28.12.2014 Views

winasityvaoba

winasityvaoba

winasityvaoba

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

<strong>winasityvaoba</strong><br />

winamdebare publikacia warmoadgens sxvadasxva tipis kvlevebis<br />

gaerTianebul analizs, romelic asaxavs saqarTveloSi arsebuli<br />

biznesgaremos problemebsa da gamowvevebs mcire da saSualo biznesis<br />

kuTxiT. aRniSnuli publikacia aseve moicavs mcire da saSualo biznesis<br />

mxardaWeris saerTaSoriso gamocdilebasa da saqarTveloSi<br />

ganxorcielebul programebsa da proeqtebs. igi SemuSavebulia<br />

saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociaciis mier mcire da saSualo<br />

biznesis xelSewyobis proeqtis farglebSi. proeqti xorcieldeba<br />

saerTaSoriso eqspertTa korpusisa da USAID-is dafinansebiT.<br />

qveyanaSi arsebuli biznesgaremo ganapirobebs ekonomikis zrdisa da kerZo<br />

seqtoris ganviTarebis tempebs. saqarTvelos ekonomikuri garemo<br />

yovelwliurad fasdeba sxvadasxva saerTaSoriso da adgilobrivi<br />

organizaciebis mier. saerTaSoriso organizaciebis Sefasebebi ZiriTadad<br />

efuZneba angariSebs, axal kanonebsa da sakanonmdeblo cvlilebebis<br />

analizs. am Sefasebebis ukan ar dgas uSualod mewarmeebis mosazrebebi da<br />

konkretuli problemebi. qveynis ekonomikuri mdgomareobisa da<br />

biznesgaremos Sesaxeb mniSvnelovan informacias Tavad qarTveli<br />

biznesmenebi floben. ekonomikurad aqtiuri es adamianebi yvelaze kargad<br />

icnoben da afaseben arsebul biznesgaremos.<br />

saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociaciam Caatara sxvadasxva tipis<br />

kvlevebi saqarTveloSi arsebuli biznesgaremos Sefasebis, aseve aqtualuri<br />

da problemuri sakiTxebis gamovlenis mizniT.<br />

publikacia SemuSavebulia proeqtis farglebSi ganxorcielebuli<br />

kvlevebis safuZvelze: fokus-jgufi mcire da saSualo biznesis<br />

monawileobiT; biznesmaregulirebeli kanonmdeblobisa da biznesis<br />

ganviTarebis progmebisa da proeqtebis analizi da mimoxilva; mcire da<br />

saSualo biznesis ganviTarebis xelSemwyobi proramebisa, proeqtebis da<br />

saerTaSoriso gamocdilebis mimoxilva da raodenobrivi kvleva, romlis<br />

farglebSic gamoikiTxa 500 mcire da saSualo zomis sawarmo saqarTvelos<br />

masStabiT.


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

Sinaarsi<br />

proeqtis Sesaxeb ................................................................<br />

................................................................<br />

................................................................<br />

...............................................................<br />

5<br />

mcire da saSualo biznesis ganmartebebi - saqarTvelo da sxva qveynebi .............. 9<br />

mcire da saSualo biznesi – ZiriTadi statistikuri maCveneblebi<br />

........................... 13<br />

mcire da saSualo alo biznesis kvlevis Sedegebi ................................................................<br />

.................... 17<br />

Catarebuli kvlevebis aRwera da meTodologia ................................................................ 17<br />

fokus-jgufis Sedegebis mimoxilva .......................................................................................... 18<br />

raodenobrivi kvlevis Sedegad gamovlenili ZiriTadi problemebi ........................ 19<br />

raodenobrivi kvlevis Sedegebi .................................................................................................. 22<br />

biznesis mareguirebeli kanonmdeblobis mimoxilva ................................................................<br />

.. 36<br />

sawarmos registracia ..................................................................................................................... 36<br />

licenziebi da nebarTvebi ............................................................................................................. 36<br />

sabaJo administrireba ..................................................................................................................... 39<br />

sagadasaxado administrireba ...................................................................................................... 42<br />

mcire da saSualo alo biznesis mxardaWera – saerTaSoriso gamocdileba .................. 48<br />

saqarTveloSi mimdinare saxelmwifo reformebis gavlena mcire da saSualo<br />

biznesze ................................................................<br />

................................................................<br />

................................................................<br />

................................................................<br />

.................... 54<br />

saerTaSoriso programebi da proeqtebi mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebisTvis ................................................................<br />

................................................................<br />

................................................................<br />

.............................................................<br />

67<br />

saqarTveloSi biznesis dawyebisa da ganviTerebis Sefaseba .............................................<br />

76<br />

4


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

proeqtis Sesaxeb<br />

ZiriTadi informacia<br />

proeqtis dasaxeleba: `mcire da saSualo biznesis ganviTarebis<br />

xelSewyoba~, biznessakonsultacio qseli saqarTvelo<br />

proeqtis ganxorcielebis periodi: marti, 2009 - ivlisi, 2009.<br />

proeqtis ganxorcilebis adgili: saqarTvelo<br />

proeqtis mizani:<br />

mcire da saSualo biznesis ganviTarebis xelSwyoba<br />

konsultaciebisa da treningebis gziT. aseve, saqarTveloSi mcire da<br />

saSualo biznesis mdgomareobis Seswavla, am sferoSi arsebuli<br />

problemebis identifikacia da Sesabamisi rekomendaciebis momzadeba.<br />

proeqtiT gaTvaliswinebuli saqmianobebi:<br />

aRniSnuli proeqtis farglebSi ganxorcieldeba:<br />

1. sxvadasxva saxelmwifo srtuqturebisa da saerTaSoriso<br />

organizaciebis xelTarsebuli informaciis Tavmoyra da analizi;<br />

2. satelefono kvleva 500 mcire da saSualo sawarmoSi;<br />

3. fokus jgufi sxvadasxva seqtorSi dasaqmebuli mewarmeebis<br />

monawileobiT;<br />

4. samuSao Sexvedra saerTaSoriso organizaciebis, saxelmwifo da<br />

kerZo seqtoris warmoamdgenlebis monawileobiT;<br />

5. angariSi mcire da saSualo biznesis mdgomareobis Sesaxeb;<br />

6. angariSis prezentacia.<br />

proeqtis beneficiarebi: mewarmeebi da oficialuri pirebi, romlebic<br />

monawileoben biznesgaremos formirebasTan dakavSirebuli<br />

gadawyvetilebebis miRebis procesSi.<br />

biznesis ganviTareba, Tavisufali konkurenciis formireba damokidebulia<br />

garemoze da uSualod biznesmenis mewarmeobriv unar-Cvevebze. amasTan,<br />

mniSvnelovania qveyanaSi arsebuli fuladi da adamianuri resursebis da<br />

maTze kerZo seqtoris xelmisawvdomobis xarisxi. sakanonmdeblo<br />

5


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

regulireba SesaZloa iyos liberaluri, magram ver an rTulad<br />

xerxdebodes misi administrireba. bevrs saubroben TviTon samewarmeo<br />

unarebis ganviTarebis arcTu maRal doneze. magaliTad, saqarTveloSi<br />

kvlavac naklebad xdeba momxmarebelze orientacia an/da mewarmeebi ar<br />

floben Sesabamis unarebs, rogor moaxdinon swori komunikacia miznobriv<br />

bazrebTan da Sesabamisad iyvnen maRalkonkurentunarianebi.<br />

qveyanaSi arsebuli biznesgaremo ganapirobebs ekonomikis zrdisa da kerZo<br />

seqtoris ganviTarebis tempebs. saqarTveloSi arsebuli ekonomikuri garemo<br />

yovelwliurad fasdeba sxvadasxva saerTaSoriso da adgilobrivi<br />

organizaciebis mier. saerTaSoriso organizaciebis Sefasebebi ZiriTadad<br />

sxvadasxva anagriSebsa da miRebul axal kanonebsa Tu sakanonmdeblo<br />

cvlilebebis analizs efuZneba. Sefasebebis ukan ar dgas uSualod<br />

mewarmeebis mosazrebebi da konkretuli problemebi. qveynis ekonomikuri<br />

mdgomareobisa da biznesgaremos Sesaxeb mniSvnelovan informacias Tavad<br />

qarTveli biznesmenebi floben. ekonomikurad aqtiuri es adamianebi ufro<br />

kargad icnoben da afaseben arsebuli garemos sxvadasxva mxares.<br />

swored zemoTaRniSnuli garemoebebis gamo saqarTvelos axalgazrda<br />

ekonomistTa asociaciam saerTaSoriso eqspertTa korpusisa da USAID<br />

dafinansebi 2007 wlis martidan CaerTo mcire da saSualo biznesis<br />

xelSewyobis proeqtSi.<br />

proeqtis ganxorcielebis Sedegad Seiqmna biznessakonsultacio qselisaqarTvelo<br />

(BCNG), romlic aerTianebs 6 ofiss saqarTvelos masStabiT -<br />

TbilisSi, quTaisSi, baTumSi, gorSi, zugdidsa da TelavSi; Tbilisisa da<br />

quTaisis sakonsulacio centrebi Seiqmna saqarTvelos axalgazrda<br />

ekonomistTa asociaciis bazaze.<br />

qseli gansakuTrebulad fokusirebulia mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebis xelSewyobaze; klientebTan urTierToba emyareba kvalificiur<br />

serviss, mWidro kavSirebsa da ndobas.<br />

biznessakonsultacio qseli-saqarTvelo (BCNG) mcire da saSualo biznesis<br />

warmomadgenlebs sTavazobs momsaxurebas sami ZiriTadi mimarTulebiT:<br />

bizneskonsaltingi, treningebi da marketinguli kvlevebi. mewarmeebs<br />

SeuZliaT miiRon momsaxureba sxvadasxva kuTxiT - sagadasaxado da sabaJo<br />

6


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

sakiTxebi, marketinguli dagegmva, buRaltruli aRricxva, biznesis dagegmva<br />

da marTva, sawarmoTa registracia, biznespartniorebis moZieba da sxva.<br />

proetis ganxorcilebis periodSi Seiqmna veb-gverdi www.bcng.ge, romelic<br />

moicavs mewarmisTvis saWiro yvela informacias, aseve siaxleebs mimdinare<br />

treningebisa da sxvadasxva sagranto programisa Tu bizneswinadadebebis<br />

Sesaxeb.<br />

2007 wlis ganmavlobaSi mimdinareobda biznessakonsultacio qseli<br />

saqarTvelos momxmarebelbis gamokiTxva sxvadasxva nominaciebSi<br />

gamarjvebulTa gamosavlenad. biznesgaremos ganviTarebis xelSewyobaSi<br />

wvlilis SetanisTvis da warmatebuli partniorobisTvis nominaciebze<br />

wardgenilni iyvnen: kerZo seqtoris, saerTaSoriso organizaciebis,<br />

saxelmwifo seqtorisa da masmediis warmomadgenlebi. 2007 wlis 23<br />

dekembers ki Catarda grandiozuli ceremoniali `nominantebis dajildoeba<br />

biznesgaremos ganviTarebis xelSewyobisTvis~.<br />

proeqtis farglebSi Tbilisi konsaltingis mier 918 konsultacia gaewia<br />

650 mewarmes, Catarda 43 treningi kerZo seqtorisaTvis aqtualur<br />

sxvadasxva mimarTulebaze. treningis monawileTa sruli raodenoba<br />

Seadgenda 852 pirs. aseve momzadda da gavrcelda sainformacio masalebi –<br />

bukletebi, posterebi da sxv.<br />

agvistoSi ganviTarebuli movlenebis Semdgom proeqtSi ganxorcielda rigi<br />

cvlilebebi da Tbilis konsaltingis ofisma daiwyo `devnilTa dasaqmebis<br />

xelSewyobis” programis ganxorcieleba. aRniSnuli programis farglebSi:<br />

1. gaxorcielda dasaqmebis msurveli devnilebis aRricxva arsebuli<br />

kvalifikaciisa da samuSao SesaZleblobebis dadgenis mizniT; momzadda<br />

specialuri monacemTa baza, sadac ganTavsda informacia 5 000-ze meti<br />

samuSaos maZiebeli devnilis Sesaxeb.<br />

2. moxda moqmed 556 organizaciaSi arsebuli vakansiebis Sesaxeb<br />

informaciis mopoveba da Sesabamisad, samuSaos maZiebel pirebTan<br />

dakavSireba.<br />

am programis Sedegad Tbilisi konsaltingma erTmaneT daakavSira 43<br />

kompania da 120-ze meti samuSaos maZiebeli iZulebiT gadaadgilebuli piri<br />

7


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

amJamad saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia saerTSoriso<br />

eqspertTa korpusTan da USAID-Tan erTad axorcielebs axal proeqts,<br />

romlis farglebSic moxdeba saqarTveloSi mcire da saSualo biznesis<br />

mdgomareobis Seswavla, am sferoSi arsebuli problemebis identifikacia<br />

da Sesabamisi rekomendaciebis momzadeba.<br />

aRniSnuli proeqtis farglebSi ganxorcieldeba:<br />

1. sxvadasxva saxelmwifo srtuqturebisa da saerTaSoriso<br />

organizaciebis xelTarsebuli informaciis Tavmoyra da analizi;<br />

2. satelefono kvleva 500 mcire da saSualo sawarmoSi;<br />

3. fokus jgufi sxvadasxva seqtorSi dasaqmebuli mewarmeebis<br />

monawileobiT;<br />

4. samuSao Sexvedra saerTaSoriso organizaciebis, saxelmwifo da<br />

kerZo seqtoris warmoamdgenlebis monawileobiT;<br />

5. angariSi mcire da saSualo biznesis mdgomareobis Sesaxeb;<br />

6. angariSis prezentacia.<br />

proeqtis farglebSi Catarda saqarTvelos masStabiT 500 bizneserTeulis<br />

raodenobrivi kvleva. Catarda satelefono interviuebi sxvadasxva sferos<br />

mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebTan. raodenobrivi kvlevis<br />

dasrulebis Semdgom gaimarTa fokus-jgufi, romlebSic monawileoba miiRes<br />

mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebma. Sexvedrebma gamoavlines<br />

biznesis aqtualuri problemebi, maT Soris: biznessakanonmdeblo bazis<br />

daxvewa, administraciuli barierebi finansur saxsrebze xelmisawvdomoba<br />

da sxv.<br />

8


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo biznesis<br />

ganmartebebi -<br />

saqarTvelo da sxva qveynebi<br />

saqarTvelo<br />

2006 wlamde saqarTvelos sakanonmdeblo sivrceSi ar arsebobda raime<br />

normatiuli aqti, romlic erTis mxriv gansazRvravda Tu ra iyo mcire da<br />

saSualo biznesi da meores mrxiv gansazRvravda politikas anda<br />

strategias am zomis sawarmoebis mimarT.<br />

2006 wels cvlilebebi Sevida kanonSi “erovnuli sainvesticio saagentos<br />

Sesaxeb” da aRniSnuli kanoniT (muxli #3 - terminTa ganmartebebi)<br />

dadginda ganmartebebi mcire da saSualo zomis sawarmoebisaTvis. kerZod:<br />

m) mcire sawarmo - `mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad<br />

Seqmnili yvela organizaciul-samarTlebrivi formis sawarmo, romelSic<br />

dasaqmebulTa saSualo wliuri raodenoba ar aRemateba 20 dasaqmebuls da<br />

romlis wliuri brunva – 500 000 lars;<br />

n) saSualo sawarmo - `mewarmeTa Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis Sesabamisad<br />

Seqmnili yvela organizaciul-samarTlebrivi formis sawarmo, romelSic<br />

dasaqmebulTa saSualo wliuri raodenoba ar aRemateba 100 dasaqmebuls da<br />

romlis wliuri brunva – 1 500 000 lars;<br />

aqve unda aRiniSnos, rom aRnSnul ganmartebebs ar moyolia raime<br />

mizanmimarTuli saxlmwifo politika mcire da saSualo zomis sawarmoebis<br />

xelSewyobis mizniT. amasTan, aRniSnul kanonSic mxolod terminTa<br />

ganmartebaSia naxsenebi aseTi mcnebebi, rac tovebs STabeWdilebas rom<br />

Canaweri mxolod formalur xasiaTs atarebs.<br />

sxvadasxva qveynebSi gansxvavebulad xdeba biznesis zomebis ranJireba,<br />

Tumca ziRiTadad mainc yuradReba eqceva sawarmos brunvasa da<br />

dasaxmebulTa raodenobas, romlic xSirad sxvadsxva ekonomikuri<br />

saqmianobis seqtorebis mixedviT.<br />

9


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

malaizia<br />

malaiziaSi sxvadasxva saagentoebi iyeneben SME-s sxvadasxva mniSvnelobebs,<br />

rac damokidebulia maT biznes-interesebze. Tumca arsebobs erTi saerTo<br />

definiciac mcire da saSualo industriebis ganviTarebis korporaciis<br />

(SMIDEC) mier wamodgenili, romelic SME-s gansazRvravs ori ZiriTadi<br />

faqtoris mixedviT, yovelwliuri gayidvebis brunvasa da mTlian ganakveTze<br />

momuSave muSebis raodenobis mixedviT.<br />

SMIDEC-is mixedviT<br />

saSualo biznesi aris: `biznes dawesebuleba yovelwliuri gayidvebis<br />

brunviT RM10 milionsa da RM25 milions Soris, sadac muSaobs 150-ze meti<br />

personali mTliani ganakveTiT.~<br />

mcire biznesi aris: `biznes dawesebuleba sadac yovelwliuri gayidvebis<br />

brunva aris RM10 milionze meti da sada muSaobs 50-ze meti muSa mTel<br />

ganakveTze~<br />

kanada<br />

zustad Tu ra aris SME an mcire da saSualo sawarmo damokidebulia<br />

imaze, Tu vin akeTebs gansazRvrebas. Industry Canada iyenebs termin SME-s iseT<br />

biznesebTan mimarTebaSi, sadac 500-ze naklebi dasaqmebulia, maSin rodesac<br />

firmaTa klasifikaciis mixedviT 500 an meti TanamSromeli ukve `didi”<br />

biznesad iTvleba.<br />

Industry Canada mcire bizness gansazRvravs rogorc sawarmos, sadac muSaobs<br />

100-ze (Tu biznesi dafuZnebulia saqonlis warmoebaze) an 500-ze naklebi<br />

(Tu biznesi efuZneba momsaxurebas) adamiani. firmebs, romlebsac hyavT<br />

amaze meti, magram 500-ze naklebi momuSave saSualo biznesad iTvleba.<br />

mikrobiznesi ganisazRvreba rogorc 5-ze naklebi momuSave adamiani.<br />

Statistics Canada gansazRvravs SME-s rogorc nebismier biznesdawesebulebas 0-<br />

