Aiako Harria Parke Naturaleko (Gipuzkoa) interes bereziko landare ...

Aiako Harria Parke Naturaleko (Gipuzkoa) interes bereziko 

landare-espezieen azterketa korologiko eta ekologikoa 

LAN-TALDEA 

Ikertzaile nagusia: Arantza Aldezabal Roteta 

‣ Kolaboratzaileak: 

Estibaliz Arbelaitz Ubegun 

Maddalen Mendizabal Zubeldia 

Ibon Tamayo Uria 

LANDARE-BIOLOGIA ETA EKOLOGIA SAILA 

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA-UNIVERSIDAD DEL PAIS VASCO 

eman ta zabal zazu

EDUKINA-AURKIBIDEA 

ESKERRONAK (4.or) 

LABURPENA (4.or) 

Gako-hitzak (4.or) 

1. SARRERA: AURREKARIAK ETA HELBURUAK (5.or) 

1.1. Aurrekariak (6.or) 

1.2. Arazoaren definizioa: AHPNeko interes bereziko floraren kasua (7.or) 

1.3. Helburuak eta justifikazioa (7.or) 

2. MATERIAL ETA METODOAK (9.or) 

2.1. Ikerketa-eremua (10.or) 

2.2. AHPNeko interes bereziko eremuak eta ikerturiko espezieak (11.or) 

2.3. Harkaitz silizeoak (14.or) 

2.3.1. Banaketa eta kartografia (14.or) 

2.3.2. Okupazio-azalera eta zentsua (15.or) 

2.3.3. Habitat karakterizazioa (15.or) 

2.3.4. Arrisku-faktoreen identifikazioa (15.or) 

2.4. Iturburu, errekasto eta errekak (15.or) 




2.4.4. Aleen tamaina eta ugal biologia (17.or) 


2.5. Larre-Otadiak (17.or) 




2.5.4. Ugal arrakasta (18.or) 


2.6. Hezeguneen kokapena eta azterketa floristikoa (19.or) 

3. EMAITZAK eta EZTABAIDA (20.or) 

3.1. Harkaitz silizeoak (23.or) 

Petrocoptis pyrenaica (23.or) 

• Korologia: banaketa geografikoa, zentsua eta okupazioa-azalera (23.or) 

• Mehatxu-maila eta kontserbazio-egoera eskala geografiko desberdinetan (25.or) 

• Ekologia: habitat karakterizazioa (25.or) 

• Arrisku-faktoreak (25.or) 

1

Asplenium septentrionale (26.or) 





Huperzia selago (27.or) 





3.2. Iturburu, errekasto eta errekak (30.or) 

Soldanella villosa (30.or) 




• Aleen tamaina eta ugal arrakasta mikrohabitat desberdinetan (35.or) 


Saxifraga clusii (38.or) 





Hymenophyllum tunbrigense (41.or) 





Trichomanes speciosum (44.or) 





3.3. Larre-Otadiak (46.or) 

Daphne cneorum (46.or) 




• Ugal arrakasta (54.or) 


3.4. Hezeguneak: kokapena eta azterketa floristikoa (55.or) 

2

4. GAUR EGUNGO EGOERAREN DIAGNOSI OROKORRA ETA ONDORIOAK (59.or) 

4.1. Petrocoptis pyrenaica (60.or) 

4.2. Asplenium septentrionale (60.or) 

4.3. Huperzia selago (60.or) 

4.4. Soldanella villosa (60.or) 

4.5. Saxifraga clusii (61.or) 

4.6. Hymenophyllum tunbrigense (62.or) 

4.7. Trichomanes speciosum (62.or) 

4.8. Daphne cneorum (62.or) 

4.9. Hezeguneak (65.or) 

5. GOMENDIO ETA KUDEAKETARAKO IRADOKIZUNAK (66.or) 

5.1. Kudeaketarako gomendio zehatzak (67.or) 

5.2. Ikerketa: etorkizunerako urratsak (jarraipen-proposamena) (71.or) 

6. BIBLIOGRAFIA (72.or) 

ERANSKINAK 

I. Eranskina: kokapen geografiko guztiak (CDa) 

3

ESKERRONAK 

Gure eskerrik beroenak Ibai Olariaga, Inazio Garin, Maite Gartzia, Karlos Aseginolaza eta Iñaki 

Aizpururi lan honen atal desberdinetan beraien ezinbesteko laguntza eskaintzeagatik. 

LABURPENA 

Lan honetan, Gipuzkoako Aiako Harria Parke Naturalean dauden interes bereziko zortzi 

landare-espezieren korologia eta ekologia aztertu dugu: horietatik hiru harkaitz silizeoen 

arrailduretan bizi dira (Petrocoptis pyrenaica, Asplenium septentrionale eta Huperzia selago); 

gainerako lauak errekasto, iturburu eta ur-jausien inguruan (Soldanella villosa, Saxifraga clusii, 

Hymenophyllum tunbrigense eta Trichomanes speciosum) eta azkenik Daphne cneorum larreotadi 

irekietan. 

Emaitzek (bai berrikuspen bibliografikoetatik, eta bai mendiko lanetik lorturikoek) adierazi 

dutenez, harkaitz silizeotako hiru espezieen egungo kontserbazio-egoera parkean ona da eta ez 

da arrisku-faktore aipagarririk identifikatu. Hortaz, egoerak ona izaten jarraitu dezan, bost urtetik 

behineko monitorizazioa eta aleen bilketa debekatzea gomendatu dugu, populazioen egoeraren 

jarraipen sistematikoa burutzeko. Zoritxarrez, ezin esan dezakegu gauza bera gainerako 

espezieei dagokienez, izan ere Oiartzungo errekastoetan bizi diren S. villosa eta S. clusii egoera 

zaurgarrian daude, H. tunbrigense egoera larrian eta T. speciosum egoera oso larrian. Espezie 

guzti hauetarako mehatxu-faktore garrantzitsuena baso-ustiaketa eta berorrek dakartzan ondorio 

guztiak dira, eta beraz, espezie horiek daudeneko errekasto-eremuen erabateko babesa 

gomendatu dugu, bai eta hiru urtetik behineko monitorizazio eta populazioen berrikuspena eta 

aleen bilketa debekatzea. T. speciosum iratzearen kasuan gainera, miaketa fin eta zehatzaren 

premia azpimarrartu dugu populazio bakarra aurkitu baita. Azkenik, Irungo larre-otadi irekietan 

bizi den D. cneorum espeziearen egoera zaurgarria da: sistema extentsiboan larratzen duen 

abeltzaintzak onurak ekartzen badizkio ere, bi arrisku-faktore garrantzitsu identifikatu ditugu: 

larreen hobekuntza-jarduerak eta loreen bilketa (giza predazioa), eta hortaz hauek dira gure 

gomendioak: espeziea bizi deneko eremuetan panel informatiboak jartzea, aleen eta bereziki 

loreen bilketa debekatzea (edo ahal den neurrian kontrolatzea) eta larreen hobekuntza-jarduerak 

galeraztea. Halaber, kudeaketa-eremuak definitu dira bakoitzerako gomendio zehatzak emanez. 

Amaitzeko, hezeguneetan topaturiko dibertsitate-maila altua azpimarratu nahi dugu, eta hortaz 

beren kontserbazioa bermatzea eskatu dugu, tokian tokiko baldintzak kontutan hartuz. 

Gako-hitzak: floraren espezie mehatxatuak, hezeguneak, okupazio-azalera, populazio-tamaina, 

habitata, arrisku-faktoreak, kontserbazioa, kudeaketa, Aiako Harria, babesgunea. 

4

1. Sarrera: aurrekariak eta helburuak 

5

1. SARRERA 

1.1. Aurrekariak 

Egundaino, floraren inguruko hainbat ikerketa burutu dira Euskal Herrian (ASEGUINOLAZA et al., 

1985, 1996; LOIDI & BASCONES, 1995). Ikerlan horiek ikuspuntu taxonomiko, korologiko, biogeografiko eta 

geobotanikoetan oinarritu dira batik bat, funtsezkoak direlarik gure ondare begetala ezagutzeko eta 

baliabide naturalen inbentariazio, erabilera zein kudeaketa-neurrien balorazioa eta planifikazioa 

burutzeko. Dena den, espezie arraroen, endemikoen edo arriskuan daudenen kasuan, aipaturiko 

dokumentazioa ez da nahikoa beronen kontserbazio-egoeraz informatzeko. Horretarako, lehenengo 

urratsa populazioen banaketa ezagutzea eta berauen mugak zehaztea da (MENGES, 1986) eta horren 

ondoren, populazio-dinamikan sakontzen duten ikerlanak ezinbestekoak izango dira (MENGES & GORDON, 

1996). 

Gaur egun, fauna- eta flora-dibertsitatearen babesa gizartearen ardura handienetako bat da eta 

gero eta garrantzi handiagoa ematen zaio natur ondareari. Garrantzia honen islada administrazio 

ezberdinek azken urteetan ezarritako legeak dira. Mundu mailan diharduen IUCN erakundetik hasi, 

Europako Elkartetik segi eta Elkarte Autonomoetaraino babes-maila administratibo ezberdinak ditugu 

(IUCN, 2001; DOCE, 1992). Eusko Legebiltzarrak bere aldetik, natura babestearren eman duen pausua 

16/1994 Legearen ezarpena izan da (EHAA, 1994). Legearen atalburuetako bat arriskuan dauden 

espezieei dagokie eta honen arabera espezie, subespezie eta mehatxaturiko populazioak lau kategoriatan 

sailkatu dira: galtzeko arriskuan daudenen, kalteberen, bakanen eta interes berezikoen kategoriatan, 

guztira, Euskal Herriko flora baskularraren 130 taxoi eta 6 populazio sartu dira (EHAA, 1998). 

Lehenengo pausuak lege aldetik eman badira ere, kudeaketa-plan bat onartu baino lehen, 

taxoiaren egungo egoera ezagutzea ahalbidetzen duten parametroak neurtzea beharrezkoa da. 

Espeziearen banaketa-arearen ezagutza eta agertzen deneko eremuan betetzen duen azalera neurtzea 

aipaturiko parametroen barne sartzen dira, bai eta populazioen tamaina (ale-kopurua) ere. Horren 

ondorioz, duela urte gutxi hasi dira Iberiar penintsulako hainbat tokitan landare endemiko eta arriskuan 

daudenen demografia eta ugal biologiari buruzko ikerlan zehatzak (GARCÍA et al., 1993 eta 2002; 

HERRERA, 1987 eta 1989; ALBERT et al., 2001). Europear Batasunak ezarritako Habitat Arteztaraua, urrats 

garrantzitsua izan da mehatxatutako floraren babesa bideratzeko (DOMÍNGUEZ et al., 1996) eta jadanik, 

hainbat lekutan babes-programa eraginkorrak burutzen ari dira: Valentzian floraren babeserako 

mikroerreserben eraketa (LAGUNA, 1996), Aragoien desagertzeko arriskuan dauden espezie batzuen 

berreskuratze-planak (SAINZ et al., 1996; GARCÍA et al., 2002), etab. Horietaz gainera, "Atlas de Flora 

Amenazada y Protegida de España Peninsular, Baleares y Canarias" deritzon projektuari esker, Iberiar 

Penintsula mailan mehatxu-kategoria desberdineko landare-espezieen azterketa korologiko eta 

demografikoa ari da burutzen, premiazkoak direnak landare horien kontserbazio-egoeraren diagnosia eta 

kudeaketa egokia bideratzeko. Euskal Herrian, bestalde, mehatxatutako flora-katalogoen prestaketarekin 

(BON, 1997; EHAA, 1998; GUZMÁN et al., 1997; OLIVIER et al., 1995), hasierako urratsa besterik ez da 

eman. 

6

1.2. Arazoaren definizioa: AHPNeko interes bereziko floraren kasua 

Kontserbaziorako baliabide ekonomikoak beti mugatuak direnez, beharrezkoa da lehentasunak 

definitzea aztertu daitezkeen espezie desberdinen artean, bakoitzak duen mehatxu-maila kontutan hartuz. 

Horren arabera, argi dago espezie mehatxatu guztiak arraroak direla, baina arraro diren espezieak ez dira 

zertan mehatxatuta egon behar. Hortaz, eremu jakin baten kudeaketa-plana onartu aurretik, premiazkoa 

da arraro diren espezie horien gaur egungo egoera ezagutzeko parametroak neurtzea, gutxienez 

oinarrizko hauek: banaketa-eremu zehatza, populazioen ale-kopurua eta okupazio-area. Aurreko 

parametro hauek bezain garrantzitsua, edo are garrantzitsuagoa da mehatxatutako landare-populazioen 

dinamika ezagutzea eta beraz jarraipen demografikoa burutzea hazten, murrizten edo egonkortzen ari den 

jakin ahal izateko. Sarritan teknikari kudeatzaileek epe laburreko erabakiak hartu behar izaten dituzte eta 

hortaz, flora mehatxatuaren inguruko lanak eskatzen dituztenean epe laburrean oinarrituriko emaitzak 

ematera behartuta gaude. Baina benetako kudeaketa eraginkorra, epe luzera arrakastatsua den hura dela 

ulertu beharra dago eta horregatik, epe luzerako lanak burutu behar dira denboran zeharreko neurketa 

sistematikoak lortzeko eta populazioen dinamika aztertzeko eta interpretatzeko. 

Aiako Harria Parke Naturalaren –AHPN– Natur Baliabideen Antolamendu Plangintzan –NBAP– 

jada (EHAA, 1995), interes floristiko eta faunistiko nabarmeneko eremuak definitu ziren, ondoko habitatak 

izanik: harkaitz silizeoak, erreka, errekasto eta iturburuak, larre menditarrak, hezegune menditarrak, eta 

hostoerorkorren basoak. Ondoren, Parkearen Erabilera eta Kudeaketarako Plan Eraentzailean –EKPE– 

(EHAA, 2001), eremu horietan bizi diren flora eta fauna espezieen inguruko ezagumenduan sakontzeko 

premia azpimarratu zen, bereziki zerrenda edo katalogoren batetan mehatxatu gisa sailkatu direnei arreta 

berezia eskainiz. Asmo horren helburua espezie horien kudeaketa egoki eta eraginkorra burutzea da. 

1.3. Helburuak eta justifikazioa 

Espezie-mailako babes neurriez gainera, interes bereziko eremuak ere babesgune bilakatu dira 

azken urteotan EAEn, horietako azkena Aiako Harria Parke Naturala delarik –AHPN–. Parkearen EKPEan 

(EHAA, 2001) zehaztutakoaren arabera, lehentasuna emango zaio fauna zein floraren kontserbazioari. 

Florari dagokionez, interes bereziko hainbat espezie topa daitezke parkean, horien artean ondoko hauek: 

Asplenium septentrionale, Huperzia selago, Trichomanes speciosum, Hymenophyllum tunbrigense, 

Daphne cneorum, Petrocoptis pyrenaica, Saxifraga clusii eta Soldanella villosa. 1998ko Aginduan 

agertzen den eranskinaren arabera, espezie hauek "bakan" edo "arraro" kategorian barneratu dira (EHAA, 

1998). Hortaz, lan honen helburu nagusia aipaturiko espezieen korologia eta ekologian sakontzea da, 

bereziki ondoko hiru atal hauek landuz: (1) euren banaketa espaziala zehaztea eta okupazio-azalera 

ezagutzea; (2) populazioen kopurua eta tamaina estimatzea zentsuen bidez; (3) habitata karakterizatzea; 

(4) ahal den taxoien kasuetan, aldagai demografikoak eta ugal biologia aztertzea; eta (5) arrisku-faktoreen 

identifikazio eta balorazioa burutzea. Guzti horrekin espezieen egungo kontserbazio-egoeraren diagnosia 

emango da eta kudeaketa egokirako gomendioak proposatuko dira espeziez espezie. Aipaturiko espezie 

hauen "berezitasuna" beren arrarotasunean datza. Arrarotasuna ez da erraz defini daitekeen kontzeptua, 

baina funtsean hiru aldagai independente biltzen dituela esan daiteke: banaketa geografikoa, lokalitate 

bakoitzeko populazio-tamaina eta habitatarekiko espezifikotasuna. Ikertu nahi diren espezieen banaketa 

murritza dela jakina da baina populazio-tamaina, hots ale-kopuru totala zenbatekoa den eta habitatarekiko 

espezifikotasuna norainokoa den oraindik ez du inork inoiz aztertu. Hortaz gainera, landare-espezie hauen 

ugalketaz eta dinamikaz ezer gutxi dakigu. 

7

Bestalde, AHPNaren EKPEan zehazturiko floraren kudeaketa-erizpideak kontutan harturik, erabat 

justifikaturik geratzen da gure lana. Erizpide horien artean, ondoko hauek gogorarazi nahiko genituzke 

aipagarrienak direlako: (1) Parkeak, floraren espezie basati autoktonoen artapena, aniztasuna eta eduki 

genetikoa zainduko ditu; (2) Habitat urriak edota urragarriak zaindu egingo dira, beharra duten espezie, 

populazio eta komunitateentzako babes neurri bereziak hartuz. 

8

2. Material eta metodoak 

9

2. MATERIAL ETA METODOAK 

2.1. Ikerketa-eremua 

Aiako Harria Parke Naturala (AHPN), Gipuzkoako Lurralde Historikoaren ekialdeko muturrean 

kokaturik dago (1. Irudia), luze-zabaleraz 6913 ha eta perimetroz 105,5 km dituelarik. 

1. Irudia: AHPNaren kokapen geografikoa. 

Eremuak erliebe konplexua du, mendi eta sakanez osaturiko mosaikoa da, bertatik errekasto ugari 

isurtzen direlarik. Altitudez punturik garaiena Aiako Harria (834m) du eta apalena bidasoako behekaldea 

(6m), baina lurraldearen zatirik handiena (%71) 200-500m bitartean dago. Urteko batazbesteko 

euriztapena 2800mm-koa da eta neguan egin ohi du euri gehien. Bai neguan eta bai udan, tenperaturak 

leun samarrak izaten dira, itsasoaren eraginak arindu egiten baititu. Urteko batazbesteko tenperatura 12ºC 

ingurukoa da, maximoen batazbestekoa 17ºC eta minimoena, 8ºC izanik. Zorua osatzen duten material 

nagusiak jatorri ezberdinetakoak dira eta bertan, harri plutonikoak (granitoa), paleozoiko eta mesozoiko 

aroko harri sedimentarioak eta depositu koaternarioak ikus daitezke. 

Egun AHPNaren paisaian, zuhaitz-landaketak dira nagusi. Koniferoen landaketen artean Pinus 

radiata, Pinus nigra larizio subespeziea eta Larix kaempferi dira ugarienak eta hostozabalen landaketen 

artean Quercus rubra eta Castanea crenata. Otadi-txilardi-garo sailek betetako azalera ere nabarmena da, 

suak, segak eta artzantzak mantentzen dituztelako. Oraindik irauten duten berezko basoen artean, 

honako hauek dira aipagarrienak: Añarbeko harizti-pagadia, Endarako harizti-ameztia eta Oielekuko 

10

pagadia. Aberastasun biologikoari eta bakantasunari begira, landaredi-unitaterik aipagarrienak honako 

hauek dira: berezko basoak (hariztiak, pagadiak, ameztiak eta haltzadiak), zohikaztegi txikiak, harkaiztegi 

silizeoak eta babesean dauden errekastoetako komunitateak. 

2.2. AHPNeko interes bereziko eremuak eta ikerturiko espezieak 

AHPNaren EKPEan aipaturiko interes bereziko ingurune edo ekosistemak ondoko hauek dira: 

harkaitz silizeoak, iturburu eta errekastoak, larre-otadiak, hezeguneak eta hostoerorkorren baso 

autoktonoak. Azken ekosisteman ezik, gainerako guztietan burutu da flora mehatxatuaren azterketa. 

HARKAITZ SILIZEOAK 

Ondoko 3 espezieen azterketa korologiko eta ekologikoa burutu da: 

‣ Petrocoptis pyrenaica subsp. pyrenaica (J.Bergeret) A.Braun ex Walpers (Caryophyllaceae): 

errrosetak dituen 20 cm inguruko landare iraunkorra da. 

Hauek dira ezaugarri aipagarrienak: oinarrian peziolo 

zahar iraunkorrak, hosto-ijelkia ile luzez horniturik; 

kaliza, ilerik gabea; petaloak, kalizaren luzeraren 

bikoitzak, kolore txuri edo arrosa ahulekoak (2. Irudia); 

1mm-ko diametroko haziak ekoizten ditu testa 

beltzarekin. Maiatza eta abuztua bitartean loratzen da 

eta granito eta eskistoen zirrikitu eta estraplomoetan bizi 

da (AIZPURU et al., 1997; AIZPURU et al., 1999; 

CASTROVIEJO et al., 1990; SAULE, 1991; TUTIN et al., 

2. Irudia: Petrocoptis pyrenaicaren argazkia 1968). 

loraldi sasoian. 

‣ Asplenium septentrionale (L.) Hoffm. subsp. septentrionale (Aspleniaceae): hemikriptofitoa da, 

errizoma herrestaria eta 15 cm arteko frondea duena (3. Irudia). Pezioloa lamina baino luzeagoa da, 

tente eta berdea. Laminak berriz dikotomikoak diren 2-4 

segmentu izan ditzake, tamaina desberdinetako zatiez 

osotua. Batzutan hiru zati edo lobulu ere izan ditzake, 

koriazeoak eta ilerik gabeak. Soroak, linearrak eta luzatuak 

direnak, laminaren azpikalde guztia estaltzen dutela 

agertzen dira. Esporak ekaina eta iraila artean askatzen 

dituzte (SALVO TIERRA, 1990). Halere, azken datu hauek 

klimaren arabera alda daitezke. Habitatari dagokionez, 

egutera aldeko harkaitz silizeoak (granitikoak gure kasuan) 

kolonizatzen ditu, bereziki zirrikitu-guneak eta nahiz eta 

gutxi batzutan kararritan topatu, izaera azidodun arrokak 

nahiago ditu. Orokorrean Euskal Herrian 450 eta 2100mtako 

altitude-tartean aurki daiteke, 100 m-tan ere ikusi den 

arren (AIZPURU et al., 1999). 

3. Irudia: Asplenium septentrionaleren 

esporofito multzoa harkaitz arrailduran. 

