEVILLA 15 1 0 0 0 0 0 0 0 11 0 3ARAGÓN 27 0 0 0 0 1 0 0 4 5 8 9HUESCA 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0TERUEL 23 0 0 0 0 1 0 0 4 4 6 8ZARAGOZA 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1ASTURIAS 5 2 0 0 0 0 0 0 0 2 1 0BALEARES 10 1 0 0 0 1 0 0 3 3 2 0CANARIAS 13 3 0 0 0 0 1 0 6 2 1 0LAS PALMAS 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0S.C.TENERIFE 13 3 0 0 0 0 1 0 6 2 1 0CANTABRIA 4 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0CASTILLA-LAMANCHA61 6 0 1 0 0 0 0 3 26 10 15ALBACETE 12 1 0 1 0 0 0 0 1 6 3 0116


ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALCUADRO N.º 8 (continuación)N.º Asuntos comunicados al Ministerio FiscalTotal 2007AÑO 2007 - Instrucción 1/2007N.º Inf. Inf. muy I. If. I trabaj. I.incum. Conducta Inobsr. AT G oProvinciasremitidas G Maternidad M<strong>en</strong>ores s<strong>en</strong>sibles reiterado incump. Pro. Serv. P.Paralización AT Mortalmuy GOtrosCIUDAD-REAL 24 0 0 0 0 0 0 0 0 6 6 12CUENCA 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0GUADALAJARA 10 4 0 0 0 0 0 0 1 4 0 1TOLEDO 14 1 0 0 0 0 0 0 1 9 1 2CASTILLA-LEÓN108 6 1 2 0 0 16 0 3 8 22 50ÁVILA 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0BURGOS 40 2 0 0 0 0 13 0 0 1 13 11LEÓN 7 1 0 0 0 0 1 0 1 0 1 3PALENCIA 29 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 29SALAMANCA 6 0 0 0 0 0 0 0 1 0 5 0SEGOVIA 7 0 0 0 0 0 2 0 0 0 1 4SORIA 4 1 0 1 0 0 0 0 0 2 0 0VALLADOLID 5 1 0 1 0 0 0 0 1 2 0 0ZAMORA 7 0 1 0 0 0 0 0 0 3 0 3CATALUÑA 39 2 0 0 0 0 0 0 0 29 7 1BARCELONA 29 2 0 0 0 0 0 0 0 23 4 0GIRONA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0LLEIDA 5 0 0 0 0 0 0 0 0 4 1 0TARRAGONA 5 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 1C.VALENCIANA 168 0 0 1 0 9 0 12 43 25 33 45117


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNCUADRO N.º 8 (continuación)N.º Asuntos comunicados al Ministerio FiscalTotal 2007AÑO 2007 - Instrucción 1/2007N.º Inf. Inf. muy I. If. I trabaj. I.incum. Conducta Inobsr. AT G oProvinciasremitidas G Maternidad M<strong>en</strong>ores s<strong>en</strong>sibles reiterado incump. Pro. Serv. P.Paralización AT Mortalmuy GOtrosALICANTE 31 0 0 1 0 0 0 0 2 5 3 20CASTELLÓN 19 0 0 0 0 0 0 0 1 10 2 6VALENCIA 118 0 0 0 0 9 0 12 40 10 28 19EXTREMADURA 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13 0BADAJOZ 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13 0CÁCERES 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0GALICIA 30 4 0 0 0 1 8 0 1 4 12 0A CORUÑA 12 4 0 0 0 1 0 0 1 3 3 0LUGO 17 0 0 0 0 0 8 0 0 0 9 0OURENSE 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0PONTEVEDRA 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0MADRID 120 6 0 0 0 0 0 0 0 35 47 32MURCIA 70 33 0 2 0 0 0 0 23 6 5 1NAVARRA 8 2 0 0 0 0 0 0 1 5 0 0PAÍS VASCO 28 5 0 0 0 0 1 0 1 16 0 5ÁLAVA 9 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 4GUIPÚZCOA 11 2 0 0 0 0 0 0 1 8 0 0VIZCAYA 8 3 0 0 0 0 1 0 0 3 0 1CEUTA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0MELILLA 2 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0TOTALES 919 83 1 9 0 13 27 12 119 198 291 166118


6. Acciones <strong>de</strong> promociónCRISTINA CUENCA SÁNCHEZ DE CASTROCoordinadora <strong>de</strong> Programas TécnicosInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo6.1. INSTITUTO NACIONAL DESEGURIDAD E HIGIENE EN ELTRABAJO6.1.1. Aspectos g<strong>en</strong>eralesEL INSHT es un organismo autónomo d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración. Su estructuray compet<strong>en</strong>cias fueron regu<strong>la</strong>das por <strong>el</strong> RD577/1982 <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> marzo, sus funciones fueron re<strong>de</strong>finidas<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995 <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales. La Comisión ejecutiva<strong>de</strong> <strong>la</strong> CIR <strong>en</strong> su reunión <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong>2007 modificó <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> puestos <strong>de</strong> trabajo d<strong>el</strong>INSHT, con efectos <strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007.El artículo 8 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales <strong>de</strong>fine al INSHT como <strong>el</strong> ÓrganoCi<strong>en</strong>tífico-Técnico especializado <strong>de</strong> <strong>la</strong>Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado, que ti<strong>en</strong>ecomo misión g<strong>en</strong>érica <strong>el</strong> análisis y estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,así como <strong>la</strong> promoción y apoyo a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>smismas.A 31 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2007, pres<strong>en</strong>ta un total<strong>de</strong> 489 trabajadores distribuidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias<strong>de</strong> Madrid, Barc<strong>el</strong>ona, Sevil<strong>la</strong>, Vizcaya, Ceutay M<strong>el</strong>il<strong>la</strong>.Se financia a través <strong>de</strong> los Presupuestos G<strong>en</strong>eralesd<strong>el</strong> Estado, los recursos g<strong>en</strong>erados por su propiaactividad y los prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> contratos con <strong>la</strong> UE.Como Órgano Ci<strong>en</strong>tífico-Técnico especializado<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, <strong>el</strong> INSHT<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> sus activida<strong>de</strong>s, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes líneas:• Estudio/Investigación• Información/Divulgación• Asist<strong>en</strong>cia técnica y Normativa• R<strong>el</strong>aciones internacionales• Secretariado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoGRÁFICO N.º 1Dedicación porc<strong>en</strong>tual por activida<strong>de</strong>s119


CRISTINA CUENCA SÁNCHEZ DE CASTROSe pres<strong>en</strong>ta a continuación un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactivida<strong>de</strong>s más r<strong>el</strong>evantes llevadas a cabo durante 2007En <strong>el</strong> grafico n.º 1 se expon<strong>en</strong> los datos globales<strong>de</strong> <strong>de</strong>dicación por gran<strong>de</strong>s líneas <strong>de</strong> actividad.En los sigui<strong>en</strong>tes apartados se com<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>smás r<strong>el</strong>evantes que se han llevado acabo durante 2007.6.1.2. Estudio/InvestigaciónEn este ámbito <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse dos tipos<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s: <strong>la</strong>s <strong>de</strong> análisis y estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>s <strong>de</strong> investigación operativa.En <strong>el</strong> primer grupo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s más <strong>de</strong>stacablesson <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:“AA TT y EE PP Estadísticas”Se han realizado los informes periódicos y específicos<strong>de</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral programados.Se han continuado <strong>la</strong>s tareas d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo“Análisis cualitativo <strong>de</strong> mortalidad por acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> España” <strong>en</strong> <strong>el</strong> que participan<strong>la</strong>s CCAA, modificando y mejorando <strong>el</strong> código <strong>de</strong>causas utilizado y se ha llevado a cabo <strong>la</strong> recogida<strong>de</strong> datos que se p<strong>la</strong>smará <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera ediciónd<strong>el</strong> estudio “Análisis cualitativo <strong>de</strong> mortalidadpor acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> España”.“VI Encuesta Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo”Tras los trabajos preparatorios d<strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>campo (<strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra, preparaciónd<strong>el</strong> cuestionario, pretest), se <strong>de</strong>sarrolló, durante <strong>el</strong>año 2007, <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> campo, realizado por <strong>la</strong>empresa Sigma Dos. Los datos obt<strong>en</strong>idos ya seanalizaron y se publicó un informe con los resultadosmás r<strong>el</strong>evantes. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> este informe, serealizó una jornada pública <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> resultadosy se gestionó <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> un CD conlos microdatos <strong>de</strong> esta Encuesta para su utilización,previa petición, por parte <strong>de</strong> investigadoresexternos.“Observatorio estatal <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajo”Se han <strong>de</strong>finido, analizado y <strong>el</strong>aborado 102 indicadoresr<strong>el</strong>ativos a condiciones <strong>de</strong> trabajo y dañosa <strong>la</strong> <strong>salud</strong>. Se han realizado los trabajos <strong>de</strong> localizacióne inclusión d<strong>el</strong> resto <strong>de</strong> informaciónque está recopi<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>la</strong> página web. Se llevarona cabo <strong>la</strong>s tareas necesarias <strong>de</strong> coordinación con<strong>la</strong> empresa informática para <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong>página web d<strong>el</strong> “Observatorio estatal <strong>de</strong> condiciones<strong>de</strong> trabajo” que empezó su funcionami<strong>en</strong>toefectivo <strong>en</strong> julio <strong>de</strong> 2007.En <strong>el</strong> segundo apartado se incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong> prácticatotalidad <strong>de</strong> los estudios específicos que llevana cabo los C<strong>en</strong>tros Nacionales <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sus áreas<strong>de</strong> especialización (Anexo I). Se <strong>de</strong>staca <strong>el</strong> proyecto“Valores límite <strong>de</strong> exposición profesional”con <strong>la</strong> finalización y edición d<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to“Límites <strong>de</strong> exposición profesional para ag<strong>en</strong>tesquímicos <strong>en</strong> España-2007” y continuación d<strong>el</strong> trabajo<strong>de</strong> actualización y estudio <strong>de</strong> inclusión <strong>de</strong>nuevos valores.6.1.3. Información/DivulgaciónLas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Información/Divulgaciónse han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do a través <strong>de</strong> tres grupos <strong>de</strong> acciones.La primera <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s recoge <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> publicaciones,integradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> programa editorial d<strong>el</strong>Ministerio, d<strong>el</strong> INSHT y que concretam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> 2007han supuesto un total <strong>de</strong> 75 títulos distintos, que incluy<strong>en</strong>publicaciones unitarias y periódicas tanto <strong>en</strong>soporte pap<strong>el</strong> como audiovisuales; <strong>la</strong> tirada d<strong>el</strong> programaha sido <strong>de</strong> 173.050 ejemp<strong>la</strong>res (Anexo II).A<strong>de</strong>más ha continuado <strong>la</strong> inclusión pau<strong>la</strong>tina <strong>de</strong> <strong>la</strong>spublicaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong> organismo.La segunda <strong>la</strong> constituye <strong>la</strong> divulgación que serealiza a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong> INSHT, aspecto<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se sigue realizando un gran esfuerzo,tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista cuantitativoaum<strong>en</strong>tando <strong>la</strong>s publicaciones que se editan poresa vía, como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> mejora<strong>de</strong> diseños y formatos.Por último resultan también <strong>de</strong> gran importancia<strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> divulgación por medio <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>spres<strong>en</strong>ciales tales como Jornadas Técnicasy otras activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> actualización.En este ámbito se han c<strong>el</strong>ebrado un total <strong>de</strong> 15ev<strong>en</strong>tos divulgativos, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te Jornadastécnicas con más <strong>de</strong> 550 asist<strong>en</strong>tes. Entre <strong>el</strong><strong>la</strong>s merec<strong>en</strong><strong>de</strong>stacarse <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> “SemanaEuropea”, cuyo lema fue “Aligera <strong>la</strong> carga”.Hay que reseñar especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> realización,durante este periodo, <strong>de</strong> una campaña <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización,<strong>de</strong> ámbito estatal, con <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> promover<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura y conductaprev<strong>en</strong>tiva fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s causas más importantes d<strong>el</strong>os acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo graves y mortales.120


ACCIONES DE PROMOCIÓN DEL INSHT6.1.4. Asist<strong>en</strong>cia técnica y NormativaHa continuado <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>los sigui<strong>en</strong>tes aspectos:a) E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los borradores <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tosjurídicos por los que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, bi<strong>en</strong>como transposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias,bi<strong>en</strong> como adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995 a <strong>de</strong>terminados colectivos. Concretam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> INSHT ha participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> proyecto<strong>de</strong> transposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva <strong>sobre</strong> campos<strong>el</strong>ectromagnéticos.b) Participación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s comunitarias<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo y, especialm<strong>en</strong>te,<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> nuevos proyectos<strong>de</strong> directivas y revisión y adaptación al progresotécnico <strong>de</strong> otras. Concretam<strong>en</strong>te durante2007 se ha trabajado <strong>en</strong> <strong>la</strong> refundición d<strong>el</strong>as directivas <strong>sobre</strong> utilización <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong> <strong>la</strong> “Resolución <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> estrategiaeuropea <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo2007-2012”.c) Participación a niv<strong>el</strong> nacional, europeo e internacional,<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> normalización técnica<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> este ámbito, a<strong>de</strong>más d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas correspondi<strong>en</strong>tes alsecretariado d<strong>el</strong> Comité 81 <strong>de</strong> AENOR y sus subcomités.En este campo <strong>el</strong> total <strong>de</strong> normas <strong>el</strong>aboradas/informadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> período ha sido <strong>de</strong> 164.d) E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> Guías Técnicas. Se han finalizadoy están <strong>en</strong> fase <strong>de</strong> publicación <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tesa “Atmósferas explosivas”, “Amianto”,“Integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción”, “Ruido” y“Vibraciones”. Ha continuado <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración d<strong>el</strong>as correspondi<strong>en</strong>tes a “Equipos <strong>de</strong> trabajo 2.ªparte y 3.ª parte”, y <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas a“Lugares <strong>de</strong> trabajo” y “Señalización”.Por lo que se refiere al asesorami<strong>en</strong>to técnicoespecializado <strong>el</strong> número total <strong>de</strong> informes <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>torealizados durante este período hasido <strong>de</strong> 689.En materia <strong>de</strong> Ensayo/ Certificación <strong>de</strong> EPI yMáquinas y Acreditación <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorios, se hanresu<strong>el</strong>to un total <strong>de</strong> 68 solicitu<strong>de</strong>s.En materia <strong>de</strong> formación prev<strong>en</strong>tiva se hadado cumplimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> oferta formativa programada<strong>en</strong> <strong>el</strong> catálogo <strong>de</strong> formación para 2007, específicam<strong>en</strong>t<strong>el</strong>a oferta <strong>de</strong> cursos y jornadas dirigidasa mejorar <strong>la</strong>s cualificaciones <strong>de</strong> los expertosy profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.La actividad formativa programada ha supuesto<strong>la</strong> organización e impartición <strong>de</strong> 105 cursos,con <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 3.000 alumnos.Se continuó co<strong>la</strong>borando con instituciones <strong>la</strong>boralesy educativas <strong>en</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> trabajo dirigidaa diseñar los perfiles, <strong>la</strong>s cualificaciones y <strong>la</strong>formación asociada a <strong>la</strong>s mismas <strong>de</strong> los profesionalesque <strong>de</strong>sempeñan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas difer<strong>en</strong>tesfunciones prev<strong>en</strong>tivas y se ha mant<strong>en</strong>ido, por otraparte, <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s principales universida<strong>de</strong>sd<strong>el</strong> país <strong>en</strong> <strong>la</strong> impartición <strong>de</strong> masters ocursos <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior.El funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> “Escu<strong>el</strong>a superior <strong>de</strong>PRL”, proyecto <strong>en</strong> <strong>el</strong> que co<strong>la</strong>boran <strong>el</strong> INSHT, <strong>la</strong>Universidad <strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>ona, <strong>la</strong> Universidad Politécnica<strong>de</strong> Cataluña y <strong>la</strong> Universidad Pompeu Fabra,inició una nueva edición d<strong>el</strong> curso “Graduado <strong>en</strong>PRL”. Des<strong>de</strong> su creación <strong>en</strong> 1999, han obt<strong>en</strong>ido estetítulo más <strong>de</strong> 200 alumnos.Por lo que se refiere a <strong>la</strong> formación específica<strong>de</strong> funcionarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> AGE, se ha iniciado un cursopara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong>superior <strong>en</strong> <strong>el</strong> que han participado un total <strong>de</strong> 30funcionarios. Se ha impartido también, <strong>en</strong> <strong>la</strong> modalidad<strong>de</strong> semipres<strong>en</strong>cial, <strong>la</strong> parte obligatoria ycomún d<strong>el</strong> programa al que se refiere <strong>el</strong> Anexo VId<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción,con una duración total <strong>de</strong> 350 horas. Se ha mant<strong>en</strong>ido<strong>la</strong> línea <strong>de</strong> formación a Inspectores <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social, que este año ha supuesto<strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración <strong>de</strong> 23 cursos, con una duracióntotal <strong>de</strong> 280 horas.En <strong>el</strong> ámbito internacional, ha continuado <strong>la</strong>participación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> formación<strong>en</strong> PRL <strong>de</strong> <strong>la</strong> red METROnet, <strong>de</strong> paísesmediterráneos, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se participado <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño,organización e impartición <strong>de</strong> un curso <strong>sobre</strong>“Riesgos biológicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>la</strong>boral”.6.1.5. R<strong>el</strong>aciones internacionalesEl INSHT <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> un amplio número <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito europeo e internacional; poruna parte y <strong>en</strong> su condición legal <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cianacional <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> UE participa <strong>en</strong>los grupos europeos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> <strong>el</strong>aborar instrum<strong>en</strong>tosjurídicos: grupos <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión,para analizar <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> propuestas <strong>de</strong>directivas a remitir al Consejo; Comités consultivostripartitos para <strong>la</strong> emisión <strong>de</strong> dictám<strong>en</strong>es <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong>s propuestas <strong>de</strong> directivas y otras activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión; grupos <strong>de</strong> trabajo d<strong>el</strong>121


CRISTINA CUENCA SÁNCHEZ DE CASTROConsejo para analizar <strong>la</strong>s propuestas <strong>de</strong> directivas<strong>el</strong>aboradas por <strong>la</strong> Comisión; y comités o grupospara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo, adaptación al progreso y revisión<strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas. En <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalizaciónparticipa <strong>en</strong> los grupos europeos (CEN/CENELEC) e internacionales (ISO/CEI), <strong>en</strong>cargados<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> normas técnicas.Actúa asimismo como “punto focal” respecto<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong> Seguridad y <strong>la</strong>Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo contribuy<strong>en</strong>do al <strong>de</strong>sarrollo eimplem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> su programa <strong>de</strong> trabajo participando<strong>en</strong> <strong>la</strong>s reuniones <strong>de</strong> los “Puntos focales”d<strong>el</strong> Consejo <strong>de</strong> dirección y <strong>de</strong> los correspondi<strong>en</strong>tesgrupos <strong>de</strong> trabajo. En este ámbito se trabajódurante 2007 <strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes líneas.• Promoción <strong>de</strong> una cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.• Información <strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> sectores<strong>de</strong> riesgos.• Nuevas estrategias políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.• Anticiparse al cambio.El INSHT co<strong>la</strong>bora, por otra parte, con organismoseuropeos e internacionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> proyectos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>la</strong>boral, <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido forma parte <strong>de</strong> los grupos<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> red “PEROSH” constituido porlos organismos europeos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral; a<strong>de</strong>más es miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> red“METROnet” integrada por organismos d<strong>el</strong> sur<strong>de</strong> Europa que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n conjuntam<strong>en</strong>te activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> investigación y formación.A<strong>de</strong>más, se están <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo proyectos <strong>en</strong>co<strong>la</strong>boración con diversos organismos que recib<strong>en</strong>financiación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>ciaEuropea para <strong>la</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.Ha continuado, asimismo, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> accionesconjuntas con <strong>la</strong> AISS, ya que <strong>el</strong> Institutoes miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> “Comisión <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>a sección <strong>de</strong> agricultura”, y con <strong>la</strong> Fundación europeapara <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> vida ytrabajo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas que esteorganismo lleva a cabo; con <strong>la</strong> OMS <strong>el</strong> principalproyecto es <strong>el</strong> r<strong>el</strong>ativo a <strong>la</strong>s “Fichas <strong>de</strong> SeguridadQuímica” que vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>sarrollándose <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacemás <strong>de</strong> catorce años.Si importante es <strong>la</strong> actividad internacional que <strong>el</strong>INSHT lleva a cabo con organismos homólogos, nolo es m<strong>en</strong>os <strong>la</strong> cooperación internacional para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> terceros países <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, que <strong>el</strong> INSHT ha continuado<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo, al igual que <strong>en</strong> años anteriores.Esta cooperación se ha realizado fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te,tanto <strong>en</strong> proyectos bi<strong>la</strong>terales con países <strong>de</strong>América Latina, como <strong>en</strong> proyectos multi<strong>la</strong>teralescon <strong>la</strong> Organización Internacional d<strong>el</strong> Trabajo y <strong>la</strong>Organización Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud, prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te.Esta co<strong>la</strong>boración se ha llevado conjuntam<strong>en</strong>tecon <strong>la</strong> Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> R<strong>el</strong>aciones SocialesInternacionales d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo yAsuntos Sociales y con <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>Cooperación Internacional d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Asuntos Exteriores y <strong>de</strong> Cooperación.La co<strong>la</strong>boración ha compr<strong>en</strong>dido <strong>la</strong> gestión d<strong>el</strong>os programas <strong>de</strong> cooperación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>Seguridad, Higi<strong>en</strong>e y Salud Ocupacional, con lospaíses y organismos anteriorm<strong>en</strong>te aludidos, <strong>el</strong><strong>en</strong>vío <strong>de</strong> expertos para <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> los proyectos,<strong>la</strong> recepción <strong>de</strong> becarios para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>en</strong>los c<strong>en</strong>tros d<strong>el</strong> INSHT acciones formativas y <strong>de</strong>asesorami<strong>en</strong>to, y <strong>el</strong> <strong>en</strong>vío <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación yotras informaciones.En este s<strong>en</strong>tido se ha trabajado <strong>en</strong> proyectospor un total <strong>de</strong> 14,5 meses-experto que sehan distribuido <strong>de</strong> <strong>la</strong> manera sigui<strong>en</strong>te: Bolivia(2,0), Chile (25 días), Perú (2,0), Uruguay (5,5),México (17 días), Nicaragua (2,0) y V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a(1,5).De los doce expertos que durante <strong>el</strong> año 2007estuvieron <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo estos proyectos, cincoeran <strong>de</strong> Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, uno <strong>de</strong> <strong>la</strong>DGITSS, y los seis restantes d<strong>el</strong> INSHT. Se hanat<strong>en</strong>dido, asimismo, peticiones <strong>de</strong> información ydocum<strong>en</strong>tación, así como visitas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>difer<strong>en</strong>tes países (China, Países Bálticos, Chile,República Checa).Cabe <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> realización d<strong>el</strong> “II CongresoIberoamericano <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.PREVENCIA 2007”, <strong>en</strong> Cádiz, d<strong>el</strong> 18 al 21 <strong>de</strong>septiembre, organizado por <strong>el</strong> INSHT, <strong>la</strong> Consejería<strong>de</strong> Empleo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong> Andalucía, <strong>la</strong> Fundaciónpara <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales y <strong>la</strong>Organización Iberoamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad social(OISS).6.1.6. Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridady Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoEl INSHT ejerce <strong>la</strong> secretaría perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong>este Órgano, prestando <strong>el</strong> apoyo técnico y administrativonecesario para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sd<strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o, <strong>la</strong> Comisión perman<strong>en</strong>te y losgrupos <strong>de</strong> trabajo, formando parte activa <strong>de</strong> alguno<strong>de</strong> estos grupos.122


ACCIONES DE PROMOCIÓN DEL INSHTANEXO I. PROYECTOSDE ESTUDIO/INVESTIGACIÓNÁmbito nacional• VI Encuesta Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong>Trabajo*.• Análisis cualitativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> mortalidad <strong>en</strong> Españapor acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo.• Estudio <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to<strong>en</strong> profesionales d<strong>el</strong> transporte.• Estudio <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> lostrabajadores autónomos (Encomi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong>LPPGGEE 20005).• <strong>Informe</strong> anual <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong> y situación <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo<strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006.• Valores límite <strong>de</strong> exposición profesional.• Estudio <strong>sobre</strong> inci<strong>de</strong>ncia y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<strong>la</strong>boral expuesta a amianto.• Normalización <strong>de</strong> métodos analíticos.• Programa inter<strong>la</strong>boratorios <strong>de</strong> control <strong>de</strong> calidad.• Factores psicosociales: Validación d<strong>el</strong> método<strong>de</strong> evaluación d<strong>el</strong> INSHT.• Responsabilidad social y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales <strong>en</strong> PYME.• Viol<strong>en</strong>cia psicológica <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.• Riesgo psicosocial: Experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción.Otros proyectos• Soluciones prev<strong>en</strong>tivas.• Bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción.• Red europea <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo.• Análisis <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva.• Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> equipos<strong>de</strong> <strong>el</strong>evación y transporte.• Calcu<strong>la</strong>dores <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales• Acciones comunitarias <strong>de</strong> investigación y formación.Metronet.• El sistema prev<strong>en</strong>tivo español: una visión actualizada.Proyectos específicos por <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias1) C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo,<strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>onaAg<strong>en</strong>tes químicos y biológicos• Sustitución <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes químicos p<strong>el</strong>igrosos.• Principios activos <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria farmacéutica.Indicadores <strong>de</strong> exposición.• Liberación <strong>de</strong> amianto <strong>en</strong> cubiertas <strong>de</strong> fibrocem<strong>en</strong>to.• Exposición a nanopartícu<strong>la</strong>s y sus riesgos.• Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición ambi<strong>en</strong>tal a hongosy bacterias.• Condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> residuos.• Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to REACH. Evaluación d<strong>el</strong> impacto<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Seguridad química• Índices <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> procesos químicos: Validación<strong>de</strong> metodología.• Fichas internacionales <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> química.Ergonomía/Psicosociología• Diseño <strong>de</strong> alcances volumétricos.• Técnicas <strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> trabajo.2) C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Nuevas Tecnologías,<strong>de</strong> MadridAg<strong>en</strong>tes químicos y biológicos• Factores <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> exposición dérmica.• Evaluación <strong>de</strong> contaminantes biológicos.• Gestión d<strong>el</strong> riesgo asociado a <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>productos químicos.• Ag<strong>en</strong>tes biológicos: Sectores afectados y <strong>estado</strong><strong>de</strong> situación.• Evaluación y control d<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustanciasquímicas exist<strong>en</strong>tes según <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to793/93/CE.• Evaluación d<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias nuevasnotificadas <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> Directiva67/548/CE.• Nuevas tecnologías aplicadas a <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación<strong>de</strong> materia particu<strong>la</strong>da.• Indicadores biológicos <strong>en</strong> matrices orgánicas.• Patología profesional por sustancias <strong>de</strong> alto ybajo peso molecu<strong>la</strong>r.Ag<strong>en</strong>tes físicos• Desarrollo <strong>de</strong> métodos <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> ondas<strong>el</strong>ectromagnéticas (9kHz a 3 GHz).• Actualización y validación <strong>de</strong> una metodología<strong>de</strong> evaluación y medida <strong>de</strong> campos <strong>el</strong>ectromagnéticos<strong>de</strong> baja frecu<strong>en</strong>cia.123


CRISTINA CUENCA SÁNCHEZ DE CASTRO• Actualización y validación <strong>de</strong> una metodología<strong>de</strong> medida y evaluación d<strong>el</strong> campo magnéticoestático.• Actualización y validación <strong>de</strong> una metodología<strong>de</strong> medida y evaluación <strong>de</strong> radiación óptica(UV, Visible <strong>de</strong> banda ancha e IR).• Actualización y validación <strong>de</strong> una metodología<strong>de</strong> medida y evaluación <strong>de</strong> vibraciones <strong>de</strong>acuerdo con <strong>el</strong> RD 1311/2005.• Actualización y validación <strong>de</strong> una metodologíay evaluación <strong>de</strong> ruido según RD 286/2006.• Metodología para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales:Evaluación <strong>de</strong> riesgos físicos.Ergonomía y Psicosociología• Métodos <strong>de</strong> evaluación d<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> TME másempleados por los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>as.• Metodología para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong>ergonomía y psicosociología.Seguridad• Desarrollo <strong>de</strong> metodologías para <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.• Evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s atmósferasexplosivas.3) C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Medios <strong>de</strong> Protección,<strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>Agricultura/Pesca• Efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vibraciones <strong>en</strong> los trabajadoresagríco<strong>la</strong>s.• Estudio <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> cultivo,recolección y procesami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> aceituna.• Trastornos musculoesqu<strong>el</strong>éticos: Condiciones<strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector marítimo/pesquero.• Estudio <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> pesca y activida<strong>de</strong>sr<strong>el</strong>acionadas.• Evaluación <strong>de</strong> productos fitosanitarios para suautorización y comercialización.• Riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> contaminantes biológicos<strong>en</strong> agricultura y gana<strong>de</strong>ría.• Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tes químicosa bordo <strong>de</strong> los buques <strong>de</strong> pesca.• Riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tes físicos<strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura.• Evaluación d<strong>el</strong> riesgo por exposición a productosfitosanitarios.• Estudio y mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo<strong>en</strong> frutales.• Estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga física <strong>en</strong> trabajos <strong>de</strong> arboricultura.• I<strong>de</strong>ntificación y estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción <strong>de</strong> infraestructurasagrarias: sistema <strong>de</strong> riego.Otros proyectos• Estudio <strong>de</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> maquinaria <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> PRL <strong>en</strong> obras <strong>de</strong> edificación.• Aspectos organizativos <strong>en</strong> pequeñas empresas<strong>de</strong> construcción: Guía <strong>de</strong> gestión.• Evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a vibraciones <strong>de</strong>alta frecu<strong>en</strong>cia.• Riesgos pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> los talleres <strong>de</strong> conservación-restauraciónartística.4) C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Verificación<strong>de</strong> Maquinaria, <strong>de</strong> VizcayaEvaluación <strong>de</strong> Contaminantes químicos/Normalización/ Calidad• Control biológico: Desarrollo <strong>de</strong> nuevas herrami<strong>en</strong>tasprácticas.• Investigación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia y situación <strong>de</strong>amianto <strong>en</strong> edificios.• Investigación <strong>de</strong> metodologías para <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a materia particu<strong>la</strong>da.• Características <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a fibras <strong>de</strong> usoindustrial difer<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> amianto.• Investigación <strong>de</strong> metodologías para <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a nanopartícu<strong>la</strong>s.• P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>en</strong> <strong>la</strong>boratorios<strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e Industrial.• Bases y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un programa <strong>de</strong> acreditaciónpara <strong>la</strong>boratorios <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e Industrial.Otros proyectos• La <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong> pr<strong>en</strong>sa diaria.124


ACCIONES DE PROMOCIÓN DEL INSHTANEXO II. PLAN EDITORIALPublicaciones periódicas– Prev<strong>en</strong>ción Trabajo y Salud (cinco números).– Erga noticias (cinco números).– Erga bibliográfico (once números, formato <strong>el</strong>ectrónico).– Erga Formación Profesional (tres números, formato<strong>el</strong>ectrónico).– Erg@nline (once números, formato <strong>el</strong>ectrónico).– Erga Primaria transversal (tres números, formato<strong>el</strong>ectrónico).Divulgación técnica– Notas Técnicas <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción (serie 22).– Curso <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales(50 horas).– Riesgo químico.– Estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo.– Límites <strong>de</strong> exposición profesional para ag<strong>en</strong>tesquímicos <strong>en</strong> España.– Fichas: Límites <strong>de</strong> exposición profesional.– Cuestionario <strong>sobre</strong> trastornos musculoesqu<strong>el</strong>éticos.– Ruido: Evaluación y acondicionami<strong>en</strong>to ergonómico.– Ergonomía fácil: Guía para <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas.– Instrucciones básicas para trabajadores usuarios<strong>de</strong> PVD.– Curso <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales (50 h).– Guía técnica: Canceríg<strong>en</strong>os y mutág<strong>en</strong>os.– Guía técnica: Utilización <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> trabajo.– Guía técnica: Lugares <strong>de</strong> trabajo.– Guía técnica: Obras <strong>de</strong> construcción.Audiovisuales/informáticos– CDR EVALRUIDO.– CDR Condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> PYME. Ver 3.0.– CDR Colección <strong>de</strong> cart<strong>el</strong>es <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales.– CDR Curso superior <strong>de</strong> PRL.– DVD Riesgos <strong>en</strong> espacios confinados.Otras publicaciones– Catálogo <strong>de</strong> Formación 2007.– Programa Semana Europea “Aligera <strong>la</strong> carga”.– Folletos y trípticos diversos (15 ejemp<strong>la</strong>res).125


6. Acciones <strong>de</strong> promoción (cont.)T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSConsejeros Técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>sEntida<strong>de</strong>s Co<strong>la</strong>boradoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social6.2. ACCIONES DE PROMOCIÓNDE LA SEGURIDAD SOCIAL6.2.1. Activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por<strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocialCONVIENE recordar, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con esta materia,que, aun cuando <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> abril<strong>de</strong> 1997 establecía como punto <strong>de</strong> partida <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>ciación<strong>de</strong> los dos tipos <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasque pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s mutuas distingui<strong>en</strong>do,por un <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> <strong>la</strong>cobertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, y por otro, <strong>el</strong> r<strong>el</strong>ativoa su actuación como servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>la</strong> misma Or<strong>de</strong>n permitía <strong>la</strong> utilización para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> esta última actuación <strong>de</strong> medios humanosy materiales afectados a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong>gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.No obstante <strong>la</strong> pret<strong>en</strong>dida difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong>activida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>umeración<strong>de</strong> <strong>la</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>sconting<strong>en</strong>cias profesionales recogida <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo5 <strong>de</strong> dicha Or<strong>de</strong>n, con lo seña<strong>la</strong>do respecto d<strong>el</strong>as correspondi<strong>en</strong>tes a los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma Or<strong>de</strong>n y <strong>en</strong> <strong>el</strong>Capítulo VI d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción, pone <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong>difer<strong>en</strong>ciar <strong>la</strong> ubicación <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>en</strong> unou otro ámbito prev<strong>en</strong>tivo; todo lo cual condujo finalm<strong>en</strong>tea <strong>la</strong> segregación antes m<strong>en</strong>cionada.6.2.1.1. Recursos económicos <strong>de</strong>stinados por <strong>la</strong>s mutuasal <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasEl coste <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social se vi<strong>en</strong>e imputando presupuestariam<strong>en</strong>teal programa específico exist<strong>en</strong>tea tal efecto, <strong>de</strong>nominado “Higi<strong>en</strong>e y segurida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo”. La evolución <strong>de</strong> los gastos realizadospor <strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s referidas acciones <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1997, c<strong>la</strong>sificados <strong>de</strong> acuerdocon <strong>la</strong> naturaleza económica <strong>de</strong> tales gastos, hasido <strong>la</strong> que figura <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 1.La r<strong>el</strong>evancia que los gastos realizados repres<strong>en</strong>tan,<strong>en</strong> <strong>el</strong> período consi<strong>de</strong>rado, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con<strong>la</strong>s cuotas por acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales, aparece recogida <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 2.TABLA 1(Importe <strong>en</strong> miles <strong>de</strong> euros)1997 (1) 1998 1999 2000 2001 2002Gastos <strong>de</strong> personal 38.736 66.968 76.218 80.651 101.098 93.726Gastos corri<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> bi<strong>en</strong>es y serv. 84.073 113.789 128.056 119.844 143.093 114.092Gastos financieros — — 86 84 87 42Inversiones reales 2.885 4.913 8.515 12.347 14.706 15.749Total 125.694 185.670 212.875 212.926 258.984 223.609127


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSTABLA 1 (Continuación)(Importe <strong>en</strong> miles <strong>de</strong> euros)2003 (2) 2004 2005 2006 (3) 2007 (4)Gastos <strong>de</strong> personal 81.035 82.109 66.647 105.676 32.520Gastos corri<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> bi<strong>en</strong>es y serv. 31.481 43.221 60.216 59.295 20.731Gastos financieros 15 8 42 86 39Inversiones reales 18.183 13.694 5.348 2.053 1.767Total 130.714 139.032 132.253 167.110 55.057Fu<strong>en</strong>te: Sistema <strong>de</strong> Información Contable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.Notas:(1) En <strong>el</strong> ejercicio 1997 se han consi<strong>de</strong>rado <strong>en</strong> “gastos corri<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios” los realizados con medios aj<strong>en</strong>os <strong>en</strong> concepto <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>tosmédicos que <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong> ejercicio y anteriores se imputaban al programa presupuestario <strong>de</strong> “Medicina ambu<strong>la</strong>toria”.(2) La posibilidad <strong>de</strong> realizar reconocimi<strong>en</strong>tos médicos finalizó <strong>el</strong> 31 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2002. Por tanto, a partir <strong>de</strong> 2003 no se imputa costealguno por este concepto.(3) Los ingresos percibidos por <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>en</strong> concepto <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación por <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> medios por parte d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas se cifraron <strong>en</strong> 20.647 miles <strong>de</strong> euros.(4) Los ingresos percibidos por <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>en</strong> concepto <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación por <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> medios por parte d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas se cifraron <strong>en</strong> 14.706 miles <strong>de</strong> euros.TABLA 2(Importe <strong>en</strong> miles <strong>de</strong> euros)AñoGastos programa <strong>de</strong>“Higi<strong>en</strong>e y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo”Cuotas conting<strong>en</strong>cias profesionalesEntida<strong>de</strong>s Total SistemaMutuasGestoras Seguridad Social% Gastos s/Total cuotas sistema1997 125.694 3.067.455 318.381 3.385.836 3,711998 185.670 3.351.781 297.448 3.649.229 5,091999 212.875 3.743.582 283.383 4.026.965 5,292000 212.926 4.219.005 269.033 4.488.038 4,742001 258.984 4.672.643 270.740 4.943.383 5,242002 223.609 5.050.004 254.462 5.304.466 4,222003 130.714 5.504.379 262.807 5.767.186 2,272004 139.032 5.941.685 279.685 6.221.370 2,232005 132.253 6.530.088 291.105 6.821.193 1,942006 167.110 7.275.696 305.108 7.580.804 2,202007 55.057 7.930.167 320.724 8.250.891 0,67Fu<strong>en</strong>te: Sistema <strong>de</strong> Información Contable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.6.2.1.2. P<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas(2001-2005)A partir d<strong>el</strong> año 2001, <strong>la</strong>s actuaciones realizadaspor <strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióncompr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> <strong>la</strong> acción protectora<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social se ha p<strong>la</strong>nificado a través<strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Des<strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>año y durante <strong>el</strong> período <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> citadaOr<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1997 se han aprobadolos sigui<strong>en</strong>tes p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales, que se<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron <strong>en</strong> los períodos que asimismo seindican:128


ACCIONES DE PROMOCIÓN DE LA SEGURIDAD SOCIALP<strong>la</strong>nPeríodo <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>ciaP<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas 2001 (aprobadopor Resolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> De 17 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2001 a 8 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2002Seguridad Social, <strong>de</strong> 26 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2001)P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas 2002 (aprobado porResoluciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> junio y 18 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2002), queconstituye una prórroga d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n anteriorDe 9 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2002 a 31 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2003P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas 2003-2005(aprobado por Resolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado De 1 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2003 a 31 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2005<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2003)En r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral correspondi<strong>en</strong>teal período 2003-2005 cabe seña<strong>la</strong>r como noveda<strong>de</strong>smás significativas, respecto <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes anteriores,que incorporó <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un programa <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boracióncon <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónd<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> caída <strong>en</strong> altura <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción,programas <strong>de</strong> formación y una nuevaori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> publicidad, cuyoscont<strong>en</strong>idos se expondrán más ad<strong>el</strong>ante.Las actuaciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción llevadas a cabopor <strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los anteriores p<strong>la</strong>nesg<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas se estructuraron,<strong>de</strong> forma resumida, d<strong>el</strong> modo sigui<strong>en</strong>te:Programa <strong>de</strong> visitasDirigido a empresas con m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 trabajadoresa su servicio para asesorar a <strong>la</strong>s mismas <strong>en</strong><strong>la</strong> realización o actualización <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>riesgos y <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tesa ramas <strong>de</strong> actividad económica con índice<strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia superior a 60 por 1.000.A partir <strong>de</strong> 2004 se incluían también como <strong>de</strong>stinatariosd<strong>el</strong> programa, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas,a los trabajadores d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong> Especial <strong>de</strong>Trabajadores por Cu<strong>en</strong>ta Propia o Autónomos adheridosa <strong>la</strong>s mutuas que hayan mejorado <strong>la</strong> acciónprotectora d<strong>el</strong> mismo mediante <strong>la</strong> inclusión<strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales.Programa <strong>de</strong> capacitaciónDestinado a capacitar a los empresarios queposeían m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 6 trabajadores a su serviciopara que <strong>el</strong>los mismos pudieran asumir personalm<strong>en</strong>t<strong>el</strong>a gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> sus empresas,pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a ramas <strong>de</strong> actividad económicacon índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia superior a 60 por1.000. Asimismo, a partir <strong>de</strong> 2004, se incluían <strong>en</strong>este programa a los trabajadores incluidos <strong>en</strong> <strong>el</strong>Régim<strong>en</strong> Especial <strong>de</strong> Trabajadores por Cu<strong>en</strong>taPropia o Autónomos que hayan mejorado <strong>la</strong> acciónprotectora d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong> Especial mediante <strong>la</strong>inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales.Programa específico para empresas <strong>de</strong> especia<strong>la</strong>cci<strong>de</strong>ntabilidadT<strong>en</strong>ía como finalidad at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 250 trabajadores que se habían <strong>de</strong>stacadopor t<strong>en</strong>er un índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia individual superior<strong>en</strong> un 30% a <strong>la</strong> media obt<strong>en</strong>ida <strong>en</strong> <strong>la</strong> rama<strong>de</strong> actividad económica a que pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong>, paraasesorar<strong>la</strong>s y ori<strong>en</strong>tar<strong>la</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación o mejoraefectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Este programa se realizaría <strong>de</strong> forma prefer<strong>en</strong>te<strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 trabajadores.Edición <strong>de</strong> publicacionesCon <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> alcanzar <strong>el</strong> necesario grado <strong>de</strong>homog<strong>en</strong>eidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido y <strong>la</strong> calidad técnica<strong>de</strong> <strong>la</strong>s publicaciones a utilizar <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tesprogramas <strong>de</strong>scritos anteriorm<strong>en</strong>te, así como <strong>de</strong>reducir su coste, se <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dó a <strong>la</strong> Asociación <strong>de</strong>Mutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo (AMAT) <strong>la</strong> edicióny distribución <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s publicaciones.Campañas <strong>de</strong> publicidadDestinadas a difundir <strong>la</strong>s medidas y objetivos d<strong>el</strong>os p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales y s<strong>en</strong>sibilizar a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>sobre</strong><strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> sus hábitos <strong>la</strong>-129


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSborales. La campaña <strong>de</strong> publicidad realizada <strong>en</strong>2004 tuvo importantes noveda<strong>de</strong>s, <strong>en</strong> cuanto a formato,respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s llevadas a cabo <strong>en</strong> ocasionesanteriores. Así, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los medios tradicionales<strong>de</strong> difusión (pr<strong>en</strong>sa y revistas, radio, val<strong>la</strong>s publicitarias,Internet…), se organizaron a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> toda<strong>la</strong> geografía españo<strong>la</strong> diversos actos (ruedas <strong>de</strong>pr<strong>en</strong>sa, mesas <strong>de</strong> expertos y recorridos por polígonosindustriales y zonas comerciales) para movilizara niv<strong>el</strong> local a <strong>la</strong>s organizaciones sindicales yempresariales y a <strong>la</strong>s administraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>sComunida<strong>de</strong>s Autónomas. Por otra parte, cabe <strong>de</strong>stacartambién <strong>la</strong> difusión que alcanzó <strong>la</strong> campaña<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> colectivo <strong>de</strong> trabajadores inmigrantes, graciasa <strong>la</strong> edición y distribución <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong>en</strong>cuatro idiomas extranjeros <strong>de</strong> países <strong>de</strong> los que <strong>la</strong>pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> emigrantes <strong>en</strong> nuestro país es mayor.Campañas <strong>de</strong> informaciónDirigidas a promover <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los sectoressociales afectados y a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> los órganos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas con funcionesespecializadas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Activida<strong>de</strong>s ordinariasEn concurr<strong>en</strong>cia con <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los programasy acciones anteriores, <strong>la</strong>s mutuas tambiénpudieron <strong>de</strong>stinar una parte <strong>de</strong> los recursos, qu<strong>en</strong>o superaran <strong>el</strong> 5% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dotaciones inicialesasignadas <strong>en</strong> los capítulos 1 (gastos <strong>de</strong> personal)y 2 (gastos corri<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios) d<strong>el</strong>programa <strong>de</strong> “Higi<strong>en</strong>e y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo”,a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral, a <strong>la</strong>sque se refería <strong>el</strong> párrafo primero d<strong>el</strong> artículo 5 d<strong>el</strong>a Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1997, dirigidas a empresasexcluidas <strong>de</strong> los programas anteriores.Programa <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> DirecciónG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> caída<strong>en</strong> altura <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcciónSe llevó a cabo con <strong>la</strong> máxima prefer<strong>en</strong>cia durant<strong>el</strong>os meses <strong>de</strong> agosto a octubre <strong>de</strong> 2003, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>docomo <strong>de</strong>stinatarias a <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os<strong>de</strong> 50 trabajadores pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a loscódigos CNAE 4521 (Construcción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> edificiosy obras singu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería civil), 4522(Construcción <strong>de</strong> cubiertas y estructuras <strong>de</strong> cerrami<strong>en</strong>to),4523 (Construcción <strong>de</strong> autopistas, carreteras,campos <strong>de</strong> aterrizaje, vías férreas y c<strong>en</strong>tros<strong>de</strong>portivos) y 4525 (Otras construcciones especializadas:montaje <strong>de</strong> armazones y estructuras metálicas,cim<strong>en</strong>taciones y pilotaje, otras obras). Esteprograma <strong>de</strong> actuación se componía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tesactivida<strong>de</strong>s:– Entrega a <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> guías divulgativas <strong>en</strong><strong>la</strong>s que se informaba <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te <strong>sobre</strong> lostrabajos que comportan riesgo <strong>de</strong> caída <strong>en</strong> alturay forma <strong>de</strong> evitarlos.– Visita por técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas a <strong>la</strong>s respectivasempresas asociadas que ost<strong>en</strong>taban <strong>la</strong> condición<strong>de</strong> contratistas principales <strong>de</strong> obras compr<strong>en</strong>didas<strong>en</strong> alguno <strong>de</strong> los CNAE seña<strong>la</strong>dos para disp<strong>en</strong>sarasesorami<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> referido riesgo.– Entrega al empresario d<strong>el</strong> informe <strong>de</strong> visita a <strong>la</strong>obra <strong>el</strong>aborado por los técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mutua.Programas <strong>de</strong> formaciónEl programa <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas2003-2005, fue aprobado por Resolución<strong>de</strong> 3 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2004, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Los programas <strong>de</strong>formación contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionadaResolución fueron los sigui<strong>en</strong>tes:– Formación <strong>de</strong> trabajadores, cuyos <strong>de</strong>stinatarioseran los trabajadores <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>50 trabajadores asociadas a mutuas, que pert<strong>en</strong>ecieranprefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a sectores con índice<strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia superior a 6.000 por 100.000.– Formación <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>signados, cuyos<strong>de</strong>stinatarios fueron los trabajadores <strong>de</strong> empresas<strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 trabajadores asociadas a <strong>la</strong>s mutuas,que fueran <strong>de</strong>signados <strong>en</strong> aquél<strong>la</strong>s para gestionar<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que correspon<strong>de</strong> alempresario o que fueran a asumir <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s previstas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 32 bis<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.– Formación <strong>de</strong> d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción (<strong>de</strong> niv<strong>el</strong>básico y especializada), cuyos <strong>de</strong>stinatariosfueron los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción exist<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 trabajadoresasociadas a mutuas, que pert<strong>en</strong>ecieran prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>tea sectores con índice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>nciasuperior a 6.000 por 100.000.130


ACCIONES DE PROMOCIÓN DE LA SEGURIDAD SOCIAL– Formación <strong>de</strong> trabajadores autónomos, cuyos<strong>de</strong>stinatarios fueron los trabajadores autónomosque hubieran optado por <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> <strong>la</strong>sconting<strong>en</strong>cias profesionales con una mutua <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y que no tuvierancontratados a trabajadores por cu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a.– Finalm<strong>en</strong>te, se contemp<strong>la</strong>ba también <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> jornadas <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización y motivación<strong>de</strong>stinadas a empresarios y directivos <strong>de</strong> empresas<strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 trabajadores asociadas a mutuas,que pert<strong>en</strong>ecieran prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a sectores coníndice <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia superior a 6.000 por 100.000.Como aspecto novedoso <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong>formación cabe seña<strong>la</strong>r que <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te a<strong>la</strong> formación <strong>de</strong> trabajadores incluye un apartado<strong>de</strong>dicado a dar a conocer los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> participación,información, consulta y propuesta <strong>en</strong>cuestiones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong>sus empresas. Por otra parte, <strong>en</strong> cuanto al programa<strong>de</strong> formación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> lostrabajadores que son d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>en</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionada Resolución <strong>de</strong> 3 <strong>de</strong> septiembre<strong>de</strong> 2004 se contemp<strong>la</strong>ba que fuese impartidocon <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones sindicales.6.2.1.3. Ejecución <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales (2001-2005). Programas realizadosNúmero <strong>de</strong> empresas según tamañoProgramaDe 1 a 5 De 6 a 49 De 50 a 249trabajadores trabajadores trabajadoresTotalP<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2001 (<strong>de</strong> 17-5-2001 a 8-9-2002)* Programa <strong>de</strong> visitas 19.713 43.865 — 63.578* Programa <strong>de</strong> capacitación 13.647 — — 13.647* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 34.742 — — 34.742* Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 12.847 17.727 477 31.051* Programa básico — — 1.934 1.934Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2001 80.949 61.592 2.411 144.952P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2002 (<strong>de</strong> 9-9-2002 a 31-5-2003)* Programa <strong>de</strong> visitas 5.966 33.254 — 39.220* Programa <strong>de</strong> capacitación 64.316 — — 64.316* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 56.009 — — 56.009* Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 17.286 15.053 1.186 33.525* Programa básico 4.072 3.052 2.384 9.508Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2002 147.649 51.359 3.570 202.578P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003-2005 (<strong>de</strong> 1-6-2003 a 31-12-2003)* Programa <strong>de</strong> visitas 70.829 — — 70.829* Programa <strong>de</strong> capacitación 65.029 — — 65.029* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 63.355 — — 63.355* Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 7.892 — — 7.892* II Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 7.883 25 911 8.819Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 214.988 25 911 215.924P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003-2005 (año 2004)* Programa <strong>de</strong> visitas 78.599 — — 78.599* Programa <strong>de</strong> capacitación 2..016 — — 2.016* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 20.260 — — 20.260* Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 4.558 — — 4.558* II Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 11.363 21 1.596 12.980131


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROS(Continuación)Número <strong>de</strong> empresas según tamañoProgramaDe 1 a 5 De 6 a 49 De 50 a 249trabajadores trabajadores trabajadoresTotalTotal p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 214.988 25 911 215.924P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003-2005 (año 2004)* Programa <strong>de</strong> visitas 78.599 — — 78.599* Programa <strong>de</strong> capacitación 2..016 — — 2.016* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 20.260 — — 20.260* Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 4.558 — — 4.558* II Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 11.363 21 1.596 12.980Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2004 116.796 21 1.596 118.413P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003-2005 (año 2005)* Programa <strong>de</strong> visitas 3.202 - - 3.202* Programa <strong>de</strong> capacitación 84.995 - - 84.995* Programa <strong>de</strong> visitas y capacitación 67.327 - - 67.327* Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 4.200 - - 4.200* II Programa específico para empresas <strong>de</strong> especial acci<strong>de</strong>ntabilidad 12.411 15 2.546 14.972Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2005 172.135 15 2.546 174.696ProgramaNúmero <strong>de</strong> trabajadores autónomos a los que se haimpartido cada programaP<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003-2005 (año 2004)* Programa <strong>de</strong> visitas 434* Programa <strong>de</strong> capacitación 183* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 429Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2004 1.046P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003-2005 (año 2005)* Programa <strong>de</strong> visitas 1.563* Programa <strong>de</strong> capacitación 809* Programas <strong>de</strong> visitas y capacitación 2.503Total p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2005 4.875Edición y distribución <strong>de</strong> publicacionesP<strong>la</strong>nImporte <strong>de</strong>stinado a publicaciones(miles <strong>de</strong> euros)P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2001 1.053P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2002 640P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 - 2005 (año 2004) 407P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 - 2005 (año 2005) 117Total 2.217132


ACCIONES DE PROMOCIÓN DE LA SEGURIDAD SOCIALCampañas <strong>de</strong> publicidadP<strong>la</strong>nImporte <strong>de</strong>stinado a campañas <strong>de</strong> publicidad(miles <strong>de</strong> euros)P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2001 3.606P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2002 3.606P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 - 2005 (año 2004) 3.603P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 - 2005 (año 2005) 1.000Total 11.815Campañas <strong>de</strong> informaciónP<strong>la</strong>nImporte <strong>de</strong>stinado a campañas <strong>de</strong> información(miles <strong>de</strong> euros)P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2001 1.155P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2002 1.146P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 - 2005 (año 2004) 2.394P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral 2003 - 2005 (año 2005) 2.121Total 6.816Programa <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> caída <strong>en</strong> altura<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcciónNúmero <strong>de</strong> guías divulgativas <strong>en</strong>viadas según tamaños <strong>de</strong> empresasCNAEA empresas <strong>de</strong> 1 a 5 A empresas <strong>de</strong> 6 a 49trabajadorestrabajadoresTotal4521 (1) 129.916 304.715 434.6314522 (2) 1.343 4.473 5.8164523 (3) 501 4.409 4.9104525 (4) 4.600 18.184 22.784Total 136.360 331.781 468.141Número <strong>de</strong> obras visitadas según tamaños <strong>de</strong> empresasCNAEObras <strong>de</strong> 1 a 5 Obras <strong>de</strong> 6 a 20 Obras <strong>de</strong> 21 a Obras <strong>de</strong> más <strong>de</strong>trabajadores trabajadores 50 trabajadores 50 trabajadoresTotal4521 (1) 9.630 6.016 1.116 317 17.0794522 (2) 153 90 28 7 2784523 (3) 45 40 16 12 1134525 (4) 290 174 40 9 513Total 10.118 6.320 1.200 345 17.983Notas:(1) CNAE 4521. Construcción g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> edificios y obras singu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> ing<strong>en</strong>iería civil (pu<strong>en</strong>tes, tún<strong>el</strong>es,...).(2) CNAE 4522. Construcción <strong>de</strong> cubiertas y <strong>de</strong> estructuras <strong>de</strong> cerrami<strong>en</strong>to.(3) CNAE 4523. Construcción <strong>de</strong> autopistas, carreteras, campos <strong>de</strong> aterrizaje, vías férreas y c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong>portivos.(4) CNAE 4525. Otras construcciones especializadas (montaje <strong>de</strong> armazones y estructuras metálicas, cim<strong>en</strong>taciones y pilotaje, otras obras).133


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSProgramas <strong>de</strong> formaciónProgramaNúmero <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>tes2004 (4.º trimestre) 2005Formación <strong>de</strong> trabajadores 44.575 53.824Formación <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>signados 6.322 36.025Formación <strong>de</strong> trabajadores autónomos 607 1.763Jornadas <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización para empresarios y directivos 5.405 12.025Formación <strong>de</strong> d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción 85 1.654Fu<strong>en</strong>te: Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración.6.2.1.4. Activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r a partir<strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28<strong>de</strong> noviembreLa fecha <strong>de</strong> publicación <strong>en</strong> <strong>el</strong> BOE (29 <strong>de</strong> noviembre<strong>de</strong> 2006) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong>28 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Socialy <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales, no permitió dar cumplimi<strong>en</strong>toa lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma respecto al <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas durante <strong>el</strong> año 2006,si<strong>en</strong>do, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> año 2007 <strong>el</strong> primero <strong>en</strong>que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas segúnlo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> referida Or<strong>de</strong>n. De acuerdocon lo dispuesto <strong>en</strong> esta Or<strong>de</strong>n, que <strong>de</strong>rogó <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n<strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1997, por Resolución <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril<strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, se <strong>de</strong>terminaron <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasa realizar por <strong>la</strong>s mutuas con cargo a los recursos d<strong>el</strong>a Seguridad Social gestionados por <strong>la</strong>s mismas.Estas activida<strong>de</strong>s figuran estructuradas <strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tesprogramas o grupos <strong>de</strong> actuaciones:– En <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> hasta 49 trabajadores cuyaactividad se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre incluida <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo d<strong>el</strong>a resolución, que compr<strong>en</strong><strong>de</strong> los doce sectores<strong>de</strong> actividad con mayor número <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo graves o mortales (*), <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>toal personal <strong>de</strong>signado para hacerse cargo d<strong>el</strong>a prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas.– Formación específica a empresarios, mandos ytrabajadores <strong>de</strong> empresas asociadas para quepuedan asumir o ser <strong>de</strong>signados para <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.Programa <strong>de</strong> visitas y accionesDestinado a promover <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralida<strong>de</strong>n empresas <strong>de</strong> 1 a 49 trabajadoresque pert<strong>en</strong>ezcan a los sectores con mayor riesgo<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte, que son los que figuran <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo<strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución a que se ha hecho m<strong>en</strong>ción anteriorm<strong>en</strong>te(*), con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> asesorar al empresarioy al trabajador <strong>de</strong>signado. Las mutuasllevarán a cabo un seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus actuacio-Programa <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia técnica a <strong>la</strong>s pymesDirigido a fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa y <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> su gestióna través <strong>de</strong> visitas a los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas asociadas y acciones específicas que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes finalida<strong>de</strong>s:– En <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 6 trabajadores, <strong>en</strong><strong>la</strong>s que <strong>el</strong> empresario asuma personalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>actividad prev<strong>en</strong>tiva, <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>to al mismo<strong>en</strong> todos aqu<strong>el</strong>los aspectos necesarios para<strong>la</strong> gestión efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.Nota (*). Los sectores <strong>de</strong> actividad incluidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo<strong>de</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, son los sigui<strong>en</strong>tes:– Construcción.– Transporte terrestre y por tubería.– Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y s<strong>el</strong>vicultura.– Comercio al por mayor. Intermediarios d<strong>el</strong> comercio.– Fabricación <strong>de</strong> productos metálicos, excluida maquinaria.– Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco.– Host<strong>el</strong>ería.– Comercio al por m<strong>en</strong>or. Reparaciones domésticas.– Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y d<strong>el</strong> corcho. Cestería.– Fabricación <strong>de</strong> productos minerales no metálicos.– V<strong>en</strong>ta y reparación <strong>de</strong> vehículos. V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> combustible.– Fabricación <strong>de</strong> muebles. Otras industrias manufactureras.Recic<strong>la</strong>je.134


ACCIONES DE PROMOCIÓN DE LA SEGURIDAD SOCIALnes que permita valorar <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> objetivo d<strong>el</strong> programa.Programa <strong>de</strong> <strong>el</strong>aboración y difusión <strong>de</strong> códigos<strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas prev<strong>en</strong>tivasComo <strong>la</strong> propia <strong>de</strong>nominación d<strong>el</strong> programaindica, compr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración y difusión <strong>de</strong>códigos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> anexo <strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución(*), <strong>en</strong> los que se <strong>de</strong>berá t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta parasu difusión los aspectos r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> l<strong>en</strong>gua y cultura<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas pob<strong>la</strong>ciones emigrantes.– Investigación y estudio comparativo <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los trastornos musculoesqu<strong>el</strong>éticos,sus causas <strong>de</strong>terminantes y propuestas <strong>de</strong>medidas prev<strong>en</strong>tivas para reducir<strong>la</strong>.– E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un estudio <strong>de</strong> ámbito sectorial <strong>sobre</strong><strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales notificadas.– Estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bajas <strong>la</strong>borales o incapacida<strong>de</strong>socasionadas por <strong>la</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tes físicos(ruido, vibraciones, campos <strong>el</strong>ectromagnéticos,radiaciones ópticas) para <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>códigos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas ori<strong>en</strong>tados a <strong>la</strong> disminucióno control <strong>de</strong> tales riesgos.– Cualesquiera otros programas <strong>de</strong> I+D+i que sepropongan acometer <strong>la</strong>s mutuas, incluidos <strong>en</strong> susrespectivos p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas.Programa <strong>de</strong> <strong>el</strong>aboración y difusión <strong>de</strong> códigos<strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> mejora d<strong>el</strong>a integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa y<strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tivaTal como indica, asimismo, <strong>la</strong> <strong>de</strong>nominación d<strong>el</strong>programa, ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración y difusión<strong>de</strong> códigos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>s cuestiones seña<strong>la</strong>das, estando dirigido<strong>el</strong> programa especialm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> coordinación<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas asociadasque se hall<strong>en</strong> <strong>en</strong> situaciones <strong>de</strong> concurr<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> empresas y trabajadores autónomos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismoc<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, ya sea <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> empresaprincipal, contratista o subcontratista.Programas <strong>de</strong> I+D+iSe contemp<strong>la</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes actuaciones:Nota (*). Los sectores <strong>de</strong> actividad incluidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo<strong>de</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, son los sigui<strong>en</strong>tes:– Construcción.– Transporte terrestre y por tubería.– Agricultura, gana<strong>de</strong>ría, caza y s<strong>el</strong>vicultura.– Comercio al por mayor. Intermediarios d<strong>el</strong> comercio.– Fabricación <strong>de</strong> productos metálicos, excluida maquinaria.– Industria <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, bebidas y tabaco.– Host<strong>el</strong>ería.– Comercio al por m<strong>en</strong>or. Reparaciones domésticas.– Industria <strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra y d<strong>el</strong> corcho. Cestería.– Fabricación <strong>de</strong> productos minerales no metálicos.– V<strong>en</strong>ta y reparación <strong>de</strong> vehículos. V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> combustible.– Fabricación <strong>de</strong> muebles. Otras industrias manufactureras.Recic<strong>la</strong>je.Programas <strong>de</strong> formación, conci<strong>en</strong>ciación yasist<strong>en</strong>cia técnica a trabajadores autónomosDirigido a trabajadores autónomos que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong>su actividad profesional <strong>en</strong> los sectoresr<strong>el</strong>acionados <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo <strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución a que yase ha hecho refer<strong>en</strong>cia anteriorm<strong>en</strong>te (*), con <strong>la</strong> finalidad<strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar y calificar los riesgos <strong>la</strong>boralesexist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco d<strong>el</strong> artículo 24 <strong>de</strong> <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.6.2.2. Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaboralesLa disposición adicional quinta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, preveía <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una fundación,<strong>de</strong>nominada Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales y adscrita a <strong>la</strong> ComisiónNacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, con<strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> “promover <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>spequeñas empresas, a través <strong>de</strong> acciones <strong>de</strong> información,asist<strong>en</strong>cia técnica, formación y promoción d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos”.En virtud <strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> anterior disposición,se constituyó <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, a <strong>la</strong> que, <strong>de</strong> conformidadcon lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma disposición,se <strong>de</strong>bía dotar <strong>de</strong> un patrimonio, con cargoal Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación, constituidopor <strong>el</strong> 80% <strong>de</strong> los excesos <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>gestión obt<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social, una vez dotadas sus reservas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias,cuya cuantía no podría exce<strong>de</strong>r d<strong>el</strong>20% d<strong>el</strong> importe exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> citado Fondo a <strong>la</strong>135


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSAño 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 TOTALImporte* 60 2 15.008 15.001 12.008 9.006 12.006 24.000 25.000 25.000 137.101* miles <strong>de</strong> euros.Fu<strong>en</strong>te: Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración.fecha <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley. En virtud <strong>de</strong>esta disposición, <strong>la</strong> aportación inicial <strong>de</strong> <strong>la</strong>Administración G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Estado se cifró <strong>en</strong>60.101.210,44 euros (10.000.000.000 pesetas), cuyoimporte total se hizo efectivo a <strong>la</strong> Fundación <strong>en</strong>varias <strong>en</strong>tregas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1998 hasta 2005.Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> importe anterior a favor d<strong>el</strong>a Fundación se amplió para los años 2004 y 2005con dos nuevas aportaciones <strong>de</strong> 3.000.000 y24.000.000 euros, respectivam<strong>en</strong>te, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong>que <strong>la</strong> misma pudiera continuar <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndodurante esos años <strong>la</strong>s funciones <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadaspor <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.Por tanto, hasta <strong>el</strong> referido año 2005, <strong>la</strong> aportación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado a<strong>la</strong> Fundación asc<strong>en</strong>día a 87.101.209,82 euros, querepres<strong>en</strong>taba <strong>el</strong> 19% d<strong>el</strong> importe exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong>Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación a <strong>la</strong> fecha<strong>de</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales.La disposición adicional cuadragésima séptima<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 30/2005, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong>Presupuestos G<strong>en</strong>erales d<strong>el</strong> Estado para <strong>el</strong> año2006, modificó <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> disposición adicionalquinta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, estableci<strong>en</strong>doque, para garantizar <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong> <strong>el</strong>cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los fines <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para<strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, se podrán realizaraportaciones a <strong>la</strong> misma, con cargo al Fondo<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación, con <strong>la</strong> periodicidady <strong>en</strong> <strong>la</strong> cuantía que reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>termin<strong>en</strong>.La Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre,por <strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>la</strong> financiación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, establece <strong>en</strong> su artículo 8 qu<strong>el</strong>a aportación anual a <strong>la</strong> citada Fundación no podrárebasar <strong>el</strong> límite <strong>de</strong> 25.000.000 euros.En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> disposición transitoria única<strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionada Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre<strong>de</strong> 2006 fijó <strong>en</strong> 25.000.000 euros <strong>la</strong> aportación a <strong>la</strong>Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales para financiar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su activida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> año 2006.En concordancia con lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n<strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia y para mant<strong>en</strong>er <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactivida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales durante 2007 <strong>en</strong> niv<strong>el</strong>es simi<strong>la</strong>resa los <strong>de</strong> años anteriores, por Resolución<strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2007, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, se fijó <strong>en</strong> 25.000.000 euros<strong>la</strong> aportación a <strong>la</strong> Fundación para <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te año.A modo <strong>de</strong> resum<strong>en</strong>, <strong>la</strong>s aportaciones autorizadaspor <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado, concargo al Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación, a favor<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su creación hasta <strong>la</strong> actualidad,han sido <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:(Véase tab<strong>la</strong> arriba).6.2.3. Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y RehabilitaciónEl Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación estáconstituido por <strong>el</strong> 80% <strong>de</strong> los excesos <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> gestión obt<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social, una vez dotadas sus reservas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias.El artículo 73 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social establece que se <strong>de</strong>stinará a los finesg<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación <strong>de</strong>acuerdo con lo que disponga <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajoe Inmigración (artículo 66.1 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral<strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, aprobado por Real Decreto 1993/1995, <strong>de</strong> 7<strong>de</strong> diciembre), y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra ingresado <strong>en</strong> una cu<strong>en</strong>tacorri<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> Banco <strong>de</strong> España titu<strong>la</strong>da a nombre<strong>de</strong> <strong>la</strong> Tesorería G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.Los importes ingresados <strong>en</strong> <strong>el</strong> Fondo por <strong>la</strong>smutuas <strong>en</strong> los últimos años aparec<strong>en</strong> recogidos <strong>en</strong><strong>el</strong> cuadro que figura a continuación, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que asimismose ha incluido, como refer<strong>en</strong>cia para cuantificar<strong>la</strong> importancia r<strong>el</strong>ativa <strong>de</strong> los flujos g<strong>en</strong>erados<strong>en</strong> cada ejercicio, <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje que hanrepres<strong>en</strong>tado <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s ingresadas respecto<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuotas por conting<strong>en</strong>cias profesionales.A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para<strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riegos Laborales a que se ha hechom<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s cuya financiaciónse prevé con <strong>el</strong> referido Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción136


ACCIONES DE PROMOCIÓN DE LA SEGURIDAD SOCIAL(Importes <strong>en</strong> miles <strong>de</strong> euros)EjercicioExceso <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes Cuotas conting<strong>en</strong>cias % Exceso exce<strong>de</strong>ntes s/ cuotasejercicio profesionales conting<strong>en</strong>cias profesionales1997 54.524 3.067.455 1,781998 51.641 3.351.781 1,541999 36.886 3.743.582 0,992000 35.301 4.219.005 0,842001 34.977 4.672.643 0,752002 41.722 5.050.004 0,832003 62.381 5.504.379 1,132004 187.182 5.941.685 3,152005 386.703 6.530.088 5,922006 601.733 7.275.696 8,272007 1.410.885 7.930.167 17,79Fu<strong>en</strong>te: Ministerio <strong>de</strong> Trabajo e Inmigración.y Rehabilitación se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s contemp<strong>la</strong>das <strong>en</strong><strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre, consist<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>de</strong> ámbito estatal o suprautonómico a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rpor <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo o que se llev<strong>en</strong> a cabo porotras administraciones públicas e instituciones.En r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rpor <strong>el</strong> m<strong>en</strong>cionado Instituto y <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> lodispuesto al efecto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n también citada,por primera vez, <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007 se ha formalizadoun acuerdo <strong>de</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> gestión <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo para <strong>la</strong> realización por éste <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadasactivida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción correspondi<strong>en</strong>tesal ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, cuya publicaciónse dispuso por aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>en</strong> suResolución <strong>de</strong> 26 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2007, así como <strong>la</strong>financiación d<strong>el</strong> coste previsto para su ejecución,fijado <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma resolución <strong>en</strong> 8.000.000 euros,con cargo al Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación.Las activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadas se concretan<strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:– Realización d<strong>el</strong> informe anual <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong> ysituación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006.– E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> un estudio <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> problemáticaque afecta a los trabajadores inmigrantes<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.– Realización, <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s organizacionesempresariales y sindicales, <strong>de</strong> programas yactivida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> análisis, estudios, investigacióny divulgación, ori<strong>en</strong>tados a favorecer<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura prev<strong>en</strong>tiva para <strong>el</strong>mejor seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo– Estudio, diseño y redacción d<strong>el</strong> proyecto para<strong>la</strong> creación, organización y funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>un nuevo C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>sProfesionales y <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>miología Laboral.– Estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> los trabajadoresautónomos.– Realización <strong>de</strong> una campaña estatal <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilizaciónpara <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo.– Realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> divulgación,cooperación y asist<strong>en</strong>cia técnica, comoC<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Refer<strong>en</strong>cia Nacional.– Estudio <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>vejecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los profesionales d<strong>el</strong> transporte.– Estudios y métodos <strong>de</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad<strong>la</strong>boral para <strong>el</strong> Observatorio Estatal <strong>de</strong> <strong>la</strong>sCondiciones <strong>de</strong> Trabajo.– Estudio y métodos para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> loscostes <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral.137


7. Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> TrabajoJOSÉ YANES COLOMADirector d<strong>el</strong> Secretariado Perman<strong>en</strong>teComisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo7.1. ACTIVIDADES DESARROLLADAS POREL PLENO Y COMISIÓN PERMANENTELA Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo, a lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> año 2007, realizóuna reunión ordinaria y dos reuniones extraordinariasd<strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o así como una reunión ordinaria<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te. En <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> estasreuniones se han adoptado los acuerdos que se<strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> los apartados sigui<strong>en</strong>tes.a) Acuerdos <strong>sobre</strong> políticas prev<strong>en</strong>tivas:• Aprobar <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad ySalud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo 2007-2012.• Aprobar <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acción d<strong>el</strong> Gobierno para <strong>el</strong>impulso y ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, periodo 2007 aabril 2008.b) Acuerdos <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> nuevos grupos <strong>de</strong> trabajo:• Aprobar <strong>el</strong> mandato <strong>de</strong> creación d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>trabajo Seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong><strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (2007-2012).• Aprobar <strong>el</strong> mandato <strong>de</strong> creación d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>trabajo Reforma y pot<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComisiónNacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.• Aprobar <strong>el</strong> mandato <strong>de</strong> creación d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>trabajo P<strong>la</strong>n Prevea.• Aprobar <strong>el</strong> mandato <strong>de</strong> creación d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajoEmpresa <strong>de</strong> Trabajo Temporal y Seguridad ySalud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.• Aprobar <strong>el</strong> mandato <strong>de</strong> creación d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>trabajo Educación y Formación <strong>en</strong> PRL.• Aprobar <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> un nuevo Mandatopara <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajoy Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales, que amplíe losobjetivos <strong>de</strong> acuerdo con <strong>el</strong> nuevo panoramanormativo exist<strong>en</strong>te.c) Acuerdos r<strong>el</strong>acionados con docum<strong>en</strong>tos y propuestas<strong>de</strong> los grupos <strong>de</strong> trabajo:En <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo “Amianto”:• Se valoró muy positivam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> <strong>Informe</strong> pres<strong>en</strong>tadopor <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo Amianto, r<strong>el</strong>ativo alPrograma Integral <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud con<strong>el</strong> compromiso por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas <strong>de</strong> int<strong>en</strong>tar una mayor aportación ycoordinación con los Órganos y Autorida<strong>de</strong>sSanitarias <strong>de</strong> sus correspondi<strong>en</strong>tes ámbitos, a fin<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er actualizado lo más posible <strong>la</strong> informaciónque se g<strong>en</strong>era por este sistema.• Se aprobó <strong>la</strong> propuesta r<strong>el</strong>ativa a <strong>en</strong>viar a los astilleros,don<strong>de</strong> se realiza <strong>la</strong> reparación, mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>toy <strong>de</strong>sguace <strong>de</strong> buques, un escrito recordándoles<strong>la</strong> normativa aplicable y los procedimi<strong>en</strong>tosa seguir <strong>en</strong> dichos trabajos, para asegurar<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.• Aprobar que se t<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta a <strong>la</strong> hora d<strong>el</strong><strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley d<strong>el</strong> Trabajo Autónomo, <strong>la</strong>necesidad <strong>de</strong> que los trabajos con amianto querealic<strong>en</strong> los trabajadores autónomos t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>misma cobertura normativa y <strong>de</strong> exig<strong>en</strong>ciasque los trabajadores por cu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a.En <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo “Construcción”:• Aprobar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> actualizar <strong>la</strong> Guía <strong>de</strong>Construcción <strong>el</strong>aborada por <strong>el</strong> INSHT, <strong>en</strong> base a<strong>la</strong>s modificaciones normativas que se han producido<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma y que afectanal sector, ofreciéndose así mismo <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>trabajo para co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualización.• Aprobar <strong>la</strong> realización por parte d<strong>el</strong> INSHT <strong>de</strong>un Análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> Situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Siniestralidady <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, referida al sectory simi<strong>la</strong>r al efectuado <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 1994, que tantoeco tuvo, actualizado con los datos disponibles.139


JOSÉ YANES COLOMA• Aprobar <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> establecer una mayoruniformidad <strong>de</strong> criterios a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> calificar losacci<strong>de</strong>ntes, <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> sector, habiéndose pedidoparticipación al repres<strong>en</strong>tante d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Sanidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te, que <strong>la</strong> t<strong>en</strong>drá<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta.En <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo “Sector Agrario”:• Aprobar <strong>la</strong> propuesta r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> máxima difusiónposible <strong>de</strong> los informes realizados por <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo y <strong>el</strong> INSHT, a peticiónd<strong>el</strong> subgrupo <strong>de</strong> trabajo “ Inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong><strong>el</strong> Sector Agrario” referidos a <strong>la</strong> aplicación d<strong>el</strong>a Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales <strong>en</strong>los casos <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios forestales.• Aprobar un recordatorio para que se dispongan<strong>la</strong>s acciones oportunas para llevar a cabolos acuerdos aprobados <strong>en</strong> <strong>la</strong> reunión Pl<strong>en</strong>aria<strong>de</strong> esta Comisión <strong>de</strong> fecha 26 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2005,t<strong>en</strong><strong>de</strong>ntes a conseguir que <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>llegue a todos los trabajadores y mejorar <strong>la</strong>calidad <strong>de</strong> su práctica, para lo cual se <strong>de</strong>bería:• Aprobar <strong>la</strong> propuesta basada <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidadfundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> que, dado que algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>spropuestas adoptadas por <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajoti<strong>en</strong><strong>en</strong> un carácter urg<strong>en</strong>te, se adopt<strong>en</strong> <strong>la</strong>s medidasoportunas para que los acuerdos y propuestasd<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo, puedan pres<strong>en</strong>tarse conuna cierta periodicidad, ser conocidas y tras<strong>la</strong>dadasa los estam<strong>en</strong>tos y organizaciones compet<strong>en</strong>tes,<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> su aprobación preceptiva.• Aprobar <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>nominado “Activida<strong>de</strong>s2001-2007” preparado con motivo <strong>de</strong> habersecumplido cinco años <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>grupo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se recog<strong>en</strong> <strong>la</strong>s propuestas <strong>el</strong>evadasal Pl<strong>en</strong>o, <strong>la</strong>s acciones efectuadas directam<strong>en</strong>te,los docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> temas concretos que hansido estudiados, y un resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s medidas<strong>de</strong> <strong>la</strong>s que se ti<strong>en</strong>e constancia que han sidoadoptadas por <strong>la</strong>s instituciones compet<strong>en</strong>tes.• Así mismo, dado que <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> este docum<strong>en</strong>toes promover <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactivida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo, aprobar se organic<strong>en</strong>jornadas <strong>de</strong> difusión, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los territorios<strong>en</strong> los que <strong>el</strong> Sector Agrario ti<strong>en</strong>e una mayorimp<strong>la</strong>ntación, y que dicha <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> difusióne información se incluya como una acción directa<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> próximo ejercicio.En <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo “Seguimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong>acciones prioritarias”:• Se informa que <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te se haexaminado <strong>el</strong> informe final que realizó <strong>la</strong> DirecciónG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial con respecto a <strong>la</strong> campaña <strong>de</strong> empresas<strong>de</strong> más siniestralidad realizada durante <strong>el</strong> año2006, informe se pres<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> reunión d<strong>el</strong> grupo<strong>de</strong> trabajo, don<strong>de</strong> se formu<strong>la</strong>ron aportaciones,y se hizo un informe final que es <strong>el</strong> que se ha pres<strong>en</strong>tado.• En <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te se ha llegado a losacuerdos <strong>de</strong> realizar una valoración positiva d<strong>el</strong>a campaña, ya que permite obt<strong>en</strong>er información<strong>de</strong> extraordinaria importancia para conocer<strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong>, no solo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas visitadas sino<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> dar información quepermite ori<strong>en</strong>tar futuras campañas.En <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo “Valores límite”:• Aprobar <strong>el</strong> borrador pres<strong>en</strong>tado <strong>sobre</strong> Valores<strong>de</strong> Exposición a Ag<strong>en</strong>tes Químicos para <strong>el</strong> año2008, así como <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una JornadaTécnica, a ser posible a primeros <strong>de</strong> año, para<strong>la</strong> difusión y explicación <strong>de</strong> los valores correspondi<strong>en</strong>tesal periodo citado.• Aprobar <strong>el</strong> tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> f<strong>el</strong>icitación d<strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong>Trabajo al Grupo Técnico d<strong>el</strong> INSHT que <strong>el</strong>abora<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to base que pres<strong>en</strong>ta al Grupo <strong>de</strong>Trabajo.• Ratificar <strong>el</strong> acuerdo adoptado <strong>en</strong> <strong>la</strong> ComisiónPerman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> que <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong> unareunión monográfica, estudiará <strong>de</strong> qué formaquedará condicionado su Mandato <strong>en</strong> base a<strong>la</strong>s nuevas compet<strong>en</strong>cias que establece <strong>el</strong>Programa REACH.7.2. MEMORIAAprobar <strong>la</strong> Memoria <strong>de</strong> Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo d<strong>el</strong> año 2006.7.3. INFORMACIÓN PERIÓDICAEn <strong>la</strong>s reuniones mant<strong>en</strong>idas durante 2007, <strong>la</strong>Comisión Perman<strong>en</strong>te y <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o han sido informados<strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes materias:Información <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación y <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong>p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acción para <strong>el</strong> impulso y <strong>la</strong> ejecución d<strong>el</strong>a estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo (2007- 2012).140


COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO• Información <strong>sobre</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral 2006.• Información <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales.7.4. ACTIVIDADES DE LOS GRUPOSDE TRABAJO7.4.1. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Amianto”Durante este año <strong>el</strong> Grupo acordó <strong>el</strong>evar alPl<strong>en</strong>o <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes propuestas y docum<strong>en</strong>tos:• <strong>Informe</strong> <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación d<strong>el</strong> ProgramaIntegral <strong>de</strong> Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud <strong>de</strong> los trabajadoresque han <strong>estado</strong> expuestos a amiantohasta diciembre <strong>de</strong> 2005.• Propuestas <strong>de</strong> Carta informativa dirigida a empresas<strong>de</strong> <strong>de</strong>sguace <strong>de</strong> buques y astilleros, paraque <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o consi<strong>de</strong>re <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> remitir<strong>la</strong>a <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, para sudistribución, y a los astilleros militares.• El objetivo <strong>de</strong> dicha carta es indicar <strong>la</strong>s accionesa realizar para <strong>la</strong> gestión a<strong>de</strong>cuada d<strong>el</strong> riesgo<strong>de</strong> exposición a amianto.• Propuesta para que <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o impulse <strong>la</strong>s accionesnecesarias, incluidas <strong>la</strong>s normativas,para c<strong>la</strong>rificar y, <strong>en</strong> su caso, garantizar que lostrabajadores por cu<strong>en</strong>ta propia t<strong>en</strong>gan unaprotección a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> su <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> trabajos con riesgo <strong>de</strong> exposición aamianto, bajo unas seguras condiciones <strong>de</strong>trabajo.• Tras<strong>la</strong>dar al Pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional su<strong>de</strong>seo <strong>de</strong> que D. Antonio Baixauli Edo sea recordadotanto por su trayectoria profesionalcomo por su calidad humana.7.4.2. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Construcción”Este año se constituyeron <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> esteGrupo dos subgrupos <strong>de</strong> trabajo:• Trabajos Verticales.• Características exigibles a los P<strong>la</strong>nes y Estudios<strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> Obras.Las propuestas d<strong>el</strong> Grupo que fueron <strong>el</strong>evadaseste año al Pl<strong>en</strong>o son:• Propuesta al Pl<strong>en</strong>o para que <strong>en</strong>comi<strong>en</strong><strong>de</strong> alINSHT <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> un estudio <strong>de</strong> causas<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes GRAVES, MUY GRAVES yMORTALES ocurridos <strong>en</strong> este sector <strong>de</strong>s<strong>de</strong>1995 hasta los últimos datos que result<strong>en</strong> disponibles.• Propuesta para que se impulse <strong>la</strong> revisión y actualización<strong>de</strong> <strong>la</strong> Guía Técnica para <strong>la</strong> evaluacióny prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong>sobras <strong>de</strong> construcción <strong>el</strong>aborada por <strong>el</strong> INSHT.Y que, a su vez, haga llegar al INSHT <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>totitu<strong>la</strong>do “Cuestiones para <strong>el</strong> análisis d<strong>el</strong>a inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma d<strong>el</strong>marco normativo <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y dificulta<strong>de</strong>sprácticas apreciadas”.• Propuesta para que por los Organismos compet<strong>en</strong>tesse proceda a <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pautaso criterios para <strong>la</strong> calificación <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>la</strong>borales, al objeto <strong>de</strong> lograr una uniformida<strong>de</strong>n <strong>la</strong> misma.7.4.3. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Valores Límite”Este año <strong>el</strong> Grupo <strong>el</strong>evó al Pl<strong>en</strong>o para su aprobación<strong>el</strong> Docum<strong>en</strong>to “Límites <strong>de</strong> ExposiciónProfesional para Ag<strong>en</strong>tes Químicos <strong>en</strong> España”correspondi<strong>en</strong>te al año 2008 y como <strong>en</strong> años anteriores,se <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dó al Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>la</strong> publicacióny distribución d<strong>el</strong> mismo, así como <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> una Jornada Técnica para <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación d<strong>el</strong>docum<strong>en</strong>to y su inclusión <strong>en</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong>INSHT.Las principales noveda<strong>de</strong>s que pres<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> este año son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes:1. Se ha incluido un nuevo apartado, Apartado3. NOVEDADES DE ESTA EDICIÓN, <strong>en</strong> don<strong>de</strong>se resum<strong>en</strong> <strong>la</strong>s actualizaciones y modificacionesllevadas a cabo con respecto a <strong>la</strong> ediciónanterior.2. Se ha incorporado a <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 1- Límites ambi<strong>en</strong>tales<strong>de</strong> exposición profesional, <strong>el</strong> valor límitepara <strong>el</strong> 1-bromopropano, y se han actualizadolos valores límite correspondi<strong>en</strong>tes a: acetato<strong>de</strong> isopropilo, acetato <strong>de</strong> 2-metoxipropilo, 2-aminoetanol, cromo metal y compuestos inorgánicosCr (II) y Cr (III) insolubles e hidruro<strong>de</strong> fósforo.3. Se han incorporado a <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 5. Valores límitebiológicos, los indicadores biológicos <strong>de</strong> b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o<strong>en</strong> sangre, diclorometano <strong>en</strong> orina y 2,5-hexanodiona <strong>en</strong> orina. A su vez se han actua-141


JOSÉ YANES COLOMAlizado los indicadores biológicos ácidos S-f<strong>en</strong>ilmercaptúricoy t,t-mucónico <strong>en</strong> orina.4. En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 4. Propuestas <strong>de</strong> modificación paralos valores límite ambi<strong>en</strong>tales, se incorpora <strong>el</strong>ácido bórico y se reestructuran <strong>la</strong>s sales tetrasódicas.Por otra parte se propone retirar losvalores límite <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes químicospor dos motivos: <strong>la</strong> insufici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> datospara justificar <strong>el</strong> valor y <strong>la</strong> coexposición con <strong>la</strong>sílice cristalina.5. En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 6. Propuestas <strong>de</strong> modificación paralos valores límite biológicos, se incorporan losindicadores biológicos correspondi<strong>en</strong>tes a losag<strong>en</strong>tes químicos alcohol isopropílico, 1,3-butadi<strong>en</strong>oy tetrahidrofurano.6. Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>ORDEN/PRE/985/2007, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> abril por, <strong>la</strong>que se modifica <strong>el</strong> RD 1406/1989 <strong>de</strong> limitacionesa <strong>la</strong> comercialización y al uso <strong>de</strong> ciertassustancias y preparados p<strong>el</strong>igrosos, se ha introducido<strong>la</strong> nota “r” para 210 ag<strong>en</strong>tes químicoscanceríg<strong>en</strong>os y mutág<strong>en</strong>os sin valor límiteestablecido (tab<strong>la</strong> 2) y para 80 con valor límiteestablecido (tab<strong>la</strong> 3).7. Se ha actualizado <strong>el</strong> apartado 13. MÉTODOSDE TOMA DE MUESTRA Y ANÁLISIS, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> modificación reci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> normaUNE EN 482: 2005, incluyéndose una direcciónweb con acceso a 126 métodosanalíticos.8. En <strong>el</strong> anexo B. NOTAS A LAS TABLAS 1 A 6,se actualizan <strong>la</strong>s notas “8”, “b”, “s” y “vía dérmica”,y se incorpora <strong>la</strong> nota “sr” suprimiéndos<strong>el</strong>as notas “sr(a)” y “z” refer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> los productos fitosanitarios.9. En <strong>el</strong> anexo E. INFORMACIÓN COMPLE-MENTARIA, se anuncia <strong>la</strong> disponibilidad d<strong>el</strong>a publicación d<strong>el</strong> INSHT “Docum<strong>en</strong>tación toxicológicapara <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los límites<strong>de</strong> exposición profesional para ag<strong>en</strong>tes químicos”y <strong>la</strong> dirección web con acceso a losvalores límite <strong>de</strong> los principales Estadosmiembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE.7.4.4. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajoy Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales”Este año, <strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong> Trabajo pres<strong>en</strong>tó al Pl<strong>en</strong>o<strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes alternativas <strong>sobre</strong> su continuidad:retomar con una nueva <strong>de</strong>finición <strong>la</strong>s funciones,compet<strong>en</strong>cias y objetivos d<strong>el</strong> grupo, o bi<strong>en</strong> darpor finalizados sus trabajos.El acuerdo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te, a su vezaprobado por <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o, fue <strong>el</strong> <strong>de</strong> crear un nuevomandato mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>el</strong> grupo sus objetivos, peroampliándolos con <strong>el</strong> nuevo panorama normativo.7.4.5. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Sector Agrario”En <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reuniones mant<strong>en</strong>idaspor <strong>el</strong> Grupo <strong>en</strong> este año se han analizado y <strong>de</strong>batidolos sigui<strong>en</strong>tes temas:• Real Decreto 1539/2006 <strong>sobre</strong> concesión <strong>de</strong>ayudas para <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación d<strong>el</strong> parque nacional<strong>de</strong> maquinaria agríco<strong>la</strong>. Noveda<strong>de</strong>s respecto a<strong>la</strong>nterior <strong>de</strong>creto.• <strong>Informe</strong>s <strong>de</strong> los trabajos <strong>de</strong> los diversos subgrupos:• – Formación e información.• – Fitosanitarios.• – Siniestralidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> Agricultura.• – Inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector Agrario.• – Imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley <strong>de</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong>s explotacionesagrarias.• – Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.Se acordó abrir una nueva línea <strong>de</strong> trabajo <strong>sobre</strong>Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>en</strong> <strong>la</strong> Agricultura,<strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> subgrupo «Vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud». Lanueva línea <strong>de</strong> trabajo se propuso <strong>en</strong> base a <strong>la</strong> normativareci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te publicada. Analizará <strong>en</strong> <strong>el</strong>subgrupo <strong>el</strong> nuevo cuadro <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionalespara extraer los ag<strong>en</strong>tes y activida<strong>de</strong>sque afectan al Sector Agrario.Asimismo, <strong>el</strong> Grupo acordó abrir una nueva línea<strong>de</strong> trabajo para abordar <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> inverna<strong>de</strong>ros.Las propuestas <strong>el</strong>evadas al Pl<strong>en</strong>o son:• Difusión <strong>de</strong> los informes realizados por <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Trabajo y d<strong>el</strong> INSHT, apetición d<strong>el</strong> subgrupo <strong>de</strong> trabajo “Inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong><strong>el</strong> Sector Agrario” referidos a <strong>la</strong> aplicación d<strong>el</strong>a Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales <strong>en</strong>los casos <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dios forestales.• E<strong>la</strong>borar un protocolo básico y g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong>a <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector Agrario.• E<strong>la</strong>borar una cartil<strong>la</strong> individual sanitaria y <strong>de</strong>riesgo que integre los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> los riesgos.142


COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO• Solicitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas oportunaspara que los acuerdos y propuestas d<strong>el</strong>grupo <strong>de</strong> trabajo puedan pres<strong>en</strong>tarse con unacierta periodicidad, ser conocidas y tras<strong>la</strong>dadasa los estam<strong>en</strong>tos y organizaciones compet<strong>en</strong>tes,<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> su aprobación preceptiva.• A<strong>de</strong>más se pres<strong>en</strong>tó al Pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> CNSST un docum<strong>en</strong>tocon <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s realizadas por <strong>el</strong> grupo<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 2001. Asimismo, <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o aprobó<strong>la</strong> propuesta <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> unas jornadas<strong>de</strong> difusión <strong>de</strong> los trabajos d<strong>el</strong> Grupo, <strong>en</strong>aqu<strong>el</strong>los territorios <strong>en</strong> los que <strong>el</strong> Sector Agrarioti<strong>en</strong>e una mayor imp<strong>la</strong>ntación, aprobando a suvez que estas jornadas se incluyan como una accióndirecta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales, <strong>en</strong> <strong>el</strong> próximo ejercicio.7.4.6. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Trabajadores Autónomos”Durante este año se creó <strong>el</strong> subgrupo “Formaciónd<strong>el</strong> trabajador autónomo” que, tras cuatro reuniones,ha <strong>el</strong>aborado un docum<strong>en</strong>to, p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> aprobaciónpor <strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong> Trabajo.Al existir dificulta<strong>de</strong>s para llegar a acuerdos,<strong>el</strong> grupo ti<strong>en</strong>e previsto <strong>el</strong>evar esta situación alPl<strong>en</strong>o, a través <strong>de</strong> un informe a <strong>el</strong>aborar por suPresi<strong>de</strong>nte.• La realización <strong>de</strong> una campaña <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización<strong>de</strong> ámbito estatal con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> promover<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una cultura y conductaprev<strong>en</strong>tiva fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s causas más importantes<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo graves y mortales.• El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas específicos <strong>de</strong> controly vigi<strong>la</strong>ncia d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, dirigidosa <strong>la</strong>s empresas y/o activida<strong>de</strong>s con másaltos índices <strong>de</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> cadaComunidad Autónoma, así como <strong>en</strong> empresas<strong>de</strong> ámbito suprautonómico.• La realización <strong>de</strong> un estudio <strong>sobre</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> tráfico como ag<strong>en</strong>tecausante y <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> medidaspara promover su reducción, a <strong>el</strong>aborarpor <strong>el</strong> INSHT y <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Tráfico.• La realización <strong>de</strong> un estudio y análisis anual <strong>sobre</strong><strong>la</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> carácter mortal, quepermita extraer <strong>la</strong>s conclusiones y priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>actuación a impulsar por <strong>la</strong> CNSST, a <strong>el</strong>aborar por<strong>el</strong> INSHT y <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> acciones específicas dirigidasa colectivos especiales y <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los los trabajadoresinmigrantes, que permitan <strong>la</strong> aplicación eficaz<strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> su <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.7.4.8. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Seguimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong>”En <strong>la</strong>s reuniones se ha avanzado <strong>en</strong> los criterios<strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong> ámbito suprautonómicod<strong>el</strong> “PLAN DE ACCIONES PRIORITARIASPARA LA REDUCCIÓN DE LA SINIESTRALI-DAD, 2008-2009, DE LA INSPECCIÓN DE TRA-BAJO Y SEGURIDAD SOCIAL.Así mismo <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo aprobó integrar<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sus acciones, <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes alGrupo <strong>de</strong> Trabajo “Seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Acciones Prioritarias”,creado <strong>el</strong> 13 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2006.7.4.7. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Seguimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n<strong>de</strong> Acciones Prioritarias”En cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reuniones d<strong>el</strong> Grupo se analizóy <strong>de</strong>batió <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuacionescontemp<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acciones Prioritarias,que consist<strong>en</strong> <strong>en</strong>:7.4.9. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Empresas <strong>de</strong> TrabajoTemporal”La Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo (CNSST), <strong>en</strong> su reunión pl<strong>en</strong>aria d<strong>el</strong> día25 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2007 acordó <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un Grupo<strong>de</strong> Trabajo <strong>sobre</strong> “Empresas <strong>de</strong> Trabajo Temporal”con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> analizar <strong>la</strong> situación actual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> lostrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> trabajo temporal,con objeto <strong>de</strong> comprobar si convi<strong>en</strong>e adoptar medidasadicionales y si <strong>la</strong> normativa vig<strong>en</strong>te se ajustaa <strong>la</strong> realidad actual <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral por <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> trabajotemporal y pueda estudiar, analizar y, <strong>en</strong> su caso,proponer mejoras <strong>sobre</strong> esta cuestión.Los trabajos d<strong>el</strong> Grupo se ori<strong>en</strong>tarán:• Al estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> información r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo d<strong>el</strong>os trabajadores <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong> trabajo temporal,incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s causas más frecu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>acci<strong>de</strong>ntalidad y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>rivadasd<strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> estos trabajadores.143


JOSÉ YANES COLOMA• Al análisis d<strong>el</strong> grado <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa específica <strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> trabajo temporal.• Al estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa alos riesgos a que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan estos trabajadores,<strong>de</strong> cara a hacer efectivo <strong>el</strong> principio <strong>de</strong>equiparación con los trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresasusuaria.• A <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> propuestas <strong>de</strong> líneas <strong>de</strong> investigaciónpara <strong>la</strong> mejora d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong>trabajo temporal.• A <strong>la</strong> promoción y difusión <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticasrespecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas<strong>de</strong> trabajo temporal.Durante este año <strong>el</strong> Grupo realizó una reunión<strong>de</strong> constitución, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron <strong>la</strong>s bases<strong>de</strong> su trabajo.7.4.10. Grupo <strong>de</strong> Trabajo” Reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridady Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo”La Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo (CNSST), <strong>en</strong> su reunión pl<strong>en</strong>aria d<strong>el</strong>día 25 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2007, acordó <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> unGrupo <strong>de</strong> Trabajo para <strong>la</strong> reforma y pot<strong>en</strong>ciación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo.Los trabajos <strong>de</strong> este Grupo, tras analizar <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>ciaadquirida durante los primeros diez años <strong>de</strong>exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional, se ori<strong>en</strong>tarán a<strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación y actualización <strong>de</strong> su Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong>Funcionami<strong>en</strong>to Interno, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> dotar <strong>de</strong> mayorescompet<strong>en</strong>cias a <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te y regu<strong>la</strong>r<strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus Grupos <strong>de</strong> Trabajo.Durante este año <strong>el</strong> Grupo realizó una reunión<strong>de</strong> constitución, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se acordó <strong>la</strong> confección<strong>de</strong> un cuestionario-guía no cerrado, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que secontempl<strong>en</strong> los aspectos que servirían para <strong>de</strong>terminar<strong>la</strong>s posibles modificaciones.7.4.11. Grupo <strong>de</strong> Trabajo “P<strong>la</strong>n Prevea”La Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo (CNSST), <strong>en</strong> su reunión pl<strong>en</strong>aria d<strong>el</strong>día 25 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2007, acordó <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> unGrupo <strong>de</strong> Trabajo para <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación y <strong>de</strong>sarrollod<strong>el</strong> <strong>de</strong>nominado “P<strong>la</strong>n Prevea”.Los trabajos <strong>de</strong> este Grupo se ori<strong>en</strong>tarán a lossigui<strong>en</strong>tes objetivos:• Diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación d<strong>el</strong> programaexperim<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> ese s<strong>en</strong>tidopor los órganos <strong>de</strong> coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social - Comunida<strong>de</strong>sAutónomas y previa consulta a <strong>la</strong> ComisiónConsultiva Tripartita <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad Social.• Seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos por <strong>el</strong>programa a lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> período <strong>de</strong> aplicación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia (2007-2012).El <strong>la</strong>s reuniones <strong>de</strong> este año, <strong>el</strong> Grupo ha trabajando<strong>en</strong> <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción<strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad, así como <strong>en</strong> los criteriospara <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que seincluirán <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n.7.5. RELACIÓN DE REUNIONES CELEBRA-DAS POR LOS GRUPOS DE TRABAJO DELA COMISIÓN NACIONAL DE SEGURI-DAD Y SALUD EN EL TRABAJO DURAN-TE EL AÑO 2007Se han c<strong>el</strong>ebrado un total <strong>de</strong> 63 reuniones, quese r<strong>el</strong>acionan <strong>en</strong> <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro.144


COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOREUNIONES CELEBRADASCOMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOAÑO 2007Grupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoUtilización productos fitosanitariosGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoFormación e InformaciónGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoFormación e InformaciónGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> TrabajoSeguimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acciones PrioritariasGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoSiniestralidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> AgriculturaGrupo <strong>de</strong> Trabajo Trabajadores AutónomosReunión Constitución SubgrupoFormación d<strong>el</strong> Trabajador AutónomoGrupo <strong>de</strong> TrabajoValores LímiteGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión Constitución Subgrupo Trabajos VerticalesGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión Constitución SubgrupoCaracterísticas exigibles a los P<strong>la</strong>nes y Estudios <strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> ObrasGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector Agrario (sólo AGE)Grupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoVigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> TrabajoSeguimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acciones PrioritariasGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoUtilización Productos FitosanitariosGrupo <strong>de</strong> TrabajoTrabajadores AutónomosGrupo <strong>de</strong> TrabajoAmianto30 y 31 <strong>en</strong>ero1 febrero13 febrero14 febrero15 febrero15 y 16 febrero21 febrero22 febrero26 febrero27 febrero28 febrero1 marzo7 marzo7 marzo8 y 9 marzo13 marzo14 marzo145


JOSÉ YANES COLOMAREUNIONES CELEBRADAS (Continuación)COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOAÑO 2007Grupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoAnálisis Imp<strong>la</strong>ntación PRLGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoFormación e InformaciónGrupo <strong>de</strong> TrabajoSector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo Trabajadores AutónomosReunión SubgrupoFormación d<strong>el</strong> Trabajador AutónomoGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoTrabajos <strong>en</strong> Inverna<strong>de</strong>rosGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoSiniestralidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> AgriculturaGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoCaracterísticas exigibles a los P<strong>la</strong>nes y Estudios <strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> ObrasGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoTrabajos VerticalesGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoVigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> SaludGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoSiniestralidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> AgriculturaGrupo <strong>de</strong> TrabajoSector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo Trabajadores AutónomosReunión SubgrupoFormación d<strong>el</strong> Trabajador AutónomoGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoTrabajos <strong>en</strong> Inverna<strong>de</strong>rosGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoTrabajos <strong>en</strong> Inverna<strong>de</strong>ros21 marzo22 marzo27 marzo12 abril16 abril17 abril18 abril7 mayo8 mayo16 mayo22 mayo23 mayo24 mayo7 junio12 junio13 junio146


COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOREUNIONES CELEBRADAS (Continuación)COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOAÑO 2007Grupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoCaracterísticas exigibles a los P<strong>la</strong>nes y Estudios <strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> ObrasGrupo <strong>de</strong> TrabajoAmiantoGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoTrabajos VerticalesGrupo <strong>de</strong> TrabajoAcci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>s ProfesionalesPl<strong>en</strong>o Extraordinario y Monográfico CNSSTGrupo <strong>de</strong> Trabajo Trabajadores AutónomosReunión SubgrupoFormación d<strong>el</strong> Trabajador AutónomoGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoCaracterísticas exigibles a los P<strong>la</strong>nes y Estudios <strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> ObrasGrupo <strong>de</strong> TrabajoValores LímiteComisión Perman<strong>en</strong>te Pl<strong>en</strong>o CNSSTPl<strong>en</strong>o Comisión NacionalGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión: SubgrupoTrabajos VerticalesPl<strong>en</strong>o Extraordinario CNSSTGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión: Subgrupo Inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> TrabajoAmiantoGrupo <strong>de</strong> TrabajoSeguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong>Reunión <strong>de</strong> constitución d<strong>el</strong> GrupoGrupo <strong>de</strong> Trabajo P<strong>la</strong>n PreveaReunión <strong>de</strong> constitución d<strong>el</strong> GrupoGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoTrabajos VerticalesGrupo <strong>de</strong> TrabajoSeguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong>18 junio19 junio20 junio21 junio21 junio28 junio5 julio10 julio11 julio25 julio25 julio14 septiembre18 septiembre25 septiembre26 septiembre8 octubre15 octubre23 octubre29 octubre12 noviembre147


JOSÉ YANES COLOMAREUNIONES CELEBRADAS (Continuación)COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOAÑO 2007Grupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoCaracterísticas exigibles a los P<strong>la</strong>nes y Estudios <strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> ObrasGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoInc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector AgrarioGrupo <strong>de</strong> TrabajoP<strong>la</strong>n PreveaGrupo <strong>de</strong> Trabajo Sector AgrarioReunión SubgrupoVigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> SaludGrupo <strong>de</strong> TrabajoSector AgrarioGrupo <strong>de</strong> Trabajo Reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoReunión <strong>de</strong> constitución d<strong>el</strong> GrupoGrupo <strong>de</strong> TrabajoSeguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong>Grupo <strong>de</strong> Trabajo ConstrucciónReunión SubgrupoTrabajos VerticalesGrupo <strong>de</strong> Trabajo Empresas <strong>de</strong> Trabajo TemporalReunión <strong>de</strong> constitución d<strong>el</strong> GrupoGrupo <strong>de</strong> TrabajoAmianto19 noviembre21 noviembre26 noviembre27 noviembre28 noviembre29 noviembre03 diciembre17 diciembre17 diciembre19 diciembre7.6. HISTÓRICO DE LAS REUNIONES CELEBRADAS POR LA COMISIÓN NACIONALDE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO DESDE SU CREACIÓNEVOLUCIÓN DE LAS REUNIONES CELEBRADASAñoN.º <strong>de</strong> reuniones2001 242002 242003 282004 322005 332006 452007 63148


COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJO7.7. ACTUACIONES DEL SECRETARIADOPERMANENTE DE LA COMISIÓNNACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUDEN EL TRABAJO DURANTE EL AÑO 2007• Apoyo y asesorami<strong>en</strong>to técnico, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, y <strong>en</strong>particu<strong>la</strong>r a los Grupos <strong>de</strong> Trabajo: Amianto,Construcción, Valores Límite, Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales, SectorAgrario, Trabajadores Autónomos, Seguimi<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acciones Prioritarias; incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong><strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> informes, pon<strong>en</strong>cias o docum<strong>en</strong>tosiniciales <strong>de</strong> trabajo, etc.• E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reuniones mant<strong>en</strong>idaspor <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o y <strong>la</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>tey co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>el</strong>aboradas para los distintosGrupos <strong>de</strong> Trabajo.• Búsqueda bibliográfica y normativa <strong>sobre</strong> lostemas tratados <strong>en</strong> los grupos y subgrupos <strong>de</strong>trabajo.• Participación activa como miembro integrante<strong>en</strong> los grupos:– Construcción.– Construcción, subgrupos:• Trabajos verticales.• Características exigibles a los P<strong>la</strong>nes yEstudios <strong>de</strong> Seguridad <strong>en</strong> Obras.– Sector Agrario, subgrupos:• Formación e Información.• Inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Sector Agrario.– Trabajadores Autónomos, subgrupo:• Formación e Información.• Realización <strong>de</strong> reuniones periódicas <strong>de</strong> coordinacióninterna d<strong>el</strong> Secretariado Perman<strong>en</strong>te y conlos coordinadores <strong>de</strong> los Grupos y Subgrupos <strong>de</strong>trabajo constituidos.• E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> Memoria <strong>de</strong> Activida<strong>de</strong>s 2006.• At<strong>en</strong>ción a consultas técnicas, tanto internascomo externas.• E<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>sobre</strong> activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional para su inclusión<strong>en</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.• Preparación y publicación <strong>de</strong> informes <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>Comisión Nacional para su difusión a través d<strong>el</strong>a Revista “Prev<strong>en</strong>ción, Trabajo y Salud”.• Tramitación y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los acuerdos adoptadospor <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional, asícomo <strong>de</strong> los distintos Grupos <strong>de</strong> Trabajo.• Participación como miembro d<strong>el</strong> Patronato d<strong>el</strong>a Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales y <strong>en</strong> los Grupos técnicos constituidos<strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.• Participaciones <strong>en</strong> Jornadas y Seminarios para dara conocer <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional.• Participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> acceso al INSHT d<strong>el</strong>os nuevos funcionarios.• Distribución d<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to actualizado <strong>sobre</strong>“Repertorio <strong>de</strong> disposiciones publicadas <strong>en</strong> losBoletines Oficiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas<strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales”. Estedocum<strong>en</strong>to ha sido incluido <strong>en</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo/Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo.• Distribución d<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to actualizado <strong>sobre</strong>“Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales<strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva” para conv<strong>en</strong>ios<strong>de</strong> ámbito supraautonómico.• Participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> Grupo Técnico para otorgarlos Premios Nacionales 28 <strong>de</strong> abril patrocinadospor <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales.• Participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> Grupo <strong>de</strong> Trabajo “Formación”d<strong>el</strong> Comité Técnico Mixto MTAS – CCAA.• Participación como vocal <strong>en</strong> <strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> oposicionesd<strong>el</strong> INSHT, convocatoria 2006 y 2007.• Asist<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> personal d<strong>el</strong> Secretariado a cursos<strong>de</strong> formación <strong>de</strong> actualización y perfeccionami<strong>en</strong>to.149


SEGUNDA PARTE:HACIA UN SISTEMA NACIONALDE PREVENCIÓN


1. Introducción al Sistema Español <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos LaboralesJOSÉ LUIS CASTELLÁ LÓPEZDirector d<strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Normas y Asist<strong>en</strong>cia TécnicaInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo1.1. LOS SISTEMAS NACIONALESDE PREVENCIÓNCUANDO se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> preparar un informe <strong>sobre</strong><strong>el</strong> “<strong>estado</strong> <strong>de</strong> situación” exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> uncampo y mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>terminados lo primero que<strong>de</strong>be hacerse —<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, si <strong>el</strong> informe va a repetirseperiódicam<strong>en</strong>te— es reflexionar <strong>sobre</strong> <strong>el</strong>tipo y estructura <strong>de</strong> los datos a incluir. En este caso,<strong>la</strong> situación que se quiere <strong>de</strong>scribir es una situaciónque se <strong>de</strong>sea mejorar —<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> lostrabajadores— y lo que convi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>scribir no essólo <strong>el</strong> “<strong>estado</strong> <strong>de</strong> situación” propiam<strong>en</strong>te dicho,sino también su <strong>en</strong>torno (<strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que puedacondicionar su evolución) y <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasque se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n para mejorar<strong>la</strong>, paraque a su vez pueda mejorarse <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> dichas activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos.La valoración <strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> una actividadpue<strong>de</strong> ser r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te fácil si es <strong>la</strong> única actividad<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da para alcanzar un objetivo y es gestionaday ejecutada por una única organización.Por <strong>el</strong> contrario, si se quiere analizar —como es <strong>el</strong>caso - <strong>la</strong> actuación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> diversasorganizaciones que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un objetivo común,pero <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n difer<strong>en</strong>tes activida<strong>de</strong>s, es necesariover <strong>en</strong> qué medida dichas organizaciones seintegran y armonizan <strong>en</strong> un “sistema” que sea capaz,para alcanzar ese objetivo, <strong>de</strong> coordinar <strong>el</strong> conjunto<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das.En <strong>de</strong>finitiva y <strong>en</strong> línea con los Conv<strong>en</strong>ios 155y 187 <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT (como se verá posteriorm<strong>en</strong>te) se<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong> mejor manera <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> situaciónnacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajopasa por <strong>de</strong>finir, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> una política nacional<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, un sistema nacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción(<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se integr<strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s concompet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> este ámbito) <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> concebir,<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y mejorar pau<strong>la</strong>tinam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> acciónnacional <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, que se concretaa través <strong>de</strong> estrategias y programas nacionales(<strong>el</strong>aborados para p<strong>la</strong>zos <strong>de</strong>terminados) cuya eficaciaes valorada a partir <strong>de</strong> los datos proporcionadospor informes <strong>de</strong> situación periódicos.1.1.1. La “acción nacional” <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ciónLa mayoría <strong>de</strong> los países se p<strong>la</strong>ntea como unobjetivo nacional (pres<strong>en</strong>tado, o no, <strong>de</strong> forma explícita)<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los daños para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>r<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> trabajo o, expresado <strong>en</strong> otrostérminos, “<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores”.En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> España, <strong>el</strong> artículo 40.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong>Constitución establece que “los po<strong>de</strong>res públicosv<strong>el</strong>arán por <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo”.Cuál pue<strong>de</strong> o ha <strong>de</strong> ser <strong>la</strong> acción que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong>estos po<strong>de</strong>res públicos para mejorar <strong>la</strong> situacióny avanzar hacia dicho objetivo es <strong>la</strong> cuestión es<strong>en</strong>cialque se p<strong>la</strong>ntea.Básicam<strong>en</strong>te, es <strong>el</strong> empresario <strong>el</strong> que fija <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> trabajo y, por tanto, los riesgos alos que está expuesto <strong>el</strong> trabajador. Sin embargo,<strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> los riesgos pue<strong>de</strong>n interv<strong>en</strong>irotras personas, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa como fuera d<strong>el</strong>a misma (diseñadores, fabricantes, insta<strong>la</strong>dores,etc.). Todos <strong>el</strong>los <strong>de</strong>b<strong>en</strong>, por tanto, “hacer prev<strong>en</strong>ción”.El conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong><strong>el</strong> ámbito nacional (básicam<strong>en</strong>te, pero no sólo, porlos po<strong>de</strong>res públicos) para exigir, pero también parahacer posible que los sujetos obligados a hacer prev<strong>en</strong>ciónrealm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> hagan, constituye <strong>la</strong> acción nacional<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> ésta pue<strong>de</strong>n distinguirsedistintos compon<strong>en</strong>tes o tipos <strong>de</strong> acción:– Mediante <strong>la</strong> acción normativa se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> y dan aconocer a los empresarios y a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más personasafectadas sus obligaciones y responsabilida<strong>de</strong>s(y, <strong>en</strong> su caso, sus <strong>de</strong>rechos) <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.153


JOSÉ LUIS CASTELLÁ LÓPEZ– Complem<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te, resulta necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>runa acción específica para v<strong>el</strong>ar por <strong>el</strong>cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa. Es utópico p<strong>en</strong>sarque <strong>la</strong>s obligaciones que se establezcan seráncumplidas por <strong>el</strong> mero hecho <strong>de</strong> su publicación<strong>en</strong> <strong>el</strong> Diario Oficial d<strong>el</strong> Estado. El control <strong>de</strong> dichocumplimi<strong>en</strong>to (<strong>la</strong> acción inspectora) es tantomás difícil cuanto mayor sea <strong>la</strong> complejidad d<strong>el</strong>a normativa y, por otra parte, carece <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tidoestablecer obligaciones cuyo cumplimi<strong>en</strong>tono pueda contro<strong>la</strong>rse. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> acción normativay <strong>la</strong> inspectora no son in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y secondicionan mutuam<strong>en</strong>te.– La acción “normativo-inspectora” tampocobasta, por sí so<strong>la</strong>, para asegurar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones prev<strong>en</strong>tivas. Para muchasempresas (<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong>s PYME) resulta imprescindiblet<strong>en</strong>er un cierto apoyo que les facilite<strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to y cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus obligacionesprev<strong>en</strong>tivas. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> acciónnacional <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>beincluir activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción y apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción: <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilización y divulgación, <strong>de</strong>información, <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to y asist<strong>en</strong>cia técnica,etc. Esto no quiere <strong>de</strong>cir que sean los gobiernoslos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que realizar todas esasactivida<strong>de</strong>s, pero, si no <strong>la</strong>s realizan, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> v<strong>el</strong>arpara que otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s u organizacionesestén <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> hacerlo.– Si no se dispone <strong>de</strong> una mínima cultura prev<strong>en</strong>tiva,cualquier obligación <strong>en</strong> esta materia seráconsi<strong>de</strong>rada como una imposición que <strong>el</strong> sujetoobligado int<strong>en</strong>tará evitar siempre que le seaposible. Por otra parte, ciertos conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo sonimprescindibles para <strong>el</strong> correcto ejercicio <strong>de</strong>muchas profesiones. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> realización <strong>de</strong><strong>de</strong>terminadas activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas requiereconocimi<strong>en</strong>tos especializados. En consecu<strong>en</strong>ciaes necesario, por una parte, introducir <strong>la</strong> temática<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong>sistema educativo g<strong>en</strong>eral y, por otra, disponer<strong>de</strong> programas <strong>de</strong> formación específicos <strong>en</strong> estamateria. Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> educación y <strong>la</strong> formación soncompon<strong>en</strong>tes fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción nacional<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción.– Como toda actividad, <strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong>be p<strong>la</strong>nificarse t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>situación exist<strong>en</strong>te y, especialm<strong>en</strong>te, los problemascuya resolución es prioritaria. Pero, paraconocerlos, es necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong>terminadasactivida<strong>de</strong>s: estudios e investigaciones, recopi<strong>la</strong>cióny tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> información <strong>sobre</strong>los acci<strong>de</strong>ntes, etc. Todas estas activida<strong>de</strong>s,cuyo objetivo es <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> información para<strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser consi<strong>de</strong>radastambién como una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción nacional<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.– Finalm<strong>en</strong>te cabe seña<strong>la</strong>r que, por bu<strong>en</strong>a que sea<strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo, siempre se producirán daños para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>que es necesario reparar, normalm<strong>en</strong>te, através d<strong>el</strong> asegurami<strong>en</strong>to fr<strong>en</strong>te a dichas conting<strong>en</strong>cias,<strong>de</strong> forma que que<strong>de</strong>n garantizadas<strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes prestaciones asist<strong>en</strong>cialesy económicas. Estas activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> reparación(que no son “prev<strong>en</strong>tivas”) pue<strong>de</strong>n consi<strong>de</strong>rarsecomo integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, o como complem<strong>en</strong>tarias<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma pero, <strong>en</strong> cualquier caso, <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> reparación no pue<strong>de</strong>n tratarse comoactivida<strong>de</strong>s in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.1.1.2. La “política nacional” <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoEn un país hipotético, que partiera <strong>de</strong> cero, podríaformu<strong>la</strong>rse una política específica <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo y, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma,crearse <strong>la</strong>s instituciones y <strong>de</strong>finirse susfunciones <strong>de</strong> forma que quedas<strong>en</strong> cubiertas sinsuperposiciones todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que compon<strong>en</strong><strong>la</strong> acción nacional a que se ha hecho refer<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado anterior. En <strong>la</strong> práctica, cualquierpaís ti<strong>en</strong>e ya <strong>de</strong>finidas una serie <strong>de</strong> políticasbásicas (<strong>la</strong>boral, <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> social, sanitaria, industrial,etc.) y para cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s hay una autoridadcompet<strong>en</strong>te y una infraestructura a través<strong>de</strong> <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> <strong>la</strong>materia. En cada una <strong>de</strong> estas políticas «verticales»pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>finirse objetivos b<strong>en</strong>eficiosos, directao indirectam<strong>en</strong>te, para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>de</strong> los trabajadores. Es <strong>el</strong> caso, por ejemplo, d<strong>el</strong>objetivo, establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> política industrialo comercial, <strong>de</strong> que sólo puedan comercializarseproductos «seguros para <strong>el</strong> usuario».Pero también se da <strong>el</strong> caso contrario. D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>política <strong>la</strong>boral, por ejemplo, <strong>la</strong> «flexibilizaciónd<strong>el</strong> empleo», según como se realice, pue<strong>de</strong> ser pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>t<strong>en</strong>egativa para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>de</strong> los trabajadores.Por lo anterior, lo normal es que <strong>la</strong> política nacional<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo se <strong>de</strong>finacomo una política «transversal» dirigida a coordinar/ complem<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> instituciones o154


INTRODUCCIÓN AL SISTEMA ESPAÑOL DE PREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALES<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s diversas, con difer<strong>en</strong>tes compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción (o <strong>en</strong> materias afines) y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> distintas autorida<strong>de</strong>s. En esta situación, paraint<strong>en</strong>tar mejorar <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo, lo importante es <strong>de</strong>terminar cuálesson los principales “<strong>de</strong>fectos organizativos” quecondicionan <strong>la</strong> acción nacional y, para hacerlo,convi<strong>en</strong>e analizar <strong>la</strong> organización nacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo como si se tratase<strong>de</strong> un sistema 15 , que es lo que <strong>de</strong>bería constituirsi estuviese correctam<strong>en</strong>te diseñada.1.1.3. El “Sistema nacional” y <strong>el</strong> “Programanacional” <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónEl sistema nacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rsecomo <strong>el</strong> sistema mediante <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> esta materia y ti<strong>en</strong>e, portanto, los mismos objetivos que ésta (minimizarlos daños para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> trabajo).A cada uno <strong>de</strong> los tipos o compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>acción nacional antes citados le correspon<strong>de</strong> una“función es<strong>en</strong>cial” d<strong>el</strong> sistema y pue<strong>de</strong> hacérs<strong>el</strong>ecorrespon<strong>de</strong>r un subsistema <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<strong>la</strong>;cabe hab<strong>la</strong>r, por ejemplo, <strong>de</strong> un subsistema“normativo”, “<strong>de</strong> inspección”, “<strong>de</strong> promocióny apoyo”, etc. En cada subsistema se agrupanlos distintos organismos o “servicios” que ti<strong>en</strong><strong>en</strong>compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia y que <strong>de</strong>berían, portanto, coordinar sus actuaciones. Aunque <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> <strong>la</strong> acción nacional <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción no sehaya concebido como un sistema, estudiar<strong>la</strong> comosi lo fuera facilita consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> análisistanto <strong>de</strong> los posibles “<strong>de</strong>fectos” <strong>de</strong> sus subsistemas,como <strong>de</strong> los imputables a <strong>la</strong> <strong>de</strong>scoordinación<strong>en</strong>tre éstos. Convi<strong>en</strong>e c<strong>en</strong>trar <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r,<strong>en</strong> dos aspectos r<strong>el</strong>evantes para todo sistema:<strong>la</strong> normativa y <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones<strong>de</strong> empresarios y trabajadores:15Un sistema pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>finirse como un conjunto <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tosque actúan armónicam<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong>un objetivo. Cada <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>finidas sus funciones (es<strong>de</strong>cir, <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s que le correspon<strong>de</strong> realizar) ysus r<strong>el</strong>aciones con los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos restantes. Estas r<strong>el</strong>acionespue<strong>de</strong>n ser jerárquicas o funcionales. Si <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones jerárquicasson débiles o inexist<strong>en</strong>tes, <strong>el</strong> bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> coordinacióny <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to rector propio <strong>de</strong> un sistema jerarquizadopasa a convertirse <strong>en</strong> un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> “armonización <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactuaciones”.– La normativa es un producto d<strong>el</strong> sistema, yaque es <strong>el</strong>aborada por instituciones integradas<strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo. Pero es también <strong>la</strong> “docum<strong>en</strong>taciónd<strong>el</strong> sistema”, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>de</strong>fine su organización(ya que <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias, funciones yprocedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que lo compon<strong>en</strong> <strong>de</strong>b<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er unabase legal) y sus objetivos (es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo que se<strong>de</strong>sean imp<strong>la</strong>ntar).– Las medidas prev<strong>en</strong>tivas cuya imp<strong>la</strong>ntación <strong>en</strong><strong>la</strong> empresa constituye <strong>el</strong> objetivo último d<strong>el</strong> sistema<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te tomadas por losempresarios, con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los trabajadores,que son los b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas.Por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones <strong>de</strong>empresarios y trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema no essólo un “principio g<strong>en</strong>eral” sino que es algoes<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> sistema, al integrar<strong>en</strong> su gestión los puntos <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> los interesados.Por otra parte, <strong>el</strong> programa nacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónno es una simple suma <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong>actividad (normalm<strong>en</strong>te, anuales) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que compon<strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema nacional. Sólopue<strong>de</strong> hab<strong>la</strong>rse propiam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un “programa nacional”cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o d<strong>el</strong> sistema se han analizadoy, <strong>en</strong> su caso, reformu<strong>la</strong>do los programas <strong>de</strong>dichas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s, para coordinarlos y buscar sucomplem<strong>en</strong>tariedad, y todo <strong>el</strong>lo con los objetivosy criterios establecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> política nacional y, <strong>en</strong>su caso, por <strong>la</strong> estrategia nacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónvig<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> que se trate.En <strong>el</strong> contexto que acaba <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribirse, <strong>el</strong> “sistemanacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción” pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse como“<strong>la</strong> infraestructura que posibilita <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> políticay <strong>de</strong> programas nacionales <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción”, es <strong>de</strong>cir,que posibilita <strong>la</strong> acción (<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s)cuyo objetivo es <strong>la</strong> mejora continua <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.1.1.4. El informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación nacional<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoUna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>r ygestionar un Sistema nacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción es —como se ha m<strong>en</strong>cionado anteriorm<strong>en</strong>te— <strong>la</strong> dirigidaa obt<strong>en</strong>er datos e informaciones <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> situaciónnacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Esta información <strong>de</strong>be incidir no sólo <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> “<strong>estado</strong><strong>de</strong> situación” propiam<strong>en</strong>te dicho (acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales), sinotambién <strong>sobre</strong> su <strong>en</strong>torno socioeconómico (<strong>en</strong> <strong>la</strong>medida <strong>en</strong> que pueda condicionar su evolución) y155


JOSÉ LUIS CASTELLÁ LÓPEZ<strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas (integradas <strong>en</strong> los“programas nacionales <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción”) que <strong>el</strong>Sistema <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> para mejorar<strong>la</strong>, para que a suvez puedan mejorarse estas activida<strong>de</strong>s y <strong>el</strong> propioSistema, a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los resultados obt<strong>en</strong>idos.Normalm<strong>en</strong>te, este proceso su<strong>el</strong>e concretarse <strong>en</strong> uninforme <strong>de</strong> situación, <strong>el</strong>aborado con periodicidad<strong>de</strong>finida, don<strong>de</strong> se resum<strong>en</strong> y analizan los datosobt<strong>en</strong>idos, se extra<strong>en</strong> conclusiones y, <strong>en</strong> su caso, sepropon<strong>en</strong> medidas <strong>de</strong> mejora.1.2. EL CONVENIO 187 DE LA OIT COMOINSTRUMENTO DE REFERENCIALos criterios <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT <strong>en</strong> esta materia están básicam<strong>en</strong>terecogidos <strong>en</strong> dos Conv<strong>en</strong>ios y sus respectivasRecom<strong>en</strong>daciones: <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 155 <strong>sobre</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores, <strong>de</strong> 1981, y<strong>la</strong> Recom<strong>en</strong>dación 165; y <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187, <strong>sobre</strong> <strong>el</strong>marco promocional para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo, <strong>de</strong> 2006, y <strong>la</strong> Recom<strong>en</strong>dación 197.El Conv<strong>en</strong>io 155 establece que todo Miembro(que lo ratifique) <strong>de</strong>berá, <strong>en</strong> consulta con <strong>la</strong>s organizacionesmás repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> empresariosy <strong>de</strong> trabajadores, formu<strong>la</strong>r, poner <strong>en</strong> práctica yreexaminar periódicam<strong>en</strong>te una política nacionalcoher<strong>en</strong>te <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> lostrabajadores y medio ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo. Se establecetambién que para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r esta política<strong>de</strong>be contemp<strong>la</strong>rse una acción nacional que compr<strong>en</strong>da,<strong>en</strong>tre otras acciones:• La <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> una normativa que fije una serie<strong>de</strong> “obligaciones prev<strong>en</strong>tivas” no sólo paralos empresarios, sino también para “personasque diseñan, fabrican, importan, suministran oce<strong>de</strong>n maquinaria, equipos o sustancias parauso profesional”.• El control <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa, medianteun sistema <strong>de</strong> inspección “apropiado y sufici<strong>en</strong>te”y <strong>la</strong> previsión <strong>de</strong> “sanciones a<strong>de</strong>cuadas”.• La adopción <strong>de</strong> medidas <strong>de</strong> apoyo a los empresariosy trabajadores para facilitar <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> sus obligaciones legales.• La inclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, higi<strong>en</strong>ey medio ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> todos losniv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>de</strong> formación, incluidos los<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza superior técnica, médica y profesional.• La investigación y <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> información(incluidas <strong>la</strong>s estadísticas) <strong>sobre</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.• La adopción <strong>de</strong> medidas para lograr <strong>la</strong> necesariacoordinación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s diversas autorida<strong>de</strong>s ylos diversos organismos <strong>en</strong>cargados <strong>de</strong> formu<strong>la</strong>r<strong>la</strong> política y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> acción nacional<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Por su parte, <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187 <strong>de</strong>termina quetodo Miembro (que lo ratifique) <strong>de</strong>berá establecer,mant<strong>en</strong>er y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong> forma progresiva, y reexaminarperiódicam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> consulta con <strong>la</strong>s organizacionesmás repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> empresariosy <strong>de</strong> trabajadores, un sistema nacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo que incluya:• <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> y los mecanismospara garantizar su observancia,• <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s responsables,• disposiciones para promover <strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong><strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa y, cuando proceda:• – un órgano u órganos consultivos tripartitos<strong>de</strong> ámbito nacional,• – servicios <strong>de</strong> información y asesorami<strong>en</strong>to <strong>en</strong><strong>la</strong> materia,• – formación <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,• – servicios <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,• – investigación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo,• – un mecanismo para recopi<strong>la</strong>r y analizar losdatos <strong>sobre</strong> daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>,• – disposiciones con miras a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración con<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> social,• – mecanismos <strong>de</strong> apoyo para <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s microempresas,<strong>en</strong> <strong>la</strong>s pequeñas y medianasempresas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> economía informal.El Conv<strong>en</strong>io 187 establece también que se <strong>de</strong>berá<strong>el</strong>aborar, aplicar, contro<strong>la</strong>r y reexaminar periódicam<strong>en</strong>teun programa nacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> consulta con <strong>la</strong>s organizacionesmás repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> empresarios y <strong>de</strong>trabajadores, <strong>el</strong> cual <strong>de</strong>be “<strong>el</strong>aborarse y reexaminarse<strong>sobre</strong> <strong>la</strong> base <strong>de</strong> un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación nacional<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,que incluya un análisis d<strong>el</strong> sistema nacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo”. En consonancia con lo anterior,<strong>la</strong> Recom<strong>en</strong>dación 197 establece que losEstados “<strong>de</strong>berían preparar y actualizar periódicam<strong>en</strong>teun perfil (informe) nacional <strong>en</strong> que se resuman<strong>la</strong> situación exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo y los progresosrealizados para conseguir un medio ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>trabajo seguro y <strong>salud</strong>able, que <strong>de</strong>bería servir <strong>de</strong>156


INTRODUCCIÓN AL SISTEMA ESPAÑOL DE PREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALESbase para <strong>el</strong>aborar y reexaminar <strong>el</strong> programa nacional”.De hecho, todo <strong>el</strong>lo no es nuevo: <strong>el</strong>Conv<strong>en</strong>io 155 ya establecía (<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1981), a este respecto,que “<strong>la</strong> situación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong>berá ser objeto, a intervalosa<strong>de</strong>cuados, <strong>de</strong> exám<strong>en</strong>es globales o r<strong>el</strong>ativos a <strong>de</strong>terminadossectores, a fin <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar los problemas principales,<strong>el</strong>aborar medios eficaces <strong>de</strong> resolverlos, <strong>de</strong>finir<strong>el</strong> or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> pr<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas que haya que tomar,y evaluar los resultados”.Por último, convi<strong>en</strong>e recordar que <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io155 ha sido ratificado por España (por Instrum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> 26.7.1985, BOE <strong>de</strong> 11.11.1985) y que exist<strong>en</strong> razonespara creer que <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187, adoptado <strong>en</strong>2006, también lo será.1.3. EL SISTEMA ESPAÑOL DE PREVENCIÓNDE RIESGOS LABORALESA continuación se pres<strong>en</strong>ta una introducción alSistema español <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,resumiéndose sus principales <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos —que setratarán <strong>de</strong> forma más amplia <strong>en</strong> capítulos posterioresd<strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te informe— y señalándose alguna <strong>de</strong>sus particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s. Convi<strong>en</strong>e, sin embargo, empezarpres<strong>en</strong>tando <strong>la</strong> política españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>el</strong> Sistema se <strong>en</strong>marca,<strong>la</strong> cual se concreta, para <strong>el</strong> periodo 2007-2012, <strong>en</strong> <strong>la</strong>Estrategia españo<strong>la</strong> reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te aprobada.1.3.1. La política y <strong>la</strong> estrategia españo<strong>la</strong>s<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoEl Capítulo II <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 5 se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong>sus objetivos:La política <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción t<strong>en</strong>drá por objeto<strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong>trabajo dirigida a <strong>el</strong>evar <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Dicha política… se ori<strong>en</strong>tará a <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>sdistintas Administraciones públicas compet<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>materia prev<strong>en</strong>tiva y a que se armonic<strong>en</strong> con <strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>la</strong>sactuaciones que conforme a esta Ley correspondan asujetos públicos y privados, a cuyo fin:• La Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado, <strong>la</strong>sAdministraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomasy <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s que integran <strong>la</strong> Administración localse prestarán cooperación y asist<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> eficazejercicio <strong>de</strong> sus respectivas compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> este artículo.• La <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong> política prev<strong>en</strong>tiva se llevará acabo con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los empresarios y <strong>de</strong> lostrabajadores a través <strong>de</strong> sus organizaciones empresarialesy sindicales más repres<strong>en</strong>tativas.A <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> lo anterior queda c<strong>la</strong>ro que <strong>de</strong>s<strong>de</strong><strong>el</strong> primer mom<strong>en</strong>to <strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor ha consi<strong>de</strong>rado<strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción a niv<strong>el</strong> nacionalcomo un Sistema mediante <strong>el</strong> que se busca <strong>la</strong> efectivacoordinación <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que locompon<strong>en</strong>, <strong>la</strong> armonización <strong>de</strong> sus respectivas actuacionesy <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones<strong>de</strong> empresarios y trabajadores, todo <strong>el</strong>lo <strong>de</strong> conformidadcon lo establecido <strong>en</strong> los Conv<strong>en</strong>ios 155y 187 <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT.En <strong>el</strong> mismo s<strong>en</strong>tido y por su parte, <strong>la</strong> EstrategiaEspaño<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (2007– 2012), concebida como un instrum<strong>en</strong>to para establecer<strong>el</strong> marco g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales a corto y, <strong>sobre</strong> todo, a medioy <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, pret<strong>en</strong><strong>de</strong>, <strong>en</strong>tre otras cosas, dotar<strong>de</strong> coher<strong>en</strong>cia y racionalidad a <strong>la</strong>s actuaciones <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>daspor todos los actores r<strong>el</strong>evantes y, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r,articu<strong>la</strong>r… <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> iniciativas <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado y <strong>la</strong>s iniciativas quecon variadas <strong>de</strong>nominaciones (p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> acción, p<strong>la</strong>nesdirectores, p<strong>la</strong>nes autonómicos, p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> choque) hanpuesto <strong>en</strong> marcha <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, iniciativasque rev<strong>el</strong>an <strong>el</strong> interés d<strong>el</strong> Gobierno, <strong>de</strong> los gobiernosautonómicos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones empresariales ysindicales por conseguir un mejor cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa, <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong>disminución d<strong>el</strong> número <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo.En línea con lo anterior convi<strong>en</strong>e seña<strong>la</strong>r quebu<strong>en</strong>a parte d<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia se dirigea establecer objetivos para <strong>la</strong>s políticas públicasque inci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,a coordinar esas políticas y a reforzar <strong>la</strong>s institucionespúblicas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales. Por último, merece resaltarse que <strong>la</strong>Estrategia concibe a <strong>la</strong> política <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo como una política <strong>de</strong> caráctertransversal que <strong>de</strong>be p<strong>en</strong>etrar, estar integrada yori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s restantes políticas y, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> política<strong>la</strong>boral y <strong>de</strong> empleo, <strong>la</strong> política <strong>de</strong> SeguridadSocial, <strong>la</strong> política g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>la</strong> política g<strong>en</strong>eral<strong>de</strong> educación y formación, <strong>la</strong> política industrial,<strong>la</strong> política medioambi<strong>en</strong>tal, <strong>la</strong> política <strong>de</strong> infraestructuras,obras públicas y vivi<strong>en</strong>da, etc.157


JOSÉ LUIS CASTELLÁ LÓPEZ1.3.2. Elem<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> Sistema español <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ciónSi se analizan - sigui<strong>en</strong>do <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187- los<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos o compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> un Sistema nacional <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, pue<strong>de</strong> observarse fácilm<strong>en</strong>teque todos <strong>el</strong>los ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un fi<strong>el</strong> reflejo a niv<strong>el</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> España <strong>la</strong> cual–sin pret<strong>en</strong><strong>de</strong>r ser exhaustivos- incluye:• Una normativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesque compr<strong>en</strong><strong>de</strong> cualquier norma que establezca“prescripciones prev<strong>en</strong>tivas”, bi<strong>en</strong> seaadoptada <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>la</strong>boral o que pueda t<strong>en</strong>erefectos <strong>en</strong> dicho ámbito. Queda incluida,por tanto, no sólo <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> propiam<strong>en</strong>te dicha, sino también <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los productos, que establec<strong>el</strong>os requisitos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> que éstos<strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir para po<strong>de</strong>r ser comercializados.A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo establece requisitos aplicables a:• – <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo (<strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s barandil<strong>la</strong>so los límites <strong>de</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tesquímicos, por ejemplo),• – <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas que ti<strong>en</strong>e que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<strong>el</strong> empresario (<strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos,<strong>la</strong> formación e información <strong>de</strong> los trabajadores,etc.) y• – <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> gestionar dichas activida<strong>de</strong>s (integración<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas, necesidad <strong>de</strong> disponer<strong>de</strong> recursos especializados, etc.).• Mecanismos para v<strong>el</strong>ar por <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa a través – principal, pero no exclusivam<strong>en</strong>te– <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales y d<strong>el</strong>a actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, y un sistema apropiado <strong>de</strong>sanciones. Al respecto cabe seña<strong>la</strong>r que tanto <strong>el</strong>número como <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong>os inspectores vi<strong>en</strong><strong>en</strong> increm<strong>en</strong>tándose significativam<strong>en</strong>te<strong>en</strong> los últimos años y, por otraparte, cabe esperar que culmine <strong>en</strong> breve <strong>el</strong> proceso<strong>de</strong> habilitación <strong>de</strong> funcionarios técnicos d<strong>el</strong>as Comunida<strong>de</strong>s Autónomas que realizan funciones<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.• Diversos organismos públicos (como <strong>el</strong> InstitutoNacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo,o los Institutos o C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA) y privados,que realizan activida<strong>de</strong>s:• – <strong>de</strong> promoción, información y asesorami<strong>en</strong>to<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción tanto <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresascomo <strong>de</strong> otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s u organismoscon compet<strong>en</strong>cias o intereses <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia;• – <strong>de</strong> estudio e investigación y <strong>de</strong> recopi<strong>la</strong>ción,análisis y pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> interésprev<strong>en</strong>tivo (“Observatorios”). Esto incluye <strong>la</strong><strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> estadísticas <strong>de</strong> AT y EEPP, <strong>de</strong><strong>en</strong>cuestas <strong>de</strong> situación, sean <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral(como <strong>la</strong> Encuesta Nacional <strong>de</strong>Condiciones <strong>de</strong> Trabajo <strong>el</strong>aborada por <strong>el</strong>INSHT) o específico (c<strong>en</strong>tradas <strong>en</strong> colectivos,riesgos o territorios <strong>de</strong>terminados), etc.• Un conjunto <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que asesorany asist<strong>en</strong> directam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s empresas, <strong>la</strong>mayoría <strong>de</strong> los cuales – los “externos o aj<strong>en</strong>os” –son acreditados y contro<strong>la</strong>dos por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<strong>la</strong>borales y <strong>el</strong> resto – los “internos o propios”– son auditados por <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s sometidas a su veza <strong>la</strong> acreditación y control <strong>de</strong> dichas autorida<strong>de</strong>s.Es a través <strong>de</strong> estos Servicios que <strong>el</strong> empresarioti<strong>en</strong>e acceso a los conocimi<strong>en</strong>tos y medios especializadosque se requier<strong>en</strong> para efectuar <strong>de</strong>terminadasactivida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas (como, porejemplo, <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores)y pue<strong>de</strong>, a<strong>de</strong>más, obt<strong>en</strong>er <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>tonecesario para integrar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistemag<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.• Un sistema educativo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se va introduci<strong>en</strong>dotransversal y pau<strong>la</strong>tinam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong>especial, <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional y <strong>la</strong> universitaria,y una formación específica <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>de</strong> niv<strong>el</strong> básico, intermedio y superior.• Un Sistema <strong>de</strong> Seguridad Social que no sólo daprotección fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> AT yEEPP, proporcionando amplias prestaciones asist<strong>en</strong>cialesy económicas, sino que también <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas “gratuitas” (con cargoa cuotas) dirigidas prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s empresas<strong>de</strong> m<strong>en</strong>or tamaño y mayor p<strong>el</strong>igrosidad.• Un conjunto <strong>de</strong> mecanismos e instituciones queti<strong>en</strong><strong>en</strong> como objetivo <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tesAdministraciones, así como <strong>la</strong> consultacon los ag<strong>en</strong>tes sociales, <strong>en</strong>tre los que merece<strong>de</strong>stacarse <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridady Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo. Estos mecanismos e institucionesconstituy<strong>en</strong> lo que podría <strong>de</strong>nominars<strong>el</strong>a “argamasa” d<strong>el</strong> Sistema, permiti<strong>en</strong>doque <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> éste sea algo más que <strong>la</strong>mera yuxtaposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que lo compon<strong>en</strong>.158


INTRODUCCIÓN AL SISTEMA ESPAÑOL DE PREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALESEl sistema español <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónFIGURA 1No es objetivo <strong>de</strong> este informe analizar <strong>en</strong> qué medidaexactam<strong>en</strong>te los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que acaban <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribirseconforman verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te un “sistema”.Ello implicaría ver <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> armonización <strong>de</strong> actuacionesque se produce tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> cada<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to (subsistema) d<strong>el</strong> sistema como <strong>en</strong>tre éstos;significaría, por ejemplo, analizar <strong>la</strong> coordinación <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>as autorida<strong>de</strong>s normativas “<strong>la</strong>borales” e “industriales”,o ver si los datos proporcionados por un “observatorio”son útiles para p<strong>la</strong>nificar <strong>la</strong>s inspecciones.Sin embargo, <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te “informe <strong>de</strong> situación” sípue<strong>de</strong> ser una bu<strong>en</strong>a ocasión para promover esteejercicio <strong>de</strong> análisis t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, a<strong>de</strong>más, que<strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187 establece c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te –como ya se hadicho - que todo análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación nacional <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>be incluir un análisisd<strong>el</strong> sistema nacional correspondi<strong>en</strong>te.1.3.3. Particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> Sistema español<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónPor último cabe seña<strong>la</strong>r una peculiaridad d<strong>el</strong>sistema español: <strong>la</strong> <strong>de</strong> su concat<strong>en</strong>ación con otrossistemas <strong>de</strong> distinto niv<strong>el</strong>. El sistema español esparte y está condicionado (<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>tea <strong>la</strong> normativa) por <strong>el</strong> “sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE”y, a su vez, condiciona y está condicionado porlos “subsistemas” <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.Un esbozo <strong>de</strong> esta situación se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong><strong>la</strong> figura 1.La interr<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Sistema europeo y <strong>el</strong>español es obvia: <strong>la</strong> normativa españo<strong>la</strong> es, básicam<strong>en</strong>te,normativa europea; <strong>la</strong> Estrategia españo<strong>la</strong>se adopta <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> una Estrategia europea;<strong>la</strong> Red Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoforma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red Europea correspondi<strong>en</strong>te;<strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones <strong>de</strong> trabajo europeasti<strong>en</strong><strong>de</strong> pau<strong>la</strong>tinam<strong>en</strong>te a armonizarse (a través<strong>de</strong> los criterios adoptados por <strong>el</strong> Comité <strong>de</strong> altosresponsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inspecciones nacionales); <strong>la</strong>sestadísticas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> los países<strong>de</strong> <strong>la</strong> UE ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n también a armonizarse y está prevista<strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> un reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to dirigido a talfin; los Institutos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> europeos sehan asociado y se reún<strong>en</strong> periódicam<strong>en</strong>te paracompartir experi<strong>en</strong>cias e informaciones y para<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r proyectos conjuntos, etc.Finalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse que <strong>el</strong> Sistema españolno pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse si no se compr<strong>en</strong><strong>de</strong> lo159


JOSÉ LUIS CASTELLÁ LÓPEZque significa para <strong>el</strong> mismo <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>compet<strong>en</strong>cias – <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con muchas <strong>de</strong> susprincipales actuaciones – a <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas, sean transfer<strong>en</strong>cias exclusivas o no.Así, <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa es, básicam<strong>en</strong>te,una compet<strong>en</strong>cia “c<strong>en</strong>tral”, pero su ejecuciónes compet<strong>en</strong>cia autonómica; <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>promoción, divulgación o investigación, porejemplo, pue<strong>de</strong>n ser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das tanto por organismos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración C<strong>en</strong>tral (INSHT,Seguridad Social a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, etc.)como por los c<strong>en</strong>tros, institutos u otros organismos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Autonómicas; muchosServicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os acreditadospor una <strong>de</strong>terminada Comunidad Autónomapue<strong>de</strong>n actuar <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> ámbito nacional; <strong>de</strong> formaparal<strong>el</strong>a, los “prev<strong>en</strong>cionistas” formados por<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s acreditadas por cualquier Comunidadpue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r sus activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> cualquierotra; numerosas estadísticas, <strong>en</strong>cuestas o estudios<strong>de</strong> ámbito nacional sólo pue<strong>de</strong>n realizarse con losdatos aportados por <strong>la</strong>s CCAA; etc.Fr<strong>en</strong>te a esta situación sólo pue<strong>de</strong> concluirse qu<strong>el</strong>a coordinación <strong>en</strong>te <strong>la</strong>s Administraciones Autonómicas,y <strong>en</strong>tre éstas y <strong>la</strong> Administración C<strong>en</strong>tral, es condiciónnecesaria – y, probablem<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> más necesaria <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones– para <strong>el</strong> correcto funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Sistemaespañol <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.160


2. Sistema normativoRAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAMagistrado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> lo Social <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolidTribunal Superior <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y LeónInspector <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social <strong>en</strong> exce<strong>de</strong>nciaEL objeto <strong>de</strong> este capítulo es <strong>de</strong>scribir <strong>el</strong> sistemanormativo español <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. Lo primero que ha <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacarse es<strong>la</strong> <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción españo<strong>la</strong>vig<strong>en</strong>te. La Ley 31/1995 modificó <strong>la</strong> terminologíatradicionalm<strong>en</strong>te usada <strong>en</strong> España, <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>francés, que era <strong>la</strong> <strong>de</strong> “<strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo”, por <strong>la</strong> <strong>de</strong> “prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales”,si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa comunitaria europeautiliza <strong>el</strong> término <strong>de</strong> “<strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo”,que es <strong>el</strong> que adoptamos aquí.2.1. LA DISTRIBUCIÓN DE LAS COMPETEN-CIAS NORMATIVAS EN MATERIA DESEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOEn España se ha v<strong>en</strong>ido consi<strong>de</strong>rando que <strong>la</strong>materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo formaparte d<strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral. Estoes así pese al int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Sanidad<strong>de</strong> 1986 <strong>de</strong> llevar a su terr<strong>en</strong>o <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. Laopción terminológica adoptada <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, a <strong>la</strong> que hemoshecho alusión, ti<strong>en</strong>e que ver precisam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong>voluntad d<strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> 1995 <strong>de</strong> adscribir c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>teal ámbito <strong>la</strong>boral <strong>la</strong> norma que dictaba,como expresam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra <strong>en</strong> <strong>el</strong> número primero<strong>de</strong> <strong>la</strong> disposición adicional tercera <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiaLey. Es cierto que <strong>la</strong> normativa exige que existauna parte sanitaria <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción constituida por profesionales sanitariosy también dispone que sus actuaciones que<strong>de</strong>nbajo <strong>el</strong> control administrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>ssanitarias y no <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>la</strong>borales, pero <strong>el</strong>lo noimplica que <strong>en</strong> España se v<strong>en</strong>ga a <strong>de</strong>sgajar <strong>la</strong> <strong>salud</strong><strong>la</strong>boral d<strong>el</strong> conjunto normativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Des<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vistajurídico todo <strong>el</strong>lo es materia <strong>la</strong>boral, con <strong>la</strong>excepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>sobre</strong> autorización <strong>de</strong>c<strong>en</strong>tros sanitarios, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que afecta tambiéna <strong>la</strong> infraestructura sanitaria <strong>de</strong> los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios o aj<strong>en</strong>os, así como algunasnormas <strong>sobre</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración obligatoria <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>su otras actuaciones d<strong>el</strong> sistema sanitariopúblico <strong>en</strong> cuanto tal.Pues bi<strong>en</strong>, <strong>la</strong> potestad legis<strong>la</strong>tiva <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con<strong>la</strong> materia <strong>la</strong>boral está atribuida al Estado y no a<strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas. A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> TribunalConstitucional interpretó <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia18/1982, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo, que <strong>la</strong> atribución que <strong>la</strong>Constitución y los Estatutos <strong>de</strong> Autonomía realizan<strong>en</strong> favor d<strong>el</strong> Estado no se limita a <strong>la</strong> potestadlegis<strong>la</strong>tiva <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido estricto, sino que incluyetambién <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria. Por tanto hasido <strong>el</strong> Estado <strong>el</strong> que ha v<strong>en</strong>ido dictando toda <strong>la</strong>normativa legal y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. No obstante, <strong>la</strong>s potesta<strong>de</strong>sejecutivas <strong>en</strong> este ámbito han sido asumidasya por todas <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, <strong>la</strong>scuales pue<strong>de</strong>n dictar normas dirigidas a organizary estructurar su administración y servicios. En estemarco, por tanto, también nos <strong>en</strong>contramos <strong>de</strong> formamarginal con normas proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tesComunida<strong>de</strong>s Autónomas, con un ámbitomaterial restringido a aspectos <strong>de</strong> naturaleza administrativay organizativa.Hay que anotar, no obstante, que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales <strong>de</strong> 1995 se incorporótambién al ámbito <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción<strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo alpersonal al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s AdministracionesPúblicas regido por <strong>el</strong> Derecho Administrativo(funcionarios, personal estatutario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s institucionessanitarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, etc.). En r<strong>el</strong>acióncon este tipo <strong>de</strong> personal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s AdministracionesPúblicas, cuando <strong>de</strong>p<strong>en</strong>dan <strong>de</strong> unaComunidad Autónoma o <strong>de</strong> Entes Locales situados<strong>en</strong> su territorio, <strong>el</strong> Estado so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong>e compet<strong>en</strong>ciaspara dictar <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción básica, lo que no161


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAincluye normas <strong>de</strong> carácter reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario (s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ciasd<strong>el</strong> Tribunal Constitucional 197/1996,109/2003, 194/2004 o 32/2006), <strong>de</strong> manera quetodo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo legis<strong>la</strong>tivo y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> <strong>la</strong>sbases cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> leyes estatales correspon<strong>de</strong> a<strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas. Por tanto, existe unafractura es<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, <strong>de</strong> manera que cuando<strong>en</strong>tramos <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong> personal <strong>de</strong> DerechoAdministrativo, <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias sealtera, haci<strong>en</strong>do posible regu<strong>la</strong>ciones legales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasdiverg<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con su propio personal <strong>de</strong>Derecho Administrativo y d<strong>el</strong> personal <strong>de</strong> DerechoAdministrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Corporaciones Locales <strong>de</strong> suterritorio, siempre respetando los preceptos conrango <strong>de</strong> Ley que <strong>el</strong> Estado haya <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado básicos.Las Comunida<strong>de</strong>s Autónomas han <strong>de</strong> respetar <strong>en</strong>todo caso, como también <strong>el</strong> Estado, los cont<strong>en</strong>idosmínimos prescritos por <strong>la</strong>s directivas comunitarias.Sin embargo, esta fractura compet<strong>en</strong>cial ap<strong>en</strong>as hasido utilizada por <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes Comunida<strong>de</strong>sAutónomas, que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> aceptando <strong>la</strong> aplicación d<strong>el</strong>conjunto normativo estatal <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo a su personal <strong>de</strong> Derecho Administrativo,introduci<strong>en</strong>do excepciones y matizaciones únicam<strong>en</strong>te<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con aspectos organizativos <strong>de</strong> susservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y sistemas <strong>de</strong> auditoría y<strong>de</strong>más instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> control. La pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>algunas Comunida<strong>de</strong>s Autónomas es que dichasexcepciones y matizaciones se apliqu<strong>en</strong> también asu personal <strong>la</strong>boral, lo que carece <strong>de</strong> base constitucionaly estatutaria, aunque habitualm<strong>en</strong>te no sehan impugnado por <strong>el</strong> Estado estos excesos compet<strong>en</strong>ciales.Se observa <strong>en</strong> este aspecto una excesivapreocupación <strong>de</strong> los responsables autonómicospor matizar <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo cuando se trata <strong>de</strong> aplicar<strong>la</strong> a su propiaAdministración, lo que al mismo tiempo ha llevadoa un olvido casi completo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especificida<strong>de</strong>sque <strong>de</strong>berían preverse para <strong>el</strong> personal <strong>de</strong> DerechoAdministrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Corporaciones Locales.En <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>ciasnormativas con r<strong>el</strong>ación al conjunto <strong>de</strong> los trabajadorescon r<strong>el</strong>ación jurídica <strong>la</strong>boral, tanto d<strong>el</strong>sector público como d<strong>el</strong> privado, está <strong>en</strong> fase <strong>de</strong>transformación, dado que <strong>el</strong> artículo 112 d<strong>el</strong> nuevoEstatuto <strong>de</strong> Autonomía <strong>de</strong> Cataluña aprobadopor <strong>la</strong> Ley Orgánica 6/2006, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> julio, <strong>de</strong>fine<strong>de</strong> forma difer<strong>en</strong>te <strong>la</strong> potestad ejecutiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comunidad Autónoma, <strong>de</strong> manera que ésta compr<strong>en</strong><strong>de</strong>ahora toda <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes. Es cierto que <strong>la</strong> constitucionalidad<strong>de</strong> dicho precepto ha sido cuestionada ante<strong>el</strong> Tribunal Constitucional y está p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>resolución que este órgano ha <strong>de</strong> dictar, pero ya esaplicable <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor d<strong>el</strong> nuevoEstatuto, a salvo <strong>de</strong> lo que pudiera <strong>de</strong>cidir <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro<strong>el</strong> Tribunal Constitucional. Por su parte <strong>el</strong> nuevoEstatuto <strong>de</strong> Autonomía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Is<strong>la</strong>s Baleares,aprobado por <strong>la</strong> Ley Orgánica 1/2007, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero,<strong>en</strong> su artículo 85.2 nos dice que, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong>s materias <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> ComunidadAutónoma es titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> potestad ejecutiva, estapotestad “podrá llevar aneja <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariacuando sea necesaria para <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa d<strong>el</strong> Estado”. A su vez <strong>el</strong> nuevo Estatuto<strong>de</strong> Autonomía <strong>de</strong> Andalucía aprobado por <strong>la</strong> LeyOrgánica 2/2007, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> marzo, establece <strong>en</strong> suartículo 42.1.3.º que <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias ejecutivas d<strong>el</strong>a Comunidad Autónoma Andaluza compr<strong>en</strong><strong>de</strong>n“cuando proceda, <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> disposicionesreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias para <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativad<strong>el</strong> Estado”. En estos dos casos no se ha producidoninguna impugnación <strong>de</strong> su constitucionalidadante <strong>el</strong> Tribunal Constitucional, sino que, al contrarioy <strong>de</strong> forma paradójica, <strong>la</strong> impugnación <strong>de</strong> estaprevisión d<strong>el</strong> Estatuto catalán ante <strong>el</strong> TribunalConstitucional ha convivido con <strong>el</strong> apoyo por losmismos sectores políticos <strong>en</strong> los Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos español,balear y andaluz d<strong>el</strong> texto d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> estasComunida<strong>de</strong>s, incluy<strong>en</strong>do su previsión <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria.Ha <strong>de</strong> subrayarse sin embargo que esta mismacompet<strong>en</strong>cia reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria no se ha asumido <strong>en</strong>otras reformas estatutarias reci<strong>en</strong>tes: no se incorporóal texto d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> Autonomía <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comunidad Val<strong>en</strong>ciana resultante <strong>de</strong> <strong>la</strong> reformad<strong>el</strong> mismo practicada por <strong>la</strong> Ley Orgánica 1/2006,<strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> abril, si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> virtud d<strong>el</strong> número tercero<strong>de</strong> su nueva disposición adicional segundapue<strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse que sus instituciones <strong>de</strong> autogobiernohan quedado obligadas a promover <strong>la</strong>reforma estatutaria precisa para <strong>la</strong> asunción <strong>de</strong>esta compet<strong>en</strong>cia. En tanto <strong>en</strong> cuanto dicha reformano se lleve a cabo, <strong>la</strong> Comunidad Val<strong>en</strong>cianacarece <strong>de</strong> dicha compet<strong>en</strong>cia reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria. Porsu parte, <strong>el</strong> artículo 77 d<strong>el</strong> nuevo Estatuto <strong>de</strong>Autonomía <strong>de</strong> Aragón aprobado por <strong>la</strong> LeyOrgánica 5/2007, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> abril, limita <strong>la</strong> potestadreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria <strong>en</strong> <strong>la</strong>s materias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong>Comunidad Autónoma ti<strong>en</strong>e compet<strong>en</strong>cia ejecutivaa los “reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> supropia compet<strong>en</strong>cia funcional y <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> los servicios necesarios para <strong>el</strong>lo”. Parece quequedan excluidos <strong>de</strong> su ámbito compet<strong>en</strong>cial los162


SISTEMA NORMATIVOreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>nominados ejecutivos o <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes, por lo que <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia normativa<strong>en</strong> esta materia <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComunidadAutónoma <strong>de</strong> Aragón seguirá si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> tradicionaly no <strong>la</strong> que asum<strong>en</strong> Cataluña, Baleares yAndalucía <strong>en</strong> sus nuevos estatutos.Por lo que se refiere a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más Comunida<strong>de</strong>sAutónomas sus procesos <strong>de</strong> reforma estatutaria obi<strong>en</strong> no se han iniciado o están todavía <strong>en</strong> tramitación(como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y León,Castil<strong>la</strong>-La Mancha y Canarias). Por tanto, su situacióncompet<strong>en</strong>cial <strong>en</strong> <strong>el</strong> aspecto que aquí tratamosno ha sufrido alteración por <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to.De <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> los preceptos <strong>de</strong> los nuevosEstatutos <strong>de</strong> Cataluña, Is<strong>la</strong>s Baleares y Andalucíaresulta que <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito territorial <strong>de</strong> estas tresComunida<strong>de</strong>s todos los preceptos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo que no estén cont<strong>en</strong>idos<strong>en</strong> normas estatales con rango <strong>de</strong> Ley podríanser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong>Comunidad Autónoma <strong>de</strong> forma difer<strong>en</strong>ciada. ElDerecho español <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajoestá constituido <strong>en</strong> gran parte, como veremos,por normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias, por lo que los efectos<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> mismo <strong>de</strong> esta redistribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>ciasnormativas pudieran ser importantes,aunque todavía no se han materializado. No obstante,<strong>la</strong> posible dispersión está limitada por <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> respetar como cont<strong>en</strong>ido mínimo <strong>el</strong> d<strong>el</strong>conjunto <strong>de</strong> directivas comunitarias <strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Y, <strong>en</strong> todo caso, <strong>la</strong>s normasreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias estatales son aplicables supletoriam<strong>en</strong>terespecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autonómicas (artículo149.3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución), por lo que <strong>la</strong> falta <strong>de</strong>ejercicio por <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas cata<strong>la</strong>na,balear y andaluza <strong>de</strong> su nueva potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria<strong>en</strong> esta materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>termina <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to actual <strong>la</strong> continuida<strong>de</strong>n <strong>la</strong> vig<strong>en</strong>cia y aplicación <strong>en</strong> sus territoriosd<strong>el</strong> conjunto d<strong>el</strong> or<strong>de</strong>n normativo estatal.De cara al futuro sin embargo esta alteracióncompet<strong>en</strong>cial podría t<strong>en</strong>er importantes efectos <strong>sobre</strong><strong>el</strong> sistema normativo español. Por ejemplo, apartir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reformas estatutarias seña<strong>la</strong>das, <strong>la</strong> incorporación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> territorio <strong>de</strong>Cataluña, Is<strong>la</strong>s Baleares y Andalucía ha <strong>de</strong> ser realizadamediante reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos por <strong>la</strong> ComunidadAutónoma y no por <strong>el</strong> Estado, salvo cuando existauna reserva <strong>de</strong> Ley o <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong>cida incorporarsu cont<strong>en</strong>ido, total o parcialm<strong>en</strong>te, mediant<strong>en</strong>ormas con rango <strong>de</strong> Ley. Al mismo tiempo esastres Comunida<strong>de</strong>s Autónomas pue<strong>de</strong>n sustituir <strong>el</strong>cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los actuales reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos estatales <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, respetandosiempre <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los preceptos incluidos<strong>en</strong> normas con rango <strong>de</strong> Ley y los mínimos resultantes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias. Pero almismo tiempo <strong>el</strong> Estado reti<strong>en</strong>e faculta<strong>de</strong>s normativaspara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación contodas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, <strong>en</strong> tanto<strong>en</strong> cuanto éstas no asuman por sus estatutos estascompet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los mismos términos que <strong>la</strong>stres citadas. La normativa reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria estatalt<strong>en</strong>drá así carácter supletorio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas cata<strong>la</strong>na, balear y andaluza. Si <strong>en</strong> <strong>el</strong> futurose llegase a producir una asunción g<strong>en</strong>eralizada<strong>de</strong> esta compet<strong>en</strong>cia reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria por todas<strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, <strong>el</strong> Estado ya no podríaejercer su potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia,dado que <strong>la</strong> jurispru<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> TribunalConstitucional veda al mismo <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong>dictar normas cuya única vocación sea operar concarácter supletorio respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dictadas por <strong>la</strong>sComunida<strong>de</strong>s Autónomas (s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> TribunalConstitucional 61/1997, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> marzo). Si <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o<strong>de</strong> los estatutos <strong>de</strong> autonomía catalán, baleary andaluz se ext<strong>en</strong>diese a todas <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas, a partir <strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to <strong>la</strong>s normasreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias estatales previas subsistirían concarácter supletorio, pero <strong>el</strong> Estado no podría dictarnuevas normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias, correspondi<strong>en</strong>doesa potestad a cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas. En cada caso <strong>el</strong> Estado habría <strong>de</strong> <strong>de</strong>cidirmediante <strong>la</strong>s normas con rango <strong>de</strong> Ley quécont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>berían quedar reg<strong>la</strong>dos con carácteruniforme para todo <strong>el</strong> territorio español, omiti<strong>en</strong>dotodo <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario, que quedaría <strong>en</strong>manos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.Esta es <strong>la</strong> situación que hoy se produce respecto <strong>de</strong>Cataluña, Is<strong>la</strong>s Baleares y Andalucía, con <strong>la</strong> matización<strong>de</strong> que <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong>be seguir dictando reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley aplicables <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<strong>de</strong>más Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, los cuales ti<strong>en</strong><strong>en</strong>carácter supletorio <strong>en</strong> Cataluña, Is<strong>la</strong>s Baleares yAndalucía. De esta manera <strong>la</strong> voluntaria falta <strong>de</strong>ejercicio por estas tres Comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> su potestadreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria reconocida estatutariam<strong>en</strong>te<strong>de</strong>ja por <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>la</strong>s cosas como estaban.Más allá <strong>de</strong> estos problemas r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong>s concretasinstancias administrativas que puedan t<strong>en</strong>eratribuida <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria para <strong>la</strong>ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes dictadas por <strong>el</strong> Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>toespañol <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,lo cierto es que <strong>en</strong> España se ha mant<strong>en</strong>ido163