dan 499 momuSavemde da 50 milion dolarze naklebi wliuri SemosavliT.<br />

10


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

evrokavSiri<br />

mikro, mcire da saSualo zomis sawarmoebis (anu SME) kategoria Sedgeba<br />

sawarmoebisgan, sadac muSaobs 250 adamianze naklebi da romlis wliuri<br />

brunva Seadgens 50 milion evros da maTi naRdi fulis moZraobis uwyisi<br />

ar aRemateba 43 milion evros.<br />

azerbaijani<br />

mcire sawarmoebSi momuSave adamianebis raodenoba sferoebis mixedviT aris<br />

ufro naklebi vidre:<br />

50 adamiani - industria da sxva produqciuli seqtorebi<br />

25adamiani - mSenebloba da inJineriis sfero<br />

25adamiani - mecnierebisa da ganaTlebis sfero<br />

15adamiani - transporti, vaWroba da momsaxureba<br />

saSualo sididis kompaniebisTvis ar aris definicia.<br />

yazaxeTi<br />

mcire sawarmoebSi momuSaveTa raodenoba 50-ze metia da<br />

aqtivebis raodenoba Tviurad ar aRemateba 60.000 cals,<br />

saSualo sididis kompaniebisTvis ar aris definicia<br />

yirgizeTi<br />

mcire sawarmoebSi momuSaveTa raodenoba aris ufro naklebi vidre:<br />

• 50 adamiani warmoebis sferoSi da<br />

• 15 adamiani arawarmoebis sferoSi<br />

• sufTa Semosavali brunvidan ar aRemateba 500.000 KGH-s<br />

saSualo sididis kompaniebisTvis ar aris definicia.<br />

11


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

tajikeTi<br />

mcire sawarmoebSi momuSaveTa raodenoba aris ufro naklebi vidre:<br />

• 50-industriisa da mSeneblobis sferoebSi<br />

• 15-sxva ekonomikur saqmianobebSi<br />

saSualo sididis kompaniebisTvis ar aris definicia.<br />

TurqmeneTi<br />

mcire sawarmoebSi momuSaveTa raodenoba aris ufro naklebi vidre:<br />

• 50 warmoebis sferoSi<br />

• 10-sabiTumo vaWroba, saSuamavlo da momaragebis samsaxurebi<br />

• 25-sxva ekonomikur saqmianobebSi<br />

saSualo sididis kompaniebisTvis ar aris definicia.<br />

uzbekeTi<br />

mikro sawarmoebSi momuSaveTa raodenoba aris 10-ze naklebi industriaSi,<br />

xolo vaWrobisa da momsaxurebis sawarmoebSi-5-ze naklebi.<br />

mcire sawarmoebSi industriaSi _ 40-ze naklebi, mSeneblobaSi – 20-ze,<br />

sacalo gayidvaSi da sxva araproduqciul sferoebSi – 10ze naklebi<br />

adamiani.<br />

saSualo sididis sawarmoebSi _ industriaSi 100-ze naklebi, mSeneblobaSi<br />

– 50-ze, soflis meurneobaSi, sabiTumo vaWrobasa da produqtebis<br />

miwodebaSi – 30-ze, sacalo gayidvaSi da sxva araproduqciul sferoebSi –<br />

20-ze adamiani.<br />

12


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo biznesi – ZiriTadi statistikuri<br />

maCvenebelebi<br />

saqarTvelos statistikis departamentis informaciis mixedviT 2009 wlis<br />

pirveli aprilis mdgomareobiT saqarTevloSi registrirebulia 268546<br />

sawarmo maT Soris Tbilisze modis yvelaze maRali maCvenebeli, yvelaze<br />

dabali ki raWa-leCxumisa da qvemo svaneTis regionze.<br />

saqarTveloSi registirebuli ekonomikuri subieqtebis raodenoba<br />

regionebis mixedviT<br />

registrirebuli ekonomikuri subieqtebis raodenoba regionebis mixedviT<br />

2005 2006 2007 2008 2009 1<br />

1 saqarTvelo-sul 144949 173375 227180 2603335 2685446<br />

2 q. Tbilisi 68215 86409 109056 123166 126074<br />

3 afxazeTis a.r. 1419 1434 2100 3059 14798<br />

4 aWaris a.r. 6231 7247 11459 14206 6906<br />

5 guria 3535 4069 5781 6671 31211<br />

6 imereTi 16216 17924 24755 29621 14701<br />

7 kaxeTi 9345 9923 12629 14297 6476<br />

8 mcxeTa-mTianeTi 4734 5120 5895 6350 1767<br />

9 raWa-leCxumi da qvemo svaneTi 1363 1432 1575 1708 1767<br />

1<br />

0 samegrelo-zemo svaneTi 10015 12400 19011 21708 22519<br />

1<br />

1 samcxe-javaxeTi 3474 3814 5205 5732 5858<br />

1<br />

2 qvemo qarTli 12946 15305 18907 21347 21911<br />

1<br />

3 Sida qarTli 7456 8298 10807 12470 12928<br />

2009 wlis 1 aprilis mdgomareobiT<br />

wyaro: saqarTvelos sawarmoTa da organizaciaTa erTiani saxelmwifo registri<br />

(soesr)<br />

registrirebul sawarmoTa 80% mcire zomis subieqtebze modis, 13% ki<br />

saSualo kompaniebze.<br />

13


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

saqarTveloSi registriebuli sawarmoebi<br />

unda aRiniSnos, rom oficialuri monacemebi mcire da saSualo zomis<br />

kompanibis Sesaxeb sakmaod mwirea da ver iZleva srulyofil suraTs.<br />

qvemoT mocemulia oficialuri informacia, romelic gamoqveyenebulia<br />

saqrTvelos statistikis departamentis mier.<br />

aRniSnuli monacemebiT, saqarTvelos ekonomikaSi rogorc brunvis, aseve<br />

dasaqmebulTa raodenobis maCvenebebis 60%-ze meti mxsvil sawarmoebze<br />

modis, miuxedvad imisa, rom msxvili sawarmoebis wona registrirebul<br />

subietebSi mxolod 7%-ia. gamomdinare iqedan, rom msoflios<br />

ganviTarebul da ganviTarebad qveynebSi dasqmebulTa ZiriTadi nawili<br />

rogorc wesi saSualo da mcire biznesze modis, eWvis qveS SeiZleba<br />

davayenoT monacemebis sizuste.<br />

brunva sawarmoTa zomis mixedviT<br />

weli<br />

sul<br />

mln. lari<br />

maT Soris<br />

msxvili saSualo mcire<br />

2002 4 595,6 3 475,5 535,7 584,4<br />

2003 5 523,0 4 198,8 572,7 751,5<br />

2004 7 248,4 5 618,7 770,1 859,6<br />

2005 10 076,3 7 756,9 1 163,6 1 155,8<br />

2006 13 090,3 10 643,0 1 368,0 1 079,3<br />

2007 16 933,5 13 937,7 1 600,9 1 394,9<br />

2008 19 322,7 16 290,5 1 481,0 1 551,2<br />

14


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

dasaqmebulTa raodenoba sawarmoTa zomis mixedviT<br />

weli<br />

sul<br />

maT Soris:<br />

msxvili saSualo mcire<br />

2002 301 310 153 546 74 435 73 329<br />

2003 297 795 147 239 69 390 81 166<br />

2004 322 779 169 883 70 454 82 442<br />

2005 388 946 200 903 87 628 100 415<br />

2006 360 987 192 242 84 192 84 554<br />

2007 361 209 201 748 91 784 67 677<br />

2008 1 322 005 791 770 253 728 276 506<br />

oficialuri wyaroebis mixedviT 2009 wlis aprilis mdgomareboT<br />

saqarTveloSi registrirebulia 214 837 mcire zomis ekonomikuri subieqti<br />

da 34 911 saSualo sawarmo.<br />

mcire da saSualo biznesis ZiriTadi nawili (68%-ze meti)<br />

daregistrirebulia rogorc Sps. regionebis WrilSi ki yvelaze didi wona<br />

Tbilisze modis (59% saSualo sawarmoebisaTvis, 47% - mcire). saqmianobis<br />

sferoebis mixedviT mcire sawarmoTa 50%-ze meti vaWrobaze modis.<br />

mcire da saSualo sawarmoebis brunvis gadanawileba iuridiuli formebis,<br />

saqmianobis sferoebisa da regionebis mixedviT Semdegnairia:<br />

mcire da saSualo biznesi iuridiuli formebis mixedviT<br />

iuridiuli forma<br />

saSualo<br />

mcire<br />

sul % 100 100<br />

Sps 88,5 68,0<br />

ss 4,6 4,8<br />

sps 0,4 2,0<br />

ks 0,0 0,0<br />

kooperativi 0,0 0,1<br />

ind. sawarmo 5,7 25,0<br />

sxva forma 0,7 0,0<br />

15


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo biznesi regionebis mixedviT<br />

regioni<br />

saSualo<br />

mcire<br />

sul % 100 100<br />

Tbilisi 58,9 47,2<br />

afxazeTi 0,0 0,0<br />

aWara 10,1 13,2<br />

guria 0,2 1,4<br />

imereTi 9,3 14,3<br />

kaxeTi 1,7 4,9<br />

mcxeTa-mTianeTi 1,7 1,2<br />

raWa-leCxumi da qvemo svaneTi 0,4 0,7<br />

samegrelo-zemo svaneTi 6,9 5,8<br />

samcxe-javaxeTi 1,7 1,9<br />

qvemo qarTli 7,0 4,6<br />

Sida qarTli 2,2 4,9<br />

mcire da saSualo biznesi saqmianobis is sferos mixedviT<br />

saqmianobis sfero<br />

saSualo<br />

mcire<br />

sul % 100 100<br />

soflis meurneoba, nadiroba da<br />

satyeo meurneoba 0,4 0,9<br />

TevzWera, meTevzeoba 0,0 0,1<br />

samTomopovebiTi mrewveloba 1,4 1,3<br />

damamuSavebeli mrewveloba 18,4 12,1<br />

elqtroenergiis, airisa da wylis<br />

warmoeba da ganawileba 2,5 1,0<br />

mSenebloba 15,5 6,9<br />

vaWroba; avtomobilebis,<br />

sayofacxovrebo nawarmisa da piradi<br />

moxmarebis sagnebis remonti 34,9 54,1<br />

sastumroebi da restornebi 1,5 2,9<br />

transporti da kavSirgabmuloba 8,0 5,6<br />

operaciebi uZravi qonebiT, ijara da<br />

momxmareblisaTvis momsaxurebis<br />

gaweva 8,5 10,8<br />

ganaTleba 3,2 0,8<br />

janmrTelobis dacva da socialuri<br />

daxmareba 4,7 1,2<br />

komunaluri, socialuri da<br />

personaluri momsaxurebis gaweva 1,0 2,0<br />

16


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo biznesis kvlevis Sedegebi<br />

Catarebuli kvlevebis aRwera da meTodologia<br />

proeqtis farglebSi Catarda sxvadasxva tipis kvlevebi: fokus-jgufi mcire<br />

dasaSualo biznesis warmomadgenlebTan; kerZo seqtoris raodenobrivi<br />

kvleva; samagido kvleva mcire da saSualo biznesis mgdomareobis Sesaxeb.<br />

Catarda fokus-jgufi mcire da mikro zomis kompaniebisa da saSualo<br />

sawarmoebis warmomadgenlebis monawileobiT. fokus-jgufebze ganxiluli<br />

iqna biznesisTvis aqtualuri sakiTxebi da problemebi. fokus-jgufebis<br />

ZiriTad mizans warmoadgenda saqarTveloSi mcire da saSualo<br />

biznesgaremos prioritetuli sakiTxebisa da mimarTulebebis gamovlena.<br />

jgufuri diskusiis ZiriTadi sakiTxebi iyo: biznesgaremosTan<br />

dakavSirebuli problemebis CamonaTvlis generireba; problemebis<br />

gamomwvevi mizezebisa da maTi variaciebis dadgena; kerZo seqtoris TvaliT<br />

danaxuli rekomendaciebis generireba problemebis mixedviT da sxv. fokusjgufebSi<br />