11

‣ Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank & C.F.P. Mart. subsp. selago (Lycopodiaceae): kamefitoa 

izanik, garai desfaboragarrietan kimu edo ernamuinak lurzoru eta 40-50 cm bitarteko tartean 

mantentzen ditu (VILLAR et al., 1997). Landarearen tamaina minimoa eta maximoa 5 eta 25 cm dira 

hurrenez hurren. Sustrai dikotomikoak ditu oinaldean, zurtoina laburra, gorakorra eta erregularki 

luzera berdineko adarretan dikotomikoki banatzen da (4. Irudia). Adarrak lantza-formakoak dira, 8x2 

mm-takoak (tamaina hau aldakorra da, landarea bizi deneko lekuaren babes-mailaren araberakoa) 

eta ertz leuneko hosto (mikrofilo) ugariz horniturikoak. Hostoen kolorea berde ilun edo hori-berdea 

izan ohi da. Esporangioak, giltzurrun-itxurakoak, 

esporofiloen galtzarbean kokatzen dira ia beti, 

pedunkulatuak, horiak, 1-2 mm-ko zabaleradunak 

eta apikalki dehiszenteak. Esporulazioa uztaila 

bukaeratik iraila hasierararte izaten da, klimaren 

arabera aldakorra izanik (PAGE, 1982; CASTROVIEJO 

et al., 1986; FERRARINI et al., 1986; SALVO TIERRA, 

1990). 

4. Irudia: Huperzia selagoren esporofito-sorta. 

ITURBURU, ERREKASTO ETA ERREKAK 

Ondoko 4 espezieen azterketa korologiko eta ekologikoa burutu da: 

‣ Saxifraga clusii Gouan (Saxifragaceae) landare iraunkorra da eta erroseta bat edo batzuk gara 

ditzake. Horretaz gainera, hauek dira ezaugarri bereizgarrienak: 

40cm arterako eskapo loredun zuzenak eta normalean bakarra 

garatzen du; hostoak oinaldekoak dituzte eta infloreszentzia zimaerako 

panikulan garatzen du (5. Irudia). Loraketa-garaia ekaina eta 

uztaila bitartean du (CASTROVIEJO et al., 1990; SAULE, 1991; AIZPURU 

et al., 1999). Substratu granitikodun errekasto edo inguruak 

kolonizatzen ditu eta altitude garaietan agertzen da (AIZPURU et al., 

1997; BIURRUN, 1999). 

5. Irudia: Saxifraga clusiiren 

ale heldu ugalkorra. 

‣ Soldanella villosa Darracq ex Labarrère (Primulaceae) landare iraunkorra eta errizomak garatzen 

dituena da. 5-15cm-ko peziolodun hostoa eta 1 mm arteko ile guruintsuak ditu; hosto-ijelkia 

reniformea, oinaldean eskotadura batekin (hosto helduetan arruntagoa); 10-30 cm-ko eskapo 

loreduna eta infloreszentzia unbelan garatzen du (6. Irudia). Apirila eta maiatza bitartean loratzen da 

(AIZPURU et al., 1999; CASTROVIEJO et al., 1990; 

PAWLOWSKA, 1966; SAULE, 1991). Substratu 

silizeo gainean agertzen da inguru itzaltsu eta 

hezetasun handikoetan, erreka bazterrean eta 

esfagnadietan esaterako (AIZPURU et al., 1997). 

6. Irudia: Soldanella villosaren ale heldu ugalkorra. 

12

‣ Trichomanes speciosum Willd. (Hymenophyllaceae): Errizoma herrestaria, 2-4 mm-ko diametrokoa 

eta sarri ile beltzekin. Frondea trienala (7)12- 

30(40) cm-koa (7. Irudia) eta pezioloa lamina 

bezain luzea izanik. Lamina gardena, obaltriangeluarra 

eta obal-lantzeolatu artekoa, 

nahiko berde iluna eta bi- edo tripinnatua. 

Pinnak lantzeolatuak eta pinnulak oblongoak 

eta simetrikoki kokatuak. Esporak subtetraedrikoak, 

32-39µm-koak. Esporulazioa uztaila eta 

iraila bitartean gertatzen da (CASTROVIEJO et 

al., 1986; SALVO TIERRA, 1990). 

7. Irudia: Trichomanes speciosumen esporofitoa heldua. 

‣ Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. (Hymenophyllaceae): iratze epifitoa da, errizoma filiformea 

garatzen du. Zurtoina firukara du, herrestaria dena distantzia handietan, ilerik gabekoa eta sustrai txiki 

eta hauskorrak dituena. Frondeak 1 eta 11 cm arteko tamaina du eta lamina zelula bakarreko geruzaz 

osoturik dago (8. Irudia). Bere pezioloak 0,6-4 cm-tako luzeratakoak dira eta goialdean ileen 

presentzia edukitzeaz gain hegaldunak direla esaten da. Lamina 2-7 cm-tako luzeera du, lantza 

formatik eliptikora arteko itxuraduna eta gardena da zainetan ezik. Unipinnatua da eta pinnak bi edo 

hiru aldiz zatituta daude. Azkeneko zatiak zuzen-oblongoak dira, ertz hortzdunak eta puntalde 

borobilduak. Soroak ia borobilak dira eta esporangio ugari 

agertzen dira errezeptakuluaren inguruan. Esporulazioa 

ekaina eta uztailan burutzen dute, berau klimarekiko 

aldakorra delarik (PAGE, 1982; CASTROVIEJO et al., 1986; 

FERRANINI et al., 1986). Esporen heltze garaia apirila-iraila 

bitartekoa da (AIZPURU et al., 1999). Frondeen garapena eta 

fruktifikazioa urte osoan zehar burutzen dute, honela, 

frondeak neguan ere ikus daitezke (PRELLI, 2001). 

Hemikriptofito honek mikroklima heze eta laiotza duten 

habitatak kolonizatzen ditu, gehienetan errekasto txiki eta 

garbien ur-korronteetatik gertu eta substratu azidoetan 

bereziki, sarritan briofito ugariz inguratuta (VILLAR et al., 

1997). 

8. Irudia: Hymenophyllum 

tunbrigenseren esporofitoa heldua. 

LARRE-OTADIAK 

Ondoko espeziearen azterketa korologiko eta ekologikoa burutu da: 

‣ Daphne cneorum L. (Thymelaceae) mulu hostoiraunkorra da (NIETO FELINER, 1996), altueran 0,5 m 

artekoa, adar luze, mehe eta dekunbenteak dituena. Adaska gazteak griseska pubeszenteak. 

Hostoak koriazeoak, eseriak, 10-18(25)x2-6 mm, luzangak edo linear-lantzeolatuak. Loreak oso 

usaintsuak, arrosak, ia eseriak, 6-10nako faszikulu terminaletan (9. Irudia). Loreak martxoa eta ekaina 

artean garatzen ditu. Fruitua arre-horiska (AIZPURU et al., 1996; TUTIN et al., 1968; WILLKOM & LANGE, 

13

1880). Nanofanerofitoa izanik, kamefitoen antzera sastraka edo kuxin-itxura ere har dezake. 

Gehienek, lurzoruan bertikalki hondoratzen den andui bat izaten dute, Euskal Herrian 20-60 cm 

bitarte hondortatzen dena. Andui hau horizontalki 

zein zeharka adarkatzen da, honela sakonago 

iristen da. Tamaina handiko ale batzuk izan ezik, 

gainontzekoen zati aereoa nahiz eta lignifikatua 

izan flexiblea da (eskualde kortikala zati zentral 

gogor baten inguruan agertzen da). Orokorrean, 

hostoak adarkadura distalean agertzen dira soilik 

eta zati zaharrenak biluzik geratzen dira 

(AYMONIN, 1958). 

9. Irudia: Daphne cneorumen ale loreduna. 

HEZEGUNE MENDITARRAK 

Hezegune eta zohikaztegi menditarren bilaketa zehatza burutu da, kokapena, okupatzen duten 

azalera eta deskribapen floristikoa eginez. 

2.3. Harkaitz silizeoak 

2.3.1. Banaketa eta kartografia 

• Berrikuspen bibliografikoa: aurretiko informazio korologikoaren berrikuspena burutu dugu, herbarioak 

eta zita bibliografikoak aztertuz. Bilaketa bibliografiko zabala egin da, batez ere landare-espezie 

bakoitza zein lekutan hazten den jakiteko. Horrela landarearen bilaketa-eremua murriztu eta finkatu 

egin zen. 

• Mendi-laginketa: Harkaitz silizeoetako espezieen kasuan (Petrocoptis pyrenaica, Asplenium 

septentrionale eta Huperzia selago) zehazki, Aiako Harria deritzon mendiaren mendebaldeko 

magalera murriztu da miaketa. Honekin batera, zenbait herbario begiratu dira (ARAN herbarioa, BIO 

herbarioa) landareen itxura nolakoa den zehazteko. Hau egin ezean, antzeko itxura duten 

landareekin nahasteko aukera dago. Mendian zeharreko bilaketa zehatza egiteko, Aiako Harrian 

dauden arroka guztiak miatu dira, hau baita, 3 landare hauen habitata. Miaketa hau 3 modutan egin 

da: begi bistaz, “ikusgarri” ziren lekuetan; prismatikoz (8x40) eta teleskopioz (Kowa x60), 

“ikusgarritasuna” zailagoa den lekuetarako. Behin aurkituta, landare edo sorta bakoitza, argazki 

makinaz ateratako ikerketa-arearen irudi batean kokatu dira. Eta horrez gain puntu bakoitzean GPSaren 

bitartez UTM koordenatuak lortu dira (honen laguntzarekin argazki aereotan kokatu ere). P. 

pyrenaicaren kasuan, Aiako Harria mendi tontor guztiari argazkia atera zitzaion ibilbideak 

diseinatzeko. 2002ko ekainaren 12tik ekainaren 29ra bitartean (10 egunez), egin zen miaketa, 

landarearen loraketa garaian. Elurretxeko lepotik Aritxulegira arteko harkaitzak begiratu ziren 8x40ko 

prismatikoa eta Kowa teleskopioa erabiliz. Espezie honen banaketa bai argazkian, bai 1:5000 

eskalako mapan irudikatu ziren. 

• Kokapenen mapa digitala eraiki da Arcview 3.1 aplikazio informatikoa erabiliz, oinarrian 2001eko 

ortofoto geoerreferentziatuak edukiz. 

14

2.3.2. Okupazio-azalera eta zentsua 

Miaketa-laginketan zehar topaturiko populazio bakoitzaren okupazio-azalera eta ale ugalkorren 

(hots, infloreszentzia garatzen dutenen) kopurua estimatu ziren, ahal izan zen neurrian espezie 

bakoitzaren loratze maximoaren garaian zenbatuz. Jakina da ale ugalkorrak soilik zenbatzeak populaziotamainaren 

azpiestima dakarrela, baina begetatiboki ugaltzen diren landare-espezieetan bideragarria den 

kontaketa-sistema bakarra da. Bestetik, indibiduoaren definizioak genotipo bereko aleak inplikatzen 

dituenez eta mendian begi bistaz bereiztezinak direnez, azterturiko espezie bakoitzerako "indibiduotzat" 

hartu den unitate diskretu eta bereizgarria desberdina izan da. Kasuz kasu, horrela burutu zen zentsua: 

(a) P. pyrenaica-ren kasuan loraketa garaian egin zen, horretarako 8x40ko prismatikoak eta Kowa 

x60 teleskopioa erabiliz. Espezie honetan banakoak bereiztea oso zaila denez, sortaka egin zen 

kontaketa. Sorta, espezie honen kasuan, elkarren ondoan garaturiko erroseta-multzoa da, hots begibistaz 

bereiz daitekeen unitate funtzionala, eta ziurrenik banako berari dagokiona. Bi sorten arteko distantzia 

minimotzat 10 cm hartu da oztopo fisikorik (esate baterako, harkaitz irtengune edo zirrikitu arteko haitzlaja) 

egon ezean. 

(b) Asplenium septentrionale espeziearen kasuan esporofito-multzoen kontaketa zuzena burutu da, 

hots, fronde-multzoa "ale" gisa kontatu da. Aleak bata bestearengandik bereizteko, aleen arteko distantzia 

minimoa 10 cm kontsideratu dugu. 

(c) Huperzia selago espeziearen kasuan esporofitoa kontatu da, gehienetan dikotomikoki 

adarkatzen den zurtoin-multzo batez osoturik dagoena, hots, zurtoin edo adar-multzoa "ale" gisa kontatu 

da. Aurreko espeziearen kasuan bezalaxe, aleen arteko distantzia minimoa 10 cm kontsideratu dugu. 

2.3.3. Habitat karakterizazioa 

Populazio edo gune bakoitzaren habitata zehazki karakterizatu da ondoko ezaugarrietan oinarrituz: 

altitudea, malda, orientazioa, substratu geologikoa, lurzoru-mota, landaredi-mota, ingurunearen dinamika 

edota perturbazio-mota, eta landare laguntzaileak. Zenbait datu mendian bertan jaso dira, beste batzuk 

aldiz mapa tematiko digitaletatik lortu dira; Arcview 3.1 aplikazio informatikoa erabiliz, populazioen 

kokapen-mapa digitala eraiki da eta mapa tematiko digital desberdinekin gurutzatuz (geologikoa, 

lurzoruena, landarediarena, etab.) habitataren inguruko informazio zehatza lortu dugu. 

2.3.4. Arrisku-faktoreen identifikazioa 

Populazio bakoitzaren kasuan, gaur egun dauden nahiz potentzialki gerta daitezkeen arriskufaktore 

garrantzitsuenak identifikatu dira horretarako bereziki diseinatu diren fitxak erabiliz. 

2.4. Iturburu, errekasto eta ibaiak 


• Berrikuspen bibliografikoa: Datu bibliografikoak berrikusi eta hainbat herbario kontsultatu ondoren 

(ASEGINOLAZA et al., 1985; AIZPURU & CATALÁN, 1987; AIZPURU et al., 1997; LOIDI et al., 1997; 

VILLAR et al., 1997) lau espezieen banaketaren berrikuspen eta miaketa batera egitea erabaki 

zen. 

15

• Mendi-laginketa: landa-miaketarako substratu silizeoko eremua finkatu zen (EVE, 1993) eta 

bertako erreka eta errekastoetatik ibilbideak antolatu ziren. Behaketa begiz egin zen edo 8x40ko 

prismatikoez lagunduta eta GPSaz kokapen zehatzak erregistratuz. 

• Kokapenen mapa digitalak: 2001.eko ortofotoak 1:10.000 eskalan erabiliz, populazio bakoitzaren 

kokapena zehaztu eta ondoren digitalizatu egin da (ArcView 3.1). Halaber, datu-base dinamiko 

bat eraiki dugu Access-en datu geoerreferentziatuen kudeaketa eraginkorrerako. 


Espezie guztietan banaketa aztertzen ari zela burutu zen zentsua, eta ahal izan zen neurrian 

espezie loredunetan loraketa-garaian eta iratzeetan esporulazio-garaian zenbatu ziren indibiduo heldu eta 

ugalkorren kopurua. Kasuz kasu, horrela burutu zen zentsua: 

(a) Trichomanes speciosum iratzearen zentsua burutzeko, zuzenean, fronde-kopurua kontatu zen, 

hots esporofitoen ugaritasuna estimatu zen. 

(b) Hymenophyllum tunbrigense iratzearen zentsua egiteko 0,25 m 2 -ko karratua erabili zen: 

karratuan sartzen ziren fronde-kopurua zenbatu zen, gutxienez 3 karratutan, ondoren karratuko esporofito 

kopuruaren batazbestekoa kalkulatuz. Azkenik, populazioko ale guztiek zenbat karratu betetzen zituzten 

kontatu zen eta batazbestekoaz bidertuz kopuru totala estimatu zen. 

(c) Saxifraga clusiirekin errosetak kontatu ziren, hauen tamainua ere (handi, ertain, txiki) kontuan 

hartuz. Erabilitako tamaina-tarteak: txikiak (2,5 cm arterainokoak), 2,5 eta 5,5 cm artekoak ertain gisa 

kontatu ziren eta 5,5 cm-tik gorakoak, handi bezala zenbatu ziren. Saxifraga clusiik errekastoetan 

betetzen duen azalera kalkulatzeko, errekaren luzera eta batazbesteko zabalera neurtu dira. Azken datu 

hau lortzeko, errekaren 15 puntutan neurtu da zabalera. 

(d) Soldanella villosaren kasuan ere sortak zenbatu ziren. Sorta da, espezie honen kasuan, 

elkarren ondoan garaturiko erroseta-multzoa, hots, begibistaz bereiz daitekeen unitate funtzionala, eta 

ziurrenik banako berari dagozkionak. Bi sorten arteko distantzia minimotzat 10 cm hartu da. Iritsi ezinak 

ziren tokietako sorten kontaketa 8x40ko prismatikoen laguntzaz egin zen. Soldanella villosaren “sorta” 

bakoitzaren azalera kalkulatzeko 0,25 m 2 -ko karratu bat erabili da. 


Populazio edo gune bakoitzaren habitata zehazki karakterizatu da ondoko ezaugarrietan oinarrituz: 

altitudea, malda, orientazioa, substratu geologikoa, lurzoru-mota, landaredi-mota, ingurunearen dinamika 

edota perturbazio-mota, eta landare laguntzaileak. Zenbait datu mendian bertan jaso dira, beste batzuk 

aldiz mapa tematiko digitaletatik lortu dira; ArcView 3.1 aplikazio informatikoa erabiliz, populazioen 

kokapen-mapa digitala eraiki da eta mapa tematiko digital desberdinekin gurutzatuz (geologikoa, 

lurzoruena, landarediarena, etab.) habitataren inguruko informazio zehatza lortu dugu. 

S. villosa espeziearen habitataren karakterizaziorako ahalegin eta esfortzu berezia egin zen, 

populazio bakoitzaren inguru abiotikoa eta biotikoa zehazki deskribatuz, mikrohabitat-mailan ahal izan zen 

kasuetan. Aztertutako aldagai fisikoak lurzorua, hezetasuna eta argitasuna izan ziren (1. Taula) eta inguru 

biotikoa deskribatzeko, gehien errepikatzen ziren landareak identifikatu ziren (AIZPURU et al., 1999). 

16

1. Taula: faktore biotikoak, bakoitzean aztertutako aldagaiak eta erabilitako kodea. 

FAKTORE 

ABIOTIKOAK 

Lurzorua 

Argitasuna 

Hezetasuna 

ALDAGAIAREN KATEGORIAK 

• Lurzoru eza 

• Lurzoru mehea 

• Goroldio gainean 

• Belar gainean 

• Argitasun ertaina (zuhaitzak inguruan) 

• Argia 

• Oso argia (inguruan landarerik ez) 

• Ur ertzean 

• Ura gainetik edo azpitik 

• Errekan bertan 

KODEA 

0 

1 

2 

3 

0 

1 

2 

0 

1 

2 

2.4.4. Aleen tamaina eta ugal biologia 

Aldi berean, S. villosaren kasuan, mikrohabitat ezberdinetako hiru populazio aukeratu ziren: 

Bianditzekoa (goi-mendia), Donfeliziturrikoa (errekastoa) eta Baztelaerrekakoa (zohikaztegia). Apirilean, 

bakoitzean 58, 86 eta 100 eskapo loredun markatu ziren hurrenez hurren eta lore eta hazien garapena 

aztertu zen. Bestalde, populazio bakoitzean ekainean 40 plantula, 40 begetatibo eta 40 heldu markatu 

ziren. Horretarako dimoaz etiketaturiko plastikozko tira batzuk erabili ziren. Landareen hazkundea 

jarraitzeko, bakoitzaren linboaren diametroa eta zurtoinaren luzera neurtu ziren bi hilabetetik behin 2002ko 

martxora arte. 




2.5. Larre-Otadiak 


• Berrikuspen bibliografikoa: Aurreko kasuetan bezela lehenik eta behin, bilaketa bibliografikoa 

burutu da (TUTIN et al., 1968; ASEGINOLAZA et al., 1985; AIZPURU et al., 1997; VILLAR et al., 1997). 

Bertan, EAE osoan 3 zita azaltzen direla ikusi da: Bizkaian 2 (bata zita bibliografikoa eta bestea 

jasotako plegu bat) eta Gipuzkoan bestea. Azken hau Irunen zitatuta dago eta horregatik 

banaketaren azterketa Irun Udalerriko lurretara mugatu da. Bertan dagoen landaredi guztitik larre 

eta otadi-txilardietara mugatu da miaketa, horrelako habitatetan azaldu baita landarea. 

• Mendi-laginketa: Mendiko lanaren lehen pausua landarearen bilaketa egitea izan da. Berau 

landarearen loraldi garaian egin da, hau da, martxoan. Miaketak lau egunen barruan egin dira: 

hasiera batean begi bistaz, landarearen ingurura hurbildu zitekeenean eta otadiak galerazten 

duenean 8x40ko prismatikoak erabili dira. 

17

• Kokapenen mapa digitalak: 2001.eko ortofotoak 1:10.000 eskalan erabiliz, populazio bakoitzaren 

kokapena zehaztu eta ondoren digitalizatu egin da (ArcView 3.1). Halaber, datu-base dinamiko 

bat eraiki dugu Access-en datu geoerreferentziatuen kudeaketa eraginkorrerako. 


Landare honen aleak ez dira errazak definitzen, ez baita argi ikusten banakoa non hasi eta non 

bukatzen den. Horregatik unitate gisa, banakoen sail edota orban diskretuak hartu dira kontutan eta hauek 

erabili dira zentsua egiteko orduan. Zenbaketa egin ondoren 1:5000 eskalako mapan kokatu dira. 

D. cneorum muluaren banakoek sail edo orban diskretuak (ingelesezko "patch") eratzen dituzte 

hazten diren lekuan eta horiek zenbatu ziren zentsuan. Iritsi ezinak ziren tokietako sailen kontaketa 

prismatikoen laguntzaz egin zen. Okupazio-azalera kalkulatzeko 50 m-tako zinta metrikoa erabili da. 


Alde batetik, populazio edo gune bakoitzaren habitata zehazki karakterizatu da ondoko 

ezaugarrietan oinarrituz: altitudea, malda, orientazioa, substratu geologikoa, lurzoru-mota, landaredi-mota, 

ingurunearen dinamika edota perturbazio-mota, eta landare laguntzaileak. Zenbait datu mendian bertan 

jaso dira, beste batzuk aldiz mapa tematiko digitaletatik lortu dira; Arcview 3.1 aplikazio informatikoa 

erabiliz, populazioen kokapen-mapa digitala eraiki da eta mapa tematiko digital desberdinekin gurutzatuz 

(geologikoa, lurzoruena, landarediarena, etab.) habitataren inguruko informazio zehatza lortu dugu. 

Bestetik, espezie honek otearekin duen erlazioa aztertzeko, otearen estaldura kalkulatu zen 

puntuen metodoa erabiliz. Horretarako azaroan 6 eremu lagindu ziren: D. cneorum agertzen zen hirutan 

(Arbiun, Erlaitz eta Pagogañako soroa) eta agertzen ez zen beste hirutan (Deskansa, Erlaitz eta 

Pagogañako soroa). Bakoitzean, 20m-ko 10 trantsektu egin ziren euren artean 4 m-ko distantzia zutela 

eta trantsektu bakoitzean 10 cm-naka begiratu zen landaredia. Lau taldetan banatu ziren: Daphne 

cneorum, otea, txilarra eta larrea. 

