AUTOIK. Udaberria eta elikadura 1B:ATAZAK Plantila ... - Hobekuntza
AUTOIK. Udaberria eta elikadura 1B:ATAZAK Plantila ... - Hobekuntza
AUTOIK. Udaberria eta elikadura 1B:ATAZAK Plantila ... - Hobekuntza
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
B1 maila<br />
<strong>elikadura</strong>-ohiturak,<br />
barazkiak, osasuna,<br />
urtaroak, udaberria,<br />
aholkuak.<br />
Ataza honen helburua<br />
<strong>elikadura</strong>-ohiturei buruzko<br />
azalpenak ulertzea <strong>eta</strong><br />
ematea izango da.<br />
Irratsaioko euskalkiari ere<br />
erreparatuko diozu<br />
(bizkaiera).<br />
Horr<strong>eta</strong>rako:<br />
a. Barazkiei lotutako<br />
hiztegia landuko duzu.<br />
b. Udaberriko <strong>elikadura</strong>ri<br />
buruzko aholkuak entzun<br />
<strong>eta</strong> ulertutakoa jasoko<br />
duzu.<br />
c. Zeure <strong>elikadura</strong>-ohiturei<br />
buruzko azalpenak prestatu<br />
<strong>eta</strong> “Jaki kopuru egokiak”<br />
testuak dioenarekin<br />
alderatuko dituzu,<br />
osasuntsu elikatzen ote<br />
zaren ikusteko.<br />
d. Irratsaioan agertutako<br />
euskalkia (bizkaiera)<br />
aztertuko duzu.<br />
UDABERRIA<br />
<strong>AUTOIK</strong>ASKUNTZA<br />
ETA ELIKADURA
T UTOREAREN<br />
ORRIA<br />
ATAZA: UDABERRIA ETA ELIKADURA (2:00)<br />
A<br />
BARAZKIEN LEXIKOA LANDU, UDABERRIKO ELIKADURARI BURUZKO AHOLKU BATZUK ENTZUN ETA EUSKALKIARI<br />
(BIZKAIERARI) ERREPARATUKO DIO.<br />
TUTORETZAN<br />
Barazkien lexikoarekin zailtasunik izan ote duen galdetu.<br />
Irratsaioarekin zailtasunik izan ote duen galdetu, izan ere, B1 mailarako ez da entzungai erraza. Irratsaioan<br />
emandako aholkuak ezagutzen ote zituen <strong>eta</strong> zer iruditu zaizkion komentatuko dugu.<br />
Euskalkiari erreparatzeko arik<strong>eta</strong> komentatuko dugu ikaslearekin:<br />
- Bizkaierarekin izandako zailtasuna.<br />
- Geure euskalkiari buruzko arik<strong>eta</strong> tutoretzan zuzenduko dugu (Ikus 8. or.).<br />
B<br />
BERE ELIKADURA-OHITUREI BUZUKO AZALPENAK PRESTATU ETA “JAKI KOPURU EGOKIAK” TESTUAK DIOENAREKIN<br />
KONPARATUKO DITU.<br />
MINTZASAIOAN EDO MINTZALAGUNAREKIN<br />
Ikasleak idatziz prestatutakoa <strong>eta</strong> “Jaki kopuru egokiak” testua irakurri <strong>eta</strong> gero ateratako ondorioak<br />
azalduko ditu.<br />
Mintzasaioan gaiaz aritzeko proposamena<br />
UDABERRIA ETA<br />
ELIKADURA<br />
Udaberrirako <strong>elikadura</strong> ohiturei buruzko irratsaio bat entzun <strong>eta</strong> talde<br />
txiki<strong>eta</strong>n geure <strong>elikadura</strong>-ohiturei buruz arituko gara<br />
<strong>Udaberria</strong>n “gorputz garbik<strong>eta</strong>rik” egiten ote dugun komentatuko dugu.<br />
“Udaberrirako <strong>elikadura</strong> aholkuak” irratsaioa 1 aurkeztu <strong>eta</strong> zatika entzungo dugu.<br />
Zati bakoitzaren amaieran, guztien artean ulertu duguna komentatuko dugu.<br />
Irratsaioan esandakoak <strong>eta</strong> emandako aholkuak komentatuko ditugu.<br />
Hirunaka jarriko gara <strong>eta</strong>:<br />
- “<strong>Udaberria</strong> <strong>eta</strong> <strong>elikadura</strong>” orriko galderak lagun, gaiaz arituko gara (17. or.).<br />