monawile mewarmeTa vinaoba konfidencialuria. amdenad, maTi<br />

citireba anagriSSi moxdeba piris an/da sawarmos miTiTebis gareSe.<br />

kerZo seqtoris raodenobrivi kvlevis farglebSi Seswavlil iqna 500º<br />

sawarmos warmomadgenlis mosazreba mcire da saSualo biznesgaremos<br />

arsebuli mdgomareobisa da samomavlo perspeqtivebis Sesaxeb. kvlevis<br />

mizans warmoadgenda saqarTvelos biznesgaremos Sefaseba, masSi arsebuli<br />

sirTuleebisa da problemebis gamovlena, aseve sainvesticio garemosa da<br />

saeqsporto potencialis Seswavla. SerCeva SemuSavda saqarTveloSi<br />

regionebis mixedviT daregistrirebul mewarmeTa raodenobisa da maTi<br />

saqmianobis moculobis proporciebis gaTvaliswinebiT (cxrili 1).<br />

biznesgaremos kvlevis bolo etapi iyo saqarTveloSi biznesis ganviTarebis<br />

xelSewyobis mizniT ganxorcielebuli programebisa da proeqtebis<br />

mimoxilva. aRniSnul samagido kvlevaSi ganxilulia biznesisTvis agreTve<br />

saerTaSoriso gamocdileba da ganxorcielebuli reformebi da programebi.<br />

17


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

fokus-jgufis<br />

Sedegebis mimoxilva<br />

2009 wlis maisSi Catarda fokus-jgufi mcire da saSualo zomis<br />

sawarmoebis warmomadgenlebis monawileobiT. fokus-jgufebis ZiriTad<br />

mizans warmoadgenda saqarTveloSi mcire da saSualo biznesgaremos<br />

prioritetuli sakiTxebisa da mimarTulebebis gamovlena. diskusiis<br />

ZiriTadi mimarTulebebi Semdegnairi iyo: biznesgaremosTan dakavSirebuli<br />

problemebis CamonaTvlis generireba; problemebis gamomwvevi mizezebisa da<br />

maTi variaciebis dadgena; kerZo seqtoris TvaliT danaxuli<br />

rekomendaciebis generireba problemebis mixedviT da sxv.<br />

zogadad, sxvadasxva zomis biznesis warmomadgenlebma saerTo tipis<br />

problemebi daasaxeles, Tumc, iyo garkveuli gansxvavebebic. magaliTad,<br />

saSualo biznesis warmomadgenlebisaTvis metad aqtualuria sabaJo<br />

procedurebi da damatebuli Rirebulebis gadasaxadi, mcire<br />

mewarmeebisaTvis ki problematuria arsebuli sagadasaxado sanqciebisa da<br />

jarimebis moculoba.<br />

fokus_jgufSi monawile mewarmeebma erTsulovnad aRniSnes, rom<br />

biznesmaregulirebeli kanonmdebloba rTuli da orazrovania.<br />

jgufuri diskusiebis procesSi moxda problematuri da aqtualuri<br />

sakiTxebis gamovlena da Sefaseba. fokus-jgufis Sedegebi SeiZleba davyoT<br />

Semdeg jgufebad: kanonmdebloba, finansuri saxsrebi, ganviTrebis<br />

SesaZleblobebi da sxv. ZiriTadad gamovlinda Semdegi problemebi:<br />

• kanondeblobis xSiri cvlileba da rTulad gasagebi ena;<br />

• SeRaveTebis anda raime politikis ararseboba, romlic xels<br />

Seuwyobda mcire bizness;<br />

• xelmisawvdomoba finanur resursebze, gansakuTrebiT SeRavaTian<br />

kreditebze;<br />

• gasaRebis bazrebze gasvla, rogorc Sida aseve gare;<br />

• zogadi arastabiluriba da dagegmvis SeuZlebloba;<br />

18


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

raodenobrivi kvlevis Sedegad gamovlenili ZiriTadi problemebi<br />

• gamokiTxul sawarmoTa 42%-is gamocdileba 5 wels ar aRemateba, rac<br />

miuTiTebs, rom saqarTveloSi biznesis marTvis kultura da<br />

tradiciebi jer kidev ar aris Camoyalibebuli. amas isic emateba, rom<br />

saqarTveloSi arsebuli biznesgaremo da Sesabamisad kanonmdebloba<br />

arastabiluria da kvlavac ganviTarebis gzaze imyofeba;<br />

• gamokiTxuli kompaniebis 73%-is azriT, biznesgaremo saqarTveloSi<br />

mniSvnelovnad gauaresda. miuxedavad respodentebis umravlesobis<br />

mosazrebisa biznesgaremos gauresebaze, kompaniebis 63%-ma<br />

sagadasaxado kodeqsis praqtikaSi moqmedeba saSualod Seafasa.<br />

Sesabamisad, SegviZlia davaskvnaT, rom biznesgaremos negatiuri<br />

Sefaseba ZiriTadad postkonfliqturi da globaluri finansuri<br />

kriziTaa gamowveuli.<br />

• respodentTa 73% ver axerxebs sakuTari biznesis gafarToebas<br />

finansur saxsrebze xelmisawvdomobis arqonis gamo. am SemTxvevaSi<br />

igulisxmeba rogorc safinanso institutebi, investrorebi, aseve<br />

Tavisufali sakuTari saxsrebi. rogorc wesi, krizisamde, mcire<br />

sawarmoebi ganviTarebas sakuTari reinvesticiis xarjze axerxebdnen,<br />

rac dRes ukve gansakuTrebulad problematuri gaxda. xSirad maT<br />

saoperacio Tanxebic ki ar gaaCniaT.<br />

• mcire da saSulo biznesisaTvis yvelaze aqtualuri da mniSvnelovani<br />

problemaa gayidvebi. maT, rogorc wesi ar miuwvdebaT xeli<br />

sadistribucio sistemebze, ar aqvT Sesabamisi marketinguli da<br />

gayidvebTan dakavSirebuli codna da unar-Cvevebi. amasTan, saSualo<br />

da dabalSemosavliani mosaxlebis myidvelobiTunarianobis Semcireba,<br />

rac Tavis mxriv krizisiTaa mowveuli, pirdapir moqmedebs swored<br />

mcire da saSualo biznesis warmomadgnelebs.<br />

• finansur saxsrebze xelmisawvdomobis TvalsazrisiT respodentTa<br />

absoluturi umravlesobisaTvis kritikulia kreditis saprocento<br />

ganakveTi. unda aRiniSnos, rom bankebma TiTqmis Sewyvites kreditebis<br />

gacema. amasTan, finsnsuri seqtori, yovelTvis upiratesobas msxvil<br />

19


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

bizness aniWebda da TiTqmis arasodes afinansebs damwyeb mcire<br />

kompaniebs. Sesabamisad, mcire da saSualo biznesisaTvis<br />

xelmisawvdomia mxolod mikrosafinanso organizaciebi, romlebsac<br />

Tavis mxriv sakmaod maRali saprocento ganakveTi aqvT – 30% da meti.<br />

imis gaTvaliswinebiT, rom mewarmeebs isedac uWirT sakuTari<br />

produqtisa da momsaxurebis gayidva, maTTvis realurad SeuZlebelia<br />

kreditis aReba aseTi maRali saprocento ganakveTiT;<br />

• respodentTa 60%-ze meti miiCnevs, rom sagadasaxado SeRavaTebis<br />

daweseba mniSvnelovnad Seuwyobda xels maTi mdgomareobis<br />

gaumjobesebas. realurad, problemas warmoadgnes is garemoeba, rom<br />

ar tardeba mcire da saSualo biznesis ganviTarebisaken mimarTuli<br />

saxelmwifo politika. arc erTi miznobrivi saxelmwifo programa ar<br />

iTvaliswinebs mcire da saSualo mewarmeebisaTvis SeRavaTiani<br />

kreditebis gacemas, unar-Cvevebis gaumjobesebas da sxva.<br />

• respodentTa 27%-saTvis sasurveli adamianuri resursebis moZieba<br />

problematuri sakiTxia. es kidev erTxel miuTiTebs saqarTveloSi<br />

arsebuli biznes-garemos erT-erT mtkivneul problemaze – naklebad<br />

ganviTarebul Sromis bazarze. araerTma kvlevam gamoavliana, rom<br />

kadrebis problema Zalian aqtualuria msxvili kompaniebisaTvisac.<br />

Sesabamisad, miuxedavad umuSevrobis maRali maCveneblisa, mcire da<br />

saSualo seqtorSic aris moTxovna sxvadasxva profesiebisa da<br />

xelobebis kvalificiur personalze.<br />

• mcire da saSualo kompaniebisaTvis biznesis operirebis<br />

TvalsazrisiT TiTqmis gadauWrel problemad rCeba gamarTuli<br />

buRaltruli aRricxva (55%), rac pirdapir kavSirSia sagadasaxado<br />

kodeqsis rTul enasa da xSir cvlilebebTan. xSirad mewarmeebi<br />

ubralod ver iReben informacias administraciul procedurebTan<br />

dakavSirebul cvlilebebze. ar floben swor informacias<br />

deklaraciebis wardgenis vadebisa da sagadasaxado jarimebis, aseve,<br />

gasaCivrebis procedurebis Sesaxeb;<br />

• SeiZleba iTqvas, rom saqarTveloSi mcire da saSualo<br />

mewarmeebisaTvis investori xelmiuwvdomeli cnebaa. respodentebis<br />

20


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

94%-s arasodes hqonia raime saxis Sexeba potenciur investorTanac ki.<br />

amasTan, maTi umravlesoba ar flobs informacias iseTi<br />

organizaciebis Sesaxeb, romlebic SeiZleba daexmaron investoris<br />

moZiebaSi da Sesabamisi dokumentaciis momzadebaSi;<br />

• eqsporti aseve msxvili kompaniebis prerogativaa. bunebrivia mcire<br />

zomis sawarmoebs ar aqvT imis admianuri da sxva resursebi, rom<br />

sakuTari ZalebiT mioZion informacia gare bazebisa da potenciuri<br />

myidvelebis Sesaxeb. xSirad molaparakebebis warmoebac myidvelebTan<br />

calke problemaa. xolo rac Seexeba Suamaval organizaciebs,<br />

aseTebis Sesaxeb informacias respotenTa 99.2% ar flobs.<br />

21


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

raodenobrivi kvlevis Sedegebi<br />

Seswavlili sawarmoebis 42%-s mxolod 1-dan 5 wlamde operirebis<br />

gamocdileba aqvs. TiTqmis yovelTviurad izrdeba registrirebul<br />

sawarmoTa raodenoba, Tumca bevri maTgani ver axerxebs biznesis<br />

warmatebul marTvas da sakmaod mokle periodSi tovebs bazars. yovelive<br />

es kidev erTxel adasturebs im garemoebas, rom biznesis marTvisa da<br />

dagegmvis kultura Zalian dabalia. am mimarTulebiT sakmaod bevria<br />

gasakeTebeli, gansakuTrebul xelSewyobas ki mikro da mcire biznesi<br />

saWiroebs.<br />

Seswavlili sawarmoebis funqcionirebis periodebi<br />

gamokiTxuli mewarmeebis 64% Tvlis rom misi sawarmo ganekuTvneba mcire<br />

sawarmos.<br />

gamokiTxuli sawarmoebi zomis mixedviT<br />

22


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

saqarTvelos kanoniT sainvesticio saagentos Sesaxeb dadginda<br />

kriteriumebi da gansazRvra terminebi mcire da saSualo biznesisTvis. am<br />

kanonis Tanaxmad mcirea sawarmo Tu misma brunva gasul wels iyo 500 000-<br />

ze naklebi, xolo saSualoa igi Seadgenda gasulwels 500 000 – 1 500 000<br />

lari da kompania romlis brunvamac Seadgina 1 500 000-ze meti igi<br />

ganekuTvneba msxvil kompanias. gamokiTxuli mewarmeebis 92% Semosavali<br />

wina wels iyo 500 000 laramde, Tumca gamokiTxuli kompaniebis<br />

TviTSefasebis safuZvelze 139 kompaniam (30%) sakuTari biznesi miakuTvna<br />

saSualo zomis kompanias.<br />

kanonis mixedviT<br />

respodentebis TviTSefaseba da<br />

kanoni mixedviT gadanawileba<br />

firmis zomis mixedviT<br />

mcire<br />

saSualo<br />

jami<br />

TviTSefaseba<br />

mcire saSualo didi<br />

raodenoba 316 147 1 464<br />

% 68,1 31,7 0,2 100<br />

raodenoba 1 30 5 36<br />

% 2,8 83,3 13,9 100<br />

raodenoba 317 177 6 500<br />

% 63,4 35,4 1,2 100<br />

gamokiTxuli kompaniebi seqtorebis mixedviT<br />

23


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

gamokiTxuli kompaniebis naxevarze meti saqmianobs momsaxurebis seqtorSi.<br />

Catarebul kvlevaSi Seswavlilia mewarmeTa damokidebulebebi da xedvebi<br />

biznesgaremos sxvadasxva aspeqtebis mimarT. respodentebma aseve moaxdines<br />

biznesgaremos zogadi Sefaseba bolo 1 wlis ganmavlobaSi. gamokiTxulTa<br />

umravlesobis (73%) azriT, biznesgaremo saqarTveloSi mniSvnelovnad<br />

gauaresda.<br />

biznesgaremos zogadi Sefaseba<br />

miuxedavad respodentebis umravlesobis mosazrebisa biznesgaremos<br />

gauresebaze, kompaniebis 63% sagadasaxado kodeqsis praqtikaSi moqmedeba<br />

saSualod Seafasa.<br />

sagadasaxo kodeqsis Sefaseba<br />

respodentebs aseve daesvaT kiTxva: Tu ra saxis daxmareba SeiZleba gaewios<br />

mcire da saSualo bizness kompaniebis 65% Tvlis rom mcire da saSualo<br />

24


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

biznesisTvis daxmarebis gaweva iqneboda finansur saxsrebze<br />

xelmisawvdomobis gazrda, TiTqmis 50%-sagadasaxado SeRavaTebis daweseba,<br />

xolo 45% sxvadasxva saxis programebis ganxorcieleba.<br />

mewarmeebisTvis sasurveli daxmareba<br />

mouxedavad saqarTveloSi bolo periodSi ganviTrebuli movlenebisa<br />

gamokiTxuli kompaniebis 99% gegmavs saqmianobis gagrZelebas da mxolod 5<br />

kompaniam (1%) ganacxada rom arsebuli mdgomareobis gamo SeuZlebeli<br />

saqmianobis gagrZeleba maTTvis. Tumca aqve unda aRiniSnos, rom<br />

respodentebis 48% ganacxada, rom ar apirebs saqmianobis gafarToebas<br />

Semdegi mizezebis gamo.<br />

saqmianobis<br />

gafarToeba<br />

25


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

gamokiTxuli kompaniebis mxolod 8,2% apirebs amJamindeli saqmianobis<br />

gafarToebas da ZiriTadad sakuTari an/da partnorebis danazogebiT<br />

saqmianobis gafarToebis gzebi<br />

respodentebis daaxloebiT 73% finansur saxsrebze xelmouwvdomlobis<br />

gamo ver axerxebs sakuTari biznesis gafarToebas.<br />

26


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

biznesgaremos ganviTarebis Sesaxeb rekomendaciebs amzadeben sxvadasxva<br />

saerTaSoriso organizaciebi, aseve politikosebsac aqvT sakuTari xedva,<br />

Tu rogor SeiZleba ganviTardes biznesi an/da konkretuli dargi<br />

saqarTveloSi. Tumca sainteresoa ras fiqrobs kerZo seqtori da ra<br />

mimarTulebiT iTxovs igi mxardaWeras da visgan.<br />

mniSvnelovania gatardes erTiani politika rogorc saxlmwifos, aseve<br />

saerTaSoriso seqtoris mxridan, raTa realurad moxdes biznesis winaSe<br />

mdgari problemebis mogvareba. mizanmimarTuli RonisZiebebis<br />

ganxorcielebisaTvis ki aucilebelia, zustad moxdes aRniSnuli<br />

problemebis identifikacia da ranJireba.<br />

Catarebuli kvlevis Sedegad gamovlinda is problemebi romlis winaSec<br />

dgas mcire da saSualo biznesi dRes. gamokiTxuli kompaniebis TiTqmis 60%<br />

biznesis saqmianobis procesSi xelisSemSlel faqtorad bazarze gayidvebs<br />

asaxelebs. meore msxvil problemas warmoadgens finansur saxsrebze<br />

xelmsawvdomoba. xolo, rac Seexeba saxelmwifos an/da sxva mesame pirebis<br />

mxridan biznesSi Careva respdentebis TiTqmis sruli uravlesobis mier<br />

dasaxelda rogorc yvealze naklebad problematuri sakiTxi. es mianiSnebs<br />

or mniSvnelovan sakiTxze: saxelmwifos Careva kompaniebis yoveldRiur<br />

saqmianobaSi Semcirda an/da Cajda kanonis farglebSi.<br />

ver Seafasa/uWirs Sefaseba<br />

27


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

ar aris problematuri<br />

naklenad problematuria<br />

28


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

problematuria<br />

Zalian problematuria<br />

kvlevis Sedegad gamovlinda ara marto saqmianobis procesSi arsebuli<br />

problemebi, aramed biznesis ganviTarebisTvis yvelaze problematuri<br />

sakiTxebi. yvelaze problematur sakiTxad gamokiTxul kompaniebs Soris<br />

dasaxelda produqciis realizaciis SesaZlebloba. aseve aranakleb<br />

mniSvnelovan da problematur sakiTxad aRniSna finansul saxsrebze<br />

xelmisavdomoba da aseve sexsis saprocento ganakveTi.<br />

29


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

I arCevani<br />

II arCevani<br />

30


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

III arCevani<br />

respodentebma aseve daasaxeles Tu ra saxis konsultaciebiT<br />

isargeblebdnen maTi saqmianobis procesSi. gamokiTxuli kompaniebis 55%-s<br />

daxmareba buRaltruli aRricxvis kuTxiT sWirdebaT. meore adgili ukavia<br />

biznes-gegmebis momzadebas, rac albaT mosalodnelic iyo, Tu<br />

gaviTvaliswinebT, rom nebismier bizness ganviTarebisTvis damatebiTi<br />

saxsrebis mozidva surs, rac biznesgegmis gareSe warmoudgenelia.<br />

sasurveli bizneskonsultaciebi<br />

31


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

aRniSnuli kvlevis farglebSi biznesgaremos arsebuli mgdomareobis garda<br />

moxda respodentebSi saeqsporto potencialisa da insveticiebis mozidvis<br />

SesaZleblobebis Sefaseba da analizi. gamokiTxuli kompaniebis 94 %-s ar<br />

hqonia urTierToba investorebTan.<br />

ucxoel investorebTan urTierTobis gamocdileba<br />

diax<br />

ara, magram vgevmam/msurs<br />

ara<br />

24 4 472<br />

mcire saSualo didi mcire saSualo mcire saSualo didi<br />

9 13 2 2 2 306 162 4<br />

mqonda gacnobiTi Sexvedrebi<br />

saWiroebas ver vxedav<br />

2 250<br />

mcire saSualo didi mcire saSualo didi<br />

0 2 0 172 74 4<br />

SeTanxmeva ar/ver Sedga<br />

msurs, magram ver vaxexeb<br />

7 189<br />

mcire saSualo didi mcire saSualo didi<br />

4 3 0 117 72 0<br />

SeTanxmeba Sedga<br />

sxva<br />

5 33<br />

mcire saSualo didi mcire saSualo didi<br />

2 3 0 17 16 0<br />

maqvs molaparakebebi<br />

1<br />

mcire saSualo didi<br />

0 0 1<br />

sxva<br />

9<br />

mcire saSualo didi<br />

3 5 1<br />

32


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

gamokiTxuli kompaniebis 42% samomavlod gegmavs/surs investoris moZieba<br />

da maTi umravlesoba investors Senoba-nagebobesa (63%) da awyobil<br />

sarealizacio qsels (50%) SesTavazebs.<br />

investorisTvis Sesa<br />

saTabazeb<br />

Tabazebeli aqtivi<br />

gamokiTxuli kompaniebis 41% Tvlis rom investorebis mozidvis erT-erT<br />

winapirobas kargad momzadebuli biznesgegma (41%) warmoadgens da aseve<br />

ganviTarebisaTvis perspeqtiuli dargi (21%).<br />

investoris mozidvis ganmsazRvreli piroba<br />

33


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

respodentebis mxolod 2% aqvs informacia im organizaciebis Sesaxeb,<br />

romlebsac SeuZliaT daxmareba gauwion investorebis moZiebaSi.<br />

gamokiTxuli kompaniebis 38% daxmareba aRniSnuli organizaciebisagan<br />

sWirdebaT biznes-gegmisa da sxva investoris moZiebasTan dakavSirebuli<br />

dokumantaciis momzadebaSi.<br />

kidev erTi mniSvnelovani sakiTxi, romlis analizic moxda aRniSnul<br />

kvlevaSi aris respodenti kompaniebis mier ganxorcielebuli eqsporti da<br />

masTan dakavSirebuli sakiTxebi. samwuxarod, gamokiTxuli kompaniebis<br />

mxolod 3% axorcielebs amJamad produqciis eqsports, Tumca 8.2% Tvlis<br />

mis mier warmoebul produqcias gaaCnia saeqsporto potenciali. Aaqve unda<br />

aRniSnos, rom am 5%-is kompaniebis mier produqciis mxolod adgilobriv<br />

bazarze realizacia SesaZloa mWidrod iyos dakavSirebuli<br />

arainformirebulobasTan. gamokiTxuli kompaniebis mxolod 3.8% icnobs<br />

saeqsporto bazrebs da kompaniebis mxolod 0.8% flobs informacias<br />

eqsportis xelSemwyobi iniciativebis Sesaxeb. respodentebis 38% Tvlis<br />

rom warmatebuli esqportisTvis saWiroa xarisxiani produqciis warmoeba.<br />

34


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

warmatebuli eqsportisTvis saWiro piroba<br />

gamokiTxuli kompaniebis mxolod 1.8% aqvs informacia iseTi kompaniebis<br />

Sesaxeb, romlebic daexmarebian mas eqsportis ganxorcielebaSi. Kkompaniebi<br />

aRniSnuli organizaciebis daxmarebas ZiriTadad gamoiyenebdnen<br />

informaciis miRebaSi, saerTaSoriso standartebis dakmayofilebaSi da<br />

marketinguli gegmebis SemuSavebaSi.<br />

35


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

biznesis mareguirebeli kanonmdeblobis mimoxilva<br />

biznesis maregulirebeli kanondebloba ar iTvalisiwnebs raime specilur<br />

normebs mcire da saSualo biznesis TvalsazrisiT. Sesabamisad, yvela<br />

SeRavaTi, upiratesoba Tu problema saerToa yvela zomis sawarmosaTvis.<br />

Tumca aqve unda aRiniSnos, rom garkveuli problemebi gansakuTrebulad<br />

mwvavea mcire kompaniebisaTvis, magaliTad sagadasaxado jarimebis<br />

moculoba, administraciuli barierebi da sxva.<br />

sawarmos registracia<br />

sasawarmoTa registracia iuridiul-samarTlebriv formebad xorcieldeba `mewarmeTa<br />

Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad. bolo wlebis ganmavlobaSi iyo registraciis proceduris<br />

gamartivebis mravali mcdeloba. 2005 wlamde saxelmwifo registracias axorcielebda<br />

sasamarTlo 15 dRis vadaSi, xolo sagadasaxado registracias finansTa saministros<br />

sagadasaxado departamenti. axali sagadasaxado kodeqsis miRebasTan erTad saxelmwifo<br />

da sagadasaxado registraciis valdebuleba daekisra sagadasaxado departaments.<br />

Semcirda sawarmoTa registraciis vadebi da Sesatani sawesdebo kapitalis minimumi.<br />

amJamad moqmedi kanonis mixedviT individualuri sawarmos registracia xorcieldeba<br />

erT samuSao dReSi, xolo SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebis (Sps) _ ki 3<br />

samuSao dReSi, rac Seexeba sawesdebo kapitals Sps-sTvis, igi 2000 laridan 200<br />

laramde Semcirda.<br />

individualuri sawarmos saxelmwifo da sagadasaxado registraciisaTvis ar<br />

gadaixdevineba saxelmwifo baJi, mosakrebeli an sxva raime gadasaxdeli. saxelmwifo da<br />

sagadasaxado registraciaze uaris Tqmis SemTxvevaSi ganmcxadebels ubrundeba<br />

registraciis mizniT wardgenili dokumentacia.<br />

licenziebi da nebarTvebi<br />

ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi samewarmeo saqmianobis licenziebisa da nebarTvebis<br />

sferos regulirebis araerTi mcdeloba iyo. pirveli nabiji iyo 2002 wlis 14 maiss<br />

`samewarmeo saqmianobis licenziisa da nebarTvis gacemis safuZvlebis Sesaxeb~ kanonis<br />

36


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

miReba, romelmac garkveulwilad erTian CarCoSi moaqcia salicenzio da sanebarTvo<br />

sistema. aRniSnul kanonSi miRebis DdRidan ganxorcielda 19 cvlileba da sabolood<br />

2005 wlis 24 ivniss miRebul iqna axali kanoni `licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb~,<br />

romelic ZalaSi Sevida 2005 wlis 2 agvistodan.<br />

axal kanonSi ZalaSi Sesvlidan dRemde ukve ganxorcielda 10 cvlileba, romelic<br />

ZiriTadad exeboda salicenzio da sanebarTvo saxeebis modificirebasa da axlebur<br />

formulirebas. 2005 wels miRebuli kanonis safuZvelze gaicemoda 84 saxis<br />

saqmianobis licenzia, maT Soris, 33 saxis generaluri licenzia. arsebuli generaluri<br />

licenziebi aerTianebda 77 specialur licenzias. kanoniT aseve gansazRvrulia<br />

sargeblobis licenziac, romelic 2005 wels moicavda 8 saxis licenzias, maT Soris, 1<br />

generalur licenzias.<br />

2005 wlidan dRemde ganxorcielebuli cvlilebebiT 84 saxis saqmianobis licenzia<br />

Semcirda 79 saxis licenziamde. am cvlilebebis safuZvelze mTlianad amoRebulia<br />

sabaJo gadamzidvelisa da brokeris saqmianobis licenzia.<br />

kanonis mixedviT dadginda licenziisa da nebarTvis gacemis axali, `erTi sarkmlis~<br />

principi, romlis Tanaxmad licenziis an nebarTvis gamcemi administraciuli organo<br />

Tavad uzrunvelyofs damatebiTi salicenzio an sanebarTvo pirobebis sxva<br />

administraciuli organos mier dadasturebas. aseve, inovacias warmoadgens principi _<br />

`dumili Tanxmobis niSania~, romelic gulisxmobs, rom licenzia an nebarTva<br />

avtomaturad gacemulad iTvleba, Tu mTavrobis mxridan gansazRvrul vadebSi ar<br />

ganxorcielda Sesabamisi qmedeba. kanonis siaxles warmoagens, agreTve, sargeblobis<br />

licenziis mTlianad an nawilobriv gayidvis an gadacemis SesaZlebloba.<br />

meoradi kanonmdeblobis ararseboba. progresulad aRiarebuli CarCo-kanoni amomwuravad<br />

ver aregulirebs salicenzio procesis yvela aspeqts. is ufro zogadi xasiaTisaa.<br />

konkretuli sakiTxebi individualur licenziebTan an maT jgufTan dakavSirebiT<br />

konkretuli kanonebiT, e.w. meoradi kanonmdeblobiT, regulirdeba. CarCo-kanonma<br />

mTavrobas gardamavali periodi 2005 wlis 15 noembers dauwesa specialur<br />

licenziebTan dakavSirebuli meoradi normatiuli aqtebis mosamzadeblad. sabolood,<br />

saWiro iqneba specializebuli normatiuli aqtebis Secvla an gauqmeba imisaTvis, rom<br />

sistema CarCo-kanonis debulebebTan SesabamisobaSi movides.<br />

37


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

meoradi kanonmdeblobis miReba, meoradi uwyebisTvis vadebis da kompetenciebis<br />

gansazRvra, is prioritetuli amocana unda gaxdes, romelic umokles vadebSi da<br />

