You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kwonik Kreyòl<br />
Antèman Paul Ambroise<br />
ak Michaël Benoit tounen<br />
manifestasyon kont Martelly<br />
Chante rezistans ak kontestasyon<br />
Nan dyaspora ayisyen an lan new<br />
york sou rejim duvalier yo<br />
(Dezyèm pati) Guy Gérald Ménard<br />
Paul Ambroise alias Ti koton<br />
Antèman 2 militan Lavalas yo Paul<br />
Ambroise alyas Tikoton, 40 lane<br />
ak Michaël Benoit alyas Pouchon, <strong>29</strong><br />
lane, bandi legal tètkale yo te touye<br />
mèkredi 8 oktòb pase a devan estad<br />
Sylvio Cator, te chante mèkredi 22<br />
oktòb la, nan lokal ONG brezilyen an<br />
Viva Rio, kote Tikoton t ap travay. Nan<br />
sal kote pè a t ap chante antèman 2<br />
militan sa yo, paran ak pwòch pa t<br />
ka rive konsole, se te rèl ak dlo nan<br />
je. Antèman an te chante anprezans<br />
yon delegasyon òganizasyon politik<br />
Fanmi Lavalas, ki te gen nan tèt li; Kòdonatris<br />
la, Dr. Maryse Narcisse, Dr<br />
Louis Gerald Gilles ak Schiller Louidor.<br />
Senatè Moïse Jean Charles ak plizyè<br />
lòt militan politik te prezan tou. Yo te<br />
pwofite okazyon sa a pou lonje dwèt<br />
yo sou ajan enterimè ki nan tèt meri<br />
Pòtoprens lan, Pierre Richard Duplan<br />
alyas Pierrot yo di ki te kòmandite sasina<br />
2 militan yo epi polisye Gregoire<br />
alyas Grèg te egzekite zak kriminèl sa<br />
yo.<br />
Aprè antèman an te fin chante,<br />
militan yo te pran kadav yo, pote yo<br />
rive devan legliz Saint-Jean Bosco, al<br />
depoze yo nan pye papa Dessalines<br />
nan Pon Wouj, kote plizyè militan te<br />
pran lapawòl. Se nan yon anbyans<br />
manifestasyon pèp la te pote sèkèy<br />
yo sou tèt li, sòti Pon Wouj pase Site-<br />
Solèy, Taba pou al antere yo nan komin<br />
Kwadèboukè.<br />
Plizyè santèn moun te kondui<br />
kadav 2 militan Lavalas yo, kote yo t<br />
ap chante: Martelly ba nou kou a, kou<br />
a fè nou ma l o ! Pierrot ba nou kou<br />
a, kou a fè nou ma l o ! Wè pa wè n<br />
ap vanje yo! Jistis pout Tikoton! Jistis<br />
Gen polisye pou kraze<br />
manifestasyon popilè yo,<br />
men pa genyen pou bay<br />
pèp la sekirite<br />
Plizyè katye popilè nan kapital la,<br />
tankou : Site solèy, Pele-simon,<br />
Lasalin, Solino, Matisan, Kafou nan<br />
lamanten 54, anba lavil nan Kwa bosal<br />
ak anpil lòt zon, se tèt chaje . Gwo<br />
kout zam ap tire san rete,lajounen kou<br />
lannuit. Nou pa janm kapb rive idantifye<br />
kilès ki lapolis kilès ki Bandi Legal<br />
paske tout jan ou vire l, se zak abitrè,<br />
yo tou de ap fè sou pèp la.<br />
Nan diferan katye popilè yo, se<br />
batay ki genyen ant yo, batay sa yo<br />
leplisouvan se boujwazi a ki alimante<br />
yo pou fè se teworize youn ap teworize<br />
lòt nan kan pèp la. Travay destabilizasyon<br />
sa a fè Ayiti ap vin chak jou pi<br />
mal. Bagay yo vin pirèd sou pouvwa<br />
makouto-boujwa a, se kònmsi pouvwa<br />
tèt kale a pa vin pou kite lavi ditou nan<br />
mitan mas pèp Ayisyen an.<br />
Pouvwa Tèt Kale a pa janm sispann<br />