- Ikasle guztiek bere <strong>elikadura</strong>-ohiturei buru hitz egin dutela ziurtatu <strong>eta</strong> gero, hirukote<br />
bakoitzari “Jaki kopuru egokiak” izeneko testua emango diogu, <strong>eta</strong> bertan jartzen<br />
duena euren <strong>elikadura</strong>-ohiturekin alderatuko dute (10. or.).<br />
- Osasuntsu elikatzen al gara galderari erantzuten saiatuko gara.<br />
Hiru talde handi egingo ditugu hirukote bakoitzeko bana elkartuta <strong>eta</strong> talde berri hori<strong>eta</strong>n<br />
ikasle bakoitzak bere taldetxoan esandakoa <strong>eta</strong> ondorioztatutakoa laburbilduko du.<br />
Irratsaioa 1: Ikasbil 460139 zk.<br />
Oharra: 17. orria ez zaio ikasleari fotokopiatu behar, mintzasaiorako baita<br />
2
I KASLEAREN<br />
ORRIA<br />
ATAZA: UDABERRIA ETA ELIKADURA<br />
A<br />
BARAZKIEN LEXIKOA LANDU, UDABERRIKO ELIKADURARI BURUZKO AHOLKU BATZUK ENTZUN ETA EUSKALKIARI<br />
(BIZKAIERARI) ERREPARATUKO DIOZU.<br />
EGINKIZUNAK<br />
Idatzi dakizkizun barazkien izenak irudien azpian,<br />
hiztegia begiratu gabe (4. or.).<br />
Osatu egin duzuna hurrengo orrialdeko<br />
laguntzarekin (5. or.).<br />
Egin itzazu hipotesiak <strong>eta</strong> idatzi zure ustez noiz<br />
egiten den elikagai horien uzta (5. or.).<br />
Irratsaio bat entzungo duzu (“Udaberrirako<br />
<strong>elikadura</strong> aholkuak”) 3 zatitan (6.-7. orr.).<br />
ENTZUN AURRETIK:<br />
- Irakurri galderak <strong>eta</strong> egin hipotesiak; zure ustez<br />
erantzungo duena azpimarratu edo markatu.<br />
Entzun irratsaio zati bakoitza behar adina aldiz<br />
<strong>eta</strong> egiaztatu zeure hipotesiak zuzenak ote diren.<br />
Egin “Abilezia jolasa” (7. or.).<br />
Euskalkiari erreparatzeko arik<strong>eta</strong> egin (8. or).<br />
Erantzunak 11. orrian.<br />
Erantzunak 12. orrian.<br />
Erantzunak 13. orrian.<br />
Entzun irratsaio guztia egindakoa egiaztatzeko.<br />
Zalantzarik baduzu, ikus 13. orria.<br />
Erantzunak 14. orrian.<br />
ZUZENKETAK<br />
Oharra: 15. orriko eranskinean hainbat informazio osagarri daukazu: barazkien hiztegitxo bat,...<br />
B<br />
ZEURE ELIKADURA-OHITUREI BUZUKO AZALPENAK PRESTATU ETA “JAKI KOPURU EGOKIAK” TESTUAK DIOENAREKIN<br />
KONPARATUKO DITUZU.<br />
EGINKIZUNAK<br />
Zeure <strong>elikadura</strong>-ohiturei buruzko azalpena<br />
prestatu gidoiaren laguntzaz (9. or.).<br />
ZUZENKETAK<br />
Prestatu duzuna azaldu ikaskide, mintzalagun<br />
edota tutoreari.<br />
Irakurri “Jaki kopuru egokiak” izeneko testua <strong>eta</strong><br />
konparatu bertako aholkuak <strong>eta</strong> zeure ohiturak.<br />
Osasuntsu elikatzen al zara (10. or.).<br />
Ondorioztatu duzuna azaldu ikaskide, mintzalagun<br />
edota tutoreari.<br />
3
BARAZKIAK<br />
Idatzi euskaraz dakizkizun barazkien izenak irudien azpialdean.<br />
4
BARAZKIAK<br />
a. Hemen dituzu aurreko irudiei dagozkien barazkien izenak. Jakingo al duzu esaten zer den zer Osatu zuk<br />
idatzitakoa honakoen laguntzaz.<br />
AZA<br />
ZIAZERBA<br />
ARBIAK<br />
BARATXURIAK<br />
ORBURUAK<br />
AZALOREA<br />
ALBERJINIA<br />
ZAINZURIAK<br />
ILARRAK<br />
PORRUAK<br />
LUZOKERRAK<br />
LEKAK<br />
BROKOLIA<br />
BABARRUNAK<br />
AZENARIOA<br />
URAZA<br />
PATATAK<br />
PIPER BERDEAK<br />
DILISTAK<br />
TXITXIRIOAK<br />
