teriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> forma manual para escoger sóloel café cereza ver<strong>de</strong> y maduro para <strong>la</strong> realizaciónposterior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mezc<strong>la</strong>s y <strong>la</strong> conformación <strong>de</strong> <strong>los</strong>tratami<strong>en</strong>tos, tanto <strong>de</strong> ferm<strong>en</strong>tación natural como<strong>de</strong> <strong>de</strong>smuci<strong>la</strong>ginado mecánico. El café paraambos tipos <strong>de</strong> tratami<strong>en</strong>tos se <strong>de</strong>spulpó sinagua. La ferm<strong>en</strong>tación natural se realizó <strong>en</strong> bal<strong>de</strong>splásticos, <strong>en</strong> <strong>los</strong> cuales se <strong>de</strong>jó el café <strong>en</strong> babadurante 14h. La remoción mecánica <strong>de</strong>l mucí<strong>la</strong>go<strong>de</strong> café se llevó a cabo <strong>en</strong> un <strong>de</strong>smuci<strong>la</strong>ginadormecánico, equipo que permitió efectuar el <strong>la</strong>vadosimultáneo <strong>de</strong>l café. Las muestras <strong>de</strong> ferm<strong>en</strong>taciónse <strong>la</strong>varon con agua limpia. Todas <strong>la</strong>smuestras se secaron al sol hasta un cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>humedad <strong>de</strong>l 10 al 12%. Las muestras se almac<strong>en</strong>arona 65% <strong>de</strong> humedad re<strong>la</strong>tiva y 10°C hastasu análisis.Análisis físicos. Se realizaron <strong>los</strong> sigui<strong>en</strong>tesanálisis físicos:Pergamino. Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> humedad, color,olor, apari<strong>en</strong>cia, porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> café semi<strong>de</strong>spulpado,porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> grano pe<strong>la</strong>do.Alm<strong>en</strong>dra. Merma, color, olor, apari<strong>en</strong>cia,granulometría (tamices <strong>de</strong> perforación circu<strong>la</strong>r17/64, 16/64, 15/64, 14/64, 12/64pulgadas), porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>de</strong>fectos: negro, vinagre,car<strong>de</strong>nillo, mordido y cortado, astil<strong>la</strong>doy partido, <strong>de</strong>colorado, cristalizado, perforadopor broca, <strong>de</strong>formado, inmaduro, ap<strong>la</strong>stado.Cereza. Humedad por secado a 105°C, <strong>en</strong>estufa <strong>de</strong> aire forzado durante 16h hasta pesoconstante.Análisis s<strong>en</strong>sorial. Panel <strong>de</strong> catación. Participaronocho catadores <strong>de</strong> C<strong>en</strong>icafé <strong>en</strong> <strong>la</strong> evaluación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras. Se realizaron 30 evaluacioness<strong>en</strong>soriales para cada muestra <strong>de</strong> café, sigui<strong>en</strong>do<strong>la</strong>s técnicas para este tipo <strong>de</strong> análisis. Cada tazase preparó utilizando 11g <strong>de</strong> café molido <strong>en</strong>150ml <strong>de</strong> agua <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>da a 87°C. Se utilizótostación media, 13% a 14% <strong>de</strong> pérdida <strong>de</strong> pesoy moli<strong>en</strong>da <strong>de</strong>l café tostado <strong>de</strong> 500µm <strong>de</strong> tamaño<strong>de</strong> partícu<strong>la</strong> (18,19).Se usó el método <strong>de</strong>scriptivo cuantitativopara el análisis s<strong>en</strong>sorial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muestras <strong>de</strong> café,utilizando una esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> 9 puntos para <strong>la</strong> calificación<strong>de</strong> cada característica organoléptica, <strong>la</strong>cual se interpreta así: calificaciones 9, 8, 7 paracualida<strong>de</strong>s equilibradas, <strong>de</strong>seables, tomando 9como <strong>la</strong> mejor calificación; 6, 5, 4 cualida<strong>de</strong>sintermedias, califica <strong>de</strong>sviaciones, 4 ap<strong>en</strong>as tolerable;3, 2, 1 cualida<strong>de</strong>s in<strong>de</strong>seables, califica <strong>de</strong>fectos,y finalm<strong>en</strong>te 1 como <strong>la</strong> peor calificación.La esca<strong>la</strong> <strong>de</strong>scriptiva se resume así: 9, 8, 7muy bu<strong>en</strong>a, equilibrada, ba<strong>la</strong>nceada; 6 bu<strong>en</strong>a; 5ver<strong>de</strong>, astring<strong>en</strong>te, insípida, aroma pronunciado;4 baja; 3 cereal, reposo, quemado, muyamargo; 2 ferm<strong>en</strong>to, extraño, metálico, sucio y 1f<strong>en</strong>ol, carbonoso, tierra, picante, contaminado,stinker (18).R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos. El