2.5.4. Ugal arrakasta 

D. cneorum-en ugal arrakastaren jarraipena egiteko maiatzan, 10 sorta aukeratu ziren: 5 Erlaitzen 

eta beste 5 Pagogañako-soroan. Sorta bakoitzean, adartxo guztiak kontatu eta haietako 10 markatu 

ziren. Markaketa egiteko plastikozko tira batzuk dimoaz etiketatu ziren eta pitarekin lotu adartxora. 

Adartxo bakoitzeko lore-kopurua zenbatu zen eta asteroko jarraipena egin zen fruitua garatu arte 

(ekainaren bigarren asterarte). 




18

2.6. Hezeguneen kokapena eta azterketa floristikoa 

Interes bereziko habitat hauen azterketarako lehen pausua hauen lokalizazioa jakitea da. Orain 

arte aipaturiko espezieen ikerketarako egin diren miaketek, hezeguneak detektatzeko ere balio izan dute. 

Hala ere, dauden hezegune guztiak topatu ahal izateko parkeko gainontzeko guneetara ibilaldi ezberdinak 

antolatu dira. 

Topaturiko hezegune bakoitzak betetzen duen azalera neurtu da eta bere deskribapen floristiko 

zehatza ere egin da. Azalera, hezeguneak betetzen duen eremuak zenbat metro neurtzen dituen 

kalkulatuz lortu da. Deskribapen floristikoa egiteko, lehenik eta behin, hezegunea maila globalean hartuz 

agertzen diren espezieen zerrenda egin da. Jarraian, karratuaren metodoa gauzatu da: m 2 bat duen 

karratua zoriz hezeguneko puntu batean ipini eta eremu honek barneratzen dituen espezieek duten 

estaldura, estaldura-indizea erabiliz kalkulatu da (2. Taula). Hezegunearen tamainaren arabera, bertako 

landaredia hoberen errepresentatuko duten inbentario-kopurua hautatu da. 

2. Taula: Hezeguneen deskribapen floristikorako erabilitako indizeak. 

INDIZEA ESTALDURA-TARTEA (%) INDIZEA ESTALDURA-TARTEA (%) 

+

3. Emaitzak eta eztabaida 

20

3. EMAITZAK eta EZTABAIDA 

Ikerlan honen ondoren, aztertutako 8 espezieek Aiako Harria Parke Naturalean (AHPN) duten 

banaketari buruzko informazio zehatzagoa lortu da, lehenago zeuden datuak, sarritan 1 Km 2 -ko UTM 

koadrikuletara mugatzen baitziren. Mendi-lanaren ondorioz, bibliografian aipatutakoak baino askoz ere 

lokalitate gehiago aurkitu dira lau. Honekin argi geratu da gutxi azterturiko espezieak direla eta beraz, 

AHPNean mehatxaturiko flora gisa azaltzen direnez, edozein kudeaketa plan ezarri aurretik azterketa 

sakonagoak egitea beharrezkoa dela, bereziki lehentasuna emanez bizi direneko habitataren 

karakterizazioari, habitatarekiko duten espezifikotasunari eta habitataren aldarazpenekiko duten 

sentikortasun- eta jasankortasun-mailari. 

Azterturiko 8 espezieek AHPNean duten banaketa espazial orokorra 10. Irudian adierazita dago. 

Horretaz gainera, espezie bakoitzaren populazioen kokapenei dagozkien GPS koordenatuak CD 

formatoan eman dira (I. Eranskina). Espero zitekeen bezala, harkaitz silizeotako landare-espezieak Aiako 

Harriaren tontor granitikoetan kontzentratzen dira, hezegune eta errekastoetakoak sakabanatuagoak 

ageriz (baina bereziki iparraldera isuritzen dutenetan) eta Daphne cneoruma Erlaitz-Pagogaña inguruan 

soilik egonik. Aipamen berezia merezi du Trichomanes speciosumen kokapen bakarrak, Hernani 

Udalerriko errekasto bakar batetan soilik dagoelarik (10. Irudian, AHPNaren hego-mendebaldera dagoen 

puntu urrunena. 

21

10. Irudia. AHPNeko flora mehatxatuaren banaketa espazial orokorra, kokapen bakoitzari dagokion habitat-mota adieraziz. 

22

3.1. HARKAITZ SILIZEOAK 

Euskal Autonomi Erkidegoan lehenagotik harkaitz silizeoetako landare hauei buruz zegoen 

informazioa ez zen oso aberatsa: Asplenium septentrionaleren kasuan Bizkaian 3 zita zeuden eta 

Gipuzkoan bakarra, Aiako Harrian hain zuzen ere, eta beraz, oso arrarotzat kontsideratzen da; Huperzia 

selagoren kasuan, Bizkaian 4 zita ezagutzen ziren eta Gipuzkoan beste 4, hauetako bat Aiako Harrian, 

beraz arraroa kontsideratzen da. Azkenik, Petrocoptis pyrenaica landarea dugu, Gipuzkoan soilik 

ezagutzen da 2 zitarekin eta horregatik oso landare arrarotzat hartzen da (ASEGINOLAZA et al., 1985). 

Petrocoptis pyrenaica subsp. pyrenaica (J.Bergeret) A.Braun ex Walpers 

KOROLOGIA: BANAKETA GEOGRAFIKOA, ZENTSUA ETA OKUPAZIOA-AZALERA 

Petrocoptis pyrenaica, Pirinio atlantiar frantzesetako eta mendebaldeko Pirinioetako endemikoa da 

(CASTROVIEJO et al., 1990; SAULE, 1991). Aragoien Huescan ere agertzen da eta Euskal Herrian 

Nafarroan, Gipuzkoan eta Araban (VILLAR et al., 1997). Gipuzkoako populazioak Aiako Harrian daude eta 

Nafarroako eta Lapurdiko populazioekin jarraiera bat osatzen dute Aiako Harria-Bortziri mendigunean. 

Landare honek pareta bertikal edota estraplomatuak kolonizatzen ditu eta sarriago ageri da paraera 

horizontala duten harkaitzetan baino. Horregatik bere banaketa ez da homogeneoa Aiako Harria guztian, 

hau da, habitat eskuragarritasunak baldintzatu du espezie honen banaketa. P. pyrenaica-ren kasuan ez 

dugu bizi deneko eremuaren azalerarik neurtu, alde batetik mendiak berak ezartzen dituen 

zailtasunengatik eta bestetik ezinezkoa litzatekeelako datu erreal bat lortzea. 

Hauxe da banaketaren berrikuspen bibliografikotik ateratako emaitza eskala geografiko 

desberdinetan adierazita: 

Mundu eta Europa-mailan: Pirineo atlantiar frantzesetako eta mendebaldeko Pirineoetako endemikoa 

da (CASTROVIEJO et al.,1990; SAULE, 1991; VILLAR et al., 1997). 

Penintsula Iberiar-mailan: Huesca, Nafarroa, Gipuzkoa eta Arabara mugatzen da (CASTROVIEJO et 

al.,1990; VILLAR et al., 1997). 

Euskal Herri mailan: Mendi septentrionalen ekialdeko muturrean aurkitzen da espeziea. Nafarroan, 

San Donatok landarearen mendebaldeko banaketa-muga osatzen du. Gipuzkoako populazioak Aiako 

Harrian daude eta Lapurdikoekin jarraiera bat osatzen dute Aiako Harria-Bortziri mendigunean 

(VILLAR et al., 1997; AIZPURU et al., 1999). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: Aiako Harrian 700 m-tan eta Aralarren, Irumugarrieta-Aldaonen 1360 

m-tan aurkitu da (ASEGINOLAZA et al., 1985). 

Aiako Harria Parke Naturalean: 

Petrocoptis pyrenaica espezieak gaur egun betetzen duen eremua, bibliografian topatutakoa baino 

eremu zabalagoa da. Datu bibliografikoetan (ASEGINOLAZA et al., 1985) koadrikula bakarra aipatzen da 

(30TWN9893) eta mendiko miaketaren ostean beste lautan agertu da: 30TWN9895, 30TWN9995, 

30TWN9892 eta 30TWN9992 (ARBELAITZ et al., 2002). 

23

11. Irudia: Petrocoptis pyrenaicak Aiako Harriko harkaitzetan duen banaketa. 

3. Taula: Petrocoptis pyrenaicaren zentsuaren emaitzak. 

Kokapena 11. Irudian Loreak Sortak 

Elurretxe-Muganix 4708 *** 

12 492 74 

13 1038 144 

14 eta 14´ 1361 284 

Muganix-Hirumugarrieta Tontorra 167 29 

Txurrumurru zirritua 249 45 

15 324 35 

16 24 8 

17 49 6 

18 233 59 

19 eta 20 9 2 

21 eta 22 461 90 

23 Errekarten harria 1180 159 

24 59 16 

25 45 9 

26 30 13 

Txurrumurru ezkerreko erreka 2677 405 

Txurrumurru eskubiko erreka 2511 465 

Erroilbide hegala (1) 1202 212 

Erroilbide hegala (2) 1037 327 

Aritxulegi aldetik 362 76 

Harri askeak 84 23 

Olaunditto aldetik 91 14 

***Ezin izan ziren kontatu. 

24

Zentsua: Petrocoptis pyrenaica espeziearen Aiako Harriko populazioa sorta askok osatzen dute, 23 

gunetan banatuta (11. Irudia). Guztira 18.393 ale loredun kontatu ziren eta orohar banaketa-eredu jarraia 

azaldu zuten sortek. Landare honen sorta-tamaina oso aldakorra zela behatu zen (113,4±138,7 ale 

ugalkor). Sorta hauek multzokako banaketa ageri dute, berorien tamaina oso aldakorra izanik (3. Taula): 

multzo handienak Txurrumurru tontorraren bi aldeetara, Erroilbide tontorraren hegalean zehar eta 

Hirumugarrieta-Muganix tontorren artean aurkitzen diren bitartean, txikienak azken horien harkaitzetan 

beherago topatu dira. Multzo txikien banaketa ez denez homogeneoa eremu hori gune desberdinetan 

banatzea erabaki zen zentsua burutzeko, horiek 11. Irudian adierazi direlarik. Granitozko harkaitzetan bizi 

da estraplomoen zirrikituak kolonizatuz; 500-800m bitartean aurkitu da eta orientazio guztietan. Egungo 

baldintzak mantenduz gero, ez da arrisku-faktore aipagarririk aurrikusi. 

Petrocoptis pyrenaica-ren kasuan, aztertutako eremuan espezie honen ale ugari badago ere, 

Nafarroan ugariagoa da (AIZPURU et al., 1997) eta Pirinioetan espezie arrunta da bai Huescan eta bai 

Frantziako eremu atlantiarrean ere (VILLAR et al., 1997). Datu konparagarrien ezean, ezer gutxi esan 

daiteke populazioen tamaina aldakorraz, baina itxuraz espeziearen eredu normalari doitzen zaiola aipa 

daiteke. 

MEHATXU-MAILA ETA KONTSERBAZIO-EGOERA ESKALA GEOGRAFIKO DESBERDINETAN 

Mundu eta Europa-mailan: ahalegindu arren ez dugu informaziorik topatu eta hortaz, ziurrenik 

ebaluatzeke egongo da. 

Penintsula Iberiar-mailan: Mendebaldeko Pirinioetako endemikoa izanik, “arraro” gisa har daiteke. 

Euskal Herri mailan: “bakan” edo “arraro” gisa sailkatu da (BON, 1997; EHAA, 1998). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: : “bakan” edo “arraro” kategorian barneratua dago (EHAA, 1998). 

Aiako Harria Parke Naturalean: bere arrarotasunagatik interes bereziko espezie gisa sailkatua 

dago (ASEGINOLAZA, 2000). 

EKOLOGIA: HABITAT KARAKTERIZAZIOA 

Landare kasmofitoa izanik, orokorrean kareharri zein silizezko harkaitz-arraildura, errepisa eta 

estraplomoetan topatu da. Pareta bertikal itzaltsuak kolonizatzen ditu eta (200)800-2200 m bitarteko 

altitudean agertzen da (SAULE,1991; AIZPURU et al., 1999). Hazien barreiaketarako, eskapo loredunak 

harkaitz-arrailduretarantz zuzentzen dituzte eta hezetasunarekin autoereinketa burutzen dute (VILLAR et 

al., 1997). 

AHPN-ean Aiako Harriko pareta gehienetan ikusi da baina harkaitza jadanik lurrean dagoenean eta 

laua denean desagertu egiten da: paretetako zirrikituak kolonizatzen ditu. Altuera garaietan aurkitu da 

500m-tik 800m-raino eta edozein orientazioetan: mendiaren Oiartzungo eta Irungo aldea bakarrik miatu 

bada ere, Nafarroako aldean ere ikusi da. 

ARRISKU-FAKTOREAK 

Aiako Harriko populazioa sorta askok osatzen dute, espeziea agertzen deneko lekuak ez daude 

oso eskura (askotan iristezinak baitira) eta ez dute aurkezten bere biziraupena arriskuan jarriko duten 

erabilerarik. Honen arabera beraz, gaurko baldintzak mantenduz gero arrisku-maila ez dirudi altua denik 

(AIZPURU et al., 1997). 

25

Asplenium septentrionale (L.) Hoffm. subsp. septentrionale 


Mundu-mailan: espezie hau eskualde euroasiar epelean nahiko zabaldua dago eta zeozer gutxiago 

agertzen da Ipar Afrikan eta Ipar Amerikako pazifiko kostan. 

Europa-mailan: Europan zeharreko banaketan, ekialderago eta iparraldera ugaritu egiten da. 

Penintsula Iberiar-mailan: Taxoi honen banaketa, ia ipar aldeko zatira mugatzen da, hegoaldean 

Sierra Nevadan bakarrik agertzen delarik (SALVO TIERRA, 1990). Ipar aldeko gure mendietan arraroa 

da eta Pirineotako eta trantsizioko mendietan berriz, oso arraroa (AIZPURU et al., 1999). 

Euskal Herri mailan: (100)450-2100 m. Mendi septentrionaletan azaltzen da. Arraroa da berriz, 

Pirineotan, trantsizioko eta mendi meridionaletan (BALDA, 2002). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: 3 probintziatan azaldu da: Gipuzkoan (Aiako Harrian), Bizkaian 

(Ganekogorta eta Orozkon) eta Araban (Landetan). 


Banaketa: espezie honek oso banaketa lokalizatua ageri du Parkean, kokapen-kopuru totala 13 

gune izan direlarik (12. Irudia). 

Zentsua: guztira 29 ale (fronde-multzo) topatu dira, 13 gunetan banatuta egonik. 12. Irudian ikus 

daitekeenez, guneek tamaina txikia dute oroar eta soilik bi puntutan gainditzen da 5 ale baino gehiagoko 

kopurua. 

12. Irudia: Asplenium septentrionalek AHPNean zehar duen banaketa zehatza. Kokapenak adierazteko tamaina desberdinetako 

sinbolo borobilak erabili dira gune bakoitzaren tamaina (ale-kopuru tartea) adieraziz. 

26


Mundu eta Europa-mailan: ahalegindu arren ez dugu informaziorik topatu eta hortaz, ziurrenik 

ebaluatzeke egongo da. 

Penintsula Iberiar-mailan: Mendebaldeko Pirinioetako endemikoa izanik, “arraro” gisa har daiteke. 

Euskal Herri mailan: “bakan” edo “arraro” gisa sailkatu da (BON, 1997; EHAA, 1998). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: : “bakan” edo “arraro” kategorian barneratua dago (EHAA, 1998). 




Bibliografiak dioenez, egutera aldeko harkaitzen zirrikituak kolonizatzen ditu, kareharri nahiz 

granitikoak; hala ere azken hauek nahiago ditu (SALVO TIERRA, 1990). AHPNean, aldiz, hurrengo emaitzak 

lortu ditugu: 

• Altitudeari dagokiola, 650 eta 750 m bitartean topatu dugu landarea: kokapenen banaketa nahiko 

homogeneoa da tarte altitudinal horretan zehar, baina ale gehienak (%72,4) 675-700 m-tako tartean 

aurkitzen dira. 

• Orientazio nagusiena mendebaldekoa da: hain zuzen ere kokapenen %23,1 NWra eta %38,5 Wra 

orientaturik daude. Ale-kopuru osoaren %89,7a W-ra (%13,8), NW-ra (%48,3) edo SW-ra (%27,6) 

begira daude. 

• Maldari dagokiola, aldapa handiko lekuetan ageri da orohar landarea: batetik, 50-100%-eko maldan 

kokapenen %53,8a eta ale-kopuru osoaren %58,6a; eta bestetik, >100%-an kokapenen %23,1a eta 

aleen %31. Hau da, aleen %89,6a %50 baino aldapa handiagoko guneetan ageri dira. 

• Litologiari dagokionez, ale guztiak (%100) granito eta garau fin-ertaineko leukogranitoetan kokatuta 

daude, hots arroka silizeoen zirrikituetan. 

• Ale guztiak halaber, kontserbazio aktiborako zonen barnean agertu dira, kokapen pare bat ezik, 

azken hauek Parketik kanpo daudelarik. 


Ez da arrisku-faktore aipagarririk identifikatu. Halere, naturzale nahiz botanikoen bilketa-jarduera 

mehatxu potentzial bilaka daiteke, bai eta eskalada-jarduera ere. 

Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank & C.F.P. Mart. subsp. selago 


Mundu-mailan: hemisferio Borealean gune epeletan agertzen da 40ºN gainetik. Hala ere, banaketa 

hau disjuntua da, Makaroniako artxipielagoan, Australia eta Zelanda Berrian agertzen baita. 

Europa-mailan: Ipar Europa osoan ageri da. 

Penintsula Iberiar-mailan: Kantauriko mendilerrora zein Pirineotara mugatuta dago. 

27

Euskal Herri mailan: hainbat lekutan topatu izan da, hala nola, Zalama, Anboto, Gorbea eta Oiz 

(Bizkaian) eta Aizkorri, Adarra, Aiako Harrian (Gipuzkoan) eta Galarraga, Aratzen (Araban). 

Nafarroan bereziki Baztan, Kintoa eta orohar Bortzirietako mendietan topa daiteke, esate baterako 

Adi, Lohiluz, Zuriain, Mendaur eta Ekaitza mendietako megaforbio zein harkaitz-arrailduretan 

(CATALÁN & AIZPURU, 1988; ALDEZABAL, 1994; LORDA, 2001; BALDA, 2002). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: ikus aurreko puntua. 


Banaketa: kokapen-kopuru totala 19 izan da (13. Irudia). 

Zentsua: guztira 143 ale topatu dira, 19 gunetan banatuta egonik. 

13. Irudia: Huperzia selagok AHPNean zehar duen banaketa zehatza. Kokapenak adierazteko tamaina desberdinetako sinbolo 

borobilak erabili dira gune bakoitzaren tamaina (ale-kopuru tartea) adieraziz. 


Mundu mailan: ahalegindu arren ez dugu informaziorik topatu eta hortaz, ziurrenik ebaluatzeke 

egongo da. 

Europa mailan: Hábitat Arteztarauaren V. eranskinean aipatuta dago (DOCE, 1992). 

Penintsula Iberiar-mailan: Kategoria erregionalean “arraro” gisa izendatuta dago. 

Euskal Herri mailan: Isuralde kantauriar eta piriniarrean ageri da, Aralartik hasita Larraraino, bereziki 

ugaria izanik Baztan udalerrian (LORDA, 2001; BALDA, 2002). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: “bakan” edo “arraro” kategorian barneratua dago (EHAA, 1998). 

28




Txilardietan, errepisa belartsuetan, tontorretako larreetan eta iturburu inguruetan azaltzen da, 

harkaitz silizeo zein nabarmenki garbituriko kareharrien gainean, baldintza fresko, heze, lainotsu, laiotz 

eta iraupen luzeko innibazioa pairatuz. Briofitoekin batera bizi da, baita Calluna vulgaris, Vaccinum 

myrtillus eta Rhododendron ferrugineum bezalako espezieekin (SALVO TIERRA, 1990; VILLAR et al., 1997). 

Espezie hau pozointsua da. Toxizitate honen sortzailea iratze honek duen alkaloide kontzentrazio 

altua da eta hainbat ondorio eragin ditzake: gorakoa, beherakoa, eztarrian narriadura, kalanbreak, 

zorabioa eta kasurik okerrenean heriotza. 

Zehazki AHPNean lortu diren emaitzen arabera, hauxe esan daiteke habitataren karakterizazioaz: 

• Altitudeari dagokiola, 625 eta 800 m bitartean topatu dugu landarea: kokapenen %57,9a 750-800mtako 

tarte altitudinalean zehar, eta ale-kopuru totalaren %69,9a ere tarte horretan bertan aurkitzen 

dira. 

• Orientazio nagusiena mendebaldekoa da: hain zuzen ere kokapenen %57,9 NWra eta %26,3 Wra 

orientaturik daude. Ale-kopuru osoaren %97,2 NW-ra (%67,1) edo W-ra (%30,1) begira daude. 

• Maldari dagokiola, aldapa handiko lekuetan ageri da orohar landarea: batetik, 50-100%-eko maldan 

kokapenen %52,6a eta ale-kopuru osoaren %41,3a; eta bestetik, >100%-an kokapenen %42,1a eta 

aleen %57,3a. Hau da, aleen %98,6a %50 baino aldapa handiagoko guneetan ageri dira. 

• Litologiari dagokionez, ale guztiak (%100) granito eta garau fin-ertaineko leukogranitoetan kokatuta 

daude, hots arroka silizeoen zirrikituetan. 

• Ale ia guztiak halaber, kontserbazio aktiborako zonen barnean agertu dira, hiru kokapen ezik, azken 

hauek "gailurralde" modura sailkatu den zonan daudelarik. 

• Landaredi motari dagokiola, 4 kokapen (guztira 10 ale) txilardi-otadi-garodian kokatuta ageri dira, 

gainerako guztiak (kokapenen %78,9a eta aleen %93a) arroka silizeoetan. 


Taxoia bizi deneko beste zenbait eskualdeetan bi arrisku-faktore aipatu ohi dituzte: (1) eremu 

gainlarratuetan abereek beren apatxekin altxarazi egiten dute; (2) botaniko nahiz naturzaleek aleak biltzen 

dituzte batikbat iriskor diren populazioetatik. Hauek faktore kaltegarriak izan daitezke landare hauen 

hazkuntza oso motela baita. Halere ez da Aiako Harriko kasua, gehienez ere arrisku potentzial gisa 

kontsidera daitezke. 