b. Eta ba al dakizu barazki hauen uzta noiz jasotzen den Egin itzazu hipotesiak:<br />
NEGUA UDABERRIA UDAZKENA UDA<br />
5
UDABERRIA ETA “GORPUTZ GARBIKETA”<br />
Ondoren, <strong>elikadura</strong>n aditua den lagun bati egindako elkarrizk<strong>eta</strong> entzungo duzu hiru zatitan. Baina entzun<br />
aurretik, zeure hipotesiak egin beharko dituzu. Adi!, izan ere adituak bizkaieraz hitz egiten du. Saia zaitez soilik<br />
zeure emaitzak egiaztatzeko datuei erreparatzen, dena ulertzea ez da erraza izango-<strong>eta</strong>!<br />
1. ZATIA<br />
Azpimarra itzazu erantzun zuzenak<br />
1. Elikaduran adituak dio udaberrian geure “zakarrontzia” hustu behar dugula.<br />
Zeri uste duzu deitzen diola “zakarrontzi”<br />
Gorputza / Gibela / Birika / Azala<br />
2. Udaberriko sintomak ere aipatuko ditu. Baina hau<strong>eta</strong>ko bat geuk asmatu dugu. Zein<br />
Emozioak ateratzen dira, sentiberago gaude.<br />
Azkura izaten dugu.<br />
Dena loratzen da.<br />
Geure azala brillante <strong>eta</strong> polita izaten dugu.<br />
3. Garbik<strong>eta</strong> egiteko, udaberrian lagungarriak diren jakiak ere aipatuko ditu. Zeintzuk dira jaki horiek<br />
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa<br />
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak<br />
4. Salda bat aipatuko du gero. Osagai hau<strong>eta</strong>ko zeinekin egin behar da salda<br />
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa<br />
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak<br />
Noiz hartu behar da salda hau<br />
Gosaldu aurretik / Bazkaldu <strong>eta</strong> afaldu aurretik / Bazkaldu <strong>eta</strong> afaldu ondoren / Egunean hiru aldiz<br />
Zertarako da bereziki ona<br />
Bihotzerako / Azala beltzaran jartzeko / Azala garbitzeko / Sexurako<br />
2. ZATIA<br />
Azpimarra itzazu erantzun zuzenak<br />
1. Garbik<strong>eta</strong> egiteko ona den bigarren errez<strong>eta</strong> bat ere azalduko du.<br />
Zeintzuk dira bigarren errez<strong>eta</strong>ko osagaiak<br />
Ura / eztia / olioa.<br />
Limoia / tea / eztia.<br />
Olioa / limoia / ura.<br />
2. Zertarako da bereziko ona errez<strong>eta</strong> hau<br />
Bihotzerako / Birikak garbitzeko / Gibela garbitzeko / Azala beltzaran jartzeko.<br />
3. Udaberriko garbik<strong>eta</strong>rekin jarraitzeko, fruta <strong>eta</strong> udaberriko jaki batzuk gomendatuko ditu,<br />
hara nola:<br />
Kardua<br />
Kiwia / Laranja / Sagarra / Zerealak / Dilistak / Gauza integralak / Banana<br />
Garagarra / Oloa / Lekaleak / Ilarrak / Uraza / Babarrunak / Txitxirioak<br />
4. Infusio batzuk ere gomendatuko ditu. Zeren infusioak<br />
Kardua / Basoko fruituak / Orburua / Menta / Tea<br />
Apioa<br />
6
UDABERRIA ETA “GORPUTZ GARBIKETA”<br />
3. ZATIA Marka itzazu X batez erantzun zuzenak<br />
1. Urtaro aldak<strong>eta</strong>z hitz egingo du orain. Zer uste duzu esango duela<br />
Aukera bat baino gehiago izan daitezke zuzenak.<br />
Urtaro aldak<strong>eta</strong>rekin komeni dela gorputza garbitzea, etxea garbitzea komeni den bezala.<br />
Komeni dela etxean denbora gehiago ematea, <strong>eta</strong> ezinbestekoa dela leihoak <strong>eta</strong> gortinak ere garbitzea.<br />