depanse gwo lajan pou achte<br />
zam, fè pwogram ki pa janm rive ede<br />
pèp la vre, aloske moun nan katye popilè<br />
yo ap peri anba grangou roz. Genyen<br />
tou, yon tandans chèf pouvwa<br />
Tèt kale a mete nan katye popilè yo:<br />
Bandi Legal, li etabli yo sou pretèks lidè<br />
Benoit Michel alias Pouchon<br />
pou Pouchon! Arete Pierrot ! » Asasina<br />
2 militan Lavalas sa yo vin alonje lis<br />
militan Lavalas ekip tètkale a touye<br />
apre Fritz Gerald Civil nan Miragwàn<br />
pou konviksyon politik yo ak pil ak<br />
pakèt lòt moun rejimMartelly-Lamothe<br />
la touye : komèsan Octanol Derissaint,<br />
sou fwontyè a, jij Jean Serge Joseph,<br />
Daniel e Girldy Larèche, Evinx Daniel<br />
yo disparèt pou zafè dwòg, polisye<br />
Walky Calixte ak anpil lòt militan nan<br />
katye popilè yo tankou : Site Solèy, Lasalin,<br />
Bèlè, Granravin, Senmaten, Taba<br />
elatriye.<br />
Pandan antèman t ap chante<br />
kout zam t ap chante tou nan mache<br />
Kwadèbosal ak zòn Lasalin lan. Se 2<br />
gwoup ame k ap goumen pou pran<br />
kontwòl mache a ki t ap tire kout zam<br />
ak lapolis. Lapolis bò kote pa l pa t ka<br />
reziste anba kout zam nèg ame yo, yo<br />
te sètoblije fè bak devan nèg ame yo.<br />
Sitiyasyon sa a te paralize tout aktivite<br />
komèsyal yo, plizyè machann viktim<br />
nan kouri, genyen ki blese anba bal,<br />
gen lòt ki tonbe nan kanal dlo santi,<br />
nan twou egou. Selon machann yo,<br />
gen yon moun ki mouri anba bal epi<br />
lage kadav la nan yon kanal.<br />
Aprè asasina Fritz Gerald Civil<br />
nan Miragwàn, na mwa avril pase a,<br />
militan Lavalas yo pa sispann tonbe<br />
anba bal bandi legal tètkale yo nan<br />
katye popilè yo, menm jan Tikoton ak<br />
Pouchon tonbe anba bal bandi legal<br />
Pierrot yo. Nan Site Solèy, plizyè militan<br />
Lavalas tonbe anba bal ajan enterimè<br />
yo. Se sa k fè pèp la nan manifestasyon<br />
yo ap chante: “ Prese, prese,<br />
prese O ! Martelly di l ap touye pèp la O<br />
! O ! O ! prese prese, prese voye l ale.»<br />
Yon jèn gason, yo sasinen<br />
nan katye Belekou<br />
zòn, pandan y ap bay gwo zam pou fè<br />
presyon sou pèp la, pou l pa manifeste:<br />
Nèg yo san konsyans anpil, se mechan<br />
ak kriminèl ki pran peyi a.<br />
Gen yon gwo dram ki te pase nan<br />
site solèy espesyalman nan Belekou<br />
jou ki te samedi 23 Out <strong>2014</strong> la nan<br />
maten. Li te anviron 5 kè nan aprè midi<br />
plizyè nèg ki sòti nan Boule; youn nan<br />
34 katye nan site solèy, Bandi ak gwo<br />
zam te antre nan Belekou, yo touye 5<br />
moun san konte plizyè lòt moun ki te<br />
blese.<br />
Suite à la page (19)<br />
Tanbou Libète: yon egzanp pou lòt<br />
gwoup kiltirèl yo<br />
Menm jan Troupe Kouidor te jwe yon<br />
wòl enpòtan lan devlopman yon nouvo<br />
teyat ayisyen, se konsa Tanbou Libète<br />
ap sèvi egzanp pou tout gwoup atistik<br />
pwogresis ki pral epapiye lan dyaspora<br />
ayisyen an. Jan nou te wè deja, Koral<br />
Patriyotik Tanbou Libète jwe premye<br />