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAun sistema normativo basado es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>normas jurídico-públicas. Existe sin embargo unleve atisbo <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>cias regu<strong>la</strong>toriasd<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o anglosajón, que un<strong>en</strong> <strong>en</strong> su s<strong>en</strong>o,aunque sometidas al principio <strong>de</strong> legalidad, <strong>la</strong> potestaddirectam<strong>en</strong>te ejecutiva <strong>sobre</strong> una materiacon una cierta potestad normativa. Se contemp<strong>la</strong>así <strong>la</strong> posible exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> “guías técnicas” d<strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo, d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Silicosis y <strong>de</strong>“protocolos y guías” d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Sanidad yConsumo, así como <strong>de</strong> Instituciones compet<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas (artículo 5.3.bd<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción),cuya finalidad es interpretar y precisar los criterios<strong>de</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos y <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> realizarmediciones, análisis o <strong>en</strong>sayos. Una bu<strong>en</strong>aparte <strong>de</strong> los reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos específicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n dichaprevisión y obligan al Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo a <strong>el</strong>aborar una“guía técnica” <strong>de</strong> carácter no vincu<strong>la</strong>nte <strong>en</strong> <strong>la</strong> quese <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> y especifiqu<strong>en</strong> los criterios <strong>de</strong> aplicaciónd<strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to. De hecho<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo ha aprobado distintas guías técnicas 16 .Se trata <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos técnicos, no vincu<strong>la</strong>ntesjurídicam<strong>en</strong>te, pero que <strong>de</strong> hecho marcan criteriosinterpretativos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas y establec<strong>en</strong> procedimi<strong>en</strong>tosy criterios <strong>de</strong> valoración que constituy<strong>en</strong>un mínimo <strong>de</strong> dilig<strong>en</strong>cia para los sujetos obligados,<strong>de</strong> manera que, <strong>de</strong> facto, es difícil noatribuirles un cierto carácter vincu<strong>la</strong>nte como norma<strong>de</strong> mínimos. Por eso se sitúan <strong>en</strong> un términomedio <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> norma reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria y <strong>el</strong> mero docum<strong>en</strong>totécnico y <strong>de</strong>jan intuir una cierta evoluciónposible para <strong>el</strong> futuro. En <strong>de</strong>finitiva es p<strong>en</strong>sableque, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas cata<strong>la</strong>na, balear y andaluza han asumido<strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria <strong>en</strong> esta materia,puedan unificar <strong>en</strong> un único organismo autónomosu potestad puram<strong>en</strong>te ejecutiva y <strong>la</strong> totalidad16En <strong>la</strong> actualidad <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo ha dictado guías técnicas r<strong>el</strong>ativas alugares <strong>de</strong> trabajo, manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas, pantal<strong>la</strong>s<strong>de</strong> visualización, ag<strong>en</strong>tes biológicos, ag<strong>en</strong>tes canceríg<strong>en</strong>os,equipos <strong>de</strong> trabajo, buques <strong>de</strong> pesca, señalización<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, equipos <strong>de</strong> protección individual,obras <strong>de</strong> construcción, ag<strong>en</strong>tes químicos y riesgo <strong>el</strong>éctrico,estando <strong>en</strong> preparación <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas a atmósferas explosivas,vibraciones mecánicas, ruido y amianto. Por otra parte,<strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s previsiones <strong>de</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong>exposición a ag<strong>en</strong>tes químicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, <strong>el</strong>aboró yactualiza un Docum<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> límites <strong>de</strong> exposición profesionalpara ag<strong>en</strong>tes químicos.o una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria, apareci<strong>en</strong>do<strong>en</strong>tonces ag<strong>en</strong>cias administrativas regu<strong>la</strong>torias<strong>de</strong> un tipo próximo al anglosajón, que al<strong>la</strong>do d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> funciones inspectoras, sancionadoras,estadísticas, <strong>de</strong> investigación, formativas,etc., t<strong>en</strong>gan atribuidas ciertas potesta<strong>de</strong>snormativas.También <strong>el</strong> Consejo Interterritorial d<strong>el</strong> SistemaNacional <strong>de</strong> Salud ha v<strong>en</strong>ido aprobando distintosprotocolos, que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una base legal <strong>de</strong> mayor consist<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 10 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales, que mandata a <strong>la</strong>s “Administracionespúblicas compet<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materia sanitaria”para que procedan al “establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mediosa<strong>de</strong>cuados para <strong>la</strong> evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactuaciones <strong>de</strong> carácter sanitario que se realic<strong>en</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>s empresas por los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción actuantes”y “para <strong>el</strong>lo, establecerán <strong>la</strong>s pautas y protocolos<strong>de</strong> actuación, oídas <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s ci<strong>en</strong>tíficas, alos que <strong>de</strong>berán someterse los citados servicios”. Eltexto legal no <strong>de</strong>ja dudas: los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción(propios o aj<strong>en</strong>os) <strong>de</strong>b<strong>en</strong> someterse <strong>en</strong> su actuacióna los protocolos aprobados por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>ssanitarias, que son, por tanto, vincu<strong>la</strong>ntes paralos mismos. Las autorida<strong>de</strong>s sanitarias, sin embargo,han limitado <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> los protocolos que hanv<strong>en</strong>ido aprobando a precisar los criterios para llevara cabo <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadoressometidos a <strong>de</strong>terminados ag<strong>en</strong>tes físicos, químicoso biológicos 17 , sin <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> otras cuestiones r<strong>el</strong>ativasa <strong>la</strong> evaluación y control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones sanitarias<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, lo que constituyeuna importante asignatura p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te, que se<strong>de</strong>bería poner <strong>de</strong> manifiesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong>nuevo sistema <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales resultante d<strong>el</strong> Real Decreto 1299/2006,<strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> cuadro<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema d<strong>el</strong>a Seguridad Social y establece criterios para su notificacióny registro.Al <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s guías técnicas y protocolos proce<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> organismos públicos, <strong>el</strong> artículo 5.3 d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción m<strong>en</strong>cio-17Los protocolos aprobados hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to se <strong>de</strong>dicana establecer pautas y criterios para llevar a cabo <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores ante<strong>de</strong>terminados tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s, ag<strong>en</strong>tes y/o riesgosprofesionales: ag<strong>en</strong>tes anestésicos inha<strong>la</strong>torios, ag<strong>en</strong>tesbiológicos, ag<strong>en</strong>tes citostáticos, alveolitis alérgica extrínseca,amianto, asma <strong>la</strong>boral, cloruro <strong>de</strong> vinilo monómero,<strong>de</strong>rmatosis <strong>la</strong>borales, manipu<strong>la</strong>ción manual <strong>de</strong> cargas, movimi<strong>en</strong>tosrepetidos, neuropatías, óxido <strong>de</strong> etil<strong>en</strong>o, pantal<strong>la</strong>s<strong>de</strong> visualización <strong>de</strong> datos, p<strong>la</strong>guicidas, plomo, posturasforzadas, radiaciones ionizantes, ruido y silicosis yotras neumoconiosis.164


SISTEMA NORMATIVOna como criterios <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia para <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluaciones <strong>de</strong> los riesgos para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores <strong>la</strong>s normas UNE dictadaspor <strong>la</strong> Asociación Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Normalización(AENOR) y <strong>la</strong>s normas internacionales (lo que incluyetanto a <strong>la</strong>s normas europeas EN, como a <strong>la</strong>s normasISO, aunque no a los estándares proce<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> organismos <strong>de</strong> normalización nacionales <strong>de</strong> otrosEstados). La normativa españo<strong>la</strong> no conti<strong>en</strong>e sinembargo una regu<strong>la</strong>ción sistemática d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong>este tipo <strong>de</strong> normas <strong>de</strong> estandarización o armonización<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo, a difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que ocurre <strong>en</strong> otros ámbitosy muy seña<strong>la</strong>dam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>industrial, al que <strong>de</strong>spués nos referiremos. Aparte<strong>de</strong> <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia a este tipo <strong>de</strong> normas cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong><strong>el</strong> artículo 5.3 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción, existe una segunda e importante refer<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 30.3 d<strong>el</strong> mismo Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to,cuando se establece que <strong>la</strong> auditoría “<strong>de</strong>berá ser realizada<strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s normas técnicas establecidaso que puedan establecerse”. Se trata posiblem<strong>en</strong>te<strong>de</strong> una remisión a unas normas UNE, EN oISO que, sin embargo, no exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> día <strong>de</strong> hoy,puesto que <strong>la</strong> ev<strong>en</strong>tual adopción <strong>en</strong> <strong>la</strong> ISO y <strong>en</strong> <strong>el</strong>CEN <strong>de</strong> estándares <strong>sobre</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo cu<strong>en</strong>ta con una fuerte oposiciónsindical <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> internacional y europeo 18 . En estosmom<strong>en</strong>tos, por tanto, no exist<strong>en</strong> esas normas armonizadas<strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, ni<strong>sobre</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva o auditoría, no si<strong>en</strong>doaplicables a efectos d<strong>el</strong> artículo 30.3 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>la</strong>s normas dictadaspor organismos <strong>de</strong> normalización extranjeros, ni <strong>la</strong>sl<strong>la</strong>madas normas OHSAS 18000, cuyo orig<strong>en</strong> se sitúa<strong>en</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s privadas y que carec<strong>en</strong> <strong>de</strong> todo reconocimi<strong>en</strong>tooficial. Por <strong>el</strong> contrario, para dicha tarea<strong>de</strong> auditoría <strong>el</strong> instrum<strong>en</strong>to con <strong>el</strong> que hoy se<strong>de</strong>be contar es <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to <strong>el</strong>aborado por <strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo l<strong>la</strong>mado “Criterios d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>18En España AENOR adoptó <strong>en</strong> 1996 y 1997 varias normasUNE experim<strong>en</strong>tales <strong>sobre</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva: <strong>la</strong> UNE81900 (Reg<strong>la</strong>s g<strong>en</strong>erales para <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> un sistema<strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales -S.G.P.R.L.); <strong>la</strong> UNE 81901 (Reg<strong>la</strong>s g<strong>en</strong>erales para <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales -S.G.P.R.L.-: Proceso <strong>de</strong> auditoría); <strong>la</strong> UNE 81902(Vocabu<strong>la</strong>rio); y <strong>la</strong> UNE 81905 (Guía para <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales-S.G.P.R.L.). Estas UNE t<strong>en</strong>ían un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cialimitado a tres años, al ser experim<strong>en</strong>tales, <strong>el</strong> cual no fuer<strong>en</strong>ovado. En junio <strong>de</strong> 2004 fueron expresam<strong>en</strong>te anu<strong>la</strong>daspor AENOR, como se recogió <strong>en</strong> una Resolución <strong>de</strong> 26 <strong>de</strong>julio <strong>de</strong> 2004 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> DesarrolloIndustrial (BOE <strong>de</strong> 16-8-04).Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo para <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> <strong>la</strong>s auditorías d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales regu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> Capítulo V d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción”, que esnotablem<strong>en</strong>te más exig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> actividadque <strong>de</strong>be <strong>de</strong>sempeñarse por <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad auditora. Entodo caso <strong>el</strong>lo no obsta a <strong>la</strong> realización voluntaria<strong>de</strong> auditorías <strong>de</strong> gestión que <strong>de</strong>n lugar a certificacionesprivadas <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> OHSAS18000 o <strong>de</strong> otras normas, pero siempre ha <strong>de</strong> quedarc<strong>la</strong>ro que no se trata <strong>de</strong> una actividad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria<strong>de</strong> auditoría <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido d<strong>el</strong> artículo 30d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción yque, por tanto, dichas activida<strong>de</strong>s y certificacionescarec<strong>en</strong> <strong>de</strong> todo valor jurídico y no implican <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias <strong>en</strong> esteámbito.Lo que sin embargo es indudable es <strong>la</strong> repercusiónque <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción ti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>la</strong>s normas UNE y EN dictadas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong><strong>de</strong> productos e insta<strong>la</strong>ciones industriales,puesto que muchas <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s se refier<strong>en</strong> a requisitos<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>salud</strong> y ergonomía <strong>de</strong> máquinasy equipos que se utilizan <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral,<strong>en</strong>tre los cuales se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran, significativam<strong>en</strong>te,los equipos <strong>de</strong> protección individual.Finalm<strong>en</strong>te hay que <strong>de</strong>jar constancia d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema normativoespañol <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. E<strong>la</strong>rtículo 1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales conti<strong>en</strong>e una l<strong>la</strong>mada expresa a <strong>la</strong> negociacióncolectiva para integrar <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo junto a <strong>la</strong>s normaslegales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias. La tradición <strong>de</strong> negociacióncolectiva <strong>en</strong> esta materia <strong>en</strong> España era ciertam<strong>en</strong>tepobre cuando se dictó <strong>la</strong> Ley 31/1995,puesto que los conv<strong>en</strong>ios colectivos t<strong>en</strong>ían comofoco <strong>de</strong> interés es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> los negociadores los aspectoseconómicos y <strong>de</strong> jornada, <strong>de</strong>jando <strong>en</strong> un segundop<strong>la</strong>no <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> políticas sociales <strong>en</strong>los difer<strong>en</strong>tes sectores productivos y empresas. Deesta manera <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios colectivos era tradicionalm<strong>en</strong>teescaso y <strong>en</strong> muchas ocasiones se limitabaa reiterar <strong>la</strong>s obligaciones g<strong>en</strong>éricas d<strong>el</strong> empresario<strong>de</strong> cumplir <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales y, si acaso, a añadir algunas prescripciones<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>tos médicosy <strong>en</strong>trega <strong>de</strong> ropa <strong>de</strong> trabajo que no siempre ti<strong>en</strong><strong>en</strong>un <strong>en</strong>foque prev<strong>en</strong>tivo correcto.La reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> los acuerdos alcanzados <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>as asociaciones sindicales y empresariales más165


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADArepres<strong>en</strong>tativas <strong>en</strong> 1997 podría haber servido paramejorar <strong>la</strong> situación, por cuanto <strong>en</strong> importantessectores productivos han aparecido conv<strong>en</strong>ios estatales<strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral que int<strong>en</strong>tan <strong>de</strong>sempeñar<strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s antiguas Or<strong>de</strong>nanzas que dictabadurante <strong>la</strong> época franquista <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Trabajo. En <strong>la</strong> negociación <strong>de</strong> estos conv<strong>en</strong>ios g<strong>en</strong>erales<strong>de</strong> sector, c<strong>en</strong>tralizada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras<strong>de</strong> los sindicatos y <strong>la</strong> patronal y, por tanto, alejada<strong>de</strong> <strong>la</strong> presión directa que implica <strong>la</strong>negociación sa<strong>la</strong>rial, <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajopodría adquirir un nuevo protagonismo. Escierto que, como consecu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> algunos conv<strong>en</strong>iosg<strong>en</strong>erales <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boralti<strong>en</strong>e mayor ext<strong>en</strong>sión y cont<strong>en</strong>ido (comoejemplo pue<strong>de</strong> leerse <strong>el</strong> <strong>la</strong>rgo artículo 66 d<strong>el</strong> XIVConv<strong>en</strong>io Colectivo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> IndustriaQuímica -BOE 6-8-04), pero con todo <strong>la</strong>s normasprev<strong>en</strong>tivas que por lo g<strong>en</strong>eral se han incorporadoa estos conv<strong>en</strong>ios se limitan <strong>en</strong> gran parte a reproducircont<strong>en</strong>idos ya incluidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa estataly a ampliar otros <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tacióny negociación sindical <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas, conescasas aportaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito específicam<strong>en</strong>teprev<strong>en</strong>tivo. Es l<strong>la</strong>mativo, a título <strong>de</strong> ejemplo, <strong>el</strong> fracaso<strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva <strong>en</strong> un sector comoes <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, tan importante económicay <strong>la</strong>boralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> España y con tanta repercusión<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral, para conseguir<strong>la</strong> sustitución d<strong>el</strong> Capítulo XVI <strong>de</strong> <strong>la</strong> antiguaOr<strong>de</strong>nanza Laboral d<strong>el</strong> sector <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>1970, cuyas normas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> técnicas prev<strong>en</strong>tivashan quedado atrasadas tecnológicam<strong>en</strong>te,pero no han sido pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te sustituidas <strong>en</strong> cuantoa su rigor y precisión por <strong>la</strong> normativa estataldictada <strong>en</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias.Los ag<strong>en</strong>tes sociales no han podido hacer otracosa que constatar su fracaso, <strong>de</strong>jando vig<strong>en</strong>teaqu<strong>el</strong> antiguo capítulo XVI <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nanza <strong>de</strong>1970 y limitándose a establecer normas <strong>sobre</strong> negociacióncolectiva y repres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector, através <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación Laboral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción.Es cierto que <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción normativad<strong>el</strong> Estado, <strong>en</strong> gran parte como consecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sa acción normativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> UniónEuropea mediante directivas, ha mermado significativam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> espacio para <strong>la</strong> negociación colectiva.Después <strong>de</strong> un esfuerzo regu<strong>la</strong>torio tan int<strong>en</strong>so<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s instancias comunitarias yestatales, parece que <strong>el</strong> añadido <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva poco podría aportar. Esto no es así, sinembargo, tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> aspecto <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>nuevos riesgos no cubiertos todavía por <strong>la</strong>s normasjurídico-públicas, como <strong>en</strong> lo que se refiere a<strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exist<strong>en</strong>tes a concretas empresaso sectores, cuestión que <strong>de</strong>biera ser objeto <strong>de</strong>un <strong>en</strong>foque más ambicioso. Pero es que a<strong>de</strong>másno cabe olvidar que <strong>el</strong> Tratado <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComunidadEuropea permite <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su reforma por <strong>el</strong> Tratado<strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europea <strong>de</strong> 1992 que <strong>el</strong> Estado confíea los interlocutores sociales, a petición <strong>de</strong> éstos,<strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitariasmediante <strong>la</strong> negociación colectiva, siempre ycuando se garantice por <strong>el</strong> Estado que dicha incorporaciónestará realizada <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo concedidopor <strong>la</strong> propia Directiva, adoptando, <strong>en</strong>caso <strong>de</strong> falta <strong>de</strong> acuerdo <strong>de</strong> los interlocutores sociales,<strong>la</strong>s medidas oportunas. Esta previsión seconti<strong>en</strong>e hoy <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 137.3 d<strong>el</strong> Tratado <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comunidad Europea <strong>en</strong> su versión consolidada<strong>de</strong> Amsterdam. No se ha hecho nunca uso <strong>de</strong> esteprecepto <strong>en</strong> España, si bi<strong>en</strong> hay que reconocer que<strong>el</strong> mismo provi<strong>en</strong>e <strong>de</strong> una tradición jurídica <strong>de</strong>normación por vía <strong>de</strong> negociación colectiva nacionalpropia <strong>de</strong> los Estados d<strong>el</strong> Norte <strong>de</strong> Europa,tradición que fue aceptada por <strong>la</strong> jurispru<strong>de</strong>nciad<strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sEuropeas <strong>en</strong> los términos que <strong>de</strong>spués se p<strong>la</strong>smarían<strong>en</strong> <strong>el</strong> Tratado. A pesar <strong>de</strong> eso es posible p<strong>en</strong>sarque <strong>en</strong> nuestro país se han <strong>de</strong>saprovechado algunasoportunida<strong>de</strong>s importantes para haberpuesto <strong>en</strong> marcha procesos <strong>de</strong> negociación colectivapara <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> algunas directivasque afectan exclusivam<strong>en</strong>te a sectores productivosconcretos. Si hubiese existido voluntad política<strong>de</strong> implicación <strong>de</strong> los interlocutores sociales<strong>en</strong> esta tarea, quizá <strong>el</strong> resultado normativo hubiesesido muy difer<strong>en</strong>te al que produce <strong>el</strong> métodotradicionalm<strong>en</strong>te utilizado por <strong>el</strong> Gobierno español,basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> “copiar y pegar”, tras<strong>la</strong>dandolos textos comunitarios a reales <strong>de</strong>cretos sin ap<strong>en</strong>ascambios ni adaptaciones. Debe <strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarse <strong>el</strong>que ni siquiera se int<strong>en</strong>tase utilizar este mecanismopara incorporar <strong>la</strong> Directiva 92/57/CEE d<strong>el</strong>Consejo, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1992, r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong>s disposicionesmínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>salud</strong> que<strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción temporaleso móviles, puesto que hubiera sido unaocasión para <strong>la</strong> negociación conjunta <strong>de</strong> estaDirectiva y <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustitución d<strong>el</strong> capítulo XVI d<strong>el</strong>a Or<strong>de</strong>nanza Laboral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción <strong>de</strong> 1970,int<strong>en</strong>tando integrar <strong>de</strong> una forma armónica lospreceptos <strong>de</strong> ambas disposiciones.En conclusión, <strong>el</strong> sistema normativo españolmanti<strong>en</strong>e a <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> 2007 su configuración históricatradicional, como un producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción166


SISTEMA NORMATIVOnormativa estatal originada a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativatécnica y política d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo. Estaconfiguración tradicional está sometida a t<strong>en</strong><strong>de</strong>nciasrupturistas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> distintos fr<strong>en</strong>tes. Para aliviar<strong>la</strong>s presiones <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> sistema se ha introducido unesc<strong>en</strong>ario <strong>de</strong> participación <strong>de</strong> los interlocutores socialesy <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, <strong>la</strong>Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo (artículo 13 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales y Real Decreto 1879/1996, <strong>de</strong> 2<strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1996, modificado por los RealesDecretos 309/2001 y 1595/2004) como órgano colegiadoasesor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones públicas <strong>en</strong><strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción ycomo órgano <strong>de</strong> participación institucional <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, <strong>en</strong> <strong>el</strong> queestán pres<strong>en</strong>tes, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> distintos Ministerios,todas y cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomasy, paritariam<strong>en</strong>te con todos los anteriores, los repres<strong>en</strong>tantes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones empresariales ysindicales más repres<strong>en</strong>tativas. Al mismo tiempo <strong>el</strong>proceso <strong>de</strong> adopción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo pasa por una negociacióntripartita <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y<strong>la</strong>s asociaciones sindicales y empresariales más repres<strong>en</strong>tativas<strong>de</strong> ámbito estatal <strong>en</strong> una Mesa <strong>de</strong>Diálogo Social <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.2.2. LA LEY DE PREVENCIÓN DE RIESGOSLABORALES DE 1995 COMO NORMAMARCOEl resultado <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> acciónestatal consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> dictar leyes y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tosha <strong>estado</strong> <strong>de</strong>terminado es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong>hace quince años por <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> cuanto asus cont<strong>en</strong>idos d<strong>el</strong> acervo <strong>de</strong> directivas comunitariaseuropeas <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> materia. El propio esquemanormativo que se ha seguido <strong>en</strong> España <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1995es simi<strong>la</strong>r al utilizado por <strong>la</strong> Comunidad Europea<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1989, esto es, se ha adoptado una normamarco, que conti<strong>en</strong>e los preceptos g<strong>en</strong>erales d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong>regu<strong>la</strong>torio, <strong>la</strong> cual se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>de</strong>spuésmediante un aluvión <strong>de</strong> normas específicas <strong>en</strong> <strong>la</strong>sque se regu<strong>la</strong>n sectores productivos, tipos <strong>de</strong> riesgo,colectivos, etc.La norma c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito europeo es <strong>la</strong>Directiva 1989/391/CEE, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1989,por <strong>la</strong> que se adoptan medidas para promover <strong>la</strong>mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores<strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, conocida como DirectivaMarco o Directiva Cuadro. Ese pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> norma c<strong>en</strong>trald<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> regu<strong>la</strong>torio es <strong>el</strong> que <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbitointerno español ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales. EstaLey es aplicable a <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> los sectorespúblico y privado y <strong>en</strong> <strong>el</strong> territorio <strong>de</strong> todas<strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, al tratarse <strong>de</strong> potestadlegis<strong>la</strong>tiva ejercida <strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral, habiéndoseext<strong>en</strong>dido también por voluntad d<strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dorespañol a los socios trabajadores <strong>de</strong> cooperativas.Sin embargo, cuando se trata <strong>de</strong> personal <strong>de</strong>Derecho Administrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Corporaciones Locales, <strong>la</strong> uniformidadso<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te queda garantizada <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>lospuntos que <strong>el</strong> número segundo <strong>de</strong> su disposiciónadicional tercera <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> carácter básico.Fuera <strong>de</strong> esos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos básicos, <strong>la</strong> ComunidadAutónoma pue<strong>de</strong> dictar normas legales y reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasdifer<strong>en</strong>ciadas para <strong>el</strong> personal <strong>de</strong>Derecho Administrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma y <strong>de</strong> <strong>la</strong>sCorporaciones Locales <strong>de</strong> su territorio.El propio Estado se ha dotado <strong>de</strong> ciertas normasespeciales mediante <strong>el</strong> Real Decreto1488/1998, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> julio, <strong>de</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales a <strong>la</strong>Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado. Por sus especialida<strong>de</strong>s,los cuerpos y fuerzas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> d<strong>el</strong>Estado y <strong>la</strong>s Fuerzas Armadas son objeto <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>cionesespeciales, que matizan y excepcionanalgunos cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales. Esas normas son hoy <strong>la</strong>s cont<strong>en</strong>idas<strong>en</strong> los Reales Decretos 179/2005, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong>febrero (prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong>Guardia Civil), 2/2006, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero (prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> losfuncionarios d<strong>el</strong> Cuerpo Nacional <strong>de</strong> Policía) y1932/1998, <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> septiembre, <strong>de</strong> adaptación d<strong>el</strong>a Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, al ámbito<strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros y Establecimi<strong>en</strong>tos Militares,así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n INT/724/2006, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong>marzo, por <strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n los órganos <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> Guardia Civil.Falta por <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una norma específica para <strong>el</strong>personal militar, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s previsiones<strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva disposición adicional nov<strong>en</strong>a bis d<strong>el</strong>a Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales. Hayque recordar que <strong>la</strong> inicial exclusión d<strong>el</strong> ámbito<strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales d<strong>el</strong> personal militar, subsanada hoy por<strong>la</strong> disposición final segunda <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/2006, <strong>de</strong>18 <strong>de</strong> octubre, dio lugar a una con<strong>de</strong>na contraEspaña por parte d<strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>Comunidad Europea (s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>2006 <strong>en</strong> <strong>el</strong> C-132/2004).167


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAEn cualquier caso y <strong>de</strong>jando aparte <strong>la</strong>s cuestionesr<strong>el</strong>ativas al personal <strong>de</strong> Derecho Administrativo,tampoco <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> personal <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> lossectores público y privado existe una i<strong>de</strong>ntidadcompleta <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Directiva Marco y <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales españo<strong>la</strong>. Las razonesson diversas:En primer lugar hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>teti<strong>en</strong>e por objeto incorporar al or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tojurídico español <strong>la</strong> Directiva Marco, sino queexpresam<strong>en</strong>te quiso incorporar <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>otras directivas comunitarias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo que se creyó que <strong>de</strong>bíanser introducidas mediante una norma con rango<strong>de</strong> Ley. Así, <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales pret<strong>en</strong><strong>de</strong> incorporar al Derecho español<strong>la</strong>s Directivas: 92/85/CEE, r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> aplicación<strong>de</strong> medidas para promover <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> trabajadoraembarazada, que haya dado a luz o <strong>en</strong> período<strong>de</strong> <strong>la</strong>ctancia; 94/33/CE, r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo; y 91/383/CEE, <strong>de</strong>stinadaa promover <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y d<strong>el</strong>a <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> los trabajadores con unar<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> duración <strong>de</strong>terminada o <strong>de</strong>empresas <strong>de</strong> trabajo temporal. La protección d<strong>el</strong>embarazo y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>ctancia ha merecido posteriorm<strong>en</strong>tedos reformas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, <strong>la</strong> primera mediante <strong>la</strong> Ley39/1999, <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1999, <strong>sobre</strong> conciliación<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida familiar y <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personastrabajadoras, y <strong>la</strong> segunda mediante <strong>la</strong> LeyOrgánica 3/2007, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, para <strong>la</strong> igualda<strong>de</strong>fectiva <strong>de</strong> mujeres y hombres. El motivo <strong>de</strong>tales reformas no se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> una inadaptación<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa legal españo<strong>la</strong> a los requisitos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva 92/85/CEE, sino <strong>en</strong> <strong>la</strong> voluntadd<strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> mejorar <strong>la</strong> norma españo<strong>la</strong><strong>de</strong>stinada a <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> situaciones,<strong>de</strong> manera que <strong>en</strong> este punto <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ciónespaño<strong>la</strong> ha cobrado un vu<strong>el</strong>o propio que va másallá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias comunitarias. Lo mismopue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> lostrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> trabajo temporal.La Ley 14/1994, que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> trabajotemporal, ya había introducido algunos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> protección <strong>de</strong> estos trabajadores, <strong>en</strong>ocasiones <strong>de</strong> una forma no completam<strong>en</strong>te coinci<strong>de</strong>ntecon <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción posteriorm<strong>en</strong>te introducidamediante <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales. La posterior modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley14/1994 por <strong>la</strong> Ley 29/1999, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> julio, increm<strong>en</strong>tó<strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias legales, dando a<strong>de</strong>más amparoa lo que poco antes se había establecido por<strong>el</strong> Real Decreto 216/1999, <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> febrero. De nuevo<strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción españo<strong>la</strong> cobró una dim<strong>en</strong>siónpropia, que exce<strong>de</strong> <strong>de</strong> los mínimos establecidospor <strong>la</strong> normativa comunitaria. Se trata <strong>en</strong> amboscasos <strong>de</strong> dos supuestos que respon<strong>de</strong>n a preocupacionessociales y políticas específicas y que handado lugar a <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> normativas <strong>de</strong> mayorca<strong>la</strong>do que aqu<strong>el</strong> que resultaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> mera incorporación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias.L<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que, por <strong>el</strong> contrario, se omities<strong>el</strong>a incorporación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva93/104/CE, <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1993, r<strong>el</strong>ativa a<strong>de</strong>terminados aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación d<strong>el</strong> tiempo<strong>de</strong> trabajo, hoy sustituida por <strong>la</strong> Directiva2003/88/CE, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2003. LaDirectiva 93/104/CE se incorporó al Derecho español,<strong>de</strong> manera ciertam<strong>en</strong>te escueta y breve, pero<strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores con ocasión<strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> 1994 (Ley 11/1994).A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>terminados aspectos r<strong>el</strong>ativos al tiempo<strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> ciertas activida<strong>de</strong>s se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do,<strong>de</strong>s<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista exclusivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral,por <strong>el</strong> Real Decreto 1561/1995, <strong>sobre</strong> jornadasespeciales <strong>de</strong> trabajo. Posteriorm<strong>en</strong>te no se han producidoreformas sustanciales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas españo<strong>la</strong>s<strong>sobre</strong> esta materia para una mejor a<strong>de</strong>cuación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas a <strong>la</strong> Directiva <strong>sobre</strong> or<strong>de</strong>nación d<strong>el</strong>tiempo <strong>de</strong> trabajo, lo que rev<strong>el</strong>a que, al contrario d<strong>el</strong>o que ha ocurrido con <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer o<strong>de</strong> los trabajadores al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>trabajo temporal, <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> trabajo no es una materia<strong>en</strong> <strong>la</strong> que hoy <strong>en</strong> día <strong>el</strong> legis<strong>la</strong>dor español estédispuesto a interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> profundidad. Al permanecerinserta <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> losTrabajadores se produce <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> que <strong>la</strong> normaespaño<strong>la</strong> no es aplicable al personal <strong>de</strong> DerechoAdministrativo, con lo que nos po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>contrarante un supuesto <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to por parte <strong>de</strong>España <strong>de</strong> sus obligaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> incorporación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Especial repercusión han t<strong>en</strong>idoestos problemas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong> personal d<strong>el</strong>as instituciones sanitarias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social,al que no es <strong>de</strong> aplicación <strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> losTrabajadores, pero sí <strong>la</strong>s Directivas 93/104/CE y2003/88/CE. Los artículos 46 y sigui<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong>Estatuto Marco d<strong>el</strong> personal estatutario <strong>de</strong> los servicios<strong>de</strong> <strong>salud</strong>, aprobado por <strong>la</strong> Ley 55/2003, <strong>de</strong>16 <strong>de</strong> diciembre, han pret<strong>en</strong>dido subsanar este olvidopara este personal. Quedaría sin solv<strong>en</strong>tar, sin168


SISTEMA NORMATIVOembargo, todo lo r<strong>el</strong>ativo al personal funcionario d<strong>el</strong>as distintas Administraciones no incluido <strong>en</strong> dichoEstatuto Marco.Resulta interesante subrayar que <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> una norma con rango <strong>de</strong> Ley para <strong>la</strong> incorporación<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas directivas podría predicars<strong>en</strong>o so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> aquél<strong>la</strong>s cuyo <strong>de</strong>sarrollo seincluyó <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales. Exist<strong>en</strong> otras normas comunitarias,como es muy especialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Directiva92/57/CEE d<strong>el</strong> Consejo, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1992,r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>de</strong> <strong>salud</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong>construcción temporales o móviles, que posiblem<strong>en</strong>terequerían una norma con rango <strong>de</strong> Ley, porcuanto creaban nuevas obligaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral dirigidas a personasdistintas al empresario, como son <strong>el</strong> promotor <strong>de</strong>obras <strong>de</strong> construcción, los trabajadores autónomoso <strong>la</strong> dirección facultativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras. Sin embargo,se optó por una norma reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria, <strong>el</strong>Real Decreto 1627/1997, que <strong>en</strong> este aspecto podríapres<strong>en</strong>tar ciertos problemas <strong>de</strong> insufici<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> rango. Sin embargo, estos problemas podrían<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse subsanados por <strong>la</strong> cobertura posterior<strong>de</strong> esa ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> obligaciones prev<strong>en</strong>tivas pordos normas con rango <strong>de</strong> Ley: <strong>la</strong> Ley 50/1998, <strong>de</strong>30 <strong>de</strong> diciembre, que tipificó como infraccionesadministrativas los incumplimi<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> promotory <strong>de</strong> los trabajadores autónomos, y <strong>la</strong> Ley38/1999, <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>edificación, <strong>en</strong> cuya disposición adicional cuartase contemp<strong>la</strong>n expresam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s figuras <strong>de</strong> los coordinadores<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>.Es preciso a<strong>de</strong>más reiterar que, ante <strong>la</strong> nuevaatribución compet<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> potestad reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariaa <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas <strong>de</strong> Cataluña,Is<strong>la</strong>s Baleares y Andalucía por sus nuevosEstatutos <strong>de</strong> los años 2006 y 2007, <strong>la</strong> opción porregu<strong>la</strong>r una <strong>de</strong>terminada materia <strong>en</strong> norma conrango <strong>de</strong> Ley o <strong>de</strong>jar<strong>la</strong> para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarioadquiere una nueva significación, <strong>sobre</strong><strong>la</strong> que no es preciso insistir.En segundo lugar no <strong>de</strong>be olvidarse que <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales es mucho más ext<strong>en</strong>so que <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>Directiva Marco: por un <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley españo<strong>la</strong>se abordan materias que están aus<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>Directiva Marco y, por otro, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n conmayor profundidad y mediante instituciones propiasalgunas otras que sí son objeto <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong> Directiva Marco. La consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos regu<strong>la</strong>torios <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o d<strong>el</strong>a Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción es que se ha ext<strong>en</strong>dido <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> estos cont<strong>en</strong>idos tambiénal personal <strong>de</strong> Derecho Administrativo al servicio<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Públicas, mi<strong>en</strong>tras que,<strong>de</strong>s<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista puram<strong>en</strong>te jurídico, <strong>el</strong>Derecho comunitario so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te exigía <strong>la</strong> aplicacióna los mismos <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos estrictam<strong>en</strong>te<strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitarias. Por<strong>el</strong>lo, un foco <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> ha sido <strong>el</strong> <strong>de</strong> establecerexcepciones y matices a todo ese cont<strong>en</strong>idoadicional, específicam<strong>en</strong>te español, cuando se trata<strong>de</strong> aplicar <strong>el</strong> mismo a <strong>la</strong>s AdministracionesPúblicas.En <strong>el</strong> primer aspecto <strong>de</strong>be <strong>de</strong>stacarse <strong>la</strong> incorporacióna <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales <strong>de</strong> ciertas materias que no forman parte<strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Directiva Marco, es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>t<strong>el</strong>o que podríamos <strong>de</strong>nominar <strong>el</strong> “sistemainstitucional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral”. Así se regu<strong>la</strong> lo que se l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong>“política <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción” (artículo 5)y <strong>la</strong>s funciones y compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s AdministracionesLaborales y Sanitarias, con especial refer<strong>en</strong>ciaa <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial y al Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, <strong>de</strong>dicando también distintospreceptos a <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tesinstancias administrativas y a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> unaComisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> que ya hemos hab<strong>la</strong>do, así como<strong>de</strong> una Fundación <strong>de</strong>dicada a promover <strong>la</strong> mejora<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo y adscrita a <strong>la</strong> anterior Comisión (disposiciónadicional quinta). La insist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong>necesidad <strong>de</strong> coordinación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintasAdministraciones es un recordatorio <strong>de</strong> los inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tesproducidos por <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> sistemática<strong>en</strong> <strong>la</strong> división d<strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong>tre los distintosorganismos implicados, así como <strong>de</strong> <strong>la</strong> tradicionalincomunicación e incluso <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os mismos.Especial r<strong>el</strong>evancia ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> este cont<strong>en</strong>idoinstitucional <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> todo un sistema<strong>de</strong> infracciones y sanciones administrativas,cuya aplicación se <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da a <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social y a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>boralesautonómicas, puesto que dicho sistemasancionatorio constituye <strong>el</strong> principal instrum<strong>en</strong>toprevisto por <strong>la</strong> Ley para exigir <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>toefectivo por <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. En r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> mismo<strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Justicia Criminal, que es posi-169


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAbilitada por <strong>la</strong> inserción <strong>en</strong> <strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al <strong>de</strong>1995 <strong>de</strong> ciertas figuras d<strong>el</strong>ictivas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, es marginal y queda reservadapara supuestos <strong>de</strong> especial gravedad, sibi<strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace dos añospor <strong>la</strong> Fiscalía G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado <strong>en</strong> esta materiaestá permiti<strong>en</strong>do una mayor efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>sprevisiones d<strong>el</strong> Código P<strong>en</strong>al. La regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> infraccionesy sanciones administrativas se ha tras<strong>la</strong>dadoposteriorm<strong>en</strong>te al texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Infracciones y Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>nSocial, aprobado por Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto. Merece <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a subrayarque <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sancionesadministrativas a <strong>la</strong>s Administraciones Públicasque incump<strong>la</strong>n sus obligaciones prev<strong>en</strong>tivas paracon su personal propio se han sos<strong>la</strong>yado por <strong>la</strong>expeditiva vía <strong>de</strong> eximir a <strong>la</strong>s Administraciones<strong>de</strong> este sistema sancionador administrativo, <strong>de</strong>jandoque <strong>el</strong> propio Estado y <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sAutónomas establezcan mediante normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasotros sistemas alternativos para suspropias Administraciones y, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>sComunida<strong>de</strong>s Autónomas, también para <strong>la</strong>s d<strong>el</strong>as Corporaciones Locales. Ese <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariofalta <strong>en</strong> prácticam<strong>en</strong>te todo <strong>el</strong> territorioespañol para <strong>la</strong>s Administraciones autonómicas ylocales, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to r<strong>el</strong>ativo alEstado (Real Decreto 707/2002, <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> julio, modificadopor Real Decreto 464/2003, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong>abril) pres<strong>en</strong>ta graves <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias que dificultansu aplicación práctica.Todos estos aspectos institucionales merec<strong>en</strong>por supuesto un <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario específico,como pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong> constituido por <strong>el</strong> RealDecreto 577/1982, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> marzo, que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>estructura y compet<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> Instituto Nacional<strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo. Este <strong>de</strong>sarrolloes especialm<strong>en</strong>te int<strong>en</strong>so <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social (regu<strong>la</strong>daespecíficam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> Ley 42/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong>noviembre) y <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos sancionadores.Interesa <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> reforma por <strong>el</strong> Real Decreto689/2005, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> junio, d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> organizacióny funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social (Real Decreto138/2000) y d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to g<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong> procedimi<strong>en</strong>tospara <strong>la</strong> imposición <strong>de</strong> sanciones por infracciones<strong>de</strong> or<strong>de</strong>n social y para los expedi<strong>en</strong>tesliquidatorios <strong>de</strong> cuotas a <strong>la</strong> Seguridad Social (RealDecreto 928/1998), para regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> actuación d<strong>el</strong>os técnicos habilitados <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, prevista por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma por <strong>la</strong> Ley 54/2003. Tambiénes interesante <strong>el</strong> reci<strong>en</strong>te Real Decreto 597/2007,<strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> mayo, que ha previsto <strong>la</strong> publicación d<strong>el</strong>as sanciones por infracciones muy graves <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. Por otro<strong>la</strong>do no hay que olvidar que <strong>la</strong> normativa legal yreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria que regu<strong>la</strong> <strong>la</strong> organización y atribuciones<strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales autonómicases <strong>la</strong> dictada por <strong>la</strong>s propias comunida<strong>de</strong>s autónomas.En <strong>el</strong> segundo aspecto hay que recordar que <strong>la</strong>Directiva Marco conti<strong>en</strong>e es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te un conjunto<strong>de</strong> disposiciones que establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s obligacionesempresariales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo, así como los <strong>de</strong>rechos y obligaciones d<strong>el</strong>os trabajadores. Las obligaciones empresariales estánregu<strong>la</strong>das es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> “gestiónprev<strong>en</strong>tiva” y se basan <strong>en</strong> <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong>ntro<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> una organización prev<strong>en</strong>tivaespecializada, mediante <strong>la</strong> cual afrontar <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación<strong>de</strong> los riesgos para <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> d<strong>el</strong>os trabajadores, su medición y evaluación y <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación<strong>de</strong> su <strong>el</strong>iminación o supresión. A <strong>el</strong>lo seaña<strong>de</strong>n obligaciones <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> coordinación<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales, <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> actuación <strong>en</strong> caso <strong>de</strong>necesidad <strong>de</strong> primeros auxilios y <strong>de</strong> actuaciones <strong>de</strong>emerg<strong>en</strong>cia, así como para <strong>la</strong> investigación por <strong>la</strong>empresa <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s ocasionadospor <strong>el</strong> trabajo. Por otra parte los <strong>de</strong>rechos d<strong>el</strong>os trabajadores se regu<strong>la</strong>n tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>no individualcomo <strong>en</strong> <strong>el</strong> colectivo: <strong>en</strong> <strong>el</strong> primero, para incluirlos r<strong>el</strong>ativos a información, formación y vigi<strong>la</strong>ncia<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, y <strong>en</strong> <strong>el</strong> segundo, para subrayarlos <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> consulta y participación d<strong>el</strong> colectivo<strong>de</strong> los trabajadores, previ<strong>en</strong>do <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresaque t<strong>en</strong>gan una función específica <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores.Pues bi<strong>en</strong>, <strong>la</strong> Ley 31/1995 incorpora tales prescripcionesal Derecho español, pero no se limita a<strong>la</strong> transcripción <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa comunitaria, sinoque <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> sus previsiones optando por solucionespropias, hasta cierto punto inspiradas <strong>en</strong> <strong>el</strong>mod<strong>el</strong>o ho<strong>la</strong>ndés <strong>en</strong> lo r<strong>el</strong>ativo a <strong>la</strong> “gestión prev<strong>en</strong>tiva”.El mod<strong>el</strong>o español <strong>de</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva<strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas fue puesto <strong>en</strong> marcha, a partir d<strong>el</strong>as bases proporcionadas por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales, por <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong>Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> 1997 (Real Decreto39/1997) y su <strong>de</strong>sarrollo por una Or<strong>de</strong>n d<strong>el</strong>170


SISTEMA NORMATIVOMinisterio <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1997, <strong>en</strong> <strong>la</strong>que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> acreditación d<strong>el</strong>as <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s especializadas como servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os a <strong>la</strong>s empresas, <strong>de</strong> autorización d<strong>el</strong>as personas o <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s especializadas que pret<strong>en</strong>dan<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> auditoría d<strong>el</strong> sistema<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas y <strong>de</strong> autorización<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas o privadas para<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r y certificar activida<strong>de</strong>s formativas <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Por otro <strong>la</strong>do, <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s sanitarias se hanpreocupado <strong>de</strong> reservar para sí <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> los requisitosque <strong>de</strong>be cumplir <strong>la</strong> parte sanitaria <strong>de</strong> losservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, tanto los servicios propioscomo los aj<strong>en</strong>os. Inicialm<strong>en</strong>te se llegó <strong>en</strong> 1997 y 2000a unos acuerdos <strong>en</strong> <strong>el</strong> Consejo Interterritorial d<strong>el</strong>Sistema Nacional <strong>de</strong> Salud, <strong>en</strong> los que, fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>sdisposiciones d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción, se llegaba a prever <strong>la</strong> autorización por<strong>la</strong> autoridad sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte sanitaria <strong>de</strong> todotipo <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, propios y aj<strong>en</strong>os. Esaexig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> autorización no carece <strong>de</strong> base legal,puesto que los artículos 29.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 14/1986,G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Sanidad, y 27.3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 16/2003, <strong>de</strong> cohesióny calidad d<strong>el</strong> Sistema Nacional <strong>de</strong> Salud, exig<strong>en</strong>una autorización administrativa previa para <strong>la</strong>insta<strong>la</strong>ción y funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros y establecimi<strong>en</strong>tossanitarios, <strong>en</strong>tre los que se cu<strong>en</strong>tan,como prevé expresam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> Real Decreto1277/2003, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> octubre, los servicios que realizanactivida<strong>de</strong>s sanitarias integrados <strong>en</strong> organizacionesno sanitarias, como <strong>la</strong>s empresas. A su vez algunascomunida<strong>de</strong>s autónomas han dictado normas,amparándose <strong>en</strong> sus compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> sanidad(lo que resulta ciertam<strong>en</strong>te dudoso) para regu<strong>la</strong>rlos requisitos exigibles a <strong>la</strong> parte sanitaria d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y establecer ciertas condiciones<strong>de</strong> autorización y/o funcionami<strong>en</strong>to.El sistema <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción imp<strong>la</strong>ntado<strong>en</strong> España a partir d<strong>el</strong> esquema matriz cont<strong>en</strong>ido<strong>en</strong> <strong>la</strong> Directiva Marco se basa <strong>en</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> una actividad técnica obligatoria <strong>en</strong> todaempresa dirigida a <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesy a <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tivasubsigui<strong>en</strong>te. Esta actividad <strong>de</strong>be quedar formalm<strong>en</strong>teincorporada a uno o varios docum<strong>en</strong>tosque <strong>de</strong>b<strong>en</strong> estar a disposición <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes<strong>de</strong> los trabajadores y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>boralesy sanitarias. A su vez se regu<strong>la</strong>ron unas certificaciones<strong>de</strong> formación y se fom<strong>en</strong>tó <strong>la</strong>impartición masiva <strong>de</strong> cursos y másters, <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayorparte <strong>de</strong> los casos por empresas privadas, cono sin subv<strong>en</strong>ciones públicas, dirigidos a certificar<strong>la</strong> formación <strong>de</strong> técnicos <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes niv<strong>el</strong>es ycualificaciones, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formaciónimpartida ha sido por lo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te. Esostécnicos <strong>de</strong>bían ser contratados para formar parte<strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras prev<strong>en</strong>tivas internas <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiaempresa o bi<strong>en</strong> para prestar servicios para empresasespecializadas subcontratadas para realizarestas tareas prev<strong>en</strong>tivas. Esta estructura prev<strong>en</strong>tiva,propia o subcontratada, es obligatoria para <strong>la</strong>sempresas y <strong>de</strong>be <strong>en</strong>cargarse no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> realizar<strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> los riesgos y <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificaciónprev<strong>en</strong>tiva, sino también <strong>de</strong> formar a los trabajadores,practicar <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>salud</strong> a través <strong>de</strong> personal sanitario, p<strong>la</strong>nificar <strong>la</strong>ssituaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia, etc. De hecho <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>cióny <strong>la</strong> práctica han favorecido <strong>la</strong> subcontratación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresascon <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s especializadas autorizadas por<strong>la</strong>s Administraciones <strong>la</strong>borales autonómicas paraactuar como “servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción”, aun cuandose contemp<strong>la</strong>n algunos límites a <strong>la</strong> subcontrataciónpara <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> mayor tamaño.Esto es así hasta <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> que <strong>la</strong> empresaque no subcontrate completam<strong>en</strong>te su actividadprev<strong>en</strong>tiva se ve obligada a pasar una auditoríapor <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s especializadas autorizadas para <strong>el</strong>lotambién por <strong>la</strong>s Administraciones <strong>la</strong>borales autonómicas,mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s que opt<strong>en</strong> por <strong>la</strong> totalsubcontratación son eximidas <strong>de</strong> ese requisito. Por<strong>el</strong>lo, <strong>en</strong> distintos sectores profesionales y sindicalesse pi<strong>en</strong>sa que <strong>el</strong> sistema español podría mereceruna c<strong>en</strong>sura <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista d<strong>el</strong>Derecho Comunitario análoga a <strong>la</strong> recibida por losPaíses Bajos <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2003d<strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>sEuropeas <strong>en</strong> <strong>el</strong> asunto C-441/01.La normativa españo<strong>la</strong> no ha confiado <strong>la</strong> subcontratación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas prev<strong>en</strong>tivas exclusivam<strong>en</strong>tea <strong>la</strong>s empresas acreditadas por <strong>la</strong>sAdministraciones como servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,sino que ha concedido un importante pap<strong>el</strong> a <strong>la</strong>sMutuas aseguradoras <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>sprivadas contro<strong>la</strong>das por los empresariosasegurados y que cumpl<strong>en</strong> funciones <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. LasMutuas fueron autorizadas para ejercer como servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales y <strong>de</strong>spués, <strong>en</strong> los mismos términosque los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción puram<strong>en</strong>teprivados, por <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción (Real Decreto 39/1997). Su actuacióncomo tales servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción se <strong>de</strong>sarrollópor una Or<strong>de</strong>n d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong>171


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAabril <strong>de</strong> 1997 y una Resolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>Estado <strong>de</strong> Seguridad Social <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>1998. Su tradicional co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s empresascomo gestoras d<strong>el</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo les confirió una pres<strong>en</strong>cia preval<strong>en</strong>te<strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> confusión <strong>de</strong> su financiación como talesservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con <strong>la</strong> que recib<strong>en</strong> d<strong>el</strong>a Seguridad Social proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cotizacionesempresariales originó una acusada difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>treslos precios ofertados por éstas a <strong>la</strong>s empresasy los ofertados por los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción puram<strong>en</strong>teprivados, g<strong>en</strong>erándose un mercado <strong>de</strong>precios artificialm<strong>en</strong>te bajos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> serviciopr<strong>estado</strong> v<strong>en</strong>ía a ser <strong>de</strong> pésima calidad <strong>de</strong>s<strong>de</strong> unpunto <strong>de</strong> vista prev<strong>en</strong>tivo, puesto que <strong>la</strong>s empresasso<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a contratar los servicios porestar legalm<strong>en</strong>te obligadas a <strong>el</strong>lo y buscan es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>teun contrato barato que se limite a <strong>el</strong>aborarformalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que, se pi<strong>en</strong>sa,es lo que exig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales.El resultado <strong>de</strong> todo <strong>el</strong>lo, al cabo <strong>de</strong> escasosaños <strong>de</strong> aplicación <strong>de</strong> estas normas, fue un sistemabasado <strong>en</strong> <strong>la</strong> subcontratación masiva por <strong>la</strong>sempresas <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>t<strong>el</strong>os creados por <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo, <strong>de</strong>dicados fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación prev<strong>en</strong>tiva, nominalm<strong>en</strong>t<strong>el</strong><strong>la</strong>mada “evaluación <strong>de</strong> riegos” y “p<strong>la</strong>nificaciónprev<strong>en</strong>tiva”, pero <strong>de</strong> muy escasa r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> realidad y con nulo valor prev<strong>en</strong>tivo.A <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> 2002 se quiso reformar <strong>el</strong> sistema,pero, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> rep<strong>en</strong>sar <strong>la</strong>s condiciones básicas<strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mismo, se optó por profundizar<strong>en</strong> <strong>la</strong>s mismas vías ya exploradas:– Se reforzaron <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias docum<strong>en</strong>tales a <strong>la</strong>sempresas (p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales),que <strong>de</strong> nuevo se su<strong>el</strong><strong>en</strong> cubrir <strong>de</strong> manerapuram<strong>en</strong>te formal a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.– Se obliga <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados supuestos al nombrami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> otros técnicos prev<strong>en</strong>tivos adicionales(recursos pres<strong>en</strong>ciales), que <strong>en</strong> <strong>la</strong> prácticano su<strong>el</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ocasionesdisponer <strong>de</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión y mandopara hacer fr<strong>en</strong>te a sus responsabilida<strong>de</strong>s.– Se ha int<strong>en</strong>tado mejorar <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción limitando <strong>la</strong>actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> cuantotales y obligando a <strong>la</strong>s mismas a segregar sus servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción para operar <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>en</strong>igualdad <strong>de</strong> condiciones que los <strong>de</strong>más.Para <strong>el</strong>lo se reformó <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales mediante <strong>la</strong> Ley 54/2003, <strong>de</strong> 12<strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong> reforma d<strong>el</strong> marco normativo d<strong>el</strong>a prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, dando lugartambién a <strong>la</strong> modificación d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong>Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción mediante <strong>el</strong> Real Decreto604/2006, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> mayo. En r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong>sMutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes, se obligó a <strong>la</strong>s mismas a segregarsus servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción para constituirempresas separadas con contabilidad propia y autonomíamediante <strong>el</strong> Real Decreto 688/2005, <strong>de</strong> 10<strong>de</strong> junio. Esta medida se complem<strong>en</strong>tó mediant<strong>el</strong>a suscripción por <strong>la</strong>s Mutuas <strong>el</strong> 5 <strong>de</strong> septiembre<strong>de</strong> 2006, con <strong>la</strong> mediación d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Trabajo, <strong>de</strong> una “Dec<strong>la</strong>ración Sectorial” que es <strong>en</strong>realidad un código <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas o, por sermás preciso, un código <strong>de</strong> ma<strong>la</strong>s prácticas prohibidasa <strong>la</strong>s Mutuas y sus servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Con todo <strong>el</strong>lo no se ha remediado <strong>la</strong> subcontrataciónmasiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva por<strong>la</strong>s empresas, sino que simplem<strong>en</strong>te se ha at<strong>en</strong>didoa <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones <strong>de</strong> establecer un mercadobasado <strong>en</strong> <strong>la</strong> libre compet<strong>en</strong>cia, pero <strong>en</strong> <strong>el</strong>cual <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> contratación <strong>de</strong> un <strong>de</strong>terminadoservicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>la</strong> ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> exclusiva<strong>el</strong> empresario, sin que se haya accedido por<strong>el</strong> Gobierno finalm<strong>en</strong>te a introducir un procedimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> contratación que exija <strong>el</strong> acuerdo conlos repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores. Por su part<strong>el</strong>a situación <strong>de</strong> restricción a <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>ese mercado se ha invertido <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> losservicios segregados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, que so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tepue<strong>de</strong>n contratar con los empresarios asociados<strong>de</strong> su Mutua-madre.Hay que reseñar que tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 22<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1997 como <strong>en</strong> <strong>el</strong> Real Decreto 688/2005se permite que <strong>la</strong>s Mutuas, <strong>en</strong> cuanto <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>saseguradoras, <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> con cargo a fondos públicos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas.Estas activida<strong>de</strong>s “a cargo <strong>de</strong> cuotas” hanpret<strong>en</strong>dido organizarse y regu<strong>la</strong>rse a través <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nesperiódicos <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. En <strong>el</strong> año 2005 <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nTAS/1974/2005, <strong>de</strong> 15 <strong>de</strong> junio, creó un ConsejoTripartito para <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social(modificada posteriorm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nTAS/2383/2006, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> julio).172


SISTEMA NORMATIVOEn <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva otro foco<strong>de</strong> interés d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo normativo específicam<strong>en</strong>teespañol es <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratacióny <strong>la</strong> conflu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> múltiples empresas <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s productivas. Esteproblema es especialm<strong>en</strong>te acuciante <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector<strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción, por lo que es objeto <strong>de</strong> un especialtratami<strong>en</strong>to por <strong>la</strong> Directiva 92/57/CEE d<strong>el</strong>Consejo, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1992, r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong>s disposicionesmínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>de</strong> <strong>salud</strong> que<strong>de</strong>b<strong>en</strong> aplicarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción temporaleso móviles, que establece un concreto ycomplejo sistema <strong>de</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>sobras que se ha incorporado al Derecho españolmediante <strong>el</strong> Real Decreto 1627/1997, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> octubre.Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación<strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción ha merecido<strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong> po<strong>de</strong>r legis<strong>la</strong>tivo español, queha dictado <strong>la</strong> Ley 32/2006, dirigida a establecer límitesy condiciones a <strong>la</strong> misma, aunque no seauna norma que forme parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción específica<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Estos problemas <strong>de</strong> conflu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> distintasempresas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> losmismos lugares <strong>de</strong> trabajo no se limita al sector<strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción y <strong>el</strong> artículo 6.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiaDirectiva Marco ya establecía obligaciones <strong>de</strong> coordinación<strong>en</strong> estos casos, que fueron incorporadas,con un cont<strong>en</strong>ido más amplio y sistematizado,al artículo 24 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, una norma que está resultando<strong>de</strong> difícil y pesada digestión para <strong>la</strong> jurispru<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong> los tribunales españoles, varada <strong>en</strong> losconceptos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nanza G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Segurida<strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong> 1971 y d<strong>el</strong> artículo 42d<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores <strong>de</strong> 1980. Años<strong>de</strong>spués se <strong>de</strong>sarrolló este artículo por una normaciertam<strong>en</strong>te más prolija y que no obe<strong>de</strong>ce a ningúnimperativo específicam<strong>en</strong>te comunitario,sino a <strong>de</strong>cisiones políticas españo<strong>la</strong>s, que es <strong>el</strong>Real Decreto 171/2004, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, cuya <strong>en</strong>trada<strong>en</strong> vigor ha v<strong>en</strong>ido a coincidir <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempocon <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma d<strong>el</strong> marco normativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Finalm<strong>en</strong>te hay que dar cu<strong>en</strong>ta d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrolloque <strong>en</strong> España se ha dado a los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> participacióncolectiva <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong> los comités <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. En este aspecto, a<strong>de</strong>más, <strong>la</strong>sinnovaciones <strong>de</strong> los distintos conv<strong>en</strong>ios colectivospara ampliar los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> consulta y participaciónson más <strong>de</strong>stacables, aunque aquí nos limitaremosa hacer una breve refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s dosinstituciones repres<strong>en</strong>tativas previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley.En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción se trata<strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> losc<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>el</strong>egidos por y <strong>en</strong>tre los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> personal o miembros d<strong>el</strong> comité <strong>de</strong> empresapara <strong>de</strong>sempeñar específicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s funciones<strong>de</strong> consulta, negociación, reivindicación y control<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. Los comités<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> son órganos paritarios,constituidos por los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>cióny un número igual <strong>de</strong> miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> dirección<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, obligatorios <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s empresaso c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo que cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con 50 o más trabajadores.Las previsiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales son que <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción corra por cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa,pero <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te principal <strong>de</strong> financiación<strong>de</strong> esta formación sindical han sido los fondospúblicos, bi<strong>en</strong> organizando directam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>sactivida<strong>de</strong>s formativas, bi<strong>en</strong> a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sformativas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes acargo <strong>de</strong> cuotas o, más frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, mediantesubv<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> formación organizadaspor los sindicatos. Al cabo <strong>de</strong> los años <strong>el</strong>resultado, <strong>en</strong> absoluto <strong>de</strong>s<strong>de</strong>ñable, es que existeun amplio colectivo <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tantes sindicalescon un niv<strong>el</strong> significativo <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, lo que constituyeposiblem<strong>en</strong>te uno <strong>de</strong> los mayores logros d<strong>el</strong>sistema prev<strong>en</strong>tivo español. Otra cuestión distintaes <strong>la</strong> impermeabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructuras directivasempresariales a <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes<strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> cuanto se afectaa <strong>la</strong> organización productiva, lo que es inevitable<strong>en</strong> muchos casos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong><strong>la</strong>boral, lo que <strong>de</strong>termina que <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas se pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> más frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> términos<strong>de</strong> confrontación que <strong>de</strong> cooperación.En fin, todo lo aquí dicho nos rev<strong>el</strong>a que <strong>la</strong>sprincipales preocupaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa españo<strong>la</strong><strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo se han<strong>en</strong>focado hacia <strong>la</strong>s cuestiones institucionales, <strong>de</strong>régim<strong>en</strong> sancionador y p<strong>en</strong>al, participación <strong>de</strong> losrepres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> los trabajadores y, <strong>sobre</strong> todo,<strong>de</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas, más que<strong>en</strong> los aspectos concretos r<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>ciones<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> función d<strong>el</strong>os sectores productivos, tipos <strong>de</strong> riesgos, etc., <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con los cuales, como veremos, <strong>la</strong> actividadprincipal ha consistido <strong>en</strong> reproducir literal-173


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s directivas comunitarias mediante reales<strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> transposición. Los <strong>de</strong>sarrollos específicam<strong>en</strong>teespañoles <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>se refier<strong>en</strong> a estos aspectos y no a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> <strong>la</strong>s concretas condiciones <strong>de</strong> trabajo. Escierto que <strong>la</strong>s presiones principales regu<strong>la</strong>torias<strong>de</strong> asociaciones empresariales, <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntesy los sindicatos mayoritarios se han c<strong>en</strong>trado<strong>en</strong> los problemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva,puesto que no <strong>en</strong> vano <strong>la</strong> normativa <strong>sobre</strong> este aspectoha promovido <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> varios submercados(servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, auditorías, formación<strong>de</strong> técnicos), <strong>en</strong> ocasiones muy lucrativos,pero no ex<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> conflictos y, <strong>sobre</strong> todo, <strong>de</strong>abundantes l<strong>la</strong>madas a <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción pública.Po<strong>de</strong>mos presumir <strong>de</strong> que, como consecu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong>España han aparecido algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mayores empresaseuropeas específicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong>gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Peroa <strong>la</strong> postre creo que esta <strong>de</strong>rivación específicam<strong>en</strong>teespaño<strong>la</strong> <strong>de</strong> nuestra normativa prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong>biera ser objeto <strong>de</strong> una seria reconsi<strong>de</strong>ración.2.3. EL DESARROLLO REGLAMENTARIODE LA LEY DE PREVENCIÓNDE RIESGOS LABORALESDejando aparte <strong>la</strong>s normas anteriorm<strong>en</strong>te citadasque <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales <strong>en</strong> aspectos institucionales,sancionadores, <strong>de</strong> consulta y participación <strong>de</strong> lostrabajadores, <strong>de</strong> gestión empresarial, servicios <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción, etc., <strong>el</strong> esfuerzo normativo españoldirigido a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concretas condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> exigibles por razón d<strong>el</strong>tipo <strong>de</strong> actividad, riesgos, etc., se ha limitadoes<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te a incorporar al Derecho español <strong>la</strong>sdirectivas comunitarias <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>Directiva Marco mediante reales <strong>de</strong>cretos aprobadospor <strong>el</strong> Gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nación a propuesta d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Trabajo. La r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> reales <strong>de</strong>cretosdictados con esta finalidad, que constituy<strong>en</strong>una parte sustancial <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa españo<strong>la</strong> <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, es <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te:– 485/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> abril, <strong>sobre</strong> disposicionesmínimas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> señalización <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo;– 486/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> abril, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong><strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> trabajo;– 487/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> abril, <strong>sobre</strong> disposicionesmínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> manipu<strong>la</strong>ciónmanual <strong>de</strong> cargas que <strong>en</strong>trañe riesgos,<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r dorsolumbares, para los trabajadores;– 488/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> abril, <strong>sobre</strong> disposicionesmínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>ativas al trabajocon equipos que incluyan pantal<strong>la</strong>s <strong>de</strong> visualización;– 664/1997, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> mayo, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> los trabajadores contra los riesgos r<strong>el</strong>acionadoscon <strong>la</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tes biológicos durante<strong>el</strong> trabajo;– 665/1997, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> mayo, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> los trabajadores contra los riesgos r<strong>el</strong>acionadoscon <strong>la</strong> exposición a ag<strong>en</strong>tes canceríg<strong>en</strong>osdurante <strong>el</strong> trabajo (modificado por los RealesDecretos 1124/2000, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> junio, y 349/2003,<strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> marzo, para ampliar su ámbito <strong>de</strong> aplicacióna los ag<strong>en</strong>tes mutág<strong>en</strong>os);– 773/1997, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> mayo, <strong>sobre</strong> disposicionesmínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> utilizaciónpor los trabajadores <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> protecciónindividual;– 1215/1997, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong><strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> para <strong>la</strong> utilización por los trabajadores d<strong>el</strong>os equipos <strong>de</strong> trabajo (modificado por RealDecreto 2177/2004, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> noviembre, pararegu<strong>la</strong>r los equipos para trabajos temporales <strong>en</strong>altura);– 1216/1997, <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong><strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo a bordo <strong>de</strong> los buques <strong>de</strong>pesca;– 1389/1997, <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> septiembre, por <strong>el</strong> que seaprueban <strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong>stinadasa proteger <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s mineras;– 1627/1997, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> octubre, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong>disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción;– 258/1999, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> febrero, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong>condiciones mínimas <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia médica <strong>de</strong> los trabajadoresd<strong>el</strong> mar;– 374/2001, <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> abril, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección d<strong>el</strong>a <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores contralos riesgos r<strong>el</strong>acionados con los ag<strong>en</strong>tes químicosdurante <strong>el</strong> trabajo;– 614/2001, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> junio, <strong>sobre</strong> disposiciones mínimaspara <strong>la</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>seguridad</strong><strong>de</strong> los trabajadores fr<strong>en</strong>te al riesgo <strong>el</strong>éctrico;174


SISTEMA NORMATIVO– 285/2002, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> que se modifica<strong>el</strong> Real Decreto 1561/1995, <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> septiembre,<strong>sobre</strong> jornadas especiales <strong>de</strong> trabajo, <strong>en</strong>lo r<strong>el</strong>ativo al trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> mar;– 525/2002, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> junio, <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> control <strong>de</strong>cumplimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Acuerdo comunitario r<strong>el</strong>ativoa <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación d<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>g<strong>en</strong>te <strong>de</strong> mar;– 681/2003, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> junio, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección d<strong>el</strong>a <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadores expuestosa los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> atmósferasexplosivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> trabajo;– 1311/2005, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> noviembre, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadoresfr<strong>en</strong>te a los riesgos <strong>de</strong>rivados o que puedan<strong>de</strong>rivarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a vibracionesmecánicas;– 286/2006, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> marzo, <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> protección<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los trabajadorescontra los riesgos r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> exposiciónal ruido;– 396/2006, <strong>de</strong> 31 <strong>de</strong> marzo, por <strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong><strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> aplicables a los trabajos con riesgo <strong>de</strong>exposición al amianto.Lo más característico <strong>de</strong> este conjunto <strong>de</strong> normasreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias es que por lo g<strong>en</strong>eral se limitana transcribir <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s directivas comunitariascorrespondi<strong>en</strong>tes, haci<strong>en</strong>do unatras<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas al interior d<strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tojurídico español <strong>de</strong> manera prácticam<strong>en</strong>t<strong>el</strong>iteral. Se rev<strong>el</strong>a así <strong>la</strong> extrema <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong>a producción normativa españo<strong>la</strong> respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>europea <strong>en</strong> todos los aspectos materiales y concretos<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción distintos al <strong>de</strong>sarrollo institucionaly <strong>de</strong> gestión.El número y, <strong>en</strong> muchos casos, <strong>la</strong> complejidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas prev<strong>en</strong>tivas citadas constituye unadificultad añadida para su aplicación práctica, <strong>de</strong>bidoa su dificultad <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tepara sus <strong>de</strong>stinatarios, sino incluso para muchosoperadores especializados <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales. Es perceptible <strong>en</strong> muchos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los un<strong>de</strong>seo <strong>de</strong> simplificación y codificación, cuando nouna <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada nostalgia <strong>de</strong> <strong>la</strong> sistemática <strong>de</strong> <strong>la</strong> antiguaOr<strong>de</strong>nanza G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong> 1971. A falta <strong>de</strong> esa codificación sehace preciso un importante esfuerzo institucionalpara permitir <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to y compr<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>este complejo normativo. La s<strong>en</strong>sación más o m<strong>en</strong>osg<strong>en</strong>eralizada es que <strong>la</strong> aplicación práctica <strong>de</strong>todas estas normas <strong>de</strong>ja mucho que <strong>de</strong>sear y que<strong>el</strong> control d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas se estásustituy<strong>en</strong>do por <strong>el</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>evaluación y p<strong>la</strong>nificación prev<strong>en</strong>tiva llevadas acabo por los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> <strong>la</strong> confianza,muy probablem<strong>en</strong>te excesiva y escasam<strong>en</strong>tejustificada, <strong>en</strong> que dichas evaluaciones incorporarántodo <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los Reales Decretos citadosy los aplicarán, cuando proceda, a <strong>la</strong>s situacionesconcretas <strong>de</strong> cada empresa o c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.2.4. OTROS SISTEMAS NORMATIVOS CONINCIDENCIA EN LA SEGURIDADY SALUD EN EL TRABAJOEl sistema normativo <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo convive <strong>en</strong> <strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to jurídico españolcon otros sistemas normativos con finalidadprev<strong>en</strong>tiva, con los cuales interactúa <strong>de</strong> forma nosiempre armónica. Es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego l<strong>la</strong>mativo que <strong>el</strong>contexto y cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los distintos regím<strong>en</strong>es regu<strong>la</strong>torios19 pres<strong>en</strong>t<strong>en</strong> notables difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre sí,a pesar <strong>de</strong> que finalm<strong>en</strong>te v<strong>en</strong>gan a confluir <strong>sobre</strong>un mismo objeto <strong>de</strong> su regu<strong>la</strong>ción, abordado <strong>de</strong>s<strong>de</strong>distintos <strong>en</strong>foques. Los más importantes <strong>de</strong> estossubsistemas paral<strong>el</strong>os son los refer<strong>en</strong>tes a <strong>seguridad</strong>industrial, comercialización <strong>de</strong> sustancias ypreparados químicos p<strong>el</strong>igrosos y normativa <strong>sobre</strong>edificación y requisitos <strong>de</strong> los edificios. Exist<strong>en</strong><strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego otros muchos regím<strong>en</strong>es regu<strong>la</strong>toriosque <strong>de</strong> forma ocasional pue<strong>de</strong>n confluir con <strong>el</strong> d<strong>el</strong>a <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, pero por razones<strong>de</strong> espacio, no pue<strong>de</strong>n ser analizados aquí. Merefiero a regím<strong>en</strong>es regu<strong>la</strong>torios tales como los <strong>de</strong>tráfico y <strong>seguridad</strong> vial, <strong>seguridad</strong> marítima y aérea,<strong>seguridad</strong> pública, protección civil 20 , ruido 21 ,19Utilizo estos conceptos <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido dado a los mismospor Hood, Rothstein y Baldwin: “El gobierno d<strong>el</strong> riesgo”;editorial Ari<strong>el</strong>, Barc<strong>el</strong>ona, 2006.20En r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> protección civil es preciso dar cu<strong>en</strong>ta,por su inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>sempresas químicas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una regu<strong>la</strong>ción comoes <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes graves <strong>en</strong> los queinterv<strong>en</strong>gan sustancias químicas, es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te cont<strong>en</strong>ida<strong>en</strong> <strong>el</strong> Real Decreto 1254/1999, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que seaprueban <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> control <strong>de</strong> los riesgos inher<strong>en</strong>tesa los acci<strong>de</strong>ntes graves <strong>en</strong> los que interv<strong>en</strong>gan sustanciasp<strong>el</strong>igrosas, modificado por los Reales Decretos 119/2005, <strong>de</strong>4 <strong>de</strong> febrero, y 948/2005, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> julio, y complem<strong>en</strong>tadopor <strong>el</strong> Real Decreto 1196/2003, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> septiembre, por <strong>el</strong>que se aprueba <strong>la</strong> Directriz básica <strong>de</strong> protección civil para<strong>el</strong> control y p<strong>la</strong>nificación ante <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes graves<strong>en</strong> los que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> sustancias p<strong>el</strong>igrosas.21El artículo 2.2.c <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 37/2003, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> noviembre,d<strong>el</strong> Ruido, excluye <strong>de</strong> su ámbito <strong>de</strong> aplicación <strong>la</strong> actividad<strong>la</strong>boral, respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> contaminación acústica producidapor ésta <strong>en</strong> <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te lugar <strong>de</strong> trabajo, quese regirá por lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción <strong>la</strong>boral.175


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADA22Vid. <strong>el</strong> Real Decreto 863/1985, <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> abril, por <strong>el</strong> quese aprueba <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Normas Básicas <strong>de</strong>Seguridad Minera.23Vid. los Reales Decretos 783/2001, <strong>de</strong> 6 julio, queaprueba <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>sobre</strong> protección sanitaria contraradiaciones ionizantes, y 229/2006, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> febrero, <strong>sobre</strong>control <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes radiactivas <strong>en</strong>capsu<strong>la</strong>das <strong>de</strong> alta actividady fu<strong>en</strong>tes huérfanas.tabaco, sanidad pública, residuos tóxicos y p<strong>el</strong>igrosos,medio ambi<strong>en</strong>te, explosivos, etc. Una m<strong>en</strong>ciónaparte merecería <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> mineray su evolución 22 , así como <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> proteccióncontra radiaciones ionizantes 23 . Tampoco esposible tratar aquí <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo con <strong>la</strong> normativaaseguratoria <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco d<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong>Seguridad Social. Hemos <strong>de</strong> limitarnos a dar unabreve refer<strong>en</strong>cia respecto a cada uno <strong>de</strong> los tres regím<strong>en</strong>esregu<strong>la</strong>torios <strong>de</strong> mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo:Seguridad Industrial. Las refer<strong>en</strong>cias normativasbásicas son <strong>la</strong> Ley 21/1992, <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> julio, <strong>de</strong>Industria, y <strong>el</strong> Real Decreto 2200/1995, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre,por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>a infraestructura para <strong>la</strong> calidad y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> industrial.Es imposible citar aquí, por su número,todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más normas exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> esta materia.La <strong>seguridad</strong> industrial ti<strong>en</strong>e por objeto <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióny limitación <strong>de</strong> riesgos, así como <strong>la</strong> proteccióncontra acci<strong>de</strong>ntes y siniestros capaces <strong>de</strong> producirdaños o perjuicios a <strong>la</strong>s personas, flora, fauna, bi<strong>en</strong>eso al medio ambi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadindustrial o <strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización, funcionami<strong>en</strong>to ymant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones o equipos y d<strong>el</strong>a producción, uso o consumo, almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to o<strong>de</strong>secho <strong>de</strong> los productos industriales. Hay que subrayarque <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> industrial seha ext<strong>en</strong>dido mucho más allá <strong>de</strong> lo que es <strong>la</strong> industria<strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido estricto y compr<strong>en</strong><strong>de</strong>, por ejemplo,cualquier insta<strong>la</strong>ción <strong>el</strong>éctrica, incluso <strong>la</strong>s situadas<strong>en</strong> los edificios <strong>de</strong> vivi<strong>en</strong>das o, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral,<strong>de</strong> uso no industrial. El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> industrial ha llevado a <strong>la</strong> configuración<strong>de</strong> dos tipos <strong>de</strong> subsistemas normativos queg<strong>en</strong>éricam<strong>en</strong>te podríamos <strong>de</strong>finir como <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> los productos.La difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre ambos no siempre esc<strong>la</strong>ra, pero <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral podríamos <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>cionesson <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos inmuebles o fijos, que sonobjeto <strong>de</strong> una obra para su construcción o montaje<strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong> que van a operar, mi<strong>en</strong>tras qu<strong>el</strong>os productos son <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral bi<strong>en</strong>es muebles, susceptibles<strong>de</strong> ser producidos <strong>en</strong> un lugar y comercializadosy usados <strong>en</strong> otros. En ambos casos exist<strong>en</strong>unas normas marco estatales, normalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>forma <strong>de</strong> reales <strong>de</strong>cretos, que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s prescripcionesg<strong>en</strong>erales <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> materia y regu<strong>la</strong>n <strong>el</strong>sistema <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> industrial aplicable(máquinas, equipos <strong>de</strong> protección individual,insta<strong>la</strong>ciones <strong>el</strong>éctricas <strong>de</strong> baja t<strong>en</strong>sión, aparatos apresión, aparatos <strong>de</strong> <strong>el</strong>evación y manut<strong>en</strong>ción, insta<strong>la</strong>ciones<strong>de</strong> almac<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sustancias químicas,etc.). Aunque es cada real <strong>de</strong>creto <strong>el</strong> que <strong>de</strong>termina<strong>en</strong> concreto cuál es <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollonormativo y <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> aplicable,<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones lo habitual es que <strong>la</strong>snormas marco sean precisadas a través <strong>de</strong> otrasnormas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> naturaleza jurídico públicapara cada tipo <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ción. Esas normas son<strong>la</strong>s Instrucciones Técnicas Complem<strong>en</strong>tarias (ITC),normalm<strong>en</strong>te aprobadas como Ór<strong>de</strong>nes d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Industria. A su vez para cada subconjuntoque forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> ITCse vi<strong>en</strong>e a remitir habitualm<strong>en</strong>te a normas UNE oEN. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los productos lo habitual es que<strong>el</strong> real <strong>de</strong>creto que configura <strong>la</strong> norma marco d<strong>el</strong>eguedirectam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> normas UNE o EN <strong>la</strong> concreción<strong>de</strong> cómo se aplican <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> que conti<strong>en</strong>e a los concretos productos<strong>de</strong> que se trate (máquinas, equipos <strong>de</strong> protecciónindividual, etc.). El cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normasUNE o EN produce, <strong>en</strong> estos sectores regu<strong>la</strong>dos,una presunción <strong>de</strong> conformidad d<strong>el</strong> producto o <strong>la</strong>concreta parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> que se trate a <strong>la</strong>sexig<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>finidas por <strong>el</strong> real <strong>de</strong>creto<strong>de</strong> aplicación <strong>en</strong> cada caso. A su vez <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> norma UNE o EN o, <strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto, d<strong>el</strong>as exig<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>erales, es certificable a través d<strong>el</strong>os organismos <strong>de</strong> control acreditados conforme alReal Decreto 2200/1995. Esa certificación permit<strong>el</strong>a comercialización d<strong>el</strong> producto y garantiza suconformidad a norma. Cuando <strong>el</strong> real <strong>de</strong>creto aplicableconstituye <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una directiva comunitaria<strong>de</strong> mercado interior (por ejemplo, <strong>en</strong> <strong>el</strong>caso <strong>de</strong> máquinas y <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> protección individual),<strong>la</strong> comercialización se hace posible <strong>en</strong>toda <strong>la</strong> Unión Europea y <strong>el</strong> producto que cu<strong>en</strong>tacon una <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> conformidad pue<strong>de</strong> llevar<strong>el</strong> marcado CE. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>la</strong>gestión es algo más complicada, puesto que se su<strong>el</strong>eexigir que se haga un proyecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ciónpor un profesional cualificado o por una empresaautorizada, que <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción (así como <strong>el</strong> posteriormant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to) se lleve a cabo por una empresaautorizada y que posteriorm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> autor d<strong>el</strong>proyecto compruebe y certifique que <strong>la</strong> ejecución<strong>de</strong> <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción se correspon<strong>de</strong> con su proyecto.176


SISTEMA NORMATIVOAunque <strong>en</strong> algunas comunida<strong>de</strong>s autónomas existecierta inspección industrial activa, lo más habituales que todo <strong>el</strong> control administrativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> industria autonómicas se limite aexigir <strong>el</strong> registro <strong>en</strong> <strong>la</strong>s oficinas administrativas d<strong>el</strong>os difer<strong>en</strong>tes docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> forma previa a <strong>la</strong>concesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia para <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>a insta<strong>la</strong>ción.Comercialización <strong>de</strong> sustancias y preparados químicosp<strong>el</strong>igrosos. La normativa españo<strong>la</strong> actual secompone es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> dos instrum<strong>en</strong>tos:Por una parte, <strong>el</strong> Real Decreto 1406/1989, <strong>de</strong> 10<strong>de</strong> noviembre (modificado <strong>en</strong> numerosas ocasiones),<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong> un catálogo <strong>de</strong> prohibiciones,condiciones y limitaciones a <strong>la</strong> comercializacióny uso <strong>de</strong> sustancias y preparados p<strong>el</strong>igrosos,catálogo que ti<strong>en</strong>e especial inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> materia <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo cuando estamosante riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> sustancias y preparadosquímicos.Y, por otra, dos reales <strong>de</strong>cretos <strong>en</strong> los que se regu<strong>la</strong>n<strong>la</strong> notificación <strong>de</strong> Sustancias Nuevas yC<strong>la</strong>sificación, Envasado y Etiquetado <strong>de</strong> SustanciasP<strong>el</strong>igrosas (Real Decreto 363/1995, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> marzo<strong>de</strong> 1995) y <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasado y etiquetado<strong>de</strong> preparados p<strong>el</strong>igrosos (Real Decreto255/2003, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero). El sistema <strong>de</strong> notificación<strong>de</strong> sustancias nuevas y c<strong>la</strong>sificación, <strong>en</strong>vasadoy etiquetado <strong>de</strong> sustancias p<strong>el</strong>igrosas es uniformepara <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Europea,si<strong>en</strong>do ejercidas <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes compet<strong>en</strong>cias<strong>en</strong> España por <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s sanitarias, estatalesy autonómicas. Mediante este sistema se garantiza<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una c<strong>la</strong>sificación uniforme paratoda <strong>la</strong> Unión Europea <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sustancias químicas,<strong>de</strong> sus riesgos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> precaución aplicables(todo <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> términos muy g<strong>en</strong>éricos) y a<strong>de</strong>másse obliga a que <strong>la</strong> comercialización <strong>de</strong> sustanciasy preparados p<strong>el</strong>igrosos se haga mediante unsistema <strong>de</strong> <strong>en</strong>vasado correcto y seguro, con un etiquetadosufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te informativo y a<strong>de</strong>más seacompañe una ficha <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> sustanciao preparado <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se informe al comprador con<strong>de</strong>talle <strong>de</strong> sus riesgos y medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaplicables. Por tanto, <strong>el</strong> sistema proporciona unainformación es<strong>en</strong>cial para que, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>los casos <strong>en</strong>los que <strong>la</strong>s sustancias o preparados se vayan a utilizar<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>en</strong>torno <strong>la</strong>boral, se puedan i<strong>de</strong>ntificar losriesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> los mismos.Es importante t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que todo este sistemaha sido profundam<strong>en</strong>te modificado por <strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to CE/1907/2006 y <strong>la</strong> Directiva2006/121/CE (DOCE serie L d<strong>el</strong> 30 <strong>de</strong> diciembre<strong>de</strong> 2006), <strong>sobre</strong> Registro, Evaluación, Autorizacióny Restricción <strong>de</strong> Sustancias Químicas, que ha <strong>en</strong>trado<strong>en</strong> vigor <strong>el</strong> 1 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007 y <strong>en</strong> parte esaplicable directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los Estados miembros, altratarse <strong>de</strong> un Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to, sin necesidad <strong>de</strong> normas<strong>de</strong> transposición <strong>de</strong> su cont<strong>en</strong>ido. No obstante,esa normativa ti<strong>en</strong>e p<strong>la</strong>zos transitorios <strong>de</strong> adaptación<strong>de</strong> varios años, por lo que sus efectoscompletos tardarán <strong>en</strong> hacerse notar. Por otra parte,para <strong>el</strong>lo es es<strong>en</strong>cial que <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia prevista <strong>en</strong><strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to y con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> H<strong>el</strong>sinki <strong>en</strong>tre <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>ofuncionami<strong>en</strong>to.Normativa <strong>sobre</strong> edificación y requisitos <strong>de</strong> los edificios.El marco jurídico actual <strong>de</strong> este sistema normativoestá formado por <strong>la</strong> Ley 38/1999, <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong>noviembre <strong>de</strong> 1999, <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Edificación, y <strong>el</strong> Real Decreto 314/2006, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong>marzo, por <strong>el</strong> que se aprueba <strong>el</strong> Código Técnico<strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación. El artículo 3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación prescribe que paragarantizar <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas, <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>la</strong> protección d<strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te,los edificios <strong>de</strong>b<strong>en</strong> proyectarse, construirse,mant<strong>en</strong>erse y conservarse <strong>de</strong> tal forma que sesatisfagan difer<strong>en</strong>tes requisitos básicos, <strong>en</strong>tre losque se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran los <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> estructural(para garantizar <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia mecánica y <strong>la</strong> estabilidadd<strong>el</strong> edificio), <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>dio,<strong>seguridad</strong> <strong>de</strong> utilización (para que <strong>el</strong> uso normald<strong>el</strong> edificio no suponga riesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntepara <strong>la</strong>s personas), higi<strong>en</strong>e y <strong>salud</strong> (para garantizarcondiciones aceptables <strong>de</strong> salubridad y estanqueida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te interior d<strong>el</strong> edificio) oprotección contra <strong>el</strong> ruido. El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estosrequisitos básicos se ha llevado a cabo por <strong>el</strong>Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación, que a su vez incluyeun segundo niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y especificaciónmediante los l<strong>la</strong>mados “docum<strong>en</strong>tos básicos”,que son auténticas normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasque conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>ciasbásicas y su cuantificación, una serie <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>toscuya utilización acredita <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias básicas y <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia a instrucciones,reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos y otras normas técnicasque <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser t<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> redacciónd<strong>el</strong> proyecto d<strong>el</strong> edificio y su construcción. Comocomplem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Docum<strong>en</strong>tos Básicos y con <strong>el</strong>fin <strong>de</strong> lograr una mayor eficacia <strong>en</strong> su aplicación,se crean los “Docum<strong>en</strong>tos Reconocidos”, que sondocum<strong>en</strong>tos técnicos, sin carácter reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario,que cu<strong>en</strong>tan con <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Ministerio<strong>de</strong> Vivi<strong>en</strong>da que mant<strong>en</strong>drá un registro público<strong>de</strong> los mismos.177