Tanmimdevrulad unda gadawydes. Tu mTavroba daapirebs meorad kanonmdeblobaze<br />

muSaobis dawyebas, gansakuTrebuli yuradReba unda gamaxvildes imaze, rom am kanonebma<br />

gansazRvros, Tu romeli uwyebebi, garda ZiriTadi licenziis gamcemi uwyebisa, miiRebs<br />

monawileobas gancxadebis warmoebaSi da rogor moxdeba maTi kompetenciebis gamijvna.<br />

meoradma kanonebma unda uzrunvelyos dokumentebis sia, romlebic saWiroa licenziis<br />

an nebarTvis misaRebad. amJamad CarCo-kanoni nebas rTavs licenziis gamcemebs, daaweson<br />

damatebiTi vadebi da pirobebi sargeblobis licenziis misaRebad saxelmwifo da<br />

sazogadoebrivi interesebis Sesabamisad. aSkaraa, rom meoradi kanonmdeblobis<br />

ararseboba licenziis/nebarTvis gacemis process ar matebs gamWvirvalobas an<br />

prognozirebadobas, ar nergavs biznesSi moTxovnebis Sesrulebis principebs.<br />

kanonmdebloba, romelic adgens : 1. meoradi uwyebebis sias; 2. TiToeuli meoradi<br />

uwyebis uflebamosilebis detalur aRweras; 3. vadebis ganxilvas; 4. saWiro<br />

dokumentebis sias, gaamartivebs salicenzio process da xels Seuwyobs mis<br />

prognozirebadobas. garda amisa, meoradi kanonmdebloba saWiroa ganmartebis<br />

sicxadisaTvis. amiT Semcirdeba dagvianebebi, romlebic yvelaze ufro xSirad<br />

dakavSirebulia sxvadasxva muxlis gansxvavebul interpretaciasTan.<br />

aRniSnulis mogvarebisaTvis sargeblobis licenziis saTanado procesis uzrunvelyofa<br />

unda moxdes. Tu licenziis mflobeli gadawyvets gayidos, gadasces an nawilobriv<br />

gaasxvisos licenzia kanonmdebloba, am SemTxvevaSi iTxovs, rom Seatyobinos<br />

aRniSnulis Sesaxeb licenziis gamcem uwyebas. sazogadoebrivi interesebis dasacavad,<br />

rekomendebulia moqmedi kanoniT arsebuli samdRiani vadis gagrZeleba im vadamde,<br />

romelic saSualebas miscems licenziis gamcem organoebs, Caataron misi gamcemisa da<br />

mimRebis saTanado Semowmeba. amas ganaxorcielebs ara mxolod licenziis gamcemi<br />

organo, aramed Sesabamisi meoradi uwyebebic.<br />

licenziis gadasacemad saWiro vada amJamad ar aWarbebs 3 samuSao dRes. aSkaraa, rom<br />

saWiroa sxvadasxva saxelmwifo dawesebulebis koordinirebuli muSaoba. vadebis<br />

gagrZeleba saSualebas miscems licenziis gamcem organoebs, gaumjobesebuli<br />

momsaxurebiT uzrunvelyon ganmcxadeblebi. es Seamcirebs arakvalificiuri licenziis<br />

an nebarTvis mflobelis mier potenciuri zianis miyenebis SesaZleblobas.<br />

38


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

aseve unda ganisazRvros auqcionis Catarebis wesebic. rogorc zemoT aRiniSna,<br />

saqarTveloSi yvela sargeblobis licenzia gaicema auqcionis wesiT. Tumca, CarCokanoni<br />

adgens, rom auqcionis wesebi da procedurebi SeiZleba individualurad<br />

daareguliros licenziis gamcemma organom. es ki praqtikulad niSnavs, rom wesebi<br />

SesaZloa xelaxla gamoices an Seicvalos yoveli mniSvnelovani auqcionis win.<br />

sakanonmdeblo aramdgradobis asacileblad da biznesgaremos prognozirebadobis<br />

gasaZliereblad ufro gonivruli iqneboda zogadi auqcionis wesebis danergva<br />

saqarTvelos kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli 8 tipis sargeblobis licenziisaTvis.<br />

miuxedavad imisa, rom auqcioni, TavisTavad, Rirebuli resursebis gacemisas yvelaze<br />

sasurveli gamarjvebulis dadgenis saukeTeso saSualebas warmoadgens, misi ufro<br />

detaluri procedura mniSvnelovan wvlils Seitans procesis prognozirebasa da<br />

gamWvirvaleobaSi, rac gamoiwvevs dainteresebuli mxareebis waxalisebas auqcionSi<br />

monawileobis misaRebad.<br />

sabaJo administrireba<br />

sabaJo kodeqsi nebismieri qveynis erT-erTi mniSvnelovani dokunetia, romlis mkafiod<br />

Camoyalibebuli debulebebi da simartive qveynis sagareo-ekonomikuri urTierTobis<br />

swor orientirebs da biznesis ganviTarebas ganapirobebs. saqarTveloSi pirveli sabaJo<br />

kodeqsi miRebul iqna 1997 wels, Tumca aRniSnul dokumentSi arsebulma xarvezebma da<br />

lafsusebma ganapiroba sabaJo sistemis degradacia da dRis wesrigSi dasva misi<br />

Secvlis aucilebloba. sabaJo kodeqsis daxvewisa da efeqtianobis gazrdis mizniT masSi<br />

yovelwliurad xorcieldeboda cvlilebebi.<br />

sabolood, saqarTvelos parlamentis mier 2006 wlis 25 ivliss miRebul iqna axali<br />

sabaJo kodeqsi, romlis mizans warmoadgenda:<br />

• sabaJo procedurebis gamartiveba;<br />

• im sakiTxebis detaluri gansazRvra, romlebic Zveli kanonmdeblobiT ar iyo<br />

bolomde daregulirebuli an eqvemdebareboda ormag interpretacias;<br />

• harmonizacia evrokavSiris sabaJo kanonmdeblobasTan.<br />

sabaJo kanonomdeblobaSi ganxorcielebuli cvlilebebidan aRsaniSnavia is cvlilebebi,<br />

romlebic exeba sabaJo brokeris licenziis gauqmebas, sabaJo Rirebulebis gansazRvris<br />

meTods, sabaJo reJimebsa da procedurebs. axali kanonmdeblobiT SemoTavazebulia<br />

saqonlis sabaJo Rirebulebis gansazRvris 6 meTodi, romlebic regulirdeba msoflio<br />

39


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

savaWro organizaciis SeTanxmebis safuZvelze. aRniSnuli SeTanmxeba warmoadgens<br />

saerTaSoriso xelSekrulebas, romelsac saqarTvelos konstituciis Semdgom upiratesi<br />

Zala eniWeba.<br />

sabaJo reJimebi, romlebic<br />

darCa axal sabaJo<br />

kodeqsSi<br />

reJimebi, romlebic<br />

gadakeTda<br />

sabaJoOdamuSavebis<br />

operaciebad<br />

reJimebi, romelTa<br />

Sesabamisi debulebebi<br />

gaiwera sxvadasxva<br />

procedurebSi<br />

saqonlis Tavisufal mimoqcevaSi<br />

gaSveba (importi);<br />

Tavisufali zona;<br />

reimporti da droebiTi<br />

gatana;<br />

saqonlis tranziti Tavisufali sawyobi; ubaJo vaWroba;<br />

saqonlis sabaJo sawyobSi<br />

Senaxva;<br />

reeqsporti;<br />

gadamuSaveba sabaJo<br />

kontrolis qveS.<br />

saqonlis gadamuSaveba sabaJo<br />

teritoriaze;<br />

saqonlis droebiTi Semotana;<br />

saqonlis gadamuSaveba sabaJo<br />

teritoriis gareT;<br />

saqonlis ganadgureba sabaJo<br />

zedamxedvelobis qveS;<br />

saqonlis saxelmwifos<br />

sakuTrebaSi gadacema.<br />

saqonlis eqsporti.<br />

aqve aRsaniSnavia, rom sabaJo organos funqciebs daemata fito-sanitaruli,<br />

veterinaruli da sanitarul-sakarantino kontrolis ganxorcielebis valdebuleba,<br />

ramac garkveulwilad gaamartiva sabaJo procedurebi sazRvarze.<br />

saqonlis Sefasebis `sarezervo~ meTodi farTodaa gavrcelebuli. mewarmeTa<br />

umravlesoba aRniSnavs, rom sarezervo meTodis xSiri gamoyeneba yvelaze ufro farTod<br />

gavrcelebul usamarTlobas warmoadgens ganbaJebis dros. arsebuli sistemis Tanaxmad,<br />

romelic SesabamisobaSia msoflio savaWro organizaciis wesebTan da procedurebTan,<br />

importirebuli saqonlis fasis dasadgenad sabaJo moxeleebs moeTxovebaT, gamoiyenon 6<br />

meTodi. TiToeuli meTodi gamoiyeneba, rodesac wina meTodiT SeuZlebelia fasis<br />

dadgena. sxva sityvebiT, rom vTqvaT momdevno meTodis gamoyeneba SeiZleba maSin,<br />

rodesac sabaJo moxeleebi ver gansazRvraven saqonlis Rirebulebas wina meTodis<br />

mixedviT. meeqvse meTodi bolo saSualebaa saqonlis Rirebulebis dasadgenad. Tumca,<br />

saqarTveloSi saqonlis ganbaJeba ZiriTadad sarezervo meTodis gamoyenebiT xdeba.<br />

aRniSnuli meTodis mixedviT, saqarTveloSi importirebuli produqtis sacalo fasi<br />

ganisazRvreba ara angariS-faqturis mixedviT, aramed finansTa ministris brZanebiT<br />

40


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

gansazRvruli siiT. mTavrobis mier damtkicebuli fasebis sia gadaecema yvela sabaJo<br />

samsaxurs, Tumca ar aris xelmisawvdomi dainteresebuli pirebisTvis. rogorc Cans,<br />

aRniSnuli siis ganaxleba yovel sam TveSi eTxel xdeba, magram gamoTvlis da fasis<br />

dadgenis meTodebi sajarod xelmisawvdomi ar aris.<br />

saqonlis Sefaseba msoflio savaWro organizaciis wesebis mixedviT unda moxdes.<br />

msoflio savaWro organizaciis SeTanxmeba 1994 wlis GATT-is me-7 muxlis<br />

ganxorcielebis Sesaxeb adgens, rom saqonlis Sefaseba, garda gansakuTrebuli<br />

SemTxvevebisa, unda efuZnebodes Sesafasebeli saqonlis faqtobriv Rirebulebas, rac,<br />

Cveulebriv, angariS-faqturaSia miTiTebuli. im SemTxvevaSi, rodesac angariS-faqturaSi<br />

ar aris miTiTebuli Rirebuleba, an roca moxeles eWvi Seaqvs am RirebulebaSi,<br />

SeTanxmeba adgens Sefasebis 5 sxvadaxva meTods. rodesac sabaJo moxeles eWvi uCndeba<br />

deklarirebuli Rirebulebis marTebulebaSi, importiors pirvel rigSi moeTxoveba,<br />

warmoadginos ganmarteba, rom deklarirebuli Rirebuleba aris faqtobrivad gadaxdili<br />

an gadasaxdeli realuri Rirebuleba. Tu importiori ver warmoadgens ganmartebas,<br />

sabaJos ufleba aqvs daadginos, rom saqonlis Sefaseba SeuZlebelia garigebis fasis<br />

meTodiT. vidre saboloo gadawyvetileba iqneba miRebuli, sabaJom unda acnobos<br />

Sefasebis meTodis gamoyenebis mizezebis Sesaxeb importiors, romelsac, Tavis mxriv,<br />

pasuxis gasacemad mizanSewonili vadebi eZleva. garda amisa, importiors werilobiT<br />

unda ecnobos saboloo gadawyvetilebis Sesaxeb.<br />

gasaCivrebis procesi araefeqturia. sabaJo moxeleebis winaaRmdeg saCivrebi<br />

naklebSedegiani da damatebiTi xarjebis momtania, ris gamoc mewarmeebs stimuli<br />

ekargebaT saqme sasamarTloSi gaasaCivron. importiors, romelic ar eTanxmeba sabaJo<br />

moxeles, ukve sabaJo terminalSi eqmneba problemebi, sadac sadao Tanxis<br />

gadaxda/argadaxdis garkvevamde saqoneli daluqulia. Senaxvis xarjebi ki<br />

yoveldRiurad matulobs, rac gasaCivrebisTvis kidev erT Semaferxebel garemoebas<br />

qmnis. saqmis mogebis SemTxvevaSic ki, xSirad saqoneli fuWdeba da Semosavlebis<br />

samsaxuri pasuxs ar agebs im zianze da danakargze, romelic biznessubieqts miadga<br />

saqmis gasaCivrebis gamo. amdenad, importiori iZulebulia daTanxmdes da xeli<br />

moaweros deklaracias, sadac ukve miTiTebulia sarezervo fasi. mas Semdeg, rac<br />

moxdeba fasze `SeTanxmeba~ da importiori xels moawers deklaracias, momavalSi<br />

gasaCivreba rTuli xdeba.<br />

41


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

kerZo seqtors naklebad miewodeba adekvaturi informacia. kompaniebisaTvis adekvaturi<br />

informaciis miwodeba sabaJo da zogadad savaWro procesebis Taobaze erT-erTi yvelaze<br />

aqtualuri sakiTxia. kanonmdeblobaSi imdenad xSiria cvlilebebi, rom bizneserTeulebi<br />

ver axerxeben maTTvis Tvalis midevnebas. imis gaTvaliswinebiT, rom yvela sawarmos ar<br />

gaaCniaT kvalificiuri da kargad anazRaurebadi konsultantebis dasaqiraveblad<br />

sakmarisi resursebi, aSkaraa, rom mewarmeebisTvis did sirTules warmoadgens<br />

sakanonmdeblo siaxleebTan Sesabamisobis miRweva.<br />

sagadasaxado administrireba<br />

gadasaxadebis administrireba da gadaxdis gamarTuli sistema nebismieri qveynisTvis<br />

erT-erT mniSvnelovan sakiTxs warmoadgens. pirveli mcdeloba aRniSnuli sferos<br />

daregulirebisTvis iyo 1997 wlis 13 ivniss miRebuli sagadasaxado kodeqsi,<br />

romliTac ganisazRvra kanonis moqmedebis sfero, gadasaxadis saxeebi da ganakveTebi,<br />

aseve gadaxdis pirobebi da deklarirebis vadebi, davebis gadaWris procedurebi da<br />

saxlemwifo struqturebis warmomadgenlebisa da gadasaxadis gadamxdelebis uflebamovaleobebi.<br />

Tumca, aRniSnuli sagadasaxado kodeqsiT ar iyo gawerili, Tu ra tipis<br />

kontrolisa da uzrunvelyofis meqanizmebi arsebobda gadamxdelis mimarT. sagadasaxado<br />

kodeqsis daxvewis aucileblobam gamoiwvia arsebuli kodeqsis jer cvlileba da<br />

Semdgom misi srulad gauqmeba axali sagadasaxado kodeqsis miRebiT.<br />

axali sagadasaxado kodeqsi ZalaSi Sevida 2005 wlis 1 ianvars da mas Semdgom<br />

mravali saxecvlileba ganicada. ganxorcielebuli cvlilebebis ZiriTadi nawili<br />

exeboda gadasaxadis saxeebisa da maTi ganakveTebis Semcirebas. axal kodeqsSi<br />

detalurad gaiwera gadasaxadis gadamxdelisa da sagadasaxado organos wamomadgenlebis<br />

ufleba-movaleobebi, kontrolisa da uzrunvelyofis RonisZiebebi, gadasaxadebis<br />

administrirebis wesi da sxv.<br />

gadasaxadebi da ganakveTebi<br />

2005 wlis 1 ianvramde<br />

gadasaxadebi da<br />

ganakveTebi 2008 wlis<br />

1 ianvramde<br />

gadasaxadebi da<br />

ganakveTebi 2008 wlidan<br />

saSemosavlo gadasaxadi – 12-20%<br />

saSemosavlo gadasaxadi –<br />

12%<br />

saSemosavlo gadasaxadi –<br />

20%<br />

mogebis gadasaxadi – 20 % mogebis gadasaxadi – 20% mogebis gadasaxadi – 15%<br />

socialuri dazRvevis gadasaxadi<br />

– 31% + 1%<br />

socialuri gadasaxadi –<br />

20%<br />

dRg – 20% dRg – 18% dRg _ 18%<br />

42


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

aqcizi – diferencirebuli<br />

qonebis gadasaxadi – 0.1 - 1%<br />

avtosatransporto saSualebaTa<br />

mesakuTreTa gadasaxadi -<br />

diferencirebuli<br />

aqcizi – diferencirebuli aqcizi – diferencirebuli<br />

qonebis gadasaxadi – ara<br />

umetes 1%<br />

sabaJo gadasaxadi -<br />

diferencirebuli<br />

qonebis gadasaxadi – ara<br />

umetes 1%<br />

sabaJo gadasaxadi -<br />

diferencirebuli<br />

gadasaxadi qonebis gadacemisTvis gauqmebulia gauqmebulia<br />

gadasaxadi bunebrivi resursebiT<br />

sargeblobisTvis<br />

gadasaxadi mavne nivTierebebiT<br />

garemos dabinZurebisTvis<br />

gadasaxadi saqarTveloSi<br />

avtosatransporto saSualebebis<br />

SemosvlisTvis da zenormatiuli<br />

datviTvisTvis -<br />

diferencirebuli<br />

fiqsirebuli gadasaxadi -<br />

diferencirebuli<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

mcire biznesis gadasaxadi – 5% gauqmebulia gauqmebulia<br />

adgilobrivi gadasaxadi, romelic<br />

aerTianebda 7 gadasaxads -<br />

diferencirebuli<br />

gauqmebulia<br />

gauqmebulia<br />

rogorc ukve aRiniSna Zveli, sagadasaxado kodeqsiT gansazRvruli 21 gadasaxadidan<br />

2005 wels miRebuli sagadasaxado kodeqsiT darCa 6 gadasaxadi. 2008 wlis 1<br />

ianvridan amoqmedda ganaxlebuli ganakveTebi da aseve Seicvala gadasaxadis saxeebi,<br />

kerZod ki amoRebul iqna socialuri gadasaxadi, mogebis gadasaxadis ganakveTi 20 %-is<br />

nacvlad gaxda 15%, xolo saSemosavlo gadasaxadi _ 25 %. amJamad moqmedi kodeqsiT<br />

gansazRvrulia 6 saxis gadasaxadi, romelTagan 5 saerTo-saxelmwifoebrivi xasiaTisaa,<br />

xolo darCenili 1 ki - adgilobriv gadasaxads miekuTvneba.<br />

# gadasaxadis dasaxeleba gadasaxadis ganakveTi gadasaxadis saxe<br />

1 saSemosavlo gadasaxadi 20% saerTo - saxelmwifoebrivi<br />

2 mogebis gadasaxadi 15% saerTo - saxelmwifoebrivi<br />

3 aqcizi diferencirebuli saerTo - saxelmwifoebrivi<br />

4 dRg 18% saerTo - saxelmwifoebrivi<br />

5 sabaJo gadasaxadi diferencirebuli saerTo - saxelmwifoebrivi<br />

6 qonebis gadasaxadi ara umetes 1% adgilobrivi<br />

43


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

2004 wlis bolos saqarTvelos axali sagadasaxado kodeqsis miRebiT, aseve<br />

aRniSnulis Semdgom sagadasaxado kodeqsSi Setanili cvlilebebiT gadasaxadebis<br />

nawili martivdeba da ganakveTebi sul ufro liberaluri xdeba, rasac ver vityviT<br />

administrirebis nawilze. sagadasaxado kodeqsis administraciuli nawili jer kidev<br />

sakmaod rTulad wakiTxvadi da aRqmadia mewarmeTa mxridan. aqedan gamomdinare, xSiria<br />

davebi mewarmeebsa da sagadasaxado organoebs Soris. mewarmeTa didi nawili dRes<br />

arsebul davebis mogvarebis sistemas mouqnelad miiCnevs da negatiurad afasebs,<br />

vinaidan davebis mogvarebis dros gadawyvetilebaTa didi nawili sagadasaxado<br />

organoebis sasargeblod miiReba.<br />

Semosavlebis samsaxuris SeqmniT finansTa saministros sistemaSi davebis gadawyvetis<br />

erTi rgoli amovarda, amitomac Tu adre arsebobda samsafexuriani davebis gadawyvetis<br />

sistema iyo, axla _ orsafexuriani. Tumca, aucilebelia am mimarTulebiT gatardes<br />

damatebiTi RonisZiebebi da moxdes davebis ganxilvis efeqtiani sistemis formirebis<br />

uzurunvelyofa.<br />

sagadasaxado gasaCivrebis procesi realurad araefeqturia. niSandoblivia, rom<br />

sagadasaxado administrirebis Semowmebisas, jarimebi wesdeba imave moxeleebis mier,<br />

romlebmac faqtobrivad Caatares Semowmeba. rodesac biznes-subieqtebs gasaCivrebis<br />

arCevani hqondaT, mravali maTgani ar iyo darwmunebuli warmatebaSi, radgan, rogorc<br />

wesi, sagadasaxado moxeleTa gadawyvetilebebi ar saCivrdeba ufro maRal sagadasaxado<br />

instanciebSi an sasamarTloSi.<br />

mewarmeTa azriT, procedurebi da vadebi ganzrax Semcirebulia, rac kompaniebs ukargavs<br />

stimuls da saSualebas gaasaCivron gadawyvetileba. ara marto sagadasaxado kodeqsi<br />

aramed administraciuli saproceso kodeqsic adgens mWidro vadebs, sadac 2005 wels<br />

arsebuli eqvsTviani gasaCivrebis vada erT Tvemde Semcirda. amis Sedegad kompaniebma<br />

aRmoaCines, rom vidre isini sagadasaxado Semowmebis struqturebSi TavianT uflebebs<br />

icavdnen da finansTa saministros momdevno instanciaSi gasaCivrebas apirebdnen,<br />

amasobaSi sasamarTloSi erTTviani gasaCivrebis vada amoiwura. amasTanave, aSkaraa<br />

interesTa konfliqti gasaCivrebis pirvel etapze, rodesac maTi saqme gadaecema imave<br />

saagentos, romelmac Caatara Semowmeba da gasca dajarimebis dadgenileba. maSinac ki,<br />

rodesac teqnikuri SezRudvebi Semaferxebel garemoebas ar warmoadgens, biznes-<br />

