28.02.2021 Views

Qhapaq Ñan. Una vía de integración de los Andes en Argentina, editado por el Ministerio de Cultura de la Nación

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Camino Ancestral <strong>Qhapaq</strong> <strong>Ñan</strong><br />

El Tawantinsuyu<br />

El trato afectuoso que <strong>los</strong> pastores ti<strong>en</strong><strong>en</strong> con sus l<strong>la</strong>mas ilustra muy bi<strong>en</strong> <strong>el</strong> modo <strong>en</strong> que <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> andinos <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n <strong>la</strong> “producción”<br />

como una forma <strong>de</strong> criar <strong>la</strong> vida. Antes <strong>de</strong> salir <strong>de</strong> viaje, <strong>los</strong> animales <strong>de</strong> <strong>la</strong> caravana son ornam<strong>en</strong>tados con coloridas “flores” <strong>de</strong> <strong>la</strong>na <strong>en</strong><br />

sus orejas. (Foto <strong>de</strong>l autor)<br />

P<strong>en</strong>sar <strong>el</strong> universo como sociedad<br />

significa también que <strong>el</strong> éxito <strong>en</strong><br />

cualquier actividad, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> gobierno<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad hasta <strong>la</strong> agricultura<br />

o <strong>la</strong> guerra, <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> —<strong>en</strong>tre<br />

otras cosas— <strong>de</strong> negociar con ciertas<br />

personas no-humanas a través<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> protoco<strong>los</strong> rituales apropiados<br />

(obsequios, pagos, permisos,<br />

compromisos o invocaciones). Así,<br />

<strong>por</strong> ejemplo, qui<strong>en</strong>es toda<strong>vía</strong> viajan<br />

con caravanas <strong>de</strong> l<strong>la</strong>mas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

altip<strong>la</strong>no hasta <strong>los</strong> valles llevando<br />

sal para trocar <strong>por</strong> maíz, al mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> partir, convocan y alim<strong>en</strong>tan<br />

mediante ofr<strong>en</strong>das a <strong>los</strong> apus (protectores<br />

<strong>de</strong> <strong>los</strong> “l<strong>la</strong>mos” cargueros<br />

—como <strong>los</strong> l<strong>la</strong>man <strong>los</strong> pastores, ya<br />

que solo <strong>los</strong> machos castrados viajan<br />

con cargas—), a <strong>la</strong> Pachamama<br />

(para que <strong>los</strong> proteja y les brin<strong>de</strong> <strong>el</strong><br />

pasto necesario <strong>en</strong> <strong>la</strong> travesía), a<br />

<strong>los</strong> bi<strong>en</strong>es a intercambiar (para que<br />

se “multipliqu<strong>en</strong>” <strong>en</strong> <strong>la</strong>s transacciones),<br />

a <strong>la</strong>s sogas y costales (para<br />

que sujet<strong>en</strong> <strong>la</strong> carga), a <strong>los</strong> c<strong>en</strong>cerros<br />

(para que guí<strong>en</strong> a <strong>los</strong> “l<strong>la</strong>mos”<br />

<strong>de</strong><strong>la</strong>nteros <strong>de</strong> <strong>la</strong> tropa) y al camino o ñan (para que <strong>los</strong> lleve a bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>stino). El<br />

propio camino, <strong>en</strong>tonces, es una persona, capaz <strong>de</strong> conducir a salvo al caminante<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que se lo trate con consi<strong>de</strong>ración y respeto.<br />

piados, sino también afecto, cuidado, nutrición, guía, como <strong>los</strong> que <strong>los</strong> padres disp<strong>en</strong>san<br />

a sus hijos. Producir es criar <strong>la</strong> vida <strong>en</strong> sus distintas formas (Van Kess<strong>el</strong><br />

y Condori Cruz, 1992). Esta manera <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s cosas se traduce también <strong>en</strong><br />

modos difer<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> concebir <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te y <strong>los</strong> frutos <strong>de</strong>l trabajo, así<br />

Esta forma <strong>de</strong> ver <strong>el</strong> mundo es a m<strong>en</strong>udo pres<strong>en</strong>tada como una sacralización <strong>de</strong><br />

como <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones <strong>de</strong> propiedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral. Las personas ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>rechos sobre<br />

<strong>la</strong> naturaleza o una r<strong>el</strong>ación estrecha <strong>en</strong>tre política, economía y r<strong>el</strong>igión, lo cual<br />

aqu<strong>el</strong>lo que han criado; <strong>el</strong> agricultor sobre <strong>la</strong> chacra y <strong>la</strong>s cosechas, <strong>el</strong> pastor sobre<br />

dota a <strong>los</strong> pueb<strong>los</strong> andinos <strong>de</strong> un aire <strong>de</strong> misticismo y solemnidad. En verdad, se<br />

<strong>el</strong> rebaño, <strong>la</strong>s familias sobre <strong>la</strong>s casas que han construido. Los seres humanos, <strong>en</strong><br />

trata simplem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un modo difer<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s cosas, que <strong>de</strong>sconoce<br />

cambio, no pue<strong>de</strong>n poseer <strong>la</strong> tierra, <strong>el</strong> agua, <strong>la</strong> leña ni <strong>los</strong> animales y p<strong>la</strong>ntas “silvestres”,<br />

<strong>la</strong> dicotomía mo<strong>de</strong>rna occi<strong>de</strong>ntal <strong>en</strong>tre naturaleza y cultura y que, <strong>por</strong> lo tanto,<br />

puesto que han sido criados <strong>por</strong> <strong>el</strong> Sol, <strong>la</strong> Pachamama, <strong>los</strong> cerros (apus)<br />

no concibe <strong>la</strong> economía, <strong>la</strong> política y <strong>la</strong> r<strong>el</strong>igión como aspectos separados <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

o <strong>los</strong> antepasados. Estos víncu<strong>los</strong> también conllevan obligaciones, como <strong>la</strong> que<br />

realidad o <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción.<br />

lleva al pastor a extremar <strong>los</strong> cuidados para evitar un sufrimi<strong>en</strong>to innecesario a sus<br />

animales al sacrificar<strong>los</strong>.<br />

En tiempos prehispánicos, un principio fundam<strong>en</strong>tal que estructuraba <strong>la</strong>s r<strong>el</strong>aciones<br />

<strong>en</strong>tre <strong>los</strong> seres era <strong>la</strong> ancestralidad, una lógica que equiparaba antigüedad,<br />

26 27

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!