RAFAEL ANTONIO LÓPEZ PARADAEl Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación está l<strong>la</strong>madoes<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te a <strong>de</strong>splegar su eficacia normativa<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> proyecto <strong>de</strong> edificación, <strong>de</strong> manera que<strong>el</strong> técnico redactor d<strong>el</strong> mismo <strong>de</strong>be garantizar <strong>el</strong>cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias y Docum<strong>en</strong>tosBásicos, así como <strong>la</strong> correspon<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra ejecutadacon <strong>el</strong> proyecto, <strong>de</strong> manera que dichas exig<strong>en</strong>ciasque<strong>de</strong>n efectivam<strong>en</strong>te cumplim<strong>en</strong>tadas.Sin embargo, basta con <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> algunos docum<strong>en</strong>tosbásicos para comprobar cómo se incorporan<strong>en</strong> los mismos normas que sólo pue<strong>de</strong>n aplicarseposteriorm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> utilizar <strong>el</strong>edificio o <strong>de</strong> realizar <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> mismo.Es importante seña<strong>la</strong>r que un aspecto tan s<strong>en</strong>sible<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> como <strong>la</strong> proteccióncontra inc<strong>en</strong>dios está regu<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>tedocum<strong>en</strong>to básico (DB-SI) incluido <strong>en</strong> <strong>el</strong>Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación, que ha sustituidoa <strong>la</strong> Norma Básica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación NBE CPI-96 «Condiciones <strong>de</strong> protección contra inc<strong>en</strong>dios<strong>de</strong> los edificios» (Real Decreto 2177/1996, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong>octubre) y a esa normativa se remite expresam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> Real Decreto 486/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> abril, por <strong>el</strong>que se establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones mínimas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> trabajo. No obstante,<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> contra inc<strong>en</strong>dios <strong>en</strong> los establecimi<strong>en</strong>tosindustriales no está regu<strong>la</strong>da <strong>en</strong> <strong>el</strong>Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación, como no lo estaba<strong>en</strong> <strong>la</strong> NBE-CPI 96, sino <strong>en</strong> <strong>el</strong> Real Decreto2267/2004, <strong>de</strong> 3 <strong>de</strong> diciembre.En todo caso hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>el</strong>Código Técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vigor<strong>el</strong> 29 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 2006 y no es <strong>de</strong> aplicación a <strong>la</strong>sobras <strong>de</strong> nueva construcción y a <strong>la</strong>s obras <strong>en</strong> losedificios exist<strong>en</strong>tes que tuvies<strong>en</strong> solicitada <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> edificación <strong>en</strong> esa fecha. Para cada edificiohay que analizar cuáles eran <strong>la</strong>s normas aplicables<strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> solicitar <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>correspondi<strong>en</strong>te obra <strong>de</strong> construcción o <strong>de</strong> reforma,<strong>de</strong> manera que, lógicam<strong>en</strong>te, a muchos edificiosles serán <strong>de</strong> aplicación <strong>la</strong>s disposiciones anteriores,es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s normas básicas <strong>de</strong> <strong>la</strong>edificación a <strong>la</strong> sazón vig<strong>en</strong>tes. Por otro, <strong>el</strong> CódigoTécnico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edificación tuvo unos periodos transitorios<strong>de</strong> seis y doce meses para <strong>de</strong>terminadosdocum<strong>en</strong>tos básicos.178


3. Gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresaMIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENAInspector <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social3.1. INTRODUCCIÓNUNO <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos novedosos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales ha sido<strong>el</strong> titu<strong>la</strong>do “Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción” reflejado <strong>en</strong><strong>el</strong> Capítulo IV <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, que establece <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> dotarse por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>medios instrum<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> naturaleza personal,que <strong>la</strong>s facilite con <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te niv<strong>el</strong> técnicoy especialización para <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobligaciones <strong>en</strong> materias prev<strong>en</strong>tivas, sin que esainstrum<strong>en</strong>tación implique <strong>de</strong> ningún modo <strong>la</strong> sustitucióno liberación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones empresariales,ni por supuesto limitación alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los ámbitospropios <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión empresarial que <strong>en</strong> todocaso ha <strong>de</strong> ser <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partida para una eficazgestión prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.La finalidad d<strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te estudio es <strong>de</strong>scribir<strong>la</strong> situación que pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong> “gestión<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción”, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do ésta como <strong>el</strong>conjunto <strong>de</strong> actuaciones que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s empresasa los efectos <strong>de</strong> cumplir <strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> segurida<strong>de</strong>vitando acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> lostrabajadores, dando cumplimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> obligacionesestablecidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Con <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te análisis se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir <strong>la</strong>forma <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>sempresas a los efectos <strong>de</strong> analizar <strong>la</strong>s causas quedificultan <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructuraempresarial, y <strong>la</strong> utilización que se hace<strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos previstos por <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong>apoyo <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva, los servicios <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción, para hacer posible <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, reflexionado <strong>sobre</strong> si losmismos están a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, y establecercomo conclusiones <strong>la</strong>s soluciones que <strong>en</strong><strong>el</strong> futuro se podrían aplicar una vez <strong>de</strong>tectadas <strong>la</strong>scausas que produc<strong>en</strong> <strong>la</strong>s anomalías d<strong>el</strong> actual mod<strong>el</strong>o<strong>de</strong> sistema prev<strong>en</strong>tivo.En <strong>la</strong> situación anterior a <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales no estaba prevista, adifer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lo que suce<strong>de</strong> hoy día, <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> disponer por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>instrum<strong>en</strong>tos prev<strong>en</strong>tivos específicos a través<strong>de</strong> personal especializado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tesmaterias que <strong>en</strong>globan <strong>el</strong> área <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,aunque <strong>de</strong> hecho <strong>la</strong>s empresas solíancontar con trabajadores que t<strong>en</strong>ían unos cometidosconcretos dirigidos hacia <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> ehigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Por <strong>el</strong> contrario, <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> anterior era másexplícita y directa <strong>en</strong> <strong>la</strong> alusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligacionesempresariales dirigida a <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<strong>de</strong> medidas prev<strong>en</strong>tivas a través <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tesniv<strong>el</strong>es jerárquicos previam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>terminados:vigi<strong>la</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, personal directivo,técnico y mandos intermedios (artículos 7,8, 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nanza G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>el</strong> Trabajo, Or<strong>de</strong>n Ministerial <strong>de</strong> 9 <strong>de</strong>marzo <strong>de</strong> 1971).De cara a preservar <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores,era obligación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresasconstituir servicios médicos <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s con unap<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 100 trabajadores, como serviciomédico propio o mancomunado <strong>en</strong> funciónd<strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadores (Decreto <strong>de</strong> 10<strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1959). Ello se completaba con <strong>la</strong>s actuacionescon cargo a cuotas que realizaban <strong>la</strong>smutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sus obligacionescomo <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras hacia <strong>la</strong>s empresasasociadas, no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores mediante <strong>la</strong> obligación<strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tos médicos iniciales yperiódicos <strong>en</strong> los supuestos contemp<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>el</strong>artículo 196 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, sino también otras actuaciones <strong>de</strong> apoyoy asesorami<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s empresas para prev<strong>en</strong>iracci<strong>de</strong>ntes.179


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENA3.2. IMPLANTACIÓN DE LA PREVENCIÓNEN LA EMPRESAPara dar cumplimi<strong>en</strong>to al <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>hacia los trabajadores que siempre ha <strong>estado</strong> pres<strong>en</strong>te<strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong>s empresas asignabana <strong>de</strong>terminados trabajadores para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> funciones prev<strong>en</strong>tivas con m<strong>en</strong>orformación prev<strong>en</strong>tiva acreditada que <strong>la</strong> que ahorase dispone por los técnicos <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, perose conseguían unos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación no inferioresa los que actualm<strong>en</strong>te se están dando. En<strong>la</strong> época anterior, al interesarse por <strong>la</strong> persona queasumía los aspectos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa,siempre se obt<strong>en</strong>ía una respuesta <strong>en</strong> cuanto al trabajador<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> estos m<strong>en</strong>esteres, que g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>teera <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong>director <strong>de</strong> fábrica, o <strong>el</strong> jefe <strong>de</strong> personal, al estarasumido sin ningún género <strong>de</strong> dudas que <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong><strong>de</strong> los trabajadores era una obligación absoluta<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa y que algui<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresase t<strong>en</strong>ía que ocupar <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo.Actualm<strong>en</strong>te, por <strong>el</strong> contrario, <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong>tamaño pequeño y medio una respuesta frecu<strong>en</strong>tea esa pregunta es <strong>el</strong> seña<strong>la</strong>r que para estos cometidosestá <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o que seti<strong>en</strong>e concertado, que ha <strong>el</strong>aborado los correspondi<strong>en</strong>tesdocum<strong>en</strong>tos. A <strong>la</strong> pregunta <strong>de</strong> cada cuántosdías visita <strong>la</strong> empresa, <strong>la</strong> respuesta pue<strong>de</strong> sermuy variada, pero es habitual indicar que <strong>el</strong>lo seproduce cada seis o tres meses <strong>en</strong> <strong>el</strong> mejor <strong>de</strong> loscasos, a no ser que se le requiera o acuda por algúntrámite específico.Se ha producido <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales es algo que pue<strong>de</strong> serexternalizable, lo que constituye un gran error, ypor otra parte que <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>que <strong>la</strong>s empresas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que aplicar pue<strong>de</strong>n<strong>de</strong>morarse. Reflexionando <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> esas<strong>en</strong>sación hay que dirigir <strong>la</strong> mirada a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> una normativa que apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te pareceproclive a <strong>el</strong>lo, y <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong> justificación fácilque ofrec<strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificación<strong>de</strong> acciones prev<strong>en</strong>tivas, imprecisos y g<strong>en</strong>éricos,don<strong>de</strong> se marcan unos p<strong>la</strong>zos que son contarios alos principios g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva,ante riesgos que son evitables mediante <strong>la</strong> aplicación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones vig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> condiciones<strong>de</strong> trabajo cuya inobservancia supone c<strong>la</strong>ros incumplimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas dispositivas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong>.Las empresas, <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad, aplican partidaseconómicas <strong>en</strong> cuantías significativas para cubrirobligaciones prev<strong>en</strong>tivas dirigidas a actuacionesanalíticas con su reflejo docum<strong>en</strong>tal correspondi<strong>en</strong>te,para conocer <strong>la</strong>s acciones y medidasprev<strong>en</strong>tivas que se han <strong>de</strong> adoptar, sin que <strong>en</strong> muchoscasos se logre <strong>el</strong> paso sigui<strong>en</strong>te, aplicar <strong>la</strong>smedidas seña<strong>la</strong>das, que es precisam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> finalidadd<strong>el</strong> gasto económico.En <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> nuestro país, fal<strong>la</strong> c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>t<strong>el</strong>a fase <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> medida prev<strong>en</strong>tiva,<strong>la</strong> cual está constituida no sólo por <strong>la</strong>aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, sino también por <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>toy <strong>la</strong> actualización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones que <strong>la</strong>propia dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad g<strong>en</strong>era, <strong>de</strong> formaque los aspectos prev<strong>en</strong>tivos no han <strong>de</strong> limitarsea los docum<strong>en</strong>tos escritos, como frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>teparece, sino que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> incidir <strong>en</strong> <strong>la</strong> dirección d<strong>el</strong>a actividad <strong>en</strong> cada mom<strong>en</strong>to, con los efectivosprev<strong>en</strong>tivos necesarios cercanos al lugar don<strong>de</strong> seestá trabajando para aplicar <strong>la</strong> medida prev<strong>en</strong>tivaque corresponda y <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s situaciones <strong>de</strong>riesgo que se pue<strong>de</strong>n g<strong>en</strong>erar.Después <strong>de</strong> los años trascurridos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada<strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales <strong>en</strong> <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1996, los mecanismose instrum<strong>en</strong>tos jurídicos previstos por <strong>la</strong>normativa, dirigida a imp<strong>la</strong>ntar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong><strong>la</strong>s empresas y mejorar <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong>, no han t<strong>en</strong>ido <strong>el</strong> resultado esperado.Las gráficas <strong>el</strong>aboradas por <strong>el</strong> INSHT <strong>en</strong> <strong>el</strong> últimodocum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> que se dispone <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> siniestralidad<strong>la</strong>boral correspondi<strong>en</strong>te al año 2006, don<strong>de</strong>se muestra <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo, constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> mejor instrum<strong>en</strong>to paraanalizar <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> los mecanismos imp<strong>la</strong>ntadospor <strong>la</strong> Ley. Cuesta no po<strong>de</strong>r afirmar que <strong>la</strong> situaciónprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas españo<strong>la</strong>s nosea mejor que <strong>la</strong> que había antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley, máximet<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong>s mejores condiciones<strong>de</strong> cara a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> que se hanlogrado por <strong>el</strong> avance <strong>de</strong> <strong>la</strong> técnica, manifestada<strong>en</strong> máquinas comercializadas más seguras, y <strong>la</strong>bonanza económica d<strong>el</strong> último lustro que ha hechoposible empresas más solv<strong>en</strong>tes, mejores insta<strong>la</strong>cionesy mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación d<strong>el</strong>os equipos.Aunque <strong>la</strong>s cifras estadísticas a través <strong>de</strong> losíndices <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes mortalesmuestran <strong>el</strong> dato positivo manif<strong>estado</strong> <strong>en</strong> un <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>soaño tras año, <strong>la</strong> inclinación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gráfica permanececonstante <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 1989, t<strong>en</strong><strong>de</strong>nciaque com<strong>en</strong>zó ocho años antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales sin que <strong>de</strong>spués<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma se haya experim<strong>en</strong>tado una dismi-180


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESAnución más ac<strong>en</strong>tuada como sería lógico esperar,salvo <strong>en</strong> construcción, don<strong>de</strong> se ha registrado unmayor avance, aunque con algún cambio <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados años.En cuanto al total <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes con baja <strong>en</strong>jornada <strong>de</strong> trabajo, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> unas cifrasmás <strong>de</strong>sfavorables <strong>en</strong> todos los parámetros que <strong>en</strong><strong>el</strong> año 1993, aunque <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> año 2000 se pres<strong>en</strong>tauna t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte <strong>en</strong> todos los sectores,más ac<strong>en</strong>tuada <strong>en</strong> construcción que <strong>en</strong> <strong>el</strong> restoa pesar <strong>de</strong> que también <strong>en</strong> este sector <strong>el</strong> índice<strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia es más <strong>el</strong>evado que <strong>en</strong> 1993. En losdos últimos años se aprecia una estabilidad <strong>en</strong> todoslos sectores salvo <strong>en</strong> construcción, que continúa<strong>la</strong> gráfica <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>nte.Los mayores avances se están produci<strong>en</strong>do <strong>en</strong>construcción aunque los resultados son a todas lucesinadmisibles por <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> siniestralidadque reflejan, su razón pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong>que es un sector don<strong>de</strong> se está produci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> unmayor grado <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióngracias a <strong>la</strong>s figuras específicas establecidas por<strong>la</strong>s particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> sector, coordinadores <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, direcciones facultativas, recursosprev<strong>en</strong>tivos, y una mayor s<strong>en</strong>sibilidad hacialos riesgos <strong>en</strong> todos los niv<strong>el</strong>es, lo que se traduce<strong>en</strong> mayor integración prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s estructurasproductivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas con una inci<strong>de</strong>nciamás directa <strong>de</strong> los servicios propios <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas constructoras. Al serun sector don<strong>de</strong> los mecanismos <strong>de</strong> control propios<strong>de</strong> <strong>la</strong> obra actúan perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, influy<strong>en</strong>m<strong>en</strong>os <strong>la</strong>s actuaciones que se puedan realizar<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción externos que <strong>la</strong>sempresas t<strong>en</strong>gan concertados.Ante estos datos estadísticos surg<strong>en</strong> una grancantidad <strong>de</strong> interrogantes y dudas <strong>sobre</strong> nuestrosistema prev<strong>en</strong>tivo y <strong>la</strong> reflexión <strong>de</strong> que algo estáfal<strong>la</strong>ndo. La normativa prev<strong>en</strong>tiva g<strong>en</strong>erada <strong>de</strong>sd<strong>el</strong>a <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales es numerosa, habiéndose completado<strong>la</strong> transposición <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s directivas d<strong>el</strong>a Unión Europea dictadas <strong>en</strong> esta materia, si bi<strong>en</strong>no ha resultado todo lo eficaz que pudiera ser alestar as<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> un mod<strong>el</strong>o prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong> raízanalítica basada <strong>en</strong> evaluaciones <strong>de</strong> riesgos, quebusca <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas<strong>de</strong> una forma más racional, pero que exige <strong>en</strong>trar<strong>en</strong> una nueva filosofía empresarial a <strong>la</strong> que aúnno se ha sabido llegar ni impulsar por parte d<strong>el</strong>as administraciones públicas. Una filosofía que<strong>de</strong>manda un cambio radical <strong>en</strong> <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>raciónque para <strong>la</strong>s empresas supone <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos, como una parte d<strong>el</strong> proceso productivoque resulta tan es<strong>en</strong>cial como otras <strong>de</strong> naturalezacomercial o fabricación, y ante lo que no han resultadoeficaces los instrum<strong>en</strong>tos que se brindana través d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción.La nueva forma <strong>de</strong> abordar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción porparte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas ha supuesto <strong>en</strong> muchos casosun retroceso <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con periodos anteriores,prescindi<strong>en</strong>do incluso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas quet<strong>en</strong>ían <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción al s<strong>en</strong>tirse liberadaspor <strong>el</strong> nuevo sistema mal <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido, queposibilita <strong>la</strong> externalización total <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióna favor <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os,<strong>en</strong> su estimación <strong>de</strong> que a través <strong>de</strong> <strong>el</strong>los se pue<strong>de</strong>dar cumplimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s obligaciones que <strong>la</strong>Ley les impone, que se traduc<strong>en</strong> <strong>en</strong> carpetas <strong>de</strong>docum<strong>en</strong>tos <strong>el</strong>aboradas por <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,car<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> una eficacia real si no vanacompañados <strong>de</strong> una predisposición empresarial<strong>en</strong> <strong>la</strong> aplicación d<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> los mismos, ysiempre <strong>en</strong> <strong>el</strong> mejor <strong>de</strong> los casos que los docum<strong>en</strong>tos<strong>el</strong>aborados (evaluación <strong>de</strong> riesgos y p<strong>la</strong>nificación<strong>de</strong> acciones prev<strong>en</strong>tivas y p<strong>la</strong>n <strong>de</strong>emerg<strong>en</strong>cia) estén a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te realizados yrespon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias que marca <strong>el</strong> RealDecreto 39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero.La cre<strong>en</strong>cia por parte <strong>de</strong> bastantes empresas <strong>de</strong>que al cumplir con <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias formales, sin llegar<strong>en</strong> muchos casos ni siquiera al análisis y conocimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos, se estáhaci<strong>en</strong>do prev<strong>en</strong>ción, proyecta una falsa s<strong>en</strong>sación<strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to que reporta un marg<strong>en</strong> <strong>de</strong>espera hasta que surge un acontecimi<strong>en</strong>to r<strong>el</strong>acionadocon prev<strong>en</strong>ción, un acci<strong>de</strong>nte o <strong>la</strong> actuación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social.Determinados artículos <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua Or<strong>de</strong>nanzaG<strong>en</strong>eral resultaban a todas luces más directos <strong>en</strong><strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cia obligacionales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas y personaldirectivo y técnico hacia <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, lo quecon su <strong>de</strong>rogación, <strong>en</strong> una ma<strong>la</strong> lectura, parece erróneam<strong>en</strong>teproyectar esa responsabilidad al servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que ti<strong>en</strong>e concertado. Los serviciosmédicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que t<strong>en</strong>ían <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>trabajo han sido sustituidos por servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os con los que se concierta <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, cuya <strong>de</strong>dicación real resta muchocon <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>te que se producía a través d<strong>el</strong> serviciomédico <strong>de</strong> empresa, que era pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te conocedor<strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgos que afectaban a<strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>de</strong> cada trabajador. Ello se ha traducido <strong>en</strong>una merma <strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong><strong>la</strong> empresa.181


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENALa imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresaes una asignatura p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te que resulta es<strong>en</strong>cialpara <strong>el</strong> éxito final <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos, que<strong>en</strong> es<strong>en</strong>cia no es otra que dar cumplimi<strong>en</strong>to al cont<strong>en</strong>idod<strong>el</strong> artículo 15 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, que marca los principios g<strong>en</strong>erales<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción a los efecto <strong>de</strong> evitar los dañosque pue<strong>de</strong>n sufrir los trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio<strong>de</strong> su actividad <strong>la</strong>boral. Todo <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong>acciones que supon<strong>en</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa constituye <strong>la</strong> actuación primordia<strong>la</strong> los efectos <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r cumplir <strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> que establece <strong>el</strong> artículo 14.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley,como contrapartida d<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los trabajadores y que se traducirá<strong>en</strong> una gestión prev<strong>en</strong>tiva empresarial idóneacuando se hayan <strong>el</strong>iminado los riesgos.Para que <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación real se produzca, se requiereuna pluralidad <strong>de</strong> situaciones. En primer lugar,que los órganos superiores <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión empresaria<strong>la</strong>suman <strong>el</strong> compromiso <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong>smedidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que result<strong>en</strong> necesarias <strong>de</strong>rivadas<strong>de</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos y p<strong>la</strong>nificaciónprev<strong>en</strong>tiva, asumi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> coste económico que implicancon <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong> optimización <strong>de</strong> <strong>la</strong>saplicaciones como un resultado más <strong>de</strong> su gestiónempresarial. En segundo lugar, resulta imprescindibleque exista <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura empresarial un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>toque t<strong>en</strong>ga por objeto es<strong>en</strong>cial <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales don<strong>de</strong> estén adscritos losefectivos técnicos prev<strong>en</strong>tivos con los que <strong>la</strong> empresacu<strong>en</strong>te y constituyan su organización prev<strong>en</strong>tivapara impulsar, contro<strong>la</strong>r y a<strong>de</strong>cuar <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas.La dim<strong>en</strong>sión d<strong>el</strong> <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to y su configuraciónorganizativa <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, <strong>en</strong> cuanto a su dim<strong>en</strong>sión,dispersión y naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad, tres factoresque hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración para organizarlos recursos <strong>de</strong>dicados a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. Entercer lugar, que <strong>en</strong> cada unidad productiva empresarial<strong>de</strong>berán existir uno o varios responsables d<strong>el</strong>a aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción establecidas,con jerarquía hacia los trabajadores que result<strong>en</strong>afectados por <strong>la</strong> mismas, y con formaciónprev<strong>en</strong>tiva sufici<strong>en</strong>te para hacer posible con éxitoeste cometido que <strong>de</strong>be ser uno más <strong>de</strong> los que conlleva<strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s operaciones que <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugarse <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n. Por último, los trabajadores han<strong>de</strong> estar pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te formados e informados <strong>de</strong> susriesgos, conocedores <strong>de</strong> sus riesgos y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidasprev<strong>en</strong>tivas que han <strong>de</strong> aplicar, así como <strong>de</strong> susresponsabilida<strong>de</strong>s, todo <strong>el</strong>lo con <strong>el</strong> apoyo que han<strong>de</strong> brindar los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.La Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, <strong>en</strong>su texto original, no contempló <strong>de</strong> forma directaesta obligación. Advertida esa car<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> modificaciónintroducida por Ley 54/2003 a través d<strong>el</strong><strong>de</strong>nominado p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresasalvó, al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> prisma legis<strong>la</strong>tivo, <strong>la</strong> situación,si bi<strong>en</strong> creemos que <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica no seha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do con <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia que resultaríanecesaria y no ha t<strong>en</strong>ido hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>la</strong> eficaciaque cabría esperar, convirtiéndose para muchas<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>en</strong> un docum<strong>en</strong>to más <strong>de</strong> carácterformal, que se <strong>el</strong>abora sin conocer bi<strong>en</strong> susignificado y <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s que se proyectan.Factores que propician esa situación son disfuncionesque se manifiestan <strong>en</strong> todos los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tosque <strong>en</strong> su conjunto sirv<strong>en</strong> para configurar <strong>la</strong>integración. La alta dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas sigueconsi<strong>de</strong>rando que los asuntos prev<strong>en</strong>tivos están<strong>en</strong> niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> ámbitos inferiores, <strong>de</strong>forma que <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción no es realm<strong>en</strong>teasumido por los órganos <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión empresarial.Al fal<strong>la</strong>r este punto se <strong>de</strong>smorona una bu<strong>en</strong>a parte<strong>de</strong> su eficacia.Respecto a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>toespecífico para impulsar <strong>la</strong>s actuaciones prev<strong>en</strong>tivas,aunque se aprecian avances, tampoco se halogrado crear estructuras con los efectivos personalesnecesarios, si<strong>en</strong>do casi siempre una funciónañadida a los <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> recursos humanoso personal, con escasa formación prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas que lo ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r, amparándose<strong>en</strong> <strong>el</strong> apoyo externo que van a recibird<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con <strong>el</strong> que cu<strong>en</strong>ta. Lasituación resulta crítica <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s empresas quecarec<strong>en</strong> por completo <strong>de</strong> personas que t<strong>en</strong>gan porfunción at<strong>en</strong><strong>de</strong>r los aspectos prev<strong>en</strong>tivos, proyectandotoda <strong>la</strong> función hacia los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os con los que han concertado.Hay empresas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que, si bi<strong>en</strong> se dispone <strong>de</strong>algún trabajador <strong>de</strong>dicado a estos cometidos, <strong>el</strong>número <strong>de</strong> efectivos resulta c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te insufici<strong>en</strong>teante <strong>la</strong> dispersión <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo,<strong>el</strong> volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> actividad y <strong>la</strong>s características <strong>de</strong>ésta, que supone <strong>la</strong> imposibilidad <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er al díatodos los cometidos <strong>de</strong> carácter prev<strong>en</strong>tivo.Resulta imprescindible que, por norma jurídica,se <strong>de</strong>termine <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> un número<strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> trabajadores para <strong>la</strong>s funciones<strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>propia estructura empresarial, uno <strong>de</strong> los gran<strong>de</strong>svacíos que <strong>la</strong> normativa ti<strong>en</strong>e, lo cual será in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tepero estará r<strong>el</strong>acionado con <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o182


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESA<strong>de</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> que disponga y asu vez afectará al mismo.Tampoco <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n se logran <strong>de</strong>terminar conexactitud <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes asignaciones <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>spara <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidasprev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> organigrama jerárquico yestructural <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa; por una parte, <strong>la</strong>s medidasque aún no se han aplicado porque están<strong>en</strong> proceso <strong>de</strong> futura aplicación, y, por otra, <strong>el</strong>control para <strong>el</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidaspara que siempre <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> riesgo esté neutralizada.Hay que <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> escasa formaciónprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> los mandos intermedios, jefes <strong>de</strong>unidad y <strong>en</strong>cargados, que son los que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una<strong>la</strong>bor es<strong>en</strong>cial para que se mant<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>s condicionesidóneas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>, verda<strong>de</strong>roeje <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> as<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> un primerp<strong>la</strong>no <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias que implican <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación.La fórmu<strong>la</strong> empleada por <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong> <strong>la</strong>creación d<strong>el</strong> recurso prev<strong>en</strong>tivo, a través d<strong>el</strong> artículo32 bis <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales y su <strong>de</strong>sarrollo por <strong>el</strong> Real Decreto604/2006, no es más que una búsqueda <strong>de</strong> solucionesprácticas ante <strong>la</strong>s car<strong>en</strong>cias reales <strong>de</strong> <strong>la</strong> integraciónprev<strong>en</strong>tiva, a los efectos <strong>de</strong> que, al m<strong>en</strong>os<strong>en</strong> <strong>la</strong>s situaciones <strong>de</strong> especial riesgo ocomplejidad d<strong>el</strong> proceso, esté pres<strong>en</strong>te un recursopersonal para contro<strong>la</strong>r los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>trabajo y <strong>la</strong> utilización correcta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> previstas, y que efectivam<strong>en</strong>teestá dando sus frutos, si bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> ocasiones se someteal trabajador a una excesiva carga <strong>de</strong> responsabilidadinadmisible para un trabajador “asignado”para una función <strong>en</strong> <strong>la</strong> que tan sólo se exigeformación prev<strong>en</strong>tiva básica, convirtiéndose <strong>en</strong>“cabeza <strong>de</strong> turco” <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ros incumplimi<strong>en</strong>tos empresariales.Otro compon<strong>en</strong>te es<strong>en</strong>cial para <strong>el</strong> logro <strong>de</strong> <strong>la</strong>imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción es <strong>la</strong> formaciónprev<strong>en</strong>tiva, cuyas car<strong>en</strong>cias no sólo se manifiestan<strong>en</strong> <strong>la</strong>s estructuras empresariales, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> altadirección hasta los <strong>en</strong>cargados y mandos intermedios,sino también <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> los trabajadores.Estas car<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>b<strong>en</strong> salvarse no únicam<strong>en</strong>tepara cumplir una obligación legalm<strong>en</strong>te establecida<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos respecto a los trabajadores como un <strong>de</strong>rechointegrante d<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> empresarial,sino como un es<strong>la</strong>bón es<strong>en</strong>cial para po<strong>de</strong>r<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una efectiva integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa como objetivo propio. Exigeun cambio <strong>de</strong> actitud empresarial, consi<strong>de</strong>rando<strong>la</strong> formación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong> interéspara <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión empresarial anteponi<strong>en</strong>do<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong> formación a <strong>la</strong>s<strong>la</strong>borales productivas <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los.Junto con esas preocupaciones formativas directam<strong>en</strong>teprev<strong>en</strong>tivas, han <strong>de</strong> ser objetivo empresarial,para <strong>el</strong> logro <strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación prev<strong>en</strong>tiva,los conocimi<strong>en</strong>tos que han <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er losmandos intermedios <strong>sobre</strong> capacidad profesional<strong>de</strong> cada trabajador a qui<strong>en</strong> se <strong>en</strong>comi<strong>en</strong><strong>de</strong>nlos diversos trabajos, a los efectos <strong>de</strong> dar cumplimi<strong>en</strong>toa <strong>la</strong> obligación que establece <strong>el</strong> artículo15.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley, al seña<strong>la</strong>r que “<strong>el</strong> empresariotomará <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>com<strong>en</strong>darles<strong>la</strong>s tareas”. Una bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> losacci<strong>de</strong>ntes se produc<strong>en</strong> por un ina<strong>de</strong>cuado procedimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> impericia profesionald<strong>el</strong> trabajador que los sufre. Las excesivasrotaciones y temporalidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> vincu<strong>la</strong>ciónson factores t<strong>en</strong><strong>de</strong>ntes a no lograr <strong>la</strong> <strong>de</strong>streza necesariay <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia y <strong>el</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactitu<strong>de</strong>s d<strong>el</strong> trabajador por parte d<strong>el</strong> responsable<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> cometidos <strong>la</strong>borales arealizar.La normativa <strong>en</strong> vigor <strong>en</strong> este punto es marcadam<strong>en</strong>teinsufici<strong>en</strong>te, únicam<strong>en</strong>te se refiere <strong>el</strong>artículo 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>sobre</strong> obligacionesformativas aunque no con <strong>la</strong> dirección queahora se analiza. Resulta pues necesario <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> módulos <strong>de</strong> formación obligatoriosa personas que ocupan los diversos niv<strong>el</strong>es<strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura empresarial <strong>en</strong> su proyección alos aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, aspectos que <strong>de</strong>berán<strong>de</strong> ser regu<strong>la</strong>dos <strong>de</strong> forma reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria.Se echa <strong>en</strong> falta que no se exija una auditoría<strong>sobre</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa,y por <strong>el</strong> contrario <strong>la</strong> misma se proyecte únicam<strong>en</strong>tea <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por medios prev<strong>en</strong>tivos propios(asunción por <strong>el</strong> empresario, trabajadores <strong>de</strong>signados,servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios y mancomunados),car<strong>en</strong>cia originada por <strong>la</strong> confusión <strong>de</strong>ambos conceptos o <strong>el</strong> <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> significación<strong>de</strong> los mismos. Lo que <strong>de</strong>be resultarverda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te eficaz para conocer <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> gestión empresarial es auditar <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, si<strong>en</strong>do tansólo <strong>la</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva una parte es<strong>en</strong>cial<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma con un cont<strong>en</strong>ido instrum<strong>en</strong>tal, <strong>la</strong>cual, para conseguir una eficacia a<strong>de</strong>cuada, exigesu integración.183


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENA3.3. LA ORGANIZACIÓN PREVENTIVACOMO INSTRUMENTO DE APOYO PARALA IMPLANTACIÓN DE LA PREVENCIÓNPara conseguir unos niv<strong>el</strong>es óptimos <strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntaciónresulta imprescindible lograr una a<strong>de</strong>cuadaintegración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> estructuraempresarial. Fuertem<strong>en</strong>te r<strong>el</strong>acionadocon <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción está <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>idoobligacional que refleja <strong>en</strong> capítulo IV <strong>de</strong> <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dopor <strong>el</strong> Real Decreto 39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong><strong>en</strong>ero, Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción.El Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to no ha p<strong>la</strong>smado con acierto <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollod<strong>el</strong> artículo 31.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales, que establece textualm<strong>en</strong>te“que si <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> uno o varios trabajadoresfuera insufici<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> función d<strong>el</strong> tamaño<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, <strong>de</strong> los riesgos a que están expuestoslos trabajadores o <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>igrosidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das, con <strong>el</strong> alcance que se establezca<strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones a que se refiere <strong>la</strong>letra e) d<strong>el</strong> apartado 1 d<strong>el</strong> artículo 6 <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>teLey, <strong>el</strong> empresario <strong>de</strong>berá recurrir a uno o variosservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios o aj<strong>en</strong>os a <strong>la</strong>empresa, que co<strong>la</strong>borarán cuando sea necesario”.La literalidad d<strong>el</strong> precepto presupone, comoprimera obligación, que <strong>la</strong>s empresas han <strong>de</strong> disponer<strong>de</strong> trabajadores que efectú<strong>en</strong> tareas prev<strong>en</strong>tivas.Ello implica que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> un primerescalón ha <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por personal propio,<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to es<strong>en</strong>cial para que se produzca <strong>la</strong> integración<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. Una vez dispongan<strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> esos trabajadores, <strong>en</strong> <strong>el</strong> supuestoque por <strong>la</strong>s particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s propias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas<strong>en</strong> función <strong>de</strong> sus tamaños, proceso productivoo <strong>de</strong>más características como pue<strong>de</strong> ser <strong>la</strong>p<strong>el</strong>igrosidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>berá recurrir aservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, constituy<strong>en</strong>do servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios, o utilizando servicios <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os a los efectos <strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> loque resulte necesario.De ninguna reflexión que se haga d<strong>el</strong> texto legis<strong>la</strong>tivo,se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>ducir que <strong>la</strong>s empresas puedandirectam<strong>en</strong>te prescindir <strong>de</strong> una organización prev<strong>en</strong>tivapropia como soporte <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva,si bi<strong>en</strong> es admisible que, cuando concurran circunstanciasespeciales, <strong>la</strong> actuación prev<strong>en</strong>tivaempresarial podrá o <strong>de</strong>berá ser completada por <strong>la</strong>actuación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, <strong>en</strong>apoyo específico para aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> gestión. El campo <strong>de</strong>actuación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>en</strong>g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>be ser precisam<strong>en</strong>te ese, sin perjuicio <strong>de</strong>algunas particu<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s que se pudieran reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarante <strong>de</strong>terminadas situaciones muy concretas.El artículo 10 d<strong>el</strong> Real Decreto 39/1997, por <strong>el</strong>contrario, permite que <strong>la</strong>s empresas, mediante <strong>la</strong>concertación con servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os omancomunados, no dispongan <strong>de</strong> ningún efectivopersonal prev<strong>en</strong>tivo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>.Dirige a <strong>la</strong>s empresas a <strong>la</strong> externalización absoluta<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, situación que <strong>de</strong>teriora <strong>el</strong>soporte <strong>de</strong> una eficaz integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónconvirtiéndose <strong>en</strong> un cometido a realizar exclusivam<strong>en</strong>te<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> exterior.En base a <strong>el</strong>lo, resulta posible que <strong>la</strong>s empresasque no t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> constituir unservicio propio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción puedan prescindir<strong>de</strong> una organización prev<strong>en</strong>tiva interna al no serexigible contar con ningún efectivo personalcomo trabajador <strong>de</strong>signado con formación prev<strong>en</strong>tiva,algo que <strong>de</strong>bería ser inadmisible y contradic<strong>el</strong>a propia letra d<strong>el</strong> artículo 31.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.El resultado <strong>de</strong> esa posibilidad es <strong>la</strong> situaciónque ofrece <strong>el</strong> cuadro 1, <strong>el</strong>aborado <strong>en</strong> base a los datosestadísticos cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to <strong>el</strong>aboradopor <strong>el</strong> INSHT, V Encuesta Nacional <strong>de</strong>Condiciones <strong>de</strong> Trabajo, don<strong>de</strong> se refleja <strong>la</strong> evolución<strong>de</strong> cuatro años (1999 a 2003).Se observa una c<strong>la</strong>ra t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>osy una disminución <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong>signados.Para ver <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> <strong>la</strong>sfranjas que pue<strong>de</strong>n resultar más significativas (10a 49 trabajadores; 50 a 249 trabajadores y 250 a499 trabajadores), <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2003, <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong>servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o fue <strong>en</strong> <strong>la</strong> primerafranja d<strong>el</strong> 85,7%; <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda, d<strong>el</strong> 77,9% y <strong>en</strong> <strong>la</strong>tercera d<strong>el</strong> 86,5%, fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> trabajadores<strong>de</strong>signados, que fue: 24,6% (10 a 49 trabajadores),28,1% (50 a 249 trabajadores) y 19,8%(250 a 499 trabajadores). Es pat<strong>en</strong>te <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong>externalización d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o prev<strong>en</strong>tivo imp<strong>la</strong>ntado<strong>en</strong> España, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong> modalidad <strong>de</strong> servicio <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o <strong>la</strong> opción, con mucho, más imp<strong>la</strong>ntada,que significa que un 70% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresascompr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong> esa franja no dispone <strong>en</strong> suestructura <strong>de</strong> una organización prev<strong>en</strong>tiva interna,repres<strong>en</strong>tada al m<strong>en</strong>os por un trabajador <strong>de</strong>signadopara abordar los aspectos prev<strong>en</strong>tivos d<strong>el</strong>a empresa.Si <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to, al <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r esta <strong>de</strong>terminaciónlegal, se hubiera ajustado al s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, se habrían184


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESACUADRO 1Tamaño<strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>Modalidad prev<strong>en</strong>tiva 1999 2003Serv. prev. aj<strong>en</strong>o 29,9 64,12 a 5 Propio empresario 34,8 23Ningún recurso 33,9 16Serv. prev. aj<strong>en</strong>o 45,8 78,76 a 9 Trab. <strong>de</strong>signado 15,4 20Ningún recurso 22,3 11Serv. prev. aj<strong>en</strong>o 45,7 85,710 a 49 Trab. <strong>de</strong>signado 30 24,6Ningún recurso 17,1 3,5Serv. prev. aj<strong>en</strong>o 58 77,950 a 249Serv. prev. propio 13,4 14Trab. <strong>de</strong>signado 39,4 28,1Ningún recurso 17,1 3,9Serv. prev. aj<strong>en</strong>o 64 86,5250 a 499Serv. prev. propio 26 22,9Trab. <strong>de</strong>signado 30 19,8Ningún recurso 4,1 -Serv. prev. propio 48,5 54,7Más <strong>de</strong> 500Serv. prev. mancomunado 11,7 19,8Serv. prev. aj<strong>en</strong>o 11,7 52Ningún recurso 13,9 3resu<strong>el</strong>to una gran parte <strong>de</strong> los problemas que ahorase manifiestan <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas,por <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónal no disponer <strong>en</strong> su p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> nadie que se <strong>de</strong>diquecomo función <strong>la</strong>boral a los aspectos prev<strong>en</strong>tivos.Lo más sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong>nte es que <strong>de</strong>spués diezaños <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, ante lo <strong>de</strong>safortunado <strong>de</strong> su cont<strong>en</strong>ido,continúe una situación normativa que dirigea cumplimi<strong>en</strong>tos meram<strong>en</strong>te formales y no a <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntaciónefectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa.Estimamos que unos <strong>de</strong> factores que hasta <strong>la</strong> fechahan llevado al fracaso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales, están precisam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ineficaciad<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva d<strong>el</strong>as empresas que imp<strong>la</strong>nta <strong>el</strong> Real Decreto 39/1997al constituir un pi<strong>la</strong>r es<strong>en</strong>cial d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o prev<strong>en</strong>tivodiseñado, que hace <strong>de</strong>sviarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia líneamarcada por <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales. Tampoco <strong>la</strong> reci<strong>en</strong>te modificación d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to 39/1997 por <strong>el</strong> Real Decreto 604/2006ha reconducido <strong>la</strong> situación a pautas normativasacor<strong>de</strong>s con <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales, ya que, si bi<strong>en</strong> los pasos andados pors<strong>en</strong>das equivocadas son <strong>de</strong> difícil inversión, se <strong>de</strong>beríacuanto antes proce<strong>de</strong>r a su revisión.3.4. MODALIDADES DE ORGANIZACIÓNPREVENTIVAPor modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organización prev<strong>en</strong>tivahay que <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s formas obligatorias <strong>de</strong> utilización<strong>de</strong> los efectivos técnicos prev<strong>en</strong>tivos por<strong>la</strong>s empresas para cubrir <strong>la</strong>s distintas necesida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas. Las modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organizaciónprev<strong>en</strong>tiva están previstas por <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>os Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo II.Cualquiera que sea <strong>la</strong> modalidad prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong>que disponga <strong>la</strong> empresa, será unitaria para <strong>la</strong>empresa y dirigida hacia todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajoque t<strong>en</strong>ga. Las modalida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas son:asunción por <strong>el</strong> empresario <strong>de</strong> forma personal d<strong>el</strong>as funciones prev<strong>en</strong>tivas; <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> tra-185


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENAbajadores para funciones prev<strong>en</strong>tivas; un servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio; <strong>el</strong> concierto con una <strong>en</strong>tidadacreditada como servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o;o constituy<strong>en</strong>do un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónmancomunado. La imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversasopciones <strong>de</strong> organización prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> funciónd<strong>el</strong> tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas está reflejada <strong>en</strong> <strong>el</strong>cuadro 1.La <strong>el</strong>ección <strong>de</strong> <strong>la</strong> modalidad prev<strong>en</strong>tiva vi<strong>en</strong>e<strong>de</strong>finida como criterio por <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadoresque <strong>la</strong> empresa t<strong>en</strong>ga, con una variante que seproduce <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>igrosidad pot<strong>en</strong>cial d<strong>el</strong>as activida<strong>de</strong>s que realiza, existi<strong>en</strong>do alguna modalidadque prescin<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to prev<strong>en</strong>tivo especializadofuera <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona d<strong>el</strong> empresario,como <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tada por <strong>la</strong> asunción por <strong>el</strong> propioempresario. Haci<strong>en</strong>do una reflexión <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> pluralidad<strong>de</strong> mod<strong>el</strong>os organizativos que exist<strong>en</strong>, sinperjuicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> valoración negativa g<strong>en</strong>eral analizada<strong>en</strong> párrafos anteriores, se aprecia lo sigui<strong>en</strong>te:a) Asunción <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva por <strong>el</strong> propioempresarioEsta modalidad resulta posible cuando <strong>la</strong> empresat<strong>en</strong>ga m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> seis trabajadores, si<strong>en</strong>douna opción posible cuando <strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad empresaria<strong>la</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r no esté pres<strong>en</strong>te ninguno d<strong>el</strong>os riesgos compr<strong>en</strong>didos <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo I d<strong>el</strong> RealDecreto 39/1997 modificado por <strong>el</strong> Real Decreto604/2006, con los condicionantes limitativos <strong>de</strong>que efectúe <strong>el</strong> empresario, <strong>de</strong> forma habitual, suactividad <strong>en</strong> <strong>el</strong> propio c<strong>en</strong>tro con perman<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><strong>el</strong> mismo, y disponga <strong>de</strong> formación prev<strong>en</strong>tivaa<strong>de</strong>cuada a <strong>la</strong>s funciones que ha <strong>de</strong> realizar.Necesariam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> ti<strong>en</strong>eque estar concertada con un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>o.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> lo simple que parece esta modalidad,parece una opción válida para empresas <strong>de</strong>una actividad car<strong>en</strong>te <strong>de</strong> riesgos significativos, yaque posibilita que algui<strong>en</strong> que al m<strong>en</strong>os trabaja<strong>en</strong> ese lugar, con formación prev<strong>en</strong>tiva acreditada,t<strong>en</strong>ga como misión <strong>de</strong>dicarse a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> trabajo, consigui<strong>en</strong>do lo que medianteopciones más costosas no llega a producirse.Incluso sería una modalidad que podría proyectasea empresas <strong>de</strong> un mayor número <strong>de</strong>trabajadores o previa auditoría <strong>de</strong> su posibilidad,pero siempre condicionado a <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia reald<strong>el</strong> empresario <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo durante <strong>la</strong>jornada <strong>la</strong>boral.Resulta necesario <strong>de</strong>finir <strong>el</strong> término “empresario”,ya que no se estima que por <strong>la</strong> terminologíaempleada se quiera referir únicam<strong>en</strong>te al empresariopersona física, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do incluirse los administradoreso ger<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s. La formaciónprev<strong>en</strong>tiva acreditada será <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuada a<strong>la</strong>s funciones prev<strong>en</strong>tivas que obligatoriam<strong>en</strong>tet<strong>en</strong>drá que realizar <strong>en</strong> su empresa <strong>de</strong> conformidadcon los artículos 35, 36 y 37 d<strong>el</strong> Real Decreto39/1997. Para suplir <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> formación sufici<strong>en</strong>tepara realizar actuaciones puntuales o <strong>de</strong>terminadas,<strong>de</strong>berá concertar esas realizacionescon servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, al igual que loti<strong>en</strong>e que hacer siempre para cubrir <strong>la</strong> especialidad<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.b) Servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propiosResulta obligatorio disponer <strong>de</strong> un servicio <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción propio que cubra al m<strong>en</strong>os dos <strong>de</strong> <strong>la</strong>scuatro especialida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas (<strong>seguridad</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo, higi<strong>en</strong>e industrial, vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>,ergonomía y psicosociología aplicada) <strong>en</strong> <strong>la</strong>sempresas que t<strong>en</strong>gan una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 500trabajadores, cuando disponi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 250trabajadores <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s incluidas <strong>en</strong><strong>el</strong> anexo I d<strong>el</strong> Real Decreto 39/1997, o cuando <strong>de</strong>forma excepcional por razones <strong>de</strong> especial p<strong>el</strong>igrosidado siniestralidad por <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>bora<strong>la</strong>sí se establezca. El Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to ha previsto que,cuando <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción no abarque <strong>la</strong>totalidad <strong>de</strong> especialida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong>s restantes no asumidas<strong>de</strong>berán concertarse con servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os.Una variante <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónpropios son los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción mancomunados<strong>en</strong>tre varias empresas d<strong>el</strong> mismo sectorproductivo, grupo económico, ubicadas <strong>en</strong> unárea geográfica <strong>de</strong>terminada, o <strong>en</strong>tre empresasque compart<strong>en</strong> un mismo c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.El servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio repres<strong>en</strong>ta sinduda alguna <strong>la</strong> forma organizativa prev<strong>en</strong>tivaidónea al que <strong>de</strong>bería ajustarse <strong>el</strong> mayor número<strong>de</strong> empresas, siempre <strong>en</strong> <strong>la</strong> lógica <strong>de</strong> que dispongan<strong>de</strong> un necesario niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>. Supone un<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to importante para alcanzar <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> óptimo<strong>de</strong> imp<strong>la</strong>ntación e integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> lo que se refiere al <strong>en</strong>torno instrum<strong>en</strong>taly <strong>de</strong> gestión.Tampoco <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to ha sabido regu<strong>la</strong>r estafigura <strong>en</strong> su afán <strong>de</strong> conseguir una prev<strong>en</strong>ción a<strong>la</strong> “carta” y barata, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong> buscar una pre-186


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESAv<strong>en</strong>ción eficaz. No ti<strong>en</strong>e justificación <strong>el</strong> no estarobligadas <strong>la</strong>s empresas (que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> esta obligación<strong>de</strong> constituir servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio) a noasumir <strong>la</strong>s cuatro especialida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, ym<strong>en</strong>os aún <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> opción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos queúnicam<strong>en</strong>te van a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r sin ningún tipo <strong>de</strong>valoración <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> objetividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> opción, loque supone otro <strong>de</strong>spropósito y rompe <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tidounitario e integral <strong>de</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Otra car<strong>en</strong>cia importante que se aprecia es <strong>la</strong>in<strong>de</strong>terminación d<strong>el</strong> número <strong>de</strong> efectivos quecomo mínimo han <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónpropios, ya que tan sólo se vi<strong>en</strong>e exigi<strong>en</strong>doque cada especialidad cubierta disponga <strong>de</strong> untécnico que acredite niv<strong>el</strong> superior <strong>en</strong> <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>teespecialidad. Ante estas in<strong>de</strong>terminacionesse produc<strong>en</strong> situaciones que <strong>de</strong>svirtúancompletam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> es<strong>en</strong>cia y s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> un servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio, proyectando hacia <strong>la</strong>auditoría externa <strong>la</strong>s valoraciones <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> número<strong>de</strong> efectivos y su composición, una vez estéfuncionando.Hay empresas, <strong>en</strong> su política errática <strong>de</strong> <strong>de</strong>stinarlos m<strong>en</strong>os recursos posible a los aspectos prev<strong>en</strong>tivos,que salvan formalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> obligación<strong>de</strong> su constitución disponi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> un sólo trabajadorcomo técnico <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con acreditación<strong>en</strong> <strong>la</strong>s dos especialida<strong>de</strong>s asumidas, que resultaser <strong>el</strong> único efectivo prev<strong>en</strong>tivo que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong>empresa, sin t<strong>en</strong>er tampoco <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong>dispersión geográfica <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros y <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>s<strong>de</strong> cada uno. En nada se difer<strong>en</strong>ciaría esta modalidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> d<strong>el</strong> trabajador <strong>de</strong>signado.Por otra parte, <strong>el</strong> técnico <strong>en</strong> muchas ocasionesno dispone d<strong>el</strong> grado <strong>de</strong> autonomía imprescindiblepara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su función prev<strong>en</strong>tiva,convirtiéndose <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>en</strong> un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>estructura empresarial, más preocupado <strong>en</strong> parar<strong>la</strong>s acciones que se dirig<strong>en</strong> hacia <strong>la</strong> misma por reivindicaciones<strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción o d<strong>el</strong>a Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, que<strong>en</strong> buscar soluciones prev<strong>en</strong>tivas y proponer<strong>la</strong>s a<strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. Las bu<strong>en</strong>as actuaciones<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, que afortunadam<strong>en</strong>tetambién se dan, están, por lo g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong><strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> mayor dim<strong>en</strong>sión y que más recursosemplean, ya que <strong>la</strong> propia estructura empresarialpermite un grado <strong>de</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia necesariocomo unidad organizativa propia con másmedios <strong>de</strong>dicado a estos fines, que se trasluce <strong>en</strong>los resultados positivos <strong>en</strong> todos los niv<strong>el</strong>es.Resultaría necesario, para garantizar <strong>la</strong> eficaciareal <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios,que tuvieran <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatroespecialida<strong>de</strong>s. Como una excepción se podríalimitar hacia <strong>la</strong>s tres especialida<strong>de</strong>s técnicas (segurida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo, higi<strong>en</strong>e industrial y ergonomíay psicosociología aplicada) cuando <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>fuera inferior a un <strong>de</strong>terminado número <strong>de</strong>trabajadores.Todo servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción ha <strong>de</strong> contar con undirector responsable d<strong>el</strong> mismo que disponga <strong>de</strong>formación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior <strong>de</strong> algunaespecialidad, así como al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> un técnico superiorpor cada especialidad completado con otrostécnicos <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior, intermedios y personalcon formación <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> básico <strong>en</strong> un número, segúnun baremo que se establezca <strong>en</strong> función <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong><strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, dispersión geográficay atomización <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.c) Trabajadores <strong>de</strong>signadosLas modalida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas por trabajadores<strong>de</strong>signados por <strong>la</strong>s empresas, conjuntam<strong>en</strong>te con<strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> un servicio propio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser <strong>la</strong> base organizativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas,ya que son <strong>la</strong>s que facilitan <strong>de</strong> forma másefectiva <strong>la</strong> integración prev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructuraempresarial como presupuesto es<strong>en</strong>cial para <strong>la</strong>imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.La <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> trabajadores sería <strong>la</strong> opciónobligatoria <strong>en</strong> empresas cuya p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> no alcance<strong>el</strong> número a partir d<strong>el</strong> cual resulta obligatorio t<strong>en</strong>erconstituido un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio,<strong>en</strong> número sufici<strong>en</strong>te y con una <strong>de</strong>dicación pl<strong>en</strong>ao parcial pero contro<strong>la</strong>da <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> esto último,<strong>en</strong> base a <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong> los riesgos e insta<strong>la</strong>ciones,dispersión <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo, variabilidad<strong>de</strong> los riesgos, distribución <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tesc<strong>en</strong>tros <strong>en</strong> función <strong>de</strong> unas <strong>de</strong>terminacionesreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias prefijadas, don<strong>de</strong> también se t<strong>en</strong>dría<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa<strong>en</strong> cuanto a su pot<strong>en</strong>cial p<strong>el</strong>igrosidad, <strong>de</strong> formaque todo lugar don<strong>de</strong> pueda <strong>sobre</strong>v<strong>en</strong>ir un riesgoimportante esté bajo <strong>la</strong> actuación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong>trabajadores <strong>de</strong>signados, con especial inci<strong>de</strong>nciacuando <strong>la</strong> actividad empresarial se efectuara <strong>en</strong>un c<strong>en</strong>tro móvil e itinerante no estable.Surge <strong>la</strong> duda <strong>de</strong> si <strong>en</strong> estos mom<strong>en</strong>tos, o acorto p<strong>la</strong>zo, <strong>la</strong>s empresas y <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boralt<strong>en</strong>drían capacidad para cubrir todas <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas que hac<strong>en</strong> falta a los efectos <strong>de</strong>no producirse un vacío <strong>en</strong>tre ambas situaciones.Por <strong>el</strong>lo se hace necesario mant<strong>en</strong>er una partici-187


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENApación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>en</strong>co<strong>la</strong>boración obligatoria al m<strong>en</strong>os para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> más p<strong>el</strong>igrosidad, como son <strong>la</strong>s reflejadas<strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo I d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción.La formación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> estos trabajadores<strong>de</strong>bería ser marcada, <strong>en</strong> base a <strong>la</strong>s característicaspropias empresariales, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> lo establecido<strong>en</strong> los artículos 35, 36 y 37 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>os Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción. Como refer<strong>en</strong>cia formativa,t<strong>en</strong>dría que ser al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> intermedio<strong>en</strong> empresas sin riesgos. También será necesariosometer a una auditoría externa estaorganización prev<strong>en</strong>tiva empresarial <strong>en</strong> <strong>la</strong> formaestablecida <strong>en</strong> <strong>la</strong> norma reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria, aunqueco<strong>la</strong>bore <strong>de</strong> forma perman<strong>en</strong>te, mediante <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>teconcierto, un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>o.Como ya se ha seña<strong>la</strong>do, esta modalidad <strong>de</strong>beser complem<strong>en</strong>tada con <strong>la</strong> concertación con un servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o para realizar aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s actuacionesque resultaran necesarias por su especialsignificación, bi<strong>en</strong> porque se trate <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>sp<strong>el</strong>igrosas, o tareas a <strong>la</strong> que se exija una especializacióno complejidad, como es <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<strong>salud</strong>, o aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que lo son por exig<strong>en</strong>cia expresa<strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral, por solicitud <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social o <strong>de</strong> serviciostécnicos <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>sautónomas. Las empresas que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>sincluidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo I d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to también<strong>de</strong>berían disponer <strong>de</strong> un concierto obligatorioperman<strong>en</strong>te con un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>opara completar y apoyar actuaciones prev<strong>en</strong>tivasrealizadas por los trabajadores <strong>de</strong>signados.d) Servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>osLa irrupción <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os ha supuesto <strong>la</strong>novedad más significativa y ha abierto un campoempresarial y profesional hasta <strong>en</strong>tonces inexist<strong>en</strong>te,dando lugar <strong>en</strong> los primeros mom<strong>en</strong>tos aun <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>sor<strong>de</strong>nado d<strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,si<strong>en</strong>do <strong>de</strong> esperar que pau<strong>la</strong>tinam<strong>en</strong>teconsiga una consolidación <strong>de</strong>finitiva <strong>de</strong>spués d<strong>el</strong>a subsigui<strong>en</strong>te sedim<strong>en</strong>tación, para constituir un<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to instrum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> importancia para <strong>la</strong>gestión prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas.La necesidad imperiosa <strong>de</strong> aplicar <strong>la</strong> nuevanormativa a todo <strong>el</strong> <strong>el</strong><strong>en</strong>co empresarial ha sido <strong>el</strong>gran handicap que <strong>el</strong> sector ha t<strong>en</strong>ido que soportarcuando aún no estaba preparado para asumir<strong>el</strong> compromiso <strong>de</strong> calidad y eficacia mínima necesarias,situación que pau<strong>la</strong>tinam<strong>en</strong>te se irá superandopara <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>el</strong> objetivo que han contraído.Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, como <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>sespecializadas, supon<strong>en</strong> un es<strong>la</strong>bón queti<strong>en</strong>e que cubrir un área <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales, estimándose que <strong>la</strong> dirección quehasta ahora han marcado <strong>la</strong>s normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariasno ha sido <strong>la</strong> más a<strong>de</strong>cuada para <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>ciación<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor especializada a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por éstasy <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> que se ha ido creando no ha sidofavorable motivada por una pluralidad <strong>de</strong> motivos.En un primer mom<strong>en</strong>to <strong>la</strong> coinci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>el</strong>mismo sector <strong>de</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionalescon empresas mercantiles <strong>de</strong>dicadas a<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> un mismo mercado ha supuestoun nacimi<strong>en</strong>to turbio d<strong>el</strong> sector, ante <strong>la</strong> distintanaturaleza <strong>de</strong> ambos tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s, e inci<strong>de</strong>nciadirecta o indirecta <strong>sobre</strong> todo <strong>en</strong> sus aspectos<strong>de</strong> financiación y comercial. En lugar <strong>de</strong> serinstrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> alta calificación y especialidadpara co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, sehan convertido muchos servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os <strong>en</strong> empresas que tratan <strong>de</strong> dar solucionesempresariales a bajo precio basándose principalm<strong>en</strong>te<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tación mal <strong>el</strong>aborada y <strong>de</strong> dudosautilidad.La modificación introducida por <strong>el</strong> RealDecreto 688/2005, <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sdob<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to jurídico<strong>de</strong> <strong>la</strong> personalidad jurídica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas aefectos <strong>de</strong> <strong>de</strong>svincu<strong>la</strong>r patrimonios y <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sasist<strong>en</strong>ciales y <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasmediante <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> socieda<strong>de</strong>s mercantiles<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, aunque constituye un reajusteque era necesario e imprescindible paramarcar los ámbitos <strong>de</strong> actuación, resulta <strong>en</strong> estosmom<strong>en</strong>tos poco eficaz ya que <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> partidano resulta equiparable <strong>en</strong>tre ambas, y <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro van a estarsiempre fuertem<strong>en</strong>te condicionadas por aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>sestructuras <strong>de</strong> inicio.El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, <strong>en</strong><strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia y con calidad, ti<strong>en</strong>e unvalor económico que no se ajusta al importe d<strong>el</strong>as tarifas que actualm<strong>en</strong>te se están cobrando a <strong>la</strong>sempresas, <strong>en</strong> un mercado fuertem<strong>en</strong>te competitivo,nacido súbitam<strong>en</strong>te con un cierto grado <strong>de</strong><strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to por parte <strong>de</strong> todos, movido por188


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESA<strong>el</strong> afán <strong>de</strong> búsqueda d<strong>el</strong> pot<strong>en</strong>cial cli<strong>en</strong>te que yaestá vincu<strong>la</strong>do a una mutua <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales y que le cuestatomar una <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> cambio ante una cuestiónnueva para <strong>la</strong> que no está m<strong>en</strong>talizado.En este contexto les correspon<strong>de</strong> a los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os ofrecer unas alternativas prev<strong>en</strong>tivasque result<strong>en</strong> atray<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s empresas con<strong>la</strong>s cuales buscan concertar, ante una obligaciónnueva que se traduce <strong>en</strong> un coste económico <strong>en</strong> supresupuesto. En este horizonte que se pres<strong>en</strong>ta sonc<strong>la</strong>ros los resultados que se <strong>de</strong>rivan, cumplir unasexig<strong>en</strong>cias legales al m<strong>en</strong>os formalm<strong>en</strong>te, al m<strong>en</strong>orprecio posible, lo que es absolutam<strong>en</strong>te incompatiblecon <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido que hay que proyectar a todolo r<strong>el</strong>acionado con <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores,que <strong>de</strong>be ocupar un lugar prepon<strong>de</strong>rante<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> recursos económicos, situaciónque habría que corregir.La primera reflexión que hay que realizar para po<strong>de</strong>r<strong>en</strong>cajar <strong>la</strong>s piezas es meditar <strong>sobre</strong> cuál ha <strong>de</strong>ser <strong>la</strong> función <strong>de</strong> un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o ysu inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong><strong>la</strong> empresa; y, por otra parte, cuál <strong>de</strong>be ser <strong>el</strong> cometidoy <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales como servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción. La letra <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley dirige a losservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os a una función <strong>de</strong>apoyo y co<strong>la</strong>boración con los recursos propios prev<strong>en</strong>tivosque t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong>s empresas, a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r contrabajadores <strong>de</strong>signados expresam<strong>en</strong>te o por los integrantes<strong>de</strong> los servicios propios.La segunda reflexión es si <strong>en</strong> estos mom<strong>en</strong>tos <strong>la</strong>sempresas que no t<strong>en</strong>gan obligación <strong>de</strong> constituirun servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio pue<strong>de</strong>n asumircon trabajadores <strong>de</strong>signados <strong>en</strong> número sufici<strong>en</strong>tey con un a<strong>de</strong>cuado niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos <strong>la</strong>sactuaciones que <strong>en</strong> estos años han v<strong>en</strong>ido realizadolos servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, <strong>en</strong> <strong>la</strong> línea<strong>de</strong> conseguir que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralessea llevada <strong>de</strong> forma directa por efectivos propiosempresariales.La tercera reflexión se <strong>de</strong>be llevar a cabo <strong>sobre</strong>si todos los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción que hay acreditadosti<strong>en</strong><strong>en</strong>, todos <strong>el</strong>los, capacidad técnica ynumérica sufici<strong>en</strong>te para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r con eficaciatodos los cometidos prev<strong>en</strong>tivos que <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ciónestablece con una calidad al m<strong>en</strong>os sufici<strong>en</strong>te, sinque tampoco se ajuste a <strong>la</strong> legalidad que marca <strong>el</strong>artículo 31.4 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> fraccionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por especialida<strong>de</strong>s,rompi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> carácter interdisciplinarioque seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> disposición.El trámite <strong>de</strong> <strong>la</strong> acreditación <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica seha convertido <strong>en</strong> una exig<strong>en</strong>cia burocrática máscon <strong>el</strong> requerimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> unos requisitos <strong>de</strong> imposiblevaloración cuando se produce <strong>la</strong> solicitud <strong>de</strong>acreditación. Salvo <strong>la</strong> cuantificación d<strong>el</strong> seguro <strong>de</strong>responsabilidad que hay que pres<strong>en</strong>tar, contratación<strong>de</strong> un técnico superior con acreditación <strong>en</strong>cada especialidad asumida y <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia física <strong>de</strong>insta<strong>la</strong>ciones, todo lo <strong>de</strong>más resulta in<strong>de</strong>terminadopor lo que difícilm<strong>en</strong>te se pue<strong>de</strong> valorar <strong>en</strong> esemom<strong>en</strong>to <strong>la</strong> capacitación real <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad solicitante.Constituye un proyecto y sólo se pue<strong>de</strong>nofrecer int<strong>en</strong>ciones car<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> una exig<strong>en</strong>cia reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria<strong>sobre</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> técnicos, sectores,dispersión geográfica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas y <strong>de</strong> susinsta<strong>la</strong>ciones. Sólo se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como refer<strong>en</strong>cia los“criterios ori<strong>en</strong>tativos para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> losrecursos <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os”,adoptados <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to por <strong>el</strong> INSHT y cuyocont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>bería ser revisado.Las car<strong>en</strong>cias que se aprecian inci<strong>de</strong>n negativam<strong>en</strong>te<strong>en</strong> todo <strong>el</strong> sector <strong>en</strong> fuerte compet<strong>en</strong>ciaeconómica, lo que se proyecta <strong>de</strong>sfavorablem<strong>en</strong>tehacia los servicios aj<strong>en</strong>os que más calidad aportan,a los que les cuesta <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> un mercadomarcado por unos precios insufici<strong>en</strong>tes para todos<strong>la</strong>s funciones prev<strong>en</strong>tivas que hay que realizarcuando se asume <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> un conciertopor <strong>la</strong> totalidad.Como ya se ha seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> páginas anteriores,<strong>la</strong> alternativa directa que establece <strong>el</strong> artículo 10d<strong>el</strong> Real Decreto 39/1997, <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r optar <strong>la</strong> empresa<strong>en</strong> concertar con un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>o cuando <strong>la</strong> misma no t<strong>en</strong>ga obligación <strong>de</strong>constituir un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio, <strong>de</strong>jando<strong>en</strong> otra opción <strong>la</strong> alternativa <strong>de</strong> <strong>de</strong>signar atrabajadores, implica <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> externalizarpl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción empresarial hacialos servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, lo que pudieraincidir negativam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración efectiva<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o empresarial. Estaalternativa <strong>de</strong> opción, para que fuera aceptable,exigiría <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones<strong>de</strong> efectivos personales d<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,contemp<strong>la</strong>da expresam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> concierto, situación que <strong>en</strong> <strong>la</strong> realidadpráctica casi nunca suce<strong>de</strong>.El servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o, salvo <strong>en</strong> <strong>la</strong> situaciónapuntada <strong>en</strong> líneas anteriores, <strong>de</strong>bería dar<strong>la</strong> prestación prev<strong>en</strong>tiva concertada, obligatoriam<strong>en</strong>tecombinada con <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> uno o variostrabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rán<strong>la</strong>s acciones <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma con <strong>la</strong> for-189


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENAmación prev<strong>en</strong>tiva correspondi<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> forma qu<strong>el</strong>a actividad <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>o complete <strong>la</strong> efectuada por los trabajadores<strong>de</strong>signados que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> empresa comosoporte <strong>de</strong> su estructura prev<strong>en</strong>tiva.Únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> empresas <strong>de</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> reducida(m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 trabajadores) con lugar <strong>de</strong> trabajoestable, se podría acce<strong>de</strong>r a esta forma prev<strong>en</strong>tivaexclusiva, siempre que al m<strong>en</strong>os se dispusiera<strong>de</strong> una persona receptora <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa con alm<strong>en</strong>os formación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> 50 horas, capaz<strong>de</strong> impulsar e integrar <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor efectuada por <strong>el</strong>servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.La actuación es<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os <strong>de</strong>bería estar por tanto dirigida hacia <strong>la</strong>sempresas que, por <strong>la</strong> particu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> los procesosproductivos o por <strong>la</strong>s evaluaciones específicas quese han <strong>de</strong> realizar, <strong>de</strong>ban completar <strong>la</strong> actuación d<strong>el</strong>os trabajadores <strong>de</strong>signados, o conciertos específicos<strong>de</strong> empresas con servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os,a los efectos <strong>de</strong> cubrir aqu<strong>el</strong>los cometidos a los que,con recursos propios, no se pue<strong>de</strong> llegar o supondríaun esfuerzo excesivo, o bi<strong>en</strong> cuando, aun disponi<strong>en</strong>do<strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>signados, se opta porun apoyo perman<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónmediante <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te concierto, o <strong>en</strong> su caso<strong>de</strong> forma obligatoria, todo <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> <strong>la</strong> línea que marca<strong>el</strong> artículo 31.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales que, aun dando como prioritaria<strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> recursos propios, seña<strong>la</strong> que se <strong>de</strong>berárecurrir a servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os paraco<strong>la</strong>borar con los trabajadores <strong>de</strong>signados.Para garantizar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tivasería también necesario que, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong><strong>la</strong>s empresas que realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s compr<strong>en</strong>didas<strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo I d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y que no estén sometidas a <strong>la</strong> obligación<strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio,t<strong>en</strong>gan <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> concertar con un servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o una actividad <strong>de</strong> apoyoperman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tres especialida<strong>de</strong>s técnicas alos trabajadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong>signados, oaqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s por exig<strong>en</strong>cia expresa <strong>de</strong> autoridad <strong>la</strong>bora<strong>la</strong> solicitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social o <strong>de</strong> servicios técnicos <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas.Por <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido interdisciplinario que han <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er,los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong>beríanestar acreditados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cuatro especialida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas.Tan sólo sería factible constituirse servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o exclusivam<strong>en</strong>te para <strong>la</strong>vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, como única especialidadprev<strong>en</strong>tiva.e) Servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción mancomunadosEsta tipología <strong>de</strong> modalidad <strong>de</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva,que constituye un híbrido previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, ti<strong>en</strong><strong>el</strong>a significación <strong>de</strong> un servicio propio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónpara <strong>la</strong>s empresas que <strong>de</strong> forma mancomunadalo constituy<strong>en</strong>, actuando como <strong>en</strong>tidad propiae in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que loforman. Por lo comprobado, esta forma instrum<strong>en</strong>talsu<strong>el</strong>e adolecer <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>ciasque ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios, <strong>en</strong>su faceta <strong>de</strong> car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> efectivos prev<strong>en</strong>tivos sufici<strong>en</strong>tespara abordar todas <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> actuaciónque resultan necesarias, ante <strong>la</strong> expansión<strong>de</strong> su proyección hacia <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresasque lo constituy<strong>en</strong> y su dispersión resultante<strong>de</strong> todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s empresasque forman <strong>la</strong> mancomunidad: grupos <strong>de</strong>empresas, empresas d<strong>el</strong> mismo sector económico<strong>de</strong> un terminado ámbito territorial o empresasque compart<strong>en</strong> un mismo c<strong>en</strong>tro, edificio o áreaindustrial o comercial limitada.Por otra parte, esta modalidad inci<strong>de</strong> también<strong>de</strong> forma <strong>de</strong>sfavorable <strong>en</strong> los <strong>de</strong>fectos que provoca<strong>la</strong> externalización <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>propia empresa mediante <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> efectivospropios <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma, con semejantes efectosnegativos que los que se produc<strong>en</strong> cuando actúanservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os y no se cu<strong>en</strong>tacon ninguna estructura propia capaz <strong>de</strong> impulsar<strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.Como posibles soluciones para salvar <strong>la</strong>s disfuncionespres<strong>en</strong>tadas, serían, al igual que lo seña<strong>la</strong>dopara los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios,que asuman <strong>la</strong>s totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do estar dotado cada uno alm<strong>en</strong>os <strong>de</strong> un técnico <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superiory <strong>de</strong> un número <strong>de</strong> técnicos <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior,intermedio y básico que se estime necesario<strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sempresariales, <strong>la</strong> dispersión <strong>de</strong> sus c<strong>en</strong>tros, asícomo <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadores que trabajan <strong>en</strong>cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do incluso <strong>de</strong>terminarsea partir <strong>de</strong> qué número <strong>de</strong> trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong>c<strong>en</strong>tro es necesaria <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> él <strong>de</strong> efectivospersonales d<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción mancomunado.También, a los efectos <strong>de</strong> difuminar lo m<strong>en</strong>osposible <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónmancomunados y limitar su actuación a ámbitosmás concretos, sería conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te reducir <strong>la</strong> posi-190


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESAbilidad <strong>de</strong> su constitución a <strong>la</strong>s empresas d<strong>el</strong> mismogrupo societario o económico y a <strong>la</strong>s empresasque compartieran edificio o establecimi<strong>en</strong>to yeste fuera <strong>el</strong> único c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> cada una<strong>de</strong> <strong>la</strong>s integrantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> mancomunidad.3.5. CONTROL DE LA GESTIÓN PREVENTIVAEl control <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas<strong>en</strong> todas sus verti<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>be ser realizadopor <strong>la</strong> administración compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral,mediante <strong>la</strong> fiscalización que se ha <strong>de</strong> llevar<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>actuación <strong>de</strong> inspección y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dapor <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>cias establecidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales, y por los servicios técnicos prev<strong>en</strong>tivos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas, a cuyas resultas,<strong>en</strong> caso <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to, se <strong>de</strong>rivarán <strong>la</strong>s medidassancionadoras que establece <strong>la</strong> normativacont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Infracciones y Sanciones<strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social hacia todos los sujetos responsables,empresas, servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>sauditoras y formativas.También <strong>el</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva quese ha <strong>de</strong> efectuar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s auditoras acreditadaspara esa función, según lo establecido <strong>en</strong><strong>el</strong> artículo 30.6 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> losServicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, si bi<strong>en</strong> limitado a cuando<strong>el</strong> empresario no hubiera concertado <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción con una <strong>en</strong>tidad especializada aj<strong>en</strong>a a<strong>la</strong> empresa, es <strong>de</strong>cir, un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o.De <strong>el</strong>lo resulta que tan sólo es exigible <strong>la</strong> auditoríaexterna cuando se disponga <strong>de</strong> medios propiospara abordar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.La obligación <strong>de</strong> una auditoría externa periódicacada dos o cuatro años <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>el</strong>igrosidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong>terminada por su inclusión<strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo I establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to d<strong>el</strong>os Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, o incluso por exig<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral a petición <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social o <strong>de</strong> losórganos técnicos <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>sautónomas, aunque da a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong>terminadasdisfunciones organizativas <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> <strong>la</strong>práctica tampoco resulta pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te eficaz hastaque no existan unas disposiciones regu<strong>la</strong>doras más<strong>de</strong>terminantes <strong>en</strong> cuanto a los requisitos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong>cumplir dichas organizaciones, y no se dirija<strong>la</strong> auditoría hacia <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas <strong>en</strong> su totalidad, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se <strong>en</strong>globarátambién a su organización o medios prev<strong>en</strong>tivos ycomprobar su a<strong>de</strong>cuada integración.Las disconformida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los informes <strong>de</strong> <strong>la</strong>sauditorías, aunque seña<strong>la</strong>n esas car<strong>en</strong>cias, <strong>en</strong> pocasocasiones se a<strong>de</strong>ntran a <strong>de</strong>terminaciones concretas<strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias numéricas queresultan necesarias o <strong>la</strong>s características específicasque t<strong>en</strong>drán <strong>la</strong>s personas integradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, ni otros aspectos que parec<strong>en</strong>ser propios <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión empresarial. En <strong>la</strong>búsqueda <strong>de</strong> eficacia <strong>en</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> auditoríase <strong>de</strong>bería establecer un procedimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>actuación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas ante <strong>la</strong>s disconformida<strong>de</strong>sque señale <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to auditor,<strong>de</strong> forma que se comunique esa circunstanciapor <strong>la</strong> auditora a <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social a los efectos <strong>de</strong> hacer <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>teseguimi<strong>en</strong>to, y seña<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> informe<strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo <strong>en</strong> que dichas <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>berán estarcorregidas, sin que fuera posible que <strong>la</strong>s empresasprocedan a un cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad auditorahasta que <strong>el</strong> proceso esté finalizado <strong>en</strong> su totalidad.Falta también <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>el</strong><strong>en</strong>co <strong>de</strong> infracciones sancionablespor incumplimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales hacer figurar <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s observaciones o inconformida<strong>de</strong>s que emitan<strong>la</strong>s auditorías <strong>en</strong> sus informes preceptivos, valoraciónque <strong>de</strong>bería ser sufici<strong>en</strong>te para iniciar por<strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social los correspondi<strong>en</strong>tesprocedimi<strong>en</strong>tos sancionadores.3.6. CONCLUSIONESComo conclusiones finales <strong>de</strong> este análisis, <strong>en</strong>base a los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> los diversos epígrafes <strong>de</strong>este docum<strong>en</strong>to, se concretarían a modo <strong>de</strong> resum<strong>en</strong>los sigui<strong>en</strong>tes puntos: conseguir una a<strong>de</strong>cuadaimp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas,garantizando <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma <strong>en</strong>todos sus niv<strong>el</strong>es jerárquicos, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do disponer<strong>de</strong> efectivos prev<strong>en</strong>tivos que result<strong>en</strong> a<strong>de</strong>cuadospara garantizar <strong>la</strong> integración eficaz <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> número, <strong>de</strong>dicación, especialización y calidadnecesaria; y cambiar <strong>el</strong> rumbo perseguidocon <strong>la</strong>s auditorías, <strong>de</strong> forma que se dirijan no sóloa <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> los efectivos prev<strong>en</strong>tivos queconstituye su organización, sino a <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa. Para <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>terminanlos sigui<strong>en</strong>tes aspectos a consi<strong>de</strong>rar paraconseguir esos logros:191