44


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

subieqtebi acxadeben, rom maTi gamocdilebiT, mosarCele SeiZleba dadges finansuri<br />

policiis savaraudo Semowmebis safrTxis winaSe rac biznesisaTvis aramomgebiania.<br />

saqarTveloSi mravalricxovani sagadasaxado davebis gansaxilvelad finansTa<br />

saministroSi Seiqmna davebis mogvarebis sabWo. miuxedavad amisa, sasamarTlo sistema am<br />

droisaTvis inarCunebs yvela sagadasaxado sarCelis miRebis bolo instanciis statuss.<br />

mewarmeTa umravlesoba, romlebic sasamarTlos mimarTaven, rom ganxilvis procesi<br />

xangrZlivi da naklovania. biznesTan dakavSirebuli sakiTxebi, gansakuTrebiT ki iseTebi<br />

romlebic sagadasaxado valdebulebas exeba, kerZod ki dRg-is CaTvla, procentis<br />

daricxva, nebadarTuli gamoqviTvebi, amortizacia da sxva, saWiroebs rTul<br />

gaangariSebas da saTanado gamocdilebas. mosamarTleebis profesionalizmis done, am<br />

aspeqtebis ganxilvisas yovelTvis ar aris damakmayofilebeli.<br />

damoukidebeli sagadasaxado arbitraJis SemoReba gazrdida biznesis ndobas<br />

sagadasaxado administrirebis sistemis mimarT. arsebul sagadasaxado kodeqss aqvs<br />

damoukidebeli sagadasaxado arbitraJis xanmokle istoria, romelic misi danergvidan<br />

maleve gauqmda. saqarTveloSi didi xania arsebobs damoukidebeli da specializebuli<br />

sagadasaxado arbitraJis funqcionirebis saWiroeba, vinaidan biznesma ndoba dakarga<br />

sasamarTlos procedurebis miukerZoeblobisa da droulobis mimarT. sagadasaxado<br />

arbitraJi, romelic mTavrobisgan damoukideblad moqmedebs, da zrdis kerZo seqtoris<br />

ndobas samTavrobo procesebis mimarT da sagadasaxado moxeleTa kompetencias<br />

sagadasaxado kanonmdeblobasTan dakavSirebiT.<br />

gadasaxadis gadamxdelis moTxovna sagadasaxado organos mier sruldeba 3 Tvis<br />

ganmavlobaSi, maSin, rodesac sagadasaxado inspeqciis moTxovna gadasaxadis gadamxdelis<br />

mimarT unda Sesruldes 20 dRis vadaSi. amasTan, gadasaxadis gadaxda savaldebuloa<br />

maSinac ki, roca is sadaoa. anu Tu gadasaxadis gadamxdeli sagadasaxado organosTan<br />

iwyebs davas arasworad daricxul gadasaxadze, man 20 dRis vadaSi unda gadaixados<br />

daricxuli gadasaxadi, xolo misi gamarTlebis SemTxvevaSi sagadasaxado organom<br />

gadamxdels ukanonod daricxuli Tanxa zedmetobaSi unda dausvas/unda daubrunos 3<br />

Tvis ganmavlobaSi. aRniSnuli gadasaxadis gadamxdelebis aSkara diskriminaciaa da<br />

civilur midgomas saWiroebs.<br />

xSiri cvlilebebi xels uwyobs sagadasaxado kanonmdeblobis arastabilurobas. axali<br />

sagadasaxado kodeqsSi 2005 wlis ianvridan dRemde wlis martis CaTvliT 40-ze meti<br />

45


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

cvlileba ganxorcielda, romlebic 160 muxlze mets Seexo. es cvlilebebi, erTi<br />

SexedviT, naklebia adrindel maCveneblebTan SedarebiT _ wina sagadasaxado kodeqsSi<br />

2003 da 2004 wlebSi 45 da 61 cvlileba Sevida. mcire sawarmoebi, romlebsac ara<br />

aqvT SesaZlebloba, iqiraon kvalificiuri sagadasaxado konsultantebi, ver axerxeben<br />

siaxleebis gacnobasa da cvlilebebze dakvirvebas. aqedan gamomdinare, gasakviri ar<br />

aris, rom arastabiluroba sagadasaxado kodeqsTan mimarTebaSi mTavar problemas<br />

warmoadgens biznesisaTvis.<br />

evrokavSiris qveynebSi sagadasaxado cvlilebebi, miuxedavad miRebis TariRisa,<br />

tradiciulad weliwadSi erTxel an orjer xorcieldeba. es sakmaris dros aZlevs<br />

sagadasaxado organoebs specialuri instruqciebis gamosacemad, xolo biznesmens _<br />

kanonmdeblobis gasacnobad, aRniSnuli siaxlis praqtikuli gavlenis gansaxilvelad da<br />

axali reJimis mosamzadeblad. prognozirebad sagadasaxado reJims aqvs dadebiTi<br />

zegavlena rogorc biznesze, ise sagadasaxado inspeqtorebze. zogadad, stabiluri<br />

sagadasaxado kanonmdebloba kerZo seqtors umcirebs moTxovnebis Sesrulebis xarjebs.<br />

saxelmwifos SeuZlia daareguliros cvlilebebi, romlebic SeiZleba ZalaSi Sevides<br />

mxolod momdevno fiskalur wels, miRebidan aranakleb 3 Tvis vadaSi.<br />

sagadasaxado kodeqsi bundovani da garTulebulia mewarmeTa didi nawilisaTvis<br />

sagadasaxado kodeqsi imdenad bundovania, rom zogjer sagadasaxado inspeqtorebi<br />

awydebian sirTuleebs misi debulebebis interpretaciis dros. rogorc bizneswarmomadgenlebi<br />

aRniSnaven, es xelsayrelia sagadasaxado moxeleebisaTvis, vinaidan<br />

isini am bundovanebas yovelTvis TavianT sasargeblod iyeneben.<br />

sagadasaxado kanonmdebloba sakmaod rTuli wasakiTxia. sagadasaxado kanonmdeblobis<br />

ukeT gagebis mizniT TiTqmis yvela qveyanaSi xelisufleba gamoscems specialur<br />

instruqciebs, sadac axsnilia, Tu rogor unda waradginos gadasaxadis gadamxdelma<br />

deklaracia, rogor Seavsos formebi, gamoTvalos dasabegri baza, gamoqviTos da<br />

dagegmos gadaxdebi. mravali bizneserTeuli da sagadasaxado eqsperti Tanxmdeba, rom<br />

sagadasaxado samsaxurebis mier gamocemul instruqciebSi, xSir SemTxvevaSi axsnili ar<br />

aris sagadasaxado kodeqsis bundovani punqtebi.<br />

dRes sistema realurad moTxovnebis Sesrulebis waxalisebis nacvlad, dajarimebazea<br />

orientirebuli. biznesgaremos da sawarmoTa saqmianobis Sefasebis kvlevis mixedviT<br />

2002_2005 wlebSi gardamavali ekonomikis qveynebs Soris saqarTveloSi korufciis<br />

46


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

yvelaze seriozuli Semcireba aRiniSna. samsaxuridan daTxovnis SiSi da saxelmwifos<br />

mtkice pozicia korufciasTan brZolaSi efeqturi gamodga. Tumca, axali kultura,<br />

romelic mraval fiskalur dawesebulebaSi inergeba, pirvel yovlisa mimarTulia ufro<br />

biznesisagan maqsiamluri Tanxebis gamoZalvaze, vidre moTxovnebis nebayoflobiTi<br />

Sesrulebis waxalisebaze. msgavsad Semosavlebis samsaxurSi sabaJo sakiTxebTan<br />

dakavSirebiT arsebuli problemebisa, xelisuflebis mier sabiujeto Semosavlebis<br />

zrdis tendencia SeiZleba kidev erTi mtkicebuleba iyos im arsebuli praqtikisa,<br />

rodesac uwyebas gaaCnia Semosavlebis Segrovebis Tviuri gegma, romlis<br />

Seusruleblobac samsaxuridan daTxovnis an diskvalifikaciis mizezi SeiZleba gaxdes.<br />

meore mxriv, sakmaod liberaluri sagadasaxado kodeqsi aseve mkacria maT mimarT, vinc<br />

damrRvevad miiCneva.<br />

jarimis odenoba damokidebuli unda iyos darRvevis masStabze gadasaxadebiT dabegvris<br />

sistema jarimebis nacvlad moTxovnebis Sesrulebaze unda iyos orientirebuli.<br />

jarimis odenoba unda iyos damokidebuli darRvevis masStabze. magaliTad, deklaraciis<br />

arasworad SevsebisaTvis jarima 200 laria, kompaniis zomis an brunvis miuxedavad.<br />

amasTan, gadasaxadebis gadaxdisa da administrirebis gamartivebis mizniT kargi iqneba<br />

dainergos gadasaxadebis gadaxdisa da angariSsworebis eleqtronuli formis<br />

gamoyenebis meqanizmi. magram imisaTvis, rom aRniSnuli saqmianoba miCneul iqnes<br />

iuridiuli Zalis mqoned, saWiroa arsebobdes kanoni `eleqtronuli xelmoweris~<br />

Sesaxeb, romelic aRniSnul process daaregulirebs.<br />

47


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo biznesis mxardaWera – saerTaSoriso<br />

gamocdileba<br />

msoflios mraval qveyanaSi mcire da saSualo biznesis waxaliseba da<br />

ganviTareba erT-erT prioritets warmoadgens. arsebobs mravali<br />

saxelmwifo da saerTaSoriso proeqtebi da programebi am mimarTulebiT.<br />

mraval qveyanaSi mcire da saSualo biznesis mxardamWer proeqtebsa da<br />

programebs axorcieleben saxelmwifo da saerTaSoriso organizaciebi<br />

erToblivad. gaeros ganviTarebis programis farglebSi (UNDP)<br />

xorcieldeba mravali msgavsi tipis iniciativa. gaeros ganviTarebis<br />

programis farglebSi mraval qveyanaSi Seiqmna biznes centrebi, biznes<br />

inkubatorebi, moxda mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebis<br />

dakavSireba mikro-safinanso organizaciebTan.<br />

bulgareTi<br />

bulgareTSi Sromisa da socialuri dacvis saministros mier gaeros<br />

ganviTarebis programis mxardaWeriT, 2000-2003 wlebSi ganxorcilda<br />

masStaburi iniciativa, JOBS (Job Opportunities through Business Support). proeqtis mizani<br />

iyo mcire da saSualo biznesis mxardaWera da axali samuSao adgilebis<br />

Seqmna. proeqtis farglebSi Seiqmna erTiani qseli bulgareTis masStabiT,<br />

sadac gaerTianda 24 biznes centri, maT Soris 11 biznesinkubatori da 3<br />

biznes sainformacio centri.<br />

proeqtis farglebSi moxda mcire da saSualo biznesis<br />

warmomadgenlebisTvis, maT Soris damwyebi biznesmenebisaTvis treningebis<br />

Catareba biznesis dawyebasa da marTvasTan dakavSirebul sxvadsxva<br />

sakiTxebze. aseve qselis konsultantebis mier mudmivad tardeboda<br />

konsultaciebi mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebisaTvis. qselis<br />

saqmianobebis ZiriTadi miznobrivi auditorias warmoadgendnen mcire da<br />

saSualo biznesis sxvadasxva seqtorebis warmomadgenlebi. aRniSnuli<br />

seqtorebia:<br />

• tansacmlisa da qsovilebis warmoeba;<br />

• mcenareuli saSualebebisa da sunelebis warmoeba;<br />

• turizmi;<br />

48


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

• alternariuli soflis meurneoba.<br />

qselis farglebSi aseve moxda sawarmoebisTvis internetze<br />

xelmisawvdomobis uzrunvelyofa, aseve kompiuteruli unarebisa da<br />

programebis swavleba.<br />

proeqtis farglebSi Seiqmna 8000 grZelvadiani samuSao adgili, treningi<br />

Cautarda da konsultacia gaewia 7000-ze met bizness, aseve moxda mcire da<br />

saSualo biznesebze Tanxebis gacema lizingis sqemis mixedviT. gacemuli<br />

Tanxis odenobam Seadgina 1,5 milioni dolari 300 kompaniisaTvis, aqedan<br />

kompaniebis 40% warmoadgenda damwyeb biznesebs.<br />

yazaxeTi<br />

yazaxeSi mudmivad xorcieldeba mcire da saSualo biznesis mxardamWeri<br />

proeqtebi. erT-erTi mniSvnelovani iniciativaa atiraus biznes mrCevelTa<br />

centri da mikro-kreditis programa, romelic iTvaliswinebs mcire da<br />

saSualo biznesis warmomadgenlebisTvis treningebis Catarebasa da<br />

konsultaciebis gawevas kreditis aRebis procedurebTan da pirobebTan<br />

mimarTebaSi.<br />

iniciativa ganxorcielebul iqna mTavrobisa da gaeros ganviTarebis<br />

fondis mier, aseve maT hyavdaT partniori kerZo kompaniebi ChevronTexaco-sa<br />

da Citibank-is saxiT.<br />

proeqtis farglebSi, pirveli etapze moxda biznesis ganviTarebis centris<br />

daarseba. SemdgomSi centris mier SemoSavebuli iqna piloturi mikrokreditis<br />

sqema. Semdeg etapze Camoyalibda biznesinkubatori da daiwyo<br />

mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebisaTvis treningebis Catareba da<br />

konsultaciebis gaweva.<br />

proeqtis farglebSi daiwereba asobiT biznes-gegma, romelTagan saSualod<br />

25 % dafinansda da miiRo mikro-sesxi, Seiqmna axali samuSao adgilebi.<br />

49


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

meqsika<br />

meqsikaSi mravali welia funqcionirebs mwarmoebelTa erovnuli asociacia,<br />

e.w. Canacintra, romelic mudmivad axorcielebs mcire da saSualo biznesis<br />

mxardamWer proeqtebsa da programebs, mTavrobasTan, sxvadasxva<br />

saerTaSoriso organizaciebTan da kerZo kompaniebTan TanamSromlobiT.<br />

mwarmoebelTa erovnul asociacias aqvs sakmaod ganviTarebuli qseli<br />

mTeli meqsikis masStabiT.<br />

proeqtis ganxorcielebaSi aqtiuri monawileoba miiRo gaeros ganviTarebis<br />

programam da msvilma kerZo komaniebma, rogoricaa Bimbo, Comentos Apasco,<br />

Firestone, 3M, Corporation International del Color da Cerveceria Cuauhtemoc Moctezuma.<br />

proeqtis saxelwodebaa `meqsikis mxardaWeris jaWvuri proeqti:<br />

momwodeblebis treningi da jaWvuri urTierTobis waxaliseba~. proeqti<br />

iTvaliswinebda ganviTarebis qselis Seqmnas, romelSic CarTuli iyvnen<br />

momwodeblebis konsultantebi, romlebic muSaobdnen mcire da saSualo<br />

biznesebis warmomadgenlebTan erTad individualurad da uwevdnen maT<br />

saWiroebebze dafuZnebul konsultaciebs.<br />

Tavdapirvelad partniori kerZo kompaniebis praqtikul gamocdilebaze<br />

dayrdnobiT moxda strategiisa da meTodologiebis SemuSaveba, Semdeg<br />

moxda qselis konsultantebisTvis treningebis Catareba da maTi<br />

sertificireba. mxolod amis Semdeg daiwyo ukve meore faza, rodesac<br />

amuSavda qseli da daiwyo aqtiuri iondividualuri konsultaciebi mcire<br />

da saSualo biznesis warmomadgenlebisTvis.<br />

angola<br />

mTavrobis mier angolaSi ganxorcielda Zalzed efeqtiani iniciativa,<br />

romelic mdgomareobda angolis samewarmeo fondis dafuZnebaSi. fondi<br />

dafuZnda rogorc sazogadoebrivi kerZo TanamSromloba da misi mizani iyo<br />

mcire da saSualo biznesis ganviTarebis xelSewyoba mTeli angolis<br />

masStabiT. proeqtis ZiriTadi komponentebi iyo: biznesmxardamWeri<br />

centrebisa da biznesinkubatorebis Seqmna, aseve mcire da saSualo biznesis<br />

warmomadgenlebisaTvis treningebis Catareba da mikro-sesxebis gacema.<br />

50


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

iniciativa ganxorcielda gaeros gaviTarebis programasTan da ChevronTexacosTan<br />