r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to pergamino/cerezase calculó como el peso <strong>de</strong> café pergaminoseco obt<strong>en</strong>ido, dividido por el peso <strong>de</strong> cafécereza procesado, multiplicando por 100. Elr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> tril<strong>la</strong> o merma se calculó como <strong>la</strong>pérdida <strong>de</strong> peso durante <strong>la</strong> tril<strong>la</strong> <strong>de</strong> 260g <strong>de</strong> cafépergamino y se expresó <strong>en</strong> porc<strong>en</strong>taje. El r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>toalm<strong>en</strong>dra/cereza se calculó como el peso<strong>de</strong> alm<strong>en</strong>dra sin <strong>de</strong>fectos obt<strong>en</strong>ido, dividido porel peso <strong>de</strong> café cereza procesado, multiplicandopor 100.Análisis estadístico. Se realizó análisis <strong>de</strong>scriptivo,análisis <strong>de</strong> varianza y <strong>la</strong>s pruebas comparativas<strong>de</strong> Tukey al 5%, con el fin <strong>de</strong> establecer elefecto <strong>de</strong>l porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> grano ver<strong>de</strong> y el tipo <strong>de</strong>remoción <strong>de</strong> mucí<strong>la</strong>go <strong>en</strong> <strong>la</strong>s variables: r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tocafé cereza/café pergamino, int<strong>en</strong>sidad<strong>de</strong>l aroma <strong>de</strong>l café tostado, aroma, aci<strong>de</strong>z, amargo,cuerpo, e impresión global <strong>de</strong> <strong>la</strong> bebida.También se realizó análisis <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cias paracuantificar el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> tazas aceptadas yrechazadas, y el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> <strong>de</strong>fectos según eltratami<strong>en</strong>to y el proceso.C<strong>en</strong>icafé, 51(2): 136-150. 2000 139
RESULTADOS Y DISCUSIÓNCALIDAD ORGANOLÉPTICA. Aromas.Las calificaciones y percepción <strong>de</strong> <strong>los</strong> <strong>de</strong>fectos<strong>en</strong> <strong>los</strong> aromas <strong>de</strong>l café molido y <strong>de</strong> <strong>la</strong> bebidafueron muy simi<strong>la</strong>res para iguales cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>café ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> sí elproceso se efectuó por ferm<strong>en</strong>tación natural opor remoción mecánica. Se <strong>en</strong>contraron aromasmuy bu<strong>en</strong>os con calificación <strong>de</strong> 7 para <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tos<strong>de</strong> ambos procesos que incluyeron hastael 2 % <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong> con café cerezamaduro. En g<strong>en</strong>eral, se midieron aromas aceptablescon calificación 6, hasta porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong>l 5%<strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> para ambos procesos. Los peoresaromas se pres<strong>en</strong>taron para <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tos 20fy 21f (9,5 % y 10% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong>), 6d (2,5%), <strong>en</strong><strong>los</strong> cuales se <strong>en</strong>contraron <strong>de</strong>fectos ferm<strong>en</strong>to,sucio y tierra. Las muestras <strong>de</strong>l tratami<strong>en</strong>to 3d(Tab<strong>la</strong>s 1 y 2), también pres<strong>en</strong>taron <strong>de</strong>fectos <strong>en</strong><strong>los</strong> aromas <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>granos</strong>perforados por insectos No se pres<strong>en</strong>taron difer<strong>en</strong>ciassignificativas al 5% para <strong>los</strong> aromas,para cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong> hasta<strong>de</strong>l 5%.Aci<strong>de</strong>z. Los tratami<strong>en</strong>tos que incluyeron café100% maduro <strong>en</strong> ambos procesos, pres<strong>en</strong>taron<strong>la</strong> mejor aci<strong>de</strong>z <strong>en</strong> <strong>la</strong> bebida y alcanzaron calificaciónmínima 7 y máxima 8. Hasta el 2% <strong>de</strong>café ver<strong>de</strong> se pres<strong>en</strong>tó aci<strong>de</strong>z con calificación 6.La aci<strong>de</strong>z disminuyó <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que aum<strong>en</strong>tóel porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> y se pres<strong>en</strong>tó daño<strong>de</strong>l grano por insectos, variando <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>, insípida,escasa, agria a acre. Los