29

3.2. ITURBURU, ERREKASTO ETA ERREKAK 

Soldanella villosa Darracq ex Labarrère 


Soldanella villosa, landare endemikoa da eta bere banaketa Pirinio mendebalde eta kantabriar 

mendikatera mugatzen da (SAULE, 1991). Euskal Herrian, Aiako Harria-Bortziri mendigunean dago eta La 

Arboledan (Bizkaia) populazio bakanen bat (AIZPURU & CATALÁN, 1987; LOIDI et al., 1997). AHPNean bi 

lokalitate zeuden aipatuak (AIZPURU et al., 1997) eta errekastoetan burututako miaketak kopuru hori 

emendatu egin du. Kopuru altuenak Bianditz mendiaren hegaleko errekastoetan topatu dira eta hortik 

Aiako Harriruntz gutxituz doa. Espezie honen kasuan interesgarria litzateke habitataren edo inguruaren 

aldaketak, sorten banaketan eraginik duen aztertzea. 

Banaketa geografikoari dagokiola, berrikuspen bibliografikoaren ondorioz, emaitza hauek lortu dira: 

Mundu-mailan: Endemikoa izanik “arraro” gisa kontsideratuta dago. 

Europa-mailan: Pirinio mendebaldeko eta Kantabriar mendietako endemikoa da (SAULE, 1991). 

Penintsula Iberiar-mailan: Mendebaldeko Pirinioetatik Kantabriar mendizerrarainoko banaketa du 

(SAULE, 1991; CASTROVIEJO et al., 1997) eta mendebaldeko muga Santanderren dago, Escudo de 

Cabuérnigan hain zuzen ere. 

Euskal Herri mailan: Ipar Euskal Herrian 3-4 lokalitate ezagutzen dira Askain eta Itxason: Askainen, 

herriaren eta Larun mendiaren artean eta Itxason Artzamendi eta Laxia mendien artean (VIVANT, 

1971). Hego Euskal Herrian Gipuzkoan, Nafarroan (Urrizate, Aritzakun eta Itxusi mendiaren inguruan 

Baztanen, eta Lesaka, Aranaz eta Mendaur mendian, BALDA 2002) eta Bizkaian ageri da (AIZPURU & 

CATALÁN, 1987). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: Aiako Harria-Bortziri mendigune granitikoan ageri da eta Trianoko 

mendietan Bizkaian (AIZPURU et al., 1997). 


Banaketa eta zentsua (14. eta 15. Irudiak): kokapen-kopuru totala 54 izan da. Mendiko lanaren 

ekarpenek espezieari buruz genuen informazioa emendatzea ahalbidetu du. Lehendik aipatuta zeuden bi 

puntuen koordenatu zehatzagoak lortzeaz gain leku berriak topatu dira. Orokorrean, Uzpuru azpialdeko 

erreketatik Aiako Harriko erreketaraino aurkitu da, Oiartzungo Bianditz eta Aiako Harriko azpiko 31 

errekastoetan hain zuzen ere, guztira 54 talde osatuz (4. Taula). Errekasto hauek granitozko substratu 

azidoen gainetik doaz eta iparraldera edo mendebaldera orientatuta daude. 

Soldanella villosa-ren kasuan, sorta solteak topatu dira eta Basaterreka eta Martuzenegi errekan 

izan ezik, gainontzekoetan eremu txikia betetzen dute. Kopuru altuenak Bianditz mendiaren hegaleko 

errekastoetan topatu dira eta hortik Aiako Harriruntz gutxituz doa kopuru hori. Erreka bakoitzeko sortak 

ezberdintzeko, espeziearen eta errekaren izena edo inguruko toponimo bat erabili da. 

30

14. eta 15. Irudiak: Soldanella villosak AHPNaren erdialdean (14. Irudia) eta iparraldean (15. Irudia) duen banaketa zehatza. 

Kokapenak adierazteko tamaina desberdinetako sinbolo borobilak erabili dira gune bakoitzaren okupazio-azalera (m 2 -tan tarteak 

definituz) adieraziz, eta ibai-tramuak kolore eta lodiera desberdinez marraztuz duten sorta-kopuruaren arabera. 

31

Soldanella villosaren populazioak errekan zehar banatutako landare-sortek osatzen dute eta sorta 

hauen tamaina aldatu egiten da bizi den habitataren arabera: zohikaztegi edo hezeguneetan topatu 

direnek betetzen dute eremurik handiena, adibidez Sanpedro-Arluxe bezala izendatutakoa: sorta bakar 

batek 20 m 2 –ko azalera betetzen du. Errekastoetakoen azalera, berriz, txikiagoa da; hala ere, kontuan 

izan behar da 14. eta 15. Irudietan aipatutako azalerak, erreka berean hainbat puntutan topatu diren sorta 

guztien batura dela. Iparraldean topatu diren Soldanella villosa-ren lokalitateen tamaina ere oso aldakorra 

da: Askain eta Larun artean kokatzen dena adibidez, txikia da eta Laxiaren oinaldean aurkitutakoek berriz, 

indibiduo ugari dituzte (VIVANT, 1971). 

4. Taula: Soldanella villosa-ren zentsuaren emaitzak. 

Lekua 

Sorta-kopurua 

• Martuzenegi erreka 5 

• Uzpuru azpian,Arlepoko Harriak 

eta Errotarri artean 

• Baztelako erreka 

• Bunanagirre hegalean 

• Basauntzen Janleku erreka eta 

Donfeliziturri artean 

• Basauntzen Janlekutik Artikutza 

aldera, hurrengo erreka 

• Mugetako erreka 

• Kamusen erreka 

• Txurrumurruko erreka 

• Erroilbideko erreka 

• Bele erreka 

• Bele erreka ondoan 

• Sanpedroko gaña eta Arluxeko 

kaxkoa arteko erreka 

• Putretako erreka 

• Otsamantegi erreka 

• Altzuiko erreka 

• Karrikako erreka 

• Basateko erreka 

• Baztelako erreka 

• Urdantxabaletako erreka 

• Isirozarreko Egia, Erlitako Egia 

eta Gogorren Egiko Brauta 

artean 

4 

3 

1 

9 

2 

2 

3 

4 

1 

1 

1 

1 

2 

2 

1 

1 

3 

4 

1 

4 


Mundu mailan: endemismo kantauriarra izanik, arraro gisa kontsidera daiteke. 

Europa mailan: Habitat Arteztaraueko II. Eranskinean barneratuta dago interes bereziko espezie 

gisa, non haren kontserbaziorako gune bereziak izendatu behar baitiren (DOCE, 1992). Halaber, 

Europako basabizitza eta habitat naturalak kontserbatzeko konbentzioan I. Eranskinean barneratuta 

dago, erabat babestutako flora-espezie bezala. 

32

Penintsula Iberiar-mailan: espezie hau IUCNren Espainiako Landare Baskularren Zerrenda Gorrian 

inkluditu dute "VU D2" kategoria atxekituz (IUCN, 2001), hots, "zaurgarri eta banaketa-eremu 

murritzekoa (okupazio-azalera

kaempferi, Picea abies, Pinus nigra eta P. radiata espezieez osoturikoak) kokapenen %42,8a eta 

azaleraren %48,8a, horietatik %30,6a eta 15,4a Pinus radiataren pinadi helduei dagozkielarik 

hurrenez hurren (ikus aurrerago 23. Irudia). 

• AHPNaren zonazioari dagokionez, babes-maila desberdineko lekutan ageri da: kokapenen %10,2a 

eta azaleraren %33,7a "potentziazio-zonan" daude, eta gainerakoak "babes-zonan" (kokapenen 

%57,1a eta azaleraren %31,9a) eta "kontserbazio aktiborako zonan" (kokapenen %30,6a eta 

azaleraren %34,3a). 

• Espezie laguntzaileak: Anthoxanthum odoratum, Aquilegia vulgaris, Cardamine pratense, Cardamine 

raphanifolia, Chryssosplenium oppositifolium, Daphne laureola, Dryopteris filix-mas, Euphorbia 

amigdaloides, Fagus sylvatica, Geranium sp., Helleborus foetidus, Lysimachia nemorum, Luzula 

sylvatica, Myosotis cespitosa, Oxalis acetosella, Pteridium aquilinum, Ranunculus ficaria, Rosa sp., 

Salix atrocinerea, Saxifraga hirsuta, Soldanella villosa, Sphagnum ssp., Stellaria holostea, Urtica 

dioica, Viola riviniana 

Faktore abiotikoak 31 sortetan aztertu ziren eta aldagaiak lurzorua, argitasuna eta hezetasuna izan 

ziren (16., 17. eta 18. Irudiak). 

14 

12 

LURZORUA 

10 

8 

6 

4 

0 

1 

2 

3 

2 

0 

0 1 2 3 

16. Irudia: Lurzoruan aztertu diren kategorien maiztasunak (ezkerreko grafikoan) eta kategorien proportzioak eskuinekoan (0: 

lurzoru eza; 1: lurzoru mehea; 2: goroldio gainean; 3: belar gainean) 

Soldanella villosa-ren sorta gehienak (31 sortetatik 13) arroken gainean bizi dira, hau da proportzio 

altuenean ageri den lurzoru mota (16. Irudia). Hala ere, lurzoru meheak ere kolonizatzen ditu eta sorta 

batzuk (6 sorta aztertutako 31etatik) belar gainean ere aurkitu dira. Ikusi da esfagnadietan ere bizi dela 

baina proportzioan, oso kasu gutxitan (3 kasu 31etatik). 

18 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

0 1 2 

ARGITASUNA 

0 

1 

2 

17. Irudia: Argitasuna aztertzeko erabili diren kategorien maiztasunak (ezkerreko grafikoan) eta kategorien proportzioak 

eskuinekoan (0: argitasun ertaina, zuhaitzak inguruan; 1: argia; 2: argi handia, inguruan landarerik eza) . 

34

Aztertu diren 31 sortetatik 15, inguru argitan topatu dira, proportzioan ugariena den kategoria da 

(17. Irudia). Landareez inguratutako habitatetan (7 kasu) eta inolako landaredirik gabekoetan (8 kasu) ere 

aurkitu dira (biak antzeko proportzioan, 17. Irudia). Inguru argiak behar ditu bizitzeko eta baso itxietako 

erreketan ez da topatu. 

18 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

0 1 2 

HEZETASUNA 

0 

1 

2 

18. Irudia: Hezetasuna aztertzeko erabili diren kategorien maiztasunak (ezkerreko grafikoan) eta kategorien proportzioak 

eskuinekoan (0: ur ertzean; 1: ura gainetik edo azpitik; 2: errekastoaren ubidean bertan). 

Soldanella villosa-k hezetasun handia behar du eta bere sortak gehienetan erreka bazterrean edo 

ura gainetik edo azpitik duten tokietan daude (18. Irudia). Bi kategoria hauek antzeko maitasuna dute: 

aztertutako 31 sortetatik 16, erreka bazterrean bizi dira eta 13, ura gainetik edo azpitik dutela. Errekan 

bertan ere ikusi dira baina proportzioan, sorta gutxi dira. 

Oso habitat zehatzetako landarea da hau ere, eta beraz, errekastoak jasan dezakeen eraldaketa 

txikiena ere nahikoa da kalteak sortzeko. Eraldaketa hauek, batez ere, basoaren ustiaketaren ondorioz 

irits daitezke. Horrela, zuhaitz-kultiboak errekastoraino iristen direnean edo egiten diren pistek errekak 

zeharkatzen dituztenean, bertako populazioak kalte ditzakete. Horrez gain, landare honen habitatarekin 

erlazionaturiko perturbazioak ere badaude: mendietako errekastoetan bizi direnetan, euri-jasen ondorioz, 

urak landare-sorten zatiak eramaten ditu eta goi mendietako errekastoetakoek, izozteak jasaten dituzte 

neguan. 

Predatzaileak ere aurkitu dira: abereek, tximeleta gautarren larbek eta Arion generoko bareek jaten 

dituzte. 

ALEEN TAMAINA ETA UGAL ARRAKASTA MIKROHABITAT DESBERDINETAN 

Aldagai demografikoak aztertzeko, hostoaren diametroa eta luzera erkatu dira 3 adin-klaseetan eta 

hiru populazioetan. Horretarako erabilitako datuak loraketa-garaikoak dira, maiatza eta ekainean 

jasotakoak hain zuzen ere. 

Baztelaerrekako eta Donfeliziturriko hiru adin-klaseetako hostoen diametroak antzekoak dira (19. 

Irudia). Bianditzeko populaziokoak, berriz, beste bietakoak baino txikiagoak dira baina test estatistikoek 

(ANOVA) adierazten dutenez, diferentzia ez da adierazgarria (a.g.= 4, F= 2,31 eta p= 0,058). 

Hostoen luzerari dagokionez, Baztelaerrekako helduak dira luzeenak (14cm, ikus 20. Irudia). 

Donfeliziturriko helduak Baztelaerrekakoak baino txikiagoak dira baina begetatiboek antzeko luzera 

daukate eta plantulak luzeagoak dira. Landare txikienak (bai helduak, bai begetatiboak eta baita plantulak 

ere) Bianditzeko populaziokoak dira. Beste bi populazioetako helduen luzera 12-14cm artekoa da eta 

35

hemengoak, 7cm-ra ez dira iristen. Begetatiboei dagokienez, beste bi erreketakoek 12 cm inguruko luzera 

dute eta Bianditzekoek, 7cm inguru. Plantuletan diferentzia handiagoa da: Donfeliziturrikoak 9cm 

ingurukoak dira, Baztelaerrekakoak 7cm-koak eta Bianditzekoak, 5cm-koak. ANOVA-ren emaitzek 

adierazten dutenez, hiru populazioetako landareen luzera diferentzia, oso adierazgarria da (a.g.=4, 

F=13,31 eta p

21. Irudia: hiru populazioetan eskapoko zenbat lore garatu ziren. Errore-barrak %95eko konfidantza-tartea adierazten du. 

Lore-kopuru altuena Bianditzeko populazioan garatu zen (21. Irudia), gutxi gorabehera 4 lore 

eskapoko (3,88±0,99). Baxuena, berriz, Baztelaerrekan (2,46±1,95) eta Donfeliziturriko populazioa 

tartean geratzen da (3,16±1,94). Hala ere kontuan hartu behar da hiru populazioetan eskapo-kopuru 

ezberdina markatu zela: Baztelaerrekan 90, Bianditzen 58 eta Donfeliziturrin 79. 

ANOVA eginez, hiru erreketan garatu ziren lore-kopuruaren artean ezberdintasun adierazgarria 

dagoela ikusi da (a.g.: 2, F= 12,001 eta p


Oso habitat zehatzeko landarea da eta beraz, errekastoak jasan dezakeen eraldaketa txikiena ere 

nahikoa da kalteak sortzeko. Eraldaketa hauek batez ere basoaren ustiaketaren ondorioz irits daitezke. 

23. Irudian ikus daitekeenez, eta lehen aipatu denez, Soldanella villosaren kokapenen %42,8a eta 

azaleraren %48,8a koniferoen birlandaketetan daude (Larix kaempferi, Picea abies, Pinus nigra eta P. 

radiata espezieez osoturikoak), horietatik %30,6a eta %15,4a Pinus radiataren pinadi helduei 

dagozkielarik hurrenez hurren. Horrela, zuhaitz-kultiboak errekastoraino iristen direnean edo egiten diren 

pistek errekak zeharkatzen dituztenean, bertako populazioak kalte ditzakete. Horrez gain, landare honen 

habitatarekin erlazionaturiko perturbazio naturalak ere badaude: mendietako errekastoetan bizi direnetan, 

euri-jasen ondorioz, urak landare-sorten zatiak eramaten ditu eta goi-mendietako errekastoetakoek, 

izozteak jasaten dituzte. 

23. Irudia. Soldanella villosa (borobil urdinak) eta Hymenophyllum tunbrigense (borobil berdeak) espezieen kokapenak 

koniferoen birladaketetan oinarrituriko landaredi-mapan. 

Saxifraga clusii Gouan 


Saxifraga clusii ere Pirineoetako endemikoa da eta Frantziako Cévennes mendikatetik Euskal 

Herrira hedatzen da (SAULE, 1991). Euskal Herrian Oiartzungo eta Berastegiko populazioak dira 

espeziearen mendebaldeko muga (AIZPURU et al., 1997). AHPNean ezagutzen zen lokalitateaz gain 

38

(Martuzenegi errekakoa, AIZPURU et al., 1997) Txurrumurru errekan eta Putrerrekan ere aurkitu da eta 

beraz espero baino zertxobait ugariagoa da. Bi errekasto hauek Nafarroan ageri direnekin batera 

populazio bat osatzen dute (AIZPURU et al., 1997). 

Berriskuspen bibliografikoaren ondorioz, emaitza hauek lortu dira: 

Mundu-mailan: Europa hego-mendebaldeko orofitoa da, nagusiki maila subalpetar eta alpetarrean 

agertzen da (AIZPURU et al., 1997; VILLAR et al., 1997). 

Europa-mailan: Frantziako Cevennes mendikatetik Penintsula Iberikoko mendietaraino. Endemismo 

latepiriniarra da (SAULE, 1991; AIZPURU et al., 1997; VILLAR et al., 1997). 

Penintsula Iberiar-mailan: Pirineo eta Euskal Herriaren ekialdeko muturrean agertzen da 

(CASTROVIEJO et al., 1997). 

Euskal Herri mailan: lurralde honen ekialdeko muturrean agertzen da (AIZPURU et al., 1999). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: Aiako Harria-Bortziri mendi silizeoan altitude baxuetan bizi da, orohar 

400-700m tarte altitudinalean. Gipuzkoan, Oiartzungo Bianditz mendian eta Berastegin, Leitzaranen 

aurkitzen da (AIZPURU et al., 1997). 


Banaketa: Saxifraga clusii, bibliografian erreka bakarrean dagoela agertzen bada ere, ikerketa 

honetan hiru erreketan topatu da (24. Irudia): Txurrumurruerrekan (Aiako Harrian, 30TWN9793 eta 

30TWN9893 koadrikuletan), Martuzenegierrekan (Bianditzen, 30TWN9789) eta Putrerrekan 

(30TWN9792). Hiru erreka hauetan espezie honek duen agerpena erreka eta bere ertzetara mugatzen da. 

Erreka hauen substratua azidoa da, mendebaldera eta iparraldera orientatuta daude eta landareak 270 

eta 750m artean aurkitu ziren. 

Zentsua: hiru lokalitateetan betetzen duen eremua oso ezberdina da (24. Irudia): 

Txurrumurruerrekan azalera handiagoa betetzen du (2553,5 m 2 ) Martuzenegierrekan baino (1530 m 2 ) eta 

txikiena Putrerrekan (630 m 2 ). Hiru populazioek tamaina-klaseen egitura desberdina dute: 

Txurrumuerrekan 2685 (ale-kopuru totalarekiko %59,9) erroseta handi eta 1797 (%40,1) ertain zenbatu 

ziren; Martuzenegierrekan 1903 (%33,8) handi, 2272 (%40,4) ertain eta 1452 (%25,8) txiki; eta azkenik 

Putrerrekan, 801 (%38,5) handi, 721 (%34,6) ertain eta 559 (%26,9) txiki. 


Mundu eta Europa-mailan: endemismo latepiriniarra izanik, arraro gisa kontsidera daiteke. 

Penintsula Iberiar-mailan: zaurgarri gisa kontsideratuta dago. 

Euskal Herri mailan: “bakan” edo “arraro” kategorian barneratuta dago EAEko flora mehatxatuaren 

katalogoan (EHAA, 1998) eta “bere habitataren aldarazpenekiko sentikor” gisa Nafarroako flora 

mehatxatuaren katalogoan (BON, 1997). 


Aiako Harria Parke Naturalean: bere arrarotasunagatik interes bereziko espezie gisa sailkatuta 


39

24. Irudia. Saxifraga clusiik AHPNan duen banaketa zehatza. Kokapen bakoitzean landare-aleek okupatzen duten azalera 

adierazi da m 2 -tan (irudian ez da Putrerrekako populazioa agertzen). 


Bibliografiaren arabera, substratu silizeodun zirrikitu heze edota errekasto inguruak kolonizatzen 

ditu eta altitude garaietan agertzen da (AIZPURU et al., 1997; BIURRUN, 1999). Espeziea batez ere eskisto 

gainean agertzen da (CASTROVIEJO et al., 1997; AIZPURU et al., 1999). Inguru biotikoari dagokionez, 

Saxifraga clusii, Soldanella villosarekin batera, Saxifrago clusii-Soldanelletum villosae asoziazioan biltzen 

da (AIZPURU & CATALÁN, 1987). 

AHPNean, Martuzenegierrekan 420 eta 650m bitartean ikusi da, Txurrumurruerrekan, 270 eta 

750m artean, eta Putrerrekan 375m-tan. Orientazioari dagokionez, lehenengo eta hirugarren errekastoak 

mendebaldera orientatua daude eta bigarrena, iparraldera. Hiru kasuetan substratua azidoa da (granitoa). 

S. clusii harri-txintxar, lurzoru mehe, goroldio edo belar gainean aurkitu da. Inguru oso argitan bizi da, 

gehienetan inguruan zuhaitzik gabeko tokietan eta ur bazterrean edota errekan bertan ere ikusi da, 

hezetasun handia behar duen landarea da. Berarekin batera hazten diren espezie laguntzaileen zerrenda 

5. Taulan topa daiteke, sarritan Soldanella villosa ere agertzen delarik. 


Espezie honetan muga-efektua nabaria da Aiako Harria eta Bianditzeko hiru erreketan bakarrik 

aurkitu baita, baina populazioak egoera onean daude. Inguru oso jakinetan bizi den landarea izanik, 

habitataren eraldaketa da arrisku-faktore nagusia: baso-lanek sortutakoa (pistak eta beste lanak), ibai 

ertzetan hondakinen metakinek sortuak eta ertz hauetako landarediaren aldaketak eragindakoak 

40

esaterako. Landarea estenoikoa da, habitat zehatz eta urrietara lotua. Errekastoetan burutzen dituzten 

gehiegizko mozketek eta pistetako edo basoetako bideetako obrek espeziea kaltetu egiten dute, baita 

mozketetako hondakinen metaketak ere (AIZPURU et al., 1997). Inguru oso jakinetan bizi den landarea 

izanik, habitataren eraldaketa da arrisku-faktore nagusia, ibai ertzetan hondakinak metatzen direlako, 

baso-lanen ondorioz (pistak eta beste lanak), ertzetako landarediaren aldaketak etab. 

5. Taula: Saxifraga clusiiren Txurrumurru eta Martuzenegi erreketako populazioetan topatu diren espezie laguntzaileak, bai 

errekan bertan daudenak, bai bazterrean hazten direnak ere. 

Txurrumurru 

Martuzenegi 

Erreka bertan eta ertzean: 

Erreka bertan eta ertzean: 

Saxifraga hirsuta 

Cardamine raphanifolia 

Hepatica nobilis 

Cardamine pratense 

Philonotis sp. 