TanamSromlobiT. fondis saqmianobaSi CarTulebi iyvnen angolis<br />

arasamTavrobo organizaciebi da aseve sxvadasxva msxvili kerZo kompaniebi.<br />

proeqtis Sedegad dafuZnda mravali mcire da saSualo biznesi, aseve<br />

arsebuli biznesebisTvis Catarda treningebi biznesis gafarToebis<br />

SesaZleblobebze, SemuSavda biznesgegmebi fondis konsultantebis<br />

monawileobiT da moxda mikro-sesxebis gacema.<br />

azerbaijani<br />

azerbaijanis mTavroba mudmivad axorcilebs sxvadasxva tipis programebs<br />

mcire da saSualo biznesis mxardaWeris mizniT. 2002-2005 wlebSi<br />

azerbaiajanis mTavrobis mier ganxorcielda mniSvnelovani iniciativa,<br />

romelic iTvaliswinebda mcire da saSualo biznesis waxalisebasa da<br />

maTTvis sakanondeblo barierebis Semcirebas. cvlilebebi Sevida biznesis<br />

maregulirebel kanonebSi rogoricaa: `kanoni mcire biznesis saxelmwifo<br />

mxardaWeris Sesaxeb~ da `samewarmeo saqmianobis Sesaxeb kanoni~.<br />

saxelmwifos mier xorcieldeba biznesis finansuri mxardaWera erovnuli<br />

fondis mier, romelic aris ekonomikuri ganviTarebis saministros<br />

daqvemdebarebaSi imyofeba. erovnuli fondi TanamSromlobs 35 bankTan,<br />

romlebic gascemen kreditebs mcire da saSualo biznesebis<br />

warmomadgenlebze.<br />

2008 wels azerbaijanSi SemuSavda axali programa biznesis<br />

mxardaWerisTvis, romelic moicavs 2008-2013 wlebis periods. aRniSnuli<br />

programis farglebSi xdeba inovaciuri biznesis waxalisebi, mxardaWera<br />

axali teqnologiebis danergvaSi.<br />

azerbaijanis ekonomikis saminsitroSi daarsda biznesis ganviTarebis<br />

politikis departamenti, romelic mudmivad axorcielebs miznobriv<br />

programebs mcire da saSualo biznesebisaTvis.<br />

somxeTi<br />

ukanaskneli wlebis manZilze mcire da saSualo biznesi somxeTis<br />

ekonomikis ganviTarebis mniSvnelovan komponentad iqca. somxeTis mTavrobas<br />

51


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

specialurad SemuSavebuli aqvs `somxeTis mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebis politikisa da strategiis koncefcia”. aRniSnuli koncefcia<br />

mTavrobis mier SemuSavda 2000 wels da sakmaod warmatebulad xorcieleba.<br />

dokumentSi warmodgenilia saxelmwifos ekonomikuri, socialuri da<br />

politikuri miznebi, romlebic mimarTulia mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebisaken.<br />

somxeTSi mcire da saSulo biznesis mxardaWeris sistema somxeTSi<br />

ZiriTadad Sedgeba saxelmwifo organizaciebisa da arasamTavrobo<br />

organizaciebisagan.<br />

saxelmwifo organizaciebi – vaWrobisa da ekonomikuri ganviTarebis<br />

saministro, romelic pasuxismgebelia mcire da saSualo biznesis<br />

mxardamWeri politikis SemuSavebasa da ganviTarebis strategiisa<br />

koncefciis momzadebaze;<br />

arasmTavrobo organizaciebi – fondi `somxeTis mcire da saSualo<br />

biznesis ganviTarebis erovnuli centri~, biznesganviTarebaze<br />

orientirebuli organizaciebi arasamTavroebi, rogoricaa, komerciisa da<br />

industriis sabWo RA, aseve biznes gaerTianebebi/asociaciebi. arasamTavrobo<br />

organizaciebi warmoadgenen mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebis<br />

interesebs, axdenen maT lobirebas saxelmwifo organizaciebSi da aseve<br />

monawileobas iReben mcire da saSualo biznesebze orientirebuli<br />

saxelmwifo programebis ganxorcielebasa da monitoringSi.<br />

azerbaijanSi aseve arsebobs mravali biznesmxardamWeri centri, romlebic<br />

biznesis warmomadgenlebs awvdian sxvadasxva tipis momsaxurebas.<br />

ukraina<br />

ukrainaSi mcire da saSualo biznesis ganviTarebaze mimarTuli programebi<br />

xorcieldeba rogorc saxelmwifos mxridan, aseve saerTaSoriso<br />

organizaciebis mxardaWeriT. evrokimisiis mier 1996 wlidan mudmivad<br />

xorcieldeba mcire da saSualo biznesis SesaZleblobebis ganviTarebis<br />

mxardamWeri saerTaSoriso programa.<br />

2007 wels ukrainis saxelmwifo komitetis iniciativiT daiwyo `ukrainuli<br />

mcire da saSualo biznesis SesaZleblobebis ganviTarebis saerTaSoriso<br />

52


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mxardaWeris proeqti~. proeqtis farglebSi aqcenti keTdeba ukraianis iseT<br />

regionebze rogoricaa: kievi, lvovi, xarkovi, odesa, donecki da<br />

dnipropetrovskSi.<br />

proeqti miznad isaxavs mcire da saSulo biznesis ganviTarebas iseT<br />

seqtorebSi rogoricaa kompiuteruli momsaxureba, xisa da avejis warmoeba,<br />

manqana/danadgarebis warmoeba da sxv.<br />

amJamad evrokavSiris samezoblo politikis farglebSi ukranaSi Seqmnilia<br />

mcire da saSualo biznesis ganviTarebis strategia 2007-2013. strategia<br />

iTavliswinebs qveyanaSi sainvesticio klimatis ganviTarebisa da<br />

gaumjobesebis xelSewyobas, rac gulisxmobs qveynis Sida da sagareo<br />

prioritetebis ganviTarebas.<br />

TurqeTi<br />

TurqeTSi mcire da saSualo biznesis ganviTarebis mimarTulebiT muSaobs<br />

mravali sazogadoebrivi da saxelmwifo organizacia. mniSvnelovania<br />

saxelmwifo dagegmarebis organizaciis sekretariari (SPO), romelic<br />

muSaobs grZelvadiani ganviTarebis programebze, amzadebs wliur<br />

angariSebs da koordinacias uwevs mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebaze mimarTul saxelmwifo programebisa da proeqtebis<br />

ganxorcielebas.<br />

mcire da saSualo biznesis mxardaWeris procesSi aqtiuradaa CarTuli<br />

industriisa da vaWrobis saministro, romelic gansazRvravs da<br />

axorcielebas politikas mcire da saSualo biznesis mimarTulebiT masze<br />

daqvemdebarebuli asociaciis KOSGEB-is meSveobiT.<br />

TurqeTSi arsebobs sxvadasxva msxvili biznesorganizaciebi, romlebic<br />

aerTianeben mcire da saSualo biznesebs da exmarebian maT ganviTarebaSi.<br />

aseTia magaliTad komerciis, industriis, sazRvao vaWrobisa da sxva<br />

palatebi.<br />

53


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

saqarTveloSi mimdinare saxelmwifo reformebis gavlena<br />

mcire da saSualo biznesze<br />

mcire da saSualo biznesis ganviTarebis tendenciebi uSualodaa<br />

dakavSirebuli qveyanaSi arsebul biznesgaremoze. damoukideblobis<br />

aRdgenis Semdgom qveyanaSi ganviTarebulma procesebma, qarTuli<br />

biznesgaremo savalalo mdgomareobaSi Caayena. korufciam, politikurma<br />

arastabilurobam, konkurenciis araTanabarma pirobebma, energoresursebis<br />

Rirebulebam, araefeqturma sasamarTlo sistemam, infrastruqturis<br />

ganviTarebis dabalma donem, samewarmeo saqmianobaSi arsebulma<br />

garTulebulma regulirebebma da mravalma sxva problemam biznesgaremos<br />

gaumjobesebas mkveTrad SeuSala xeli.<br />

2003 wlidan saqarTvelos mTavroba aqtiurad axorcielebs reformebs<br />

saqarTveloSi biznes-garemos waxalisebis mizniT. Sedegad arsebuli<br />

mdgomareoba mkveTrad gaumjobesda. 2008 wels saqarTvelom me-18 adgili<br />

daikava msoflios 178 qveyanas Soris (man ukan Camoitova iseTi qveynebi,<br />

rogoricaa TurqeTi, Azerbaijani, ruseTi), biznesis keTebis simartivis<br />

TvalsazrisiT, 2009 wels ki me-15 adgilze dawinaurda:<br />

saqarTvelos Sedareba sxvadasxva qveynebTan<br />

2008 weli<br />

qveynebi bizensis ganxorcilebis SesaZleblobis mixedviT<br />

54


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

2009 weli<br />

qveynebi bizensis ganxorcilebis SesaZelblobis mixedviT<br />

es ganpirobebuli iyo im reformebis masStaburobiT, romelsac wina<br />

periodebSi hqonda saqarTveloSi adgili da dResac grZeldeba.<br />

saqarTvelo 2008 wels gatarebuli reformebiT msoflioSi me-5 adgili<br />

daikava (aTeuli ase gamoiyureba: egvipte, xorvatia, gana, makedonia,<br />

saqrTvelo, kolumbia, saudis arabeTi, kenia, CineTi, bulgareTi).<br />

saqarTveloSi reformebi 6 mimarTulebiT gatarda:<br />

1. biznesis dawyeba;<br />

2. licenziebis gacema,<br />

3. kreditebis miReba;<br />

4. skuTrebis registracia;<br />

5. investorebis dacva;<br />

6. biznesis daxurva.<br />

Sedegad, gaumjobesda biznesgaremo, gamartivda biznesis dawyeba,<br />

sakuTrebis registracia, licenziebis gacema, kreditis miReba da a.S. Tumca<br />

2009 wlisTvis kvlav problemad rCeba sagadasaxado kodeqsis srulyofa,<br />

romelmac kidev ufro unda gaaumjobesos biznesgaremo. qvemoT naCvenebia<br />

2009 wlis mdgomareobiT biznesgaremos maCveneblebis Sefaseba:<br />

55


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

biznes garemos maxasiaTeblebi<br />

2009 wlis reitingi<br />

biznesis keTebis simartive 15<br />

biznesis dawyeba 4<br />

samSeneblo nebarTvebTan gamklaveba 10<br />

daqiravebuli muSaxeli 5<br />

sakuTrebis registracia 2<br />

kreditis aReba 28<br />

investorebis usafrTxoeba 38<br />

gadasaxadebis gadaxda 110<br />

sazRvrebs gareT vaWroba 81<br />

kontraqtebis ganxorcileba 43<br />

biznesis daxurva 92<br />

cxrilis marcxena svetSi mocemulia maCveneblebi, romelic biznesgaremos<br />

axasiaTeben, marjvena mxares ki reitingi, romelic axasiaTebs Tu msoflios<br />

178 qveyanas Soris meramdene adgilzea saqrTvelo ama Tu im maCveneblis<br />

mixedviT.<br />

saqarTveloSi 2003 wlidan mimdinareobs reformebi, romelmac xeli unda<br />

Seuwyos biznesgaremos ganviTarebas, am reformebis mniSvnelovan<br />

mimarTulebas warmoadgens mcire da saSualo seqtoris mxardaWera. 2003-<br />

2004 wlebSi biznesis keTebis mTavari Semaferxebel faqtorebs<br />

warmoadgenda maRali danaxarjebi, biurokratiuli barierebi,<br />

ganuviTarebeli infrastruqtura. saxelmwifo politikis mTavari<br />

prioritetebi iyo antikorufciuli reformebis gatareba, investorebis<br />

mozidva, ekonomikis Crdilovani seqtoris regulireba. pirveli reformebi<br />

biznesgaremos gasaviTareblad 2004 wels ganxorcielda, rodesac<br />

mTavrobam gamosca axali sagadasaxado kodeqsi.<br />

56


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

miuxedavad pozitiuri nabijebisa, am periodSi kvlav arsebobda<br />

mniSvnelovani barierebi, rac mcire da saSualo biznesis ganviTarebas<br />

aferxebda. yvelaze rTul prodecurebad gadasaxadebTan da eqsportimportTan<br />

dakavSirebuli sakiTxebi gamovlinda.<br />

problemuri da rTuli procesebi mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebisTvis<br />

aman gamoiwvia, is rom<br />

1. mcire da saSualo biznesis moculoba 2002 wlidan 2004 wlamde<br />

mxolod 2%iT gaizarda; maTgan 2/3-ma investicia 2003 wlis Semdeg<br />

ganaxorciela.<br />

2. mcire da saSualo biznesze GDP-is mxolod 10% modioda, maSin<br />

rodesac evropis da sxva ganviTarebul qveynebSi es maCvenebeli 60 %<br />

-s aRwevs<br />

ganvixiloT zemoT aRniSnuli barierebi da is reformebi, rac gatarda am<br />

sferoebSi:<br />

saqarTvelos sagadasaxado sistema<br />

sagadasaxado sistema yvelaze problematur sakiTxad aRiqmeboda 2004<br />

wlamde (miuxedavad imisa rom sakmaod reformebi gatarda am mimarTulebiT,<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, dResac sagadasaxado garemos mixedviT,<br />

saqarTvelos Zalian dabali reitingi aqvs). gamokiTxuli mcire da saSualo<br />

sawarmoebis 80 % mas yvelaze rTul barierad miiCnevda.<br />

57


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

gadasaxadebTan dakavSirebuli problemebi Zveli sagadasaxado kodeqsis<br />

Sesabamisad<br />

ad<br />

axali sagadasaxado kodeqsi<br />

N/A<br />

gamartivda procedurebi<br />

naklebi sirTule<br />

cvlilebebi kvlav mimdinareobs<br />

naklebi gadasaxadebi<br />

Semcirebuli ganakveTebi<br />

aman warmoSva imis aucilebloba, rom gatarebuliyo reforma am<br />

mimarTulebiT. 2004 wlis dekemberSi SemuSavda axali sagadasaxado kodeqsi,<br />

romelic ZalaSi 2005 wlis 1-eli ianvridan Sevida; 2007 wlis 1-eli<br />

ianvridan ki axali sabaJo kodeqsi Sevida ZalaSi. axali kodeqsis miznebi<br />

Semdegnairia:<br />

1. ekonomikuri zrdis xelSewyoba - didi gadasaxadebis minimaluri<br />

raodenobiT da dabali sagadasaxado ganakveTebiT.<br />

2. stabiluri sainvesticio garemos formireba_ legaluri<br />

saqmianobis xelSewyobiT da liberaluri ekonomikis principebis<br />

danergviT<br />

3. legaluri biznesis xelSewyoba _ Zlieri da moqnili meqanizmis<br />

gamoyenebiT, gadasaxadebis arakeTilsindisieri gadamxdelebis<br />

identificireba.<br />

4. gadasaxadebis gadaxdis maRali kulturis formireba _<br />

administraciuli meqanizmis gamartivebiT da gadasaxadebis<br />

gadamxdelTa mxardaWeriT.<br />

58


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

axali sagadasaxado da sabaJo kodeqsebi ufro liberaluri da moqnilia.<br />

sagadasaxado kodeqsSi 21 saxis gadasaxadidan mxolod 6 saxis gadasaxadia<br />

darCenili. rac Seexeba axal sabaJo kodeqss, man mniSvnelovnad gaamartiva<br />

vaWrobis procesic rac ganpirobebulia imiT rom Tu Zveli kodeqsiT<br />

sabaJoze saWiro iyo 15 proceduris gavla, axali kanonmdeblobiT, es<br />

cifri 7-mde Semcirda.<br />

sagadasaxado kodeqsSi igegmeba cvlilebebis Setana, romelmac kidev ufro<br />

unda srulyos sagadasaxado garemo saqarTveloSi, kerZod:<br />

1. saSemosavlo gadasaxadi 2013 wlamde yovelwliurad Semcirdeba, manam<br />

sanam ar miaRwevs 15%-s (2009 wlisTvis es maCvenebeli 20% -is tolia)<br />

2. saSemosavlo gadasaxadi saprocento sargeblidan da dividendebidan<br />

Semcirdeba yovelwliurad, manam sanam, 2012 wlisTvis ar miaRwevs 0%.<br />

eqsport - impoerti<br />

2004 wlisTvis mcire da saSualo sawarmoebis 12% CarTuli iyo importSi,<br />

eqsportSi ki mxolod 4%. mTavari problema am mxriv iyo maRali sabaJo<br />

gadasaxadi, informaciis ar qona, sabaJoze procedurebis kompleqsuroba da<br />

sirTule.<br />

barierebi importirebisTvis<br />

59


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

aman ubiZga xelisuflebas axali sabaJo kanonmdeblobis Sesadgenad. axali<br />

sabaJo kodeqsi 2007 wlis ianvarSi Sevida ZalaSi, man mniSvnelovnad<br />

gaamartiva vaWrobis procesi rac ganpirobebulia imiT rom Tu Zveli<br />

kodeqsiT sabaJoze saWiro iyo 15 proceduris gavla, axali kanonmdeblobiT<br />

es cifri 7-mde Semcirda.<br />

licenzireba<br />

mcire da saSualo kompaniebis didi nawili (43 %) licenzirebisas did<br />

problemebs awydeboda. rac ganpirobebuli iyo: licenziebis ganaxlebis<br />

sixSiresTan, maRal danaxarjebTan, informaciis ar qonasTan, moTxovnili<br />

dokumentebis did ricxvTan, did droT danaxarjebTan licenziis mraval<br />

saxeobasTan da sxva:<br />

finansebze xelmisawvdomoba<br />

bankebi uyenebdnen maRal moTxovnebs msesxeblebs da saprocento<br />

ganakveTebic iyo sakmaod maRali:<br />

60


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

rogor diagramidan Cans, finansebze xelmiuwvdomloba ganpirobebuli iyo:<br />

1. informaciis simwiriT;<br />

2. proceduris droSi gawelilobiT;<br />

3. procedurebis cvlilebis sixSiriT;<br />

4. saWiro dokunetebis didi raodenobiT;<br />

5. maRali danaxarjebiT;<br />

6. sxvadasxva serTifikatebis miRebis saWiroebiT.<br />

2000 wlidan 2004 wlamde saSualo saprocento ganakveTi 36%-dan 19%-mde<br />

Semcirda, ramac Tavis mxriv xeli Seuwyo kreditebis moculobis zrdas da<br />

saxsrebis ganTavsebas realur ekonomikaSi, Sedegd finansebi ufo<br />

xelmisawvdomi gaxda mcire da saSualo biznesisTvis<br />

saqarTveloSi 2008 wels Catarebuli statistikuri kvlevebis Sedegad<br />

saqarTveloSi kompaniebis umravlesobas biznesis ganviTarebis mTavar<br />

problemad miaCnia<br />

1. finansebze xelmisawvdomoba;<br />

61


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

2. politikuri arastabiluroba;<br />

3. energomatareblebi;<br />

4. sagadasaxado ganakveTebi;<br />

5. araformaluri seqtoris arseboba;<br />

6. korufcia;<br />

7. arakvalificiuri muSaxeli;<br />

8. sagadasaxado regulireba;<br />

9. sabaJo da savaWro regulireba.<br />

kerZod, mcire kompaniebs, biznesis Semaferxebel mTavar faqtorad miaCniaT:<br />

1) finansebze xelmisawvdomoba;<br />

2) energomatareblebi:<br />

3) politikuri arastabiluroba.<br />

saSualo sididis kompaniebs ki:<br />

1) politikuri arastabiluroba;<br />

2) araformaluri seqtoris ganviTareba;<br />

3) energomatareblebi.<br />

62


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo sawarmoebis 8%-ma aRniSna rom maT saqmianobas araferi<br />