MIGUEL ÁNGEL SÁNCHEZ DE LA ARENA– Las empresas <strong>de</strong>signarán a <strong>la</strong>s personas <strong>de</strong> su organizaciónjerárquica productiva que son responsables<strong>de</strong> <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas.En caso <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> varios c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong>trabajo, <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> <strong>el</strong>los se <strong>de</strong>signará al m<strong>en</strong>osuna persona para estos fines, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do t<strong>en</strong>erformación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> básico <strong>de</strong> 50 horas.– Los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes áreas productivas<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, directores <strong>de</strong> fábrica,responsables <strong>de</strong> almacén, jefes <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to,capataces, <strong>en</strong>cargados y <strong>de</strong>más mandosintermedios <strong>de</strong>berán disponer <strong>de</strong> formaciónprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> básico <strong>de</strong> 50 horas.– En todas <strong>la</strong>s empresas, como requisito obligatorioy común, han <strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> trabajadores<strong>de</strong>signados <strong>en</strong> número sufici<strong>en</strong>te, que proyect<strong>en</strong>su actuación prev<strong>en</strong>tiva <strong>sobre</strong> todos losc<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, con una <strong>de</strong>dicaciónpl<strong>en</strong>a o parcial, pero contro<strong>la</strong>da segúncasos, a los aspectos prev<strong>en</strong>tivos, con formaciónprev<strong>en</strong>tiva a<strong>de</strong>cuada a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s a realizar,o constituir un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propiocuando por <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadores se establezcacomo obligatorio, o mancomunado <strong>en</strong>los supuestos que están previstos.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios <strong>de</strong>berán disponer<strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas.Tan sólo <strong>la</strong>s empresas con una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>inferior a un número que se establezca podránexcluir <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> como especialidadtambién obligatoria, <strong>la</strong> cual t<strong>en</strong>drá que concertarsecon un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios t<strong>en</strong>drán unnúmero <strong>de</strong> integrantes mínimo <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior,intermedio y básico que se fije reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te,<strong>en</strong> función d<strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadoresque t<strong>en</strong>ga por provincias, dispersión <strong>de</strong>c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajos y naturaleza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sempresariales. Al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cada especialidadse <strong>de</strong>be disponer al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> un técnico<strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior difer<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción mancomunados se<strong>de</strong>berán constituir exclusivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre empresasque pert<strong>en</strong>ezcan al mismo grupo económico,o que compartan c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo o establecimi<strong>en</strong>toy sea <strong>el</strong> único c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> todas<strong>el</strong><strong>la</strong>s. No <strong>de</strong>be admitirse <strong>la</strong> mancomunidad <strong>de</strong>servicios <strong>de</strong> un <strong>de</strong>terminado sector productivo.– A los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción mancomunadosles serán exigibles los mismos requisitos que losmarcados para los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propiosanteriorm<strong>en</strong>te seña<strong>la</strong>dos.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong>berían estaracreditados para <strong>la</strong>s cuatro especialida<strong>de</strong>s alos efectos <strong>de</strong> cumplir <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido interdisciplinarioque ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que t<strong>en</strong>er. Tan sólo sería factibleconstituirse exclusivam<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> especialidadprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os <strong>de</strong>berán t<strong>en</strong>ercomo función principal prestar apoyo complem<strong>en</strong>tarioo especializado a <strong>la</strong>s empresas,completando <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> los trabajadores<strong>de</strong>signados, servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propioso mancomunados, <strong>de</strong> forma perman<strong>en</strong>te comoco<strong>la</strong>boración continuada o específica para un<strong>en</strong>cargo <strong>de</strong>terminado, según <strong>la</strong>s situaciones.– T<strong>en</strong>drán <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> concertar con un servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o una actividad <strong>de</strong> apoyoperman<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tres especialida<strong>de</strong>s técnicas alos trabajadores <strong>de</strong>signados, supervisando ycompletando su actuación prev<strong>en</strong>tiva, <strong>la</strong>s empresasque realic<strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s compr<strong>en</strong>didas <strong>en</strong><strong>el</strong> anexo I d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción, que no estén sometidos a <strong>la</strong> obligación<strong>de</strong> disponer <strong>de</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propio,o <strong>en</strong> su caso cuando así lo establezca <strong>la</strong> autoridad<strong>la</strong>boral a propuesta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social o los servicios técnicos<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad autónoma.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os podrán concertar<strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s sustituy<strong>en</strong>doa trabajadores <strong>de</strong>signados, sólo cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>idod<strong>el</strong> concierto contemple <strong>la</strong> perman<strong>en</strong>ciadurante <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong> al m<strong>en</strong>os un técnicod<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro<strong>de</strong> trabajo, y siempre que <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura empresarialexista una persona con formación prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> niv<strong>el</strong> básico <strong>de</strong> 50 horas. Cuando exista unapluralidad <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo <strong>el</strong> concierto contemp<strong>la</strong>ráestá circunstancia, a los efectos <strong>de</strong> disponer<strong>de</strong> los efectivos técnico-prev<strong>en</strong>tivos que result<strong>en</strong>necesarios <strong>en</strong> los respectivos c<strong>en</strong>tros.– Los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os también podránconcertar con <strong>la</strong> empresa <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>especialida<strong>de</strong>s, sin disponer <strong>de</strong> ningún trabajadorasignado, sólo cuando <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> total d<strong>el</strong>a empresa sea reducida (m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 10 trabajadores)<strong>en</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo estable, con <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> que <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura empresarial existauna persona con formación prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong>niv<strong>el</strong> básico <strong>de</strong> 50 horas.192


GESTIÓN DE LA PREVENCIÓN EN LA EMPRESA– La auditoría externa <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral será preceptivapara todas <strong>la</strong>s empresas sin excepción, e incluidasaqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s que, disponi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>signados,t<strong>en</strong>gan concertada <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración perman<strong>en</strong>te<strong>de</strong> un servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o, o cuando,por t<strong>en</strong>er una p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> reducida, sea posibl<strong>el</strong>a actuación única <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, nolimitándose a auditar los instrum<strong>en</strong>tos prev<strong>en</strong>tivosutilizados <strong>en</strong> cuanto a su organización, sinoproyectándose <strong>la</strong> auditoría a <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, comprobando <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuadaintegración <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma <strong>en</strong> todos sus niv<strong>el</strong>es.– Los informes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s auditorías externas, <strong>en</strong> los supuestosque sean preceptivos, serán remitidos a <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, y <strong>de</strong>beránseña<strong>la</strong>r <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>beránestar corregidas, sin que sea posible que <strong>la</strong>sempresas procedan a un cambio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad hastaque <strong>el</strong> proceso esté finalizado <strong>en</strong> su totalidad.193


4. Sistema <strong>de</strong> inspecciónADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNSubdirector G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales y Políticas <strong>de</strong> Igualdad4.1. INTRODUCCIÓNEL artículo 1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> noviembre,Or<strong>de</strong>nadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, <strong>de</strong>fine a este órgano administrativocomo <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> principios legales, normas,órganos, funcionarios y medios materiales que contribuy<strong>en</strong>al a<strong>de</strong>cuado cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, constituy<strong>en</strong>do unservicio público al que correspon<strong>de</strong> ejercer <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>nciad<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> dichas normas y exigir<strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>s pertin<strong>en</strong>tes, así como <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>to<strong>en</strong> dicha materia, que efectuará <strong>de</strong> conformidadcon los principios d<strong>el</strong> Estado Social yDemocrático <strong>de</strong> Derecho que consagra <strong>la</strong> ConstituciónEspaño<strong>la</strong>, y con los Conv<strong>en</strong>ios números 81 y129 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Organización Internacional d<strong>el</strong> Trabajo(OIT).En cuanto a qué tipo <strong>de</strong> normas alcanza esa vigi<strong>la</strong>ncia,<strong>el</strong> art. 3 <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia Ley 42/1997 seña<strong>la</strong>que son <strong>la</strong>s normas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales, así como <strong>la</strong>s normas jurídicotécnicasque incidan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo<strong>en</strong> dicha materia.Dichas funciones también vi<strong>en</strong><strong>en</strong> recogidaspor <strong>el</strong> art. 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, así como<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> informes solicitados por losJuzgados <strong>de</strong> lo Social <strong>en</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales,informar a <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral <strong>sobre</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo mortales, muy graves o graves y, finalm<strong>en</strong>te,comprobar y favorecer <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones asumidas por los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción establecidos <strong>en</strong> dicha Ley 31/1995.Y por lo que se refiere a <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> responsabilida<strong>de</strong>sa los sujetos que puedan consi<strong>de</strong>rarseresponsables, <strong>el</strong> art. 7 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997 establece <strong>la</strong>smedidas <strong>de</strong>rivadas <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad comprobatoriainspectora, que pue<strong>de</strong>n adoptar una vez finalizada<strong>la</strong> misma, incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s advert<strong>en</strong>cias y requerimi<strong>en</strong>tosa los sujetos responsables <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> iniciarun procedimi<strong>en</strong>to sancionador, o bi<strong>en</strong> iniciar dichoprocedimi<strong>en</strong>to; instar d<strong>el</strong> órgano administrativocompet<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración d<strong>el</strong> recargo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestacioneseconómicas <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo o<strong>en</strong>fermedad profesional causados por falta <strong>de</strong> medidas<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e; or<strong>de</strong>nar <strong>la</strong> paralizacióninmediata <strong>de</strong> trabajos o tareas por inobservancia d<strong>el</strong>a normativa <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,<strong>de</strong> concurrir riesgo grave e inmin<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>o <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores. A <strong>el</strong>lo habría queañadir <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> proponer <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sión o cierre<strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>la</strong>borales,que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 53 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, cuando concurran circunstancias<strong>de</strong> excepcional gravedad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s infracciones <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Para finalizar este apartado <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias,hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 3.º<strong>de</strong> los Conv<strong>en</strong>ios 81 y 129 <strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT antes seña<strong>la</strong>dos,r<strong>el</strong>ativos, respectivam<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong> inspección<strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria y <strong>el</strong> comercio <strong>el</strong> primero,y <strong>en</strong> <strong>la</strong> agricultura, <strong>el</strong> segundo, <strong>en</strong> los que seseña<strong>la</strong> que forma parte <strong>de</strong> sus funciones poner <strong>en</strong>conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>ciaso los abusos que no estén específicam<strong>en</strong>tecubiertos por <strong>la</strong>s disposiciones legales exist<strong>en</strong>tes.Por otra parte, es necesario referirse también a<strong>la</strong>s formas <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s actuaciones d<strong>el</strong>a Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, y <strong>en</strong>ese s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong> art. 13 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997 citada anteriorm<strong>en</strong>teseña<strong>la</strong> que actuará siempre <strong>de</strong> oficio,como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n superior, a peticiónrazonada <strong>de</strong> otros órganos, por propia iniciativa o<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>de</strong>nuncia. También se <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 28 d<strong>el</strong> Real Decreto138/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> febrero, por <strong>el</strong> que se aprueba195


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍN<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Organización y Funcionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, queti<strong>en</strong>e previsto que dicho órgano programará su actuaciónsegún los objetivos que <strong>de</strong>termin<strong>en</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>scompet<strong>en</strong>tes, pudi<strong>en</strong>do ser éstos <strong>de</strong> ámbitog<strong>en</strong>eral o territorial, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a su carácter yámbito espacial <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los primeros,se <strong>de</strong>rivan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>finidaspor <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia Sectorial <strong>de</strong> Asuntos Laborales,pero también pue<strong>de</strong>n ser establecidos por <strong>la</strong> UniónEuropea a través <strong>de</strong> su Comité <strong>de</strong> Altos Responsables<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo <strong>en</strong> materias regidaspor directivas europeas, y finalm<strong>en</strong>te se pue<strong>de</strong>n fijarprogramas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> objetivos <strong>de</strong> ámbito supraautonómico<strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> AdministraciónG<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado. Y <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los objetivosterritoriales, éstos se fijan por <strong>la</strong>s ComisionesTerritoriales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial, que son los órganos <strong>de</strong> cooperación bi<strong>la</strong>teral<strong>de</strong> los que forman parte <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección y <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>s Laborales <strong>de</strong> cada una<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta lo dicho hasta aquí, <strong>el</strong> objetivo<strong>de</strong> este informe es evaluar <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social durante <strong>el</strong> año 2006, a partir d<strong>el</strong>análisis <strong>de</strong> los distintos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos que lo conformany los principios que presi<strong>de</strong>n su actuación.4.2. LA NORMATIVA REGULADORA DELA ACTUACIÓN DE LA INSPECCIÓN DETRABAJO Y SEGURIDAD SOCIALLa normativa regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>traintegrada <strong>en</strong> primer lugar por <strong>la</strong> Ley 42/1997,<strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> noviembre, Or<strong>de</strong>nadora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social. Y como se ha dichoanteriorm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales,también recoge diversas refer<strong>en</strong>cias y preceptosr<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> ITSS.A<strong>de</strong>más, hay que referirse al Real DecretoLegis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> agosto, por <strong>el</strong> que seaprueba <strong>el</strong> Texto Refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Infraccionesy Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social.Por último, <strong>en</strong> cuanto a disposiciones reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias,<strong>la</strong>s principales a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta son:<strong>el</strong> también citado Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> organización yfuncionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS, aprobado por RD138/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> febrero; <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral<strong>sobre</strong> procedimi<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> imposición <strong>de</strong> sancionespor infracciones <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n social y para losexpedi<strong>en</strong>tes liquidatorios <strong>de</strong> cuotas <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social, aprobado por RD 928/1998, <strong>de</strong>14 <strong>de</strong> mayo; y <strong>en</strong> cuanto al ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>sAdministraciones Públicas, hay que referirse tambiénal RD 707/2002, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que seregu<strong>la</strong> <strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to especial <strong>de</strong> actuación d<strong>el</strong>a Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social y <strong>de</strong>establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> medidas correctoras por incumplimi<strong>en</strong>tos<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> AdministraciónG<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado, reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to que se dicta <strong>en</strong><strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 45 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995.A lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> año 2006 se produjeron una serie<strong>de</strong> reformas normativas que afectaron <strong>de</strong>una manera sustancial a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción r<strong>el</strong>ativa a<strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo. No se quier<strong>en</strong> especificara continuación todas y cada una <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>snormas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesque han surgido <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006, y que <strong>de</strong> unamanera u otra pue<strong>de</strong>n afectar a <strong>la</strong> ITSS, que seríanmás numerosas que <strong>la</strong>s recogidas, dada sufunción <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, sino <strong>de</strong>terminarqué reformas normativas inci<strong>de</strong>n <strong>de</strong> una maneradirecta <strong>en</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción, funcionami<strong>en</strong>to y actuación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial.En primer lugar, es necesario m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong>aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/3869/2006, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong>diciembre, por <strong>la</strong> que se crea <strong>la</strong> ComisiónConsultiva Tripartita <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad Social.En <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración para <strong>el</strong> Diálogo Social, suscrita<strong>el</strong> día 8 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2004, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Gobierno ylos Ag<strong>en</strong>tes Sociales, se incluía <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s medidasque era necesario adoptar para alcanzar los objetivosestablecidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma <strong>la</strong> revalorización ymejora <strong>en</strong> <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social y <strong>la</strong> participación d<strong>el</strong>os ag<strong>en</strong>tes sociales.Con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> dar cumplimi<strong>en</strong>to a losacuerdos alcanzados <strong>en</strong> esa Mesa, se proce<strong>de</strong> medianteesta Or<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComisiónConsultiva Tripartita <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social como órgano Colegiado asesor,adscrito a <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social.La Comisión está integrada, <strong>de</strong> manera tripartita,por repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>erald<strong>el</strong> Estado y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Organizaciones empresariales ysindicales más repres<strong>en</strong>tativas. De acuerdo con loprevisto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo tercero <strong>de</strong> esta Or<strong>de</strong>n, <strong>la</strong>196


SISTEMA DE INSPECCIÓNComisión conocerá <strong>la</strong>s actuaciones que <strong>de</strong>sarroll<strong>el</strong>a Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes ámbitosy sus compet<strong>en</strong>cias serán <strong>la</strong>s <strong>de</strong> asesorar y formu<strong>la</strong>rpropuestas e informes <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>:– Diseños <strong>de</strong> estrategias para <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social.– Priorida<strong>de</strong>s y objetivos <strong>de</strong> alcance g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social, campañas<strong>de</strong> inspección, y realización <strong>de</strong> actuacionesinspectoras <strong>de</strong> ámbito supraautonómico.– Recursos humanos y materiales d<strong>el</strong> Sistema d<strong>el</strong>a Inspección, así como <strong>sobre</strong> los procesos <strong>de</strong>s<strong>el</strong>ección y formación d<strong>el</strong> personal inspector.– Proyectos normativos que afect<strong>en</strong> <strong>de</strong> forma directaal Sistema <strong>de</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, así como criterios y ori<strong>en</strong>tacionesoperativos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social.Por otra parte, es preciso m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> publicación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2006, <strong>de</strong> <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Visitas <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social. Medianteesta Resolución se vi<strong>en</strong>e a adaptar <strong>la</strong> normativa regu<strong>la</strong>dorad<strong>el</strong> Libro <strong>de</strong> Visitas a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s surgidasa raíz <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas modificaciones operadas<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laboralespor <strong>la</strong> Ley 54/2003, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong> Reformad<strong>el</strong> marco normativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales, como <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura <strong>de</strong> losTécnicos Habilitados a los que nos referiremos másad<strong>el</strong>ante. En <strong>el</strong> artículo Primero <strong>de</strong> esta Resoluciónse prevé también que, previa <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong> <strong>la</strong>Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social, podrá habilitarse <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong>un Libro <strong>de</strong> Visitas <strong>el</strong>ectrónico, lo que implicará <strong>la</strong>aceptación <strong>de</strong> los requerimi<strong>en</strong>tos técnicos y funcionalesd<strong>el</strong> sistema <strong>el</strong>ectrónico que suministre <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social.Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas más r<strong>el</strong>evantes y ambiciosasque ha sido aprobada <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006 es <strong>la</strong> Ley32/2006, regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong>Sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Construcción. Esta ley, reconoci<strong>en</strong>do<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> libertad <strong>de</strong> empresa previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong>artículo 38 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Españo<strong>la</strong>, aborda,<strong>de</strong> una forma estrictam<strong>en</strong>te sectorial, una regu<strong>la</strong>ciónd<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> jurídico <strong>de</strong> <strong>la</strong> subcontratación <strong>en</strong><strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción estableci<strong>en</strong>do una serie<strong>de</strong> garantías dirigidas a que <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> control<strong>en</strong> esta forma <strong>de</strong> organización productiva ocasionesituaciones objetivas <strong>de</strong> riesgo para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores. Y como consecu<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s innovaciones anteriorm<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>cionadas, <strong>la</strong> Ley prevé <strong>la</strong>s necesarias modificaciones<strong>en</strong> <strong>el</strong> Texto Refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong>Infracciones y Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social, aprobadopor Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 5/2000, <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong>agosto.Las nuevas infracciones que se recog<strong>en</strong> estánr<strong>el</strong>acionadas con incumplimi<strong>en</strong>tos d<strong>el</strong> subcontratista,contratista y promotor, r<strong>el</strong>ativas a obligacionestales como <strong>la</strong> llevanza <strong>de</strong> un Libro <strong>de</strong>Subcontratación, <strong>la</strong> subcontratación por <strong>en</strong>cima<strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es permitidos, no acreditación <strong>de</strong> <strong>la</strong>formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales d<strong>el</strong>os recursos humanos.En <strong>de</strong>finitiva, <strong>la</strong> trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que esta Ley <strong>en</strong>trañapara <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo radica <strong>en</strong> que se t<strong>en</strong>drá que llevar a cabopor <strong>la</strong> misma un control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas previstas<strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> que son <strong>de</strong> cumplimi<strong>en</strong>to obligatorio por<strong>la</strong>s empresas.También es importante m<strong>en</strong>cionar, si bi<strong>en</strong>brevem<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Real Decreto 604/2006, <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong>mayo, por <strong>el</strong> que se modifica <strong>el</strong> Real Decreto39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, por <strong>el</strong> que se aprueba<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, y<strong>el</strong> Real Decreto 1627/1997, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> octubre, por<strong>el</strong> que se establec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones mínimas<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción.La efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas propuestas por<strong>la</strong> Ley 54/2003, <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong> reformad<strong>el</strong> marco normativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales, quedaba condicionada al <strong>de</strong>sarrollo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tario,vini<strong>en</strong>do este Real Decreto a complem<strong>en</strong>tar<strong>la</strong> Ley.Mediante esta norma se concretan aspectos talescomo <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido mínimo d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, se modificanaspectos normativos que afectan a los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, a <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>en</strong> que resulta precisa <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> losrecursos prev<strong>en</strong>tivos, y a <strong>la</strong>s auditorías.El aspecto <strong>de</strong> esta norma que afecta <strong>de</strong> unamanera más directa a <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social es <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> qué activida<strong>de</strong>sse consi<strong>de</strong>ran p<strong>el</strong>igrosas. Se concreta quéactivida<strong>de</strong>s son p<strong>el</strong>igrosas a efectos <strong>de</strong> coordinación<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales, así como aefectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infracciones muygraves <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesprevistas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 13 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong>197


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNInfracciones y Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social y d<strong>el</strong>a necesaria pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los recursos prev<strong>en</strong>tivos.De otro <strong>la</strong>do, se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron <strong>la</strong>bores preparatorias<strong>de</strong> normativa que ha sido publicada ya <strong>en</strong><strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te año y que adquiere una especial r<strong>el</strong>evancia<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo. Se trata <strong>de</strong> los RealesDecretos que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n tanto <strong>la</strong> publicación d<strong>el</strong>as sanciones por infracciones muy graves <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales comoaqu<strong>el</strong> que actualiza <strong>la</strong> cuantía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sanciones establecidas<strong>en</strong> <strong>el</strong> texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong>Infracciones y Sanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social.4.3. LOS RECURSOS HUMANOS DE LAINSPECCIÓN DE TRABAJO Y SEGURI-DAD SOCIAL: NÚMERO Y ORGANI-ZACIÓNPara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones que ti<strong>en</strong>eatribuidas <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,a <strong>la</strong>s que se ha hecho refer<strong>en</strong>cia más arriba,cu<strong>en</strong>ta con los funcionarios que integran <strong>el</strong> CuerpoSuperior <strong>de</strong> Inspectores <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial, que es a los que exclusivam<strong>en</strong>te se atribuy<strong>en</strong>tales funciones (art. 6 Ley 42/1997).El número <strong>de</strong> efectivos con los que ha contadodurante <strong>el</strong> año 2006 han sido <strong>de</strong> 814 inspectores,habiéndose continuado durante ese año con <strong>la</strong>sofertas <strong>de</strong> empleo para cubrir nuevas p<strong>la</strong>zas necesariaspara cumplir <strong>el</strong> compromiso d<strong>el</strong> Gobierno<strong>de</strong> alcanzar <strong>el</strong> número <strong>de</strong> 1.000 durante <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>tura,por lo que se convocaron 60 para este año alque se refiere <strong>el</strong> informe.Sin perjuicio <strong>de</strong> lo que seña<strong>la</strong> más ad<strong>el</strong>ante <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> especialización <strong>de</strong> algunos inspectores<strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesse <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n, <strong>en</strong> mayor o m<strong>en</strong>or medida, por todoslos indicados más arriba, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> lo previsto<strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 6 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 42/1997, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que seestablece que <strong>la</strong> especialización funcional que regu<strong>la</strong><strong>la</strong> misma es compatible con los principios <strong>de</strong>unidad <strong>de</strong> función y <strong>de</strong> acto que consagra <strong>la</strong> propialey.Junto a <strong>el</strong>lo, hay que <strong>de</strong>stacar que <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong>Trabajo y Seguridad Social ha com<strong>en</strong>zado a recibir durante<strong>el</strong> año 2006 <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> los TécnicosHabilitados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, confunciones comprobatorias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo.Esta figura, que se crea mediante <strong>la</strong> modificación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995 (arts. 9.2, 9.3, 43 y DA 15.ª),por <strong>la</strong> Ley 54/2003, tuvo regu<strong>la</strong>ción mediante <strong>el</strong>RD 689/2005, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> junio, que modificó <strong>el</strong> RD138/2000 y <strong>el</strong> RD 928/1998, a que se ha hecho refer<strong>en</strong>ciaanteriorem<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> los que se han recogido,por <strong>el</strong> primero, los requisitos <strong>de</strong> los funcionariostécnicos para <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuacionescomprobatorias, su régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> habilitación y <strong>el</strong>ámbito funcional <strong>de</strong> dicha actuación, y, por <strong>el</strong> segundo,<strong>el</strong> procedimi<strong>en</strong>to sancionador <strong>de</strong>rivado d<strong>el</strong>a actuación previa <strong>de</strong> los mismos.Durante <strong>el</strong> año 2006 han com<strong>en</strong>zado a aparecerlos correspondi<strong>en</strong>tes Decretos <strong>de</strong> habilitaciónque preceptivam<strong>en</strong>te (DA 15.ª Ley 31/1995 y art.60 RD 138/2000) <strong>de</strong>bían aprobar cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>scomunida<strong>de</strong>s autónomas. Y se culminó <strong>el</strong> proceso<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes que se citan, <strong>en</strong> <strong>la</strong>sque ya han com<strong>en</strong>zado <strong>la</strong>s actuaciones comprobatoriaslos Técnicos Habilitados. El número d<strong>el</strong>os Técnicos Habilitados durante <strong>el</strong> año 2006 hansido los sigui<strong>en</strong>tes:Cataluña 50Aragón 13Madrid 18Castil<strong>la</strong> - La Mancha 10Navarra 4En cuanto a <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales para llevar a cabo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactuaciones comprobatorias <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>sobre</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, se ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta, <strong>en</strong> primer lugar, que <strong>el</strong> artículo 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley42/1997, <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> noviembre, Or<strong>de</strong>nadora <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo, precisa que <strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social se estructuraránsegún criterios comunes, acomodándose<strong>en</strong> su <strong>de</strong>sarrollo a <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> cada<strong>de</strong>marcación, <strong>de</strong> forma que, con aplicación d<strong>el</strong>principio <strong>de</strong> trabajo programado y <strong>en</strong> equipo, seestablezcan <strong>la</strong>s necesarias unida<strong>de</strong>s especializadasy precisas <strong>en</strong> sus áreas funcionales <strong>de</strong> actuación.Este artículo se ve <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por <strong>el</strong> artículo 55d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Organización y Funcionami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo, Real Decreto 138/2000,don<strong>de</strong> se especifica que <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s especializadaspor áreas funcionales <strong>de</strong> acción inspectora se integran<strong>en</strong> <strong>la</strong>s Inspecciones Provinciales <strong>de</strong> Trabajo ySeguridad Social. Su constitución y composición respon<strong>de</strong>ráa <strong>la</strong>s circunstancias <strong>de</strong> cada InspecciónProvincial según lo que establezcan <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong>198


SISTEMA DE INSPECCIÓNpuestos <strong>de</strong> trabajo y, <strong>en</strong> su caso, los acuerdos bi<strong>la</strong>terales.Los Jefes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s especializadas, <strong>en</strong><strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> Jefe <strong>de</strong> su Inspección Provincial,dirigirán y coordinarán <strong>la</strong> acción inspectora correspondi<strong>en</strong>tea su área funcional <strong>de</strong> actuación.Serán nombrados por <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral, oído<strong>el</strong> Jefe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección Provincial, <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social con más<strong>de</strong> dos años <strong>de</strong> servicios <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema, sin perjuicio<strong>de</strong> lo que establezca <strong>el</strong> acuerdo bi<strong>la</strong>teral.Las unida<strong>de</strong>s especializadas integrarán uno omás equipos <strong>de</strong> inspección <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales <strong>en</strong> que su volum<strong>en</strong> o complejidad lohaga necesario, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n su actividad <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito funcional que se les asigne. Están constituidospor inspectores y subinspectores especializados,<strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> lo posible, <strong>en</strong> ese ámbito.C<strong>en</strong>trándonos ya <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>sInspecciones Provinciales <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral, <strong>en</strong> 27 provincias hay unida<strong>de</strong>sespecializadas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral.Al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s hay un Jefe <strong>de</strong>Unidad, e incluso <strong>en</strong> alguna <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s, <strong>de</strong>bido al tamaño<strong>de</strong> <strong>la</strong> Inspección y volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> gestión, haycoordinadores que apoyan al Jefe <strong>de</strong> Unidad <strong>en</strong>su <strong>la</strong>bor.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>s Especializadasse han creado equipos específicos <strong>de</strong> inspectores<strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong>terminadossectores <strong>de</strong> actividad o materias que alcanzanuna especial r<strong>el</strong>evancia. Así, <strong>en</strong> algunas provinciashay equipos especializados <strong>en</strong> materias tales comogestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, construcción, control <strong>de</strong> calidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Hay que <strong>de</strong>stacar, por último, <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>equipos para <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> los buques <strong>de</strong> pesca <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s provinciasdon<strong>de</strong> esa actividad adquiere una especialr<strong>el</strong>evancia, como Pontevedra y La Coruña.Un aspecto a reseñar, para finalizar este apartador<strong>el</strong>ativo a <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ITSS, es <strong>el</strong> referidoa <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un servicio <strong>de</strong> guardias durant<strong>el</strong>os días <strong>la</strong>borables, fines <strong>de</strong> semana y festivos, quevi<strong>en</strong>e a mejorar e increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s actuaciones quehasta ahora se v<strong>en</strong>ían <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo con igual fin,para <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo mortaleso <strong>de</strong> especial gravedad y trasc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia. Enefecto, durante <strong>el</strong> año 2006 se ha aprobado por <strong>el</strong>Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoridad C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Inspección <strong>de</strong> Trabajo y Seguridad Social unaInstrucción, <strong>la</strong> n.º 3/2006, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que cabe <strong>de</strong>stacarque se recoge <strong>la</strong> necesidad d<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>a Dirección Territorial <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS <strong>de</strong> cadaComunidad Autónoma y <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>s Laborales<strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> alerta (mediante comunicacionescon servicios <strong>de</strong> urg<strong>en</strong>cias u otros), i<strong>de</strong>ntificaciónd<strong>el</strong> inci<strong>de</strong>nte y un responsable coordinador que evalúey s<strong>el</strong>eccione a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> términos<strong>de</strong> r<strong>el</strong>evancia para <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> ITSS.La finalidad <strong>de</strong> dichas guardias es posibilitar <strong>la</strong>realización <strong>de</strong> forma inmediata <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuacionessigui<strong>en</strong>tes: a) investigación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajocon resultado <strong>de</strong> muerte; b) exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una <strong>el</strong>evadaposibilidad <strong>de</strong> que <strong>el</strong> siniestro pueda repetirse,<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración a su orig<strong>en</strong>, por lo que sea necesarioadoptar medidas caut<strong>el</strong>ares para evitarlo; c) investigación<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes cuando se sospeche <strong>de</strong>forma razonable que, <strong>de</strong> no acudir <strong>de</strong> forma inmediataal lugar <strong>de</strong> los hechos, se pudieran alterar oanu<strong>la</strong>r datos, informaciones o <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> prueba<strong>de</strong>cisivos para <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas.4.4. ALGUNAS CONSIDERACIONES SOBREDIFICULTADES EN LA APLICACIÓNDE LA NORMATIVA EN MATERIADE PREVENCIÓN DE RIESGOSLABORALESDe <strong>la</strong> información obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s InspeccionesProvinciales resulta que los aspectos <strong>en</strong> los queexiste mayor coinci<strong>de</strong>ncia respecto <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>smaterias o situaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que existe mayor dificultadpara llevar a cabo <strong>la</strong>s actuaciones inspectoras,<strong>en</strong> <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,son los que se indican a continuación.En primer lugar se pon<strong>en</strong> <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong>s insufici<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taria cont<strong>en</strong>ida<strong>en</strong> <strong>el</strong> RD 39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, <strong>sobre</strong> losServicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, y <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> junio<strong>de</strong> 1997, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> <strong>el</strong> anterior, <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon los requisitos <strong>de</strong> acreditación y revocación d<strong>el</strong>a acreditación <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>osy <strong>la</strong>s empresas auditoras, existi<strong>en</strong>do criteriosdistintos <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad autónomaque lleve a cabo <strong>la</strong> actuación administrativa <strong>en</strong>este terr<strong>en</strong>o, incluso cuando se trata <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>scon ámbito supraautonómico.También se vi<strong>en</strong>e consi<strong>de</strong>rando insufici<strong>en</strong>te <strong>la</strong>regu<strong>la</strong>ción r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> sufici<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> los recursos humanos y materiales d<strong>el</strong>as <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s especializadas que actú<strong>en</strong> como servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.Un segundo aspecto a <strong>de</strong>stacar es <strong>la</strong> problemáticaque se está g<strong>en</strong>erando como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>199


ADRIÁN GONZÁLEZ MARTÍNuna cada vez mayor prestación transnacional <strong>de</strong>servicios <strong>de</strong> empresas extranjeras, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r d<strong>el</strong>a Unión Europea, <strong>en</strong> España. Las dificulta<strong>de</strong>s surg<strong>en</strong><strong>de</strong>bido a que si bi<strong>en</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una base común<strong>la</strong>s normativas <strong>de</strong> uno y otros países, como son <strong>la</strong>sdirectivas <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE, no siempre existe correspon<strong>de</strong>nciaabsoluta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> España a <strong>la</strong>sempresas con <strong>la</strong>s que exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>ncia<strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas que vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a prestar servicios<strong>en</strong> España. La normativa y <strong>la</strong> doctrina d<strong>el</strong>Tribunal <strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Europeasprohíbe <strong>el</strong> que un Estado miembro establezca restriccionesa <strong>la</strong> libre prestación <strong>de</strong> servicios a empresas<strong>de</strong> otros Estados miembros, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndoseque <strong>el</strong>lo ocurre <strong>en</strong> ocasiones si <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir requisitoso exig<strong>en</strong>cias no contemp<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> país<strong>de</strong> orig<strong>en</strong>. Por otra parte, se pres<strong>en</strong>tan problemasr<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z o no <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción acreditados <strong>en</strong> otrospaíses cuando <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> su activida<strong>de</strong>n España, y otros temas como <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>en</strong>España <strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tos médicos realizados<strong>en</strong> otros países y lo mismo <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales a lostrabajadores.Por último, se <strong>de</strong>staca por algunas InspeccionesProvinciales <strong>la</strong> problemática que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong>pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> España <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong> otrosEstados miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> UE que, si<strong>en</strong>do autónomosconforme a <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> los países <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>,no lo serían conforme a <strong>la</strong> nuestra, con <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>nciaque <strong>el</strong>lo pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> materias como <strong>el</strong>empleo y <strong>la</strong> Seguridad Social, pero también <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s obligacionesy responsabilida<strong>de</strong>s con carácter g<strong>en</strong>eral y <strong>en</strong> supuestos<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo.200


5. Sistema <strong>de</strong> promoción y apoyoCARLOS HERAS COBODirector d<strong>el</strong> Instituto <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral <strong>de</strong> Aragón *5.1. ACTUACIONES PÚBLICAS5.1.1. IntroducciónEL artículo 40.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Españo<strong>la</strong> estableceque los po<strong>de</strong>res públicos v<strong>el</strong>arán por <strong>la</strong><strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, mandato que afectaa todas <strong>la</strong>s Administraciones Públicas, cada una<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>cias. Por su parte, <strong>la</strong>Ley 31/1995 <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales,atribuye a <strong>la</strong>s Administraciones Públicas compet<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> funciones <strong>de</strong>promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, asesorami<strong>en</strong>to técnicoy vigi<strong>la</strong>ncia y control d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Pues bi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> este apartado se van a contemp<strong>la</strong>r<strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por <strong>el</strong> InstitutoNacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo(INSHT), como órgano ci<strong>en</strong>tífico técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong>Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado, y <strong>la</strong>s efectuadaspor los Institutos o Servicios correspondi<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, <strong>en</strong> ocasiones organismosautónomos, <strong>en</strong> otras no. También <strong>en</strong>trarána consi<strong>de</strong>rarse <strong>la</strong>s actuaciones efectuadas directay explícitam<strong>en</strong>te <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales por <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridady Salud Laboral (CNSSL).El capítulo más complejo, por su diversidad, es<strong>el</strong> refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> trabajo o programas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dospor <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas. No seha pret<strong>en</strong>dido refer<strong>en</strong>ciar todas y cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>sactuaciones g<strong>en</strong>eradas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los distintos territorios,pues <strong>el</strong> espacio no lo permitiría y, a<strong>de</strong>más, algunas<strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones son coinci<strong>de</strong>ntes.Simplem<strong>en</strong>te, se ha int<strong>en</strong>tando pulsar <strong>la</strong> actuación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s, poni<strong>en</strong>do <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ieve <strong>la</strong>s actuacionescomunes y <strong>la</strong>s ais<strong>la</strong>das. De este modo quedanpat<strong>en</strong>tes los aspectos «abordables», <strong>sobre</strong> los*Hasta <strong>el</strong> 31.12.2008.cuales prácticam<strong>en</strong>te todos los territorios han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>doprogramas, y los que no lo son, o lo son difícilm<strong>en</strong>te,sea por problemas normativos, técnicoso <strong>de</strong> cualquier otra índole. También quedarán pat<strong>en</strong>tes<strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> «búsqueda» <strong>de</strong> eficacia a través<strong>de</strong> iniciativas imaginativas emanadas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> uno uotro territorio. A continuación se pres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong>s característicasy funciones más <strong>de</strong>stacadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuatroinstancias m<strong>en</strong>cionadas: <strong>el</strong> INSHT, los órganostécnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA y <strong>la</strong> CNSSL.5.1.1.1. Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e<strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoEl INSHT es <strong>el</strong> órgano ci<strong>en</strong>tífico técnico especializado<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado cuyamisión se <strong>en</strong>marca <strong>en</strong> <strong>el</strong> subsistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> promocióny apoyo público <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,cumpli<strong>en</strong>do con <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes funciones:– Asesorami<strong>en</strong>to técnico <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa legal y <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> normalización,tanto a niv<strong>el</strong> nacional como internacional.– Promoción y realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación,información, investigación, estudio y divulgación<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,con <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuada coordinación y co<strong>la</strong>boración,<strong>en</strong> su caso, con los órganos técnicos <strong>en</strong> materiaprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas <strong>en</strong> <strong>el</strong>ejercicio <strong>de</strong> sus funciones <strong>en</strong> esta materia.– Co<strong>la</strong>boración con organismos internacionales y<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> cooperación internacional<strong>en</strong> este ámbito, facilitando <strong>la</strong> participación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas.– V<strong>el</strong>ar por <strong>la</strong> coordinación, apoyar <strong>el</strong> intercambio<strong>de</strong> información y <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>sdistintas Administraciones Públicas y especialm<strong>en</strong>tefom<strong>en</strong>tar y prestar apoyo a <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y201


CARLOS HERAS COBO<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas.– Prestar, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s administracionescompet<strong>en</strong>tes, apoyo técnico especializado <strong>en</strong>materia <strong>de</strong> certificación, <strong>en</strong>sayo y acreditación.– Actuar como C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Refer<strong>en</strong>cia Nacional <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong>s Instituciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión Europeagarantizando <strong>la</strong> coordinación y transmisión d<strong>el</strong>a información que facilitan a esca<strong>la</strong> nacional, <strong>en</strong>particu<strong>la</strong>r respecto a <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Europea para <strong>la</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y su Red.5.1.1.2. Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> TrabajoLa CNSST es un órgano colegiado asesor <strong>de</strong> <strong>la</strong>sAdministraciones Públicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>spolíticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y un órgano <strong>de</strong> participacióninstitucional <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo (artículo 13 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales).La CNSST está integrada por <strong>la</strong> AdministraciónG<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado, <strong>la</strong>s Administraciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>sComunida<strong>de</strong>s Autónomas y <strong>la</strong>s OrganizacionesEmpresariales y Sindicales más repres<strong>en</strong>tativas,que constituy<strong>en</strong> los cuatro grupos <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación d<strong>el</strong>a misma. Por tanto, a través <strong>de</strong> aquél<strong>la</strong> se canaliza<strong>la</strong> participación <strong>de</strong> empresarios y trabajadores <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas prev<strong>en</strong>tivas.Para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r sus cometidos, <strong>la</strong> CNSST seconstituye <strong>en</strong> Pl<strong>en</strong>o, <strong>en</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>te y <strong>en</strong>Grupos <strong>de</strong> Trabajo, conforme a <strong>la</strong> normativa que establecesu Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Funcionami<strong>en</strong>toInterno.Los acuerdos se adoptan por mayoría, disponi<strong>en</strong>docada repres<strong>en</strong>tante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s AdministracionesPúblicas (Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado yComunida<strong>de</strong>s Autónomas) <strong>de</strong> un voto y <strong>de</strong> dos, los<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Organizaciones Empresariales y Sindicales.De <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> que <strong>la</strong> Comisión es un órganocuatripartito por su composición, pero tripartitopor su funcionami<strong>en</strong>to. Así pues, <strong>la</strong> CNSST reúnea los ag<strong>en</strong>tes responsables e implicados <strong>en</strong> <strong>la</strong>mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad<strong>de</strong> vida <strong>la</strong>boral.5.1.1.3. Institutos o Servicios Técnicos <strong>de</strong> Seguridady Salud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s AutónomasA través <strong>de</strong> los distintos estatutos <strong>de</strong> autonomíase establece que correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>sautónomas <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong>Estado <strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral. Como consecu<strong>en</strong>cia, losdistintos territorios asumieron <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>ciasejercidas por los Gabinetes Técnicos Provincialesd<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e y Seguridad <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo.Así, los institutos o los servicios <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo autonómicos son los órganosgestores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas comunida<strong>de</strong>s autónomas.El fin principal que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> atribuido estos órganoses <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo mediante <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> suscompet<strong>en</strong>cias, <strong>en</strong> coordinación con <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> <strong>la</strong>sinstituciones implicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia.Por tanto, estos órganos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como funcionesprincipales:– Recibir y registrar los partes <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales y <strong>el</strong>aborarestadísticas.– Proponer programas <strong>de</strong> actuación g<strong>en</strong>erales ysectoriales <strong>en</strong> base a <strong>la</strong> información recibida.– Proponer programas <strong>de</strong> promoción y divulgación<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.– Apoyar activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por organizacionesempresariales y sindicales <strong>en</strong> or<strong>de</strong>n a <strong>la</strong>mejora <strong>de</strong> los puestos <strong>de</strong> trabajo.– Llevar a cabo estudios y asesorami<strong>en</strong>to.– Acciones formativas.– Co<strong>la</strong>boración pericial y asesorami<strong>en</strong>to técnico a<strong>la</strong> Inspección <strong>de</strong> Trabajo y a <strong>la</strong>s Autorida<strong>de</strong>sJudiciales.5.1.2. Consi<strong>de</strong>raciones g<strong>en</strong>erales <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> actividad<strong>de</strong>splegada por <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s AutónomasEn primer lugar, <strong>la</strong> actividad vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminada,fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, por <strong>la</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral.En efecto, los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>en</strong>este s<strong>en</strong>tido marcan <strong>la</strong> actividad g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> losservicios o institutos autonómicos a través <strong>de</strong> losprogramas <strong>sobre</strong> empresas <strong>de</strong> alta tasa. En segundolugar, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> ciertas formas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nteso bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong> otras <strong>de</strong>terminan tambiénalgunos programas y activida<strong>de</strong>s.Las actuaciones <strong>en</strong> higi<strong>en</strong>e industrial y ergonomía-psicosociologíaquedan bastante más atrás<strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>scritas. Así, so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te algunos contaminantes(amianto, canceríg<strong>en</strong>os <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, ruido,vibraciones…) son objeto <strong>de</strong> actuaciones más om<strong>en</strong>os ext<strong>en</strong>didas. El tema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s202


SISTEMA DE PROMOCIÓN Y APOYOprofesionales apar<strong>en</strong>ta ser difícilm<strong>en</strong>te abordablea t<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <strong>la</strong>s líneas <strong>de</strong> trabajo abiertas <strong>en</strong> estamateria.Por su parte, <strong>la</strong> ergonomía parece abrirse ciertocamino a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s empresasque arrojan altos índices <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes por<strong>sobre</strong>esfuerzo. Sin embargo, <strong>la</strong> psicosociología noes abordada por <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to. También es notabl<strong>el</strong>a escasa actividad <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> losservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.En <strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong> promoción y divulgación <strong>de</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción, se han producido esfuerzos imaginativos,con una notable y creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>dicación a esco<strong>la</strong>resy jóv<strong>en</strong>es estudiantes, a <strong>la</strong> convocatoria <strong>de</strong> becas,premios, concursos, así como a <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración<strong>de</strong> congresos, jornadas técnicas y seminarios <strong>sobre</strong>temas <strong>de</strong> actualidad técnica o normativa.También, con un importante esfuerzo imaginativoy <strong>en</strong> terr<strong>en</strong>os muy diversos, <strong>la</strong>s distintas comunida<strong>de</strong>shan <strong>de</strong>splegado un amplio esfuerzoeditorial, <strong>de</strong>stacando aquí <strong>la</strong>s publicaciones realizadas<strong>en</strong> diversos idiomas dirigidas, obviam<strong>en</strong>te,a los trabajadores no hispanohab<strong>la</strong>ntes.Por otro <strong>la</strong>do, parec<strong>en</strong> iniciarse los establecimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> «observatorios» <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajoo bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral, si bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño,objetivos y mecanismos <strong>de</strong> actuación noparec<strong>en</strong> todavía bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finidos.En resum<strong>en</strong>, <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA a lo <strong>la</strong>rgo<strong>de</strong> 2006 han buscado <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia a través <strong>de</strong>programas a realizar <strong>sobre</strong> empresas pres<strong>el</strong>eccionadasy, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego, <strong>en</strong> torno al acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo.Escasa actividad <strong>sobre</strong> ergonomía-psicosociologíae higi<strong>en</strong>e industrial y <strong>en</strong> torno a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales. Así mismo discretísimasactivida<strong>de</strong>s <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os. Con toda probabilidad, <strong>el</strong>marco legal es <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> escasa activida<strong>de</strong>n algunos campos <strong>en</strong> don<strong>de</strong> hubiera sido esperableuna mayor actividad.Se <strong>de</strong>staca un aspecto que, <strong>en</strong> breve p<strong>la</strong>zo, marcará<strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> los órganos compet<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s:<strong>la</strong> habilitación <strong>de</strong> técnicos para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> control y requerimi<strong>en</strong>to. Es sabidoque <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> comprobación y control serefier<strong>en</strong> a <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo materiales otécnicas (<strong>de</strong>scritas <strong>en</strong> <strong>el</strong> RD 689/2005, <strong>en</strong> suCapítulo I, Artículo 60, punto 1) <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s que sonexpertos los técnicos que se han <strong>de</strong> habilitar.A<strong>de</strong>más, según se contemp<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto 2 d<strong>el</strong> artículoy capítulo m<strong>en</strong>cionados, <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio <strong>de</strong> talesfunciones actuarán bajo <strong>el</strong> principio <strong>de</strong> trabajoprogramado. Ambos hechos conducirán, muy probablem<strong>en</strong>te,a un reforzami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los programasbasados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>tección <strong>de</strong> empresas <strong>de</strong> alta tasa<strong>de</strong> siniestralidad, o <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionaleso <strong>de</strong> ciertas formas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte, pues <strong>la</strong>s habilitacionesincrem<strong>en</strong>tarán <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones<strong>de</strong> los técnicos, lo que <strong>de</strong>cantaría todavía más <strong>la</strong>sactuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA hacia los programas <strong>de</strong>este tipo.203


5. Sistema <strong>de</strong> promoción y apoyo (cont.)5.2. ACTUACIÓN DE LAS MUTUAS DE ACCIDENTES DE TRABAJO YENFERMEDADES PROFESIONALES DE LA SEGURIDAD SOCIALT. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSConsejeros Técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Entida<strong>de</strong>s Co<strong>la</strong>boradoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social5.2.1. Antece<strong>de</strong>ntesEl artículo 12.2 d<strong>el</strong> Real Decreto 1509/1976, <strong>de</strong>21 <strong>de</strong> mayo, que aprobó <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral<strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social anterior al vig<strong>en</strong>te actualm<strong>en</strong>te,seña<strong>la</strong>ba que estas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s podríanseña<strong>la</strong>r insta<strong>la</strong>ciones y servicios para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales, previa aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong>Subsecretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>de</strong> los informespertin<strong>en</strong>tes d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>ey Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo; regu<strong>la</strong>ción ésta que se<strong>de</strong>rivaba <strong>de</strong> los principios cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>el</strong> textorefundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, aprobado por Decreto 2065/1974, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong>mayo, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>e y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajose configuraban como un servicio social <strong>de</strong>carácter complem<strong>en</strong>tario a <strong>la</strong>s prestaciones queotorga <strong>la</strong> Seguridad Social.Por otro <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> artículo 207 d<strong>el</strong> referido textorefundido, tras establecer que los exce<strong>de</strong>ntesobt<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> su gestión habrían<strong>de</strong> afectarse, <strong>en</strong> primer lugar, a <strong>la</strong> constitución d<strong>el</strong>as reservas que reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>terminaran,preveía, asimismo, que reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>tese <strong>de</strong>terminaría <strong>el</strong> <strong>de</strong>stino que hubiere <strong>de</strong> darseal exceso <strong>de</strong> los exce<strong>de</strong>ntes que resultaran unavez cubiertas <strong>la</strong>s indicadas reservas, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>doadscribirse, <strong>en</strong> todo caso, <strong>el</strong> 80% <strong>de</strong> los mismos alos fines g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación.En <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> lo anterior, <strong>el</strong> artículo 32 d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to antes citado completaba <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ciónlegal d<strong>el</strong> <strong>de</strong>stino d<strong>el</strong> referido 80 %, <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido<strong>de</strong> permitir que, <strong>en</strong> <strong>el</strong> supuesto <strong>de</strong> que <strong>la</strong>smutuas sostuvieran, directam<strong>en</strong>te o <strong>en</strong> común,c<strong>en</strong>tros y servicios propios <strong>de</strong>stinados a los referidosfines, o que acreditaran sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>el</strong>propósito <strong>de</strong> crearlos, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo podríaacordar que tales cantida<strong>de</strong>s se <strong>de</strong>stinaran,total o parcialm<strong>en</strong>te, a <strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción y conservación<strong>de</strong> los indicados c<strong>en</strong>tros y servicios.Asimismo establecía que <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s que correspondierana los referidos fines, salvo que suaplicación viniera <strong>de</strong>terminada <strong>en</strong> los correspondi<strong>en</strong>tespresupuestos previam<strong>en</strong>te aprobados, seingresarían <strong>en</strong> <strong>el</strong> Banco <strong>de</strong> España y <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta especia<strong>la</strong> disposición d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo, <strong>el</strong>cual podría autorizar <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> los fondosprecisos <strong>en</strong> cada mom<strong>en</strong>to.Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Real Decreto-Ley 36/1978, <strong>de</strong>16 <strong>de</strong> noviembre, <strong>sobre</strong> Gestión Institucional <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social, <strong>la</strong> Salud y <strong>el</strong> Empleo, extinguió <strong>el</strong>Servicio <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e y Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo comoServicio Social, transfiri<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>esta materia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social a <strong>la</strong>Administración d<strong>el</strong> Estado. En esta línea, <strong>el</strong> mismoReal Decreto-Ley creó <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, que asumió <strong>la</strong>sfunciones y compet<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> Servicio d<strong>el</strong> mismonombre y que quedó adscrito, como OrganismoAutónomo, al Ministerio <strong>de</strong> Trabajo.No obstante, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social continuaron <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndouna serie <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> higi<strong>en</strong>ey <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo y respecto <strong>de</strong> sus empresasasociadas, si<strong>en</strong>do, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>súnicas tareas <strong>de</strong> este género que ha realizado <strong>el</strong>Sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>el</strong> único gastopor este concepto que ha quedado reflejado <strong>en</strong> suspresupuestos anuales.Sin perjuicio <strong>de</strong> lo antes seña<strong>la</strong>do respecto a <strong>la</strong>smodificaciones introducidas por <strong>el</strong> citado RealDecreto-Ley 36/1978, <strong>el</strong> vig<strong>en</strong>te texto refundido d<strong>el</strong>a Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, aprobadopor Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/1994, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> junio,al <strong>de</strong>finir a <strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> su artículo 68, mant<strong>en</strong>ía<strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 2.c) <strong>la</strong> redacción cont<strong>en</strong>ida <strong>en</strong>204


SISTEMA DE PROMOCIÓN Y APOYO<strong>el</strong> mismo apartado d<strong>el</strong> artículo 202 d<strong>el</strong> anterior textorefundido <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1974, que incluía<strong>en</strong>tra <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong> dichas <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s “<strong>la</strong> contribucióna los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, recuperación y<strong>de</strong>más previstos <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Ley a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas<strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias y <strong>de</strong> sus b<strong>en</strong>eficiarios”.Por su parte, <strong>el</strong> vig<strong>en</strong>te Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong>co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, aprobado por Real Decreto1993/1995, <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> diciembre, establecía <strong>en</strong> <strong>la</strong> redacciónoriginaria <strong>de</strong> su artículo 13, respecto d<strong>el</strong>os servicios prev<strong>en</strong>tivos, que <strong>la</strong>s mutuas “podríanestablecer insta<strong>la</strong>ciones y servicios para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales,previa autorización d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajoy Seguridad Social y <strong>de</strong> conformidad con <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> jurídico,económico y <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>termin<strong>en</strong><strong>la</strong>s disposiciones específicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> materia”.La m<strong>en</strong>cionada remisión a <strong>la</strong>s disposicionesespecíficas era consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> nuevo marco normativoresultante <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales,que, <strong>en</strong> lo que aquí interesa, habilitaba a <strong>la</strong>s mutuas<strong>en</strong> su artículo 32 para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r para <strong>la</strong>s empresasa <strong>el</strong><strong>la</strong>s asociadas <strong>la</strong>s funciones correspondi<strong>en</strong>tesa los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.Por su parte, <strong>el</strong> Real Decreto 39/1997, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong><strong>en</strong>ero, por <strong>el</strong> que se aprobaba <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> losServicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, al regu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 22<strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas como servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,sometía dicha actuación a <strong>la</strong>s mismas condicionesaplicables a dichos servicios, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s prescripciones cont<strong>en</strong>idas al respecto <strong>en</strong><strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> aplicación a tales <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s.5.2.2. Marco normativo5.2.2.1. Difer<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivassusceptibles <strong>de</strong> ser <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por <strong>la</strong>smutuasLa disposición quincuagésima <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley66/1997, <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong> medidas fiscales,administrativas y d<strong>el</strong> or<strong>de</strong>n social, vino a p<strong>la</strong>smar<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 68.2.b) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social <strong>el</strong> nuevo marco legal resultante<strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>en</strong> lo r<strong>el</strong>ativoa <strong>la</strong>s funciones <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadas a <strong>la</strong>s mutuas,mediante <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su objeto <strong>de</strong>: “Larealización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, recuperacióny <strong>de</strong>más previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Ley. Las activida<strong>de</strong>sque <strong>la</strong>s mutuas puedan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r como servicio <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o se regirán por lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales”.No obstante, ya con anterioridad a dicha modificación,y al objeto <strong>de</strong> permitir que <strong>la</strong>s mutuas pudieran<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r con carácter inmediato y urg<strong>en</strong>t<strong>el</strong>as funciones prev<strong>en</strong>tivas que t<strong>en</strong>ían <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadas,<strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1997 vino a regu<strong>la</strong>r,con carácter provisional, <strong>el</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> tales<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. Ahora bi<strong>en</strong>, <strong>el</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>tefuncionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> marco normativo establecido <strong>en</strong>dicha Or<strong>de</strong>n hizo necesaria <strong>la</strong> promulgación d<strong>el</strong>Real Decreto 688/2005, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> junio, por <strong>el</strong> que seregu<strong>la</strong> <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social como servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>o, que respon<strong>de</strong> a un doble objetivo: darsolución, por una parte, a <strong>la</strong> problemática <strong>de</strong>rivadad<strong>el</strong> <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrollo antes citado, y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r,al propio tiempo, <strong>la</strong> autorización legal conferida a<strong>la</strong>s mutuas por <strong>el</strong> artículo 32 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong>8 <strong>de</strong> noviembre, para actuar como servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os.El referido Real Decreto ha modificado <strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong>diciembre <strong>de</strong> 1995 al que se ha hecho m<strong>en</strong>ción anteriorm<strong>en</strong>te,mediante <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to separado ydifer<strong>en</strong>ciado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas qu<strong>el</strong>as mutuas pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r como servicio <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o para sus empresas asociadas, <strong>de</strong>conformidad con <strong>la</strong> habilitación conferida por <strong>la</strong>Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, respecto<strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s otras activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas quepue<strong>de</strong>n llevar a cabo como <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, al amparo <strong>de</strong> lo establecido<strong>en</strong> <strong>el</strong> inciso primero d<strong>el</strong> artículo 68.2.b) d<strong>el</strong>a Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.5.2.2.2. Activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad SocialPor lo que se refiere a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasa <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial por <strong>la</strong>s mutuas, <strong>el</strong> artículo 13.1 d<strong>el</strong> m<strong>en</strong>cionadoReg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to, <strong>en</strong> <strong>la</strong> redacción dada por <strong>el</strong> referidoReal Decreto 688/2005, tras establecer qu<strong>el</strong>as mutuas podrán <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r activida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresasasociadas y <strong>de</strong> sus trabajadores <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>205


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSlos trabajadores por cu<strong>en</strong>ta propia adheridos quet<strong>en</strong>gan cubiertas <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias citadas, <strong>en</strong> lostérminos y condiciones establecidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> incisoprimero d<strong>el</strong> artículo 68.2.b) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong>a Seguridad Social, <strong>en</strong> dicho Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to y <strong>en</strong> susdisposiciones <strong>de</strong> aplicación y <strong>de</strong>sarrollo, seña<strong>la</strong>que <strong>de</strong> <strong>la</strong>s referidas activida<strong>de</strong>s, que no implicanatribución <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos subjetivos <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> dichoscolectivos, quedarán excluidas aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s obligacionesque los empresarios <strong>de</strong>ban <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r através <strong>de</strong> alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> organización<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva, <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre,<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.En <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> referido precepto, <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>nTAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong> que seregu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito d<strong>el</strong>a Seguridad Social y <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundaciónpara <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, <strong>de</strong>stina sucapítulo II a <strong>la</strong>s referidas activida<strong>de</strong>s, reiterando loya seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> precepto objeto <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong>cuanto a los <strong>de</strong>stinatarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas y a que noimpliqu<strong>en</strong> atribución <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos subjetivos a favor<strong>de</strong> dichos <strong>de</strong>stinatarios, ni sustituyan <strong>la</strong>s obligacionesdirectas que los empresarios asum<strong>en</strong> <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong>noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.Asimismo, establece que <strong>la</strong>s actuaciones a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse ori<strong>en</strong>tarán prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te a coadyuvar <strong>en</strong><strong>la</strong>s pequeñas empresas y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas y sectorescon mayores indicadores <strong>de</strong> siniestralidad a <strong>la</strong> mejorincardinación <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes y programas prev<strong>en</strong>tivos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas administraciones compet<strong>en</strong>tes,al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> I + D + i y a <strong>la</strong> divulgación, educacióny s<strong>en</strong>sibilización <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.En cuanto a su financiación, <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n prevéque, <strong>en</strong> ejecución <strong>de</strong> su presupuesto anual, <strong>la</strong>s mutuaspuedan <strong>de</strong>stinar a dicho fin, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disponibilida<strong>de</strong>spresupuestarias que se les autoric<strong>en</strong>,hasta un máximo d<strong>el</strong> uno por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>cuotas r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales.No obstante, correspon<strong>de</strong>rá a <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, consultadas <strong>la</strong>s organizacionessindicales y empresariales más repres<strong>en</strong>tativas,<strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación anual <strong>de</strong> tales activida<strong>de</strong>s,<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los criterios a seguiry <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> su ejecución,conforme a <strong>la</strong>s propuestas y objetivos fijados por<strong>la</strong> Secretaría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Empleo o que se <strong>de</strong>riv<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo <strong>en</strong> cada mom<strong>en</strong>to. Asimismo, se disponeque <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo prestará <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia técnicay <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración necesarias <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración<strong>de</strong> dicha p<strong>la</strong>nificación anual, <strong>en</strong> su seguimi<strong>en</strong>to y<strong>en</strong> <strong>la</strong> valoración técnica <strong>de</strong> sus resultados.Por otra parte, establece que, a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s directricesfijadas, <strong>la</strong>s mutuas pres<strong>en</strong>tarán a <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, junto con <strong>el</strong> anteproyecto <strong>de</strong> presupuestos<strong>de</strong> cada ejercicio económico, <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas que pret<strong>en</strong>dan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>en</strong> dichoejercicio, especificando los sectores y número<strong>de</strong> empresas a <strong>la</strong>s que van dirigidas, así como <strong>el</strong>número <strong>de</strong> trabajadores afectados. Por último, seprevé que, durante <strong>el</strong> primer trimestre d<strong>el</strong> año sigui<strong>en</strong>tea aqu<strong>el</strong> <strong>en</strong> que se haya <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>el</strong>p<strong>la</strong>n, <strong>la</strong>s mutuas facilitarán a <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eralcitada información <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da <strong>sobre</strong> su aplicación.5.2.2.3. Activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas comoservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>osEn cuanto a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que <strong>la</strong>s mutuas pret<strong>en</strong>danrealizar como servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>ospara sus empresas asociadas, <strong>el</strong> apartado 2 d<strong>el</strong>artículo 13 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración,tras seña<strong>la</strong>r que son distintas e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado 1 d<strong>el</strong> mismoartículo y que se regirán por lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley31/1995, <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, y <strong>en</strong> sus normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo, así como por lo establecido <strong>en</strong>dicho artículo y <strong>en</strong> sus disposiciones <strong>de</strong> aplicacióny <strong>de</strong>sarrollo, establece que podrán <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse através <strong>de</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes modalida<strong>de</strong>s:a) Por medio <strong>de</strong> una sociedad anónima o <strong>de</strong> responsabilidadlimitada, <strong>de</strong>nominada sociedad<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, que se regirá por lo dispuesto<strong>en</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción mercantil y <strong>de</strong>más normativaque le sea aplicable.b) Directam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> mutua, a través <strong>de</strong> una organizaciónespecífica e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>tea <strong>la</strong>s funciones y actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial.Por lo que se refiere a <strong>la</strong> primera modalidad,<strong>el</strong> apartado 3 d<strong>el</strong> mismo artículo 13 establece que<strong>el</strong> objeto social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,cuyo capital social pert<strong>en</strong>ecerá íntegram<strong>en</strong>te auna mutua, será única y exclusivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> actuacióncomo servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o para <strong>la</strong>s206


SISTEMA DE PROMOCIÓN Y APOYOempresas asociadas a dicha mutua. Asimismo seña<strong>la</strong>que, para constituir <strong>el</strong> capital social <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad,<strong>la</strong> mutua promotora <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> podrá realizaraportaciones dinerarias y no dinerarias concargo a su patrimonio histórico, y que los títulosrecibidos por tal motivo pasarán a formar parte<strong>de</strong> dicho patrimonio, así como que los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tosproce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónpercibidos por <strong>la</strong>s mutuas seguirán <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> establecidopara los ingresos <strong>de</strong> su patrimonio histórico.Por otro <strong>la</strong>do, establece que <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>ssocieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rá con totalin<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia y autonomía <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> quedispongan <strong>la</strong>s mutuas para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales aque se refiere <strong>el</strong> apartado 1, por lo que <strong>de</strong>berán disponer,a estos efectos, <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización, <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones,<strong>el</strong> personal propio y los equipos necesariospara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad. En cuanto alrégim<strong>en</strong> <strong>de</strong> incompatibilida<strong>de</strong>s y prohibicionesaplicable, establece que los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> junta directiva,los directores-ger<strong>en</strong>tes, ger<strong>en</strong>tes o asimi<strong>la</strong>dos,o cualquier otra persona que ejerza <strong>la</strong> direcciónejecutiva <strong>de</strong> una mutua, no podrán ejercercomo administradores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>cióny que dichos administradores estarán sujetos,<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> mutua que posea su capital social,a <strong>la</strong>s prohibiciones establecidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo76 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, asícomo que será <strong>de</strong> aplicación a <strong>la</strong>s mutuas y a <strong>la</strong>ssocieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> servicio<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o, lo establecido <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> incompatibilida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 17.c) d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, aprobadopor Real Decreto 39/1987, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero.En cuanto a <strong>la</strong> otra modalidad, esto es, cuando<strong>la</strong>s funciones como servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>ose <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> directam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> mutua a través<strong>de</strong> una organización específica e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te d<strong>el</strong>a correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s funciones y activida<strong>de</strong>s d<strong>el</strong>a co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial, <strong>el</strong> apartado 4 d<strong>el</strong> artículo 13 a que se vi<strong>en</strong>ehaci<strong>en</strong>do refer<strong>en</strong>cia prevé que <strong>de</strong>berán disponer<strong>de</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones, <strong>el</strong> personal y <strong>el</strong> equipo necesariospara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones y activida<strong>de</strong>sd<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, sin que puedanutilizar los medios humanos y materiales e inmaterialesadscritos a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión d<strong>el</strong>a Seguridad Social. Asimismo establece que <strong>la</strong>mutua llevará contabilidad separada <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por dicha organización específicay que <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> esta última estará sujeta alcontrol interno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Interv<strong>en</strong>ción G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social.En paral<strong>el</strong>o, y consecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> citadamodificación d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración,<strong>el</strong> artículo 2 d<strong>el</strong> repetido Real Decreto688/2005, aña<strong>de</strong> un párrafo segundo al artículo22 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1997, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se explicita qu<strong>el</strong>as funciones que <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n comoservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os son distintas e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social que ti<strong>en</strong><strong>en</strong>atribuidas <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> lo previsto <strong>en</strong> <strong>el</strong>artículo 68 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial.Con <strong>la</strong> aprobación d<strong>el</strong> Real Decreto 688,/2005,<strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> julio, por <strong>el</strong> que se regu<strong>la</strong> <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas como servicio <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n TAS/4053/2005,<strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> diciembre, que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> aqu<strong>el</strong> RealDecreto, se inició un proceso que t<strong>en</strong>ía como objetivo<strong>la</strong> total separación jurídica, económica y contable<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad que <strong>la</strong>s mutuas pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rcomo servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o a<strong>la</strong>mparo <strong>de</strong> lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley 31/1995, <strong>de</strong> 8<strong>de</strong> noviembre, <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.No obstante, <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s disposiciones se contemp<strong>la</strong>ba<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> utilización transitoria <strong>de</strong> recursosmateriales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas adscritos a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración<strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social,durante un período <strong>de</strong> tres años que, excepcionalm<strong>en</strong>tey limitada a <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, pue<strong>de</strong>di<strong>la</strong>tarse por un período adicional; utilizaciónque habrá <strong>de</strong> ser objeto <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación a <strong>la</strong>Seguridad Social a precios <strong>de</strong> mercado.En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>en</strong> <strong>la</strong> citada Or<strong>de</strong>n TAS/4053/2005, <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> diciembre, se <strong>de</strong>terminaban <strong>la</strong>s actuacionesa llevar a cabo por <strong>la</strong>s mutuas para sua<strong>de</strong>cuación a lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> m<strong>en</strong>cionado RealDecreto, <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> separación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por <strong>la</strong>s mutuas <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tesa sus servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.En r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> separación a quese ha hecho refer<strong>en</strong>cia, cabe seña<strong>la</strong>r que <strong>el</strong> mismoha concluido, no habiéndose acogido ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>smutuas a <strong>la</strong> modalidad consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> continuar realizandodirectam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva a través<strong>de</strong> una organización específica e in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<strong>de</strong> <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Así, respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 22 mutuasoperantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad, 20 ti<strong>en</strong><strong>en</strong> constituidas<strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tes socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,207


T. MANUEL RODEÑO MADERO Y EDUARDO SANTOS ALMENDROSa <strong>la</strong>s que se ha traspasado <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, y <strong>la</strong>s dos <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s restantes cesaron<strong>en</strong> <strong>la</strong> prestación d<strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o.Por último, <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> utilización por <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, durante <strong>el</strong> período transitoriom<strong>en</strong>cionado, <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y <strong>de</strong>rechos adscritos a <strong>la</strong>co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, <strong>la</strong>Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial también autorizó a <strong>la</strong>s mutuas habilitadaspara continuar <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tivaa través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>la</strong> referidautilización transitoria <strong>de</strong> tales bi<strong>en</strong>es y <strong>de</strong>rechos,<strong>en</strong> los p<strong>la</strong>zos, términos y condiciones recogidos <strong>en</strong><strong>la</strong>s respectivas resoluciones dictadas al efecto.5.2.2.4. Activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas financiadas con <strong>el</strong>Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y RehabilitaciónPor lo que se refiere al <strong>de</strong>stino d<strong>el</strong> exceso <strong>de</strong>exce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas, <strong>el</strong> artículo73 d<strong>el</strong> vig<strong>en</strong>te texto refundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> LeyG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social dispone que reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>tese establecerá <strong>el</strong> <strong>de</strong>stino que haya<strong>de</strong> darse al exceso resultante, una vez cubiertas<strong>la</strong>s reservas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do adscribirse,<strong>en</strong> todo caso, <strong>el</strong> 80 % <strong>de</strong> los mismos a los fines g<strong>en</strong>erales<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación.En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>el</strong> artículo 66.1 d<strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>toG<strong>en</strong>eral <strong>sobre</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>Seguridad Social establece <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> ingresar<strong>el</strong> 80 % d<strong>el</strong> referido exceso <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>stinadoa los fines g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación<strong>en</strong> <strong>el</strong> Banco <strong>de</strong> España y <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>taespecial a disposición <strong>de</strong> este Ministerio, al quecorrespon<strong>de</strong>, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> afectación a tales finesy conforme a <strong>la</strong>s normas legales <strong>de</strong> aplicación,disponer d<strong>el</strong> <strong>de</strong>stino concreto que haya <strong>de</strong> darsea dichos fondos. Asimismo, contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> posibilidad<strong>de</strong> que <strong>el</strong> citado Ministerio autorice <strong>la</strong> liberacióna <strong>la</strong>s mutuas que lo solicit<strong>en</strong> <strong>de</strong> fondos proce<strong>de</strong>ntesd<strong>el</strong> 80 % d<strong>el</strong> exceso <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes quecada una hubiese previam<strong>en</strong>te g<strong>en</strong>erado, para<strong>de</strong>stinarlos a <strong>la</strong> creación o r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> c<strong>en</strong>troso servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y rehabilitación.La antes citada Or<strong>de</strong>n TAS 3623/2006, <strong>de</strong> 28<strong>de</strong> noviembre, por <strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial y <strong>la</strong> financiación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, <strong>de</strong>dica su capítuloIII a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r con cargo alFondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción y Rehabilitación constituidopor <strong>el</strong> referido 80% <strong>de</strong> exceso <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes,distingui<strong>en</strong>do <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>de</strong> ámbito estatal o suprautonómico a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rpor <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo y aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s otras, asimismo <strong>de</strong> ámbitoestatal y suprautonómico, a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r tambiéncon cargo a dicho Fondo.En cuanto a <strong>la</strong>s primeras, <strong>la</strong> referida Or<strong>de</strong>n prevéque <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social,<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>cias, podrá <strong>en</strong>com<strong>en</strong>daral m<strong>en</strong>cionado Instituto, <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> organismoci<strong>en</strong>tífico y técnico especializado <strong>de</strong> <strong>la</strong>Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado y C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>Refer<strong>en</strong>cia Nacional <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo, a través <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos jurídicosque <strong>en</strong> cada caso procedan, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programasy activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> ámbito estatalo suprautonómico a realizar por <strong>el</strong> propio Institutoo con <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s organizaciones sindicalesy empresariales más repres<strong>en</strong>tativas y, <strong>en</strong> su caso,con sus instituciones técnicas especializadas, t<strong>en</strong><strong>de</strong>ntesa coadyuvar a <strong>la</strong> más a<strong>de</strong>cuada p<strong>la</strong>nificación, seguimi<strong>en</strong>toy prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoy <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales. Asimismo se contemp<strong>la</strong><strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que <strong>la</strong> referida Secretaría <strong>de</strong>Estado <strong>en</strong>comi<strong>en</strong><strong>de</strong> al citado Instituto, mediante losinstrum<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong> cada caso procedan, <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> trabajos <strong>de</strong> análisis e investigación <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, asícomo <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s y trabajos <strong>sobre</strong> dichasmaterias y aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s otras que puedan ser <strong>de</strong> interéso afect<strong>en</strong> al sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. Enambos casos, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s se financiarán con losrecursos disponibles d<strong>el</strong> Fondo <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción yRehabilitación, <strong>en</strong> los términos que se establezcan <strong>en</strong>cada caso <strong>en</strong> <strong>la</strong> resolución que dicte al efecto <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionadaSecretaría <strong>de</strong> Estado, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>spriorida<strong>de</strong>s, criterios y programas propuestos <strong>en</strong>cada mom<strong>en</strong>to por <strong>la</strong> Secretaría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Empleoo que puedan <strong>de</strong>rivarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.Finalm<strong>en</strong>te, tal como se ha apuntado, <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionadaOr<strong>de</strong>n contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> otrasactivida<strong>de</strong>s, también <strong>de</strong> ámbito estatal o suprautonómico,a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r por <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>ciasy con cargo al repetido Fondo, consist<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> trabajos <strong>de</strong> análisis einvestigación r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>ciasprofesionales, que se podrán llevar a cabo conotras administraciones públicas e instituciones, através <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos que <strong>en</strong> cada caso procedany con arreglo a <strong>la</strong>s fórmu<strong>la</strong>s que se habilit<strong>en</strong>al efecto.208


6. Sistema <strong>de</strong> Educación y FormaciónJAIME LLACUNA MORERAConsejero Técnico d<strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo.Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo6.1. INTRODUCCIÓNHABLAR <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales supone abordar muchos campos c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>tedifer<strong>en</strong>ciados. Por una parte, <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>ciapue<strong>de</strong> hal<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción que <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminay, por otra, <strong>en</strong> los objetivos que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n.No quiere <strong>de</strong>cir <strong>el</strong>lo que <strong>en</strong> un caso <strong>la</strong> formaciónproponga un mero cumplimi<strong>en</strong>to legal y, porotra, se pret<strong>en</strong>da alcanzar unos objetivos específicosdifer<strong>en</strong>tes a los establecidos <strong>en</strong> dicha legis<strong>la</strong>ción,quiere <strong>de</strong>cir que <strong>en</strong> unos casos cuando hablemos <strong>de</strong>formación <strong>de</strong>beremos referirnos a <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación legalque los regu<strong>la</strong> y, <strong>en</strong> otros casos, <strong>de</strong>beremos referirnosal <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados colectivos o <strong>de</strong>terminadassituaciones sociales que propon<strong>en</strong> <strong>la</strong>formación <strong>en</strong> PRL como un “valor” social, al marg<strong>en</strong><strong>de</strong> estar o no legis<strong>la</strong>do, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndose como unaforma <strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> educación integral <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción.Fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te esta difer<strong>en</strong>cia se estableceal hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> formación <strong>de</strong> adultos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<strong>la</strong>boral y formación <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo “esco<strong>la</strong>r”.La formación <strong>en</strong> PRL ha sido motivo <strong>de</strong> muchasrealizaciones, <strong>de</strong>bemos <strong>de</strong>cir, no obstante, que talvez han sido <strong>de</strong>masiado teóricas y han abordadomuy discretam<strong>en</strong>te aspectos puram<strong>en</strong>te pedagógicosque <strong>la</strong> hayan convertido <strong>en</strong> una realizaciónpráctica. Tal vez <strong>la</strong> crítica más importante que pue<strong>de</strong>realizarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación por <strong>la</strong> que atraviesa yha atravesado <strong>la</strong> formación (con <strong>la</strong> innegable mejora<strong>de</strong> los últimos tiempos), sea <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> a<strong>de</strong>cuaciónpráctica por inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> unos métodos yunas técnicas específicam<strong>en</strong>te doc<strong>en</strong>tes que hayandado operatividad a <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor realizada.La formación <strong>en</strong> PRL ha sido una bu<strong>en</strong>a int<strong>en</strong>ciónllevada a cabo por unos bi<strong>en</strong>int<strong>en</strong>cionados técnicosy con unos conocimi<strong>en</strong>tos notables <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> materiapero sin <strong>la</strong>s técnicas doc<strong>en</strong>tes capaces <strong>de</strong>convertir <strong>en</strong> operativa <strong>la</strong> formación. Se ha convertido,por <strong>el</strong>lo, <strong>en</strong> una formación teórica que no ha sabidoalcanzar aspectos tan necesarios <strong>en</strong> esta materiacomo <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s. Ello ha hechoque <strong>el</strong> objetivo fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> esta materia, quees <strong>el</strong> cambio <strong>de</strong> conducta (hacia una conducta segura),haya <strong>de</strong>rivado <strong>en</strong> un cúmulo <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tospoco operativos.Int<strong>en</strong>taremos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s páginas que sigu<strong>en</strong> realizarun breve seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación actual<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL. At<strong>en</strong><strong>de</strong>remos para <strong>el</strong>lo a<strong>la</strong>s dos gran<strong>de</strong>s posibilida<strong>de</strong>s que hemos seña<strong>la</strong>doanteriorm<strong>en</strong>te:• Formación <strong>de</strong>terminada a partir <strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ciónconcreta que aborda <strong>el</strong> campo <strong>la</strong>boral.• Formación <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> marco reg<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza.El primer apartado hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanzaque no pert<strong>en</strong>ece a un diseño curricu<strong>la</strong>r. Setrata, g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> adultos trabajadores.Es una <strong>en</strong>señanza establecida legis<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>tey que ocupa, <strong>de</strong> diversas maneras, a <strong>la</strong>spersonas que ocupan un puesto <strong>de</strong> trabajo. Enprincipio, se trata <strong>de</strong> una formación muy concretar<strong>el</strong>acionada directam<strong>en</strong>te con los riesgos que <strong>el</strong>trabajador pue<strong>de</strong> sufrir <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral.El segundo apartado se c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanzaprevista <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o curricu<strong>la</strong>r. Es <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<strong>de</strong> Formación Profesional Específica, <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanzaincorporada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s diversas asignaturas <strong>de</strong>esas <strong>en</strong>señazas, <strong>la</strong> Formación Profesional Ocupacional,<strong>la</strong> formación <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza primaria ysecundaria y <strong>la</strong> formación que capacita para <strong>el</strong><strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> intermedio ysuperior <strong>en</strong> PRL.6.2. ENSEÑANZA NO CURRICULAREn este apartado, tal como indicábamos, vamosa analizar <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL que no pert<strong>en</strong>ece209


JAIME LLACUNA MORERAa un diseño curricu<strong>la</strong>r preciso. Deberíamos indicarque, pedagógicam<strong>en</strong>te hab<strong>la</strong>ndo, este tipo <strong>de</strong>formación <strong>en</strong>traría <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>o <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>nominamos<strong>en</strong>señanza “a medida”, es <strong>de</strong>cir: formaciónp<strong>la</strong>nificada específicam<strong>en</strong>te a partir <strong>de</strong> losriesgos, <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas y <strong>la</strong>s características<strong>de</strong> los alumnos. Desgraciadam<strong>en</strong>te, estaformación su<strong>el</strong>e convertirse <strong>en</strong> un conjunto <strong>de</strong>“cursillos” estereotipados que no se correspon<strong>de</strong>ncon <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s concretas <strong>de</strong> los afectados.Hacer una verda<strong>de</strong>ra <strong>en</strong>señanza “a medida” supone,por supuesto, un esfuerzo importante <strong>de</strong>todo tipo, pero consi<strong>de</strong>ramos que es <strong>la</strong> única salidaviable al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> eficacia doc<strong>en</strong>te y, <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia,a <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> una conducta segura.6.2.1. La formación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales y <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ciónMucho se ha hab<strong>la</strong>do d<strong>el</strong> pap<strong>el</strong> que juega <strong>la</strong>formación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> PRL, por <strong>el</strong>lo seña<strong>la</strong>remosúnicam<strong>en</strong>te aqu<strong>el</strong>los aspectos más <strong>de</strong>stacados yque consi<strong>de</strong>ramos han sido y son más importantes<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo legis<strong>la</strong>tivo.Artículo 19. Formación <strong>de</strong> los trabajadores (puntosimportantes a <strong>de</strong>stacar)• Empresario garantizará <strong>la</strong> formación• Ésta será teórica y práctica• Será sufici<strong>en</strong>te y a<strong>de</strong>cuada• Se impartirá <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> contrataciónd<strong>el</strong> trabajador, cuando se produzcan cambios<strong>en</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong>sempeñadas y cuando existancambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> tecnología o los equipos <strong>de</strong>trabajo• C<strong>en</strong>trada específicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> puesto <strong>de</strong> trabajo• Se adaptará a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> los riesgos y a <strong>la</strong>aparición <strong>de</strong> otros nuevos• Se repetirá, si es necesario, periódicam<strong>en</strong>te• Se impartirá <strong>en</strong> <strong>la</strong> jornada <strong>de</strong> trabajo, siempreque sea posible o <strong>en</strong> horas con <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to <strong>de</strong>aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s• Pue<strong>de</strong> impartirse <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa con mediospropios• Pue<strong>de</strong> concertarse con servicios aj<strong>en</strong>os• No recaerá nunca su coste <strong>en</strong> los trabajadoresEl artículo 19 <strong>de</strong>ja c<strong>la</strong>ras algunas características<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL. Algunas <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s seríanlo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te explicativas para que pudieramatizarse algún <strong>de</strong>fecto que ha sufrido <strong>la</strong>formación a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los últimos tiempos. Una<strong>de</strong> <strong>la</strong>s características más importantes es que nose especifica ni <strong>la</strong>s horas <strong>de</strong>dicadas ni <strong>el</strong> currículo.Queda c<strong>la</strong>ro que <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>be a<strong>de</strong>cuarsea <strong>la</strong> realidad concreta d<strong>el</strong> trabajador tanto <strong>en</strong> suprograma y objetivos como <strong>en</strong> su duración. Se hab<strong>la</strong>también d<strong>el</strong> carácter teórico y práctico <strong>de</strong> <strong>la</strong>misma, aspecto este (como antes <strong>de</strong>cíamos) especialm<strong>en</strong>teimportante <strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong> formaciónque pret<strong>en</strong><strong>de</strong> un cambio <strong>de</strong> conducta observable.No especifica (lo hará <strong>de</strong>spués, indirectam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción) <strong>la</strong>cualificación <strong>de</strong> los formadores.La formación <strong>de</strong> los D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ciónse establece <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma manera que <strong>la</strong> <strong>de</strong> los trabajadore<strong>salud</strong>i<strong>en</strong>do a formación que resulte necesariapara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> sus funciones (art. 37)Queda c<strong>la</strong>ro, contrariam<strong>en</strong>te a lo que se realiza <strong>en</strong>muchas ocasiones, que <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los trabajadoresy <strong>de</strong> los D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción es unaformación “a medida” <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> losriesgos que pue<strong>de</strong>n afectarle, <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> losmismos. Todo <strong>el</strong>lo presupone una formación activae implicada <strong>en</strong> <strong>la</strong> realidad práctica que no se correspon<strong>de</strong><strong>en</strong> ocasiones con <strong>la</strong> formación realizada.Por lo que hace refer<strong>en</strong>cia a los diversos niv<strong>el</strong>es<strong>de</strong> formación, <strong>el</strong> Real Decreto 39/1997 establecetres niv<strong>el</strong>es. El niv<strong>el</strong> básico (Anexo IV) que seconsi<strong>de</strong>raría <strong>la</strong> formación mínima d<strong>el</strong> personal<strong>de</strong>signado por <strong>la</strong> empresa para ocuparse <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividadprev<strong>en</strong>tiva (<strong>en</strong> los casos que se establec<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 12) y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> capacidadque se les exige (art. 13). El niv<strong>el</strong> intermedio(Anexo V) que capacitaría para ejercer <strong>la</strong>s funciones<strong>de</strong> dicho niv<strong>el</strong>. En <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong> autoridad<strong>la</strong>boral (<strong>en</strong>cargada <strong>de</strong> acreditar los diversos cursos<strong>en</strong> los que se imparte <strong>el</strong> citado Anexo) ha <strong>de</strong>jado<strong>de</strong> conce<strong>de</strong>r <strong>la</strong>s citadas acreditaciones <strong>en</strong> tantoexiste <strong>la</strong> Formación Profesional Específica d<strong>el</strong>Técnico Superior <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosProfesionales (será tratado oportunam<strong>en</strong>te al hab<strong>la</strong>r<strong>de</strong> formación <strong>de</strong> profesionales prev<strong>en</strong>cionistas).Finalm<strong>en</strong>te existe <strong>el</strong> Anexo VI d<strong>el</strong> citado RealDecreto que establece <strong>la</strong>s <strong>en</strong>señanzas mínimaspara <strong>de</strong>sempeñar <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior<strong>en</strong> PRL. Dicha formación está <strong>en</strong> estos mom<strong>en</strong>tos<strong>en</strong> vías <strong>de</strong> ser sustituida por <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> titu<strong>la</strong>ciónuniversitaria que <strong>la</strong> sustituye (será tratadooportunam<strong>en</strong>te).La formación <strong>en</strong> PRL, <strong>la</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da <strong>en</strong> losAnexos que hemos citado, dispone <strong>de</strong> una “intro-210