Luzula sylvatica 


Chryssosplenium oppositifolium 

Anthoxanthum odoratum 

Saxifraga hirsuta 

Sphagnum 

Euphorbia amigdaloides 

Helleborus foetidus 

Soldanella villosa 

Myosotis cespitosa 

Erreka bazterrean: 

Erreka bazterrean: 

Corylus avellana 

Rosa sp. 

Quercus robur 

Pteridium aquilinum 

Fraxinor excelsior 

Fagus sylvatica 

Ilex aquifolium 

Salix atrocinerea 

Crataegus monogyna 


Soldanella villosa 

Cardamine pratense 

Viola sp. 

Cardamine raphanifolia 

Aquilegia vulgaris 

Urtica dioica 

Pinguicula grandiflora 

Daphne laureola 

Blechnum spicant 

Myosotis cespitosa 

Lysimachia nemorum 

Oxalis acetosella 

Avenula sulcata 

Viola riviniana 

Anthoxantum odoratum 

Geranium sp. 

Dryopteris filix-mas 

Ranunculus ficaria 

Cytisus scoparius 

Aquilegia vulgaris 

Lysimachia nemorum 

Helleborus foetidus 

Dryopteris filix-mas 

Anthoxanthum odoratum 

Stellaria holostea 

Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. 


Mundu-mailan: espezie kosmopolita, Europako hainbat herritan agertzen da, Makaronesian 

(Azoresetan, Madeiran eta Canariatan), Itsaso Beltzaren ekialdeko kostan, Afrika hegoaldean eta 

Australia ekialdean, baita Madagaskarren ere eta Ameriketan (BOUDRIE, 1998; PRELLI, 2001). 

Europa-mailan: Espainia iparraldea, Frantzia, Britainiar Irlak, Italia (Toscana), Vosges, Belgika (Saxe 

eta Bohême), Kroazia, Luxemburgo eta Alemania mendebaldean agertzen da (BOUDRIE, 1998; 

PRELLI, 2001). 

41

Penintsula Iberiar-mailan: Penintsulan, Kantauri aldera mugatua da, Galiziatik Nafarroa hezeraino. 

Itsas mailatik 600 metro bitartean aurki daiteke (SALVO TIERRA, 1990). La Coruña, Nafarroa, Asturias 

(Oviedo), Cantabria (Santander) eta Gipuzkoan (CASTROVIEJO et al., 1986). 

Euskal Herri mailan: haran atlantiarretan eta isuralde kantauriarrean soilik topatu da, uren banaketa 

lerroaren iparrera agertzen da 0 eta 550 metro bitartean. Nafarroan Endaran (Lesaka) eta Baztanen 

bereziki aurki daiteke (AIZPURU et al., 1999; BALDA, 2002). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: Gipuzkoa ipar-ekialdera mugaturik dago espeziea, Jaizkibel, 

Oiartzungo Aiako Harria eta Hernaniko Onddi mendiko lokalitateak aipatzen dira (ASEGINOLAZA et al., 

1985). Bizkaian lokalitate bakarra ezagutzen da (Meñakan, Sollube mendiko Infernu errekan) eta 

Gipuzkoakoak baino txikiagoa da (SOCIEDAD DE CIENCIAS NATURALES DE SESTAO, 2001). 


Banaketa eta zentsua: guztira 18 kokapen eta 86.409 fronde aurkitu dira (6. Taula), ia guztiak 

Karrika eta Basaterrekan zehar barreiaturik (25. Irudia). 

6. Taula: Hymenophyllum tunbrigenseren kokapenen kota altitudinala (m-tan), 

okupazio-azalera (m 2 -tan) eta zentsua (fronde-kopurua). 

Errekaren izena Populazioa Altitudea Azalera Zentsua 

Basaterreka HtuBsa 316 1 1.875 

Errotarri HtuErt1 331 1,25 2.344 

Errotarri HtuErt2 336 2 3.750 



Errotarri HtuErt5 339 0,25 469 




Karrika erreka HtuKar1 200 0,5 937 

Karrika erreka HtuKar2 200 0,875 1.641 






Tornola erreka HtuTor1 114 2,25 4.219 

Tornola erreka HtuTor2 130 0,5 937 


Mundu mailan: arraro gisa kontsideratuta dago. 

Europa mailan: arraro gisa sailkaturik dago (SALVO TIERRA, 1990). 

Penintsula Iberiar-mailan: VU (B1+2b) kategorian dago (UICN, 2000). Cantabrian, “galzorian” (CR) 

dagoen espeziea da. 

42

Euskal Herri mailan: “bakan” edo “arraro” kategorian barneratuta dago EAEko flora mehatxatuaren 




Aiako Harria Parke Naturalean: bere arrarotasunagatik interes bereziko espezie gisa sailkatuta 

dago. 

25. Irudia: Hymenophyllum tunbrigensek AHPNean zehar duen banaketa zehatza. Kokapenak adierazteko tamaina 

desberdinetako sinbolo borobilak erabili dira gune bakoitzaren tamaina (fronde-kopuru tartea) adieraziz. 


Bibliografiaren arabera, geofito hau arroka silizeoetan agertzen da, giro itzaltsu eta hezetasun 

atmosferiko altuko lekuetan, klima ozeanikoan beraz. Gehienetan ur-korronteekiko eremu hurbiletan 

hazten da, hepatiko eta goroldioz estalitako lekuetan. Tarte altitudinala itsas mailatik 600 m-taraino iristen 

da eta esporulazioa ekainetik uztailera gertatzen da. Granitoan, iratze hau jarraian agertzen diren 

espezieekin aurkitu da: Polypodium vulgare, Hedera helix, Pteridium aquilinum, Athyrium filix-femina, 

Dryopteris aemula, Blechnum spicant eta Dryopteris dilatata. 

43

AHPNean ondoko emaitzak lortu ditugu aldagai abiotikoei dagozkienak: 

• Altitudeari dagokiola, 150 eta 450 m bitartean topatu dugu landarea: kokapenen banaketa nahiko 

homogeneoa da tarte altitudinal horretan zehar, baina fronde gehienak (%91) 250-450 m-tako tartean 

aurkitzen dira. 

• Orientazio nagusiena iparrekoa da: hain zuzen ere kokapenen %38,9 N-ra, %27,8 NE-ra eta 

%16,7NW-ra orientaturik daude. Fronde-kopuru osoaren %47,7a N-ra, %16,4 E-ra, %11,7 NE-ra eta 

%16,1 NW-ra begira daude. 

• Maldari dagokiola, aldapa ertaineko lekuetan ageri da orohar landarea: batetik, 20-30%-eko maldan 

kokapenen %55,6a eta fronde-kopuru osoaren %45,8a; eta bestetik, 30-50%-eko maldan kokapenen 

%16,7a eta frondeen %30,7a. 

• Litologiari dagokionez, landarea topatu direneko errekastoen azpian bi substratu-mota nagusi aipa 

daitezke: alde batetik arbeletan behatu dira kokapenen %61,1a eta fronde-kopuruaren %76,7a ; eta 

bestetik, granitoetan kokapenen %27,8a eta fronde-kopuruaren %17,4a. 

• Landarediari dagokionez, kokapenen %44,4a eta fronde-kopuruaren %58,1a Pinus radiataz osoturiko 

pinadi helduen azpian behatu dira, eta gainerakoak hostoerorkorren baso mistoetan (kokapenen 

%44,5a eta fronde-kopuruaren %35,9a) eta hariztipean (kokapenen %11,1a eta fronde-kopuruaren 

%6a). 

• AHPNaren zonazioari dagokionez, babes-maila desberdineko lekutan ageri da: kokapenen %33,3a 

eta fronde-kopuruaren %65a "potentziazio-zonan" daude, eta gainerakoak "babes-zonan" (kokapenen 

%44,4a eta fronde-kopuruaren %26a) eta "kontserbazio aktiborako zonan" (kokapenen %22,2a eta 

fronde-kopuruaren %9a). 

• Espezie laguntzaileak: Alnus glutinosa, Blechnum spicant, Castanea sativa, Corylus avellana, 

Dryopteris sp., Fagus sylvatica, Fraxinus excelsior, Hedera helix, Hepatica nobilis, Ilex aquifolium, 

Luzula sp., Oxalis acetosella, Pinus radiata, Polypodium vulgare, Polytrichum sp., Pteridium 

aquilinum, Quercus robur, Rubus sp., Vaccinium myrtillus, Viola sp. 


Arrisku-faktore aipagarriena baso birlandatuen (koniferoen) ustiaketa da. Leku gutxi dira espezieak 

eskatzen dituen hezetasun eta eguzki baldintzak, substratu silizeoa behar izateaz gain, betetzen 

dituztenak. Ingurune hauetara mugatuta egotean, espeziea agertzen den amildegietako zuhaitz masaren 

aldaketek mikroklimaren aldaketa dakarrenez (eguzkiztapen eta hezetasun erregimenaren aldaketa), 

honek espeziea desagertzea ekar dezake. 

Trichomanes speciosum Willd. 


Mundu-mailan: iratze subtropikal hau Europako kostalde atlantiarrean zehar eta artxipielago 

makaronesikoan (Kanariak, Azores eta Madeira) banatzen da (SALVO TIERRA, 1990; BOUDRIE, 1998). 

Europa-mailan: Europako kostalde atlantiarrean ageri da Iberiar Penintsulatik Irla Britainiarretaraino. 

Horiez gain, Italiako lokalitate batean ere aurkitu da eta Portugalen naturalki suntsituta dagoela uste 

44

da. Frantzian populazio-kopurua murriztuz doa; 60. hamarkadan 20 bat lokalitate ezagutzen ziren eta 

gaur egun 10 baino gutxiago. 

Penintsula Iberiar-mailan: banaketa zatikatua du eta lau gunetan ageri da: Algeciras-eko mendietan, 

Sintra eta Mafran, Valongo mendizerran eta kostalde Kantauriarrean Galiziatik Euskal Herriraino 

(CASTROVIEJO et al., 1986; SALVO TIERRA, 1990; BOUDRIE, 1998). Dirudienez, ugariagoa da ekialdean 

mendebaldean baino. 

Euskal Herri mailan: Bizkaia eta Gipuzkoako kostalde kantauriarrean dago espeziea (ASEGINOLAZA et 

al., 1985). Nafarroan soilik isuralde kantauriarrean topatu da (Artikutzan, Endaran, Etxalar, Baztan, 

Zugarramurdi, Igantzi eta Sunbilan, BALDA, 2002). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: Bizkaia eta Gipuzkoako kostalde kantauriarrean barreiaturik ageri da 

espeziea, guztira km 2 -ko 18 koadrikula aipatu direlarik (ASEGINOLAZA et al., 1985; BARREDO, 1996; 

SOCIEDAD DE CIENCIAS NATURALES DE SESTAO, 2001). 


Banaketa eta zentsua: soilik Latsaerrekan topatu da, 137 m-ko altitudean eta esporofito multzoak 

0,75 m 2 -ko azalera murritza betetzen du (ikus 10. Irudia). 


Mundu mailan: arraro gisa sailkatu da (SALVO TIERRA, 1990). 

Europa mailan: arraro gisa sailkatu da (SALVO TIERRA, 1990) eta Hábitat Arteztarauaren II. eta IV. 

Eranskinetan aipatuta dago (DOCE, 1992), bai eta Bernako Hitzarmenaren I. Eranskinean ere. 

Penintsula Iberiar-mailan: arraro gisa sailkatua (SALVO TIERRA, 1990). 2000.eko UICN-ko Espainiako 

Zerrenda Gorrian "VU B1+2b, D2" modura dago. Galizian “arriskuan” (EN) dago (QUINTANILLA, 1997; 

QUINTANILLA & AMIGO, 1999). 

Euskal Herri mailan: “interes bereziko” kategorian barneratuta dago EAEko flora mehatxatuaren 



Euskal Autonomi Erkidegoan: “interes bereziko” espezie gisa sailkatu dute (EHAA, 1998). 


dago. 

Trichomanes speciosum Willd. iratzea landare baskularren artetik mehatxaturikoena da Europa 

mailan (AIZPURU et al., 1997), eta hortaz legedi nazional (DOMINGUÉZ et al., 1996; EHAA, 1994 eta 1998; 

MORENO et al., 1998; OLIVIER et al., 1995) zein internazionalen bidez babesa jaso duen horietakoa da, 

Habitat Arteztarauan ere aipatuta dagoelarik (DOCE, 1992; IUCN, 2001). Duela gutxi jakin da gainera, 

espezie europear bakarra dela bere bizi-zikloan zehar erabat independenteak diren bi belaunaldi iraunkor 

(gametofitoa eta esporofitoa) garatzen dituena, eta horietako bakoitzak baldintza ekologikoekiko 

jasankortasun-maila desberdina (RUMSEY et al., 1990; RUMSEY et al., 1991; RATCLIFFE et al., 1993; 

RUMSEY, 1994; RUMSEY et al., 1999; JOHNSON et al., 2000) eta begetatiboki ugaltzeko gaitasun eta 

prozedura ezberdinak garatzen dituenez, probableena da belaunaldi bakoitzak banaketa eta ugaritasun 

45

desberdinak izatea. Gertaera honek izugarrizko garrantzia eta inplikazioak ditu espeziearen kontserbazio 

eta kudeaketarako eta beraz, ezinbesteko eginbeharra da bi belaunaldi horien inguruan ahalik eta gehien 

ikertzea, espeziearen biologia orokorra oso ongi ezagutzea kontserbazio-plan egokiak proposatzeko 

(RUMSEY et al., 1998a, 1998b eta 2002; USHER, 2002). 


Espezie hau mikroklima berezietan bizi da: toki itzaltsukoak dira eta ia saturazioraino iristen den 

hezetasuna egoten da. Tenperaturak, berriz, suabeak dira eta homogeneoak urte guztian. Substratuari 

dagokionez silizikola da eta errekastoetako ur-jauzien zuloetan bizi da (CASTROVIEJO et al., 1986; AIZPURU 

et al., 1999). AHPNeko populazio bakarraren habitata bat dator orain arte esandakoarekin eta T. 

speciosumekin batera topatu ditugun espezie laguntzaileak ondoko hauek dira: Cardamine raphanifolia, 

Cardamine pratense, Chryssosplenium oppositifolium, Hepatica sp., Luzula sylvatica, Oxalis acetosella, 

Rubus sp., Saxifraga hirsuta, Sphagnum sp. 


Arrisku-faktore potentzial aipagarriena: errekastoaren ubidean eragin dezakeen edozein jarduera 

eta perturbazio, bereziki baso-ustiaketari lotuta daudenak; hau da, bizi deneko ekosistemaren eraldaketa 

da espezie honen inguruan dagoen arrisku-faktore nagusiena. Baita naturzale nahiz botanikoen bilketajarduera 

mehatxu potentzial nabarmena da. 

3.3. LARRE-OTADIAK 

Daphne cneorum L. 

Orohar, esan dezakegu eskasak direla Daphne cneorum espeziearen inguruan buruturiko ikerketak 

eta ondorioz, zailtasunak izan ditugu dagoen informazio apur hori lortzeko, bai eta gure datuak 

interpretatzeko. 


Daphne cneorum espezie arrunta da Europa erdi eta hegoaldean (TUTIN et al., 1968), nahiz eta 

herrialde bakoitzean bere egoera desberdina izan (esaterako Polonian espezie mehatxatua da). Aitzitik, 

Euskal Herrian ezagutzen diren populazioak banaketaren mendebaldeko mugakoak dira. Gipuzkoan 

Irunen eta Bizkaian Karrantzan aurkitu izan da (AIZPURU et al., 1997) baina azken lokalitateari dagokionez, 

bilaketa berriak burutu ostean ez da berriro agertu. AHPNean aipatuta zeuden lokalitateez gain (AIZPURU 

et al., 1997) beste hiru puntutan ere aurkitu denez, hasieran uste baino ugariagoa dela esan daiteke. 

Antza denez, espezie honen habitata eranitza da, bai altitudeari eta bai substratu-mota eta hezetasunmailari 

dagokienez: Europa erdiko mendietan 1500m-tik gora eta leku hezeetan ageri bada ere (AIZPURU 

et al., 1996), AHPNean 500m-tik beherako altitudeetan topatu dira orban guztiak, Bidasoan eta Miarritze 

inguruan ia itsas mailaraino jaitsiz. Litekeena da Euskal Herrian espezie honek duen egoera larria, bai 

banaketa-muga izatearekin eta bai bere habitataren perturbazio-jarduerekin erlazionatuta egotea. 

Ukaezina da espezie honen habitata ikertu beharra dagoela bere biziraupenaren inguruko erabakiak hartu 

aurretik. 

46

Mundu mailan: Europaren erdialde eta hegoaldean zehar banatzen da (SAULE, 1991). Orofito hegoeta 

ertaeuropearra dela esan daiteke, honekin, izaera mediterraneodun mendiak albo batera uzten 

dituelarik. Espeziea, mendikate handien iparrean estazio baxuetan aurkitzen da (Alpe, Pirineo, 

Carpatos) (AYMONIN, 1958). 

Europa mailan: Europa erdialdean, Espainia ipar-mendebalderaino zabaltzen da, Italia erdialdean, 

Bulgaria eta Ukrania erdialdean (TUTIN et al., 1968), nahiz eta herrialde bakoitzean bere egoera 

ezberdina izan (Polonian esaterako, espezie mehatxatua da). 

Penintsula Iberiar mailan: Pirineo, Euskal eta Kantauriar mendien ekialdean, baita Sorian ere, 

mendebaldean (VILLAR et al., 1997). Landare orofito honek banaketa barreiatua azaltzen du 

Penintsula Iberiarraren iparraldera iritsiz, bereziki Pirinioetara. 

Euskal Herri mailan: Gipuzkoan, Irunen; Bizkaian, Karrantzan eta Nafarroan leku gehiagotan aurkitu 

da, Leitzaranen esaterako (AIZPURU et al., 1997). 

Euskal Autonomi Erkidegoan: EAEko eki- eta mendebalde muturretako lokalitate gutxi batzuetara 

mugatuta dago, 50-650 metro bitartean. Eskoriatzan zita zaharrak daude baina azken urteetan ezin 

izan dira baieztatu (AIZPURU et al., 1996). Gipuzkoan, Irunen eta Bizkaian, Karrantzan aurkitu izan da 

(AIZPURU et al., 1997) baina azken lokalitateari dagokionez bilaketa berriak burutu ostean ez da 

berriro aurkitu. 


Banaketa eta zentsua: Daphne cneorum-en sortak Irungo larreetan aurkitu dira, guztira 891. 

Tamaina eta banaketa desberdinekoak izanik, gehiengoa bi gune nagusietan biltzen da: Pagogañako 

soroan (totalarekiko %49,9) eta Erlaitzen (%32,9). Gainerakoak Gorosterdiko bidegurutzean eta 

Deskansan daude. Gune bakoitzaren kokapena eta okupatzen duten azalera 26. Irudian adierazi dira. 

Daphne cneorum bibliografiaren arabera Erlaitz eta Pagogañan agertzen da, baina mendiko lanari 

esker, mulu iraunkorra Gorosterdiko bidegurutzea, Erlaitz, Pagogañako soroa eta Deskansa artean aurkitu 

da (7. Taula). Gorosterdiko bidegurutzeko sailak, Irun-Oiartzun errepidetik hurbil daude eta jende eta 

azienda ugari ibiltzen da bertan. Pagogainako soroko puntua azienda ibiltzen den larrean kokatua dago. 

Hirugarren eremua aldiz bai gizakiaren bai aziendaren eraginetik ere urrun geratzen da. Erlaitzen dauden 

sailak itxitu baten barruan badaude ere, azienda eta giza presentzia nabaria da. Daphne cneorum ageri 

den bosgarren puntua errepidetik hurbil egoteaz gain, elektrizitate-harien azpian kokatzen da. 

Daphne cneorum landarearen sailak Irungo larreetan aurkitu ziren, guztira 891, orbanetan 

banatzen direlarik. Tamaina eta banaketa desberdineko orbanak izanik, gehiengoa bi gune nagusietan 

biltzen da (8. Taula): Pagogañako soroan (totalarekiko %49,9) eta Erlaitzen (%32,9). Landare hau, larre 

azidofiloetan aurkitu zen orientazioa guztietan eta otadiekin erlazionatua. Arrisku-faktoreei dagokienez, bi 

ekintza nagusik kaltetzen dute espezie hau: larreen hobekuntzarako tratamendu bortitzek eta loratze 

garaian jendeak adaxkak kentzeak (loreen giza predazioa). 

47

7. Taula: Daphne cneorumen zentsuaren emaitzak. 

Tokia 

Sail-kopurua 

Pagogañako soroa 

445 gutxienez 

Pag.soroa-Pagogaña artean 4 

Pagogaña-pareten artean 6 

Karabineruen baratza azpian 76 

Kapitan gurutze 1 

39 oso ttiki 

Kapitan gurutze 2 1 

Deskansa azpian 7 

Irun-Pikoketa bidearen goialdean 18 

Erlaitz 97 

Erlaitz 82 

Erlaitz 114 

Gorosterdiko bidegurutzearen goialdean 12 

8. Taula: Daphne cneorumen lokalitateen kota altitudinala, okupazio-azalera eta sail-kopurua. 

Lekuaren izena Populazioa Altitudea (m) Azalera (m 2 ) Sail-kopurua 

Deskansa DcnDks 411 6,5 26 

Erlaitz DcnErl 463 73,25 293 

Pagogaña (malda) DcnPgm 455 28,75 121 

Pagogañako soroa DcnPgs 472 113,75 449 

Gorosterdiko bidegurutzea DcnGor 460 12 12 


Mundu eta Europa mailan: Ertaeuropan “zaurgarri, VU” gisa kontsideratuta dago (SCHNITTLER & 

GÜNTHER, 1999). Frantzian, esaterako, Habitat Arteztarauaren I. Eranskineko Daphne cneorum- 

Calluna habitateko espezie karakteristikoa da. 

Penintsula Iberiar mailan: ez du mehatxu-kategoriarik. 

Euskal Herri mailan: arraro gisa dago kontsideratuta. 


48

Aiako Harria Parke Naturalean: bere arrarotasunagatik interes bereziko espezie gisa sailkatuta dago 

(ASEGINOLAZA, 2000). 

26. Irudia. Daphne cneorumen banaketa AHPNean zehar. Kokapen bakoitzean sortek betetzen 

duten azalera adierazi da m 2 -tan. 