tratami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>ferm<strong>en</strong>tación natural con 9,5% y 10% <strong>de</strong> caféver<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>taron aci<strong>de</strong>z muy baja. Estas muestraspres<strong>en</strong>taron 5% <strong>de</strong> <strong>granos</strong> perforados porbroca. Ocurrieron difer<strong>en</strong>cias estadísticas significativas<strong>en</strong>tre <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tos que cont<strong>en</strong>ían100% maduro procesado por <strong>de</strong>smuci<strong>la</strong>ginadomecánico con el tratami<strong>en</strong>to que cont<strong>en</strong>ía 4,5 %<strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> <strong>de</strong>l mismo proceso, aunque <strong>la</strong>smayores difer<strong>en</strong>cias se pres<strong>en</strong>taron con <strong>la</strong>s mezc<strong>la</strong>scon mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong>, paraambos procesos. El tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> café 100%maduro procesado por ferm<strong>en</strong>tación natural sedifer<strong>en</strong>ció significativam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>los</strong> tratami<strong>en</strong>tosque cont<strong>en</strong>ían 8% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> procesadopor ferm<strong>en</strong>tación natural y 4% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong>procesado por <strong>de</strong>smuci<strong>la</strong>ginado mecánico. Sepres<strong>en</strong>taron hasta 55 % <strong>de</strong> tazas con calificaciones2 y 1 para <strong>la</strong> aci<strong>de</strong>z, <strong>de</strong>scrita con <strong>de</strong>fectos agria,ferm<strong>en</strong>to y vinagre, <strong>en</strong> su mayoría para muestrascon más <strong>de</strong>l 8% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra.Amargo. Esta cualidad se afectó negativam<strong>en</strong>tea medida que aum<strong>en</strong>tó el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> caféver<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra, <strong>de</strong>bido al sabor amargo muyfuerte, in<strong>de</strong>seable <strong>en</strong> café suave. Se <strong>en</strong>contró unefecto mayor <strong>en</strong> <strong>la</strong>s muestras procesadas porferm<strong>en</strong>tación natural <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong>smuestras procesadas por <strong>de</strong>smuci<strong>la</strong>ginado mecánico.Se <strong>en</strong>contraron amargos mo<strong>de</strong>rados,equilibrados y aceptables hasta el 1% <strong>de</strong> caféver<strong>de</strong>. El amargo se calificó como muy <strong>de</strong>sagradablea partir <strong>de</strong> 8% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong>.Cuerpo. El cuerpo <strong>de</strong> <strong>la</strong> bebida <strong>de</strong> café secalificó como muy bu<strong>en</strong>o y equilibrado hastacon el 1% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> para <strong>la</strong>s muestras procesadaspor ferm<strong>en</strong>tación natural, y hasta con el2% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> para <strong>la</strong>s muestras procesadaspor <strong>de</strong>smuci<strong>la</strong>ginado mecánico. En g<strong>en</strong>eral, elcuerpo <strong>de</strong> <strong>la</strong> bebida <strong>de</strong> café para cont<strong>en</strong>idossuperiores al 2% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong> fue calificadocomo sucio y ll<strong>en</strong>o. El <strong>de</strong>fecto sucio fue másfrecu<strong>en</strong>te a medida que <strong>la</strong> muestra pres<strong>en</strong>tómayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>, mayor porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>café perforado por insectos y mayor cantidad <strong>de</strong>grano semi-<strong>de</strong>spulpado.Impresión global. Las mejores calificacionesse obtuvieron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s muestras <strong>de</strong> café 100%maduro <strong>de</strong> ambos procesos, que alcanzaron promedios<strong>de</strong> calificaciones <strong>de</strong> 7. Se alcanzaroncalificaciones aceptables hasta 6 para <strong>la</strong>s mezc<strong>la</strong>sque cont<strong>en</strong>ían hasta el 2,5% <strong>de</strong> café ver<strong>de</strong>.Para cont<strong>en</strong>idos superiores al 2,5% <strong>de</strong> <strong>granos</strong>ver<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> muestra se <strong>de</strong>tectaron <strong>de</strong>fectosferm<strong>en</strong>to, sucio, vinagre, tierra y sabores extrañosy <strong>de</strong>sagradables <strong>en</strong> <strong>la</strong> bebida.140 C<strong>en</strong>icafé, 51(2): 136-150. 2000