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓNducción” frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te olvidada. Nos referimosal Anexo III Criterios g<strong>en</strong>erales para <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> proyectos y programas formativos, para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño<strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> básico, medio y superior.Insistimos <strong>en</strong> este apartado porque aportadatos importantes d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo metodológico d<strong>el</strong>a formación, aspectos que, como <strong>de</strong>cíamos, hansido frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te olvidados. Los más importantesa <strong>de</strong>stacar son los sigui<strong>en</strong>tes:• Objetivos formativos <strong>de</strong>terminados por los conocimi<strong>en</strong>tostécnicos necesarios para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño<strong>de</strong> <strong>la</strong> función.• Formación integradora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas disciplinas.• Multidisciplinariedad e interdisciplinariedad.• Proyectos formativos diseñados con los criteriosy <strong>la</strong> singu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> cada promotor.• Establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> objetivos g<strong>en</strong>erales y específicos,los cont<strong>en</strong>idos, <strong>la</strong> articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias,<strong>la</strong> metodología concreta, <strong>la</strong>s modalida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> evaluación, <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>dacionestemporales y los soportes y recursos técnicos.Como se <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> lo <strong>en</strong>unciado anteriorm<strong>en</strong>te,<strong>la</strong> Ley sí prevé <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> objetivosespecíficos para cada situación doc<strong>en</strong>te. Ello,a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los anexos indicados<strong>de</strong> un programa mínimo <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos para cadaniv<strong>el</strong>, posibilita <strong>la</strong> a<strong>de</strong>cuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación acada situación concreta. Sigue estando <strong>de</strong> manifiesto<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los alumnos; nada más lejosque <strong>de</strong>terminar currículos inamovibles o metodologías<strong>de</strong>terminadas antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s predisposiciones<strong>de</strong> los alumnos <strong>en</strong> concreto. Esto sehace mucho más evi<strong>de</strong>nte cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> Anexo VI(especialidad d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> superior) no se <strong>de</strong>terminani <strong>el</strong> mínimo cont<strong>en</strong>ido formativo, especificándoseúnicam<strong>en</strong>te su duración.Por <strong>el</strong>lo, es interesante <strong>de</strong>stacar <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley54/2003 (12 <strong>de</strong> diciembre, BOE <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> diciembre<strong>de</strong> “reforma d<strong>el</strong> marco normativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales”) que manifiesta <strong>el</strong>carácter “formal” que se le ha dado a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción(<strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su conjunto, por supuesto,<strong>la</strong> acción formativa), por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidadconcreta: …fom<strong>en</strong>tar una auténtica cultura d<strong>el</strong>a prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, que asegure<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to efectivo y real <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones prev<strong>en</strong>tivasy proscriba <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to meram<strong>en</strong>te formalo docum<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> tales obligaciones. (Exposición<strong>de</strong> motivos IV).6.2.2. Datos <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción que hacerefer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos LaboralesSi hacemos un estudio <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ciónaparecida <strong>en</strong> España <strong>en</strong> los últimos veinte añosque haga refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL po<strong>de</strong>mos<strong>el</strong>aborar <strong>el</strong> esquema que figura a continuación.Debemos indicar que se trata <strong>de</strong> legis<strong>la</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>el</strong> tema analizado figura como “complem<strong>en</strong>tario”al tema c<strong>en</strong>tral legis<strong>la</strong>do. En ocasiones,<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tablem<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación aparece<strong>de</strong> forma marginal y, apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, como unamera consi<strong>de</strong>ración formal. El docum<strong>en</strong>to íntegro<strong>en</strong> <strong>el</strong> que pue<strong>de</strong> consultarse toda <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción esTABLA 1Actividad normativa r<strong>el</strong>acionada con <strong>la</strong> PRLMinisterioN.º <strong>de</strong> Reales DecretosN.º <strong>de</strong> Ór<strong>de</strong>nesMinisterialesN.º <strong>de</strong> ResolucionesPresi<strong>de</strong>ncia 23 2 —-Trabajo y Asuntos Sociales 11 1 2Industria, Turismo y Comercio 10 1 —-Educación y Ci<strong>en</strong>cia7 (incluye 4 d<strong>el</strong> <strong>de</strong>saparecidoMinisterio <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia y Tecnología)—- —-Sanidad y Consumo 4 1 —-Interior 3 —- 1Fom<strong>en</strong>to 2 1 —-211


JAIME LLACUNA MORERA<strong>el</strong> <strong>el</strong>aborado por <strong>el</strong> CNCT (ITB 61.07). Indicamostambién que <strong>la</strong> <strong>de</strong>nominación d<strong>el</strong> Ministerio alque hacemos refer<strong>en</strong>cia es <strong>el</strong> actual.En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 1 se indican los Ministerios y <strong>el</strong> número<strong>de</strong> Reales Decretos, Ór<strong>de</strong>nes o Resoluciones<strong>en</strong> los que se m<strong>en</strong>ciona <strong>de</strong> una manera r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>teexplícita aspectos r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> PRL.Citaremos algún ejemplo <strong>de</strong> dicha legis<strong>la</strong>ciónpara apreciar <strong>el</strong> carácter que se da a <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> (todas <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong> losejemplos son posteriores a <strong>la</strong> Ley 31/1995).Ministerio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>nciaREAL DECRETO 1627/1997, DE 24.10. (M.º PRE-SIDENCIA. BOE <strong>de</strong> 25.10.1997). DISPOSICIO-NES MÍNIMAS DE SEGURIDAD Y SALUDEN LAS OBRAS DE CONSTRUCCIÓN.+ Anexo IV.6. b) 4.º Ser manejados por trabajadorescualificados que hayan recibido una formación a<strong>de</strong>cuada.+ Anexo IV.7. c) Los conductores y personal <strong>en</strong>cargado<strong>de</strong> vehículos y maquinarias para movimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>tierras y manipu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong>berán recibiruna formación especial.+ Anexo IV. 8. b) 4 4.º Ser manejados por trabajadoresque hayan recibido una formación a<strong>de</strong>cuada.+ Anexo IV.13: 14. Primeros auxilios: a) Será responsabilidadd<strong>el</strong> empresario garantizar que los primeros auxiliospuedan prestarse <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to por personalcon <strong>la</strong> sufici<strong>en</strong>te formación para <strong>el</strong>lo. Asimismo, <strong>de</strong>beránadoptarse medidas para garantizar <strong>la</strong> evacuación, a fin<strong>de</strong> recibir cuidados médicos, <strong>de</strong> los trabajadores acci<strong>de</strong>ntadoso afectados por una indisposición rep<strong>en</strong>tina.Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos SocialesREAL DECRETO 171/2004, DE 30.1 (M.º TRAB.Y ASUN. SOC., BOE <strong>de</strong> 31.1., y RECT. <strong>de</strong>10.3.2004) POR EL QUE SE DESARROLLA ELART. 24 DE LA LEY 31/1995, DE 8.11, DEPREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALES,EN MATERIA DE COORDINACIÓN DE AC-TIVIDADES EMPRESARIALES.+ Art. 10.2: Asimismo, <strong>el</strong> empresario principal exigiráa tales empresas que le acredit<strong>en</strong> por escrito que hancumplido sus obligaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> informacióny formación respecto <strong>de</strong> los trabajadores que vayan aprestar sus servicios <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo.+ Art. 14.4: La persona o personas <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>coordinación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong>berán contarcon <strong>la</strong> formación prev<strong>en</strong>tiva correspondi<strong>en</strong>te, comomínimo, a <strong>la</strong>s funciones d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> intermedio.Ministerio <strong>de</strong> Industria, Turismo y ComercioREAL DECRETO 1427/1997 DE 15.9 (M.º IND. YENERGÍA, BOE <strong>de</strong> 23.10.1997). RECTIFICA-DA EL 24.1.98. INSTRUCCIÓN TÉCNICA RE-GLAMENTARIA MI-IP03 «INSTALACIONESPETROLÍFERAS PARA USO PROPIO» DELREGLAMENTO DE INSTALACIONESPETROLÍFERAS APROBADO POR REAL DE-CRETO 2085/1994.+ Cuadro III. Punto 5: Brigada <strong>de</strong> lucha contra inc<strong>en</strong>diospropia (formada por personal especialm<strong>en</strong>teadiestrado <strong>en</strong> <strong>la</strong> protección contra inc<strong>en</strong>dios medianteformación a<strong>de</strong>cuada, periódica y <strong>de</strong>mostrable) incluy<strong>en</strong>dolos medios a<strong>de</strong>cuados que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminarse especialm<strong>en</strong>te,un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> autoprotección, y una coordinacióna<strong>de</strong>cuada con un servicio <strong>de</strong> bomberos.+ Cuadro V. Punto 4: Brigada <strong>de</strong> lucha contra inc<strong>en</strong>diospropia (formada por personal especialm<strong>en</strong>te adiestrado<strong>en</strong> <strong>la</strong> protección contra inc<strong>en</strong>dios mediante formacióna<strong>de</strong>cuada, periódica y <strong>de</strong>mostrable) incluy<strong>en</strong>dolos medios a<strong>de</strong>cuados que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminarse específicam<strong>en</strong>te,un p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> autoprotección, y una coordinacióna<strong>de</strong>cuada con un servicio <strong>de</strong> bomberos.Ministerio <strong>de</strong> Educación y Ci<strong>en</strong>ciaREAL DECRETO 836/2003 DE 27.6. (M.º CIEN-CIA Y TECN., BOE <strong>de</strong> 17.7.2003, y RECT.23.1.2004).+ Disposición transitoria primera. Operadores <strong>de</strong>grúas torre: Los operadores <strong>de</strong> grúas torre exist<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad con experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>mostrada o que dispongan<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación específica a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong>berán obt<strong>en</strong>er<strong>el</strong> carné <strong>de</strong> operador <strong>de</strong> grúa torre a que se refiere<strong>el</strong> anexo VI, <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> tres años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada<strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> este Real Decreto. Las Comunida<strong>de</strong>sAutónomas que tuvieran regu<strong>la</strong>da <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> carnés<strong>en</strong> esta materia podrán establecer un p<strong>la</strong>zo inferior.+ Anexo VI. Punto 4: El curso teórico-práctico a quese refiere <strong>el</strong> párrafo d) d<strong>el</strong> apartado anterior t<strong>en</strong>drá,como mínimo, una duración total <strong>de</strong> 200 horas, repartidas<strong>en</strong> un módulo teórico <strong>de</strong> 50 horas y <strong>en</strong> un módulopráctico <strong>de</strong> 150 horas, con <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te programa.212


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓNMinisterio <strong>de</strong> Sanidad y ConsumoREAL DECRETO 815/2001, DE 13.7 (M.º SANI-DAD Y CONSUMO, BOE <strong>de</strong> 14.7.2001), SOBREJUSTIFICACIÓN DEL USO DE RADIACIONESIONIZANTES PARA LA PROTECCIÓNRADIOLÓGICA DE LAS PERSONAS CONOCASIÓN DE EXPOSICIONES MÉDICAS+ Art. 11: Formación <strong>en</strong> protección radiológica.Ministerio d<strong>el</strong> InteriorREAL DECRETO 393/2007, DE 23.3 (M.º INTE-RIOR, BOE <strong>de</strong> 24.3.2007), POR EL QUE SEAPRUEBA LA NORMA BÁSICA DEAUTOPROTECCIÓN DE LOS CENTROS, ES-TABLECIMIENTOS Y DEPENDENCIAS DEDI-CADOS AACTIVIDADES QUE PUEDAN DARORIGEN A SITUACIONES DE EMERGENCIA+ 1.1.c) Fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> foros <strong>de</strong> <strong>de</strong>bate y <strong>la</strong>realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>autoprotección.+ 3.5. Criterios para <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> autoprotección.La imp<strong>la</strong>ntación d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> autoprotección compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rá,al m<strong>en</strong>os, <strong>la</strong> formación y capacitación d<strong>el</strong> personal,<strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> informaciónal público y <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> los medios y recursos precisapara <strong>la</strong> aplicabilidad d<strong>el</strong> p<strong>la</strong>n.A tal fin <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> autoprotección at<strong>en</strong><strong>de</strong>rá a los sigui<strong>en</strong>tescriterios:Información previa. Se establecerán mecanismos <strong>de</strong> información<strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad para <strong>el</strong> personaly <strong>el</strong> público, así como d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Autoprotecciónpara <strong>el</strong> personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad.Formación teórica y práctica d<strong>el</strong> personal asignado alP<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Autoprotección, estableci<strong>en</strong>do un a<strong>de</strong>cuadoprograma <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s formativas.Definición, provisión y gestión <strong>de</strong> los medios y recursoseconómicos necesarios.De dicha imp<strong>la</strong>ntación se emitirá una certificación <strong>en</strong><strong>la</strong> forma y cont<strong>en</strong>ido que establezcan los órganos compet<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Públicas.+ 8.2. Programa <strong>de</strong> formación y capacitación para <strong>el</strong>personal con participación activa <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong>Autoprotección.+ 8.3. Programa <strong>de</strong> formación e información a todo <strong>el</strong>personal <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Autoprotección.+ 9.1. Programa <strong>de</strong> recic<strong>la</strong>je <strong>de</strong> formación e información.Ministerio <strong>de</strong> Fom<strong>en</strong>toREAL DECRETO 1225/2006, DE 27.10. (M.º FO-MENTO, BOE <strong>de</strong> 15.11.2006) QUE MODIFICAEL REGLAMENTO DE LA LEY DE ORDENA-CIÓN DE LOS TRANSPORTES TERRESTRES,APROBADO POR REAL DECRETO 1211/1990,DE 28.9+ Punto 94. 24.11. No proporcionar a los trabajadoresque intervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> mercancías p<strong>el</strong>igrosas <strong>la</strong>formación a<strong>de</strong>cuada para prev<strong>en</strong>ir riesgos ocasionales.+ 25. El incumplimi<strong>en</strong>to por los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación d<strong>el</strong>as condiciones exigidas a efectos <strong>de</strong> homologación como<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s o cursos <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ovación d<strong>el</strong> certificado <strong>de</strong> consejero<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.Aspectos a <strong>de</strong>stacar:• No exist<strong>en</strong> disposiciones específicas <strong>sobre</strong> formación<strong>en</strong> PRL• Su<strong>el</strong>e manifestarse <strong>la</strong> obligatoriedad <strong>de</strong> proporcionar<strong>la</strong> formación por parte d<strong>el</strong> empresario• No se indica <strong>en</strong> <strong>la</strong>s disposiciones ninguna exposicióncurricu<strong>la</strong>r ni <strong>de</strong> duración• No exist<strong>en</strong> ori<strong>en</strong>taciones didáctico/metodológicasni se especifican los objetivos concretos a obt<strong>en</strong>er• Se manti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> tónica g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> formación “sufici<strong>en</strong>tey a<strong>de</strong>cuada” (manif<strong>estado</strong> explícita oimplícitam<strong>en</strong>te)• Es habitual <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción negativa (<strong>la</strong> falta <strong>de</strong>formación será sancionada…)• En pocas ocasiones se manifiesta <strong>el</strong> necesariocarácter práctico <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación• No su<strong>el</strong>e especificarse <strong>la</strong> cualificación d<strong>el</strong> profesorado• No se especifica nunca <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> evaluación6.3. ENSEÑANZA CURRICULAREn este apartado analizaremos someram<strong>en</strong>teaqu<strong>el</strong><strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL que pert<strong>en</strong>ece a algúncurrículo formativo. Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te esta no esuna <strong>en</strong>señanza “a medida” (contrariam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>pres<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> <strong>el</strong> apartado anterior). En este casoexiste una “oferta” concreta, unos objetivos seña<strong>la</strong>dos”a priori” que los alumnos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> obt<strong>en</strong>er.Normalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> este caso, solemos referirnos a<strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> los profesionales.6.3.1. Formación Profesional EspecíficaEn <strong>la</strong> actualidad exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> España 20 “familias”<strong>de</strong> estudios correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> Formación213


JAIME LLACUNA MORERAProfesional Específica. Normalm<strong>en</strong>te, su<strong>el</strong><strong>en</strong> incluirniv<strong>el</strong>es intermedios (niv<strong>el</strong> técnico) y niv<strong>el</strong>essuperiores (niv<strong>el</strong> técnico superior). El total <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>cionesimpartidas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s 20 familias es <strong>de</strong> 136.Resulta interesante, especialm<strong>en</strong>te por tratarse <strong>de</strong>formación “profesional” analizar <strong>el</strong> currículo <strong>de</strong>cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formaciones <strong>de</strong>stacando si <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>sse contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL o no.Exist<strong>en</strong> dos posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> incluir <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong>s citadas titu<strong>la</strong>ciones:1. A través <strong>de</strong> un módulo específico.2. A través <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> PRL <strong>en</strong> diversasmaterias d<strong>el</strong> currículo.Cabe <strong>de</strong>cir que <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s titu<strong>la</strong>ciones se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong><strong>la</strong> materia Formación y Ori<strong>en</strong>taciónLaboral (FOL) <strong>en</strong> <strong>la</strong> que, <strong>en</strong>tre otros, se impart<strong>en</strong>temas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> PRL. Cuando escribimos estaslíneas (junio 2007) se está procedi<strong>en</strong>do por parted<strong>el</strong> MEC y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA a una revisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> asignaturapara darle mayor importancia al área <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción.Titu<strong>la</strong>ciones que no dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo específico: 78Cabe <strong>de</strong>stacar familias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que ninguna d<strong>el</strong>as titu<strong>la</strong>ciones que <strong>la</strong> forman ti<strong>en</strong>e módulo específico(Activida<strong>de</strong>s agrarias, Industrias alim<strong>en</strong>tarias,Informática, Vidrio y cerámica, <strong>en</strong>tre otras).Titu<strong>la</strong>ciones que sí dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo específico: 58Titu<strong>la</strong>ciones que dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>el</strong>programa <strong>de</strong> algún módulo: 74En este caso intervi<strong>en</strong>e <strong>la</strong> subjetividad tantod<strong>el</strong> analista como d<strong>el</strong> profesor. Queremos <strong>de</strong>cirque <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> materia afín a <strong>la</strong> PRL implicaalgunos aspectos <strong>de</strong> subjetividad <strong>de</strong>bido a<strong>la</strong> <strong>en</strong>orme multidisciplinariedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.Únicam<strong>en</strong>te exist<strong>en</strong> cuatro familias profesionales<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> PRL no aparece ni con módulopropio ni formando parte d<strong>el</strong> programa <strong>de</strong> algúnmódulo: Comunicación, imag<strong>en</strong> y sonido;Imag<strong>en</strong> personal; Informática; Servicios socioculturalesa <strong>la</strong> comunidad.TABLA 2Cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> Formación profesional reg<strong>la</strong>daFamilia ProfesionalN.º <strong>de</strong>titu<strong>la</strong>cionesTi<strong>en</strong><strong>en</strong> módulo Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> cont<strong>en</strong>idosespecífico PRL <strong>en</strong> <strong>el</strong> currículoSí No Sí NoActivida<strong>de</strong>s agrarias 7 0 7 4 3Activida<strong>de</strong>s Físicas y Deportivas 2 0 2 2 0Activida<strong>de</strong>s Marítimo-Pesquera 7 4 3 3 4Administración 8 3 5 4 4Comunicación, Imag<strong>en</strong> y Sonido 5 0 5 0 5Edificación y Obra Civil 7 5 2 6 1Electricidad y Electrónica 6 4 2 6 0Fabricación Mecánica 10 7 3 7 3Host<strong>el</strong>ería y Turismo 8 0 8 1 7Imag<strong>en</strong> Personal 5 0 5 0 5Industrias Alim<strong>en</strong>tarias 8 0 8 6 2Informática 3 0 3 0 3Ma<strong>de</strong>ra y Mueble 5 4 1 4 1Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Vehículo Autopropulsados 5 5 0 5 0Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y Servicios a <strong>la</strong> Producción 7 5 2 7 0Química 11 9 2 7 4Sanidad 13 2 11 13 0Servicios Socioculturales a <strong>la</strong> Comunidad 4 0 4 0 4Textil, Confección y Pi<strong>el</strong> 11 10 1 5 6Vidrio y Cerámica 4 0 4 2 2TOTAL 136 58 78 82 54214


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓNTABLA 3Algunos ejemplos <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>ciones con y sin módulo específico <strong>en</strong> PRLEjemplos <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>ciones que dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo específico <strong>de</strong> PRLFamilia Grado Titu<strong>la</strong>ción Cont<strong>en</strong>idoElectricidad y <strong>el</strong>ectrónica Medio Equipos e insta<strong>la</strong>ciones <strong>el</strong>ectrotécnicas Módulo 8: Seguridad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones (65 horas)Superior Insta<strong>la</strong>ciones <strong>el</strong>ectrotécnicas Módulo 11: Seguridad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones <strong>el</strong>ectrónicas (65 horas)Química Medio Laboratorio Información y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>la</strong>boratorio (128 horas)Superior Química ambi<strong>en</strong>tal Seguridad química e higi<strong>en</strong>e industrial (128 horas)Ejemplos <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>ciones que dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo específico <strong>de</strong> PRL pero <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que exist<strong>en</strong> materias afines <strong>en</strong> algún módulo d<strong>el</strong> currículoFamilia Grado Titu<strong>la</strong>ción Cont<strong>en</strong>idoSanidad Medio Cuidados auxiliares <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermería Módulo profesional 3: higi<strong>en</strong>e d<strong>el</strong> medio hospita<strong>la</strong>rio y limpiezad<strong>el</strong> material; e) Prev<strong>en</strong>ción/control <strong>de</strong> infecciones hospita<strong>la</strong>rias.Módulo profesional 5: técnicas <strong>de</strong> ayudaodontológica/estomatológica: a) radiografías <strong>de</strong>ntales.Superior Salud ambi<strong>en</strong>tal Módulo profesional 1: organización y gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad<strong>de</strong> <strong>salud</strong> ambi<strong>en</strong>tal.Módulo profesional 3: contaminación atmosférica, ruidoy vibraciones.Estas cuatro familias parece que serían <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>os“problemáticas” <strong>en</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> sufrir unacci<strong>de</strong>nte o una <strong>en</strong>fermedad profesional. Se <strong>de</strong>duceque <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción que su<strong>el</strong>e contemp<strong>la</strong>rse es <strong>la</strong>referida a <strong>seguridad</strong> e higi<strong>en</strong>e industrial y que,probablem<strong>en</strong>te, se t<strong>en</strong>gan <strong>en</strong> poca consi<strong>de</strong>raciónlos riesgos psicosociales o ergonómicos.En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 2 se da un esquema g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> FP referida a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia o no <strong>de</strong> módulosespecíficos o <strong>de</strong> materias afines. La tab<strong>la</strong> sebasa <strong>en</strong> <strong>la</strong> información obt<strong>en</strong>ida d<strong>el</strong> Catálogo <strong>de</strong> títulos<strong>de</strong> Formación Profesional Reg<strong>la</strong>da <strong>de</strong> GradoMedio y Superior consultado <strong>el</strong> día 25 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong>2007 <strong>en</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Educacióny Ci<strong>en</strong>cia: http://www.mec.es/educa/jsp/p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>.jsp?id=31&area=formacion-profesionalEn <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 3 se dan algunos ejemplos, dos <strong>de</strong>módulo específico y dos <strong>de</strong> PRL <strong>en</strong> otros módulos.Estos ejemplos pue<strong>de</strong>n servir para constatar <strong>el</strong>niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>dicación <strong>de</strong> los módulos no específicam<strong>en</strong>te<strong>de</strong>dicados a <strong>la</strong> PRL pero que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> materiasafines. Debemos <strong>de</strong>cir, no obstante que, por<strong>de</strong>sgracia, <strong>la</strong> PRL no su<strong>el</strong>e ocupar (al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><strong>de</strong>dicación o <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia o no <strong>de</strong> módulo específico)un pap<strong>el</strong> predominante <strong>en</strong> <strong>el</strong> currículo doc<strong>en</strong>te.Esto se hace más pat<strong>en</strong>te cuando no se exig<strong>en</strong>conocimi<strong>en</strong>tos concretos <strong>de</strong> estas áreas d<strong>el</strong> saber alos profesores que impart<strong>en</strong> <strong>el</strong> módulo. Se trata d<strong>el</strong>os profesores que, <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te cualificados paraimpartir <strong>la</strong>s materias <strong>de</strong> su especialidad, no han recibido,normalm<strong>en</strong>te, formación <strong>en</strong> PRL. Por <strong>el</strong>lo,<strong>la</strong> materia su<strong>el</strong>e estar concebida como algo r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>temarginal <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo curricu<strong>la</strong>r.6.3.2. El Técnico Superior <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos ProfesionalesPor tratarse <strong>de</strong> una titu<strong>la</strong>ción específica <strong>de</strong> PRLvamos a com<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> d<strong>el</strong> Técnico Superior <strong>en</strong> dichaespecialidad al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> los anteriores, aunqu<strong>el</strong>ógicam<strong>en</strong>te pert<strong>en</strong>ece al mismo esquema.El 21 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2001 aparecía publicado<strong>en</strong> <strong>el</strong> BOE <strong>el</strong> Real Decreto 1161/2001, <strong>de</strong> 26 <strong>de</strong>octubre, que establecía <strong>el</strong> título <strong>de</strong> TécnicoSuperior <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Profesionales.Dicho título se <strong>en</strong>marca <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> superior<strong>de</strong> <strong>la</strong> FP específica. Con <strong>el</strong>lo se cumplía <strong>el</strong> <strong>de</strong>seo<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa que asumía una cierta provisionalida<strong>de</strong>n <strong>la</strong> impartición d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> “intermedio”(Anexo V, ya citado) hasta que <strong>la</strong> autoridad académica<strong>de</strong>terminara <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> dicha carrera.Es <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar que dicha titu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> FP, a pesar<strong>de</strong> <strong>de</strong>nominarse “Técnico Superior”, cubre <strong>el</strong> espaciod<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> intermedio <strong>en</strong> <strong>el</strong> aspecto <strong>la</strong>boral,<strong>de</strong> ahí uno <strong>de</strong> los problemas que han aparecido<strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo d<strong>el</strong> trabajo referidos a <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> dichos técnicos. Des<strong>de</strong> <strong>la</strong> aparición d<strong>el</strong>215


JAIME LLACUNA MORERAReal Decreto <strong>de</strong> creación <strong>de</strong> este título, y variandoalgo <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> aplicación según <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>sautónomas, <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral <strong>de</strong>jó<strong>de</strong> acreditar los cursos <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> intermedio queimpartían los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> formación autorizadospara <strong>el</strong>lo. En este mom<strong>en</strong>to, por lo tanto, “conviv<strong>en</strong>”<strong>la</strong> titu<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong> que nos referimos y losalumnos que provi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación d<strong>el</strong>Anexo V, disponi<strong>en</strong>do ambos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas compet<strong>en</strong>cias<strong>la</strong>borales (si bi<strong>en</strong> han sido <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>sautónomas <strong>la</strong>s que han asimi<strong>la</strong>do <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias<strong>la</strong>borales <strong>de</strong> los alumnos <strong>de</strong> FP a <strong>la</strong>santeriorm<strong>en</strong>te seña<strong>la</strong>das para los alumnos d<strong>el</strong>Anexo V).La titu<strong>la</strong>ción se <strong>en</strong>marca <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia profesional<strong>de</strong> Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y Servicios a <strong>la</strong> Produccióny se establec<strong>en</strong> 2.000 horas <strong>de</strong> formación. Con <strong>el</strong>lose da carácter académico <strong>de</strong> una manera c<strong>la</strong>ra altécnico prev<strong>en</strong>cionista capacitado para <strong>de</strong>sempeñar<strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> intermedio que establec<strong>el</strong>a normativa. La titu<strong>la</strong>ción se establece a partir<strong>de</strong> cinco “Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia”:• Gestionar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso<strong>de</strong> producción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y servicios.• Evaluar y contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>.• Evaluar y contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>de</strong>rivados d<strong>el</strong>ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo.• Evaluar y contro<strong>la</strong>r los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong>organización y <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> trabajo.• Actuar <strong>en</strong> situaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia.Tal vez un aspecto interesante a <strong>de</strong>stacar, segúnlos intereses <strong>de</strong> este escrito, es que <strong>el</strong> profesoradoque se <strong>de</strong>termina para esta titu<strong>la</strong>ción norequiere una formación específica <strong>en</strong> PRL. El RealDecreto establece que son los Profesores <strong>de</strong>Enseñaza Secundaria afines a <strong>la</strong>s materias a tratarlos que impartirán <strong>la</strong> formación así, por ejemplo,los riesgos físicos ambi<strong>en</strong>tales pert<strong>en</strong>ece aldominio formativo d<strong>el</strong> profesor <strong>de</strong> “Análisis yQuímica Industrial” o <strong>el</strong> <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong>rivados d<strong>el</strong>as condiciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> es <strong>el</strong> profesor <strong>de</strong>“Organización y proyectos <strong>de</strong> fabricación mecánica”.Los únicos profesores que al ocupar <strong>la</strong> p<strong>la</strong>zahan <strong>de</strong>bido <strong>de</strong>mostrar conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> PRLson, lógicam<strong>en</strong>te, los profesores <strong>de</strong> Formación yOri<strong>en</strong>tación Laboral (FOL). A <strong>el</strong>los les correspond<strong>el</strong>a impartición <strong>de</strong> los módulos profesionales“Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> organizacióny <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> trabajo”, “R<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>en</strong>torno <strong>de</strong> trabajo” y “Formación y Ori<strong>en</strong>taciónLaboral” (tema común, como <strong>de</strong>cíamos, a toda <strong>la</strong>FP). Con <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>muestra, una vez más, <strong>la</strong> “<strong>de</strong>sconfianza”técnica <strong>de</strong> los profesores <strong>de</strong> FOL limitadosa impartir aspectos no <strong>de</strong>terminantes <strong>en</strong>una carrera <strong>de</strong> carácter emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te técnico.6.3.3. Formación Profesional Ocupacional(Certificados <strong>de</strong> Profesionalidad)Trataremos a continuación los aspectos r<strong>el</strong>acionadoscon <strong>la</strong> Formación Profesional Ocupacionalconoci<strong>en</strong>do que <strong>el</strong> Real Decreto 395/2007, <strong>de</strong> 23<strong>de</strong> marzo, (regu<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong> subsistema <strong>de</strong> formaciónprofesional para <strong>el</strong> empleo), suprime dicha<strong>de</strong>nominación unificándo<strong>la</strong> a <strong>la</strong> FormaciónProfesional Continua y dando nombre al conjuntoque <strong>de</strong>termina <strong>la</strong> “formación profesional para<strong>el</strong> empleo”. Mant<strong>en</strong>emos, provisionalm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>anterior <strong>de</strong>nominación dado que es <strong>la</strong> que hasta<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to ha proporcionado <strong>la</strong> básica formación<strong>en</strong> PRL a los profesionales <strong>de</strong> diversas materias.Por supuesto subsist<strong>en</strong> los certificados <strong>de</strong> profesionalidadque, conjuntam<strong>en</strong>te a otras titu<strong>la</strong>ciones,quedan <strong>de</strong>finidos <strong>en</strong> <strong>el</strong> Catálogo <strong>de</strong> <strong>la</strong>sCualificaciones Profesionales.La Formación Profesional Ocupacional es unconjunto <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s formativas que ti<strong>en</strong>e porobjetivo <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> los trabajadores a uncampo <strong>de</strong> profesionalización y especialización <strong>de</strong>terminada,mejorando <strong>la</strong> cualificación (<strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias)<strong>de</strong> los trabajadores. Dicha formación esrealizada <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad por los Departam<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas.La inm<strong>en</strong>sa mayoría <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s contemp<strong>la</strong>nun “módulo” <strong>de</strong> PRL que su<strong>el</strong>e estar <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s 10 y30 horas si <strong>la</strong> formación es <strong>de</strong> una duración corta(m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 100 horas) y su<strong>el</strong>e incorporarse una <strong>de</strong>dicaciónmayor <strong>en</strong> cursos más ext<strong>en</strong>sos. Es difícilhacer un estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas acciones que sedan bajo <strong>la</strong> <strong>de</strong>nominación <strong>de</strong> FO dado que son muchasy diversas. En principio, <strong>la</strong>s disposiciones legalesque contemp<strong>la</strong>n <strong>la</strong> Formación Profesional <strong>en</strong>España prevén <strong>el</strong> paso <strong>de</strong> <strong>la</strong> FO a <strong>la</strong> FormaciónProfesional Específica. Esto es <strong>de</strong> difícil aplicacióny, <strong>en</strong> todo caso, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instrucciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>scomunida<strong>de</strong>s autónomas.Para po<strong>de</strong>r extraer una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> <strong>la</strong>FO nos referiremos a los Certificados <strong>de</strong> Profesionalidad,<strong>en</strong>t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do que son <strong>el</strong>los los que, a partir d<strong>el</strong>a FO, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> cumplir <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formación seña<strong>la</strong>dasanteriorm<strong>en</strong>te. Los Certificados <strong>de</strong> Profesionalidadquedan <strong>de</strong>terminados a través d<strong>el</strong> Catálogo216


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓNTABLA 4La PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> Formación Profesional OcupacionalN.º Certificados Dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo No dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo No existe ni módulo ni<strong>de</strong> Profesionalidad específico <strong>de</strong> PRL pero exist<strong>en</strong> materias afines materias afines a <strong>la</strong> PRL130 54 64 12Nacional <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Cualificaciones Profesionales (quecontemp<strong>la</strong> no únicam<strong>en</strong>te dichas certificaciones sino<strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación profesional), RealDecreto 1128/1999, <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> febrero, d<strong>el</strong> Ministerio<strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por <strong>el</strong>Real Decreto 1416/2005, <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> noviembre, d<strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia. Es <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar que <strong>la</strong>sdirectrices <strong>de</strong> los Certificados <strong>de</strong> Profesionalidad quedanestablecidas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Real Decreto 1506/2005, <strong>de</strong> 28<strong>de</strong> noviembre, d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y AsuntosSociales. Los Certificados <strong>de</strong> Profesionalidad son expedidospor <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral compet<strong>en</strong>te <strong>de</strong> cadacomunidad autónoma.El número <strong>de</strong> Certificados <strong>de</strong> Profesionalidadvig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> España (hasta 28 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2007) es<strong>de</strong> 130. Todos los certificados obe<strong>de</strong>c<strong>en</strong> a una normativapublicada <strong>en</strong> <strong>el</strong> Boletín Oficial d<strong>el</strong> Estado.Veamos si se contemp<strong>la</strong> <strong>en</strong> dichas certificaciones<strong>la</strong> PRL.Po<strong>de</strong>mos c<strong>la</strong>sificar los Certificados <strong>de</strong> Profesionalidadsegún nuestros intereses <strong>en</strong>:1. CP que dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo específico <strong>de</strong>PRL.2. CP que no dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> módulo específicopero sí se dan conocimi<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>acionados <strong>en</strong>diversas materias d<strong>el</strong> certificado.3. CP <strong>en</strong> los que no existe <strong>en</strong> absoluto <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL.La información se ha resumido <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 4.La <strong>de</strong>dicación <strong>en</strong> PRL <strong>de</strong> los CP que dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong>módulo propio varía <strong>de</strong> 15 a 100 horas lectivas.La media está <strong>en</strong> <strong>la</strong>s 40 horas. Las <strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>dicacióncorrespon<strong>de</strong>n a titu<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> estudios<strong>sobre</strong> minería. El docum<strong>en</strong>to íntegro <strong>en</strong> <strong>el</strong> que secontemp<strong>la</strong>n los datos citados anteriorm<strong>en</strong>te es <strong>el</strong>ITB 54.07.Por poner un ejemplo, como hemos hecho anteriorm<strong>en</strong>tecon otras <strong>en</strong>señazas, citaremos <strong>la</strong>smaterias que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> conexión con <strong>la</strong> PRL <strong>de</strong> <strong>la</strong> titu<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> “Electricista <strong>de</strong> Edificios”, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>doa que es un Certificado <strong>de</strong> Profesionalidad <strong>de</strong> unnúmero <strong>el</strong>evado <strong>de</strong> horas (870) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que no existemódulo específico <strong>de</strong> PRL. Los módulos <strong>en</strong> losque se impart<strong>en</strong> materias afines a <strong>la</strong> PRL podríanser (especifiquemos, <strong>en</strong> parte, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>dicacióne interés d<strong>el</strong> profesor):1. Líneas <strong>el</strong>éctricas <strong>de</strong> baja t<strong>en</strong>sión <strong>en</strong> edificios yequipami<strong>en</strong>tos urbanos.2. Puesta a tierra <strong>en</strong> edificios y equipami<strong>en</strong>tosurbanos.3. Cuadros <strong>el</strong>éctricos <strong>en</strong> edificios.4. Automatismos <strong>el</strong>éctricos <strong>en</strong> edificios.5. Máquinas <strong>el</strong>éctricas <strong>en</strong> edificios.6. Insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía so<strong>la</strong>r fotovoltaica <strong>en</strong>edificios.7. Insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> megafonía <strong>en</strong> insta<strong>la</strong>ciones<strong>de</strong> intercomunicación <strong>en</strong> edificios.8. Insta<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> edificios.De los módulos citados únicam<strong>en</strong>te una partepue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarse r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong> PRL. Son los módulosque más se “acercan” a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL<strong>de</strong> los alumnos certificados para <strong>de</strong>sempeñar <strong>la</strong>sfunciones profesionales <strong>de</strong> “<strong>el</strong>ectricista <strong>de</strong> edificios”.6.3.4. El Anexo VI d<strong>el</strong> Real Decreto <strong>de</strong> losServicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción. El GraduadoSuperior <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales. El “master oficial” <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos ProfesionalesTal como hemos indicado anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>cualificación que acredita para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño d<strong>el</strong>as funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior que marca <strong>la</strong> normativavig<strong>en</strong>te vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminada por <strong>el</strong> AnexoVI d<strong>el</strong> RD <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción. En dichoanexo se establece un programa formativo <strong>de</strong>350 horas lectivas comunes, 100 horas <strong>en</strong> una d<strong>el</strong>as especialida<strong>de</strong>s (Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,Higi<strong>en</strong>e industrial, Ergonomía y Psicosociologíaaplicada) más 150 horas <strong>de</strong> un trabajo o <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización<strong>de</strong> prácticas <strong>en</strong> un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo. Latotalidad, por lo tanto, supone una formación <strong>de</strong>600 horas.El Real Decreto establece un currículo mínimosi bi<strong>en</strong>, como hemos seña<strong>la</strong>do anteriorm<strong>en</strong>te, agi-217


JAIME LLACUNA MORERAliza <strong>la</strong> formación (Anexo III) <strong>de</strong>jando al promotor<strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> concretar <strong>el</strong> programa formativo.Este aspecto ha sido pocas veces consi<strong>de</strong>rado y <strong>la</strong>formación <strong>de</strong>rivada d<strong>el</strong> Anexo V se ha convertidog<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una formación “estereotipada” yfija sin optar por <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> matizar los programasa partir <strong>de</strong> los intereses y necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> losalumnos o d<strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral. Únicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s “especialida<strong>de</strong>s”(que no están <strong>de</strong>finidas curricu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<strong>en</strong> <strong>el</strong> anexo) han sido objeto <strong>de</strong> diseños particu<strong>la</strong>respor parte <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros formativos.El cont<strong>en</strong>ido “mínimo” <strong>de</strong> <strong>la</strong> parte común sedistribuye <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s materias sigui<strong>en</strong>tes:• Fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas <strong>de</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> trabajo.• Técnicas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales(Seguridad, Higi<strong>en</strong>e, Medicina, Ergonomía yPsicosociología).• Otras actuaciones <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales.• Gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.• Técnicas afines.• Ámbito jurídico <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.El <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> Anexo VI ha permitido qu<strong>el</strong>os Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción dispusieran <strong>de</strong> personalpara <strong>de</strong>sempeñar <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superiorque <strong>la</strong> normativa les atribuye. Esto ha resultadoun bi<strong>en</strong> importante para <strong>la</strong> PRL <strong>en</strong> Españadon<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL no había sido regu<strong>la</strong>dapor nadie y don<strong>de</strong> los prev<strong>en</strong>cionistas prov<strong>en</strong>ían<strong>de</strong> <strong>la</strong> más absoluta autoformación. No obstante,una cierta precipitación <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong>cubrir dichos puestos con personal cualificado através <strong>de</strong> una formación concreta, ha <strong>de</strong>terminadoque <strong>en</strong> ocasiones <strong>la</strong> formación no haya sido lomás eficaz posible.Las <strong>de</strong>fici<strong>en</strong>cias formativas <strong>de</strong> los <strong>de</strong>nominados(erróneam<strong>en</strong>te) “Técnicos <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción” hansido <strong>de</strong>bidas (<strong>en</strong>tre otras) a:• Alumnos no especialm<strong>en</strong>te motivados por <strong>la</strong>profesión, que han visto <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> un “nicho” <strong>la</strong>boral.• Rapi<strong>de</strong>z, inconcreción, provisionalidad, improvisación<strong>de</strong> algunos c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> impartición d<strong>el</strong>anexo que han visto <strong>la</strong> oportunidad para realizarmás un negocio que una acción formativa.• Falta d<strong>el</strong> <strong>de</strong>bido control por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad<strong>la</strong>boral que acredita los cursos.• Poca exig<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> los cursos(y, correspondi<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>tros) tantopor lo que hace refer<strong>en</strong>cia a locales, posibilida<strong>de</strong>sinformativas, realización <strong>de</strong> prácticas y s<strong>el</strong>ecciónd<strong>el</strong> profesorado (cualificado muy superficialm<strong>en</strong>te).• No <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias formativas previas<strong>de</strong> los alumnos, <strong>en</strong> concreto <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to<strong>de</strong> s<strong>el</strong>eccionar <strong>la</strong> especialidad a realizar.Uno <strong>de</strong> los pocos int<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> abordar <strong>de</strong> unamanera compet<strong>en</strong>te los problemas seña<strong>la</strong>dos anteriorm<strong>en</strong>te,es <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do por <strong>la</strong> Escu<strong>el</strong>aSuperior <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Profesionales.Dicha Escu<strong>el</strong>a está formada por <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong>Barc<strong>el</strong>ona, <strong>la</strong> Universidad Politécnica <strong>de</strong> Cataluña,<strong>la</strong> Universidad Pompeu Fabra y <strong>el</strong> InstitutoNacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo(ubicándose <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro Nacional <strong>de</strong> Condiciones<strong>de</strong> Trabajo. INSHT. Barc<strong>el</strong>ona). La Escu<strong>el</strong>a formóhasta <strong>el</strong> curso esco<strong>la</strong>r 2006-07 siete promociones <strong>de</strong>estudiantes. El grado concedido a los alumnos,<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> una formación <strong>de</strong> 135 créditos, suponeun título propio <strong>de</strong> 2.º ciclo.Paral<strong>el</strong>am<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> este título seproporcionó a los estudiantes <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>tecertificación que les capacitaba para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño<strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior. La experi<strong>en</strong>ciaconstituyó un int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> profesionalizar máseficazm<strong>en</strong>te a los alumnos aportándoles mayorinformación, mayor número <strong>de</strong> prácticas, una conexióndirecta con los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción d<strong>el</strong>as empresas y una visión más amplia d<strong>el</strong> concepto<strong>de</strong> “prev<strong>en</strong>ción”. Todo <strong>el</strong>lo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> una estructurauniversitaria que suponía una mayorexig<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> profesorado, <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> impartición,<strong>en</strong> <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s informativas, etc. En <strong>la</strong>actualidad (curso 2007-08) <strong>la</strong> ESPRL manti<strong>en</strong>e unaoferta formativa doble: por una parte ha convertidolos estudios impartidos hasta <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong>un “máster oficial” (proceso Bolonia <strong>de</strong> unificación<strong>de</strong> los estudios universitarios <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco d<strong>el</strong>a Unión Europea. EEES), convirti<strong>en</strong>do <strong>la</strong> titu<strong>la</strong>ciónpropia <strong>en</strong> una titu<strong>la</strong>ción “oficial” y, por otraparte, ofertando cursos <strong>de</strong> especialización paraprofesionales prev<strong>en</strong>cionistas que <strong>de</strong>se<strong>en</strong> profundizar<strong>en</strong> temas concretos o mant<strong>en</strong>erse al día <strong>en</strong>los conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL.Es <strong>en</strong> este marco (Bolonia. Espacio Europeo <strong>de</strong>Enseñanza Superior) <strong>en</strong> <strong>el</strong> que España ha incorporadoya durante <strong>el</strong> curso académico 2007-08 <strong>el</strong>máster oficial a su Universidad. En este curso hansido siete <strong>la</strong>s Universida<strong>de</strong>s que han sido autorizadas(a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s respectivas Comunida<strong>de</strong>sAutónomas y <strong>de</strong> MEC) a impartir <strong>la</strong>s <strong>en</strong>señanzas218


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓNcorrespondi<strong>en</strong>tes al postgrado <strong>de</strong> “Máster oficial <strong>en</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales” (Universida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia, Politécnica <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia, Jaume I,Extremadura, Sa<strong>la</strong>manca, Val<strong>la</strong>dolid y Vigo). Para<strong>el</strong> próximo curso se prevé <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> unnúmero importante <strong>de</strong> Universida<strong>de</strong>s que impartandicha titu<strong>la</strong>ción.Ello es un dato importante <strong>en</strong> tanto se está procedi<strong>en</strong>doa <strong>la</strong> “normalización” <strong>de</strong> los estudios superiores<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción, superada <strong>la</strong> fase <strong>de</strong> ciertaprovisionalidad que suponía <strong>la</strong> formación d<strong>el</strong>Anexo VI y <strong>la</strong> acreditación <strong>de</strong> los cursos <strong>en</strong> manos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Autoridad Laboral. Lo normal es quesea <strong>la</strong> Universidad <strong>el</strong> organismo académicam<strong>en</strong>tecompet<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los profesionales<strong>de</strong> niv<strong>el</strong> superior. La situación es paral<strong>el</strong>a a<strong>la</strong> que se dio <strong>en</strong> <strong>la</strong> FP y <strong>el</strong> Anexo V. En estos mom<strong>en</strong>tos“conviv<strong>en</strong>” <strong>la</strong>s dos formaciones. La nuevasituación académica queda reflejada <strong>en</strong> <strong>la</strong> disposicióntransitoria tercera d<strong>el</strong> Real Decreto39/1997 que establece que mi<strong>en</strong>tras no se <strong>de</strong>termin<strong>en</strong>por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s compet<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> materia educativa <strong>la</strong>s titu<strong>la</strong>ciones académicas,<strong>la</strong> formación podrá ser acreditada (sin efectos académicos)a través <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas o privadasque cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con <strong>la</strong> autorización <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad<strong>la</strong>boral compet<strong>en</strong>te.A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva situaciónpor lo que hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong>PRL, <strong>el</strong><strong>la</strong> no <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er “flecos” a nuestro <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rmejorables. Creemos que exist<strong>en</strong> variospuntos que pue<strong>de</strong>n disminuir <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> unaformación válida no únicam<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> territorioestatal sino para <strong>el</strong> europeo:• Inexist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una “troncalidad” común paratodas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>señanzas. No existe diseñado uncurrículo fijo para todas <strong>la</strong>s Universida<strong>de</strong>s queimpart<strong>en</strong> <strong>el</strong> master, cosa que sí ocurre <strong>en</strong> otrastitu<strong>la</strong>ciones.• Ello no es óbice para que los diversos currículos<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Universida<strong>de</strong>s se hayan basado <strong>en</strong>g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> <strong>el</strong> tan citado Anexo VI, lo cual no esmalo <strong>en</strong> sí mismo, por supuesto, pero pue<strong>de</strong>haber sido <strong>el</strong> camino fácil <strong>de</strong> hal<strong>la</strong>r rápidam<strong>en</strong>teun camino para <strong>la</strong> creación d<strong>el</strong> título.• Ello ha impedido (todas <strong>la</strong>s consi<strong>de</strong>racionesvan, lógicam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nadas) que <strong>la</strong>sUniversida<strong>de</strong>s establezcan los contactos oportunospara establecer los mínimos comunes,dado que, <strong>de</strong> una manera u otra, ya estaban <strong>de</strong>finidos“a priori” por <strong>el</strong> citado anexo. Esto hasido muy “cómodo” pero poco eficaz.• Poca concreción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s. Es <strong>de</strong> <strong>de</strong>searque exista, por ejemplo, una c<strong>la</strong>ra matización<strong>en</strong>tre ergonomía y psicosociología y noque<strong>de</strong>n <strong>en</strong>marcadas (como <strong>en</strong> <strong>el</strong> Anexo VI) <strong>en</strong><strong>el</strong> mismo espacio curricu<strong>la</strong>r.• Poca <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> objetivos “actitudinales”.Todos los currículos que hemos analizado hac<strong>en</strong>caso omiso <strong>de</strong> aspectos tan importantescomo <strong>la</strong> <strong>de</strong>seada obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> “cultura <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción” y <strong>la</strong>s técnicas psico/sociales/lingüísticaspara lograr<strong>la</strong>.• Poca integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera <strong>en</strong> espacios superioresd<strong>el</strong> saber que le sean concomitantes: <strong>el</strong>mundo <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones humanas, <strong>la</strong> economía<strong>de</strong> empresa, <strong>la</strong> gestión integral <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa,etc. Ello es <strong>de</strong>bido, como <strong>de</strong>cíamos, al habersebasado <strong>la</strong> formación universitaria <strong>en</strong> <strong>el</strong>estereotipo creado por <strong>el</strong> ya tan citado AnexoVI sin haber realizado una verda<strong>de</strong>ra crítica d<strong>el</strong>os cont<strong>en</strong>idos a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los resultados y d<strong>el</strong>as necesida<strong>de</strong>s actuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.• Poca preparación específica d<strong>el</strong> profesorado.Poca r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> los profesores con <strong>la</strong> práctica<strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL. Estos profesores (como ocurre con<strong>la</strong> FP) pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a áreas afines pero sin disponerd<strong>el</strong> contacto directo con <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. Sepropon<strong>en</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> diversas instituciones activida<strong>de</strong>sformativas para este profesorado específicas<strong>en</strong> PRL.6.4. LA FORMACIÓN EN PREVENCIÓN DERIESGOS LABORALES EN LA ENSEÑAN-ZA PRIMARIA Y SECUNDARIADes<strong>de</strong> hace unos años <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL seha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do <strong>de</strong> manera importante <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escu<strong>el</strong>as.Esto hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL <strong>en</strong><strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza reg<strong>la</strong>da que no contemp<strong>la</strong> dicha <strong>en</strong>señanza<strong>de</strong> manera específica. Nos referimos a <strong>la</strong>Enseñanza Primaria, a <strong>la</strong> Secundaria Obligatoria yal Bachillerato. La PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> Formación Profesional,don<strong>de</strong> se supone que <strong>la</strong> materia <strong>de</strong> PRL está másr<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido temático <strong>de</strong> <strong>la</strong>s titu<strong>la</strong>ciones,ha sido tratado más arriba dado lo cual, <strong>en</strong>este apartado nos referiremos, fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te,a <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL como “materia transversal”.Se pret<strong>en</strong><strong>de</strong> con este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza abordarlo que se ha <strong>de</strong>nominado “<strong>en</strong>señanza <strong>en</strong> valores”,incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y específicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> <strong>salud</strong><strong>la</strong>boral <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> lo que l<strong>la</strong>mamos “cultura <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción”. Este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza no parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> asignaturas, módulos o materias con-219


JAIME LLACUNA MORERAcretas que <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> un <strong>de</strong>terminado currículo,sino que supon<strong>en</strong> <strong>la</strong> integración (<strong>la</strong> “impregnación”)<strong>de</strong> todo <strong>el</strong> currículo esco<strong>la</strong>r tanto <strong>en</strong> los temasespecíficos como <strong>en</strong> <strong>la</strong> viv<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r.La <strong>de</strong>finición más exacta <strong>de</strong> lo que analizamosy que supone <strong>el</strong> int<strong>en</strong>to <strong>de</strong> legis<strong>la</strong>r <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>en</strong>valores <strong>en</strong> España, parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong>septiembre <strong>de</strong> 1994 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong>Educación (Ministerio <strong>de</strong> Educación y Ci<strong>en</strong>cia), por<strong>la</strong> que se dan ori<strong>en</strong>taciones para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> valores<strong>en</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s educativas <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>trosdoc<strong>en</strong>tes. Dicha Resolución contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> valores a través <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados ejes transversales<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza no universitaria: educaciónpara <strong>la</strong> paz, <strong>la</strong> educación para <strong>la</strong> igualdad <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s<strong>en</strong>tre los sexos, <strong>la</strong> educación ambi<strong>en</strong>tal, <strong>la</strong> educaciónsexual, <strong>la</strong> educación para <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, <strong>la</strong> educación d<strong>el</strong>consumidor y <strong>la</strong> educación vial.Para <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> Estado y <strong>la</strong>s CCAA han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>douna acción formativa <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s escu<strong>el</strong>as quepo<strong>de</strong>mos c<strong>la</strong>sificar <strong>en</strong> dos gran<strong>de</strong>s grupos:1. Realización <strong>de</strong> material doc<strong>en</strong>te. Material impreso(libros, “tebeos”, folletos, etc.). Material audiovisual(CD. Ví<strong>de</strong>os). Juegos (<strong>en</strong> diversosformatos). Este material pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er dos objetivos:herrami<strong>en</strong>tas para los profesores paraformar <strong>en</strong> PRL <strong>de</strong> manera transversal o si<strong>en</strong>domaterial <strong>de</strong> utilización directa por losalumnos.2. Realización <strong>de</strong> espacios doc<strong>en</strong>tes experim<strong>en</strong>tales.Esto quiere <strong>de</strong>cir <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> au<strong>la</strong>s,exposiciones, “carpas”, autobuses que, <strong>de</strong> manerafija o móvil, perman<strong>en</strong>te o puntual <strong>en</strong> <strong>el</strong>tiempo, pres<strong>en</strong>tan al alumno simu<strong>la</strong>ciones atamaño real <strong>de</strong> <strong>la</strong>s situaciones <strong>la</strong>borales másconflictivas <strong>en</strong> PRL. Los autobuses pue<strong>de</strong>ntambién ser portadores a <strong>la</strong>s escu<strong>el</strong>as <strong>de</strong> materialque se <strong>en</strong>tregará a los alumnos. Todasestas activida<strong>de</strong>s son llevadas a cabo por monitoresespecializados <strong>en</strong> PRL que su<strong>el</strong>e serpersonal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA.Entre <strong>la</strong>s numerosas experi<strong>en</strong>cias exist<strong>en</strong>tes,<strong>de</strong>stacaremos (a modo <strong>de</strong> ejemplo) <strong>la</strong>s que hemosincluido <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 5, con indicación <strong>de</strong> su promotory <strong>de</strong> su <strong>de</strong>stinatario.Todas <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias citadas (y muchasmás que exist<strong>en</strong> con los mismos objetivos) supon<strong>en</strong>,por supuesto, un avance importante <strong>en</strong><strong>la</strong> introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> escu<strong>el</strong>a. Durantemucho tiempo se había <strong>estado</strong> hab<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> <strong>la</strong>necesidad <strong>de</strong> formar a los estudiantes <strong>en</strong> eda<strong>de</strong>sjóv<strong>en</strong>es para que los conocimi<strong>en</strong>tos y, básicam<strong>en</strong>te,<strong>la</strong> actitud ante <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción formaranparte ind<strong>el</strong>eble <strong>de</strong> su formación como personasy como futuros trabajadores. Se trataba <strong>de</strong> impregnar<strong>en</strong> <strong>la</strong> viv<strong>en</strong>cia particu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> cada alumno<strong>la</strong> “cultura” prev<strong>en</strong>tiva que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ría alo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> vida. Por <strong>el</strong>lo <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>ciasa <strong>la</strong>s que nos referimos resultan interesantesy útiles.No obstante, y sin m<strong>en</strong>oscabar <strong>la</strong> importancia<strong>de</strong> los trabajos realizados, hemos hal<strong>la</strong>do algúninconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te que niega <strong>en</strong> parte <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong>este tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza:• Los monitores su<strong>el</strong><strong>en</strong> ser expertos <strong>en</strong> PRL perono dispon<strong>en</strong> <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas pedagógicas paratransmitir <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje con <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida repercusión.Como siempre, nos hal<strong>la</strong>mos ante <strong>el</strong> profesional“técnico” que <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> una funciónpedagógica para <strong>la</strong> que no ha <strong>estado</strong> especialm<strong>en</strong>tepreparado (salvo por su autoformacióny los <strong>de</strong>seos <strong>de</strong> realizar una tarea verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>teeficaz).• Los trabajos se han realizado, <strong>en</strong> ocasiones <strong>de</strong>manera r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te precipitada, sin at<strong>en</strong><strong>de</strong>ra los objetivos concretos <strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL o sin <strong>el</strong> estudio<strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s infantiles <strong>en</strong> tales materias.Ello ha hecho que se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> materialesdifíciles, poco aptos para los alumnos alos que van <strong>de</strong>stinados y más <strong>el</strong>aborados parafigurar <strong>en</strong> una “exposición” que para <strong>el</strong> uso cotidiano.• Los maestros no han <strong>estado</strong> sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>temotivados para <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> los materiales. No <strong>de</strong>bemosolvidar que se les exige <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> un currículo esco<strong>la</strong>r y que los otros “ejestransversales” les atribuy<strong>en</strong> también <strong>la</strong> formación<strong>en</strong> sus respectivas materias. Esto hace qu<strong>el</strong>os maestros se si<strong>en</strong>tan agobiados por <strong>la</strong> cantidad<strong>de</strong> datos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> transmitir a sus alumnosal marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> los que conforman <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanzareg<strong>la</strong>da.• Falta <strong>de</strong> formación específica <strong>de</strong> los maestrostanto para <strong>la</strong> aplicación <strong>en</strong> forma transversal d<strong>el</strong>a materia (técnicas) como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s especificaciones<strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL.• Lo más grave es que, <strong>en</strong> ocasiones, <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> un<strong>de</strong>terminado material o <strong>la</strong> visita a una exposiciónse conviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> actos puntuales que no<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> totalidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> viv<strong>en</strong>cia esco<strong>la</strong>r. La <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong>ja <strong>de</strong>ser “transversal” para ser puntual. Ello niega <strong>el</strong>carácter integrador <strong>de</strong> <strong>la</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> cultura.220


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓN6.5. LA FORMACIÓN EN LA VI “ENCUESTANACIONAL DE CONDICIONES DETRABAJO” (AVANCE DE LOS DATOSCORRESPONDIENTES A 2006)Actualm<strong>en</strong>te se están tratando los datos d<strong>el</strong>a VI Encuesta Nacional <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong>Trabajo (a junio <strong>de</strong> 2007). Dicha <strong>en</strong>cuesta suponeuna aproximación más significativa a <strong>la</strong> realidad(respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> los datos <strong>de</strong>2005) dado que <strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadores <strong>en</strong>trevistadoses mucho más alto (<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuestaanterior figuran los datos refer<strong>en</strong>tes a 2.115 trabajadores).TABLA 5Algunas experi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> Enseñanza Primaria y SecundariaInstitución que <strong>el</strong>abora <strong>el</strong> material D<strong>en</strong>ominación d<strong>el</strong> material Alumnado al que va dirigidoMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales. INSHT. CNCT (Barc<strong>el</strong>ona) Erga Tebeo Enseñanza PrimariaMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales. INSHT. CNCT (Barc<strong>el</strong>ona) Erga Primaria Transversal Enseñanza PrimariaMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales. INSHT. Junta <strong>de</strong> AndalucíaMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales. INSHT. Junta <strong>de</strong> AndalucíaConsejería <strong>de</strong> Educación y Ci<strong>en</strong>cia. Consejería <strong>de</strong> Empleo y DesarrolloTecnológico. Junta <strong>de</strong> AndalucíaInstituto Aragonés <strong>de</strong> Seguridad y Salud LaboralPrincipado <strong>de</strong> Asturias. Instituto Asturiano <strong>de</strong> PRLLa Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo comomateria <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza transversalLa Seguridad y <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo comomateria <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza transversalApr<strong>en</strong><strong>de</strong> a crecer con <strong>seguridad</strong>Exposición perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> proteccióncolectiva e individualAu<strong>la</strong> Interactiva <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaboralesEnseñanza PrimariaEnseñanza SecundariaEnseñanza PrimariaEnseñanza Primaria y SecundariaEnseñanza Primaria y SecundariaGobierno <strong>de</strong> Canarias. Consejería <strong>de</strong> Empleo y Asuntos Sociales Estudia y juega con <strong>seguridad</strong> Enseñanza PrimariaGobierno <strong>de</strong> Cantabria. C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo¡Cuida tu vida! La Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos<strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> niñoEnseñanza PrimariaJunta <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y León. C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral Escu<strong>el</strong>a <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción A Salvo Enseñanza PrimariaG<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya El treball <strong>en</strong> l’art Enseñanza SecundariaG<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Catalunya No badis Enseñanza PrimariaComunidad <strong>de</strong> Madrid Anda seguro por <strong>la</strong> vida Enseñanza Primaria y SecundariaG<strong>en</strong>eralitat Val<strong>en</strong>ciana. Consejería <strong>de</strong> Economía, Haci<strong>en</strong>day Empleo. Fundación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Val<strong>en</strong>ciana para <strong>la</strong> PRLJunta <strong>de</strong> Galicia. Cons<strong>el</strong>leria <strong>de</strong> Trabalho. Dirección Xeral<strong>de</strong> R<strong>el</strong>acions LaboraisGobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Is<strong>la</strong>s BalearesEl <strong>de</strong>safío <strong>de</strong> Worky. La prev<strong>en</strong>ción está <strong>en</strong> tiMoitollo!Acci<strong>de</strong>nts a <strong>la</strong> L<strong>la</strong>r. Per què ocorr<strong>en</strong>?Com evitar-los?Enseñanza Primaria y SecundariaEducación Primaria y SecundariaEducación PrimariaGobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rioja El medallón <strong>de</strong> <strong>la</strong> fortuna Educación SecundariaGobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rioja Ojito. Mira bi<strong>en</strong> Educación PrimariaInstituto Vasco <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral (OSALAN) Au<strong>la</strong> móvil “La <strong>seguridad</strong> es <strong>salud</strong> y vida” Enseñanza Primaria y SecundariaRegión <strong>de</strong> Murcia. Consejería <strong>de</strong> Trabajo y Política Social.Instituto <strong>de</strong> Seguridad y Salud LaboralCampaña esco<strong>la</strong>r “Crece <strong>en</strong> Seguridad”Educación Secundaria221


JAIME LLACUNA MORERASegún esta <strong>en</strong>cuesta (pregunta 56) <strong>el</strong> 49,8% <strong>de</strong> lostrabajadores manifiesta haber recibido formación <strong>en</strong>PRL <strong>en</strong> los dos últimos años. Esta pob<strong>la</strong>ción se distribuyesegún <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>en</strong>: 39,2%(<strong>de</strong> 1 a 9 trabajadores), 52,7% (<strong>de</strong> 10 a 49), 60,3 (<strong>de</strong>50 a 249), 62,3% (<strong>de</strong> 250 a 499) y 65% (<strong>de</strong> 500 o mástrabajadores). Notemos <strong>el</strong> ligero aum<strong>en</strong>to a medidaque aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ntil<strong>la</strong>, lo que <strong>de</strong>muestra <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> formación <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas gran<strong>de</strong>s.Es interesante otro dato que muestra esta <strong>en</strong>cuesta.El 25,5% <strong>de</strong> los trabajadores manifiesta que <strong>en</strong> losdoce últimos meses (pregunta 49) se ha realizadouna evaluación o algún estudio <strong>de</strong> los riesgos para<strong>la</strong> <strong>salud</strong> o <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajo. De estacifra, <strong>el</strong> 51,6% manifiestan (pregunta 51) que sí se hatomado alguna medida a partir <strong>de</strong> dicha evaluacióno estudio. Lo interesante vi<strong>en</strong>e cuando <strong>de</strong> <strong>la</strong> últimacifra <strong>el</strong> 37,6% <strong>de</strong> los trabajadores dic<strong>en</strong> que <strong>la</strong> medidao mejora ha sido <strong>en</strong> formación (pregunta 52). Porlo tanto, un tercio <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los trabajadores aseguranhaber hal<strong>la</strong>do modificaciones <strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong>trabajo referidas a <strong>la</strong> formación. El porc<strong>en</strong>taje esprácticam<strong>en</strong>te idéntico a los que manifiestan que <strong>la</strong>modificación se ha producido <strong>en</strong> <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong>insta<strong>la</strong>ciones, maquinaria y equipos o los que manifiestanque dicha modificación se ha dado <strong>en</strong> <strong>la</strong> información(dato éste <strong>de</strong> suma importancia por <strong>la</strong>concomitancia que ti<strong>en</strong>e con <strong>la</strong> formación).No exist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta más datos que nosaport<strong>en</strong> mayor información <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong>PRL <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>la</strong>boral.6.6. A MODO DE CONCLUSIÓNCorrespon<strong>de</strong> <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong> este com<strong>en</strong>tario <strong>sobre</strong><strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL <strong>en</strong> España con <strong>la</strong> aparición<strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo (2007-2012), una vez refr<strong>en</strong>dada por <strong>el</strong> Pl<strong>en</strong>o<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo <strong>el</strong> día 28 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2007. La casualidadnos ofrece <strong>el</strong> marco i<strong>de</strong>al para realizar una pequeñareflexión <strong>sobre</strong> lo dicho anteriorm<strong>en</strong>te.La Estrategia <strong>de</strong>dica <strong>el</strong> “Objetivo 6” a Pot<strong>en</strong>ciar<strong>la</strong> formación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Ello supone integrar, por primera vez, todoslos campos formativos refer<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> PRL <strong>en</strong> unmismo “objetivo”. Tal situación es inédita, dadoque (leído at<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to) cubre absolutam<strong>en</strong>tetodos los campos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza d<strong>el</strong>a PRL <strong>en</strong> España y se correspon<strong>de</strong>n con los apartadosanalizados anteriorm<strong>en</strong>te y que pret<strong>en</strong>díanser, someram<strong>en</strong>te, una visión panorámica d<strong>el</strong> conjunto<strong>de</strong> situaciones formativas. Quiere <strong>de</strong>cir que<strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to se nos ofrece como una muestra <strong>de</strong>“integración” <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes campos formativos<strong>en</strong> un único objetivo. Dicho objetivo <strong>de</strong>beríaconducir a <strong>la</strong> “cultura <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción”.Indicar los apartados <strong>en</strong> los que se divi<strong>de</strong> <strong>el</strong>Objetivo 6 es resumir lo dicho anteriorm<strong>en</strong>te:• Actuaciones educativas y s<strong>en</strong>sibilizadoras <strong>en</strong> <strong>el</strong>ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza obligatoria. Incluye <strong>la</strong>PRL <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación primaria (escu<strong>el</strong>a) y <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración<strong>de</strong> guías para <strong>el</strong> profesor. Queda con<strong>el</strong>lo c<strong>la</strong>ro que uno <strong>de</strong> los aspectos significativos<strong>de</strong> <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> formación <strong>en</strong> <strong>la</strong> escu<strong>el</strong>a es <strong>la</strong>s<strong>en</strong>sibilización y capacitación <strong>de</strong> los maestros.La <strong>en</strong>señanza “transversal” supondría un bu<strong>en</strong>mecanismo formativo.• Profundizar <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación profesional reg<strong>la</strong>da.Se insiste <strong>en</strong> este apartado <strong>en</strong> <strong>la</strong> transversalidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza y <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesaria cualificación d<strong>el</strong>os profesores. La Estrategia manifiesta más ad<strong>el</strong>ant<strong>el</strong>a exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una FP específica <strong>de</strong> TécnicoSuperior <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Profesionalesasí como hace m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los Certificados <strong>de</strong>Profesionalidad y d<strong>el</strong> certificado específico <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>cionistaarticu<strong>la</strong>ndo, con carácter <strong>de</strong> urg<strong>en</strong>cia,<strong>la</strong> capacitación d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> intermedio.• Formación universitaria. Se matiza <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> formaciónincluida <strong>en</strong> los difer<strong>en</strong>tes “curricu<strong>la</strong>”<strong>de</strong> <strong>la</strong>s titu<strong>la</strong>ciones universitarias y <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva carrera (máster oficial. Bolonia) <strong>en</strong>PRL. Se concreta que <strong>la</strong> formación universitariaes <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> “niv<strong>el</strong> superior” (actualm<strong>en</strong>teconvivi<strong>en</strong>do con <strong>el</strong> AnexoVI).• La Estrategia <strong>de</strong>dica un apartado importante a<strong>la</strong> formación para <strong>el</strong> empleo. D<strong>en</strong>ominaciónnueva que <strong>en</strong>globa <strong>la</strong>s anteriores FormacionesProfesionales Ocupacional y Continua. Es evi<strong>de</strong>nteque <strong>en</strong> este marco se establece <strong>la</strong> formación<strong>de</strong> los trabajadores propiam<strong>en</strong>te dichos <strong>en</strong>lo que hace refer<strong>en</strong>cia al artículo 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción (trabajadores ocupados o <strong>de</strong>sempleados,trabajadores <strong>de</strong> pequeñas y medianas empresas,trabajadores <strong>de</strong> baja cualificación, jóv<strong>en</strong>es,inmigrantes o personas con discapacidad).Esta formación supondría <strong>la</strong> formación no curricu<strong>la</strong>ry que, como <strong>de</strong>cíamos, correspon<strong>de</strong>ría a <strong>la</strong>formación que cubriera específicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<strong>en</strong> PRL <strong>de</strong> los colectivos concretos <strong>de</strong>trabajadores. Formación fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te “amedida” <strong>de</strong> los riesgos, necesida<strong>de</strong>s, capacidad,características sociales y culturales, etc. <strong>de</strong> lostrabajadores.222


SISTEMA DE EDUCACIÓN Y FORMACIÓN• Finalm<strong>en</strong>te se contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> unP<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> Formación <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales que integraría los diversosaspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tivaque se <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.Consi<strong>de</strong>ramos que <strong>la</strong> visión integradora <strong>de</strong> <strong>la</strong>Estrategia españo<strong>la</strong> pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong> resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> loanalizado, <strong>en</strong> tanto i<strong>de</strong>ntifica los diversos aspectos<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>en</strong> PRL y promueve para unfuturo inmediato <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> un único objetivo.223


7. Sistema <strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>toEMILIO CASTEJÓN VILELLACoordinador <strong>de</strong> Ediciones y PublicacionesInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo7.1. EVOLUCIÓN HISTÓRICA DEL SEGUROEN España <strong>la</strong> posibilidad legal <strong>de</strong> que los empresariosasegur<strong>en</strong> <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo<strong>de</strong> sus trabajadores ti<strong>en</strong>e su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> 31 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1900 (leyDato), cuyo artículo 4 dispuso que «los obreros t<strong>en</strong>drán<strong>de</strong>recho a in<strong>de</strong>mnización por los acci<strong>de</strong>ntes... que produzcanincapacidad»; dicha in<strong>de</strong>mnización <strong>de</strong>bía correra cargo <strong>de</strong> los empresarios, hechos responsablespor <strong>el</strong> artículo 2, pero <strong>el</strong> artículo 12 <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma leyestableció que «los patronos podrán sustituir <strong>la</strong>s obligaciones[<strong>de</strong> in<strong>de</strong>mnización]... por <strong>el</strong> seguro hecho a su costa<strong>en</strong> cabeza d<strong>el</strong> obrero <strong>de</strong> que se trate». Anteriorm<strong>en</strong>t<strong>el</strong>a única posibilidad d<strong>el</strong> obrero para ser resarcido pasabapor <strong>el</strong> recurso a <strong>la</strong> jurisdicción civil.De esta posibilidad (que no obligación todavía)<strong>de</strong> asegurar <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s in<strong>de</strong>mnizaciones nacieron<strong>en</strong> España <strong>la</strong>s primeras Mutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> Trabajo, asociaciones <strong>de</strong> patronos sin ánimo d<strong>el</strong>ucro creadas con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> repartir (mutualizar)<strong>el</strong> riesgo <strong>en</strong>tre sus empresarios asociados. Nofue hasta 1932 (Ley <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo <strong>de</strong> 4<strong>de</strong> julio) que <strong>el</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo se convirtió <strong>en</strong> legalm<strong>en</strong>te obligatorio; <strong>el</strong> seguropodía contratarse indistintam<strong>en</strong>te con compañíasmercantiles <strong>de</strong> seguros privados o con <strong>la</strong>sMutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo.El sigui<strong>en</strong>te cambio importante vino <strong>de</strong> <strong>la</strong>mano <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 193/1963, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> diciembre, <strong>de</strong>Bases <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social; dicha ley establecióun sistema <strong>de</strong> protección social único, incorporando<strong>en</strong> <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> público <strong>la</strong> cobertura d<strong>el</strong> seguro<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo.Al mismo tiempo (Base primera) se establecióque «<strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social quedará articu<strong>la</strong>da<strong>sobre</strong> una conjunta consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> conting<strong>en</strong>ciasy situaciones objeto <strong>de</strong> cobertura y <strong>en</strong> ningúncaso podrá servir <strong>de</strong> base a operaciones <strong>de</strong> lucro mercantil».Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> esta disposición, <strong>la</strong>scompañías mercantiles quedaron excluidas d<strong>el</strong>ámbito d<strong>el</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo,si bi<strong>en</strong> esta función siguió si<strong>en</strong>do posible para<strong>la</strong>s Mutuas <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo, pues aunqu<strong>el</strong>a Base <strong>de</strong>cimoséptima establecía que «<strong>la</strong> gestiónd<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales queda atribuida <strong>en</strong> <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral a<strong>la</strong>s Mutualida<strong>de</strong>s Laborales», añadía inmediatam<strong>en</strong>teque «esta gestión será compatible con <strong>la</strong> atribuida a<strong>la</strong>s Mutuas Patronales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones que reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tariam<strong>en</strong>tese <strong>de</strong>termin<strong>en</strong>» 24 .Des<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces <strong>la</strong> Seguridad Social ha ido <strong>de</strong>scargandoprogresivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> gestión d<strong>el</strong> asegurami<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mutuas,más tar<strong>de</strong> rebautizadas como Mutuas <strong>de</strong>Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> Trabajo y Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social por <strong>la</strong> Ley 4/1990 <strong>de</strong> PresupuestosG<strong>en</strong>erales d<strong>el</strong> Estado para 1990. Así, porejemplo, <strong>en</strong> 1990 25 se <strong>de</strong>rogó <strong>el</strong> apartado 2 d<strong>el</strong> artículo204 <strong>de</strong> <strong>la</strong> vig<strong>en</strong>te Ley <strong>de</strong> Seguridad Social, que impedíaa <strong>de</strong>terminadas empresas asociarse a <strong>la</strong>s mutuasy <strong>la</strong>s obligaba a asegurarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mutualida<strong>de</strong>s<strong>la</strong>borales (más tar<strong>de</strong> sustituidas por <strong>el</strong> InstitutoNacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, INSS). En <strong>la</strong> actualidad,alre<strong>de</strong>dor d<strong>el</strong> 95% <strong>de</strong> los trabajadores porcu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a prestan sus servicios <strong>en</strong> empresas quehan <strong>el</strong>egido a mutuas para gestionar su seguro,mi<strong>en</strong>tras que sólo <strong>el</strong> 5% <strong>el</strong>ig<strong>en</strong> al INSS. Esta <strong>de</strong>sproporciónno ti<strong>en</strong>e nada <strong>de</strong> extraño, ya que <strong>el</strong> INSS nopresta a sus asegurados ninguno <strong>de</strong> los exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tesservicios asist<strong>en</strong>ciales y rehabilitadores que caracterizana <strong>la</strong>s mutuas, sino que recurre para <strong>el</strong>lo a los24Para una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da <strong>de</strong> los <strong>de</strong>bates que rebajaron<strong>la</strong>s aspiraciones iniciales <strong>de</strong> nacionalización total<strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestaciones sociales para <strong>de</strong>jar<strong>la</strong> <strong>en</strong> una mera mutualización<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales,véase Vida Soria, J. Las peculiarida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> protección contraacci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. EnGonzalo, B., Nogueira, M. Ci<strong>en</strong> años <strong>de</strong> Seguridad Social.Madrid. Fraternidad-Muprespa y UNED. 2000.25Disp. Dic. 14.1 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 4/1990, <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> junio.225


EMILIO CASTEJÓN VILELLAservicios públicos <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>de</strong> respuesta forzosam<strong>en</strong>temás l<strong>en</strong>ta 26 .Los sucesivos gobiernos <strong>de</strong> los últimos <strong>de</strong>c<strong>en</strong>ioshan impulsado fusiones <strong>de</strong> mutuas <strong>en</strong> busca<strong>de</strong> una mayor efici<strong>en</strong>cia y, <strong>en</strong> algunos casos, parasalvar situaciones financieram<strong>en</strong>te d<strong>el</strong>icadas; por<strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> mutuas ha ido <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>dopau<strong>la</strong>tinam<strong>en</strong>te. En <strong>el</strong> año 1997 existían 31 mutuas(fr<strong>en</strong>te a 58 <strong>en</strong> 1992 y 149 <strong>en</strong> 1985) y actualm<strong>en</strong>tepermanec<strong>en</strong> poco más <strong>de</strong> una veint<strong>en</strong>a.7.2. ÁMBITO DE COBERTURA YPRESTACIONES26En esta misma línea <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas<strong>de</strong>be inscribirse <strong>la</strong> autorización a éstas para <strong>la</strong> gestión d<strong>el</strong>a incapacidad temporal por conting<strong>en</strong>cias comunes, a <strong>la</strong>que no nos referiremos <strong>en</strong> este capítulo, limitado únicam<strong>en</strong>tea <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionales, y <strong>la</strong> autorizaciónpara que <strong>la</strong>s mutuas constituyeran servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónaj<strong>en</strong>os, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que hab<strong>la</strong>remos más ad<strong>el</strong>ante.27Hasta 2003 <strong>el</strong> concepto era aplicable únicam<strong>en</strong>te a lostrabajadores por cu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a (con algunas excepciones),pero <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> lo dispuesto por <strong>el</strong> Real Decreto1273/2003, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> octubre, los trabajadores d<strong>el</strong> Régim<strong>en</strong>Especial <strong>de</strong> Trabajadores Autónomos (RETA) pue<strong>de</strong>n acogersea <strong>la</strong> protección por este concepto previo pago <strong>de</strong> <strong>la</strong>correspondi<strong>en</strong>te cotización. Hasta <strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te, ap<strong>en</strong>as un10% <strong>de</strong> dichos trabajadores ha optado por asegurar estaconting<strong>en</strong>cia que excluye, por ejemplo, los acci<strong>de</strong>ntes initinere.Al igual que <strong>en</strong> muchos otros países, <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>ciasaseguradas <strong>en</strong> España son <strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad profesional, por lo que<strong>el</strong> alcance d<strong>el</strong> seguro vi<strong>en</strong>e <strong>de</strong>terminado por <strong>la</strong> <strong>de</strong>finiciónlegal <strong>de</strong> estos conceptos.Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> como acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo (artículo115 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social(LGSS), Real Decreto Legis<strong>la</strong>tivo 1/1994 <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong>junio) toda lesión corporal que <strong>el</strong> trabajador 27 sufracon ocasión o por consecu<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> trabajo queejecute por cu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a. Se incluy<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre otros,los acci<strong>de</strong>ntes que sufra al ir o volver d<strong>el</strong> trabajo(“in itinere”), <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s originadas exclusivam<strong>en</strong>tepor <strong>el</strong> trabajo y no c<strong>la</strong>sificadas comoprofesionales y los agravami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>rivados d<strong>el</strong>acci<strong>de</strong>nte.Se excluy<strong>en</strong> los motivados por fuerza mayor(pero no por inso<strong>la</strong>ción, rayo o simi<strong>la</strong>r) y por doloo impru<strong>de</strong>ncia temeraria d<strong>el</strong> trabajador, pero noson motivos sufici<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> exclusión <strong>la</strong> impru<strong>de</strong>ncianormal d<strong>el</strong> trabajador <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejercicio d<strong>el</strong>a tarea conocida ni <strong>la</strong> concurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> culpabilidad<strong>de</strong> terceros. Como criterio g<strong>en</strong>eral, <strong>de</strong>be presumirse,salvo prueba <strong>en</strong> contrario, que son acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong>s lesiones sufridas <strong>en</strong> o durante<strong>el</strong> trabajo. La jurispru<strong>de</strong>ncia ha reconocido reiteradam<strong>en</strong>tecomo acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo <strong>la</strong>s patologíasno traumáticas (infartos, hemorragiascerebrales, etc.) ocurridas durante <strong>el</strong> trabajo.En conjunto pue<strong>de</strong> afirmarse que <strong>en</strong> los ci<strong>en</strong>años transcurridos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> ley Dato se ha flexibilizado«<strong>de</strong> manera progresiva <strong>la</strong> noción <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte<strong>de</strong> trabajo... consi<strong>de</strong>rando acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo supuestosc<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te externos a <strong>la</strong> esfera d<strong>el</strong> riesgoempresarial» 28 .Se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> como <strong>en</strong>fermedad profesional (artículo116 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LGSS) <strong>la</strong> contraída como consecu<strong>en</strong>ciad<strong>el</strong> trabajo realizado por cu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a <strong>en</strong><strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s que se especifican <strong>en</strong> <strong>el</strong> Cuadro <strong>de</strong>Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales 29 , y que esté provocadapor <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos o sustanciasque <strong>en</strong> dicho cuadro se indiqu<strong>en</strong> para cada <strong>en</strong>fermedadprofesional.Aunque <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad profesionalse realiza mediante <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> lista (a travésd<strong>el</strong> Cuadro <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s Profesionales)<strong>el</strong> sistema español es, <strong>en</strong> realidad, un sistema mixto,dado que, como ya hemos dicho, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sexcluidas d<strong>el</strong> Cuadro que t<strong>en</strong>gan orig<strong>en</strong> <strong>la</strong>boralson consi<strong>de</strong>radas como acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>la</strong>s prestaciones por uno y otro conceptoson idénticas.Las prestaciones asist<strong>en</strong>ciales a <strong>la</strong>s que ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong>recho<strong>el</strong> trabajador <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajoo <strong>en</strong>fermedad profesional son <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes: tratami<strong>en</strong>tomédico y quirúrgico, prescripcionesfarmacéuticas y, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, toda técnica diagnósticao terapéutica necesaria a juicio médico; aparatos<strong>de</strong> prótesis u ortopedia y vehículos para inválidos;cirugía plástica y reparadora (cuando seanecesaria por <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s alteraciones d<strong>el</strong>aspecto físico d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>ntado, o para facilitar surehabilitación funcional); rehabilitación funcional(medicina física y fisioterapia); ori<strong>en</strong>tación y formaciónprofesional; y los tratami<strong>en</strong>tos especializados<strong>de</strong> recuperación no profesional (cuando <strong>la</strong> gravedad<strong>de</strong> <strong>la</strong> invali<strong>de</strong>z imposibilite <strong>la</strong> profesional).Las prestaciones económicas son <strong>de</strong> dos tipos:subsidios por incapacidad temporal (o, <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminadoscasos, mi<strong>en</strong>tras se recibe tratami<strong>en</strong>topara <strong>la</strong> recuperación) e in<strong>de</strong>mnizaciones (<strong>en</strong> forma<strong>de</strong> capital o <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sión, según <strong>el</strong> caso) cuando<strong>el</strong> trabajador sufre una lesión no invalidante,28Durán, F. <strong>Informe</strong> <strong>sobre</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y su prev<strong>en</strong>ción.Madrid, Presi<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> Gobierno. 2001. Pág. 240.29Real Decreto 1299/2006, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> noviembre.226