ar uSlis xels, 18 %-ma ki uari ganacxada pasuxze, sxva xelisSemSleli<br />

faqtorebi ki ase gadanawilda:<br />

rigiToba faqtorebi, romlebic aferxebs biznesis ganviTarebas<br />

1 xelisuflebis mxridan biznesis interesebis daucveloba<br />

2<br />

finansuri bazris ganuviTarebloba da sawarmoTa aqtivobis<br />

dabali likviduroba<br />

3 sabanko kreditis rTuli xelmisawvdomoba<br />

4 sabanko kreditis maRali saprocento ganakveTi<br />

5 sagadasaxado sistemis mouwesrigebloba<br />

6 gadasaxadebis maRali ganakveTebi<br />

7 korufcia<br />

8 Sida bazris kontrabandisgan daucveloba<br />

9 bazris daucveloba falsificirebuli produqciisgan<br />

10 saqonelsa da momsaxurebaze fasebis momateba<br />

11<br />

mmarTvelobis da makontrolebeli organoebis biznesSi<br />

zedmeti Careva<br />

12 warmoebuli saqonlis/momsaxurebis dabali konkurencia<br />

13 sxva<br />

saxelmwifos mxridan periodulad xorcieldeba mcire da saSualo<br />

biznesis mxardamWeri proeqtebi da programebi. aRniSnuli programebi xSir<br />

SemTxvevaSi mimarTulia konkretuli biznesseqtoris ganviTarebisa da<br />

waxalisebisaken. Tumca mudmivad tardeba reformebi, rac xels uwyobs<br />

biznesgaremos gaumjobesebas da biznesisTvis barierebis Semcirebas.<br />

63


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

saqarTvelos mTavrobis 2007 wlis 30 maisis #110 dadgenilebiT<br />

damtkicebuli iqna programa `dasaqmeba mcire da saSualo biznesis<br />

ganviTarebiT~. programa miznad isaxavda mosaxlebis dasaqmebis zrdis<br />

xelSewyobas regionaluri ekonomikuri infrastruqturis ganviTarebis<br />

mxardaWerisa da ekonomikuri saqmianobis mcire da saSualo<br />

sawarmoebisaTvis sakredito resursebis xelmisawvdomobis gaumjobesebis<br />

gziT. programis beneficiarebs wamoadgendnen turizmis biznesSi<br />

dakavebuli da agreTve aRniSnul seqtorSi biznesis dawyebis msurveli<br />

mcire da saSualo sawarmoebi. beneficiarma mcire da saSualo sawarmoebma,<br />

programis partniori komerciuli bankis mier saxelwifo biujetidam<br />

sesxad miiRes SeRavaTiani kreditebi turistuli infrastruqturis<br />

(sastumro saxlebis, agro turizis, kvebis obieqtebisa da sxa.)<br />

ganviTarebisa da turistul biznesTan dakavSirebuli saqmianobebis<br />

stimulirebisaTvis. programis saxelmwifo biujetis dafinansebam Seadgina<br />

5 500 000 (xuTi milion xuTasi aTasi) lari, saidanac 5 (xuTi) milioni<br />

lari sesxis saxiT gamoeyo partnior komerciul banks, xolo 500 (xuTasi)<br />

aTasi lari moxmarda programis sawyis etapze sakoordinacio, marketingul,<br />

sainformacio da satreningo xarjebis dafinansebas. programis farglebSi<br />

gamoyofili sakredito resursebis saerTo moculobis 20 % gaica damwyeb<br />

biznesze. partniori komerciuli bankis mier sesxis gacema moxda Semdegi<br />

pirobebiT: kreditis vada araumetesi 5 (xuTi) wlisa, sargeblis ganakveTi –<br />

wliuri 12 (Tormeti) procenti, saSeRavaTo periodi – araumetes 1 weli,<br />

sesxis maqsimaluri moculoba 50 000 (ormacda aTi aTasi) lari. prgramaSi<br />

monawileoba miiRo 985 adamianma. aqedan partniori bankis mier<br />

dafinansebuli iqna 94 mewarme.<br />

aseve mniSvnelovani dasaqmebis programa ganaxorciela Tbilisi meriam<br />

saxelwodebiT `daiwye biznesi q. Tbilisis meriis daxmarebiT~. am<br />

programaSi q. Tbilisi merias partniorobas uwevdnen fondi Ria<br />

sazogadoeba – saqarTvelo, USAID-is mcire biznesis xelSemwyobi proeqti,<br />

fondi aTaswleulis gamowveva saqarTvelo da saqarTvelos sainvesticio<br />

saagento. programa moicavda sam fazas:<br />

pirveli faza:<br />

• proeqtis prezentacia;<br />

64


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

• ganacxadebis miReba;<br />

• treningebis monawileTa SerCeva;<br />

meore faza:<br />

• treningebi da jgufuri konsultaciebi;<br />

• proeqtebis momzadeba da individualuri konsultaciebi;<br />

• proeqtebis SerCeva dasafinanseblad;<br />

mesame faza:<br />

• mewarmeTa registracia;<br />

• dafinansebis miReba;<br />

• bizneskonsultaciebi;<br />

pirveli fazaSi monawileoba miiRo 668 adamianma. gasaubrebisTvis SeirCa<br />

610, xolo gasaubrebis Semdeg meriis mier organizebuli treningebi gaiara<br />

500 adamianma.<br />

treningebis Catarebasa da organizebas axorcielebdnen ESM-idan, kavkasiis<br />

biznes skolisa da saqarTvelos profesional buRalterTa da auditorTa<br />

federaciidan winaswar SerCeuli praqtikosi trenerebi.<br />

saqarTveloSi amJamad mimdinareobs biznesgaremoze maregulirebeli<br />

kanonmdeblobis gavlebis Sefasebis (RIA) sistemis danergva. aRniSnuli<br />

Sefaseba moicavs biznesze kanonmdeblobis wnexis gazomvas, kvlevebs, fokus<br />

jgufebs, biznesebze dakvirvebas. Sefasebis mizania gaizomis biznesze<br />

margulirebeli kanonmdeblobis zewolis xarisxi da maqsimalurad<br />

Semcirdes biznesseqtorze saxelmwifos mxridan mimarTuli wnexi.<br />

RIA meTodologia danergilia msoflios mraval qveyanaSi, arsebobs aseve<br />

sxvadasxva ganviTarebuli qveynebis mier SemuSavebuli sqemebi da modelebi<br />

aRniSnuli Sefasebis ganxorcielebisaTvis.<br />

samewarmeo garemos Sefasebis amocanebi moicavs:<br />

65


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

• kanonproeqtebis eqspertiza, maregulirebel garemoze zemoqmedebis<br />

kuTxiT;<br />

• SemoTavazebuli maregulirebeli normebis Sefasebas,<br />

• xarj-sargeblis analizsi;<br />

• xarj-efeqtianobis analizi;<br />

• kerZo seqtorisaTvis maregulirebel normasTan Sesabamisobis<br />

xarjebis Sefaseba;<br />

• riskebis Sefaseba.<br />

aRniSnuli reformis procesSi ekonomikis saministro TanamSromlobs<br />

sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebTan USAID, IFC, WORLD BANK da sxva.<br />

66


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

saerTaSoriso programebi da proeqtebi mcire da saSualo<br />

biznesis ganviTarebisTvis<br />

ganviTarebuli mcire da saSualo biznesis seqtori metad mniSvnelovania<br />

saqarTvelosTvis qveynis samomavlo ekonomikuri zrdis da stabilurobis<br />

uzrunvelsayofad. mcire da saSualo sawarmoebi Seadgenen saqarTvelos<br />

aqtiuri kompaniebis 97%-s, magram maTi wvlili mTliani Sida produqtis<br />

moculobaSi Zalze dabalia (saqarTveloSi es maCvenebeli 10%-s Seadgens).<br />

miuxedavad imisa, rom saqarTvelos mTavrobam garkveuli nabijebi gadadga<br />

maregulirebeli da Semowmebis sistemebis gasaumjobeseblad kvlavac<br />

saWiroa aRniSnuli sistemis daxvewa da gamartiveba saukeTeso<br />

saerTaSoriso praqtikis Sesabamisad.<br />

am mxriv mniSvnelovania ganvixiloT is saerTaSoriso donori<br />

organizaciebi, romelTa saqmianoba mimarTulia saqarTvelos<br />

biznesklimatis gaumjobesebasa da mcire da saSualo biznesis<br />

xelSewyobaze. bevri teqnikuri dafinansebis programa, romelic dafinansda<br />

iseTi saerTaSoriso donorebis mier, rogoricaa the World Bank, Tacis, USAID<br />

and EBRD, ABCO Georgia, gaxda safokuso wertili pirveladi infomaciiT<br />

saqarTveloSi mcire da saSalo biznesis warmomadgenlebis<br />

informirebisTvis.<br />

msoflio bankis 2009 wlis monacemebiT saqarTvelo, ganxorcielebuli<br />

reformebisa da sxvadsxva saerTaSoriso organizaciebis mxardaWeris<br />

safuZvelze, iqca `biznesmegobrul~ qveyanad.<br />

USAID<br />

90-ian wlebSi sabazro ekonomikaze gardamaval periodSi saqarTvelos<br />

ekonomikis CamoyalibebaSi didi roli Seasrules USAID–ma da sxva<br />

donorma organizaciebma. am periodSi USAID orientirebuli iyo sxvadasxva<br />

sadazRvevo reformebze, romlis mizani iyo qveynis makroekonomikuri<br />

stabilurobis uzrunvelyofa. dReisaTvis saqarTvelos ekonomikuri<br />

aRmavlobis xelSesawyobad USAID –is programebi miznad isaxavs gaaZlieros<br />

instituciuri da adamianuri resursebi rogorc samTavrobo saagentoebSi,<br />

aseve kerZo seqtorSi. misi mizania gaumjobesdes biznesgaremo komerciul<br />

samarTalSi cvlilebebis SetaniT da sagadasaxado da sabaJo sistemebis<br />

67


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

reformebiT. USAID–is daxmareba saqarTveloSi agreTve miznad isaxavs<br />

mcire da saSualo biznesis da zogadad kerZo seqtoris kapitalze<br />

xelmisawvdomobis gaumjobesebas, soflis meurneobis produqtebis<br />

warmoebis gaumjobesebas, qarTuli saeqsporto produqciis<br />

konkurentunarianobis gazrdasa da soflad mcxovrebi sazogadoebrivi<br />

jgufebisTvis ekonomikuri SesaZleblobebis gafarToebas.<br />

ABCO Georgia<br />

saqarTvelos biznes sakonsultacio organizaciebis asociacia ABCO<br />

Georgia<br />

miznebia:<br />

Seiqmna da funqcionirebs 2001 wlis oqtombridan. misi ZriTadi<br />

• biznesis mxardamWeri organizaciebis saqmianobis koordinireba<br />

saqarTvelos masStabiT;<br />

• saqarTvelos biznesorganizaciebisTvis finansuri mxardaWeris<br />

gaweva;<br />

• kerZo mewarmeobis ganviTarebis mxardaWera saqarTvelos masStabiT.<br />

ABCO-Georgia-am sxva wevr organizaciebTan erTad bolo periodSi mravali<br />

proeqti ganaxorciela saqarTveloSi, maT Sorisaa msoflio treningi<br />

ganviTarebaSi, romlis sponsori iyo USAID-saganmanaTleblo ganviTarebis<br />

akademiasTan (AED) erTad. proeqti moicavda samcxe-javaxeTis da guriis<br />

regionebs, romlis farglebSi 500 adgilobriv fermersa da kerZo mewarmes<br />

Cautarda treningi Tanamderove biznesis sxvadasxva saxeobis warmarTvasTan<br />

dakvaSirebiT. treningebis programa sargeblobda saerTaSoriso<br />

saqvelmoqmedo marTlmadidebluri eklesiis (IOCC) sakredito xaziT.<br />

2002 wels asociaciam Caatara treningebis ori sesia biznesis dagegmvasa da<br />

marketingul da finansur dagegmvaSi axalcixisa da axalqalaqis raionebSi<br />

migraciis msoflio organizaciis (IOM) mikro safinanso programis<br />

farglebSi.<br />

2002 wels ABCO-Georgia–m ganaxorciela `treningebisa da konsultaciis~<br />

programa umuSevari adamianebisTvis, rogorc erT-erTi mimarTuleba<br />

saxlemwifo programisa `droebiTi da mudmivi dasaqmebis Sesaxeb~.<br />

68


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

proeqtma micva 234 registrirebuli umuSevari adamiani, romelTac Semdgom<br />

CautardaT treningi da gaewiaT konsultacia biznesdagegmvasTan<br />

dakavSirebiT. proeqtis Sedegad monawileebma waradgines 110 biznesgegma,<br />

52-ma adamianma miiRo bankis sesxi da daiwyo sakuTari biznesi. treningebisa<br />