chante l sou antèn emysyon radyo<br />
L’Heure <strong>Haiti</strong>enne an septanm 1971 e<br />
depi lè sa a gwoup la te anime laplipa<br />
miting politik ki te fèt epòk sa. Tanbou<br />
Libète pase lan diferan faz pandan devlopman<br />
li.<br />
Pandan ane 71/72 yo enstriman<br />
debaz koral la se te òg ak tanbou akote<br />
gita, batri, klòch ak maraka ki t ap<br />
akonpaye yon ventèn vwa ki divize ant<br />
alto, tenò ak bariton. Koral la te monte<br />
lan tradisyon koral tip Troupe Simidor,<br />
Les Caracos Bleus osnon Troupe Michel<br />
Déjean.Twa koral sa yo t ap fonksyone<br />
ann Ayiti lan ane 60 yo. Pandan de<br />
premye lane egzistans li, Tanbou Libète<br />
te gen yon kolaborasyon sere ak òganizasyon<br />
politik tankou MHAP (Mouvement<br />
Haïtien d’Action Patriotique)<br />
ak UFHAP (Union des Femmes Haïtiennes<br />
Patriotes). Apati 1972 koral<br />
la te gen kontak regilye ak jenn nan<br />
rali Sacré-Coeur lan Queens epi jenn<br />
nan rali Bushwick ak koral legliz Sainte<br />
Thérèse lan Brooklyn. Plizyè manm<br />
Tanbou Libète t ap travay ak jenn sa<br />
yo pou aprann yo chante patriyotik epi<br />
devlope talan atistik yo.<br />
Manm koral patriyotik la te wè<br />
travay yo lan gwoup la kòm pwolonjman<br />
lit pou liberasyon nasyonal la sou<br />
plan kiltirèl. Lefèt chante patriyotik yo<br />
te parèt lan yon peryòd byen detèmine<br />
nan istwa peyi nou, sa pral make ni kalite<br />
atis yo ni tèm ak lide y ap chante yo.<br />
Ositou nou jwenn lan chante yo menm<br />
demach anti diktatoryal ak anti enperyalis<br />
ou rejwenn lan mitan mouvman<br />
patriyotik la. Youn lan chante ki karakterize<br />
premye faz Tanbou Libète a se M<br />
ale : Vye frè m, vye kouzen m, vye sè<br />
m, vye zanmi yo m ale. Mwen pral wè<br />
kote Lan Ginen rive…Mwen pran vye<br />
dyakout san m pa bliye vye karabin<br />
Frè Bout ki te tire, ki te tire, ki te tire...<br />
Mwen pran devan pou m fè chimen pou<br />
sa k rete dèyè, menm si gen van menm<br />
si gen san n a vin jwenn mwen…Chante<br />
sa a sou premye plak 33 tou gwoup la<br />
mete deyò 22 fevriye 1973 avèk tit<br />
Chants revolutionnaires haïtiens.<br />
Lan mitan ane 1973 la Tanbou<br />
Libète te redui ak yon dizèn manm<br />
konsa. Kòm enstriman lè sa a te gen de<br />
gita, yon pè bongo, yon tanbourin ak de<br />
maraka. Se lan dezyèm faz sa a gwoup<br />
la lage non Koral Patriyotik la pou pran<br />
non Òganizasyon Kiltirèl Revolisyonè<br />
Tanbou Libète. Non sa a te vin pi kadre<br />
ak nivo devlopman pratik gwoup la<br />
ki te angaje l sou plizyè chantye kiltirèl<br />
alafwa. Anplis chante, gwoup la te<br />
lage kò l tou lan teyat. Menm jan ak<br />
Troupe Kouidor, Tanbou Libète te gen<br />
yon konsepsyon modèn sou teyat . Li te<br />
chwazi pou fè yon teyat total ki makònen<br />
ansanm plizyè fòm atistik : chante,<br />
dans, mim, pwezi eksetera. Piblik la tou<br />
te gen yon patisipasyon lan teyat sa. Te<br />
gen yon dekò minimòm sou sèn nan e<br />
li te posib pou yon aktè jwe plizyè wòl<br />