SISTEMA DE ASEGURAMIENTOo cuando se le reconoce una incapacidad perman<strong>en</strong>te(parcial, total, absoluta o gran invali<strong>de</strong>z). Encaso <strong>de</strong> muerte d<strong>el</strong> trabajador, <strong>la</strong> in<strong>de</strong>mnización<strong>la</strong> recib<strong>en</strong> sus <strong>de</strong>rechohabi<strong>en</strong>tes.Con in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> que se esté o no asociadoa una mutua, <strong>la</strong> evaluación, calificación y revisión<strong>de</strong> <strong>la</strong> incapacidad y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong><strong>de</strong>recho a <strong>la</strong>s prestaciones económicas por invali<strong>de</strong>zperman<strong>en</strong>te, así como <strong>la</strong> verificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> lesiones no invalidantes, correspon<strong>de</strong>siempre al INSS, que cu<strong>en</strong>ta para <strong>el</strong>lo conEquipos <strong>de</strong> Valoración <strong>de</strong> Incapacida<strong>de</strong>s (EVI),constituidos <strong>en</strong> cada Dirección Provincial <strong>de</strong> dichoorganismo 30 . El procedimi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong> incapacidad se regu<strong>la</strong> mediante unanormativa específica.Finalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse que, <strong>de</strong> acuerdo conlo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 77 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LGSS, <strong>la</strong>s empresasque cump<strong>la</strong>n <strong>de</strong>terminados requisitos establecidospor <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y SeguridadSocial pue<strong>de</strong>n autoasegurar a sus trabajadores <strong>en</strong>r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prestaciones por incapacidadtemporal. En <strong>la</strong> práctica, son muy pocas<strong>la</strong>s empresas que utilizan este sistema.7.3. INGRESOS Y GASTOSEl asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales se financia <strong>en</strong> supráctica totalidad mediante una cotización quecorre exclusivam<strong>en</strong>te a cargo <strong>de</strong> los empresarios.La recaudación presupuestada para <strong>el</strong> año 2008 es<strong>de</strong> 8.029,75 millones <strong>de</strong> euros 31 .Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te 32 se han aprobado unas nuevastarifas <strong>de</strong> cotización para sustituir a <strong>la</strong>s anteriores,vig<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1979. La nueva tarifa se basa<strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa (<strong>la</strong> anterior se basaba<strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad d<strong>el</strong> trabajador, por lo que eraproclive a errores e incluso a frau<strong>de</strong>s), si bi<strong>en</strong>manti<strong>en</strong>e una tarifa común a <strong>la</strong>s distintas activida<strong>de</strong>spara ciertos puestos g<strong>en</strong>éricos (administrativo,chófer, etc.) cuyos riesgos son simi<strong>la</strong>res in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa.Las tarifas osci<strong>la</strong>n <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 1% <strong>de</strong> <strong>la</strong> base <strong>de</strong>cotización <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los empleados <strong>de</strong> oficina,hasta <strong>el</strong> 8,5 % correspondi<strong>en</strong>te a los trabajos <strong>en</strong>interior <strong>de</strong> minas o <strong>el</strong> 7,6% <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción. Latarifa media resultante es <strong>de</strong> un 2,7% aproximadam<strong>en</strong>te,una cifra r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te <strong>el</strong>evada <strong>en</strong> <strong>el</strong>contexto europeo (Alemania, 1,3%; Austria, 1,4%;Fin<strong>la</strong>ndia, 2,1%; Francia, 2,2%).El <strong>el</strong>evado niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarifa d<strong>el</strong> seguro españolha hecho que éste sea calificado <strong>de</strong> caro 33 , sibi<strong>en</strong> <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse que <strong>en</strong> este terr<strong>en</strong>o <strong>la</strong>s comparacionesno son fáciles, pues <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> no sólo <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad, sinotambién d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> prestaciones, aspectos ambos<strong>de</strong> difícil valoración r<strong>el</strong>ativa.La mejor información disponible respecto alconjunto <strong>de</strong> los ingresos y gastos d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales,como oficialm<strong>en</strong>te se <strong>de</strong>nomina <strong>el</strong> seguro, se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<strong>en</strong> los Presupuestos <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadTABLA 1Proyecto <strong>de</strong> presupuesto d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales para <strong>el</strong> ejercicio2008. Cantida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> millones <strong>de</strong> eurosIngresosGastosCotizaciones sociales 8.029,75 Prestaciones económicas 7.969,64Otros 3.888,62 Asist<strong>en</strong>cia sanitaria 1.518,62Servicios sociales 78,53Tesorería e informática 1.343,18TOTAL 11.918,37 TOTAL 10.909.9730Excepto <strong>en</strong> Cataluña, don<strong>de</strong> los EVI han sido sustituidospor un organismo autonómico que presta servicios <strong>de</strong>calificación <strong>de</strong> incapacida<strong>de</strong>s.31Presupuestos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social.32Ley <strong>de</strong> Presupuestos G<strong>en</strong>erales d<strong>el</strong> Estado para 2007.BOE 29/12/2006.33Durán, F., B<strong>en</strong>avi<strong>de</strong>s, F. G. <strong>Informe</strong> <strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. Losriesgos <strong>la</strong>borales y su prev<strong>en</strong>ción. España 2004. Barc<strong>el</strong>ona.At<strong>el</strong>ier. 2004. Pág. 28.227


EMILIO CASTEJÓN VILELLASocial. Los datos correspondi<strong>en</strong>tes al año 2008(proyecto <strong>de</strong> presupuestos) se indican <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong>1, a <strong>la</strong> que es preciso efectuar algunos breves com<strong>en</strong>tariospara su mejor compr<strong>en</strong>sión.En primer lugar, l<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>el</strong> <strong>el</strong>evado niv<strong>el</strong><strong>de</strong> ingresos <strong>en</strong> <strong>la</strong> rúbrica «Otros», que apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>tecontradice lo afirmado más arriba <strong>de</strong> que<strong>el</strong> seguro se financia con <strong>la</strong>s cotizaciones <strong>de</strong> los empresarios.Ello se <strong>de</strong>be a <strong>la</strong>s peculiares prácticas contables<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, que <strong>la</strong> llevan a contabilizarpor duplicado (<strong>en</strong> ingresos y <strong>en</strong> gastos) <strong>la</strong>stransfer<strong>en</strong>cias internas d<strong>el</strong> Sistema; efectivam<strong>en</strong>te,<strong>la</strong>s transfer<strong>en</strong>cias internas son gastos para <strong>el</strong> <strong>en</strong>teemisor e ingresos para <strong>el</strong> receptor, pero <strong>en</strong> un presupuestoglobal <strong>de</strong>berían, lógicam<strong>en</strong>te, omitirse.En <strong>el</strong> ejercicio 2008 <strong>la</strong>s transfer<strong>en</strong>cias internaspresupuestadas asci<strong>en</strong><strong>de</strong>n a 3.534,8 millones <strong>de</strong> euros,que como se ve correspon<strong>de</strong>n al 91% <strong>de</strong> los ingresosincluidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> rúbrica <strong>de</strong> «Otros» ingresos 34 .Esas transfer<strong>en</strong>cias internas correspon<strong>de</strong>n a pagosreg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarios efectuados por <strong>la</strong>s mutuas al restod<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> concepto <strong>de</strong> sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to a los servicioscomunes y <strong>de</strong> capitales-r<strong>en</strong>ta constituidospara que con sus intereses se abon<strong>en</strong> por <strong>el</strong> INSS<strong>la</strong>s prestaciones económicas <strong>de</strong> carácter perman<strong>en</strong>te(p<strong>en</strong>siones). En <strong>el</strong> apartado <strong>de</strong> gastos dichos pagosse contabilizan <strong>en</strong> «Prestaciones económicas».En segundo lugar, <strong>de</strong>be <strong>de</strong>stacarse <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong>que <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> es ampliam<strong>en</strong>te exce<strong>de</strong>ntario, puessus ingresos superan c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te sus gastos; <strong>en</strong> <strong>el</strong>ejercicio <strong>de</strong> 2008, tal como se indica <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 1, <strong>el</strong> exce<strong>de</strong>ntepresupu<strong>estado</strong> es <strong>de</strong> 1.008,4 millones <strong>de</strong> euros35 . Se trata <strong>de</strong> una peculiaridad histórica d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong>,que se repite año tras año 36 y que lo convierte<strong>en</strong> «anormal» <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los sistemas públicos<strong>de</strong> asegurami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias profesionalesexist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> otros países, que habitualm<strong>en</strong>tepersigu<strong>en</strong> <strong>el</strong> equilibrio presupuestario.A nuestro juicio, lo que justifica que <strong>el</strong> seguroespañol sea calificado <strong>de</strong> caro no es, como ya hemosdicho, <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> tarifa, sino <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong>que sea perman<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te exce<strong>de</strong>ntario.34El 9% restante correspon<strong>de</strong> a otros ingresos proce<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> prestación <strong>de</strong> servicios (80,4 millones), comp<strong>en</strong>sación<strong>de</strong> costes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción (14,8 millones),reintegros <strong>de</strong> operaciones corri<strong>en</strong>tes (52,9 millones)y otros ingresos (43,3 millones).35Un análisis efectuado con <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> criterioscontables “conv<strong>en</strong>cionales”, pondría <strong>de</strong> manifiesto un exce<strong>de</strong>nte“real” bastante mayor.36Para un mayor <strong>de</strong>talle pue<strong>de</strong> consultarse Díaz-Pomar,J. Consecu<strong>en</strong>cias financieras d<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>la</strong> financiaciónd<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social. En Gonzalo, B.,Nogueira, M. Ci<strong>en</strong> años <strong>de</strong> Seguridad Social. Madrid.Fraternidad-Muprespa y UNED. 2000.7.4. ACTUACIÓN PREVENTIVA EN ELÁMBITO DE LA SEGURIDAD SOCIALLa implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>en</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos <strong>la</strong>borales estaba prevista<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Bases (base <strong>de</strong>cimoquinta) que establecíaque <strong>la</strong> Seguridad Social «podrá ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r suacción a los servicios sociales que a continuación sem<strong>en</strong>cionan» citando <strong>en</strong> primer lugar <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te:«A) Higi<strong>en</strong>e y Seguridad d<strong>el</strong> Trabajo.- En conexión conlos Servicios G<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e d<strong>el</strong>Trabajo correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> Seguridad Social:a) La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los riesgos profesionales <strong>de</strong>rivados<strong>de</strong> los ambi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> trabajo y d<strong>el</strong> trabajador.b) Las medidas sanitarias <strong>de</strong> tut<strong>el</strong>a conduc<strong>en</strong>tesa lograr, individual o colectivam<strong>en</strong>te, un óptimo<strong>estado</strong> sanitario.»En cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> este mandato, a principios<strong>de</strong> los años set<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> Seguridad Social creó <strong>el</strong> P<strong>la</strong>nNacional <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e y Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo,como un medio <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> marcha <strong>el</strong> ServicioSocial <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e y Seguridad d<strong>el</strong> Trabajo, todo<strong>el</strong>lo con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> disminuir los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales que <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>época aso<strong>la</strong>ban <strong>el</strong> país. La puesta <strong>en</strong> marcha d<strong>el</strong>P<strong>la</strong>n se <strong>de</strong>sarrolló con gran<strong>de</strong>s aportaciones financieraspor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, lo que probablem<strong>en</strong>tetuvo mucho que ver con <strong>el</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>sovertiginoso <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad, que se redujo <strong>en</strong>un 50% <strong>en</strong>tre 1973 y 1983.Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Real Decreto-Ley 36/1978convirtió <strong>el</strong> Servicio Social <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e y Seguridadd<strong>el</strong> Trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e ySeguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo 37 modificando su estatusjurídico (pasó a ser un organismo autónomo) y colocándolobajo <strong>la</strong> autoridad d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Trabajo, lo que <strong>de</strong>terminó <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> <strong>la</strong>implicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareasprev<strong>en</strong>tivas, salvo a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escasas activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> este tipo autorizadas a <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y realizadas al amparo <strong>de</strong> lo dispuesto<strong>en</strong> <strong>el</strong> artículo 68 d<strong>el</strong> Texto Refundido <strong>la</strong> LeyG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social (Real DecretoLegis<strong>la</strong>tivo 1/1994, <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> junio).A pesar <strong>de</strong> los voluminosos exce<strong>de</strong>ntes d<strong>el</strong> régim<strong>en</strong>,<strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s presupuestadas para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> prin-37La <strong>de</strong>nominación «legal» d<strong>el</strong> Instituto era <strong>de</strong> «Higi<strong>en</strong>ey Seguridad», pero <strong>el</strong> Real Decreto 577/1982 invirtió (es<strong>de</strong> suponer que por error) los términos, <strong>de</strong>nominándolo <strong>de</strong>«Seguridad e Higi<strong>en</strong>e». El error nunca fue subsanado.228


SISTEMA DE ASEGURAMIENTO38Durán, F., B<strong>en</strong>avi<strong>de</strong>s, F.G., op. cit. pág. 169.39Durán, F., op. cit. pág. 90.40Durán, F., op. cit. pág. 91.41http://www.tcu.es/uploads/672%20Co<strong>la</strong>boración%20MATEPSS.pdfConsultado <strong>el</strong> 3.12.2007.42http://www.tt.mtas.es/periodico/<strong>seguridad</strong>social/200501/SS20050126_2.htmConsultado <strong>el</strong> 4.12.2007.cipios <strong>de</strong> los años och<strong>en</strong>ta d<strong>el</strong> siglo pasado se hansituado <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> uno y <strong>el</strong> dos por ci<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ingresospor cuotas 38 , salvo <strong>en</strong> los años inmediatam<strong>en</strong>teposteriores a <strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que alcanzaron <strong>el</strong> 6% <strong>de</strong>bido aun cambio <strong>en</strong> los criterios contables pero no a unaum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva. A título comparativopo<strong>de</strong>mos citar que <strong>la</strong>s «mutuas» alemanasinviert<strong>en</strong> <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>el</strong> 7% <strong>de</strong> sus ingresos.La aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales modificó <strong>la</strong> situación, al permitirque <strong>la</strong>s mutuas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ran funciones comoservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os, si bi<strong>en</strong> fuera d<strong>el</strong>marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong> Seguridad Social.Ello obligó a establecer con c<strong>la</strong>ridad cuáles eran<strong>la</strong>s acciones que podían <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> dichomarco, lo que se reguló mediante <strong>la</strong> Or<strong>de</strong>n <strong>de</strong>22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1995.Dicha dualidad <strong>de</strong> actuaciones prev<strong>en</strong>tivaspor parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas g<strong>en</strong>eró diversos problemas,seña<strong>la</strong>dos ya <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2001 por <strong>el</strong> informeDurán: «La concurr<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s...sometidas a tan difer<strong>en</strong>tes condiciones... vi<strong>en</strong>e ocasionandodistorsiones <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado... Estas distorsionesprovi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> doble condición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas... [que]les permite una oferta <strong>de</strong> servicios que difícilm<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong>nigua<strong>la</strong>r <strong>el</strong> resto <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s» 39 .Por <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> mismo informe recom<strong>en</strong>dó: «Deslindarnítidam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas su verti<strong>en</strong>tegestora <strong>de</strong> prestaciones y su actuación como <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s implicadas<strong>en</strong> <strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción...Aprobar cuanto antes <strong>la</strong> normativa ... que regule <strong>la</strong> prohibición<strong>de</strong> que <strong>la</strong>s Mutuas financi<strong>en</strong> su actividad comoservicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os con cargo a los recursospúblicos a los que acce<strong>de</strong>n <strong>en</strong> su calidad <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boradoras<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social» 40 .A pesar <strong>de</strong> estas recom<strong>en</strong>daciones no se empr<strong>en</strong>dieronacciones correctoras hasta que <strong>el</strong>Tribunal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>tas emitió un informe 41 <strong>en</strong> <strong>el</strong> quese <strong>de</strong>mostraba que <strong>la</strong>s afirmaciones anterioreseran sustancialm<strong>en</strong>te ciertas. Con tal motivo <strong>el</strong>Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales emitióuna nota <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>sa 42 <strong>en</strong> <strong>la</strong> que podía leerse: «Así,<strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>tas, al informar <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> gestión d<strong>el</strong>Sector Público Estatal, ha puesto <strong>de</strong> manifiesto <strong>la</strong> situación<strong>de</strong> privilegio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas respecto d<strong>el</strong> resto<strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción Aj<strong>en</strong>os y <strong>la</strong> financiación<strong>en</strong>cubierta <strong>de</strong> su actividad como tales con cargo a losfondos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social que gestionan, requiri<strong>en</strong>do<strong>la</strong> modificación normativa correspondi<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>caminadaa reforzar <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> separación <strong>de</strong> ambas activida<strong>de</strong>s,e impidi<strong>en</strong>do <strong>el</strong> uso alternativo <strong>de</strong> mediosadscritos a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> SeguridadSocial».Como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> todo <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> RealDecreto 688/2005, <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> junio, dispuso <strong>la</strong> segregación<strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mutuas. En paral<strong>el</strong>o se <strong>de</strong>cidió un recorteadicional <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s autorizadas a <strong>la</strong>s mutuaspara efectuar activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas con cargoa cuotas, que a partir <strong>de</strong> 2006 se redujeron hasta<strong>el</strong> 1% <strong>de</strong> los ingresos. Dicho porc<strong>en</strong>taje haquedado oficializado como «máximo» <strong>en</strong> virtud d<strong>el</strong>o dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> punto 1 d<strong>el</strong> artículo 3 <strong>de</strong> <strong>la</strong>Or<strong>de</strong>n TAS/3623/2006, <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre, por<strong>la</strong> que se regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong><strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social y <strong>la</strong> financiación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales 43 .No parece fácil que <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>smutuas pueda alcanzar cotas apreciables <strong>de</strong> eficacia,y no sólo por <strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> recursos que se <strong>la</strong>asigna. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> acción prev<strong>en</strong>tiva vi<strong>en</strong>e <strong>la</strong>stradapor <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s mutuas, que haceque <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> mutua y <strong>la</strong> empresaasociada, ésta ocupe <strong>el</strong> privilegiado lugar <strong>de</strong>cli<strong>en</strong>te que, lógicam<strong>en</strong>te, no pue<strong>de</strong> ser presionadopara que mejore su acción prev<strong>en</strong>tiva porquepodría verse t<strong>en</strong>tado a cambiar <strong>de</strong> proveedor-mutuay buscar otra m<strong>en</strong>os incómoda. Cosa bi<strong>en</strong> fácilpor otra parte, porque los conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> asociación<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa a una mutua <strong>de</strong>terminadati<strong>en</strong><strong>en</strong> una duración mínima legal <strong>de</strong> un año y,por tanto, <strong>la</strong> empresa-cli<strong>en</strong>te pue<strong>de</strong> cambiarse <strong>de</strong>mutua cada año, lo que le confiere una <strong>en</strong>ormecapacidad <strong>de</strong> presión <strong>sobre</strong> aquél<strong>la</strong>.Por último, al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>en</strong>treprev<strong>en</strong>ción y reparación, es conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te analizarlos pagos que <strong>el</strong> empresario <strong>de</strong>be hacer, o pue<strong>de</strong><strong>de</strong>jar <strong>de</strong> hacer, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivasque haya adoptado, o <strong>de</strong>jado adoptar. Se trata,<strong>en</strong> concreto, <strong>de</strong> cuestiones r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong>posible recargo <strong>de</strong> prestaciones y <strong>el</strong> ajuste <strong>de</strong> <strong>la</strong>scotizaciones por AT y EP.43La Seguridad Social financia también <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales,a <strong>la</strong> que <strong>en</strong> 2005 se dotó con unos 30 millones <strong>de</strong> euros.229


EMILIO CASTEJÓN VILELLAEl artículo 123 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LGSS establece que todas<strong>la</strong>s prestaciones económicas que t<strong>en</strong>gan comocausa un acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo o <strong>en</strong>fermedad profesionalse aum<strong>en</strong>tarán según <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong> <strong>la</strong>falta, <strong>de</strong> un 30% a un 50%, cuando <strong>la</strong> lesión se produzcacomo resultado <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados incumplimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales. La responsabilidad d<strong>el</strong> pago d<strong>el</strong> recargo(compatible con cualquier otro tipo <strong>de</strong> responsabilidad)recae directam<strong>en</strong>te <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> empresarioy no pue<strong>de</strong> ser objeto <strong>de</strong> seguro alguno. La forma<strong>en</strong> que se expresan los incumplimi<strong>en</strong>tos queoriginan <strong>el</strong> recargo es lo sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te ampliacomo para que cualquier infracción a <strong>la</strong> normativa<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción pudiera dar lugar a dicho recargo.En <strong>la</strong> práctica, sin embargo, por diversas razones,este artículo es mucho m<strong>en</strong>os aplicado d<strong>el</strong>o que sería <strong>de</strong> esperar.Por su parte, <strong>el</strong> artículo 108 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LGSS disponeque <strong>la</strong>s cuotas por AT y EP podrán disminuirse<strong>en</strong> un 10% <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los empresarios que sedistingan por <strong>la</strong> eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivasadoptadas, o increm<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> un 10%, <strong>en</strong> <strong>el</strong>caso <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus obligaciones prev<strong>en</strong>tivaso, incluso, <strong>en</strong> un 20%, si <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>tose produce reiteradam<strong>en</strong>te. Tampoco esteartículo es <strong>de</strong> aplicación frecu<strong>en</strong>te, al no estar c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>tefijados los criterios para su interpretacióny al no haberse establecido un sistema que contemplesu aplicación g<strong>en</strong>eralizada al conjunto d<strong>el</strong>as empresas.Finalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacebastantes años, sucesivos gobiernos han anunciadosu int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> poner <strong>en</strong> marcha un sistema<strong>de</strong> bonus/malus asociado a <strong>la</strong> tarifa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cotizacionespor AT y EP, sin que nunca esas manifestacioneshayan llegado a convertirse <strong>en</strong> realidad.Al respecto cabe efectuar dos reflexiones.En primer lugar, cualquier sistema <strong>de</strong> bonusmalus implica una transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> recursos <strong>de</strong>sd<strong>el</strong>as empresas pequeñas (que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mayores índices<strong>de</strong> siniestralidad) hacia <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s, cuya siniestralida<strong>de</strong>s m<strong>en</strong>or no sólo porque ti<strong>en</strong><strong>en</strong> másrecursos <strong>de</strong> todo or<strong>de</strong>n para <strong>de</strong>dicar a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,sino porque, cualquiera que sea su sector <strong>de</strong>actividad, <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> mano <strong>de</strong> obra indirecta(que se acci<strong>de</strong>nta m<strong>en</strong>os que <strong>la</strong> directa) es c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>tesuperior <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas gran<strong>de</strong>s que <strong>en</strong><strong>la</strong>s pequeñas. Por eso <strong>la</strong> introducción d<strong>el</strong> bonus/maluses reiteradam<strong>en</strong>te solicitada por <strong>la</strong>sgran<strong>de</strong>s empresas.En segundo lugar, los estudios ci<strong>en</strong>tíficos <strong>sobre</strong><strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia estimu<strong>la</strong>nte d<strong>el</strong> bonus malus <strong>en</strong> <strong>la</strong> acciónprev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas no son <strong>en</strong> absolutoconcluy<strong>en</strong>tes respecto a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tal influ<strong>en</strong>cia44 . Lo que sí es obvio, <strong>en</strong> cambio, es que <strong>la</strong>mayoría <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> bonus/malus ti<strong>en</strong><strong>en</strong> unosgastos <strong>de</strong> gestión consi<strong>de</strong>rables, pues exig<strong>en</strong> un seguimi<strong>en</strong>toexhaustivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad empresapor empresa.7.5. REFLEXIONES FINALESEn g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s empresas aseguradoras hac<strong>en</strong>todo lo posible para que sus asegurados no t<strong>en</strong>gansiniestros, porque es <strong>la</strong> forma más int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>te<strong>de</strong> maximizar sus b<strong>en</strong>eficios y los <strong>de</strong> sus cli<strong>en</strong>tes.Cuando <strong>el</strong> asegurador es público y <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>asegurado es <strong>la</strong> <strong>salud</strong>, estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónes no sólo un mandato económico, sino tambiény <strong>sobre</strong> todo una obligación política; por eso eshabitual que los sistemas <strong>de</strong> seguros <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong>los que <strong>el</strong> asegurador es <strong>el</strong> Estado, consi<strong>de</strong>r<strong>en</strong>que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción es su principal objetivo, si<strong>en</strong>do<strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias una obligaciónconceptualm<strong>en</strong>te «secundaria» que no essino <strong>el</strong> reflejo d<strong>el</strong> fracaso d<strong>el</strong> sistema <strong>en</strong> su obligaciónprimera.El sigui<strong>en</strong>te texto, tomado <strong>de</strong> <strong>la</strong> página web d<strong>el</strong>as “mutuas” alemanas 45 , que pres<strong>en</strong>tamos <strong>en</strong> suidioma original seguido <strong>de</strong> su traducción, es sufici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>teilustrativo al respecto:As the statutory acci<strong>de</strong>nt insurance institutions for theindustrial sector, the BGs are responsible for the prev<strong>en</strong>tionof occupational acci<strong>de</strong>nts and diseases. Should,<strong>de</strong>spite all prev<strong>en</strong>tion efforts, an insured employee sufferan occupational acci<strong>de</strong>nt or disease, the BGs assumethe costs of medical treatm<strong>en</strong>t and of vocational andsocial rehabilitation.En cuanto que aseguradoras legales <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong><strong>el</strong> sector industrial, <strong>la</strong>s BGs son responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> carácter <strong>la</strong>boral.Si, a pesar <strong>de</strong> todos los esfuerzos prev<strong>en</strong>tivos, untrabajador asegurado sufriera un acci<strong>de</strong>nte o <strong>en</strong>fermedad<strong>la</strong>boral, <strong>la</strong>s BGs asum<strong>en</strong> <strong>el</strong> coste d<strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>tomédico y <strong>de</strong> su rehabilitación social y <strong>la</strong>boral.44Tompa, E. Trevithick, S., McLeod, C. Systematic reviewof the prev<strong>en</strong>tion inc<strong>en</strong>tives of insurance and regu<strong>la</strong>tory mechanismsfor occupational health and safety. 2007. Scand. J WorkEnviron Health; 33(2): 85-95.45http://www.hvbg.<strong>de</strong>/e/pages/presse/archiv/archiv06/behandlung.html.Consultado <strong>el</strong> 4.12.2007.230


SISTEMA DE ASEGURAMIENTOPara lograr su fin primero, este tipo <strong>de</strong> seguros<strong>de</strong>dican a prev<strong>en</strong>ción toda <strong>la</strong> parte d<strong>el</strong> exce<strong>de</strong>nteque pue<strong>de</strong> gastarse con resultados medibles y <strong>de</strong>stinan<strong>el</strong> exce<strong>de</strong>nte restante a reducir <strong>la</strong> tarifa, lo quees un estímulo adicional a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. Por eso,su objetivo económico es <strong>el</strong> equilibrio presupuestario,no <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>nte; <strong>de</strong> esta formase minimizan, a <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, los daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>.El seguro español, <strong>en</strong> cambio, adopta <strong>la</strong> posiciónexactam<strong>en</strong>te contraria. En primer lugar, consi<strong>de</strong>raque <strong>la</strong> función primera d<strong>el</strong> seguro es <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong>s conting<strong>en</strong>cias (es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> los daños)y <strong>en</strong> segundo lugar, <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, como pue<strong>de</strong>constatarse a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> lectura <strong>de</strong> los primerospárrafos d<strong>el</strong> apartado 2 d<strong>el</strong> artículo 68 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley<strong>de</strong> Seguridad Social, <strong>de</strong>dicado a <strong>la</strong>s funciones d<strong>el</strong>as mutuas como <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s co<strong>la</strong>boradoras:2. A efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Ley y <strong>de</strong> acuerdo con lo establecido<strong>en</strong> <strong>la</strong> misma, <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión<strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tesactivida<strong>de</strong>s:a) La co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> conting<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.b) La realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, recuperacióny <strong>de</strong>más previstas <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te Ley.Las activida<strong>de</strong>s que <strong>la</strong>s mutuas puedan <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rcomo Servicio <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>o...En segundo lugar, pone <strong>de</strong> manifiesto su escasavocación prev<strong>en</strong>tiva, <strong>de</strong>dicando a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióncantida<strong>de</strong>s meram<strong>en</strong>te simbólicas, como yahemos visto.Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> tercer lugar, lejos <strong>de</strong> buscar <strong>el</strong>equilibrio presupuestario, utiliza sistemáticam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> seguro <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales como una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> exce<strong>de</strong>ntes.Si tal actitud hubiera podido estar justificada<strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> dificulta<strong>de</strong>s graves para <strong>el</strong> conjuntod<strong>el</strong> Sistema, hoy, cuando <strong>el</strong> Sistema es ampliam<strong>en</strong>teexce<strong>de</strong>ntario 46 , resulta más difícil <strong>de</strong> compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r.Los resultados actuales <strong>de</strong> estas opciones <strong>en</strong>términos <strong>de</strong> siniestralidad están a <strong>la</strong> vista y contrastansustancialm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so obt<strong>en</strong>ido<strong>en</strong> <strong>el</strong> período 1973-1983, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual se cosecharonlos frutos <strong>de</strong> una implicación <strong>de</strong>cidida d<strong>el</strong> seguro<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.46Según una nota <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>sa d<strong>el</strong> MTAS <strong>de</strong> 27.11.2007, <strong>en</strong> losdiez primeros meses d<strong>el</strong> año 2007 <strong>el</strong> exce<strong>de</strong>nte acumu<strong>la</strong>do era<strong>de</strong> 16.633,36 millones <strong>de</strong> euros. (http://www.tt.mtas.es/periodico/<strong>seguridad</strong>social/200711/SS20071127.htm).Consultado <strong>el</strong> 3.12.2007.231


8. Sistema <strong>de</strong> informaciónFERNANDO G. BENAVIDESCatedrático <strong>de</strong> Salud PúblicaUniversitat Pompeu Fabra8.1. INTRODUCCIÓNLA información es una herrami<strong>en</strong>ta básica para<strong>el</strong> correcto funcionami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo. Disponer <strong>de</strong> informaciónfiable es imprescindible para alcanzar losobjetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo.En este s<strong>en</strong>tido, convi<strong>en</strong>e difer<strong>en</strong>ciar <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong>principio <strong>en</strong>tre dato e información, pues no hacerlopue<strong>de</strong> conllevar a errores importantes, al p<strong>en</strong>sarque con t<strong>en</strong>er datos, por ejemplo, <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje<strong>de</strong> trabajadores expuestos a un niv<strong>el</strong> <strong>de</strong>ruido <strong>el</strong>evado <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, obt<strong>en</strong>ido por medio<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta nacional <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajo,o <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes por caídas,recogido <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> notificación <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo, es sufici<strong>en</strong>te para ori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>acción prev<strong>en</strong>tiva.Un dato no es más que una característica <strong>de</strong> unf<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o observado (por ejemplo, número <strong>de</strong> lesionesmortales por acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo <strong>en</strong> sucesivosaños), <strong>el</strong> cual será útil para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisión<strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que sepamos por qué y para quélo recogemos (por ejemplo, seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<strong>de</strong> actividad prefer<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos por <strong>la</strong>scomunida<strong>de</strong>s autónomas). El dato <strong>de</strong>be ser analizadoe interpretado, <strong>de</strong> acuerdo con un mod<strong>el</strong>opreviam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>finido, para que se convierta <strong>en</strong> información.Y es <strong>la</strong> información lo que nos ayudaráa tomar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>cisiones a<strong>de</strong>cuadas. El tratami<strong>en</strong>toinformático <strong>de</strong> los datos no convierte a éste <strong>en</strong>información, sólo facilita su uso. Por <strong>el</strong>lo, los sistemasinformáticos no son <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ve <strong>de</strong> los sistemas<strong>de</strong> información; son únicam<strong>en</strong>te una herrami<strong>en</strong>ta.El objetivo <strong>de</strong> este capítulo es <strong>de</strong>scribir y analizar<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos disponibles,así como sus ag<strong>en</strong>tes y usuarios, con <strong>la</strong> finalidad<strong>de</strong> valorar <strong>el</strong> actual sistema <strong>de</strong> información español<strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.8.2. ELEMENTOS CONSTITUTIVOS DELSISTEMA DE INFORMACIÓN ENSEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOUn sistema <strong>de</strong> información se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>finircomo un conjunto <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos r<strong>el</strong>acionados <strong>en</strong>tresí con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> transformar los datos <strong>en</strong>información. El objetivo que integra estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>toses <strong>el</strong> apoyo a <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción, imp<strong>la</strong>ntación, seguimi<strong>en</strong>toy evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.De <strong>el</strong>lo se <strong>de</strong>duce que no es imprescindible disponer<strong>de</strong> un único sistema <strong>de</strong> información, sino <strong>de</strong>utilizar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos disponibles,integrándo<strong>la</strong>s <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> finalidad d<strong>el</strong> sistema<strong>de</strong> información. Esta integración se consiguemediante una batería <strong>de</strong> indicadores <strong>de</strong>finidos <strong>de</strong>acuerdo con <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo. Este principio es válido, tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<strong>de</strong> una empresa como <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito territorial,sea una comunidad autónoma o <strong>el</strong> Estado.Para po<strong>de</strong>r valorar a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te cada una<strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos actualm<strong>en</strong>te disponibles,y su idoneidad para hacer fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> indicadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, hemos <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificarlos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos con los que estas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>datos <strong>de</strong>berían contar.Entre estos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos básicos hemos <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar:a) <strong>la</strong> <strong>de</strong>finición d<strong>el</strong> hecho que se pret<strong>en</strong><strong>de</strong>observar, b) los datos a recoger cada vez que sei<strong>de</strong>ntifique este hecho, c) <strong>el</strong> proceso seguido parasu recogida y d) los procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificacióny síntesis <strong>de</strong> los datos.En cuanto a los hechos que interesan a <strong>la</strong>Estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo,<strong>en</strong>contramos (tab<strong>la</strong> 1) que es necesario t<strong>en</strong>erinformación, <strong>en</strong> primer lugar, <strong>sobre</strong> los factores <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales y, <strong>en</strong> segundo lugar, <strong>sobre</strong> los dañosa <strong>la</strong> <strong>salud</strong> producidos por <strong>el</strong> trabajo. A los que233


FERNANDO G. BENAVIDESTABLA 1Necesida<strong>de</strong>s básicas <strong>de</strong> información <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoRiesgos <strong>la</strong>boralesDaños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>Estructura y r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>boralesRecursos y activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasSeguridad, higiénicos, ergonómicos y psicosocialesLesiones y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sPob<strong>la</strong>ción por edad, sexo, ocupación, actividad económica, tipo<strong>de</strong> contrato, etc.Profesionales, modalida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, evaluaciones <strong>de</strong> riesgos,p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, etc.hemos <strong>de</strong> añadir, <strong>en</strong> tercer lugar, información <strong>sobre</strong>aqu<strong>el</strong>los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os r<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> mercado<strong>la</strong>boral y <strong>la</strong> estructura productiva que condicionan<strong>la</strong> estrategia a niv<strong>el</strong> socioeconómico, asícomo <strong>sobre</strong> los recursos y activida<strong>de</strong>s que <strong>la</strong> estrategia<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> para conseguir sus objetivos.En r<strong>el</strong>ación con los datos a recoger respecto alos riesgos y daños, hay que seña<strong>la</strong>r <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> <strong>de</strong>finir un conjunto mínimo básico <strong>de</strong> datos comúnpara <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> interés. Esteconcepto <strong>de</strong> conjunto mínimo básico <strong>de</strong> datospue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong>finido como <strong>la</strong> mínima cantidad <strong>de</strong>datos que pue<strong>de</strong> servir al máximo número <strong>de</strong>usuarios. Este concepto está <strong>de</strong>terminado por <strong>el</strong>principio <strong>de</strong> que <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> datos a recoger esinversam<strong>en</strong>te proporcional a su calidad, y directam<strong>en</strong>teproporcional a su coste. Por <strong>el</strong>lo, se trata<strong>de</strong> <strong>de</strong>cidir, <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> losusuarios, qué características <strong>de</strong> los hechos <strong>de</strong> interésrecogemos al m<strong>en</strong>or coste posible, sea <strong>en</strong>tiempo, calidad o esfuerzo. Posiblem<strong>en</strong>te, un análisis<strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s informativas d<strong>el</strong>os usuarios podría aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> simplicidad y,por <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> calidad d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> información.Entre los datos básicos <strong>de</strong> este conjunto mínimohay que <strong>de</strong>stacar <strong>en</strong>tre otros, por ejemplo, <strong>la</strong> ocupaciónd<strong>el</strong> trabajador o <strong>la</strong> actividad económica d<strong>el</strong>a empresa, así como <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> ambos,<strong>de</strong> tal manera que permitan <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> informaciónmediante <strong>la</strong> conexión <strong>de</strong> diversas fu<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> datos.Pero, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar <strong>el</strong> conjunto mínimobásico <strong>de</strong> datos que hay que recoger, se <strong>de</strong>be <strong>de</strong>finirtambién con precisión cada uno <strong>de</strong> esos datos,<strong>de</strong> tal manera que todo suceso sea recogido según<strong>el</strong> mismo patrón. Este criterio es básico para garantizar<strong>la</strong> comparabilidad <strong>de</strong> los datos. Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,algunos <strong>de</strong> <strong>el</strong>los, como <strong>la</strong> edad, no pres<strong>en</strong>tamucha dificultad, basta con anotar <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> nacimi<strong>en</strong>to(no <strong>la</strong> edad <strong>en</strong> ese mom<strong>en</strong>to). Sin embargo,otros datos como <strong>la</strong> ocupación o <strong>la</strong> activida<strong>de</strong>conómica pres<strong>en</strong>tan dificulta<strong>de</strong>s. La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>c<strong>la</strong>sificaciones previas, como <strong>la</strong> C<strong>la</strong>sificaciónNacional <strong>de</strong> Ocupaciones (CNO) o <strong>la</strong> C<strong>la</strong>sificaciónNacional <strong>de</strong> Activida<strong>de</strong>s Económicas (CNAE), ayudana <strong>de</strong>finir<strong>la</strong> y, <strong>sobre</strong> todo, a procesar<strong>la</strong>.Esta cuestión está muy r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> orig<strong>en</strong><strong>de</strong> don<strong>de</strong> se extra<strong>en</strong> los datos, que inicialm<strong>en</strong>tees, por ejemplo, <strong>el</strong> médico que ati<strong>en</strong><strong>de</strong> al lesionadopor un acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo o <strong>el</strong> trabajador quecontesta <strong>el</strong> cuestionario <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> supuesto <strong>de</strong> trabajo, pasando por <strong>la</strong> misma empresaque <strong>de</strong>be <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> modalidad prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. Sin embargo, estos datos son con frecu<strong>en</strong>ciaregistrados por personal administrativo, <strong>el</strong>cual requiere para <strong>la</strong> correcta realización <strong>de</strong> su trabajoun <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to periódicam<strong>en</strong>te actualizado.En este s<strong>en</strong>tido, hay que seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong>s institucionesresponsables <strong>de</strong> registrar y procesar <strong>la</strong> informaciónson <strong>la</strong>s garantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los datosregistrados. Es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon los datos <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales o d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo respecto a <strong>la</strong>sEncuestas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo.Una vez recogidos los datos, éstos seguirán uncircuito <strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> se produc<strong>en</strong> hasta <strong>la</strong> unidadc<strong>en</strong>tral d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> información don<strong>de</strong> se procesan.Es esta unidad c<strong>en</strong>tral <strong>la</strong> que integra los datosproce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> aqu<strong>el</strong>losindicadores previam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>finidos por losusuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> información: administraciones,ag<strong>en</strong>tes sociales, empresas, etc. Los p<strong>la</strong>zos paratransmitir los datos y <strong>el</strong> medio para transmitirlos,sea por correo o t<strong>el</strong>emáticam<strong>en</strong>te, condiciona <strong>la</strong>utilidad d<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> información. La rapi<strong>de</strong>z<strong>en</strong> disponer <strong>de</strong> <strong>la</strong> información condiciona su uso.Es lo que ocurre, por ejemplo, con <strong>la</strong> transmisiónurg<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo, que es crucialpara po<strong>de</strong>r investigar <strong>la</strong>s causas y tomar <strong>de</strong>cisionesinmediatas que evit<strong>en</strong> otros acci<strong>de</strong>ntespor <strong>la</strong>s mismas causas. No obstante, <strong>la</strong> mayoría234


SISTEMA DE INFORMACIÓN<strong>de</strong> los indicadores que necesita <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to yevaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo requiere una actualización anual.8.3. FUENTES DE DATOS DISPONIBLES DELSISTEMA DE INFORMACIÓN ENSEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOEn <strong>la</strong> actualidad po<strong>de</strong>mos afirmar que nuestropaís cu<strong>en</strong>ta con sufici<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos parahacer <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to y evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia,y aunque pue<strong>de</strong>n faltar algunas, como ahora com<strong>en</strong>taremos,<strong>el</strong> problema principal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> datos disponibles es su calidad, como tambiéncom<strong>en</strong>taremos <strong>en</strong> <strong>el</strong> último apartado <strong>de</strong> este capítulo.Efectivam<strong>en</strong>te, como po<strong>de</strong>mos ver <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong>2, contamos con algunas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos ya disponiblesque son útiles para <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to y evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Entre <strong>el</strong><strong>la</strong>s se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran, <strong>en</strong> primer lugar, <strong>la</strong>sque proporcionan datos <strong>sobre</strong> los riesgos <strong>la</strong>borales,como son <strong>la</strong>s Encuestas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong>Trabajo. Estas constituy<strong>en</strong>, a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> subjetivida<strong>de</strong>n <strong>la</strong> que se basa <strong>la</strong> percepción d<strong>el</strong> trabajadorcomo refer<strong>en</strong>cia para i<strong>de</strong>ntificar, y veces medir,<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados factores <strong>de</strong>riesgos, <strong>la</strong> principal fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> datos acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>exposición a numerosos riesgos <strong>la</strong>borales pres<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> su puesto <strong>de</strong> trabajo. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> conjunto<strong>de</strong> España, <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>sautónomas (Asturias, Canarias, Cantabria,Casti<strong>la</strong> y León, Cataluña, Comunidad Val<strong>en</strong>ciana,Murcia, Navarra, País Vasco y La Rioja) se hanpublicado Encuestas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo.Ante esta realidad tan diversa, parece razonablesugerir <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> contar con un conjunto <strong>de</strong>ítems compartidos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas <strong>en</strong>cuestas,así como unos criterios metodológicos comunes,que hagan comparables los datos proce<strong>de</strong>ntes d<strong>el</strong>as difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>cuestas.TABLA 2Objetivos y <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos disponibles para <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to y evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoRiesgos <strong>la</strong>boralesEncuestas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> TrabajoFu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> datos Objetivos Entidad responsablePercepción <strong>de</strong> riesgos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>, higiénicos,ergonómicos y psicosocialesInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo y Administraciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAARegistros <strong>de</strong> riesgos específicos Amianto, Canceríg<strong>en</strong>os, Biológicos Administraciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAADaños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong>Acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajoEnfermeda<strong>de</strong>s profesionalesEncuestas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> TrabajoEncuestas <strong>de</strong> SaludMercado <strong>de</strong> trabajo y estructura productivaEncuesta <strong>de</strong> Pob<strong>la</strong>ción ActivaRegistro <strong>de</strong> afiliados y empresas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Seguridad SocialRecursos y activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivasEncuesta <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> trabajoEncuesta <strong>de</strong> Coyuntura LaboralRegistro <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, Comités <strong>de</strong>Seguridad y Salud y <strong>de</strong> D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción.Registro <strong>de</strong> <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s auditoras y formativasLesiones mortales y no mortales con baja <strong>en</strong> jornadae in itinerePatología incluida <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuadro oficial <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionalesEnfermeda<strong>de</strong>s percibidas y/o at<strong>en</strong>didasEnfermeda<strong>de</strong>s percibidas y/o at<strong>en</strong>didasEstimación <strong>de</strong> trabajadores por edad, sexo, ocupación,actividad económica por provinciaRegistro <strong>de</strong> trabajadores por ocupación y empresaspor actividad dados <strong>de</strong> alta <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> socialEstimación <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización y activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresasMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos SocialesMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos SocialesInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo y Administraciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAAMinisterio <strong>de</strong> Sanidad y Consumo y <strong>la</strong>sAdministraciones sanitarias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAAInstituto Nacional <strong>de</strong> EstadísticaSecretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad SocialInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo y Administraciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAAMinisterio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos SocialesAdministraciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAAAdministraciones <strong>la</strong>borales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA235


FERNANDO G. BENAVIDESEsta fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> datos <strong>de</strong>be complem<strong>en</strong>tarse conlos registros <strong>de</strong> empresas con riesgo <strong>de</strong> exposicióna contaminantes químicos, físicos o biológicos.Ello <strong>de</strong>be dar una base más objetiva a <strong>la</strong> información<strong>sobre</strong> <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> trabajadores expuestosa factores <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales. El orig<strong>en</strong> <strong>de</strong>esta fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> datos, escasam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da,está <strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>sobre</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> riesgosespecíficos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas, <strong>de</strong> <strong>la</strong> que son bu<strong>en</strong>osejemplos <strong>la</strong>s normativas <strong>sobre</strong> ag<strong>en</strong>tes canceríg<strong>en</strong>oso biológicos, que han ampliado <strong>la</strong> obligación<strong>de</strong> registrar y notificar a <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral o sanitaria,aspectos concretos r<strong>el</strong>ativos a dichos riesgos.El actual registro <strong>de</strong> trabajadores expuestosa amianto, que gestiona <strong>el</strong> INSHT, <strong>de</strong>be completarsecon <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> otros registros específicospara recoger <strong>la</strong> información <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s empresasque utilizan canceríg<strong>en</strong>os o ag<strong>en</strong>tes biológicos.En segundo lugar se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>datos <strong>sobre</strong> daños, sean <strong>la</strong>s lesiones por acci<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> trabajo o <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales.Los sistemas <strong>de</strong> notificación <strong>de</strong> ambos tipos <strong>de</strong>daños han sido reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te reformados: <strong>en</strong> <strong>el</strong>año 2002, los acci<strong>de</strong>ntes, mediante <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntaciónd<strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> notificación digital DELTA, y<strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales,mediante <strong>el</strong> sistema CEPROS y <strong>la</strong> actualizaciónd<strong>el</strong> cuadro oficial <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s notificables.La exhaustividad y calidad <strong>de</strong> ambas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>datos es poco conocida, aunque sí sabemos queexist<strong>en</strong> daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>acionados con <strong>el</strong> trabajo,como los trastornos m<strong>en</strong>tales, que no son notificados<strong>en</strong> ninguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos fu<strong>en</strong>tes. LasEncuestas <strong>de</strong> Condiciones <strong>de</strong> Trabajo también <strong>de</strong>b<strong>en</strong>ser utilizadas para complem<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> información<strong>sobre</strong> daños, ya que proporcionan datos <strong>sobre</strong>daños a <strong>la</strong> <strong>salud</strong> r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong> trabajo, através <strong>de</strong> su módulo <strong>sobre</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s percibidasy/o at<strong>en</strong>didas por <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> <strong>salud</strong>. Unainformación que pue<strong>de</strong> ser complem<strong>en</strong>tada con <strong>la</strong>que proporcionan <strong>la</strong>s Encuestas <strong>de</strong> Salud <strong>de</strong> <strong>la</strong>sadministraciones sanitarias, tanto c<strong>en</strong>tral comoautonómicas. A<strong>de</strong>más, se <strong>de</strong>be aprovechar <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<strong>en</strong> algunas comunida<strong>de</strong>s autónomas <strong>de</strong> sistema<strong>de</strong> notificación voluntaria <strong>de</strong> médicos <strong>de</strong>at<strong>en</strong>ción primaria <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s sospechosas<strong>de</strong> estar r<strong>el</strong>acionadas con <strong>el</strong> trabajo.Respecto a los datos <strong>sobre</strong> los <strong>de</strong>terminantesque influy<strong>en</strong> <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo,como son <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> trabajo y <strong>la</strong> estructuraproductiva, vale <strong>la</strong> p<strong>en</strong>a <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong>Pob<strong>la</strong>ción Activa, que nos proporciona informaciónc<strong>la</strong>ve <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ciónocupada, imprescindible para calcu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>terminadosindicadores. A esto también ayudan los registros<strong>de</strong> afiliados a <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> social y <strong>la</strong>s empresasdadas <strong>de</strong> alta. Estas fu<strong>en</strong>tes proporcionan losdatos básicos para seguir <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>mográficasque influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.Por último, hemos <strong>de</strong> m<strong>en</strong>cionar los datos queproporcionan <strong>sobre</strong> recursos y activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas<strong>la</strong>s Encuestas <strong>sobre</strong> Condiciones <strong>de</strong>Trabajo, <strong>en</strong> su módulo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa, y <strong>la</strong>Encuesta <strong>de</strong> Coyuntura Laboral. Información quese <strong>de</strong>bería complem<strong>en</strong>tar con los datos proce<strong>de</strong>ntes<strong>de</strong> los registros <strong>de</strong> los que dispon<strong>en</strong> <strong>la</strong>s administraciones<strong>la</strong>borales autonómicas <strong>sobre</strong> recursosy activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios,mancomunados y aj<strong>en</strong>os que operan <strong>en</strong> susrespectivos territorios, así como <strong>la</strong>s empresas auditorasy <strong>de</strong> formación.Sin embargo, esta última fu<strong>en</strong>te está poco, onada, explotada, olvidando que <strong>la</strong> LPRL, y conposterioridad <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong>Prev<strong>en</strong>ción (RSP), han v<strong>en</strong>ido a d<strong>el</strong>imitar c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>t<strong>el</strong>os datos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> quedar registrados <strong>en</strong>todo Servicio <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laboralesy a disposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral y sanitaria.En concreto <strong>el</strong> artículo 23 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL y los artículos7, 8 y 9 d<strong>el</strong> RSP <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> quedarregistrados tanto los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s evaluacionesiniciales y periódicas <strong>de</strong> los riesgos a los queestán expuestos los trabajadores, como un docum<strong>en</strong>to<strong>en</strong> <strong>el</strong> que se <strong>de</strong>fina <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>acción prev<strong>en</strong>tiva. En este último docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>b<strong>en</strong>recogerse tanto <strong>la</strong>s acciones prev<strong>en</strong>tivas quese vayan a realizar para <strong>el</strong>iminar o reducir losriesgos <strong>en</strong>contrados (medidas <strong>de</strong> protección oprev<strong>en</strong>ción), como <strong>el</strong> mecanismo a seguir para <strong>el</strong>seguimi<strong>en</strong>to y control <strong>de</strong> los factores <strong>de</strong> riesgopres<strong>en</strong>tes o futuros <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo.En lo refer<strong>en</strong>te a los datos mínimos que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> registrarse<strong>sobre</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos, por cadapuesto <strong>de</strong> trabajo cuya evaluación ponga <strong>de</strong> manifiesto<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> tomar alguna medida prev<strong>en</strong>tiva,<strong>de</strong>be anotarse: <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación d<strong>el</strong> puesto<strong>de</strong> trabajo, <strong>el</strong> riesgo o riesgos exist<strong>en</strong>tes y <strong>la</strong>r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> trabajadores afectados, <strong>el</strong> resultado d<strong>el</strong>a evaluación y medidas prev<strong>en</strong>tivas proce<strong>de</strong>ntes(conforme al artículo 3 d<strong>el</strong> RSP y artículo 15 <strong>de</strong> <strong>la</strong>LPRL), y refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los criterios y procedimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> evaluación utilizados, así como los métodos<strong>de</strong> medición, análisis o <strong>en</strong>sayo, si proce<strong>de</strong>.Para facilitar <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> esta fu<strong>en</strong>te, dadoque exist<strong>en</strong> aproximadam<strong>en</strong>te 1,2 millones <strong>de</strong> em-236


SISTEMA DE INFORMACIÓNpresas dadas <strong>de</strong> alta <strong>en</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social, sepue<strong>de</strong> s<strong>el</strong>eccionar una muestra <strong>de</strong> empresas, juntoa <strong>la</strong> monitorización más exhaustiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 250 trabajadores, que son algomás <strong>de</strong> 4.000 empresas y que emplean a casi 5 millones<strong>de</strong> trabajadores.8.4. AGENTES Y USUARIOSDE LA INFORMACIÓNDifer<strong>en</strong>ciar <strong>en</strong>tre los ag<strong>en</strong>tes que gestionan <strong>la</strong>sfu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos, los cuales <strong>de</strong>b<strong>en</strong> garantizar sufuncionami<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> los usuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> informaciónque produc<strong>en</strong>, y que a veces son también ag<strong>en</strong>tes,pue<strong>de</strong> ayudar a mejorar <strong>el</strong> seguimi<strong>en</strong>to y evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo, pues no hay que olvidar que <strong>el</strong> accesoa estas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos, <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te garantizada<strong>la</strong> confi<strong>de</strong>ncialidad <strong>de</strong> los mismos, es un <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tobásico <strong>de</strong> transpar<strong>en</strong>cia y r<strong>en</strong>dición <strong>de</strong>cu<strong>en</strong>tas.Para <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong> primera responsabilidad <strong>de</strong> losag<strong>en</strong>tes gestores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos es garantizar<strong>la</strong> fiabilidad, exhaustividad y accesibilidad<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. En este s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> evaluación d<strong>el</strong>a calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos constituye unatarea básica <strong>de</strong> los ag<strong>en</strong>tes gestores.Entre los ag<strong>en</strong>tes responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>datos están, como se muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 2, <strong>la</strong>s administracionespúblicas, sean c<strong>en</strong>tral o autonómicas,y no solo <strong>la</strong>boral, también sanitaria o económica.Si bi<strong>en</strong>, <strong>el</strong> catálogo <strong>de</strong> usuarios es mucho másamplio, <strong>en</strong>tre los que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran, por supuesto,<strong>la</strong>s propias administraciones, pero también losag<strong>en</strong>tes sociales, <strong>la</strong>s empresas, los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,los profesionales <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>cióny <strong>de</strong> <strong>la</strong> doc<strong>en</strong>cia e investigación, así comolos ciudadanos <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do éstos como intermediariosa los medios <strong>de</strong> comunicación.En este s<strong>en</strong>tido, un principio básico <strong>sobre</strong> <strong>el</strong>que <strong>de</strong>scansa <strong>el</strong> éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia es que éstasea seguida y evaluada, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> por <strong>la</strong>s administracionesresponsables, por estos usuarios. Elloes una garantía para <strong>de</strong>tectar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sviaciones quepue<strong>de</strong> sufrir <strong>la</strong> Estrategia, así como <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s correcciones oportunas. El acceso d<strong>el</strong>os datos por parte <strong>de</strong> usuarios que no son ag<strong>en</strong>tesresponsables no <strong>de</strong>be ser valorada como unaintromisión por éstos, sino como una oportunidad.De manera especial <strong>de</strong>stacaríamos, por su valorañadido, <strong>el</strong> uso que estas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos ti<strong>en</strong>e<strong>en</strong> investigación, ya que <strong>el</strong>lo permite profundizar<strong>en</strong> aspectos concretos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia. El número<strong>de</strong> tesis y artículos ci<strong>en</strong>tíficos publicados,usando alguna <strong>de</strong> estas fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos y <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>la</strong> Estrategia, constituye un indicadormuy s<strong>en</strong>sible <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to.Pero también po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>stacar como usuarioa los Comités <strong>de</strong> Seguridad y Salud, que como órganoespecífico <strong>de</strong> participación <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa ylos trabajadores (d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción), necesitaninformación fiable y accesible con <strong>la</strong> que po<strong>de</strong>rcomparar sus propias fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos internas<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa. Esto ayuda a crear sinergias<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s propias estrategias prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> <strong>la</strong>sempresas y <strong>la</strong> estrategia nacional.Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te, son los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administracionesimplicadas más directam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>Estrategia los usuarios más r<strong>el</strong>evantes. Entre estegrupo hay que m<strong>en</strong>cionar a <strong>la</strong> Comisión Nacional<strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo como organismoespecífico <strong>de</strong> participación institucional <strong>de</strong> <strong>la</strong>administración c<strong>en</strong>tral y autonómica, así como <strong>la</strong><strong>la</strong>boral, sanitaria y otras implicadas, a<strong>de</strong>más d<strong>el</strong>os ag<strong>en</strong>tes sociales. Por este pap<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral que ti<strong>en</strong><strong>el</strong>a Comisión Nacional <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong>spolíticas públicas, <strong>en</strong>tre sus grupos <strong>de</strong> trabajo perman<strong>en</strong>te,<strong>de</strong>bería existir uno específico <strong>sobre</strong> sistemas<strong>de</strong> información, que ayudará a mejorar <strong>de</strong>forma continua su funcionami<strong>en</strong>to.Finalm<strong>en</strong>te, los profesionales <strong>de</strong> los servicios<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, así como <strong>de</strong> losórganos técnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración, sea <strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo o los Institutos autonómicos <strong>de</strong> Seguridady Salud Laboral, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser consci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> su doblepap<strong>el</strong> <strong>de</strong> usuarios y gestores, trabajando pormejorar <strong>de</strong> manera continua <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los datos,así como analizando y <strong>de</strong>jando analizar, a tercerasinstituciones, los mismos.En este s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong>be seña<strong>la</strong>rse que los difer<strong>en</strong>tesusuarios no necesitan <strong>la</strong> misma información.La Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo, por ejemplo, necesita con frecu<strong>en</strong>cia compararlos datos <strong>de</strong> daños por comunida<strong>de</strong>s autónomaso los factores <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales por sectoreso ramas <strong>de</strong> actividad económica. Pero parauna empresa, esta información pue<strong>de</strong> necesitarsea niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> tres o cuatro dígitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> CNAE, o paraun investigador se requiere <strong>el</strong> acceso a los microdatospara po<strong>de</strong>r hacer sus propias agrupaciones<strong>de</strong> actividad económica. Ello obliga a introducirflexibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes<strong>de</strong> datos y así po<strong>de</strong>r at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes necesida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los usuarios.237


FERNANDO G. BENAVIDES8.5. EVALUACIÓN DEL SISTEMADE INFORMACIÓNUna condición previa para que los sistemas <strong>de</strong>información realic<strong>en</strong> a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te su misión<strong>de</strong> seguir y evaluar <strong>la</strong> Estrategia, es que <strong>el</strong>los <strong>de</strong>b<strong>en</strong>ser igualm<strong>en</strong>te evaluados <strong>de</strong> manera sistemática,<strong>de</strong> tal manera que estén insertos <strong>en</strong> un proceso<strong>de</strong> mejora continua. Esto significa evaluar <strong>en</strong>cada fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> datos, al m<strong>en</strong>os, los sigui<strong>en</strong>tes parámetros:simplicidad, flexibilidad, aceptabilidad,s<strong>en</strong>sibilidad, predictibilidad, repres<strong>en</strong>tatividad yregu<strong>la</strong>ridad.Al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> simplicidad se quiere significarque tanto su estructura como los procedimi<strong>en</strong>tos<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser tan fáciles y s<strong>en</strong>cillos como sea posible<strong>de</strong> acuerdo con sus objetivos. Una manera <strong>de</strong> evaluareste parámetro es repres<strong>en</strong>tando gráficam<strong>en</strong>te<strong>el</strong> flujo <strong>de</strong> información <strong>de</strong> los datos y los docum<strong>en</strong>tosd<strong>el</strong> sistema. En <strong>el</strong><strong>la</strong> podremos observaralguno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes criterios: <strong>el</strong> número <strong>de</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rantes,<strong>el</strong> diseño d<strong>el</strong> soporte <strong>de</strong> los datos, <strong>la</strong> forma<strong>de</strong> transmitir los datos, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> institucionesimplicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> circuito, <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> análisis<strong>de</strong> los datos, <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> informes que son difundidosa los distintos usuarios y <strong>el</strong> tiempo empleado<strong>en</strong>: a) recoger los datos, b) transmitirlos por <strong>el</strong> circuito,c) analizar y preparar <strong>la</strong> información y d) difundir<strong>la</strong> información.La flexibilidad se mi<strong>de</strong> por su capacidad paraadaptarse a nuevas necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> información.Por ejemplo, <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales ha resultado ser extremadam<strong>en</strong>tepoco flexible para adaptarse a los nuevos problemas<strong>de</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral; por <strong>el</strong> contrario, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>cuestas<strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> trabajo resultan ser una d<strong>el</strong>as más flexibles para po<strong>de</strong>r conocer los nuevosfactores <strong>de</strong> riesgo que son percibidos por los trabajadores.En r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> aceptabilidad, ésta refleja <strong>la</strong>opinión <strong>de</strong> los usuarios y <strong>de</strong> los que participancomo <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rantes. Una bu<strong>en</strong>a aceptabilidad proporcionaexactitud, regu<strong>la</strong>ridad y consist<strong>en</strong>cia.Una manera <strong>de</strong> medir este parámetro es conoci<strong>en</strong>do<strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema, <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje<strong>de</strong> cumplim<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos o<strong>el</strong> retraso <strong>en</strong> <strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong> los mismos. Una<strong>en</strong>cuesta periódica <strong>en</strong>tre los usuarios pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong>instrum<strong>en</strong>to pertin<strong>en</strong>te para conocer <strong>el</strong> grado <strong>de</strong>aceptación.La s<strong>en</strong>sibilidad <strong>de</strong>be medirse a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> proporción<strong>de</strong> sucesos que son <strong>de</strong>tectados por <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te<strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre todos los casos que ocurr<strong>en</strong>.Esto significa, por ejemplo, conocer cuántas <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>sprofesionales que ocurr<strong>en</strong> son notificadaso cuántos puestos <strong>de</strong> trabajo don<strong>de</strong> existe un niv<strong>el</strong><strong>de</strong> ruido por <strong>en</strong>cima d<strong>el</strong> valor <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia son <strong>de</strong>tectadoscomo tales <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgo.Medir este parámetro no es fácil, pues requiere casisiempre llevar a cabo un estudio específicos con eseobjetivo, aunque no siempre esto ti<strong>en</strong>e que ser costoso.Por ejemplo, para conocer cuántos fallecimi<strong>en</strong>tospor acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo se produc<strong>en</strong> unmes <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que ti<strong>en</strong>e lugar <strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte,bastaría con cruzar periódicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> listado<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> un día <strong>de</strong>terminado con <strong>el</strong>listado <strong>de</strong> fallecidos d<strong>el</strong> registro <strong>de</strong> mortalidad durante<strong>el</strong> mes sigui<strong>en</strong>te a ese día.Sin embargo, no hay que olvidar que una fu<strong>en</strong>te<strong>de</strong> datos que no t<strong>en</strong>ga una s<strong>en</strong>sibilidad muy<strong>el</strong>evada pue<strong>de</strong> ser igualm<strong>en</strong>te útil, si <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidadse manti<strong>en</strong>e constante a lo <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> tiempo.Este principio es especialm<strong>en</strong>te útil <strong>en</strong> <strong>el</strong> análisis<strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias temporales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s lesiones poracci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo.A su vez, un increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> casospue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sibilidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te y no tanto <strong>de</strong> un increm<strong>en</strong>toreal d<strong>el</strong> problema, <strong>de</strong>bido, por ejemplo, a unapreocupación mayor por <strong>de</strong>tectar los casos, <strong>la</strong> introducción<strong>de</strong> nuevas técnicas <strong>de</strong> observación ocambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> propia <strong>de</strong>finición d<strong>el</strong> problema. Eslo que pue<strong>de</strong> estar explicando <strong>el</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so observado<strong>en</strong> <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales,que ha disminuido dramáticam<strong>en</strong>te apartir <strong>de</strong> 2006, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> un cambio significativo<strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> prestación económica <strong>de</strong>esta conting<strong>en</strong>cia.Complem<strong>en</strong>tario a este parámetro, también hayque valorar <strong>la</strong> exactitud (veracidad) <strong>de</strong> los casosque se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ran, pues no todos los que se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ranlo son (falsos positivos). Por ejemplo, habría quesaber cuántos acci<strong>de</strong>ntes por <strong>sobre</strong>esfuerzo no loson realm<strong>en</strong>te. Es lo que se <strong>de</strong>nomina predictibilidady correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> casos queson verda<strong>de</strong>ros casos. Una fu<strong>en</strong>te da datos que t<strong>en</strong>gauna baja predictibilidad, muchos falsos positivos,resultará ser muy costosa, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> originarinterv<strong>en</strong>ciones innecesarias.La repres<strong>en</strong>tatividad se <strong>de</strong>scribe como precisión<strong>de</strong> los f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os <strong>de</strong> interés a los <strong>la</strong>rgo d<strong>el</strong> tiempoy para un grupo <strong>de</strong> trabajadores o c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo<strong>de</strong>terminados. Por ejemplo, <strong>la</strong> distribución d<strong>el</strong>esiones con baja por acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo según <strong>el</strong>tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa no se correspon<strong>de</strong> con lo queocurre realm<strong>en</strong>te, ya que hay un 20% <strong>de</strong> estas le-238


SISTEMA DE INFORMACIÓNsiones para <strong>la</strong>s que se <strong>de</strong>sconoce <strong>el</strong> tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong>empresa. Igualm<strong>en</strong>te, es difícil obt<strong>en</strong>er una imag<strong>en</strong>real <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales <strong>en</strong> España,dado que se estima que sólo se <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ra una terceraparte <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s que realm<strong>en</strong>te ocurr<strong>en</strong>.Finalm<strong>en</strong>te, al m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ridad nosreferimos a <strong>la</strong> rapi<strong>de</strong>z o retraso <strong>en</strong> disponer <strong>de</strong> <strong>la</strong>información. Esta regu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong>be estar <strong>en</strong> función<strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza d<strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> interés. Así,como está establecido, <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> lesiones mortales,esta información se <strong>de</strong>be comunicar <strong>en</strong> <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo<strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 24 horas a <strong>la</strong> autoridad <strong>la</strong>boral.8.6. CONCLUSIONES1. La Estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> trabajo necesita un sistema <strong>de</strong> informaciónque permita su seguimi<strong>en</strong>to y evaluación sistemática,disponi<strong>en</strong>do para <strong>el</strong>lo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principalesfu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos necesarias.2. No obstante, se <strong>de</strong>tecta un déficit <strong>de</strong> informaciónobjetiva <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con los trabajadoresexpuestos a factores <strong>de</strong> riesgos, especialm<strong>en</strong>tea substancias canceríg<strong>en</strong>as y riesgos biológicos,para los que <strong>de</strong>be haber un registro <strong>de</strong> empresasdon<strong>de</strong> haya una alta probabilidad <strong>de</strong>trabajadores expuestos a estos contaminantes.3. Respecto a <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos disponibles, <strong>el</strong>principal problema es que <strong>de</strong>sconocemos <strong>la</strong> fiabilidad<strong>de</strong> los datos registrados. Los gestores d<strong>el</strong>as difer<strong>en</strong>tes fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> datos disponibles ti<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>la</strong> responsabilidad <strong>de</strong> evaluar <strong>la</strong> calidad d<strong>el</strong>os datos y adoptar <strong>la</strong>s medidas necesarias paraincrem<strong>en</strong>tar su fiabilidad y exhaustividad.4. El sistema <strong>de</strong> información <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo necesita una Unidad C<strong>en</strong>tral quedé coher<strong>en</strong>cia al conjunto <strong>de</strong> datos disponiblesy convierta estos datos <strong>en</strong> indicadores útilespara <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones. Para <strong>el</strong>lo, es necesario<strong>de</strong>finir y cons<strong>en</strong>suar <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> indicadoresque necesita <strong>la</strong> Estrategia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.5. Dado <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> c<strong>en</strong>tral que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> ComisiónNacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas públicas, <strong>en</strong>tresus grupos <strong>de</strong> trabajo perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong>beríaexistir uno específico <strong>sobre</strong> sistemas <strong>de</strong> información,que ayudará a mejorar <strong>de</strong> forma continuasu funcionami<strong>en</strong>to.239


9. Sistema <strong>de</strong> investigaciónJERÓNIMO MAQUEDA BLASCODirector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escu<strong>el</strong>a Nacional <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> TrabajoInstituto <strong>de</strong> Salud Carlos III9.1. INTRODUCCIÓNLA necesidad <strong>de</strong> establecer un marco para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrolloy progreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo se pone <strong>de</strong>manifiesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acción <strong>sobre</strong> SiniestralidadLaboral aprobado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cumbre Autonómica c<strong>el</strong>ebrada<strong>el</strong> 29 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1998, <strong>el</strong> cual prevé <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> un p<strong>la</strong>n nacional <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.El primer diagnóstico <strong>de</strong> situación <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> <strong>estado</strong><strong>de</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>en</strong> materiaprev<strong>en</strong>tiva lo establece <strong>el</strong> <strong>Informe</strong> d<strong>el</strong> ConsejoEconómico y Social <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2000 a través d<strong>el</strong> <strong>de</strong>nominado“<strong>Informe</strong> Durán”.La i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciónprefer<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to y promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong>investigación se produce <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2003 <strong>en</strong> los <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros<strong>de</strong> Investigadores <strong>en</strong> Salud y Segurida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>la</strong> Escu<strong>el</strong>aNacional <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> Trabajo d<strong>el</strong> Instituto <strong>de</strong>Salud Carlos III, <strong>en</strong> una acción conjunta d<strong>el</strong>Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo (INSHT) y d<strong>el</strong> propio Instituto <strong>de</strong> SaludCarlos III (ISCIII).En ese año 2003, <strong>la</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo se incorpora al P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> I+D+I2004-2007 con un subprograma específico y difer<strong>en</strong>ciado<strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> Programa Nacional <strong>de</strong> I+D <strong>en</strong>Tecnología Sanitaria y <strong>de</strong> Bi<strong>en</strong>estar Social, correspondi<strong>en</strong>teal área <strong>de</strong> investigación biomédica.También <strong>en</strong> 2003 <strong>el</strong> INSHT se incorpora al panorama<strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación comoAg<strong>en</strong>cia financiadora mediante <strong>la</strong> primera convocatoriapública y competitiva <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> I+D<strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.La información disponible <strong>en</strong> <strong>la</strong> SubdirecciónG<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Evaluación y Fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigaciónd<strong>el</strong> ISCIII pue<strong>de</strong> servir <strong>de</strong> “información c<strong>en</strong>tin<strong>el</strong>a”<strong>en</strong> <strong>el</strong> progreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación. Durante lostres primeros años <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> Subprograma <strong>de</strong>I+D <strong>en</strong> Salud y Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, <strong>el</strong> ISCIII hafinanciado 20 proyectos <strong>de</strong> investigación por un valoralgo superior al millón <strong>de</strong> euros.Pero a <strong>la</strong> investigación financiada a través <strong>de</strong>convocatorias públicas <strong>de</strong> ayuda a <strong>la</strong> investigaciónpor parte d<strong>el</strong> INSHT y d<strong>el</strong> ISCIII, es necesarioagregar <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes CCAA<strong>en</strong> una doble verti<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> un <strong>la</strong>do los proyectos<strong>de</strong> investigación intramurales, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>de</strong>ntro<strong>de</strong> los proyectos <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tesC<strong>en</strong>tros, Institutos u Organismos compet<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales, ylos proyectos financiados a través <strong>de</strong> convocatoriasespecíficas realizadas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s correspondi<strong>en</strong>tesConsejerías.9.2. EL SISTEMA DE INVESTIGACIÓNDENTRO DE LA SOCIEDADDEL TRABAJOEl <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong> materia <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<strong>el</strong> esfuerzo <strong>de</strong> los gobiernos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes comunida<strong>de</strong>sautónomas, junto con una mayor s<strong>en</strong>sibilidadsocial y exig<strong>en</strong>cia legal por los aspectosr<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> vida<strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo y especialm<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> lucha contra<strong>el</strong> acci<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> trabajo, ha supuesto, <strong>en</strong>tre otras cosas,<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> un auténtico tejido prev<strong>en</strong>tivoque <strong>en</strong> <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> maduraciónha ido g<strong>en</strong>erando, al m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> sus <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tosmás innovadores, nuevas inquietu<strong>de</strong>s más allá d<strong>el</strong>as activida<strong>de</strong>s meram<strong>en</strong>te <strong>de</strong> servicio.La Sociedad d<strong>el</strong> Trabajo d<strong>el</strong> siglo XXI dispone <strong>en</strong>nuestro país <strong>de</strong> una estructura más o m<strong>en</strong>os fuerte<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, quesin embargo es necesario alinear con políticas <strong>de</strong>Investigación, Desarrollo e Innovación (I+D+I) ca-241


JERÓNIMO MAQUEDA BLASCOFIGURA 1Estructuras implicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo d<strong>el</strong> Sistema Investigador <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> Tejido <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos LaboralesADMONGENERALDEL ESTADOADMONCCAAOTRIUNIVERSIDADOTRIFUEsSISTEMA DESEGURIDADSOCIALADMINISTRACIONESPÚBLICASESTRUCTURAS DEPLAN NACIONAL DE I+DSIST. NAC. DE INNOVACIÓNFUNDACIÓN DEDUBLINAGENCIAEUROPEACOMISIÓN EUROPEA D.G. DEEMPLEO Y A.S.INSTITUCIONESEUROPEAS E INTERNACIONALESOIT/OMS/AISSInvestigación P.R.LTEJIDOPRODUCTIVOTEJIDO SOCIALASOCIACIONESEMPRESARIALESASOCIACIONESSECTORIALESCOMITESSSTOTRICENTROSTECNOLÓGICOSSINDICATOSSOCIEDADESCIENTÍFICASSOCIEDADESPROFESIONALESPROVEEDORESTECNOLOGÍATECNOLOGÍADE PROTECCIÓN YPREVENCIÓNSERVICIOS DEPREVENCIÓNpaces <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar conocimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tivay por lo tanto anticipar soluciones a los problemasexist<strong>en</strong>tes y emerg<strong>en</strong>tes.El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> alianzas, como medida<strong>de</strong> pot<strong>en</strong>ciación d<strong>el</strong> sistema investigador, <strong>en</strong>tre estructuras<strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> propio tejido prev<strong>en</strong>tivo yalianzas con estructuras d<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cia-Tecnología- Empresa, así como tras<strong>la</strong>dar experi<strong>en</strong>cias<strong>de</strong> éxito <strong>en</strong> <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigaciónvividas <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación biomédicay tecnológica al ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales constituy<strong>en</strong> estrategias y retosque a corto p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>berán irse <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong><strong>el</strong> s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> nuestro tejido prev<strong>en</strong>tivo.9.3. DEBILIDADES DEL SISTEMA DEINVESTIGACIÓN EN SALUD YSEGURIDAD EN EL TRABAJOLos distintos foros <strong>de</strong> discusión <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos<strong>en</strong> estos últimos años son coinci<strong>de</strong>ntes a <strong>la</strong> hora<strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s principales <strong>la</strong>gunas <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, lo quepermite <strong>de</strong>ducir un cierto niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so conrespecto a <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción prefer<strong>en</strong>te <strong>en</strong><strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> mejora d<strong>el</strong> sistema investigador.Estas áreas están vincu<strong>la</strong>das al: <strong>de</strong>sarrollo y pot<strong>en</strong>ciación<strong>de</strong> capital humano, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> estructuras<strong>de</strong> apoyo al investigador y creación <strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>spara <strong>la</strong> investigación.Movilizar <strong>el</strong> capital humano exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualida<strong>de</strong>n <strong>el</strong> espacio profesional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, hacia <strong>el</strong> terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación,mediante <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> una CulturaInvestigadora <strong>en</strong>tre los profesionales, implica qu<strong>el</strong>a propia actividad profesional sea un g<strong>en</strong>erador<strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to y a su vez requiere un esfuerzo<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> formación continuada <strong>en</strong> metodologíay habilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> investigación.Hay que <strong>en</strong>riquecer <strong>el</strong> tejido profesional <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tesespecialida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, a través <strong>de</strong> visibilizarmejor <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ofertas formativas universitarias<strong>de</strong> pre y post grado <strong>la</strong>s disciplinas prev<strong>en</strong>tivas, valorizando<strong>el</strong> mercado profesional <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales con una proyección ci<strong>en</strong>tífica.La G<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> estructuras <strong>de</strong> apoyo a <strong>la</strong> investigaciónse han evi<strong>de</strong>nciado como experi<strong>en</strong>ciasexitosas <strong>en</strong> otros ámbitos, así <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>Investigación Hospita<strong>la</strong>rias ocuparon un pap<strong>el</strong>estratégico <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigaciónbiomédica <strong>en</strong> nuestro país y han constituido unantece<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuales fundaciones hospita<strong>la</strong>riasque canalizan hoy <strong>en</strong> día <strong>la</strong> mayor parte d<strong>el</strong>esfuerzo investigador que se realiza <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong>Sistema Nacional <strong>de</strong> Salud.La Red <strong>de</strong> Oficinas <strong>de</strong> Transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>Resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación (OTRI) ha supuesto242