Erreferentzi bibliografiko desberdinek diotenez, espezie honek duen anplitude ekologiko zabalaren 

ondorioz habitat eranitzetan topatzen da, bai altitudeari eta bai substratu-mota eta hezetasun-mailari 

dagokienez: Europa erdiko mendietan 1500 m-tik gora eta leku hezeetan agertzen da (AIZPURU et al., 

1996), Akitaniako landetan ere leku hezeetan agertzen da itsas pinuaren pinadien soilguneetan (gaur 

egun militarren presentzia dela eta alteratuta dagoelarik), Pirineo Zentralean 1800 eta 2500 m bitartean, 

Alpe, Jura eta Balkanetan 1300 eta 2200 m artean (AYMONIN,1958). AHPNean berriz, 500 m-tik beherako 

altitudeetan topatu dira orban guztiak, Bidasoan eta Miarritze inguruan ia itsas mailaraino jaitsiz 

(ARBELAITZ et al., 2002). 

Klimari dagokienez, espezie hau agertzen deneko ingurunean muturreko baldintza hauek topatu 

izan dira: 

• Urteko batazbesteko tenperatura: -1,4°C eta +14°C 

• Batazbesteko tenperatura minimoa: -10°C eta +7°C 

• Batazbesteko tenperatura maximoa: +7°C eta +23°C 

• Anplitude termiko maximoa (urtekoa): 12°C eta 25°C 

49

• Anplitude termiko maximoa (egunekoa): 60°C 

• Prezipitazioa: 500-1700 mm. 

• Idortasuna (Martonne-ren indizea): 13-200. 

Datu hauek ikusirik, espezie hau hotzarekiko erresistentea dela baiezta daiteke: loraturik dagoela 

minus 7°C jasan ditzake (ekainean). Hala ere honek ez du esan nahi landareak tenperatura horretan lorea 

garatu dezakeenik. Ezezaguna da baita ere izoztearen ondoren loreak duen egoera. 

Baldintza edafikoak deskribatzerakoan ondorengo ezaugarriak hartu dira kontutan: 

• Granulometria: D. cneorum agertzen deneko estazioen arabera, elementu ezberdinen portzentaia 

aldakorra dela ikusi da (harea, harritxintxarra, arroka). 

• Ur edukia: estazioen ehuneko batek %80 baino ur eduki altuagoa du. 

• CO 3 Ca: %0-45 bitartekoa. 

• Eferbeszentzia: 0-4 bitartekoa. 

• pHa: 4-8 u. 

Lurzorua eta mikroklima: eskualde epeletako lurzoruetan agertzen da espezie hau. D. cneoruma 

agertu daitekeen ingurune mediterranearrenean, substratu kalkareoan agertzen da (Causses, Var, 

Cerdagne) eta ager daitekeen leku meridionalenean berriz, substratu silizeoan agertzen da, ipar latitudean 

50°tan, biotopo haretsuetan (AYMONIN, 1958). 

Fitozenosiari dagokionez, ondoko landare-komunitateetan ager daiteke espeziea: 

• Altitude baxu eta oso altuko belardi eta estepak (batez ere Sesleriarenak). 

• Vaccinium, Arctostaphyllos etab.-ek osatutako landak. 

• Mendiko larreak, belardi-txilardi-otadi kontinental (Calluna vulgaris, Betula humilis, ...) eta atlantikoak 

(Ulex ssp.); heze edo lehorrak. 

• Txilardi sekundarioetan agertzen da, Daphne cneorum-Calluna habitatean (MULLER, 2001). 

• Baso irekiak: pinudiak (Pinus pinaster, P. sylvestris, P. uncinata, P. cretacea); pinudi-izeidiak; 

arraroagoa bada ere alertze-landaketetan; izeidiak; pagadi irekiak. 

Honekin guztiarekin, D. cneorum agertzen deneko biotopoa balore klimatiko zein edafiko 

bakarrarenpean ez dagoela ondoriozta daiteke. Baldintza edafiko zorrotzak eta hertsiki determinaturiko 

ingurune fitozenotikoek ez dute espezie hau faboratzen. Espezie hau bestalde, hostoek itzalpeturiko 

guneetatik kanpo, biotopo eguzkitsuetan agertzen da. Landaredia itxia bada ere, bertan mantendu eta 

inguratzen duten zurezko zein elementu belarkaren eboluzioaren arabera aurrera egiteko gai da 

(AYMONIN, 1958). 

Guk AHPNean jasotako datuen arabera, D.cneorum bereziki larre-otadietan ageri da, hots, larre 

azidofiloetan aurkitu da orientazio guztietan eta otadiekin erlazionatua, aldapa gutxiko lekuetan. 

Daphne cneorumen sortak aztertzeaz gain, bere habitata hobeto ezagutzeko xedez, espeziea 

agertzen deneko hiru lokalitateetan estalduren neurketak burutu dira: batetik, espezie beraren estaldura 

erlatiboa kalkulatu da eta bestetik, otea (Ulex ssp.), txilarra (Erica ssp.) eta larrearena ere bai. Lokalitate 

50

akoitzean D.cneorumen presentzia eta ausentzia duten guneak bereiztu dira. Bi guneetan 10 trantsektu 

luzatu dira eta hauetan 100 puntutan estaldurak neurtu dira. 

D. cneorum sortak agertzen diren lekuetan otearen estaldura esangarriki baxuagoa da (27. Irudia). 

Gertaera hau ANOVAren bidez testatu da eta bi guneen arteko estalduren ezberdintasuna adierazgarria 

dela jakin dugu (a.g.=1; F=43,194; p

1,8 

1,6 

1,4 

Txilarraren estaldura (%) 

1,2 

1 

,8 

,6 

,4 

BAI 

EZ 

,2 

0 

Deskansa Erlaitz Pagogaña 

28. Irudia: 3 lokalitateetan (Deskansa, Erlaitz, Pagogaña), D.cneorum agertzen den (BAI) eta agertzen ez den (EZ) guneetako 

txilarraren estaldura datuak (%). 

100 

90 

80 

Larrearen estaldura (%) 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

BAI 

EZ 

0 


29. Irudia: 3 lokalitateetan (Deskansa, Erlaitz, Pagogaña), D.cneorum agertzen den (BAI) eta agertzen ez den (EZ) guneetako 

larrearen estaldura datuak (%). 

1,6 

Daphne cneorum-en estaldura (%) 

1,4 

1,2 

1 

,8 

,6 

,4 

,2 

0 


30. Irudia: 3 lokalitateetan, Deskansa, Erlaitz eta Pagogañan, D.cneorumen estaldura-datuak (%). 

52

D. cneorum espezieak hiru lokalitateetan estaldura portzentai ezberdinak aurkeztu ditu (30. Irudia). 

Estaldura handiena Pagogañan dago, %1eko batazbestekoa eta %1,6 desbiderazio estandarra du eta 

baxuena berriz, Deskansan, %0,7ko batazbestekoa eta %1,3 desbiderazio estandarra. Baina 

ezberdintasuna baxua dela eta ezin liteke esan adierazgarria denik (a.g.=2; F=0,113; p=0,8935). 

Azkenik, 9. Taulan D. cneorumekin batera ingurune berean topatu ditugun espezie laguntzaileen 

zerrenda eskaini da. 

Populazioa Habitat nagusia Taxoi laguntzaileak 

DcnDks 

DcnErl 

Otea nagusitzen bada ere 

garoa tartekaturik 

agertzen da. 

Garodi eta otadiak ageri 

dira 

Potentilla erecta, Prunella vulgaris, Daboecia cantabrica, Pteridium 

aquilinum, Ulex europaeus, Digitalis purpurea, Urtica urens, Lithodora 

prostata, Viola sp., Trifolium repens, Trifolium pratense, Bellis perennis, 

Asphodelus albus 

Asphodelus albus, Pteridium aquilinum, Trifolium repens, Bellis perennis, 

Potentilla erecta, Ulex europaeus, Quercus pyrenaica, Viola sp., Digitalis 

purpurea, Prunella vulgaris, Leucanthemum sp. 

DcnPgm 

Garadia nagusiki, otea ere 

ageri da. 

Pteridium aquilinum, Potentilla erecta, Ulex europaeus, Asphodelus albus, 

Quercus pyrenaica, Viola sp., Larix kaempferi, Digitalis purpurea, Lithodora 

prostata, Ranunculus bulbosus 

DcnPgs 

Larre azidofiloa (otea 

nagusi). 

Digitalis purpurea, Ulex europaeus, Trifolium repens, Urtica urens, Pteridium 

aquilinum, Potentilla ercta, Lithodora prostata, Cardus sp., Plantago 

lanceolata, Bellis perennis, Veronica officinalis, Galium pinetorum 

DcnGor 

Larre azidofiloa, ote eta 

garoak dominatua 

Lithodora prostata, Erica vagans, Daboecia cantabrica, Pteridium aquilinum, 

Digitalis purpurea, Trifolium repens, Chamomilla recutita, Viola sp., Trifolium 

pratense, Ulex europaeus 

9. Taula. Daphne cneorumekin batera agertzen diren espezie laguntzaileak. 

250 

Lore kopurua 

Fruitu kopurua 

200 

150 

100 

50 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Sorta-zenbakia 

7 

8 

9 

10 

31. Irudia: Sorta bakoitzean zenbatu diren lore eta fruitu-kopuru totala. 

53

UGAL ARRAKASTA 

Zoriz aukeratutako D.cneorum espeziearen 10 sorta aztertu dira: sorta bakoitzean 10 adarretan 

lore eta fruitu-kopuruak zenbatu dira. Lore-kopurua aldakorra da sorta batetik bestera, 119 eta 226 

kopuruen artean dabil. Sortek, ehundik gora lore badituzte ere, hauetatik soilik 1 eta 26 bitarte fruitu 

bilakatu dira. Honenbestez, fruitu portzentaia %14tik beherakoa da. Sorta batetik bestera lore eta fruitukopuruaren 

aldaketa (31. Irudia) ez da modu berean gertatzen, hau da, lore gutxien dituzten sortek ez 

dute fruitu gutxien garatzen (eta alderantziz). 


Arrisku-faktoreei dagokienez, bi ekintza nagusik kaltetzen dute espezie hau: larreen 

hobekuntzarako tratamendu bortitzek eta loratze garaian jendeak adaxkak kentzeak (loreen giza 

predazioa). Lehen jarduerari dagokiola, Irungo lurralde hauetan azken bost urteetan burutu diren ekintzak, 

abonatuak eta desbrozeak izan dira. Duela 15 urte aldiz, txilarra, otea eta iratze komunitateei su ematen 

zieten, hauek aziendari larretzea galerazten zioten bezain laister. Desbrozeak ere egiten ziren, kontrol 

handirik gabeko ekintzak alegia. 

1990-2001 bitartean Pagogaña eta Erlaitzen (batez ere Pagogaña) eginiko ongarriketak ondorengo 

taulan agertzen dira (J. Aduriz, kom. pertsonala): 

URTEA Ha DOLOMIA* SUPERFOSFATO eta KLORURO N-P2O2-K2O GUZTIRA 

AZUFREA 

POTASA 

1990 77 7400 - 3100 - 10500 

1991 77 - - - 6395 6395 

1992 77 6000 2000 900 - 8900 

1993 131 30000 9275 - - 39275 

1994 0 - - - - - 

1995 0 - - - - - 

1996 77 6250 5000 2500 - 13750 

1997 0 - - - - - 

1998 77 - 3000 3500 - 6500 

1999 77 7500 4500 - - 12000 

2000 77 17000 8000 - - 25000 

2001 77 2000 6000 - - 8000 

* Dolomia=%77 karea eta %33 magnesioa. 

Ongarriketa guzti hauek urte batean traktorearen bidez egin badira ere, gainontzekoetan, 

hegazkinez egin dira. Ongarriketa-sistema honek, beraz, ez du asaldura mekanikorik suposatu. Hala ere, 

aipatu beharra dago zehaztasun gutxiko datuak direla eta ez dagoela inolako baloraziorik jarduera guzti 

hauen arrakasta inguruan (behin eginda, ez da arrakastaren edo porrotaren jarraipen sistematikorik 

burutu). 

Bestalde, abeltzantza tradizional extentsiboak ez du espeziearen biziraupenean eragiten, aitzitik, 

argi-baldintzak mantentzeaz gain zuhaitz eta zuhaixken geruzetan lehiakidetza kontrolatzen du. Espeziea 

agertzen den lekuetan orain aipaturiko erabilera baldintzak mantentzen badira, taxoi hau ez litzateke 

arriskupean aurkituko. Bestetik, aipatu beharra dago loraketa garaian, lore eder eta erakargarri ugari 

ekoizten dituenez, jendearen loreak mozteko joera nabarmena dela. Arrisku potentzialen artean larreen 

hobekuntza egiteko erabiltzen diren jarduera bortitzak azpimarra daitezke, bereziki herbiziden aplikazioa. 

54

3.4. HEZEGUNEAK: KOKAPENA ETA AZTERKETA FLORISTIKOA 

• Kokapena: guztira 10 hezegune aurkitu dira (ikus 10. Taula eta 10. Irudia). 

10. Taula: aurkitutako hezeguneak, hauek betetzen duten azalera, eta aurkitzen direneko ingurunearen ezaugarriak (malda, %tan 

eta inguruaren deskribapena). 

LEKUA POPULAZIOA AZALERA (m 2 ) MALDA (%) INGURUAREN DESKRIBAPENA 

Aiako Harria HezAia01 50 0-5 - 

Antxotesaroia HezAnt01 400 40 - 

Baztelaerreka HezBaz01 80 0-5 Pinus radiata birlandaketa, otea 

inguruan 

Deskarga HezDes01 800 0-5 P. radiata basoaren soilgunea, otadiz 

inguratua 

Donfeliziturri HezDon01 50 35-40 - 

San Pedro gaina HezSan01 1050 30-40 Alertzea, pago ale batzuk, errekasto 

artean 

San Pedro gaina HezSan02 21 30-40 Gramineo ugari (Festuca, Agrostis) 

San Pedro gaina HezSan03 105 30-35 Errekasto ertzean, alertze-pagadia 

Uzpuru azpia HezUzp01 150 5 Erreka bazterra, pinudi soilgunea 

Uzpuru azpia HezUzp02 100 5 Erreka bazterra, pinudi soilgunea 

HezAnt01, HezDon01, HezSan02 eta HezUzp02 hezeguneetan, azalera txikia izateagatik edo 

hezegunea izatearen mugan egoteagatik, ez da inbentariorik egin. Beraz, gainerako sei hezeguneen 

azterketa floristikoaren emaitzak 11. eta 12. Taulan adierazi dira. 

11. Taula: Hezeguneetako dibertsitate-neurriak: H´=dibertsitate indizea; H´maximoa=dibertsitate indize maximoa; 

J=H´/H´maximoa. Indize hauek 12. Taulako estaldura-portzentaiak erabiliz lortu dira. 

HezAia01 

(n=2) 

HezBaz01 

(n=3) 

HezDes01 

(n=4) 

HezSan01 

(n=8) 

HezSan03 

(n=6) 

HezUzp01 

(n=6) 

H´ 

ESPEZIE-KOPURUA 

H´maximoa 

J 

2,75 

18 

2,89 

0,95 

2,75 

21 

3,04 

0,90 

2,99 

23 

3,14 

0,95 

2,92 

29 

3,37 

0,87 

2,99 

21 

3,04 

0,98 

3,01 

26 

3,26 

0,92 

Orokorrean, hezegune guztietan dibertsitate indizea altua da, 2,75 eta 3 bitartekoa (11. Taula). 

Dibertsitate-datuak hutsean begiratzea baino interesgarriagoa da dibertsitate maximoarekin alderatu eta 

bien arteko konparaketa egitea. Erkaketa honetatik, hezeguneetan espezie baten edo gutxi batzuren 

dominantzia dagoen edo dibertsitatea homogeneoki banatzen den ikus daiteke. HezSan03 esaterako, 

dibertsitatea homogeneoen banatuta duen hezegunea da eta HezSan01 berriz, H´ eta H´maximoaren 

artean alderapen gehien aurkezten duen hezegunea da. Bertan, espezie dominante gisa Cirsium palustre, 

Lotus pedunculatus eta Schoenus nigricans agertzen dira, %35,7, %22,5 eta %20,6 estaldurekin hurrenez 

hurren (12. Taula). Orokorrean hala ere, hezeguneen H´-ak H´maximotik hurbil daude (0,86

12. Taula: Hezeguneetako deskribapen floristikoa: espezieen estalduren batazbestekoa ± desbiderazio estandarra; 

AM=espezieen agerpen maiztasuna (hezegune guztiak hartuta); BB=batazbesteko orokorra. 

HezAia01 

(n=2) 

HezBaz01 

(n=3) 

HezDes01 

(n=4) 

HezSan01 

(n=8) 

HezSan03 

(n=6) 

HezUzp01 

(n=6) 

Sphagnum spp. 45,0 ± 0,0 31,7 ± 15,3 40,0 ± 30,0 30,0 ± 13,1 41,7 ± 8,2 51,7 ± 17,5 29 40,0 

Molinia caerulea 45,0 ± 0,0 45,0 ± 0,0 15,0 ± 0,0 45,0 ± 23,9 26,8 ± 21,9 22 29,5 

Cirsium palustre 0,2 ± 0,3 11,5 ± 22,3 35,7 ± 17,7 5,1 ± 7,7 30,8 ± 24,6 20 13,9 

Juncus bulbosus 7,8 ± 10,3 25,0 ± 17,3 11,6 ± 22,3 15,1 ± 19,6 30,1 ± 23,1 19 14,9 

Anagallis tenella 0,3 ± 0,4 18,3 ± 5,8 37,5 ± 15,0 15,0 ± 19,6 30,0 ± 16,4 18 16,8 

Erica tetralix 7,8 ± 10,3 15,2 ± 25,8 30,0 ± 17,3 5,6 ± 15,9 22,7 ± 24,5 14 13,5 

Scutellaria minor 15,2 ± 25,8 22,8 ± 25,7 5,8 ± 15,8 15,1 ± 23,2 13 9,8 

Carum verticillatum 22,5 ± 31,8 0,2 ± 0,3 22,5 ± 26,0 17,0 ± 23,2 22,6 ± 24,6 13 14,1 

Festuca rubra 16,9 ± 23,2 22,8 ± 24,4 10 6,6 

Potentilla erecta 0,3 ± 0,4 15,1 ± 21,1 0,1 ± 0,2 15,1 ± 23,2 9 5,1 

Carex lepidocarpa 35,0 ± 17,3 11,5 ± 22,3 11,3 ± 20,8 9 9,6 

Rhynchospora alba 7,8 ± 10,3 45,0 ± 0,0 11,3 ± 22,5 15,0 ± 23,2 8 13,2 

Eleocharis multicaulis 37,5 ± 15,0 15,2 ± 23,1 8 8,8 

Schoenus nigricans 11,4 ± 22,4 20,6 ± 19,7 7 5,3 

Lotus pedunculatus 15,0 ± 26,0 22,5 ± 24,1 7,5 ± 18,4 4,2 ± 10,2 7 8,2 

Drosera rotundifolia 15,2 ± 25,8 11,5 ± 22,3 0,1 ± 0,2 0,1 ± 0,2 7 4,5 

Agrostis stolonifera 0,2 ± 0,3 11,3 ± 22,5 29,2 ± 19,1 7 6,8 

Juncus effusus 27,6 ± 17,7 6 4,6 

Agrostis capillaris 5,6 ± 15,9 30,8 ± 19,1 6 6,1 

Sibthorpia sp. 2,8 ± 6,0 7,5 ± 18,4 5 1,7 

Polytrichum commune 0,1 ± 0,2 17,6 ± 22,0 5 2,9 

Oxalis acetosella 37,5 ± 18,4 5 6,3 

Narthecium ossifragum 22,5 ± 31,8 0,3 ± 0,3 0,1 ± 0,2 5 3,8 

Juncus articulatus 22,8 ± 31,5 0,4 ± 0,3 5 3,9 

Blechnum spicant 5,8 ± 15,8 0,1 ± 0,2 5 1,0 

Agrostis curtisii 45,0 ± 0,0 0,3 ± 0,3 5,6 ± 15,9 5 8,5 

Wahlenbergia hederacea 11,3 ± 22,5 0,2 ± 0,3 4 1,9 

Soldanella villosa 5,7 ± 15,9 26,7 ± 41,4 4 5,4 

Festuca sp./Deschampsia sp. 17,6 ± 22,0 4 2,9 

Erica ciliaris 45,0 ± 0,0 0,3 ± 0,3 4 7,5 

Carex flacca 11,3 ± 22,5 0,1 ± 0,2 0,1 ± 0,2 4 1,9 

Viola gr. sylvestris 5,8 ± 15,9 3 1,0 

Ulex gallii 0,3 ± 0,4 0,2 ± 0,3 2,5 ± 6,1 3 0,5 

Stellaria alsine 15,0 ± 23,2 0,1 ± 0,2 3 2,5 

Pedicularis sylvatica 30,0 ± 26,0 0,1 ± 0,2 3 5,0 

Hypericum elodes 4,0 ± 7,3 3 0,7 

Holcus mollis 15,1 ± 23,2 3 2,5 

Erica vagans 5,6 ± 15,9 2,6 ± 6,1 3 1,4 

Danthonia decumbens 30,0 ± 26,0 7,5 ± 18,4 3 6,3 

Cardamine raphanifolia 15,1 ± 23,2 3 2,5 

Potamogeton polygonifolius 11,4 ± 22,4 2 1,9 

Lysimachia nemorum 1,9 ± 5,3 0,1 ± 0,2 2 0,3 

Daboecia cantabrica 30,0 ± 26,0 2 5,0 

Chrysosplenium oppositifolium 0,0 ± 0,0 2,6 ± 6,1 2 0,4 

Calluna vulgaris 0,2 ± 0,3 7,5 ± 18,4 2 1,3 

Taraxacum sp. 7,5 ± 18,4 1 1,3 

Scirpus setaceus 7,5 ± 18,4 1 1,3 

Rubus sp. 0,1 ± 0,3 1 0,0 

Prunella laciniata 7,5 ± 18,4 1 1,3 

Poa annua 22,5 ± 31,8 1 3,8 

Pinguicula lusitanica 0,3 ± 0,4 1 0,0 

Juncus conglomeratus 5,6 ± 15,9 1 0,9 

Hepatica spp. 5,6 ± 15,9 1 0,9 

Carex echinata 22,5 ± 31,8 1 3,8 

Cardamine pratensis 0,1 ± 0,2 1 0,0 

Athyrium filix-femina 0,1 ± 0,2 1 0,0 

Lurzorua 30,0 ± 21,2 35,0 ± 17,3 25,0 ± 14,1 15,0 ± 19,6 33,3 ± 13,3 30,9 ± 17,8 25 28,2 

Harria 22,5 ± 31,8 0,1 ± 0,2 27,5 ± 19,9 8 8,4 

AM 

BB 

56

Ondoko espezie hauek ere ikusi dira nahiz eta karratuetan ez erori: Viola palustris, Ranunculus 

repens, Galium saxatile, Cyperus flavescens, Carex laevigata. 