nan yon menm tablo. Tanbou Libète<br />
te rele estil teyat sa a montaj e li te<br />
renmen itilize ladan maryaj vwa, kote<br />
plizyè vwa ap antre soti youn apre lòt.<br />
Lè nou konsidere etap sa a nou<br />
pa ka pale ankò de mizik patriyotik sèlman,<br />
men fòk nou pale de yon mouvman<br />
kiltirèl patriyotik ki t ap defann<br />
souverènte teritoryal nou e mete sou<br />
sèn osnon lan chante : reyalite peyi<br />
d Ayiti. Tanbou Libète te prezante de<br />
montaj. Youn se Si kacho pran pale, ki<br />
montre represyon politik sou rejim Duvalier<br />
yo. Lòt la se Sou lanmè tout kannòt<br />
yo rasanble ki dekri tribilasyon botpipòl<br />
yo ak pèsonaj prensipal Turenne<br />
Deville ki te pito pann tèt li lan prizon<br />
Krome Avenue tan pou yo te depòte li<br />
tounen Ayiti anba bòt fachis makout<br />
yo. Dezyèm montaj sa a te monte nan<br />
kolaborasyon avèk Atis Endepandan.<br />
Apa 33 tou a, Tanbou Libète te<br />
pwodui de 45 tou ki pote non: 4 Chante<br />
flè solèy (novanm 1973) ak 4 Chabon<br />
dife (desanm 1974). Gwoup la te<br />
prezante espektak lan New York, New<br />
Jersey, Pennsylvania ak Canada. Lan<br />
twazyèm faz egzistans Tanbou Libète<br />
atis yo te itilize pyano, gita ak tanbou<br />
jan sa parèt nan entèpretasyon adaptasyon<br />
kreyòl Basta ya ! Mizik sa a se<br />
kreyasyon Atahualpa Yupanki, yon<br />
gwo chantè ak gitaris otoktòn ajanten :<br />
Monkonpè koute on koze. M gon pawòl<br />
pou mwen pale. M ap travay pou blan<br />
angle. M ap travay pou de gouden. Lè<br />
m pran l li pase lan menm oooo...Ki<br />
moun ki genyen lagè a yo te fè lan mòn<br />
Vyetnam ? Se yanki yo lan sinema, se<br />
Vyetkong yo sou tè a…<br />
Eksperyans Asosyasyon<br />
RADIO<br />
PA NOU<br />
1685 Nostrand Avenue<br />
Brooklyn, NY 11226<br />
67 Khz<br />
www.radyopanou.com<br />
Depuis 2002<br />
• Nouvelles<br />
• Analyse<br />
• Publicité<br />
Fondateur: Jude Joseph<br />
Bureau:<br />
(718) 940- 3861<br />
Studio:<br />
(718) 701- 0220 • (718) 856- 8702<br />
(718) 928- 7022 • (718) 462- 0992<br />
(718) 469- 8511<br />
Kiltirèl Solèy Leve<br />
Nan fen lane 1972 Solèy Leve fè aparisyon<br />
li sou sèn kiltirèl la apre yon seri<br />
manm Tanbou Libète te kite gwoup la<br />
pou al fòme pwòp koral pa yo. Ositou<br />
se pa yon aza si de gwoup yo te<br />
pòtre anpil lan yon premye tan. Tou de<br />
te chita sou menm baz ideyolojik e yo<br />
te gen menm konsepsyon mizikal ak<br />
menm repètwa. Pi devan Tanbou Libète<br />
ap vin kite estil koral Cœur Simidor la<br />
ki te baze sou plizyè kategori vwa k ap<br />
balanse ansanm. Solèy Leve okontrè ap<br />
kenbe estil sa a nèt, sitèlman nou ka di<br />
se te mak fabrik asosyasyon an. Enstriman<br />
akonpayman yo se te òg, gita ak<br />
tanbou. Kòd lonbrit asosyasyon an te<br />
mare ak òganizasyon politik MHAP ak<br />
UFHAP. Se konsa Solèy Leve te asire<br />
animasyon kiltirèl pi fò rankont politik<br />
gwoupman sa yo te òganize.<br />
Sou plan atistik Asosyasyon Kiltirèl<br />
Solèy Leve te gen yon atachman<br />