SISTEMA DE INVESTIGACIÓNtambién estructuras altam<strong>en</strong>te r<strong>en</strong>tables <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación a niv<strong>el</strong> tanto universitariocomo <strong>de</strong> los organismos públicos <strong>de</strong> investigación(OPI).El espacio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Investigación <strong>en</strong> Seguridad ySalud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo no dispone <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad,salvo <strong>de</strong> forma excepcional, <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> estructurascuyo pap<strong>el</strong> vertebrador d<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong>Investigación y <strong>de</strong> apoyo al investigador es capitalpara <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s <strong>de</strong> investigacióncomo paso previo al aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> nuevasfiguras <strong>de</strong> apoyo a <strong>la</strong> investigación (CIBER, CE-NIT, COSOLIDER, AVANZA).En <strong>el</strong> p<strong>la</strong>no d<strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> ayudas a <strong>la</strong> investigación<strong>la</strong> aparición d<strong>el</strong> Subprograma <strong>de</strong> I+D <strong>en</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong>Programa Nacional <strong>de</strong> Tecnología para <strong>el</strong> Bi<strong>en</strong>estard<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> I+D+I 2004-2007 ha constituidoun importante avance, o un avance cualitativo,al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralescomo área <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> interéspara <strong>el</strong> conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad españo<strong>la</strong>, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral,y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad ci<strong>en</strong>tífica.El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una previsión <strong>de</strong> gastos<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> I+D <strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Actuación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Mutuas, y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo por parte <strong>de</strong> algunascomunida<strong>de</strong>s autónomas <strong>de</strong> programas <strong>de</strong>apoyo a <strong>la</strong> Investigación <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo contribuy<strong>en</strong> a cerrar un conjunto <strong>de</strong> iniciativasque tratan <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> actividad ci<strong>en</strong>tífica<strong>en</strong> <strong>la</strong>s disciplinas prev<strong>en</strong>tivas.9.4. INDICADORES DE ACTIVIDADCIENTÍFICO-TÉCNICA Y DE I+D ENSALUD Y SEGURIDAD EN EL TRABAJOExiste una dificultad objetiva a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> medir<strong>el</strong> esfuerzo invertido <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>sci<strong>en</strong>tífico- técnicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> conjunto d<strong>el</strong>Estado, dada, por un <strong>la</strong>do, su diversidad <strong>de</strong> expresiónque va <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dacon recursos propios (intramural), investigacióncon financiación externa (extramural), divulgaciónci<strong>en</strong>tífica (jornadas técnicas, congresos,reuniones ci<strong>en</strong>tíficas, etc.), producción ci<strong>en</strong>tífica,transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> resultados, etc.Por otro <strong>la</strong>do, se da <strong>la</strong> diversidad <strong>de</strong> actores queintervi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong>s<strong>de</strong> órganoso instituciones especializadas, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>mayoría <strong>de</strong> los casos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s administraciones públicas,pero no exclusivam<strong>en</strong>te, c<strong>en</strong>tros tecnológicos,universidad, Sistema Nacional <strong>de</strong> Salud, organizacionessindicales y empresariales, asociacionessectoriales y socieda<strong>de</strong>s ci<strong>en</strong>tíficas o profesionales.Por último no existe un hábito <strong>de</strong> recogida <strong>de</strong>información que permita evaluar cuantitativa oeconómicam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> esfuerzo global invertido <strong>en</strong><strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> I+D+I.a) Indicadores <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>nNacional <strong>de</strong> I+D+I (Subprograma <strong>de</strong> I+D <strong>en</strong>Salud y Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo).La investigación basada <strong>en</strong> convocatorias públicascompetitivas constituye un bu<strong>en</strong> indicador<strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> respuesta d<strong>el</strong> tejido prev<strong>en</strong>tivoy <strong>de</strong> <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.Las ayudas a proyectos <strong>de</strong> investigación <strong>de</strong>ntrod<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> I+D+I 2004- 2007 se hanrealizado durante <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>npor parte d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad eHigi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (INSHT) y por <strong>el</strong> Instituto<strong>de</strong> Salud Carlos III (ISCIII).Las ayudas a <strong>la</strong> investigación d<strong>el</strong> Subprograma<strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo correspondi<strong>en</strong>tesal periodo <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Nacionalse convocaron por <strong>el</strong> INSHT, mediante convocatoriaespecífica, cuyos principales indicadores se reflejan<strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 1.Las ayudas a <strong>la</strong> investigación d<strong>el</strong> Subprograma<strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo corres-TABLA 1Proyectos financiados 2004-2006, convocatorias INSHTAño Solicitu<strong>de</strong>s Proyectos financiados % <strong>de</strong> éxito Importe + overheads2004 41 11 26,83 430.40020052006 120 6 5,00 294.998Totales 161 17 10,56 725.398Fu<strong>en</strong>te: <strong>Informe</strong> d<strong>el</strong> Sistema Integrado <strong>de</strong> Evaluación y Seguimi<strong>en</strong>to, P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> I+D+I (Ministerio <strong>de</strong> Educación y Ci<strong>en</strong>cia).243


JERÓNIMO MAQUEDA BLASCOTABLA 2Proyectos financiados 2004-2006, convocatorias ISCIIIAño Solicitu<strong>de</strong>s Proyectos financiados % <strong>de</strong> éxito Importe + overheads2004 45 8 17,78 386.6302005 19 5 26,32 201.8242006 22 7 31,82 447.797Totales 112 23 20,54 1.322.601Fu<strong>en</strong>te: <strong>Informe</strong> d<strong>el</strong> Sistema Integrado <strong>de</strong> Evaluación y Seguimi<strong>en</strong>to, P<strong>la</strong>n Nacional <strong>de</strong> I+D+I (Ministerio <strong>de</strong> Educación y Ci<strong>en</strong>cia).pondi<strong>en</strong>tes al periodo <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia d<strong>el</strong> P<strong>la</strong>n Nacionalse convocaron por <strong>el</strong> Instituto <strong>de</strong> Salud Carlos III,<strong>de</strong>ntro d<strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Promoción <strong>la</strong> InvestigaciónBiomédica, cuyos principales indicadores se reflejan<strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> 2.El subprograma <strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> Seguridad y Salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> Trabajo ha permitido financiar <strong>en</strong> sus tresprimeros años <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia un total <strong>de</strong> 40 proyectos<strong>de</strong> Investigación con una financiación global<strong>de</strong> más <strong>de</strong> 2.000.000 €.b) Indicadores <strong>de</strong> I+D Intramural <strong>en</strong> Organismos d<strong>el</strong>a Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado.Los datos <strong>de</strong> investigación intramural reflejan<strong>el</strong> esfuerzo realizado por <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes instituciones<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> sus respectivas compet<strong>en</strong>cias<strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> proyectos <strong>de</strong> investigación.D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> AGE <strong>la</strong> investigación intramural<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales es<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da principalm<strong>en</strong>te por <strong>el</strong> INSHT con 66proyectos <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> curso durante 2007.En <strong>el</strong> marco d<strong>el</strong> ISCIII <strong>la</strong> investigación intramural<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajose <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> por <strong>la</strong> Escu<strong>el</strong>a Nacional <strong>de</strong>Medicina d<strong>el</strong> Trabajo si<strong>en</strong>do <strong>el</strong> área <strong>de</strong> investigacióndominante <strong>la</strong> investigación <strong>en</strong>Dermatología Laboral. Como indicador globaldurante 2006 produjo un total <strong>de</strong> 17 publicacionesci<strong>en</strong>tíficas.La Escu<strong>el</strong>a Nacional <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> Trabajod<strong>el</strong> ISCIII <strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>la</strong>s Unida<strong>de</strong>sDoc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> Trabajo ti<strong>en</strong>e activos 28proyectos <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> Medicina d<strong>el</strong>Trabajo correspondi<strong>en</strong>do: 22 a <strong>la</strong> Unidad Doc<strong>en</strong>te<strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> Trabajo Madrid-1 ENMT-ISCIII,tres a <strong>la</strong> Unidad Doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> Trabajo<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Foral <strong>de</strong> Navarra, dos a <strong>la</strong>Unidad Doc<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Medicina d<strong>el</strong> Trabajo d<strong>el</strong>Principado <strong>de</strong> Asturias y uno a <strong>la</strong> Unidad Doc<strong>en</strong>te<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad Autónoma <strong>de</strong> La Rioja.c) Indicadores <strong>de</strong> investigación <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> los ÓrganosTécnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>tes Comunida<strong>de</strong>sAutónomas.Por sus capacida<strong>de</strong>s, recursos y situación estratégicalos Órganos Técnicos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales constituy<strong>en</strong> los dispositivoscon un alto pot<strong>en</strong>cial investigador, tanto<strong>en</strong> lo que se refiere al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> proyectos intramurales,como a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigacióny divulgación ci<strong>en</strong>tífica.La figura 2 muestra aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomasque han facilitado información <strong>en</strong> r<strong>el</strong>acióncon <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.Las CCAA <strong>de</strong>: Andalucía, Asturias, Castil<strong>la</strong> yLeón, Extremadura, Navarra y Madrid repres<strong>en</strong>tan<strong>el</strong> 43,3% <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción afiliada a <strong>la</strong> SeguridadSocial con conting<strong>en</strong>cia cubierta <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, lo que significauna pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 6.728.094 trabajadores. Todas<strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n iniciativas <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> I+D<strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo a través <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tesherrami<strong>en</strong>tas como <strong>la</strong> divulgación ci<strong>en</strong>tífico-técnica,programas <strong>de</strong> apoyo a <strong>la</strong> investigacióno proyectos <strong>de</strong> investigación intramural.En su conjunto estas seis comunida<strong>de</strong>s autónomasrealizaron, durante 2006, un gasto <strong>de</strong> inversión<strong>en</strong> investigación <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>de</strong> un total <strong>de</strong> 1.130.380€(Gráfico 1).El gasto extramural (figura 3) está repres<strong>en</strong>tadopor <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> fom<strong>en</strong>to y apoyoa <strong>la</strong> investigación, realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s CCAA <strong>de</strong>Andalucía, Asturias y Navarra, correspondi<strong>en</strong>do<strong>la</strong> inversión mayor a <strong>la</strong> Comunidad Foral <strong>de</strong>Navarra, con un gasto <strong>de</strong> inversión <strong>en</strong> ayudas a<strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> un total <strong>de</strong> 469.050 € <strong>en</strong> 2006y <strong>la</strong> Comunidad Autónoma <strong>de</strong> Andalucía con ungasto <strong>de</strong> inversión <strong>en</strong> ayudas a <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong>163.780 €, para ese mismo año.244


SISTEMA DE INVESTIGACIÓNFIGURA 2Comunida<strong>de</strong>s Autónomas y actividad <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo (2006)GaliciaPrincipado<strong>de</strong> AsturiasCantabriaEuskadiNavarraAndorraLa RiojaCastil<strong>la</strong> y LeónCataluñaAragónCom. <strong>de</strong>MadridIs<strong>la</strong>s BalearesExtremaduraCastil<strong>la</strong> La ManchaComunidadVal<strong>en</strong>cianaReg. <strong>de</strong>MurciaAndalucíaIs<strong>la</strong>s CanariasCéutaM<strong>el</strong>il<strong>la</strong>Comunida<strong>de</strong>s Autónomas que han facilitado informaciónGRÁFICO 1Gasto <strong>en</strong> Proyectos <strong>de</strong> I+D durante 2006 (<strong>en</strong> euros)Agregado CCAA <strong>de</strong>: Andalucía, Asturias, Castil<strong>la</strong> y León, Extremadura, Navarra y MadridGastoIntramural43%481.550 €GastoExtramural57%648.830 €245


JERÓNIMO MAQUEDA BLASCOFIGURA 3Comunida<strong>de</strong>s Autónomas con inversión <strong>en</strong> investigación extramural (2006)FIGURA 4Comunida<strong>de</strong>s Autónomas con inversión <strong>en</strong> investigación intramural (2006)246


SISTEMA DE INVESTIGACIÓNGRÁFICO 2Ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Divulgación Ci<strong>en</strong>tífico - TécnicaAgregado CCAA <strong>de</strong>: Andalucía, Asturias, Castil<strong>la</strong> y León, Extremadura, Navarra y Madrid21%3%76%Congresos Jorndas Técnicas Otros ev<strong>en</strong>tosFIGURA 5Comunida<strong>de</strong>s Autónomas con inversión <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> divulgación ci<strong>en</strong>tífica (2006)GaliciaPrincipado<strong>de</strong> AsturiasCantabriaEuskadiNavarraAndorraCastil<strong>la</strong> y LeónLa RiojaCataluñaAragónCom.<strong>de</strong>MadridIs<strong>la</strong>s BalearesExtremaduraCastil<strong>la</strong> La ManchaComunidadVal<strong>en</strong>cianaReg. <strong>de</strong>MurciaAndalucíaIs<strong>la</strong>s CanariasCéutaM<strong>el</strong>il<strong>la</strong>Comunida<strong>de</strong>s Autónomas con activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> divulgación ci<strong>en</strong>tífico técnicaSin informaciónBajo estos programas <strong>de</strong> ayuda a <strong>la</strong> investigaciónse han financiado <strong>en</strong> 2006 un total <strong>de</strong> 45 proyectos<strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.El gasto intramural (figura 4) está repres<strong>en</strong>tadopor <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> proyectos con recursos propios,realizado <strong>en</strong> <strong>la</strong>s CCAA <strong>de</strong>: Castil<strong>la</strong> y León,Extremadura, Navarra y Madrid, correspondi<strong>en</strong>do<strong>la</strong> inversión mayor a <strong>la</strong> Comunidad <strong>de</strong> Madrid(412.409€, <strong>en</strong> 2006) y <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>y León y Foral <strong>de</strong> Navarra (29.587 € y 25.145 €,247


JERÓNIMO MAQUEDA BLASCOrespectivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo año), <strong>en</strong> su conjuntose han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do durante 2006 un total <strong>de</strong> 9proyectos <strong>de</strong> I+D <strong>en</strong> Salud y Seguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito intramural, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA <strong>de</strong> <strong>la</strong>sque se dispone <strong>de</strong> información.Con respecto a <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Divulgaciónci<strong>en</strong>tífica (figura 5), se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do, durante2006, un total <strong>de</strong> 314 ev<strong>en</strong>tos, cuya distribuciónpor tipo <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>to figura <strong>en</strong> <strong>el</strong> Gráfico 2.Consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong> número <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> divulgaciónci<strong>en</strong>tífica <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción trabajadora<strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> actividad media es <strong>de</strong> 7,6 ev<strong>en</strong>tospor 100.000 trabajadores, superando este índicemedio <strong>la</strong>s CCAA <strong>de</strong> Navarra (27,55), Castil<strong>la</strong> yLeón (17,74) y Extremadura (8,77). En <strong>el</strong> perfil <strong>de</strong>ev<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s Jornadas <strong>de</strong> carácter técnicoque repres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> 76% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> ev<strong>en</strong>tos.9.5. OPORTUNIDADES DE MEJORADEL SISTEMA INVESTIGADOREl <strong>de</strong>sarrollo, por parte d<strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong>Educación y Ci<strong>en</strong>cia, d<strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> Evaluación ySeguimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> Programa Nacional <strong>de</strong> I+D+I(SISE), permite apuntar una serie <strong>de</strong> medidas queconsoli<strong>de</strong>n <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> nuestrosistema prev<strong>en</strong>tivo, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estas medidas se<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>:• Ayudas pre y post doctorales <strong>de</strong> formación <strong>de</strong>investigadores mediante convocatorias <strong>de</strong> carácterespecífico.• Instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> financiación <strong>de</strong> Unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>Investigación <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los organismos públicos.• Medidas ori<strong>en</strong>tadas a <strong>la</strong> coordinación con otrosorganismos <strong>de</strong> especial interés <strong>en</strong> este ámbito,especialm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> Sistema <strong>de</strong> SeguridadSocial.• Medidas <strong>de</strong> impulso a <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> empresas<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesy/o servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s empresas.• Convocatorias específicas <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> Salud ySeguridad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo, difer<strong>en</strong>ciadas <strong>de</strong> otrosprogramas <strong>de</strong> investigación.248


10. Sistema <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so10.1. PREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALES Y NEGOCIACIÓN COLECTIVAFRANCISCO GONZÁLEZ DE LENADirector d<strong>el</strong> Gabinete d<strong>el</strong> Presi<strong>de</strong>nteConsejo Económico y Social <strong>de</strong> España10.1.1. El marco legal <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva<strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>boralesSE podría <strong>de</strong>cir que <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales es una norma que comi<strong>en</strong>zaexplicándose a sí misma, cuando <strong>en</strong> su artículo primero<strong>de</strong>fine qué se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por normativa <strong>sobre</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, seña<strong>la</strong>ndo queestá constituida por <strong>la</strong> propia Ley, sus disposiciones<strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo y complem<strong>en</strong>tarias y cuantasotras normas, legales o conv<strong>en</strong>cionales, cont<strong>en</strong>ganprescripciones r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> adopción <strong>de</strong> medidasprev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>la</strong>boral o susceptibles <strong>de</strong>producir<strong>la</strong>s <strong>en</strong> dicho ámbito. La LPRL consi<strong>de</strong>raexpresam<strong>en</strong>te normativa prev<strong>en</strong>tiva <strong>la</strong>s normasconv<strong>en</strong>cionales, <strong>la</strong> negociación colectiva, lo que no<strong>de</strong>ja <strong>de</strong> ser más una explicación “pedagógica” queuna prescripción jurídica, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> carácter<strong>de</strong> normativa <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa prev<strong>en</strong>tiva.Es <strong>de</strong> este carácter <strong>la</strong>boral d<strong>el</strong> que se <strong>de</strong>riva<strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración d<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io colectivo comofu<strong>en</strong>te regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> los aspectos prev<strong>en</strong>tivos d<strong>el</strong>as r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales, <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma forma que <strong>el</strong>conv<strong>en</strong>io colectivo es, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, fu<strong>en</strong>te regu<strong>la</strong>dora<strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>boral, según <strong>el</strong> art. 3.1.b) d<strong>el</strong>Estatuto <strong>de</strong> los Trabajadores.A<strong>de</strong>más, <strong>el</strong> art. 2.2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL <strong>en</strong>tra <strong>en</strong> unamatización respecto <strong>de</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> normativaestatal prev<strong>en</strong>tiva y conv<strong>en</strong>ios colectivos, al establecer<strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong>de</strong>recho necesario mínimoindisponible <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>la</strong>borales d<strong>el</strong>a LPRL y sus normas reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarias. En estecaso, <strong>la</strong> adjetivación <strong>de</strong> <strong>la</strong>boral ha <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rsecomo contrapuesta a <strong>la</strong> <strong>de</strong> funcionarial, que se correspon<strong>de</strong>con <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> normativa <strong>de</strong> funciónpública que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> LPRL, y esta matizaciónsirve para acotar un primer pap<strong>el</strong> d<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io,su r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> suplem<strong>en</strong>tariedad con <strong>la</strong> norma estatal,cuyos <strong>de</strong>rechos <strong>la</strong>borales no pue<strong>de</strong> minorar,sólo ampliar. En <strong>la</strong> LPRL hay también reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong>complem<strong>en</strong>tariedad <strong>en</strong>tre ley y conv<strong>en</strong>io, <strong>de</strong> carácterexpreso, como cuando <strong>en</strong> <strong>el</strong> art. 35.4 abr<strong>el</strong>a posibilidad <strong>de</strong> que los conv<strong>en</strong>ios establezcansistemas alternativos <strong>de</strong> <strong>el</strong>ección <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, y también <strong>la</strong> <strong>de</strong> que se constituyanórganos con funciones específicas <strong>en</strong> materia<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, que asuman <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias legales<strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.Hay otros ejemplos <strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa prev<strong>en</strong>tiva<strong>de</strong> esta r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong> complem<strong>en</strong>tariedad expresa,como <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios<strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, cuando <strong>en</strong> su artículo 21.1 prevé<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io <strong>de</strong>termin<strong>el</strong>a constitución <strong>de</strong> Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción mancomunados<strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados supuestos <strong>de</strong> “homog<strong>en</strong>eidad”<strong>en</strong>tre empresas (grupos, sectores,polígonos). Con un s<strong>en</strong>tido más amplio <strong>la</strong>Disposición Adicional Séptima d<strong>el</strong> mismoReg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to habilita expresam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> negociacióncolectiva para establecer criterios para <strong>la</strong><strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> los medios personales y materiales<strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios,d<strong>el</strong> número <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>signados para activida<strong>de</strong>s<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong> sus medios, o respecto<strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tivao <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los trabajadores.Por su parte, <strong>la</strong> Ley 32/2006, regu<strong>la</strong>dora <strong>de</strong> <strong>la</strong>subcontratación <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción,atribuye a <strong>la</strong> negociación colectiva sectorial estatal<strong>la</strong> capacidad para establecer sistemas sindicales <strong>de</strong>repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los trabajadores, o bipartitos <strong>en</strong>treorganizaciones empresariales y sindicales, parapromover <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa prev<strong>en</strong>tiva<strong>en</strong> <strong>el</strong> correspondi<strong>en</strong>te territorio. También<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> formación profesional se atribuye a<strong>la</strong> negociación sectorial estatal <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> programas formativos o <strong>de</strong> fórmu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> acreditación<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación, como cartil<strong>la</strong>s o carnés profesionales,cuya ejecución y expedición pue<strong>de</strong> atribuirsea organismos paritarios.249


FRANCISCO GONZÁLEZ DE LENAAlguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s remisiones expresas a <strong>la</strong> negociacióncolectiva, como <strong>la</strong> referida a los medios d<strong>el</strong>os servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>ja ya un ampliocampo a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>boración d<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io con <strong>la</strong> Ley.Como se razonará <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte final <strong>de</strong> este estudio,cabría también hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> una r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong>complem<strong>en</strong>tariedad tácita, respecto <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>smaterias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción conv<strong>en</strong>cional,respetando los <strong>de</strong>rechos y obligaciones o <strong>la</strong>s condicionesmateriales <strong>de</strong> trabajo establecidas <strong>en</strong> normalegal, pue<strong>de</strong> co<strong>la</strong>borar con <strong>la</strong> norma, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndoo completando sus prescripciones, tal ycomo ocurre <strong>en</strong> cualquier otro ámbito d<strong>el</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to<strong>la</strong>boral.10.1.2. La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong>concertación socialPara valorar <strong>el</strong> alcance real que ha t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong> capacidadregu<strong>la</strong>dora conv<strong>en</strong>cional, habrá que estarfundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te al análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s d<strong>el</strong>os conv<strong>en</strong>ios colectivos r<strong>el</strong>ativas a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, utilizando para <strong>el</strong>lo <strong>la</strong>Estadística <strong>de</strong> Conv<strong>en</strong>ios Colectivos d<strong>el</strong> MTAS.Pero, antes <strong>de</strong> este análisis, convi<strong>en</strong>e estudiar <strong>el</strong>tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales<strong>en</strong> <strong>la</strong> concertación social, <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> AcuerdosInterconfe<strong>de</strong>rales o <strong>de</strong> otros Acuerdos <strong>de</strong> concertación.Por <strong>el</strong> carácter “macro” o más g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> estosAcuerdos y por su influ<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva, este análisis permitirá valorar cómo se haori<strong>en</strong>tado <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios colectivos<strong>de</strong> <strong>la</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los niv<strong>el</strong>es superiores<strong>de</strong> negociación, y también analizar cómohan ori<strong>en</strong>tado los interlocutores sociales <strong>la</strong>s políticaspúblicas o <strong>la</strong>s reformas normativas.10.1.2.1. Concertación social <strong>de</strong> ámbito estatalYa <strong>en</strong> <strong>el</strong> Acuerdo Interconfe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> 1983, los interlocutoressociales acordaron crear un Comitémixto para un análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong>marcado<strong>en</strong> criterios <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, evitando su pres<strong>en</strong>cia,pot<strong>en</strong>ciando <strong>la</strong>s acciones formativas einformativas y los aspectos <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia médicapor los servicios médicos <strong>de</strong> empresa.El Acuerdo Económico y Social para los años 1985y 1986 se ocupó <strong>de</strong> <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>ciación <strong>de</strong> acciones técnicasprev<strong>en</strong>tivas, <strong>de</strong> formación e información, y<strong>en</strong> él apareció ya <strong>la</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> una revisión d<strong>el</strong>a normativa, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> realidad económicay social españo<strong>la</strong> y <strong>el</strong> próximo ingreso <strong>de</strong>España <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Económica Europea.Esta revisión tomó finalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> <strong>la</strong>LPRL. Esta norma no fue resultado <strong>de</strong> un acuerdo,ni <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> concertación social ni como sinónimo<strong>de</strong> cons<strong>en</strong>so <strong>de</strong> los Ag<strong>en</strong>tes Sociales, <strong>en</strong>tre síy con <strong>el</strong> Gobierno, dada <strong>la</strong> discrepancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>sOrganizaciones Empresariales con los aspectos <strong>de</strong>repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los trabajadores. Pero precisam<strong>en</strong>teporque <strong>el</strong> <strong>de</strong>sacuerdo estaba muy c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> esetema, no sería arriesgado <strong>de</strong>cir que existía un cons<strong>en</strong>sobásico <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> nuevo, y muy cambiado respecto<strong>de</strong> <strong>la</strong> situación anterior, mod<strong>el</strong>o prev<strong>en</strong>tivo.Tras <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley, <strong>el</strong> resurgimi<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> diálogo social <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1996 llevó a que <strong>el</strong>Acuerdo Interconfe<strong>de</strong>ral para <strong>la</strong> Negociación Colectiva<strong>de</strong> 1997 subrayase <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios colectivospara <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo y <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL,con refer<strong>en</strong>cia específica a <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> posibleconcreción <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> empresa y con <strong>la</strong>posibilidad <strong>de</strong> constituir Comités <strong>de</strong> Seguridad ySalud sectoriales.Esta preocupación d<strong>el</strong> diálogo social por <strong>la</strong>aplicación y <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa prev<strong>en</strong>tivadio su fruto con <strong>el</strong> Acuerdo <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> diciembre<strong>de</strong> 2002, d<strong>el</strong> que se <strong>de</strong>riva una consi<strong>de</strong>rablereforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL.La lectura <strong>de</strong> los títulos <strong>de</strong> los distintos artículos<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley 54/2003, que recoge <strong>el</strong> indicado acuerdosocial, es muy repres<strong>en</strong>tativa d<strong>el</strong> alcance <strong>de</strong> estasreformas. Las modificaciones legales se refier<strong>en</strong>a <strong>la</strong> integración <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa, a<strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales, a <strong>la</strong>organización <strong>de</strong> recursos para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,a <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias d<strong>el</strong> Comité <strong>de</strong>Seguridad y Salud y al reforzami<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> controld<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> esta normativa. En este terr<strong>en</strong>od<strong>el</strong> control, los Acuerdos <strong>de</strong> 2002 abr<strong>en</strong> tambiénuna modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>sobre</strong> Infracciones ySanciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Or<strong>de</strong>n Social, para ampliar <strong>la</strong> capacidad<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia, dotando a los técnicos prev<strong>en</strong>cionistas<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones Laborales <strong>de</strong>faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> iniciación <strong>de</strong> los procedimi<strong>en</strong>tos sancionadores,y para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong> capacidad sancionadora,actualizando los tipos infractores.Como se ve, estas reformas no están r<strong>el</strong>acionadascon <strong>la</strong> arquitectura jurídica <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos y obligaciones<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción, sino con los instrum<strong>en</strong>tospara <strong>la</strong> aplicación práctica <strong>de</strong> estosesquemas jurídicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones<strong>la</strong>borales, poni<strong>en</strong>do mayor énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> riesgos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad250


SISTEMA DE CONSENSOprev<strong>en</strong>tiva <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> actuaciónadministrativa <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control.En <strong>la</strong> Dec<strong>la</strong>ración <strong>sobre</strong> Diálogo Social <strong>de</strong> 2004, queori<strong>en</strong>tó y programó <strong>el</strong> diálogo social que daría lugara distintos acuerdos, se hizo refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> conviv<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> una legis<strong>la</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finidacon unas <strong>el</strong>evadas tasas <strong>de</strong> siniestralidad. Estaconsi<strong>de</strong>ración vu<strong>el</strong>ve a mostrar esta necesidad <strong>de</strong>actuar, no tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> configuración <strong>de</strong> un marcojurídico <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tido estricto, sino <strong>en</strong> los mecanismosprácticos para hacer llegar ese marco jurídico a <strong>la</strong>realidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo.En este s<strong>en</strong>tido, los Ag<strong>en</strong>tes Sociales <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raroncompartir <strong>la</strong> preocupación d<strong>el</strong> Gobierno y sus objetivos<strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s políticas al análisis, <strong>de</strong>tección y<strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> siniestralidad, a <strong>la</strong>promoción <strong>de</strong> una a<strong>de</strong>cuada cultura <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong>tre empresas y trabajadores y al cumplimi<strong>en</strong>toriguroso <strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa <strong>en</strong> vigor. Los Ag<strong>en</strong>tesSociales reivindicaron su <strong>de</strong>recho a participar <strong>en</strong> <strong>el</strong>marco <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>cias, <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño, ejecucióny control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> garantía <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.En este ámbito <strong>de</strong> diálogo social se llegó a acuerdos<strong>sobre</strong> <strong>la</strong> Fundación para <strong>la</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>Riesgos Laborales, <strong>la</strong> habilitación <strong>de</strong> funcionariostécnicos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s CCAA, <strong>el</strong> control d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa prev<strong>en</strong>tiva, los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> choque<strong>en</strong> Comunida<strong>de</strong>s Autónomas, <strong>la</strong> modificación d<strong>el</strong>Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Servicios <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción o <strong>la</strong> estructuray funciones d<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong>Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo.Esta negociación concluyó <strong>en</strong> junio <strong>de</strong> 2007 con<strong>la</strong> aprobación por <strong>el</strong> Gobierno, <strong>la</strong>s AdministracionesAutonómicas y <strong>la</strong>s Organizaciones Sindicales yEmpresariales, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridady Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo. El Acuerdo se obtuvo <strong>en</strong> <strong>el</strong> s<strong>en</strong>o<strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo, apareci<strong>en</strong>do así una nueva modalidad <strong>de</strong><strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> concertación social, iniciada <strong>en</strong> <strong>la</strong>smesas <strong>de</strong> negociación propias <strong>de</strong> estos procesos yculminada <strong>en</strong> un ámbito <strong>de</strong> participación institucional.A efectos <strong>de</strong> este trabajo, habría que <strong>de</strong>stacar <strong>el</strong>r<strong>el</strong>ieve que <strong>la</strong> Estrategia da a <strong>la</strong> negociación colectiva.Así, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los objetivos <strong>de</strong> fortalecimi<strong>en</strong>tod<strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los interlocutores sociales y <strong>de</strong> implicación<strong>de</strong> empresarios y trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong> mejora<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, <strong>la</strong> Estrategia<strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da <strong>la</strong> negociación colectiva sectorial tareascomo <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> órganos paritarios <strong>de</strong>promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas, mandatandoal ANC 2007 para tras<strong>la</strong>dar estos criteriosa los negociadores sectoriales. De esta fórmu<strong>la</strong> habríaque <strong>de</strong>stacar lo que ti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> nueva r<strong>el</strong>ación <strong>de</strong>co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre niv<strong>el</strong>es negociadores, <strong>en</strong> estecaso, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> concertación social y <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva, con <strong>la</strong> intermediación d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong><strong>de</strong> negociación colectiva interconfe<strong>de</strong>ral.Volvi<strong>en</strong>do al terr<strong>en</strong>o específico <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva, los últimos instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación<strong>de</strong> sus cont<strong>en</strong>idos, los Acuerdos Interconfe<strong>de</strong>rales para<strong>la</strong> Negociación Colectiva, también se han ocupado d<strong>el</strong>tema prev<strong>en</strong>tivo. En <strong>el</strong> Acuerdo para 2005/2006, <strong>el</strong>capítulo <strong>sobre</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo estableciólos sigui<strong>en</strong>tes criterios para los conv<strong>en</strong>ios: integración<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresa a través<strong>de</strong> un P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales docum<strong>en</strong>tado,inclusión <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios d<strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido<strong>de</strong> <strong>la</strong> formación específica, según los riesgos <strong>de</strong>cada puesto <strong>de</strong> trabajo, formas <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración d<strong>el</strong>os d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción con <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong>empresa, procedimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> información y consultar<strong>el</strong>ativos a <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,a <strong>la</strong>s evaluaciones <strong>de</strong> riesgo y a los medios<strong>de</strong> coordinación <strong>en</strong> los supuestos <strong>de</strong> concurr<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s empresariales.El Acuerdo Interconfe<strong>de</strong>ral para <strong>la</strong> NegociaciónColectiva 2007 cu<strong>en</strong>ta también con un capítulo <strong>sobre</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, que reitera loscriterios d<strong>el</strong> Acuerdo anterior, subrayando los efectos<strong>de</strong> los cambios normativos <strong>en</strong> temas como <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales o <strong>la</strong>s tarifas<strong>de</strong> primas para <strong>la</strong> cotización por acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>trabajo y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s profesionales, poni<strong>en</strong>do énfasistambién <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación, para los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción. Específicam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Acuerdo hacerefer<strong>en</strong>cia al análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>nciad<strong>el</strong> alcohol y otras sustancias <strong>sobre</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong>y <strong>seguridad</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo, y asume <strong>el</strong> AcuerdoEuropeo <strong>sobre</strong> estrés <strong>en</strong> <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> trabajo, transmiti<strong>en</strong>dosu cont<strong>en</strong>ido a los negociadores <strong>de</strong> losconv<strong>en</strong>ios, para su adaptación.10.1.2.2. Concertación social <strong>de</strong> ámbito autonómicoTambién <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas<strong>la</strong> concertación social se ha ocupado d<strong>el</strong>a prev<strong>en</strong>ción, <strong>en</strong> unos casos con acuerdos específicos,y <strong>en</strong> otros <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> acuerdos <strong>de</strong> concertaciónmás amplios, por lo g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> torno al empleo.El volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> estos acuerdos y lo amplio<strong>de</strong> sus cont<strong>en</strong>idos impi<strong>de</strong> consignar éstos <strong>en</strong> untrabajo <strong>de</strong> estas características, aunque <strong>el</strong> cuadro1 int<strong>en</strong>ta resumir estos acuerdos, con una ori<strong>en</strong>tación<strong>de</strong> sus principales cont<strong>en</strong>idos.251


FRANCISCO GONZÁLEZ DE LENACUADRO 1CONCERTACIÓN SOCIAL SOBREPREVENCIÓN DE RIESGOS LABORALES EN LAS CCAA– Sexto Acuerdo <strong>de</strong> Concertación social <strong>de</strong> Andalucía. Sistemas integrales <strong>de</strong> gestión <strong>de</strong> calidad, prev<strong>en</strong>ción y medioambi<strong>en</strong>te. Cartil<strong>la</strong> <strong>de</strong> formación y vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> construcción.– P<strong>la</strong>n G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> Andalucía (Consejo Andaluz <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> RiesgosLaborales)– Acuerdo económico y social para <strong>el</strong> progreso <strong>de</strong> Aragón 2004/2007. P<strong>la</strong>n G<strong>en</strong>eral para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales. Observatorio <strong>de</strong> siniestralidad <strong>la</strong>boral.– Acuerdo para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo económico, <strong>la</strong> competitividad y <strong>el</strong> empleo d<strong>el</strong> Principado <strong>de</strong> Asturias 2004/2007. P<strong>la</strong>n <strong>de</strong>formación para responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción territoriales.– P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> <strong>salud</strong>, <strong>seguridad</strong> y medio ambi<strong>en</strong>te <strong>la</strong>boral d<strong>el</strong> Principado <strong>de</strong> Asturias.– P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Empleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Is<strong>la</strong>s Baleares/P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Actuación <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral. Catálogos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as prácticas.Pautas para <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong> <strong>la</strong> exposición a riesgos. Situación específica <strong>de</strong> inmigrantes.– IV Acuerdo <strong>de</strong> Concertación Social <strong>de</strong> Canarias/P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Siniestralidad Laboral. Ayudas para <strong>la</strong>r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong>. Formación <strong>de</strong> técnicos.– P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> acciones para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> Castil<strong>la</strong> - <strong>la</strong> Mancha 2004/2007. Visitas <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to.Observatorio Regional <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos. Ayudas para <strong>la</strong> Formación <strong>de</strong> Técnicos.– Acuerdo para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> Castil<strong>la</strong> y León 2007/2010. Observatorio regional <strong>de</strong> riesgos<strong>la</strong>borales. Formación <strong>de</strong> coordinadores y personal técnico. Visitas <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> técnicos sindicales yempresariales.– Estrategia cata<strong>la</strong>na para <strong>el</strong> empleo 2007/2013. La negociación colectiva, como vía más a<strong>de</strong>cuada para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>formación prev<strong>en</strong>tiva. P<strong>la</strong>n para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales.– Acuerdo interconfe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> concertación 2005/2007. Comisiones <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios sectoriales.Subcontratación. Participación.– P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Empleo e Industria <strong>de</strong> Extremadura, 2004-2007. Subv<strong>en</strong>ciones a <strong>la</strong> contratación <strong>de</strong> técnicos <strong>en</strong> Pymes.– IV P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.– Acuerdo por <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> Galicia. Instituto <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral <strong>de</strong> Galicia. P<strong>la</strong>n estratégico <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y<strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral. Formación <strong>de</strong> coordinadotes.– Acuerdo Social para <strong>la</strong> Productividad y <strong>el</strong> Empleo <strong>de</strong> La Rioja/P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Acción <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales.Formación <strong>de</strong> d<strong>el</strong>egados <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción. P<strong>la</strong>nes para <strong>la</strong> imp<strong>la</strong>ntación <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva.– II P<strong>la</strong>n Director <strong>en</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comunidad <strong>de</strong> Madrid 2004-2007. Formación <strong>de</strong>coordinadores. Formación <strong>de</strong> inmigrantes. Control <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> acreditación <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción aj<strong>en</strong>os.– Pacto por <strong>la</strong> Estabilidad <strong>en</strong> <strong>el</strong> Empleo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Región <strong>de</strong> Murcia/P<strong>la</strong>n Regional <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Riesgos Laborales2005/2007. Formación <strong>de</strong> empresarios que asum<strong>en</strong> <strong>la</strong> cuestión prev<strong>en</strong>tiva. Subv<strong>en</strong>ciones a <strong>la</strong> mejora <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong>trabajo y a <strong>la</strong> constitución <strong>de</strong> servicios propios.– P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> empleo <strong>de</strong> Navarra 2005/2007. Apoyo a <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnización <strong>de</strong> equipos productivos. P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia <strong>de</strong>empresas con alta siniestralidad.– Acuerdo Interprofesional <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>salud</strong> y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad Autónoma d<strong>el</strong> PaísVasco. Formación <strong>de</strong> d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.– Pacto Val<strong>en</strong>ciano por <strong>el</strong> Crecimi<strong>en</strong>to y <strong>el</strong> Empleo, 2001-2006. Estudios para sistemas <strong>de</strong> calidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> gestión prev<strong>en</strong>tiva.Ayudas para auditorías <strong>de</strong> los sistemas prev<strong>en</strong>tivos y para adaptación <strong>de</strong> equipos <strong>de</strong> trabajo.A<strong>de</strong>más d<strong>el</strong> propio hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>muy abundantes Acuerdos Sociales <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas, también habríaque <strong>de</strong>stacar, respecto <strong>de</strong> sus cont<strong>en</strong>idos, <strong>la</strong> interr<strong>el</strong>ación<strong>de</strong> acciones públicas y <strong>de</strong> actuaciones<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales. En bastan-252


SISTEMA DE CONSENSOtes casos, esto se expresa con <strong>la</strong> aparición, junto alos Acuerdos <strong>de</strong> Concertación Social <strong>en</strong> s<strong>en</strong>tidopropio, <strong>de</strong> Acuerdos más específicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<strong>de</strong> los órganos <strong>de</strong> participación institucional.10.1.3. Las cláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva10.1.3.1. Pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>iosLos datos <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> 2006 muestranuna pres<strong>en</strong>cia consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,puesto que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> 82,4% <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios.Esto supone que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción es <strong>el</strong> tercertema, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> los clásicos <strong>de</strong> sa<strong>la</strong>rios y jornada,más tratado <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva, por <strong>en</strong>cima<strong>de</strong> otros tan r<strong>el</strong>evantes como <strong>la</strong>s prestaciones socialeso <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación profesional. Pero esta pres<strong>en</strong>ciavalorada <strong>en</strong> <strong>el</strong> número <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios es bastante inferiorsi <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ramos <strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> su inci<strong>de</strong>ncia<strong>la</strong>boral, medida por los trabajadores incluidos<strong>en</strong> su ámbito, que pasa a ser d<strong>el</strong> 67,1%, superada<strong>en</strong> este caso por los indicados temas <strong>de</strong> c<strong>la</strong>sificaciónprofesional y prestaciones sociales, así como porotros, como <strong>la</strong> actividad sindical.La explicación <strong>de</strong> esta pérdida <strong>de</strong> r<strong>el</strong>evancia<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas aparece cuando observamoslos datos <strong>de</strong>sagregados por ámbitosfuncionales <strong>de</strong> negociación, distingui<strong>en</strong>do losconv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> empresa y los sectoriales. Los conv<strong>en</strong>ios<strong>de</strong> empresa son muy abultados <strong>en</strong> número,pero ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una escasa r<strong>el</strong>evancia <strong>la</strong>boral, puesincluy<strong>en</strong> <strong>en</strong> su ámbito al 10% d<strong>el</strong> total <strong>de</strong> trabajadoresregu<strong>la</strong>dos conv<strong>en</strong>cionalm<strong>en</strong>te. Las cláusu<strong>la</strong>sprev<strong>en</strong>tivas aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> un 88,5% <strong>de</strong> losconv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> empresa, que incluy<strong>en</strong> a <strong>la</strong> prácticatotalidad <strong>de</strong> trabajadores (95,2%) regu<strong>la</strong>dos porestos conv<strong>en</strong>ios. Sin embargo, los conv<strong>en</strong>ios sectoriales,muy inferiores <strong>en</strong> número pero con unafuerte inci<strong>de</strong>ncia regu<strong>la</strong>dora, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una pres<strong>en</strong>ciainferior (63,6%) <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, yesto es lo que lleva a este resultado final <strong>de</strong> un67,1% <strong>de</strong> trabajadores cuyos conv<strong>en</strong>ios conti<strong>en</strong><strong>en</strong>cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas. En todo caso, esta primeraimpresión es <strong>de</strong> una pres<strong>en</strong>cia y una inci<strong>de</strong>nciaimportantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas.Si analizamos estos datos <strong>en</strong> <strong>la</strong> perspectivatemporal, observaremos un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estapres<strong>en</strong>cia e inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,pasando d<strong>el</strong> 55,4% <strong>de</strong> 1995 y <strong>el</strong> 65,8% <strong>de</strong> 2000,al 67,1% <strong>de</strong> 2006.Pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse así que <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales han t<strong>en</strong>ido una evolucióncreci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong>LPRL. Sin duda que <strong>la</strong> Ley fue un factor <strong>de</strong> dinamización,que explicaría este increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>sprev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> los años iniciales <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> norma; sin embargo, este proceso <strong>de</strong>crecimi<strong>en</strong>to parece haberse ral<strong>en</strong>tizado <strong>en</strong> los últimosaños, a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas a <strong>la</strong> negociación<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los Acuerdos Interconfe<strong>de</strong>rales.CUADRO 2Cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios colectivos <strong>de</strong> 2006. % <strong>de</strong> trabajadores afectadosTotal Conv<strong>en</strong>ios Otrosconv<strong>en</strong>ios empresa conv<strong>en</strong>iosCláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral 67,1 95,2 63,6Exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Comité <strong>de</strong> Seguridad y Salud 42,8 90,5 36,9Programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos 27,0 72,4 21,4Cursillos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> 24,0 67,4 18,7Reconocimi<strong>en</strong>to médico anual a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa 41,8 59,5 39,6Reconocimi<strong>en</strong>to médico con revisión ginecológica 7,8 20,9 6,2Designación <strong>de</strong> D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción distintos a los legales 9,8 25,8 7,8Crédito horario m<strong>en</strong>sual para los D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción 9,8 27,1 7,7Tiempo disponible para <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los D<strong>el</strong>egados <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción 7,2 9,5 6,9Órgano paritario compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong> todos los c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> trabajo 28,6 46,4 26,4Excepciones al carácter voluntario <strong>de</strong> <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia médica 6,4 18,4 4,9Obligación <strong>de</strong> constitución <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios 2,9 17,4 1,1253


FRANCISCO GONZÁLEZ DE LENA10.1.3.2. Materias prev<strong>en</strong>tivas tratadas <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>iosAvanzando más <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sglose <strong>de</strong> los datos d<strong>el</strong>os distintos tipos <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>s, vemos que predominan<strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>doras <strong>de</strong> los Comités <strong>de</strong> Seguridady Salud y <strong>de</strong> los reconocimi<strong>en</strong>tos médicos (cuadro2). A estas cláusu<strong>la</strong>s les sigu<strong>en</strong> <strong>en</strong> importancia <strong>la</strong>s<strong>de</strong> programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos, con unapres<strong>en</strong>cia ya más reducida y, con un porc<strong>en</strong>tajemuy parecido, <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Formación Profesional, si<strong>en</strong>doeste porc<strong>en</strong>taje bastante inferior al 52% que ti<strong>en</strong><strong>en</strong>,con carácter g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> formaciónprofesional. L<strong>la</strong>ma <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción estaconsi<strong>de</strong>rable pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>s referidas a reconocimi<strong>en</strong>tosmédicos y Comités <strong>de</strong> Seguridad ySalud, al ser temas regu<strong>la</strong>dos ya con anterioridad a<strong>la</strong> LPRL. Esto da una primera i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> inercia <strong>en</strong> loscont<strong>en</strong>idos prev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios, que noparec<strong>en</strong> ser s<strong>en</strong>sibles a los muy importantes cambiosproducidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> normativa prev<strong>en</strong>tiva a partir<strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL.Desglosando los datos <strong>de</strong> 2006 <strong>en</strong>tre conv<strong>en</strong>ios<strong>de</strong> empresa y <strong>de</strong> sector, los primeros coinci<strong>de</strong>ncon <strong>la</strong> línea g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>cia mayoritaria <strong>de</strong>cláusu<strong>la</strong>s r<strong>el</strong>ativas al Comité <strong>de</strong> Seguridad ySalud y reconocimi<strong>en</strong>tos médicos. Don<strong>de</strong> sí existeuna difer<strong>en</strong>cia consi<strong>de</strong>rable es <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s<strong>sobre</strong> programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos y <strong>sobre</strong>formación profesional, cuya inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> losconv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> empresa es muy superior a los promediosg<strong>en</strong>erales. También es más <strong>el</strong>evado que <strong>la</strong>media <strong>de</strong> total <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>s<strong>sobre</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción propios. Sinembargo, un porc<strong>en</strong>taje d<strong>el</strong> 17,4% no parece muyr<strong>el</strong>evante si se pi<strong>en</strong>sa que los conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> empresason los propios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong> tamañogran<strong>de</strong>, que precisam<strong>en</strong>te por este tamaño <strong>de</strong>b<strong>en</strong><strong>en</strong> muchos casos t<strong>en</strong>er servicios propios, a<strong>de</strong>más<strong>de</strong> contar con una estructura organizativa conmás capacidad <strong>de</strong> integración <strong>de</strong> estos servicios.Los conv<strong>en</strong>ios sectoriales ti<strong>en</strong><strong>en</strong> resultadosque, por su mayor inci<strong>de</strong>ncia <strong>la</strong>boral, son másparecidos a <strong>la</strong>s cifras g<strong>en</strong>erales. Así, se observa<strong>en</strong> estos conv<strong>en</strong>ios una fuerte conc<strong>en</strong>tración <strong>en</strong><strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> Comité <strong>de</strong> Seguridad ySalud y reconocimi<strong>en</strong>tos médicos, un m<strong>en</strong>orpeso <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>de</strong> <strong>la</strong>Formación Profesional, y una práctica inexist<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ciónpropios.Si comparamos esta situación <strong>en</strong> 2006 con <strong>la</strong><strong>de</strong> los años prece<strong>de</strong>ntes, observaremos (cuadro 3)que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>en</strong> vigor <strong>de</strong> <strong>la</strong> LPRL, <strong>la</strong>scláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s materias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que esta normatrajo más noveda<strong>de</strong>s (como formación o programas<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción) han t<strong>en</strong>ido un cierto increm<strong>en</strong>to,aunque sin alcanzar unos niv<strong>el</strong>es muy<strong>el</strong>evados.En resum<strong>en</strong>, se pue<strong>de</strong> observar un consi<strong>de</strong>rableavance cuantitativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas,pocos cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s materias objeto <strong>de</strong> negociación,particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que supon<strong>en</strong>regu<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>rivadas d<strong>el</strong> nuevo marco legal, yesta escasa innovación es particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te visible<strong>en</strong> un tipo <strong>de</strong> negociación, como es <strong>la</strong> sectorial,que es <strong>la</strong> dominante.Esta impresión estadística <strong>sobre</strong> los cont<strong>en</strong>idosprev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios se confirma con losanálisis <strong>sobre</strong> muestras <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios. Así, <strong>el</strong>Ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> <strong>la</strong> Encuesta <strong>de</strong> CEOE <strong>sobre</strong>Negociación Colectiva 2006, tras seña<strong>la</strong>r que <strong>la</strong>scláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> esta materia consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> ocasiones<strong>en</strong> una mera remisión g<strong>en</strong>érica o reproducción<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa, <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> comisionesparitarias <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> un22% <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios estudiados, y que <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s<strong>de</strong> formación <strong>en</strong> conv<strong>en</strong>ios afectan a casi uncuarto <strong>de</strong> los trabajadores, si bi<strong>en</strong> sólo un 10% d<strong>el</strong>os conv<strong>en</strong>ios regu<strong>la</strong>n <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados<strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción.CUADRO 3Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas. % <strong>de</strong> trabajadores afectados1995 2000 2006Cláusu<strong>la</strong>s <strong>sobre</strong> <strong>salud</strong> <strong>la</strong>boral 55,4 65,8 67,1Exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Comité <strong>de</strong> Seguridad y Salud 38,6 38,0 42,8Programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos 18,0 20,2 27,0Cursillos <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> 16,0 22,3 24,0Reconocimi<strong>en</strong>to médico anual a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa 41,9 43,7 41,8Reconocimi<strong>en</strong>to médico con revisión ginecológica 9,9 9,0 7,8254


SISTEMA DE CONSENSOEsta <strong>en</strong>cuesta subraya que <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción d<strong>el</strong>os reconocimi<strong>en</strong>tos médicos <strong>en</strong> <strong>el</strong> 38% <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios(que afectan al 37% <strong>de</strong> trabajadores) sec<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> los g<strong>en</strong>éricos, más que <strong>en</strong> exám<strong>en</strong>es <strong>de</strong><strong>salud</strong> específicos por puestos <strong>de</strong> trabajo o trabajadoresespecialm<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sibles. Respecto <strong>de</strong> estosúltimos trabajadores, su protección aparece<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>ios que afectan al 25% <strong>de</strong> los trabajadores,y se <strong>de</strong>staca que sólo <strong>el</strong> 4% <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>iosestudiados <strong>de</strong>termina los puestos <strong>de</strong> trabajoex<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> riesgos para <strong>la</strong>s empleadas <strong>en</strong>situación <strong>de</strong> embarazo o <strong>la</strong>ctancia. Los procedimi<strong>en</strong>tos<strong>sobre</strong> evaluación <strong>de</strong> riesgos aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong><strong>el</strong> 9% <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios, con una mayor inci<strong>de</strong>ncia (<strong>el</strong>21%) <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> empresa. Este Estudioseña<strong>la</strong> que sólo <strong>el</strong> 23% <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios analizadosprevé <strong>el</strong> incumplimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> trabajador <strong>de</strong> <strong>la</strong>normativa e instrucciones prev<strong>en</strong>tivas como falta,si<strong>en</strong>do también reducida <strong>la</strong> cifra <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>iosque incorporan <strong>de</strong>beres <strong>de</strong> los trabajadores <strong>en</strong>esta materia.En <strong>el</strong> Observatorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> NegociaciónColectiva <strong>de</strong> CCOO, Lozano Lares resume <strong>el</strong> análisis<strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra estudiada, seña<strong>la</strong>ndo que <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales es una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materiasque m<strong>en</strong>os espacio ocupa <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios,y subrayando que esta <strong>la</strong>guna conv<strong>en</strong>cional contrastacon los objetivos perseguidos por los sucesivosAcuerdos Interconfe<strong>de</strong>rales. En estas conclusionesse <strong>de</strong>staca que sólo 20 <strong>de</strong> los 236conv<strong>en</strong>ios <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra consi<strong>de</strong>ran <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>cióncomo un objetivo empresarial al mismo niv<strong>el</strong> qu<strong>el</strong>a calidad o <strong>la</strong> productividad, si<strong>en</strong>do pocos asimismo(35) los conv<strong>en</strong>ios que hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a<strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificar <strong>la</strong> actividad prev<strong>en</strong>tivaa partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preceptivas evaluaciones <strong>de</strong> riesgos,y también los que especifican <strong>la</strong> modalidad<strong>de</strong> servicio <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>el</strong>egido. Asimismo <strong>de</strong>staca<strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios (incluso <strong>de</strong> empresa)que prestan at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>cióny mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los equipos <strong>de</strong> trabajo,así como los que alu<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> coordinación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>sprev<strong>en</strong>tivas o a <strong>la</strong>s condiciones específicasd<strong>el</strong> trabajo nocturno y a turnos.Con una perspectiva sectorial, que tambiénaparece <strong>en</strong> <strong>el</strong> Observatorio <strong>de</strong> CCOO, De <strong>la</strong> Pueb<strong>la</strong>analiza los estudios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión ConsultivaNacional <strong>de</strong> Conv<strong>en</strong>ios Colectivos, y su diagnósticoes también <strong>de</strong> escasez <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos, aunqueconsi<strong>de</strong>ra que se da un avance l<strong>en</strong>to pero progresivo<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas, conc<strong>en</strong>trados <strong>en</strong><strong>de</strong>terminadas materias o <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados ámbitosconv<strong>en</strong>cionales.10.1.4. Valoraciones <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>negociación colectiva <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>ciónEn <strong>el</strong> último <strong>de</strong> los estudios com<strong>en</strong>tados, De <strong>la</strong>Pueb<strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntifica, como factores que pue<strong>de</strong>n explicaresta situación <strong>de</strong> escasa regu<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> minuciosidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa y su carácter técnico, aunqueconsi<strong>de</strong>ra que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeñarun pap<strong>el</strong> eficaz <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva, mejorando<strong>la</strong>s previsiones legales o regu<strong>la</strong>ndo fórmu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivasadaptadas al ámbito d<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io.En otro <strong>de</strong> los <strong>Informe</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> ComisiónConsultiva, <strong>el</strong> referido g<strong>en</strong>éricam<strong>en</strong>te al <strong>estado</strong>actual <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva <strong>en</strong> España, D<strong>el</strong>Rey Guanter inci<strong>de</strong> nuevam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong>escasez <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas y conc<strong>en</strong>tración<strong>en</strong> los temas tradicionales (reconocimi<strong>en</strong>tos médicos,ropa <strong>de</strong> trabajo) o <strong>en</strong> los <strong>de</strong> participación(Comités <strong>de</strong> Seguridad y Salud Laboral). En segundolugar, recuerda <strong>la</strong> explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> hiperregu<strong>la</strong>ciónestatal como factor limitador d<strong>el</strong> avanceconv<strong>en</strong>cional, aunque <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> que losespacios que <strong>la</strong> norma, expresa o tácitam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>jaa <strong>la</strong> negociación colectiva son importantísimos.En esta misma línea también aparecería <strong>el</strong>“<strong>Informe</strong> Durán”, seña<strong>la</strong>ndo que <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>toque da <strong>la</strong> negociación colectiva a esta materia norefleja, ni cuantitativa ni cualitativam<strong>en</strong>te, su importanciaobjetiva.Como se ve, son bastantes opiniones como <strong>la</strong>scitadas, a <strong>la</strong>s que cabría añadir <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Merca<strong>de</strong>r oGarcía Murcia, que v<strong>en</strong>, no sólo posible, sino positivo,un mayor <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios <strong>en</strong>materia prev<strong>en</strong>tiva. Pero también exist<strong>en</strong> criteriosque dudan <strong>de</strong> este pap<strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor d<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io.Así, Aparicio consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción estámuy por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong>cisoria <strong>de</strong> <strong>la</strong>spartes negociadoras, por <strong>el</strong> carácter técnico <strong>de</strong> <strong>la</strong>materia, que lleva a legis<strong>la</strong>ciones muy exhaustivas,y por lo ina<strong>de</strong>cuado <strong>de</strong> llevar a negociaciónuna regu<strong>la</strong>ción que <strong>de</strong>be respon<strong>de</strong>r a criteriosci<strong>en</strong>tíficos. Por su parte, Des<strong>de</strong>ntado y M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>zSebastián, tras recordar los limitados cont<strong>en</strong>idosprev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios, seña<strong>la</strong>n que éstospue<strong>de</strong>n rev<strong>el</strong>ar que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io no es un instrum<strong>en</strong>to<strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción idóneo <strong>en</strong> este campo, porquees una norma bastante frágil, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong>que es una disposición temporal, que pue<strong>de</strong> existiro no y t<strong>en</strong>er o no regu<strong>la</strong>ción prev<strong>en</strong>tiva y, a<strong>de</strong>más,porque <strong>el</strong> predominio <strong>de</strong> lo económico <strong>en</strong> <strong>la</strong>negociación no crea un clima a<strong>de</strong>cuado para establecerregu<strong>la</strong>ciones prev<strong>en</strong>tivas. Por todo <strong>el</strong>lo,no se pue<strong>de</strong> confiar al conv<strong>en</strong>io <strong>la</strong> función <strong>de</strong> es-255


FRANCISCO GONZÁLEZ DE LENAtablecer <strong>el</strong> complem<strong>en</strong>to normativo necesariopara aplicar <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>ción estatal.Como se ve, al diagnóstico <strong>de</strong> una escasez <strong>de</strong>cont<strong>en</strong>idos conv<strong>en</strong>cionales prev<strong>en</strong>tivos, cuantitativo(número <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>s) y cualitativo (materiasregu<strong>la</strong>das), comp<strong>en</strong>sada por un cierto avance <strong>en</strong><strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> los últimos años, no le sigue unavaloración unánime <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> un<strong>de</strong>sarrollo futuro, o incluso <strong>de</strong> <strong>la</strong> proce<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>tal <strong>de</strong>sarrollo.Una vía <strong>de</strong> superar estas valoraciones contradictoriaspodría ser <strong>la</strong> que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as<strong>de</strong> Cruz Vil<strong>la</strong>lón, <strong>sobre</strong> ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo y nuevastécnicas normativas. Cruz consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong>snormas prev<strong>en</strong>tivas son normas <strong>la</strong>borales clásicas,que impon<strong>en</strong> <strong>de</strong>beres empresariales muy perfi<strong>la</strong>dos,indisponibles por pacto individual y conpoco marg<strong>en</strong> para los conv<strong>en</strong>ios. Ante <strong>el</strong>lo, estimaque <strong>el</strong> tipo <strong>de</strong> negociación colectiva español<strong>de</strong> fuerte cont<strong>en</strong>ido “normativo” (Hard Law, fr<strong>en</strong>tea <strong>la</strong>s nuevas técnicas <strong>de</strong> Soft Law) limita <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor<strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios a un rol idéntico al <strong>de</strong> <strong>la</strong> normaestatal, y por <strong>el</strong>lo con pocas posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><strong>de</strong>sarrollo. También seña<strong>la</strong> que <strong>la</strong> lógica “conflictual”que subyace <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación “estática-normativa”no permite que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io t<strong>en</strong>ga un rolmás innovador y difer<strong>en</strong>ciado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s técnicas normativasclásicas. Sin duda que esto ti<strong>en</strong>e que ver,<strong>en</strong>tre otras razones, con evitar que <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>nciasflexibilizadoras, que <strong>la</strong>s exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> competitividady <strong>la</strong> productividad pue<strong>de</strong>n justificar <strong>en</strong>otros campos <strong>la</strong>borales, contamin<strong>en</strong> <strong>la</strong> finalidadprotectora <strong>de</strong> <strong>la</strong>s normas prev<strong>en</strong>tivas.Pero, sigue Cruz, por <strong>el</strong>lo no hay que concluir<strong>en</strong> <strong>la</strong> inviabilidad <strong>de</strong> <strong>en</strong>sayar otras técnicas normativas,que no <strong>de</strong>b<strong>en</strong> pret<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong>sempeñar unpap<strong>el</strong> alternativo, sino complem<strong>en</strong>tario d<strong>el</strong> marcolegal institucional. Este marco pue<strong>de</strong> incidir <strong>en</strong> temasimprescindibles, como <strong>la</strong>s responsabilida<strong>de</strong>sy <strong>la</strong>s sanciones, pero no pue<strong>de</strong> producir efectos in<strong>de</strong>seados,<strong>de</strong> propiciar meros cumplimi<strong>en</strong>tos docum<strong>en</strong>tales,<strong>de</strong>scuidando <strong>la</strong> organización <strong>de</strong> losmedios materiales que garantizan <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>.Por <strong>el</strong>lo hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nuevas técnicas <strong>de</strong> tut<strong>el</strong>a, queac<strong>en</strong>túan <strong>el</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to organizativo y procedim<strong>en</strong>tal,que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> los riesgos,no sólo <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización empresarial sinod<strong>el</strong> trabajo d<strong>el</strong> resto <strong>de</strong> compañeros, que valoranlos efectos <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> fórmu<strong>la</strong>s como <strong>la</strong>scontratas, o que r<strong>el</strong>acionan <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>la</strong>boralcon otros campos extra<strong>la</strong>borales, como <strong>la</strong> protecciónd<strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te o <strong>la</strong> <strong>el</strong>evación <strong>de</strong> los estándares<strong>de</strong> <strong>salud</strong> colectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudadanía.También <strong>en</strong> esta línea se podría recordar <strong>el</strong> criterio<strong>de</strong> M<strong>el</strong>én<strong>de</strong>z Morillo-V<strong>el</strong>ázquez <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rarque <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeñar respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong>norma legal r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> suplem<strong>en</strong>tariedad, complem<strong>en</strong>tariedad,supletoriedad e, incluso, integradorasrespecto <strong>de</strong> aspectos no regu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>la</strong> normaestatal. Así, cita <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción conv<strong>en</strong>cional <strong>de</strong> <strong>la</strong> concreciónd<strong>el</strong> <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>de</strong>terminando losmétodos para <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> riesgos, <strong>la</strong> periodicidad<strong>de</strong> <strong>la</strong> actualización <strong>de</strong> ésta, <strong>la</strong> concreción <strong>de</strong> equipos<strong>de</strong> protección cuando no existan normas técnicaso protocolos, así como <strong>la</strong> adaptación <strong>de</strong> <strong>la</strong>sobligaciones g<strong>en</strong>éricas a nuevos tipos <strong>de</strong> trabajo onuevos riesgos.Finalm<strong>en</strong>te, Garrigues Giménez cita comoev<strong>en</strong>tuales campos <strong>de</strong> operatividad negocial <strong>la</strong>concreción <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>la</strong> formación y medios <strong>de</strong> los d<strong>el</strong>egados <strong>de</strong>prev<strong>en</strong>ción, <strong>la</strong> movilidad <strong>de</strong> los trabajadores <strong>de</strong>colectivos especialm<strong>en</strong>te s<strong>en</strong>sibles o los efectospara <strong>el</strong> trabajador <strong>de</strong> su no prestación <strong>de</strong> trabajocuando <strong>el</strong> empresario incumple su obligación <strong>de</strong>proveerle <strong>de</strong> medios <strong>de</strong> protección.10.1.5. Recapitu<strong>la</strong>ción y algunas pistas<strong>de</strong> ori<strong>en</strong>taciónA <strong>la</strong> vista <strong>de</strong> estos análisis <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>negociación colectiva, p<strong>en</strong>samos que una situacióncomo <strong>la</strong> <strong>de</strong>scrita permite y requiere un nuevo esfuerzopara mejorar sus cont<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva.La inercia <strong>de</strong> los cont<strong>en</strong>idos prev<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong> losconv<strong>en</strong>ios, <strong>la</strong> escasa ampliación <strong>de</strong> los mismos <strong>en</strong>una etapa <strong>de</strong> profunda r<strong>en</strong>ovación normativa y <strong>de</strong>importantes cambios <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong> produccióny <strong>de</strong> organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas o <strong>la</strong> escasa pres<strong>en</strong>cia<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios sectorialesson <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos sufici<strong>en</strong>tes para este p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>to.Parece también que hay un cierto <strong>de</strong>sfase <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>os criterios <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectivaexpresados <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> confe<strong>de</strong>ral y los resultados<strong>de</strong> ésta <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva. En <strong>la</strong> última ocasiónhasta <strong>la</strong> fecha <strong>en</strong> que <strong>el</strong> diálogo social se haocupado <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, <strong>el</strong> acuerdo <strong>sobre</strong> <strong>la</strong>Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo, se ha vu<strong>el</strong>to a incidir <strong>en</strong> <strong>el</strong> protagonismo<strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva, y más concretam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>sectorial, con refer<strong>en</strong>cia específica a órganos paritarios<strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong>, <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo y a programas específicos para microempresasy a <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> los trabajadores<strong>en</strong> <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus obligaciones.256


SISTEMA DE CONSENSOPrecisam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> escasez <strong>de</strong> resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong>scláusu<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>tivas y <strong>la</strong>s razones que <strong>la</strong> doctrinaha aportado para explicar esta situación llevana que los p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> un mayor <strong>de</strong>sarrollo<strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva <strong>de</strong>ban respon<strong>de</strong>r a basesrealistas y perseguir objetivos realizables.No se trata <strong>de</strong> que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io compita con <strong>la</strong>norma estatal, ni tan siquiera <strong>en</strong> <strong>el</strong> esquema mástradicional <strong>de</strong> <strong>la</strong> mejora cuantitativa. Los valoreslímite ambi<strong>en</strong>tales para <strong>la</strong> exposición a un ag<strong>en</strong>tequímico, <strong>la</strong> altura <strong>de</strong> <strong>la</strong> barandil<strong>la</strong> <strong>de</strong> un andamioo <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia al corte <strong>de</strong> un equipo <strong>de</strong> protecciónindividual no parec<strong>en</strong> temas <strong>de</strong> los que <strong>la</strong>negociación colectiva <strong>de</strong>ba ocuparse. Habría quepartir <strong>de</strong> que <strong>el</strong> principal problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ciónes cómo hacer efectivas reg<strong>la</strong>s como éstas queacabamos <strong>de</strong> com<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>la</strong> ejecución d<strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y obligaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>sdos partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>boral. Las líneas <strong>de</strong> reforma<strong>de</strong> <strong>la</strong> normativa (Ley 54/2003) y <strong>la</strong> políticaprev<strong>en</strong>tiva (Estrategia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Seguridad ySalud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo) se muev<strong>en</strong> <strong>en</strong> esta dirección.A partir <strong>de</strong> ahí, habría que incluir <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva regu<strong>la</strong>ciones <strong>sobre</strong> <strong>el</strong> modo <strong>de</strong> ejecutar<strong>el</strong> contrato <strong>de</strong> trabajo y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones<strong>la</strong>borales, que favorezcan <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción.Los <strong>de</strong>rechos y obligaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes <strong>de</strong> <strong>la</strong>r<strong>el</strong>ación <strong>la</strong>boral <strong>en</strong> materia prev<strong>en</strong>tiva se materializan<strong>en</strong> <strong>el</strong> modo <strong>de</strong> organizar <strong>el</strong> trabajo y <strong>en</strong> <strong>el</strong>modo <strong>de</strong> trabajar, un terr<strong>en</strong>o <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>la</strong> negociacióncolectiva se mueve habitualm<strong>en</strong>te. Son muchoslos ejemplos que se podrían traer a co<strong>la</strong>ción:evaluaciones <strong>de</strong> riesgos que por sus característicasy frecu<strong>en</strong>cia reflej<strong>en</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<strong>de</strong> trabajo; p<strong>la</strong>nes prev<strong>en</strong>tivos que respondan aesta realidad y establezcan medidas para actuar<strong>sobre</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s que sean eficaces porque <strong>la</strong> empresa <strong>la</strong>sadopte y <strong>el</strong> trabajador <strong>la</strong>s incorpore <strong>en</strong> sus tareas;conocimi<strong>en</strong>to por los empresarios <strong>de</strong> sus obligacionesy d<strong>el</strong> modo <strong>de</strong> cumplir<strong>la</strong>s, precisam<strong>en</strong>te através <strong>de</strong> evaluaciones y p<strong>la</strong>nes; conocimi<strong>en</strong>to porlos trabajadores <strong>de</strong> los riesgos y d<strong>el</strong> modo <strong>de</strong> trabajarpara prev<strong>en</strong>irlos, <strong>el</strong> cual, si está <strong>de</strong>finido <strong>en</strong>los p<strong>la</strong>nes, tomará una dim<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> obligacióncontractual, con sus correspondi<strong>en</strong>tes efectos <strong>en</strong>caso <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to; fórmu<strong>la</strong>s e instituciones<strong>de</strong> comunicación, interlocución y cooperación <strong>en</strong>tr<strong>el</strong>a empresa y <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los trabajadores;r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa con otras que compartansu proceso productivo; r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> losprotagonistas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> empresacon qui<strong>en</strong>es actúan respecto <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción,<strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito público y <strong>en</strong> <strong>el</strong> privado.Con esta perspectiva, se trataría, <strong>en</strong> primer lugar,<strong>de</strong> analizar <strong>de</strong> qué manera los distintos temas tratadoshabitualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios pue<strong>de</strong>n incidir<strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción, y <strong>en</strong> esto <strong>en</strong>traría <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> formaciónprofesional a <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes<strong>de</strong> los trabajadores, pasando por <strong>la</strong> or<strong>de</strong>naciónd<strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> trabajo o <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> faltas o sanciones.A partir <strong>de</strong> este análisis, se podría introducir <strong>en</strong><strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>ciones conv<strong>en</strong>cionales <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>prev<strong>en</strong>ción, para que ésta no se ignore, y para que sefom<strong>en</strong>te. Al hilo <strong>de</strong> esta reflexión, surgiría otra que,aunque t<strong>en</strong>ga un s<strong>en</strong>tido muy instrum<strong>en</strong>tal, pue<strong>de</strong>ser importante para un conocimi<strong>en</strong>to real <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación<strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva <strong>en</strong> este campo. Se trataría<strong>de</strong> revisar <strong>el</strong> actual cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s hojas estadísticas<strong>de</strong> conv<strong>en</strong>ios colectivos <strong>sobre</strong> cláusu<strong>la</strong>sprev<strong>en</strong>tivas, para a<strong>de</strong>cuarlo a esta diversidad <strong>de</strong> cláusu<strong>la</strong>sque, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los últimoscambios normativos, pue<strong>de</strong>n aparecer.En segundo lugar, habría que consi<strong>de</strong>rar cómo<strong>la</strong> negociación colectiva pue<strong>de</strong> abordar específicam<strong>en</strong>t<strong>el</strong>os temas que hemos com<strong>en</strong>tado, incidi<strong>en</strong>do<strong>en</strong> <strong>la</strong> efectividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción estatal, <strong>en</strong> los concretosámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> organización d<strong>el</strong> trabajo y d<strong>el</strong>modo <strong>de</strong> trabajar. Las evaluaciones <strong>de</strong> riesgos, losp<strong>la</strong>nes prev<strong>en</strong>tivos, <strong>la</strong> formación profesional, <strong>el</strong> asesorami<strong>en</strong>toprev<strong>en</strong>tivo, <strong>la</strong> actuación <strong>de</strong> los repres<strong>en</strong>tantes<strong>de</strong> los trabajadores o <strong>la</strong> coordinación d<strong>el</strong>as acciones prev<strong>en</strong>tivas <strong>de</strong> empresas que compart<strong>en</strong>un mismo proceso productivo están vincu<strong>la</strong>dasa <strong>la</strong> or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong> trabajo y d<strong>el</strong>as r<strong>el</strong>aciones <strong>la</strong>borales, que es propia <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva. En esta línea, habría que com<strong>en</strong>zarpor recordar <strong>la</strong>s distintas l<strong>la</strong>madas a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ciónconv<strong>en</strong>cional que <strong>la</strong> Ley efectúa y valorar <strong>la</strong>sposibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> hacer<strong>la</strong>s efectivas.Sin duda que estos temas no son abordables con<strong>la</strong> misma int<strong>en</strong>sidad o <strong>de</strong>talle <strong>en</strong> todos los tipos yámbitos <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>ios. Las características <strong>de</strong> lossectores o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas influy<strong>en</strong> <strong>en</strong> los tipos <strong>de</strong>riesgo, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s medidas prev<strong>en</strong>tivas y <strong>en</strong> <strong>la</strong> organización<strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción. Pero esta diversidad essalvable con una modu<strong>la</strong>ción, especialización y diversificación<strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> negociación y <strong>de</strong> técnicasy cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción.Es lógico que <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io sectorial t<strong>en</strong>ga un ciertogrado <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eralidad <strong>en</strong> sus regu<strong>la</strong>ciones, paraevitar <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> adaptabilidad a <strong>la</strong>s características<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas empresas <strong>de</strong> su ámbito, incluidas <strong>la</strong>scaracterísticas <strong>de</strong> los riesgos. Pero no hay que p<strong>en</strong>sarsiempre <strong>en</strong> regu<strong>la</strong>ciones exhaustivas, <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>dasy exclusivas d<strong>el</strong> niv<strong>el</strong> sectorial. La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales pue<strong>de</strong> ser un terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo257


FRANCISCO GONZÁLEZ DE LENA<strong>de</strong> fórmu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralización coordinada <strong>de</strong> <strong>la</strong>negociación colectiva, combinando garantías y regu<strong>la</strong>cionesbásicas comunes <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector con adaptación<strong>de</strong> éstas a <strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, si<strong>en</strong>domuy importante para <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> los órganos <strong>de</strong>administración d<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io y <strong>el</strong> <strong>de</strong> los órganos especializados<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas.Un último <strong>el</strong>em<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reflexión, referido a <strong>la</strong>diversidad <strong>de</strong> ámbitos <strong>de</strong> negociación <strong>sobre</strong> prev<strong>en</strong>cióny a <strong>la</strong> conflu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> este terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> accionespúblicas y privadas. Hemos visto que, junto alos Acuerdos <strong>de</strong> niv<strong>el</strong> estatal, exist<strong>en</strong> Acuerdos <strong>en</strong><strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s autónomas, y que <strong>en</strong> ambos niv<strong>el</strong>esterritoriales pue<strong>de</strong> tratarse <strong>de</strong> Acuerdos bipartitos,<strong>en</strong>tre los interlocutores sociales (los cuales,a su vez, se remit<strong>en</strong> a su <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> <strong>la</strong>negociación colectiva) o tripartitos, con los po<strong>de</strong>respúblicos. Hemos visto también que junto a losámbitos tradicionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> concertación social aparec<strong>en</strong>nuevos ámbitos <strong>de</strong> concertación tripartita <strong>en</strong>los órganos <strong>de</strong> participación institucional, estatal yautonómicas, estando, a su vez, todas estas administracionesrepres<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> los órganos estatales.Esta complejidad no es, <strong>de</strong> por sí, un factor negativo.Es, simplem<strong>en</strong>te, un reflejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> diversidad<strong>de</strong> actores que pue<strong>de</strong>n y <strong>de</strong>b<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción,así como <strong>de</strong> <strong>la</strong> pluralidad <strong>de</strong> niv<strong>el</strong>es <strong>en</strong> losque se <strong>de</strong>be actuar para acercarse a <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>scondiciones <strong>de</strong> trabajo. Pero hay que ser consci<strong>en</strong>te<strong>de</strong> esta complejidad y diseñar mecanismos <strong>de</strong> articu<strong>la</strong>cióny cooperación <strong>en</strong>tre los diversos ámbitos <strong>de</strong>negociación y actuación. Hay que hacer un esfuerzopara conocer dón<strong>de</strong> y cómo se está negociando <strong>sobre</strong>prev<strong>en</strong>ción y actuando para <strong>el</strong><strong>la</strong>, y hay que reflexionar<strong>sobre</strong> los niv<strong>el</strong>es más a<strong>de</strong>cuados para tratarcada tema. La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s OrganizacionesSindicales y Empresariales más repres<strong>en</strong>tativas <strong>en</strong>todos los ámbitos <strong>de</strong> negociación y <strong>la</strong> participaciónconjunta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas Administraciones <strong>en</strong> órganoscomo <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad ySalud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser aprovechadas para facilitar<strong>la</strong> coher<strong>en</strong>cia y articu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones.BIBLIOGRAFÍAM<strong>el</strong>én<strong>de</strong>z Morillo-V<strong>el</strong>ázquez, L. “La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>riesgos <strong>la</strong>borales <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva”.Thompson Aranzadi.Merca<strong>de</strong>r Uguina, J., Muñoz Ruiz, A.B., “El futuro d<strong>el</strong>a negociación colectiva <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riegos <strong>la</strong>borales”. Aranzadi Social, núm. 14, 2002.García Murcia, J. “La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito<strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva”. ZurichPrev<strong>en</strong>ción.D<strong>el</strong> Rey Guanter, S. “El <strong>estado</strong> actual <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociacióncolectiva <strong>en</strong> España. Ba<strong>la</strong>nce y perspectivas”.Comisión Consultiva Nacional <strong>de</strong> Conv<strong>en</strong>iosColectivos, MTAS.Durán López, F. “<strong>Informe</strong> <strong>sobre</strong> riesgos <strong>la</strong>borales y suprev<strong>en</strong>ción. La <strong>seguridad</strong> y <strong>la</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong>España”. Presi<strong>de</strong>ncia d<strong>el</strong> Gobierno.Cruz Vil<strong>la</strong>lón, J. “Ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo y nuevas técnicasformativas”. R<strong>el</strong>aciones Laborales, núm. 10, 2006.De <strong>la</strong> Pueb<strong>la</strong> Pinil<strong>la</strong>, A. “La prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales<strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva”, Alcor <strong>de</strong> MGO,núm. 8, 2007.Des<strong>de</strong>ntado Bonete, A., M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z Sebastián, P.“Negociación colectiva y prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales,una aproximación crítica” Alcor <strong>de</strong> MGO,núm. 8, 2007.Lozano Ares, F. “La negociación colectiva <strong>en</strong> España:una mirada crítica”. CCOO. Tirant lo B<strong>la</strong>nch.Aparicio Tovar, J. “El pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> y <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> <strong>la</strong>boral. La nueva función<strong>de</strong> <strong>la</strong> negociación colectiva y los acuerdos interconfe<strong>de</strong>rales<strong>sobre</strong> empleo”. MTAS.CEOE. “Ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong> CEOE <strong>sobre</strong> negociacióncolectiva 2006”.258


10.2. COMISIÓN NACIONAL DE SEGURIDAD Y SALUD EN EL TRABAJOEMILIO CASTEJÓN VILELLACoordinador <strong>de</strong> Ediciones y PublicacionesInstituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong> TrabajoCOMO ya se ha seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo 1 d<strong>el</strong>a segunda parte <strong>de</strong> este informe, los criterios<strong>de</strong> <strong>la</strong> OIT recogidos <strong>en</strong> los Conv<strong>en</strong>ios 155 <strong>sobre</strong><strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> los trabajadores y 187 <strong>sobre</strong><strong>el</strong> marco promocional para <strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y salu<strong>de</strong>n <strong>el</strong> trabajo y sus respectivas Recom<strong>en</strong>daciones165 y 197 hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia explícita a <strong>la</strong> necesidad<strong>de</strong> establecer mecanismos <strong>de</strong> consulta y participacióna niv<strong>el</strong> nacional.Así, <strong>el</strong> artículo 4 d<strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 155 (1981) establece<strong>en</strong> su Artículo 4 que “Todo Miembro [que ratifique<strong>el</strong> conv<strong>en</strong>io]<strong>de</strong>berá, <strong>en</strong> consulta con <strong>la</strong>s organizacionesmás repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> empleadores y <strong>de</strong>trabajadores interesadas y habida cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condicionesy práctica nacionales, formu<strong>la</strong>r, poner <strong>en</strong> prácticay reexaminar periódicam<strong>en</strong>te una política nacionalcoher<strong>en</strong>te <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>de</strong> lostrabajadores y medio ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> trabajo”.Igualm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187 (2006) establece <strong>en</strong>su artículo 3.3. que “ Al <strong>el</strong>aborar su política nacional,todo Miembro <strong>de</strong>berá promover, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s condicionesy práctica nacionales y <strong>en</strong> consulta con <strong>la</strong>s organizacionesmás repres<strong>en</strong>tativas <strong>de</strong> empleadores y trabajadores,principios básicos tales como: evaluar losriesgos o p<strong>el</strong>igros d<strong>el</strong> trabajo; combatir <strong>en</strong> su orig<strong>en</strong> losriesgos o p<strong>el</strong>igros d<strong>el</strong> trabajo; y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r una culturanacional <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong>que incluya información, consultas y formación”.El mismo Conv<strong>en</strong>io, <strong>en</strong> su artículo 4. 3. indicaque “El sistema nacional <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo <strong>de</strong>berá incluir, cuando proceda:a) Un órgano u órganos consultivos tripartitos <strong>de</strong> ámbitonacional para tratar <strong>la</strong>s cuestiones r<strong>el</strong>ativas a<strong>la</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo”En cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> lo dispuesto <strong>en</strong> <strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io155 (ratificado por España) y ad<strong>el</strong>antándose a <strong>la</strong>s disposicionesd<strong>el</strong> Conv<strong>en</strong>io 187, <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> Riesgos Laborales creó <strong>la</strong> Comisión Nacional <strong>de</strong>Seguridad y Salud <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo “como órgano colegiadoasesor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Administraciones públicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción<strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción y órgano <strong>de</strong> participacióninstitucional <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> <strong>seguridad</strong> y <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>trabajo”.La Comisión está integrada por un repres<strong>en</strong>tante<strong>de</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Comunida<strong>de</strong>s Autónomas ypor igual número <strong>de</strong> miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> AdministraciónG<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado y, paritariam<strong>en</strong>te con todos losanteriores, por repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s OrganizacionesEmpresariales y Sindicales más repres<strong>en</strong>tativas.La Comisión conoce <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones que<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s administraciones públicas compet<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> materia <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<strong>de</strong> riesgos <strong>la</strong>borales, <strong>de</strong> asesorami<strong>en</strong>to técnico y<strong>de</strong> vigi<strong>la</strong>ncia y control, e informa y formu<strong>la</strong> propuestas<strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con dichas actuaciones, específicam<strong>en</strong>te<strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te a:• Criterios y programas g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> actuación.• Proyectos <strong>de</strong> disposiciones <strong>de</strong> carácter g<strong>en</strong>eral.• Coordinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>daspor <strong>la</strong>s administraciones públicas compet<strong>en</strong>tes<strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral.• Coordinación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s administraciones públicascompet<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> materia <strong>la</strong>boral, sanitaria y<strong>de</strong> industria.La Comisión cu<strong>en</strong>ta con un Presi<strong>de</strong>nte y cuatroVicepresi<strong>de</strong>ntes, uno por cada uno <strong>de</strong> los gruposque <strong>la</strong> integran. La Presi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión correspon<strong>de</strong>al Secretario G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Empleo yR<strong>el</strong>aciones Laborales, recay<strong>en</strong>do <strong>la</strong> Vicepresi<strong>de</strong>ncia,atribuida a <strong>la</strong> Administración G<strong>en</strong>eral d<strong>el</strong> Estado,<strong>en</strong> <strong>el</strong> Subsecretario <strong>de</strong> Sanidad y Consumo.La Secretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comisión, como órgano <strong>de</strong>apoyo técnico y administrativo, recae <strong>en</strong> <strong>la</strong> Direcciónd<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Seguridad e Higi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>el</strong>Trabajo.La Comisión Nacional <strong>de</strong> Seguridad y Salud <strong>en</strong><strong>el</strong> Trabajo funciona <strong>en</strong> Pl<strong>en</strong>o, <strong>en</strong> Comisión Perman<strong>en</strong>tey <strong>en</strong> Grupos <strong>de</strong> Trabajo, conforme a <strong>la</strong> normativaestablecida por su Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to interno.259

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!