Espezie-kopuru altuenak aurkezten dituzten hezeguneak HezSan01 eta HezUzp01 dira (29 eta 26 

espezie) eta agerpen maiztasun altuenak dituzten espezieak Sphagnum spp., Molinia caerulea, Cirsium 

palustre, Juncus bulbosus eta Anagallis tenella dira. Orain aipaturiko espezieak, egin diren 29 

inbentarioetatik gutxienez erdietan agertu dira (12. Taula). Sphagnuma esaterako, inbentario guztietan 

agertu da eta Molinia caerulea 22 inbentariotan. 

Hezeguneak agertzen diren inguruneetako muturreko baldintzek, oligotrofiara egokituta dauden 

espezie ezaugarri gutxi agertzea eragiten dute. Baldintza orokorrak, sustrato azidoak, hezetasun 

iraunkorra eta oxigeno eskasia dira (BÁSCONES et al., 1984). Ikerketa honetan topatu diren esfagnadietako 

espezie karakteristikoak 13. Taulan izendatu dira. 

13. Taula: AM=agerpen maiztasuna, BB=neurtu den batazbesteko estaldura (inbentarioak egin 

diren hezeguneak hartu dira kontutan). 

Espezieak (mehatxu maila Ertaeuropan) 1 AM BB (%) 

Carum verticillatum 13 84,75 

Cirsium palustre 20 83,27 

Cyperus flavescens 0 0,00 

Drosera rotundifolia (VU) 1 7 26,81 

Eleocharis multicaulis (VU) 1 8 52,67 

Erica tetralix 14 81,21 

Hypericum elodes (EN) 1 3 4,00 

Juncus bulbosus 19 89,52 

Lotus pedunculatus 7 49,17 

Molinia caerulea 22 176,75 

Narthecium ossifragum (VU) 1 5 22,96 

Pinguicula lusitanica 1 0,25 

Polytrichum commune (goroldioa) 5 17,65 

Potamogeton polygonifolius (VU) 1 2 11,38 

Rhynchospora alba 8 79,00 

Sphagnum spp. (goroldioa) 29 240,00 

Scirpus setaceus 1 7,50 

Viola palustris 0 0,00 

1 

Schnittler & Günther, 1999. 

Espezie hauen artean bereizketa bat egin beharra dago, nahiz eta espezifikoak denak izan, 

Gipuzkoa mailan agerpen urria dela eta arraroenak 13. Taulan negritaz dauden zazpi espezieak dira 

(CATALÁN & AIZPURU, 1985). 

Bestalde, aipatzekoa da Euskal Autonomi Erkidegoan ezaugarri klimatiko eta edafikoek 

esfagnadien garapena faboratzen dutela baina ez zohikaztegien eraketa. Euskal Herriko erliebe gogorrak 

zohikaztegi gutxi egotearen arrazoi dira. Honen ondorioz, drenaia zaildua eta prezipitazio altua duen 

plataforma topatzea zaila da. Honegatik, zohikaztegiz baino esfagnadietaz hitzegiten da Euskal Herrian 

(HERAS & INFANTE, 1990). 

57

Esfagnadi hauen banaketa area gehienbat eskualde atlantiarrera mugatzen da (Gipuzkoa, Bizkaia 

eta Arabako gune septemtrionalenak). Haran Atlantiarretan, 20-600 metro bitarte eta prezipitazioa altua 

den gunean (1000-2000 mm/urteko), esfagnadiak modu aislatuan eta kopuru urrian agertzen dira, 

beharbada gizartiatze gradu altua dela eta. Hala ere, lurraldearen ipar-ekialdeko muturra, Nafarroarekin 

mugan dagoen Gipuzkoa ertza, esfagnadietan abertatsa da (HERAS & INFANTE, 1990). Hau ikusirik, 

baldintza zehatzetan agertzen diren ingurune hauek eta bertako espezie espezifikoek babes berezia 

behar dute beraz. 

58

4. Gaur egungo egoeraren diagnosi orokorra 

eta ondorioak 

59

4. GAUR EGUNGO EGOERAREN DIAGNOSI OROKORRA ETA ONDORIOAK 

4.1. Petrocoptis pyrenaica subsp. pyrenaica (J.Bergeret) A.Braun ex Walpers 

• Banaketa eta zentsua: Aiako Harriko populazioa 23 gunetan banatu zen. Guztira 18393 ale loredun 

kontatu ziren eta banaketa eredu jarraia azaldu zuten sortek. Landare honen sorta tamaina oso 

aldakorra zela behatu zen (113,4±138,7). Granitozko harkaitzetan bizi da estraplomoen zirrikituak 

kolonizatuz; 500-800m bitartean aurkitu da eta orientazio guztietan. 

• Espeziearen kontserbazio-egoera ona da. 

• Ez da arrisku-faktore aipagarririk identifikatu. 

4.2. Asplenium septentrionale (L.) Hoffm. subsp. septentrionale 

• Banaketa eta zentsua: guztira 13 kokapen eta 29 ale aurkitu dira, guztiak granitozko harkaitz 

silizeoetan, 650-750 m-tako tarte altitudinalean, eta bereziki W-ko orientazioan. 


• Ez da arrisku-faktore aipagarririk identifikatu. Halere, naturzale nahiz botanikoen bilketa-jarduera 


4.3. Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank & C.F.P. Mart. subsp. selago 

• Banaketa eta zentsua: guztira 19 kokapen eta 143 ale aurkitu dira, ia guztiak (aleen %93a) granitozko 

harkaitz silizeoetan, 625-800 m-tako tarte altitudinalean, eta bereziki W-ko orientazioan. 


• Ez da arrisku-faktore aipagarririk identifikatu. Halere, naturzale nahiz botanikoen bilketa-jarduera 


4.4. Soldanella villosa Darracq ex Labarrère 

• Banaketa eta zentsua: Oiartzungo Bianditz eta Aiako Harriko azpiko 31 errekastoetan aurkitu da, 

guztira 54 talde osatuz. Errekasto hauek granitozko substratu azidoen gainetik doaz eta iparraldera 

edo mendebaldera orientatuta daude. Azterturiko 3 populazioetan diferentzia esangarriak behatu dira 

3 adin klaseetako aleen (S, plantula; VY, gazte begetatiboa; A, heldua) hosto tamainari (Ø, diametroa 

eta L, luzera) eta lore nahiz fruitu kopuruari dagokienez: Bianditzen (errekastoaren goi mendiko 

iturburua) aleak esangarriki (anova, p

adierazgarriak). Plantula handienak Donfeliziturrin topatu ziren maiatzean, eta heldu handienak 

Baztelaerrekan. Aitzitik, alderantzizko joera behatu da ugal esfortzuan: Bianditzeko ale ugalkorrek 

eskapoko lore gehiago ekoiztu dituzke (3,9±1,0) beste bi populazioetakoekin konparatuz 

(Donfeliziturrin 3,2±1,9 eta Baztelaerrekan 2,5±2,0), desberdintasunak esangarriak izanik (anova, 

p

kontrolatuan eta beti ere errekastoaren bi aldeetara gutxienez 10 m-tako baso-banda utzirik, itzalpeko 

baldintzak bermatuko dituena. 

4.6. Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. 

• Banaketa eta zentsua: guztira 18 kokapen eta 86.409 fronde aurkitu dira, ia guztiak Karrika eta 

Basaterrekan zehar barreiaturik, 150-450 m-tako tarte altitudinalean, eta bereziki N eta E-ko 

orientazioan. Landarediari dagokiola, aleen %58,1a Pinus radiata pinadi helduen azpian daude eta 

gainerakoak baso mixto (%35,9) eta hariztipean (%6). 

• Espeziearen kontserbazio-egoera larria da. 

• Arrisku-faktore aipagarriena: baso birlandatuen (koniferoen) ustiaketa. Hortaz, landare hau bizi 

deneko errekastoen inguruan pinadirik ez moztea gomendatzen da, eta moztekotan teknika 

kontserbakorren bidez izan dadila (ez bortitza, espeziearen biziraupena bermatuko duena), oso modu 


baldintzak bermatuko dituena. Baita naturzale nahiz botanikoen bilketa-jarduera mehatxu potentzial 

nabarmena da. 

4.7. Trichomanes speciosum Willd. 

• Banaketa eta zentsua: soilik Latsaerrekan topatu da, 137 m-ko altitudean eta esporofito multzoak 

0,75 m 2 -ko azalera murritza betetzen du. 

• Espeziearen kontserbazio-egoera oso larria (kritikoa) da, esporofitoen populazio bakarra baitago. 

Habitat Arteztaraueko II. Eranskinean aipatuta dago espezie hau eta Penintsula Iberiarreko flora 

mehatxatuaren zerrenda gorrian zaurgarri, hots IUCN kategorien arabera VU (B1+ 2b, D2) gisa 

sailkatuta dago, EAEko flora mehatxatuaren katalogoan interes bereziko taxoi modura sailkatu bada 

ere. 

• Arrisku-faktore potentzial aipagarriena: errekastoaren ubidean eragin dezakeen edozein jarduera eta 

perturbazioak, bereziki baso-ustiaketari lotuta daudenak. Baita naturzale nahiz botanikoen bilketajarduera 

mehatxu potentzial nabarmena da. 

4.8. Daphne cneorum L. 

• Banaketa eta zentsua: sortak Irungo larreetan aurkitu ziren, guztira 891. Tamaina eta banaketa 

desberdinekoak izanik, gehiengoa bi gune nagusietan biltzen da: Pagogañako soroan (totalarekiko 

%49,9) eta Erlaitzen (%32,9). Landare hau, larre azidofiloetan aurkitu zen orientazioa guztietan eta 

otadiekin erlazionatua. 

• Espeziearen kontserbazio-egoera larria da. 

• Arrisku-faktoreak: larreen hobekuntzarako jarduerak eta loreen giza predazioa (lore-bilketa masiboa). 

Daphne cneorum espezie arrunta da Europa erdi eta hegoaldean (TUTIN et al., 1968), nahiz eta 

herrialde bakoitzean bere egoera desberdina izan (esaterako Polonian espezie mehatxatua da). Aitzitik, 

62

Euskal Herrian ezagutzen diren populazioak banaketaren mendebaldeko mugakoak dira. Gipuzkoan 

Irunen eta Bizkaian Karrantzan aurkitu izan da (AIZPURU et al., 1997) baina azken lokalitateari dagokionez, 

bilaketa berriak burutu ostean ez da berriro agertu. AHPNean aipatuta zeuden lokalitateez gain (AIZPURU 

et al., 1997) beste hiru puntutan ere aurkitu denez, hasieran uste baino ugariagoa dela esan daiteke. 

Antza denez, espezie honen habitata eranitza da, bai altitudeari eta bai substratu-mota eta hezetasunmailari 

dagokienez: Europa erdiko mendietan 1500m-tik gora eta leku hezeetan ageri bada ere (AIZPURU 

et al., 1996), AHPNean 500m-tik beherako altitudeetan topatu dira orban guztiak, Bidasoan eta Miarritze 

inguruan ia itsas mailaraino jaitsiz. Litekeena da Euskal Herrian espezie honek duen egoera larria, bai 

banaketa-muga izatearekin eta bai bere habitataren perturbazio-jarduerekin erlazionatuta egotea. 

Ukaezina da espezie honen habitata ikertu beharra dagoela bere biziraupenaren inguruko erabakiak hartu 

aurretik. 

Datu-eza nabarmena bada ere, dirudienez XIX. mendearen amaieran Daphne cneorumen 

populazioek zenbait hektareatako eremuak betetzen zituzten Pirinioen behealdean, baina gure lurraldean 

populazioa oso zatikatua dago eta espeziearen sailak orbanetan banatzen dira. Aurkitutako Daphne 

cneorum-en orbanak ziurrenik garai bateko orban handiago baten azken aztarnak dira. Beharbada 

espezie hau murriztu eta populazioa zatitzea giza presioak eragin du. Hala ere, presio-faktore hauek 

zehazteko orbanen dinamika aztertzea komeniko litzateke. Landare hau otadiekin erlazionatuta dago eta 

azken 10-15 urteetan larreen hobekuntzarako erabilitako tratamenduek eragin bortitza izan dute 

komunitate honetan. Jarduera hauen ondorio izan daiteke populazioaren egitura hau. Honez gain giza 

presioak ere negatiboki eragin dezake sorta ugari errepideetatik gertu daudelako eta lore ikusgarriak 

garatzen dituelako. 

Gaur egun AHPNean espezie honek duen banaketa-eredua interpretatzea nahiko zaila suertatzen 

da, izan ere urteetan zehar bizi deneko eskualde horretan burutu diren giza jardueren berri gutxi baitugu. 

Gunekako banaketa azaltzen duelarik, esan daiteke oteak neurri handi batetan lehia gogorra egiten diola 

landareari. Beste herrialde batzuetan, AYMONIN (1958)-en arabera, D. cneorum-ek espezie batzuekin soilik 

du lehiakidetza. Lurrazpiko organuluari esker eta bere hazkuntza moduari esker gainalde eta aldameneko 

taldeen eragina partzialki ekiditen du. Bere oinaldean Sphagnum-a agertzen da eta honek talde berrien 

agerpena faboratzen du, Rhynchospora eta Droserarena esaterako. Momenturen batean hiru talde 

gainjarrita ager daitezke, D. cneorum eta Ulexen larre-otadia, ihidia eta Sphagnuma. Baina Euskal 

Herrian, gizakiak mendeetan zehar sute periodikoak egin dituen lekuetan, orain aipaturiko komunitateek 

aldaketak jasan dituzte. D.cneorumek perturbazio mota hau jasan egin du baina espezie lignifikatu 

gehienak desagertu egin dira. Honela, Asphodelus zelaien eraketa faboratu da (AYMONIN,1958). Guzti hau 

kontutan hartuta, perturbazio-intentsitatea kontrolatu beharreko habitat-motetan bizi dela baiezta 

dezakegu. 

Egungo ekosistema hauen erabilera motak mantendu eta hobetu egin behar dira, asaldurak 

ekidinez. Landare komunitateak edo hauek dauden lurzoruak kaltetu ditzaketen jarduera intentsiboak 

ekidin behar dira: nekazaritza, herbiziden erabilera edo gehiegizko zapalketa esaterako. MULLER (2001) 

ikerlariak dioenez, Daphne cneorum-Calluna habitataren kontserbazioak erabilera urria eskatzen du: 

zuhaitz eta zuhaixka kolonizatzaileen mozketa, abelatzantza extentsiboa burutuz eta karea edo 

nitrogenodun ongarrien gehigarririk gabe. 

Ex situ kontserbazioari dagokiola, Frantzia ipar-ekialdeko lau Parke Naturaletan, kontserbaziorako, 

espezie arraro eta mehatxatuen hazien bankua osotu dute, honek, espazio minimo batean dibertsitate 

63

genetiko maximoa gordetzea baimentzen baitu. Daphne cneorum-en kasuan, kultibo-baldintzetako 

ugalketa begetatiboak desagertzeko arriskuan zeuden populazioak mantentzea ahalbidetu du. 

Ugal biologiaren inguruko datu apurrek aditzera ematen dutenez, D. cneorumek martxotik urrirarte 

irauten duen loraldia due eta lore ugari ekoizten ditu. Fruituen kasuan, aldiz, ezin da gauza bera esan, 

fruitu heldu eta bideragarria garatzen duten lore-kopurua oso urria baita (ikus txosten honetako emaitzak). 

Fruituak erortzear dauden loreetan ixten dira gogorki, konsistentzia koriazeoa hartuz, apendize edo 

luzakinik gabe eta azkar kadukatzen dira. Fruitu hauen barreiapenari eta beraz, espeziearen hedapenari 

buruz azalpen bat baino gehiago daude. Abereek parte hartzen dutela pentsatu izan da, baina fruituak 

duen produktu toxikoa dela eta, abereek gutxitan irensten dutela azpimarra daiteke. Honen arabera, 

barreiaketa epizookoroa baino barokoroa da (AYMONIN,1958), hots diaspora heldutasunera iristen denean 

bere pisuaren poderioz adar loredunetik askatu eta lurrera erortzen da. Horrek esan nahi du ale berria 

emango duen fruitua distantzia txikietara migratzeko gai dela eta lurzoruaren inklinazioaren arabera 

aldakorra izan daitekeela (leku lauetan distantzia txikiagora geratuko da, guraso-aletik oso gertu). 

D.cneorum -ren fruituak endozookoroak izan daitezkeela ere planteatu da, baina D.cneorumen fruituak ez 

direnez oso mamitsuak, ez eta oso ikuskorrak ere, txorien bidezko endozookoria zalantzan jartzen da 

(AYMONIN,1958). Espezie honen kasuan beraz, fruktifikazioa akatsduna dela esaten da, hazi antzuen 

garapena eta arazoz beteriko barreiaketa dela eta (AYMONIN,1958). 

Bestalde, D. cneorum-ren landareak produktu toxikoak ditu, zelula guztietan banaturik eta organulu 

batzuetan akumulaturik. Hau dela eta abereek normalean ez dute landare hau jaten. Espeziearen barne 

toxizitate hau hala ere inguruko landareentzat kaltegarri ez dela uste da, bere ingurunean beste espezie 

taldeen plantulak agertzen baitira. Animalien aurreko babes biokimiko hau biotopoen arabera (biologiko 

eta fisiko) aldaketekiko tolerantea da (AYMONIN,1958). 

Baldintza batzuetan beraz, D. cneorum-a landare populazio bat dominatzera iristen da: abeltzantza 

lekuetan, animalien agerpenak eragin fisikoak sortzen baititu eta suteak gertatzen diren lekuetan. Bertan 

sortzen den landaredi taldea batzuetan Asphodelo-Daphnetum bilakatzen da (AYMONIN,1958). 

Abeltzantza eta suteak D. cneorum-en hedapen lokala faboratzen duen bitartean, inguru hauetan otea eta 

txilarra ez dira espezie faboratuak, kaltetuak baizik. Hau, eta azterturiko hiru lokalitateetan azienda 

presentzia dagoela jakinik, D. cneorum agertzen den guneetan otea eta txilarraren estaldura baxua 

aziendaren presioagatik dela suposa daiteke. 

Larre-kudeaketaren beste atal bat itxiturak egitea izan da. Kudeaketa-sistema honek Erlaitzen 

aziendaren presioa emendatzea eragin du. Bestalde, hiru lokalitateetatik Pagogañan D. cneorum 

estaldura altuena topatzearen arrazoia aziendaren presio gehiena gune horrek pairatu izana izan daiteke. 

Laburbilduz, espezie honek lehiakidetzarako abantailak aurkezten ditu: suteen ondoren 

erreakzionatzeko duten gaitasuna, abereen aurka dituen babes biokimikoak, ugal begetatiborako aukerak, 

hotzarekiko erresistentzia, biziraupena, duen biozenosi barietateak biotopo anitzak edukitzea ahalbidetzen 

dio. Abantaila hauetaz gain espezie honek lehiakidetzarako desabantailotsuak diren ezaugarriak ere 

baditu: fruktifikazio akatsduna, arazoz beteriko barreiaketa, garatzen diren plantula-kopurua urria da, 

baldintza edafiko zorrotzek ez dute espeziea faboratzen ez eta ingurune fitozenotiko zorrotzek ere (baso 

eta landaredi itxiak). 

64

4.9. Hezeguneak 

• Orohar AHPNeko hezeguneek ez dute azalera handirik betetzen. 

• Dibertsitate-maila altua dute. 

• Bereziki Deskargako hezegunea hoberen kontserbaturikoena da. 

• Arrisku-faktore aipagarrienak bi dira: koniferoen birlandaketen ustiaketa eta ganaduaren presentzia. 

65

5. Gomendio eta kudeaketarako 

iradokizunak 

66

5. GOMENDIO ETA KUDEAKETARAKO IRADOKIZUNAK 

5.1. KUDEAKETARAKO GOMENDIO ZEHATZAK 

HARKAITZ SILIZEOAK 

Petrocoptis pyrenaica subsp. pyrenaica (J.Bergeret) A.Braun ex Walpers 

• Monitorizazio-plangintzaren barnean 5 urtetik behin populazioen egoeraren berrikuspena burutzea 

gomendatzen da (miaketa eta jarraipen sistematikoen bidez). 

Asplenium septentrionale (L.) Hoffm. subsp. septentrionale 



• Aleen bilketa debekatzea. 

Huperzia selago (L.) Bernh. ex Schrank & C.F.P. Mart. subsp. selago 




ITURBURU, ERREKASTO ETA ERREKAK 

Saxifraga clusii Gouan 

• Bizi deneko errekasto-ubidearen erabateko babesa . 

• Arrisku-faktore aipagarriena baso birlandatuen (koniferoen) ustiaketa denez, landare hau bizi deneko 

errekastoen inguruan pinadirik ez moztea gomendatzen da, eta moztekotan teknika kontserbakorren 

bidez izan dadila (ez bortitza, espeziearen biziraupena bermatuko duena), oso modu kontrolatuan eta 

beti ere errekastoaren bi aldeetara gutxienez 10 m-tako baso-banda utzirik, itzalpeko baldintzak 

bermatuko dituena. 




• Espeziearen mikrohabitat fisikoaren karakterizazio zehatza burutzea gomendatzen da, bereziki 

habitat egokiaren potentzialitatea baloratzeko eta bere barreiapen-estrategia hobeto ezagutzeko. 

Soldanella villosa Darracq ex Labarrère 




kontserbakorren bidez izan dadila (bortitza eta suntsitzailea ez dena, espeziearen biziraupena 

bermatuko duena), oso modu kontrolatuan eta beti ere errekastoaren bi aldeetara gutxienez 10 m- 

67

tako baso-banda utzirik, itzalpeko baldintzak bermatuko dituena. Bestetik, herbiborismoak ere 

eragiten du zenbait guneetan baina ez dirudi ondorio kaltegarririk ekar diezaiokenik, eta hortaz ez da 

itxituren premiarik aurrikusi. 






• Perturbazio naturalek populazioetan eragiten duten fragmentazioaren eragina eta dinamika aztertzea 

premiazkotzat jotzen dugu. 

Trichomanes speciosum Willd. 



• Miaketa-lan finagoa behar du eta bereziki gametofitoaren presentzia eta garapena aztertzea. 

• Monitorizazio-plangintzaren barnean urtero populazioen egoeraren berrikuspena burutzea 




Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. 





kontserbakorren bidez izan dadila (ez bortitza, espeziearen biziraupena bermatuko duena), oso modu 


baldintzak bermatuko dituena. 





LARRE-OTADIAK 

Daphne cneorum L. 

• Bizi deneko eremuen erabateko babesa . 