espesyal ak Haïti Culturelle lan Boston<br />
epi Gwoup Kiltirèl Vaksin lan Montréal.<br />
Menm tip relasyon ki te gen sou plan<br />
politik ant MHAP ak Groupe d’action<br />
patriotique Vertières lan Boston e Mouvement<br />
Patriotique Haïtien 18 mai<br />
lan Canada. Menmman parèyman pou<br />
UFHAP ak Détachement Féminin Vertières<br />
lan Boston epi Comité Féminin<br />
MPH 18 mai a. Kesyon lit pou liberasyon<br />
fanm yo te gen yon gwo enpòtans<br />
pou dènye gwoup sa yo. Se sitèlman<br />
vre, sou premye plak Solèy Leve a ki<br />
pote non li, gen senk powèm, chante<br />
ak dyalòg ki debat divès aspè pwoblèm<br />
sa a. Gen twa chante ki rele Fanm Ayisyèn,<br />
Nou se fanm toutbon ak Fanm<br />
vanyan, ni Tanbou Libète ni Solèy Leve<br />
te konn chante, ki te sèvi kòn lanbi<br />
rasanbleman pou mobilizasyon fanm<br />
ayisyèn aletranje.<br />
Asosyasyon Kiltirèl Solèy Leve<br />
te gen yon repètwa laj e varye. Chante<br />
Peyi an mwen ak N a prale poze pwoblèm<br />
tribilasyon legzil ak konviksyon<br />
nou pa vini tabli aletranje, depi lè a<br />
sonnen n a prale lakay nou. Bèl flè d<br />
Ayiti mande pou nou pa pran fanm<br />
pou joujou men pou nou gade pito sa<br />
yo pote. Lalam tire, Boukan ak Goudiye<br />
sonnen raliman pou gwo batay<br />
la ak asirans bato a gen pou rive lan<br />
pò. Nesesite pou tèt ansanm poze nan<br />
Ti sous ak Plante manyòk. Yon verite<br />
rekonèt enpòtans lang kreyòl la pou<br />
Ayisyen, yon eritaj nou dwe aksepte ak<br />
fyète. N ap fè demen bèl ak Ayiti demen<br />
montre liberasyon Ayiti ak lespwa pou<br />
demen. Ayiti Demen se non twazyèm<br />
plak Solèy Leve a tou.<br />
Kwak gwoup sa a te plis espesyalize<br />
nan chante li te eseye fòs li lan teyat<br />
tou. Li te jwe yon pyès yo rele : Imigrasyon<br />
Debake. Tit la tou di sijè pyès la.<br />
Gen manm Solèy Leve ki te konn jwe<br />
yon ti eskètch ki rele : Tribilasyon fanm<br />
ayisyèn lan Nouyòk. Moso sa a sou<br />
premye plak la. Gwoup la te prezante<br />
tou de montaj atistik sou non Plante<br />
manyòk ak Peyi an mwen. Ojis montaj<br />
sa yo se te reprezantasyon vizyèl de<br />
chante sa yo. Kidonk lan aktivite atistik<br />
Solèy Leve nou jwenn : pwezi, chante<br />
ak teyat.<br />
Apa founi animasyon kiltirèl nan<br />
miting politik jan nou te mansyonnen pi<br />
wo a, Asosyasyon Kiltirèl Solèy Leve te<br />
prezante plizyè espektak. Li te patisipe<br />
lan piknik ak fèt etidyan. Epòk sa a li<br />
te gen kat chante ki te mache lan san<br />
piblik la anpil. Se : Peyi an mwen, Ayiti<br />
Demen, Peze kafe ak Depi lendepandans.<br />
Dènye chante sa a te jwenn yon<br />
plas an desanm 1982 lan Sa k pase,<br />
bilten Asosyasyon Etidyan Ayisyen lan<br />
City College lan vil New York.<br />
Eksperyans Gwoup<br />
Atis Endepandan<br />
Apa Tanbou Libète ak Solèy Leve ki<br />
6<br />
<strong>Haiti</strong> Liberté/<strong>Haiti</strong>an Times<br />
Vol. 8 • No. 16 • Du <strong>29</strong> <strong>Octobre</strong> au 4 Novembre <strong>2014</strong>
Change language