da konsutaciis programa mibmuli iyo saqarTvelos bankis sakredito<br />

xazTan.<br />

2002 wels ABCO-Georgia-m germaniis teqnikuri TanamSromlobis<br />

sazogadoebis (GTZ) dafinansebiT, xeli Seuwyo biznes sakonsultacio<br />

centrebis Seqmnas qvemo qarTlSi _ rusTavis biznes centri (q. rusTavSi)<br />

da marneulis biznes centri (q. marneulSi) iseve rogorc fondis (OSGF)<br />

mxardaWeriT. axalqalaqis biznes centri_samcxe-javaxeTis regionSi<br />

sorosis<br />

2003 wels kvlav Catarda treningebisa da kosultaciebis programa<br />

umuSevrebisTvis, romelmac moicva 452 adamiani. saTanado treningebis<br />

Catarebis Semdeg 208 monawilem warmoadgina biznesgegma, romelTagan 98-ma<br />

miiRo sabanko sesxi da daiwyo sakuTari biznesi. amave dros konsultacia<br />

gaewia im mewarmeebs, romlebic amzadebdnen biznesgegmas `umuSevrebis<br />

socialuri dacvisa da dasaqmebis~ saxelmwifo programis farglebSi. es<br />

proeqtic ganxorcielda saqarTvelos bankis sakredito xaziT.<br />

2003 wels msoflio bankis CarCo programis `sairigacio proeqtis~<br />

farglebSi asociaciam ganaxorciela treningebis seria soflis meurneobis<br />

organizebis, xelmZRvanelobis, finansuri menejmentisa da aRricxvis<br />

Sesaxeb. proeqtma moicva saqarTvelos mTeli teritoria.<br />

2003-2004 wels asociaciam ganaxorciela martivi kreditebis programa,<br />

romlis farglebSic kerZo kompaniebis did nawils goris regionSi<br />

Cautarda treningi da individualuri konsultacia, raTa sworad<br />

gamoeyenebinaT kreditis miRebis SesaZlebloba da gaeZlierebinaT kreditis<br />

marTvis meqanizmi. am 9 Tviani proeqtis organizatori da damfinansebeli<br />

iyo evraziis fondi.<br />

2004 wels asociaciam Caatara treningebis 7 kursi adgilobrivi<br />

mosaxleobisTvis biznes dagegmvas, marketingul da finansur dagegmvaSi<br />

69


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

TbilisSi, kaxeTSi, gorsa da axalcixeSi GCMI- is ekonomikuri ganviTarebis<br />

programis farglebSi.<br />

2004 wels asociaciam ganaxorciela trenerebis gadamzadebis programa<br />

`axalgazrda mewarmeebis treningebis~ farglebSi, romelic dafinansda<br />

OSCE da GTZ mier. CarCo programis farglebSi OSCE -gan miRebuli<br />

treningis masalebi gadaiTargmna qarTul, rusul da azerbaijanul enebze<br />

da morgebul iqna qarTul realobas. treningis programa gamiznuli iyo<br />

marneulisa da rusTavis biznessakonsultacio centrebis personalisTvis.<br />

2004 wels ABCO-Georgia m ganaxorciela msesxebelTa treningebis kursi<br />

USAID fondis mier saqarTveloSi energo usafrTxoebis iniciativis<br />

proeqtis farglebSi, romelsac saqarTveloSi xelmZRvanelobda PA<br />

Consulting Group. proeqti ikvlevda kerZo biznesis zrdis SesaZleblobebs da<br />

mewarmeebis kreditunarianobas saqarTvelos regionebis mixedviT da miznad<br />

isaxavda daxmareboda mcire da saSualo biznesis warmomadgenlebs<br />

finansebis mobilizebaSi sakuTari biznesSesaZleblobebis<br />

gasaumjobebseblad. proeqtis farglebSi ABCO-Georgia-s evaleboda<br />

Caetarebina treningebi adgilobrivi mewarmeebisTvis. sakredito<br />

moTxovnebis saerTo Rirebulebam Seadgina 2 962 139 000 aSS dolari,<br />

romelic proeqtis farglebSi dakmayofilda.<br />

2004/2005 wlebSi ABCO-Georgia-m Winrock International-Tan erTad<br />

ganaxorciela proeqti energo efeqtianobaSi mcire da saSualo biznesis<br />

dabegvris sakiTxebze. proeqti dafinansda IFC mier biznesgaremos<br />

finansuri programis (EBFP) farglebSi.<br />

2005-2006 wlebSi ABCO-Georgia-m amerikis urbanul organizaciasTan erTad<br />

ganaxorciela `ekonomikuri ganviTarebis dagegmvis~ programa, rogorc erTerTi<br />

mimarTuleba proeqtisa "Communities Empowered for Local Decision-making"<br />

(CELD). am proeqtSi ABCO-Georgia –s movaleoba iyo rekomendaciebis<br />

momzadeba ekonomikis ganviTarebasTas dakavSirebiT. aRsaniSnavia, rom<br />

ABCO-Georgia-m gamosca cnobari "Doing Business in Georgia",<br />

2006 wels saqarTveloSi euTos misiis, euTos demokratiuli institutebisa<br />

da adamianis uflebaTa dacvis ofisis (OSCE) grantis safuZvelze ABCO-<br />

70


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

Georgia-am ganaxorciela `axalgazrduli biznesis ganviTarebis~ proeqti.<br />

proeqti ganxorcielda samcxe-javaxeTis regionSi da misi mizani iyo<br />

adgilobriv axalgazrdebSi biznesis ganviTarebis SesaZleblobis gazrda<br />

2006 wels ABCO-Georgia-m CARE Caucasus-sTan erTad monawlieoba miiRo<br />

`sazogadoebrivi investirebis programis~ ganxorcielebaSi, romlis mizani<br />

iyo mosaxleobis socialer-ekonomikuri pirobebis gaumjobeseba da<br />

dasaqmebis zrda BTC -is qveynebSi (baqo, Tbilisi jeihani)<br />

agreTve, saqarTvelos biznessakonsultacio organizaciebis asociacia –<br />

ABCO Georgia TanamSromlobs programasTan „energetikis ganviTareba<br />

soflad“ biznesgegmebis Sedgenisa da biznesis safuZvlebis saseminaro<br />

programebis SemuSavebisa da ganxorcielebis sferoSi. proeqtis farglebSi<br />

momzadebuli biznesgegmebis safuZvelze mcire hidroeleqtrosadgurebis<br />

mflobelebs saSualeba moezidaT dafinanseba komerciuli bankebidan,<br />

donori organizaciebisgan da investorebisgan.<br />

mcire da saSualo biznesisTvis barierebis Semcirebis proeqti<br />

TbilisSi 2006 wlis 13 aprils saerTaSoriso safinanso korporciam (IFC)<br />

da bp-im, orma umsxvilesma investorma saqarTvelos ekonomikaSi, daiwyes<br />

saqarTvelos mcire da saSualo biznesisaTvis barierebis Semcirebis<br />

proeqti, romlis mizani iyo gaeumjobesebina biznesgaremo qveyanaSi.<br />

IFC-s mier ganxorcielebuli mcire da saSualo biznesisTvis barierebis<br />

Semcirebis proeqti gaTvlili iyo sam welze da warmoadgenda 1,5<br />

milioni aSS dolaris moculobis iniciativas, sadac bp-sa da navTobisa da<br />

gazi sferoSi misi partniorebis wvlili regionaluri ganviTarebis<br />

iniciativis farglebSi 750 000 aSS dolars Seadgenda. IFC wvlili 500 000<br />

aSS dolars, xolo kanadis saerTaSoriso ganviTarebis saagentosi (CIDA)<br />

250 000 aSS dolars Seadgens.<br />

proeqti orietirebuli iyo Semowmebasa da nebarTvis/licenziebis gacemis<br />

sistemaze, raTa ganxorcielebuliyo Semdegi amocanebi:<br />

• biznesisTvis regulirebis tvirTis Semcireba.<br />

71


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

proeqts uSualod unda eTanamSromla politikur maregulirebel<br />

organoebTan biznesis Semowmebis da nebarTvis/licenziebis gacemis<br />

gasaumjobeseblad maTi SesabamisobaSi moyvaniT saukeTeso saerTaSoriso<br />

praqtikastan. politikuri organizaciebi Tavis mxriv, magaliTs miscemdnen<br />

sxva organizaciebs procedurebis efeqtianobisa da gamWirvaleobis<br />

gazrdisaTvis. proeqts konsultaciebi unda gaewia maregulirebeli<br />

organoebisTvis da caetarebina seminarebi,<br />

• mss-ebisTvi<br />

ebisTvis s biznesgaremos monitoringi da mss-ebis kvleva.<br />

proeqts unda ganexorcielebina biznesgaremos monitoringi saqarTveloSi<br />

biznesis mflobelTa pirdapiri kvlevis saSualebiT, raTa gansazRvruliyo<br />

seqtoris mimdinare mdgomareoba da gamovleniliyo mss-ebis ganviTarebis<br />

Semaferxebeli barierebi. kvlevis angariSi iqneboda garkveuli<br />

rekomendacia mTavrobisTvis biznesze administraciuli reformis gavlenis<br />

Sesafaseblad.<br />

• mss-ebisTvis informaciis xelmisawvdomobis gaumjobeseba.<br />

proeqts unda SeemuSavebina da gamoeqveynebina gamartivebuli masala,<br />

romelic daxmarebas gauwevda mcire da saSualo sawarmoebs mTavrobis mier<br />

gansazRvruli wesebis Sesrulebis TvalsazrisiT. proeqts unda emuSava<br />

mcire da saSualo biznesis ukeT informirebaze maTi uflebebisa da<br />

movaleobebis Sesaxeb da xeli Seewyo Semowmebis procedurebisa da<br />

licenzirebis/nebarTvebis miRebis procesis gaumjobesebisTvis.<br />

saerTaSoriso safinanso korporacia (IFC) warmoadgens kerZo seqtoris<br />

dafinansebis dargSi msoflio bankis jgufis wevrs. IFC-s misias<br />

warmoadgens sicocxlisunariani investiciebis xelSewyoba ganviTarebadi<br />

qveynebis kerZo seqtorSi siRaribis dasaZlevad da cxovrebis pirobebis<br />

gasaumjobeseblad. saerTaSoriso safinanso korporacia afinansebs kerZo<br />

seqtoris investiciebs ganviTarebad qveynebSi, axdens kapitalis<br />

moblizacias saerTaSoriso safinanso bazrebze, exmareba klientebs<br />

gaaumjobeson socialuri da garemo pirobebi, teqnikur daxmarebas da<br />

rekomendaciebs awvdis mTavrobebs da biznessubieqtebs.<br />

72


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

mcire da saSualo biznesis mxardaWeris proeqti<br />

saqarTveloSi 2005 wlis 7 dekembers aSS saerTaSoriso ganviTarebis<br />

programis (USAID) farglebSi oficialurad daiwyo mcire da saSualo<br />

biznesis xelSewyobis oTxwliani proeqti, romelsac saerTaSoriso<br />

eqspertTa korpusi (IESC) axorcielebs saqarTveloSi. am proeqtis mizania<br />

qveyanaSi mcire da saSualo biznesis ganviTarebis xelSewyoba. proeqti<br />

xels uwyobs saqarTveloSi mcire da saSualo biznesis ganviTarebas<br />

mravalmxrivi saqmianobis ganxorcielebiT da momsaxurebis miwodebiT,<br />

samuSao Sexvedrebis CatarebiT da teqnikuri daxmarebiT (konsultaciebi da<br />

rekomendaciebi), romelsac proeqtis TanamSromlebi, moxaliseebi da<br />

konsultantebi uweven mewarmeebs. mcire da saSualo biznesis ganviTarebisa<br />

da axali samuSao adgilebis Seqmnis mizniT, proeqti yuradRebas<br />

amaxvilebs Semdeg ZiriTad saqmianobebze: turizmis ganviTareba, daxmareba<br />

finansebze xelmisawvdomobis gazrdis kuTxiT;; biznesasociaciebisTvis<br />

daxmarebis gaweva; ekonomikis ganviTareba mewarmeobis da mcire da<br />

saSualo biznesis ganviTarebiT; biznessakonsultacio centrebis<br />

Camoyalibeba mcire da saSualo biznesisTvis konsultaciebis gawevis<br />

mizniT; samewarmeo saqmianobis Semdgomi ganviTareba mcire da saSualo<br />

biznesis xelSewyobiT; mewarmeobis ganviTareba saqarTvelos regonebSi;<br />

treningebi samewarmeo saqmianobis unaris ganviTarebaze.<br />

TbilisSi 2009 wlis 11 marts, mcire da saSualo biznesis mxardaWeris<br />

proeqtis farglebSi saerTaSoriso eqspertTa korpusma gamoacxada<br />

grantebis sakonkurso programis VI raundi. grantebis dafinanseba<br />

xorcieldeboda aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mier ucxouri<br />

daxmarebis Sesaxeb aqtis safuZvelze da ganixileba, rogorc saqaraTvelos<br />

kerZo seqtoris ganviTarebisaTvis gaTvaliswinebuli daxmareba. grantebis<br />

sakonkurso programis VI raundis amocanas warmoadgenda pirveladi<br />

infrastruqturisa da samuSao adgilebis Seqmnas agvistos movlenebis<br />

Semdeg axladSeqmnil soflebSi. sakonkurso grantebis es raundi<br />

gulisxmobda iseTi iniciativebisa da proeqtebis ganxorcielebas,<br />

romlebic iZulebiT gadaadgilebul pirebs reintegraciisa da adaptaciis<br />

process Seuwyobda xels.<br />

73


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

fondi aTaswleulis gamowveva saqarTvelo<br />

2004 wlis ianvarSi amerikis SeerTebuli Statebis mTavrobam gardamaval<br />

etapze myofi qveynebis dasaxmareblad SeumuSava sruliad axali meqanizmi.<br />

aSS-m daarsda aTaswleulis gamowvevis korporacia da SerCeul qveynebSi<br />

Seiqmna specialuri rgolebi, romlebic koordinacias uweven saqmianobebs.<br />

2004 wlis dekemberSi saqarTvelos mTavrobam daarsa fondi –aTaswleulis<br />

gamowveva saqarTvelo, sajaro samarTlis iuridiuli piri. 2005 wlis<br />

agvistoSi saqarTvelom moipova 295,3 miliaoni aSS dolari granti<br />

xuTwliani programis gansaxorcieleblad. 2008 wels saqarTvelom miiRo<br />

kidev damatebiTi 100 milioni dolari, ris Sedegadac fondi aTaswleulis<br />

gamowvevis Tanxa 395,3 milionamde gaizarda. proeqtis vada iwureba 2011<br />

wels.<br />

aTaswleulis fondi TanamSromlobs sxvadasxva donor organizaciasTan,<br />

maT Sorisaa evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki, (BP),<br />

evrokomisia, SvedeTis saerTaSoriso ganviTarebis saagento da sxv.<br />

saqarTvelos aTaswleulis programas aqvs ramdenime prioriteti, maT<br />

Sorisaa agrobiznesis ganviTarebis proeqti. aRniSnuli proeqtis mizania<br />

arsebuli wvrili fermeruli meurneobis gardaqmna momgebian<br />

agrobiznesebad, rac xels Seuwyobs regionebSi agrobiznesis ganviTarebas<br />

da axali samuSao adgilebis Seqmnas.<br />

proeqtis farglebSi gaicema grantebi, Tanadafinansebis principiT,<br />

pirveladi warmoebis, fermerTa momsaxurebis centrebis, mcire<br />

gadamamuSavebeli sawarmoebis da uwyveti sawarmoo jaWvis<br />

ganviTarebisaTvis saqarTvelos nebismier regionSi.<br />

grantebi gaicema Semdegi tipis saqmianobebis dasafinanseblad:<br />

• pirveladi warmoeba;<br />

• fermerTa momsaxurebis centris Seqmna;<br />

• mcire gadamuSaveba;<br />

• sawarmoo jaWvis Seqmna;<br />

74


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

pirveladi warmoeba – grantis Tanxis maqsimaluri odenobaa 50,000 aSS<br />

dolari, Tanamonawileobis minimaluri ganakveTi – 1:0.5 (yoveli $1 grantis<br />

misaRebad fermerma unda warmoadginos $0.5 Tanadafinanseba). pirveladi<br />

warmoebis proeqtis tipiuri magaliTia –sanerge meurneoba, mecxoveleobis<br />

ferma, safutkre meurneoba da a.S.<br />

fermerTa momsaxurebis centris Seqmna – fermerTa momsaxurebis centri<br />

erTgvari agronomiuli maRaziaa, sadac fermers SesaZlebloba eqneba<br />

SeiZinos saWiro sasoflo-sameurneo warmoebis saSualebebi (saTeslesargavi<br />

masala, sasuqi, Sxam-qimikatebi), miiRos konsultaciebi an<br />

isargeblos agroteqnikis momsaxurebiT. grantis Tanxis maqsimaluri<br />

odenoba 50,000 aSS dolari, Tanamonawileobis minimaluri ganakveTi – 1:0.75<br />

(yoveli $1 grantis misaRebad fermerma unda warmoadginos $07.5<br />

Tanadafinanseba).<br />

mcire gadamuSaveba – grantis Tanxis maqsimaluri odenoba 50,000 aSS<br />

dolari, Tanamonawileobis minimaluri ganakveTi – 1:1 (yoveli $1 grantis<br />

misaRebad fermerma unda warmoadginos $1 Tanadafinanseba). mcire<br />

gadamamuSavebeli sawarmos tipiuri magaliTia – rZis produqtebis<br />

gadamamuSavebeli qarxana, mcire sakonservo warmoeba da a.S.<br />

sawarmoo jaWvis Seqmna – soflis meurneobis produqciis moyvanis,<br />

Senaxvis, gadamuSavebis, misTvis sasaqonlo saxis micemisa da bazarze<br />

xarisxiani produqciis damkvidrebis mizniT. grantis Tanxis maqsimaluri<br />

odenoba 150,000 aSS dolari, Tanamonawileobis minimaluri ganakveTi 1:1<br />

(yoveli $1 grantis misaRebad fermerma unda warmoadginos $1<br />

Tanadafinanseba). sawarmoo jaWvuri proeqtis tipiuri magaliTia – saSualo<br />

zomis rZis produqtebis gadamamuSavebeli qarxana, sakonservo warmoeba<br />

sakuTari Semgrovebeli centrebiT, sadac xdeba mcire fermerTagan<br />

miRebuli nedleulis konsolidacia, gadamuSaveba, dafasoeba da<br />

realizacia.<br />

75


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

saqarTveloSi biznesis dawyebisa da ganviTerebis Sefaseba<br />

sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebi axorcileben saqarTveloSi<br />

proeqtebsa da programebs da aseve zomaven Sedegebs. tardeba sxvadasxva<br />

tipis kvlevebi saqarTvelos biznes garemos Sesafaseblad saerTaSoriso<br />

organizaciebis mxridan. aRsaniSnavia, rom Doing Business 2009 aris meeqvse<br />

im yovelwliuri angariSebis rigSi, romlebic ikvleven biznes _<br />

saqmianobis zrdis regulirebas. misi saSualebiT SeiZleba SevadaroT 181<br />

qveynis maCveneblebi, dawyebuli avRaneTidan damTavrebuli zimbabgemi.<br />

angariSi ixilavs biznesis regulirebis 10 mxares:<br />

1. biznesis dawyeba;<br />

2. urTierTobebi samSeneblo sferosTan;<br />

3. dasaqmeba;<br />

4. sakuTrebis registracia;<br />

5. kreditis aReba;<br />

6. investorebis usafrTxoeba<br />

7. gadasaxadebis akrafis organizacia<br />

8. savaWro barierebi<br />

9. kontraqtebis gaformeba<br />

10. biznesis daxurva/likvidacia.<br />

am indikatorebis safuZvelze ganisazRvreba qveynis ekonomikuri mdgomareba<br />

da misi adgili saukeTeso gamocdilebis mqone qveynebs Soris. saqarTvelo<br />

181 qveyanas Soris me-15 adgilzea, maSin roca 2008 wlis monacemebiT is<br />

mxolod me-18 adgils ikavebda<br />

qveynebi biznesis ganxorcielebis SesaZleblobis<br />

mixedviT<br />

76


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

1. biznesis dawyeba<br />

roca mewarme Sadgens biznes gegmas da gadawyvets saqmis dawyebas, pirveli<br />

dabrkoleba, romelsac is xvdeba, aris<br />

axali firmis registraciis<br />

procedura. qveynebis ekonomika gansxvavdeba imis da mixedviT Tu ramdenad<br />

advilia axal biznesSi Sesvla. rodesac procedura aris Zalian rTuli,<br />

mewarmeebi mimarTven mosyidvis gzas, raTa daaCqaron es procedura, an<br />

warmarTon biznesi araformalurad. biznesis dawyebis TariRi<br />

damokidebulia gamokvlevis Sedegebis angariSze da im procedurebze,<br />

romlis Sesrulebac savaldebuloa mcire da saSalo zomis firmebisaTvis<br />

sanam daiwyebs legalurad saqmianobas. es moicavs yvela saWiro nebarTvisa<br />

da licenziis miRebas, moTxovnili dokumentaciis Sevsebas, xelisuflebis<br />

organoebis informirebas da maTgan nebarTveis miRebas saqmianobis<br />

dawyebasaTan dakavSirebiT.<br />

dro da fasi yvela saWiro operaciisTvis<br />

winaswar aris gansazRvruli, raTa mewarme iyos Tavidane informirebuli<br />

da gamoiricxos korufciis SesaZlebloba saxelmwifo da sagadasaxado<br />

moxeleebs Soris. aqve gansazRvrulia biznesis iuridiul-samarTlebrivi<br />

formebi.<br />

registraciis procedura moicavs Semdeg etapebs:<br />

1. saregistracio Senatanis gadaxda;<br />

2. kompaniis daregistrireba samewarmeo reestrSi da saidentifikacio<br />

nomrisa da mowmobis miReba; sagadasaxado registracia;<br />

3. korpraciuli angariSis gaxsna bankSi.<br />

2. urTierToba samSeneblo seqtorTan<br />

biznesis registraciis Semdeg mewarmes uxdeba yuradrebis mimarTva<br />

samSeneblo seqtorisken, romelic ganicdis zewolas, erTis mxriv,<br />

mTavrobisgan meTvalyureobisa da licenzirebis saxiT, da meores mxriv,<br />

momxmareblisgan, romelic dainteresebulia xarisxiT. samSeneblo<br />

seqtorTan urTierToba iTvaliswinebs, yvela saWiro proceduris<br />

registracias, romelic iTvaliswinebs strategiuli obieqtis mSeneblobas.<br />

is moicavs Semdeg dokumentacias: Senobis gegmas, samSeneblo adgilis<br />

77


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

rukas, agreTve is moicavs procedurebs komunalur momsaxurebasTan<br />

dakavSirebiT: eleqtroenergia, telefoni, wyali da sxva.<br />

3. dasaqmeba.<br />

ekonomikaSi momuSaveTa uflebebis dacvis mizniT xdeba kanonebis<br />

SemuSaveba sxvadasxva organizaciebis Camoyalibeba, raTa uzrunvelyon<br />

mosaxleoba cxovrebis minimaluri pirobebiT. am sistemis ZiriTadi<br />

elementebia: saqmianoba, samrewvelo urTierTobebi, socialuri dacva da<br />

profesiuli sijansaRe da usafrTxoebis normebi, am maCveneblis<br />

mniSvneloba gamoixateba damsaqmeblebsa da momuSaveebs Soris<br />

urTierTobebis mogvarebaSi, raTa ar moxdes daqiravebulTa diskriminacia.<br />

4. sakuTrebis registracia<br />

formaluri sakuTrebis ufleba exmareba mewarmes miwis gadacemis<br />

sakiTxebSi, axalisebs investirebas, zrdis mewarmisTvis formaluri<br />

sakredito saSualebebis xelmisawvdomobas. araoficialuri ufleba<br />

zRudavs sesxebis xelmisawvdomobas da aferxebs biznesis ganviTarebas.<br />

efeqturi sakuTrebis registraciis sistema amcirebs korufciis xarisxs<br />

qveyanaSi. sakuTrebis registraciis procesis dros gasaTvaliswinebelia:<br />

• procedurebis raodenoba;<br />

• registraciisTvis saWiro dro;<br />

• oficialuri gadasaxadi sakuTrebis registraciisTvis;<br />

5. kreditis miReba<br />

kreditis xelmisawvdomoba warmoadgens mniSvnelovan bariers firmebis<br />

ganviTarebisa da zrdisaTvis. iuridiuli uflebebis siZlieris indeqsi<br />

zomavs xarisxs, romliTac gakotrebisa da Sesadarisobis kanonebi icaven<br />

msesxeblebisa da kreditorebis uflebebs.<br />

6. investorebis dacva<br />

kompaniebs SeuZliaT gazardon kapitali bankis sesxiT an kerZo<br />

investorebis daxmarebiT. gasaTvaliswinebelia, rom investori<br />

78


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

dainteresebulia kompaniis warmatebiT da navaraudevi mogebis miRebiT,<br />

Sesabamisad qveynis bizne-garemos mniSvneloba investirebis procesSi<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania, sainvesticio gadawyvetilebis miRebaSi 73%<br />

swored biznes-konteqstzea damokidebuli.<br />

7. gadasaxadebis debis akrefis organizacia<br />

gadasaxadebi aris gardauvali nebismieri saxelmwifosTvis, radgan mis<br />

gareSe SeuZlebelia saWiro saxsrebis mobilizeba sazogadoebrivi<br />

momsaxurebis gasawevad. angariSi moicavs im efeqtiani gadasaxadebis<br />

CamonaTvals, romlis gadaxdac evaleba mcire da saSualo biznesis<br />

warmomadgenlebs. rekomendirebulia am gadasaxadebis gadaxedva da<br />

Semcireba, SesaZleblobebis farglebSi, minimalur donemde. es indikatori<br />

moicavs:<br />

• gadasaxadebis raodenoba, gadasaxadebis amoRebis meTodebi da<br />

sixSire;<br />

• dro, romlis ganmavlobaSic unda moxdes gadasaxadebis<br />

dafarva.<br />

• gadasaxadebis saerTo Rirebuleba, es iTvaliswinebs<br />

gadasaxadebisa da savaldebulo Senatanebis jamur<br />

Rirebulebas, romelic ganisazRvreba procentis saxiT saerTo<br />

mogebidan.<br />

8. savaWro barierebi.<br />

firmis mogebaze did gavlenas axdens tarifebi, qvotebi da sxvadasxva<br />

savaWro SezRudvebi produqciaze fasebis zrdis gamo. globaluri da<br />

regionaluri savaWro SeTanxmebebi amcireben savaWro barierebs. magaliTad,<br />

arsebobs proceduruli moTxovnebi standartuli saqonlis gadazidvasTan<br />

dakavSirebiT. yvela procedura da masTan dakavSirebuli dokumentacia,<br />

dro da fasi, saqonlis importirebisa da eqsportirebis dros Tavidanve<br />

aris gansazRvruli: dawyeuli SeTanxmebis gaformebiT or mxares Soris,<br />

damTavrebuli saqonlis miwodebiT. importis ganxorcielebis areali<br />

79


saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa asociacia<br />

ganisazRvreba portidan gemis gamosvlidan, mis Casvlamde importioris<br />

sasawyobo obieqtSi. xolo eqsportis ganxorcielebis areali iwyeba<br />

saqonlis SefuTviT dasruldeba misi gadaadgilebiT portis farglebs<br />

greT.<br />

9. sakontraqto davebi.<br />

biznesis ganxorcielebaze did gavlenas axdens sasamarTlo sistema,<br />

romelic uzrunvelyofs komerciuli davebis mogvarebas adgilobrivi<br />

sasamarTloebis saSualebiT. kamaTi gamoxatavs urTierTobas myidvelsa da<br />

gamyidvels Soris saqonlis realizaciisas. gamyidveli, rogorc wesi<br />

iTxovs Zvirs, myidvels ki ar akmayofilebs xarisxi, am dros ereva<br />

sasamrTlo, romelic cdilobs am savaWro urTierTobebis mogvarebas.<br />

10. biznesis daxurva/likvidacia.<br />

zemoT ganxiluli biznesis warmarTvis indikatorebi saSualebas iZeva<br />

gamovlindes ama Tu im biznesis susti mxareebi da firmis gakotrebis<br />

mizezebi. bevr ganviTarebad qveyanaSi bankrotoba aris imdenad uunaro, rom<br />

kompaniebi iSviaTad iyeneben mas. aseT qveynebSi rekomendirebulia<br />

reformebis gatareba sakontraqto Zaladobis Sesamcireblad. biznesis<br />

likvidacia moiTxovs Tanmimdevruli procedurebis Sesrulebas.<br />

80

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!