68

Gomendioak iradokitzeko orduan bi erizpide hartu ditugu kontutan: (1) dagoen populazio edo 

guneen babesa eta kontserbazioa bermatzea; (2) dagoen populazioa indartzea. Bi ildo horiei jarraituz, 

gure gomendio aipagarrienak bi ataletan banatu ditugu: epe laburrean bete beharrekoak alde batetik, eta 

epe ertain-luze batetan burutu beharrekoak bestetik. 

Epe laburrera bete beharrekoak: 

1. Larreen hobekuntzarako metodo bortitzak galeraztea, bai eta herbiziden erabilera ere. Larratzearen 

esklusiorako itxiturarik ez jartzea. 

2. Loreen giza predazioa arretaz kontrolatzea edo ahal den neurrian debekatzea. 

3. Panel informatiboak jartzea espeziearen inguruko informazio korologiko, biologiko eta ekologikoa modu 

errezean trasmitituko dituztenak, bereziki loraketa eta fruktifikazio-dinamikari dagokiona. Gutxienez bi 

panel ondoko leku estrategikoetan (ikus 1 eta 2 zenbakiak 32. Irudian): bata Erlaitz azpiko aparkalekuaren 

sarreran (Oiartzundik datozen bisitariak errez topa dezaten), eta bestea Txerri-Soroko pistaren sarreran, 

Irun aldetik datozenentzat. 

Epe ertain-luze batetan burutu beharrekoak: 

1. Populazioa indartzeko asmoz, D. cneorum-aren kudeaketarako eremuak definitu ditugu (32. Irudia): 

1 

Deskansa eremua 

Erlaitz eremua 

Pagogaña eremua 

2 

Gorosterdi eremua 

32. Irudia. Daphne cneorumen kudeaketa zehatzerako eremuak. 1: Txerri-Soroko pistaren sarrerako panel informatiboa; 2: Erlaitz 

azpiko aparkalekuaren sarrerako panel informatiboa. 

69

• Pagogaña-eremuan: dagoen moduan utzi, abel presioa aldatu gabe, itxiturarik gabe, baina loreen 

giza predazioa debekatuz. 

• Gorosterdi-eremuan, Erlaitz-eremuan eta Deskansa-eremuan: otearen desbrozaketa selektibo eta 

kontrolatuaren bidez, soilgune barreiatuak sortu D. cneorum-aren sorten inguruan, eta aktiboki 

fruituen barreiapenean lagundu. Artifizialki eraturiko soilgune horiek mantentzeko ganadu larria 

erabiltzea gomendatzen da, bereziki behor eta behiak abel zama kontrolatuz. 

2. Dibertsitate genetikoaren azterketak burutu eta banaketa espazialaren eredua aztertu, bai eta ugal 

biologian sakondu ere, beste lekuetako populazioen ugal portaerarekin alderatuz. 

3. Azkenik, monitorizazio-plangintza baten barnean miaketa sistematikoak burutzea (3 urtetik behin) 

populazioaren egoera berrikusteko (jarraipen sistematikoa). 

HEZEGUNEAK 

• Arrisku potentziala: ganaduaren eragina, bereziki urte lehorretan. Halere, ezjakina da benetan eragin 

kaltegarria denentz. Ur-puntuetatik hurbil daudenez, ur-emaritiko desbideraketek arriskuan jarri 

dezakete hezegunea. 

• Hezegunez hezegune baloratu beharko litzateke itxiturak ezartzea. 

• Modu kontserbakorrean hartzea ura eta kontu handiz jardutea. 

70

5.2. IKERKETA: ETORKIZUNERAKO URRATSAK (JARRAIPEN-PROPOSAMENA) 

Aiako Harria Parke Naturaleko interes bereziko floraren ikerketaren jarraipenak ondoko helburu 

hauek bete beharko ditu: 

• Monitorizazio-plangintza egituratzea eta honetan bertako basozain eta teknikariak inplikatzeko 

erreztasunak eskaintzea: formazio-ikastaroak, hitzaldiak, jardunaldiak, etab. 

• Arreta berezia jarriko da Trichomanes speciosum eta Saxifraga clusii espezieen populazioen 

kontrolean: miaketa lan finagoa egiteko premia nabarmena delarik. 

• Soldanella villosa eta Hymenophyllum tunbrigense espezieen mikrohabitat fisikoaren karakterizazioa 

burutzea eta hortaz habitat egokiaren potentzialitatea baloratzea. 

• Goian aipaturiko espezieen karakterizazio genetikoa, parkean babesturik dauden populazio hauen 

dibertsitate genetikoa ezagutzea. 

Helburuen justifikazioa 

Lehen eta bigarren puntuak ezinbestekoak dira: diagnosi puntualak ez du ia ezertarako balio, urte 

beteko datuekin soilik gauza gutxi esan daiteke. 

Hirugarren puntuari dagokionez, eta arrisku-faktore nagusietariko bat koniferoen birlandaketen 

ustiaketa izanik, imagina daiteke pinudi-mozketak uraren uhertasun mailaren emendioa ekarriko duela, 

eta hortaz buztin, egur eta hainbat material pilatzen joango dela errekastoan zehar, espezie hauen habitat 

fisikoa alteratuz. Bereziki buztin eta hondar pilaketak Hymenophyllum tunbrigense iratzean berebiziko 

kalteak sor ditzakeela espero da, zelula bakarreko geruza finez osaturiko esporofitoa baitu eta 

ingurunearekiko oso sentikorra izanik, pentsa daiteke kalte handia pairatuko luketeela. 

Laugarren puntua dela eta, Parkean arrisku-faktore nagusia identifikatu dugu errekastoetako 

populazioei eragin diezaiekena: baso-ustiaketa (matarrasaz burutzen badira). Pentsa daiteke populazio 

hauek eboluzioan zehar moldatu egin direla errekak berak ekar ditzakeen perturbazio naturaletara 

(esaterako, ur-golpeek sor ditzaketen populazioaren fragmentazioetara), baina ezin dugu jakin zein izango 

den baso ustiaketarako erabiltzen diren teknika bortitzek eragin dezaketen inpaktua. Fragmentatzen diren 

populazio-zatien jarraipena burutzeko eta horren ondorioa ebaluatzeko halabeharrezkoa dugu sortak 

genetikoki identifikatuta edukitzea, noraino migratu duten, zenbat distantzia egin duten, … etabar jakiteko 

(markadore genetikoak). Fragmentazio-dinamikak pentsarazten digu erreken arteko sortetan aldakortasun 

genetikoa topatuko dugula, hau da antzekoagoak izango direla erreka bereko sortak, erreka 

desberdinetakoak baino. Hala bada, nola barreia daiteke landarea gaur egun ez dagoen erreka-zuloetara, 

potentzialki habitat egokia bada ere? 

71

6. Bibliografia 

72

6. BIBLIOGRAFIA 

AIZPURU, I. & CATALÁN, P. 1987. Datos sobre la vegetación de fuentes y arroyos de aguas nacientes en las montañas 

vasco-cantábrica. Lazaroa 7: 273-279. 

AIZPURU, I., ASEGINOLAZA, C., URIBE-ECHEBARRÍA & URRUTIA, P. 1997. Propuesta de catálogo vasco de especies 

amenazadas. Flora vascular. Aranzadi Zientzi Elkartea eta Arabako Natur Institutua (argitaratu gabeko 

txostena). 

AIZPURU, I., ASEGINOLAZA, C., URIBE-ECHEBARRÍA, P.M., URRUTIA, P. & ZORRAKIN, I. 1999. Claves ilustradas de la Flora 

del País Vasco y Territorios limítrofes. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia. Gasteiz. 

AIZPURU, I., CATALÁN, P. & GARÍN, F. 1996. Euskal Herriko zuhaitz eta zuhaisken gidaliburua. Eusko Jaurlaritza. 

Gasteiz. 

ALBERT, M.J., ESCUDERO, A. & IRIONDO, J.M. 2001. Female reproductive success of narrow endemic Erodium 

paularense in contrasting microhabitats. Ecology, 82 (6): 1734-1747. 

ALDEZABAL, A. 1994. Baztan/Kintoa lurraldeko landaredi kormofitikoaren ikerketa: katalogo floristikoa. Eusko 

Ikaskuntza: Cuadernos de Sección (Ciencias Naturales), 10: 227-375. 

ARBELAITZ, E., MENDIZABAL, M., TAMAIO, I., ALDEZABAL, A. & ASEGINOLAZA, C. 2002. Aiako Harria Parke Naturaleko 

mehatxaturiko flora (Gipuzkoa): I. Populazioen banaketa eta zentsoa. Munibe, 53: 131-146. 

ASEGINOLAZA, C. 2000. Oiartzungo natura. Oiartzungo Udala, Oiartzun. 269 or. 

ASEGINOLAZA, C., GÓMEZ, D., LIZAUR, X., MONTSERRAT, G., MORANTE, G., SALAVERRIA, M.R. , URIBE-ECHEBARRIA, P.M. 

& ALEJANDRE, J.A. 1985. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako landare-katalogoa. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen 

Zerbitzu Nagusia. 

ASEGINOLAZA, C., GÓMEZ, D., LIZAUR, X., MONTSERRAT, G., MORANTE, G., SALAVERRIA, M.R. & URIBE-ECHEBARRIA, P.M. 

1996. Vegetación de la Comunidad Autónoma del País Vasco. Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu 

Nagusia. Gasteiz. 

AYMONIN, G. 1958. Quelques aspects des phytocenoses a Daphne cneorum en particulier du Pays Basque français. 

Bull. Cent. Etud. Rech. Sci., Biarritz, 2 (1) : 51-91. 

BALDA, A. 2002. Contribuciones al conocimiento de la flora navarra. Munibe, 53: 157-174. 

BARREDO, J.J. 1996. Nuevos datos sobre la distribución y el hábitat de algunas plantas termófilas oceánicas en el 

tramo oriental de la Cornisa Cantábrica. Munibe, 48: 39-48. 

BÁSCONES, J.C., GARDE, A. & EDERRA, A. 1984. Esfagnos y Esfagnales de Navarra (España). Anales de Biología, 2 

(sección especial 2). Secretariado de Publicaciones-Universidad de Murcia. 201-208 or. 

BIURRUN, I. 1999. Flora y vegetación de los ríos y humedales de Navarra. Guineana, Vol. 5. Leioa. 339 pp. 

BON, 1997. Decreto Foral 94/1997. Creación del catálogo de la flora amenazada de Navarra y adopción de medidas 

para la conservación de la flora silvestre catalogada. Boletín Oficial de Navarra, 47. Iruña-Pamplona. 

BOUDRIE, M. 1998. Les ptéridophytes du Pays Basque et du nord-ouest de l´Espagne ; écologie, répartition, 

protection. J. Bot. Soc. bot. Fr. 5 :43-52. 

CASTROVIEJO, S., AEDO, C., LAÍNZ, M., MORALES, R., MUÑOZ GARMENDIA, F., NIETO FELINER, G. & PAIVA, J. (eds.). 1997. 

Flora Ibérica. Plantas vasculares de la Península Ibérica e Islas Baleares. Vol. V. Real Jardín Botánico, 

CSIC. Madrid. 

CASTROVIEJO, S., LAÍNZ, M., LÓPEZ-GONZÁLEZ, G., MONTSERRAT, P., MUÑOZ-GARMENDIA, F., PAIVA, J. & VILLAR, L. 

(eds.). 1990. Flora ibérica. Plantas vasculares de la Península Ibérica e Islas Baleares. Vol. II. CSIC. Madrid. 

CASTROVIEJO, S., LAÍNZ, M., LÓPEZ-GONZÁLEZ, G., MONTSERRAT, P., MUÑOZ-GARMENDIA, F., PAIVA, J. & VILLAR, L. 

(eds.). 1986. Flora Ibérica. Plantas vasculares de la Península Ibérica e Islas Baleares. Vol. I. Real Jardín 

Botánico, CSIC. Madrid. 

CATALÁN & AIZPURU, 1988. Atlas de los pteridófitos de Navarra. Munibe, 40: 99-116. 

73

CATALÁN, P. & AIZPURU, I. 1985. Aportación al catálogo florístico de la cuenca del Bidasoa (Guipúzcoa y Navarra). 

Munibe. 37: 17-86. Sociedad de Ciencias Aranzadi. San Sebastián. 

DOCE 1992. Directiva 92/43/CEE del consejo de 21 de mayo de 1992 relativa a la conservación de los hábitats 

naturales y de la fauna y flora silvestres. Diarrio Oficial de las Comunidades Europeas, 22.07.1992. 

DOMÍNGUEZ, F., GALICIA, D., MORENO, L., MORENO, J.C. & SAINZ, H. 1996. Threatened plants in peninsularic and 

balearic Spain: a report based on the EU Habitats Directive. Biological Conservation, 76: 123-133. 

EHAA. 1994. Ekainaren 30eko 16/1994 Legea, Euskal Herriko natura babestekoa. EHAA, 1994ko uztailak 27. 

EHAA. 1995. 240/1995 Dekretua, apirilaren 11koa, Aiako Harria Parke Naturaleko Natur Baliabideen 

Antolamendurako Plana onartzen duena. EHAA, 1995eko ekainak 5. 

EHAA. 1998. Basa eta itsas fauna eta landaredian arriskuan dauden espezieen Euskadiko zerrenda (Eranskina). 

EHAA, 1998ko uztailak 28. 

EHAA. 2001. 87/2002 Dekretua, apirilaren 16koa, Aiako Harriko Parke Naturalaren Erabilera eta Kudeaketarako 

Plan Eraentzailearen zati arautzailea onartzen duena. EHAA, 2002ko maiatzaren 2. 

EVE. 1993. Euskal Herriko mapa geologikoa (65-I eta 65-III, 1:25000). Industria eta Energia Saila. Eusko Jaurlaritza. 

FERRARINI et al., 1986. Iconographia palynologica pteridophytorum italiae. Webbia 40 (1): 1-202. 

GARCÍA, M. B.; ANTOR, R. & VILLAR, L. 1993. Reproductive biology of Petrocoptis crassifolia Rouy (Caryophyllaceae), 

a chasmophilous endemic plant of the Central Pyrenees. Botanica Helvetica, 103:1-8. 

GARCÍA, M.B., GÚZMAN, D. & GOÑI, D. 2002. An evaluation of the status of five threatened plant species in the 

Pyrenees. Biological Conservation, 103: 151-161. 

GUZMÁN, D., GOÑI, D., CATALÁN, P. & VILLAR, L. 1997. Medidas de conservación para la flora vascular de Navarra. 

Quercus, 132:31-35. 

HERAS, P. & INFANTE, M. 1990. Esfagnos y Esfagnales del País Vasco. Estudios del museo de ciencias naturales de 

Alava. 5: 47-58. 

HERRERA, C. M. 1987. Distribución, ecología y conservación de Atropa baetica Willk. (Solanaceae) en la Sierra de 

Cazorla. Anales Jard. Bot. Madrid, 43: 387-398. 

HERRERA, C. M. 1989. Biología y ecología de Viola cazorlensis. II. Uso de sustratos, reproducción y consumo por los 

herbívoros. Anales Jard. Bot. Madrid, 47: 125-138. 

IUCN. 2001. IUCN Red List Categories: Version 3.1. IUCN Species Survival Commission. IUCN Gland Switzerland 

and Cambridge UK. 

JOHNSON, G.N. RUMSEY, F.J., HEADLEY, A.D. & SHEFFIELD, E. 2000. Adaptations to extreme low light in the fern 

Trichomanes speciosum. New Phytologist 148, 423-431. 

LAGUNA, E. 1996. Conservación iii sun de flora mediante microrreservaj en la Comunidad Valenciana. Tomo 

Extraordinario. 125 Aniversario de la RSEHN, 379-381 orr. 

LOIDI, J. & BASCONES, J.C. 1995. Memoria del Mapa de Series de Vegetación de Navarra. Escala 1: 200.000. Dept. 

Ord. Ter. Med. Amb. Gobierno de Navarra. Pamplona. 

LOIDI, J., BIURRUN, I. & HERRERA, M. 1997. La vegetación centro-septentrional de España. Itinera Geobotánica. 9: 

538-539. 

LORDA, M. 2001. Flora del Pirineo navarro. Guineana, 7: 557 pp. 

MENGES, E.S. & GORDON, D.R. 1996. Three levels of monitoring intensity for rare plant species. Natural Areas 

Journal, 16: 227-237. 

MENGES, E.S. 1986. Predicting the future of rare plant populations: demographic monitoring modeling. Natural Areas 

Journal, 6(3): 13-25. 

MORENO, J. C., CASTRO, I., HUMPHRIES, C.J. & WILLIAMS, P.H. 1998. The conservation of biodiversity in the Iberian 

Peninsula and the Balearic Islands. What can we do with floristic data?. Quercus, 144: 19-22. 

74

MÜLLER, S. 2001. Appropiate agricultural management practices required to ensure conservation and biodiversity of 

environmentally sensitive grassland sites designated under Natura 2000. Agriculture, Ecosystems and 

Environment, 89: 261-266. 

NIETO FELINER, G. 1996. Growth-form and intraspecific taxonomy in western mediterranean Daphne (Thymelaeaceae). 

Israel Journal of Plant Sciences, 44: 369-379. 

OLIVIER, L., GALLAND, J.P. & MAURIN, H. 1995. Livre rouge de la flora menacée de France. Tome 1: Espéces 

prioritaires. Institut d'Ecologie et de gestion de la Biodiversité, Service du Patrimoine Naturel. Collection 

Patrimoines Naturels, vol. 20. 

PAGE, C.N. 1982. The ferns of Britain and Ireland. Cambridge University Press. 

PAWLOWSKA, S. 1966. De la position systématique du Soldanella villosa Darraq. Bull. Cent. Etud. Rech. Sci. Biarritz. 

6(2): 241-250. 

PRELLI, R. 2001. Les Fougéres et plantes alliées de France et d´Europe occidentale. Éditions Belin. Paris. 

QUINTANILLA, L.G. & AMIGO, J. 1999. Catálogos de las pteridofloras de los espacios naturales protegidos de Galicia. 

Botanica Complutensis, 23: 99-110. 

QUINTANILLA, L.G. 1997. Distribución de los helechos relictos macaronésicos en el Parque Natural do Eume (A 

Coruña). Importancia biogeográfica en la pteridoflora de Galicia. Tesis de Licenciatura. Universidad de 

Santiago de Compostela. 

RATCLIFFE, D.A., BIRKS, H.J.B. & BIRKS, H.H. 1993. The ecology and conservation of the Killarney fern Trichomanes 

speciosum Willd. in Britain and Ireland. Biological Conservation 66, 231-247. 

RUMSEY, F.J. 1994. The distribution, ecology and population biology of the Killarney fern Trichomanes speciosum 

Willd. Unpublished Ph.D. thesis, University of Manchester. 

RUMSEY, F.J., HEADLEY, A.D. & FARRAR, D.R. 1991. The Killarney fern (Trichomanes speciosum) in Yorkshire. 

Naturalist 116, 41-43. 

RUMSEY, F.J., JERMY, A.C. & SHEFFIELD, E. 1998a. The independent gametophytic stage of Trichomanes speciosum 

Willd. (Hymenophyllaceae), the Killarney Fern and its distribution in the British Isles. Watsonia 22: 1-19. 

RUMSEY, F.J., SHEFFIELD, E. & FARRAR, D.R. 1990. British filmy-fern gametophytes. Pteridologist. 2: 40-42. 

RUMSEY, F.J., VOGEL, J.C., RUSSELL, S.J., BARRETT, J.A. & GIBBY, M. 1998b. Climate, Colonisation and celibacy: 

Population structure in central European Trichomanes speciosum (Pteridophyta). Botanica acta. 111(6) : 481- 

489. 

RUMSEY, F.J., VOGEL, J.C., RUSSELL, S.J., BARRETT, J.A. & GIBBY, M. 1999. Population structure and consevation 

biology of the endangered fern Trichomanes speciosum Willd. (Hymenophyllaceae) at its northern 

distributional limit. Biological Journal of the Linnean Society 66: 333-344. 

RUMSEY, F.J.,VOGEL, J.C., RUSSELL, S.J., BARRETT, J.A. & GIBBY, M. 2002. A Review of Progress Towards the 

Consevation of the Killarney Fern (Trichomanes speciosum Willd.) in the British Isles. Bot.J Scot. 54 (1), 37- 

47. 

SAINZ, H., FRANCO, F. & ARIAS, J. 1996. Estrategias para la conservación de la flora amenazada de Aragón. 

Publicaciones del Consejo de Protección de la Naturaleza de Aragón. Serie: Conservación. Zaragoza. 

SALVO TIERRA, E. 1990. Guía de helechos de la Península Ibérica y Baleares. Ediciones Piramide. Madrid. 

SAULE, M. 1991. La grande flore illustrée des Pyrénées. Randonnés Pyrénéennes. Editions Milan. 

SCHNITTLER, M. & GÜNTHER, K.-F. 1999. Central European Vascular Plants requiring priority conservation measures – 

an analysis from National Red Lists and distribution maps. Biodiversity and Conservation, 8: 891-925. 

SOCIEDAD DE CIENCIAS NATURALES DE SESTAO. 2001. Helechos paleotropicales de la CAPV: situación actual y 

algunos apuntes para su conservación. Txosten teknikoa. Sestao. 

TUTIN, T.G., HEYWOOD, V.H., BURGES, N.A., VALENTINE, D.H., WALTERS, S.M. & WEBB, D.A. 1968. Flora Europaea. Vol 

II. Cambridge of the University Press. 

UICN, 2000. Lista Roja de la Flora Vascular Española. Conservación Vegetal, 6 (núm. especial). Madrid. 

75

USHER, M. B. 2002. Introduction: Research and the Biodiversity Action Plans in Scotland. Bot. J. Scot. 54 (1), 1-5. 

VILLAR, L., SESÉ, J.A. & FERRÁNDEZ, J.V. 1997. Flora del Pirineo Aragonés. Atlas. Zaragoza. 

VIVANT, J. 1971. Deux localités nouvelles du Soldanella villosa Darraq. Le monde des plantes, 370-371 : 14-15. 

WILLKOM, M. & LANGE, J. 1880. Prodomus Florae Hispanicae. Vol. 3: 11.144. Stuttgart (Berargitalpena 1972an). 

WEB guneak 

• http://www.1.ceit.es/Asignaturas/Ecologia/EspNaturales/Aia/Final.htm 

• http://www.floracam.co.uk/ferns/html/h_tunbrigense.html. 

• http://www.geocities.com/RainForest/Watershed/7506/manifiesto/flora/flora.html 

• http://www.highweald.org 

• http://www.mobot.org/manual.plantas/053706/S053869.html 

• http://www.nature.coe.int/english/main/Bern/15e.doc 

• http://www.nekanet.net 

76

Aiako Harria Parke Naturaleko (Gipuzkoa) interes bereziko landare ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?