Negu aldean, edan egiten dugula, jaki koipetsuak hartzen ditugula, <strong>eta</strong> ondorioz geu <strong>eta</strong> geure gibela<br />
nekatuta gaudela.<br />
Negu aldean ere garbitu behar dela, bai etxea <strong>eta</strong> bai gorputza, dena udaberrirako utzi gabe.<br />
2. Orain arte aipatutako salda, jarabe <strong>eta</strong> infusioak zenbat denboraz hartu behar diren azalduko du. Zein da zure<br />
ustez aukera zuzena<br />
Behintzat, hilabete batez.<br />
Asko jota hilabete batez.<br />
Gutxienez, bi hilabetez.<br />
3. Amaitzeko, garbik<strong>eta</strong>rekin hainbat aldak<strong>eta</strong> nabarituko dugula azaltzen du. Hau<strong>eta</strong>ko zein asmatu dugu guk<br />
Txiza nahiz <strong>eta</strong> hasieran fuertea izan, gero <strong>eta</strong> argiagoa izango da.<br />
Aspaldiko prakak jantzi ahal izango ditugu.<br />
Azala hobetuko zaigu.<br />
Energia gehiagorekin sentituko gara.<br />
ABILEZIA JOLASA<br />
Hau<strong>eta</strong>ko zein barazki aipatu dira irratsaioan<br />
7
EUSKALKIARI ERREPARATU (BIZKAIERA)<br />
Amaiak esan dituen esaldi batzuk jaso ditugu hemen. Zeure herrian euskara batua baldin bada nagusi edota<br />
Amaiaren euskalkiaz egiten baduzue, erantzun lehen galdera soilik. Bestela, erantzun galdera biak.<br />
1) Nola idazten da hau euskara batuan<br />
2) Nola esaten da hau zeure herri edo eskualdean<br />
Amaia: “Udaberrixa da bizitzeko aukera bat, dana lorak<strong>eta</strong>n dabil”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Pentsau bihar dogu geure zakarrontzi horr<strong>eta</strong>n, gibelean. Lagundut<strong>eta</strong>ko dago janaria.”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Badauz landareak, badauz barazkixak,gehienbat ferminatuak, oso modan daudexen ferminatuak…<br />
egunen baten ingo dou berba,”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Ta ikusiko dozue azala zelan hobek<strong>eta</strong>n dan”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Horrek ingo dauena da gibelari lagundu”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Besikulak ere laguntzatxoa bihar dau, <strong>eta</strong> ongi etorriko jaku”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Aromaterapia bezala ere ondo etorriko jaku”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Gorputza ere garbitu in bihar dogu”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Esan dogun salda hori <strong>eta</strong> esan dogun ur hori limoi <strong>eta</strong> olixokin, ikusiko dozu zelako ongi dagozen.”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................................<br />
Amaia: “Igarriko dogu azala mejoraten joaten dala, <strong>eta</strong> sentituko gara energia gehixokin, biharra badogu-ta.”<br />
1) .................................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................................<br />
2) .................................................................................................................................................................................<br />
.................................................................................................................................................................................<br />
8
NEURE ELIKADURA<br />
Gidoia lagun, presta ezazu zeure ohiturei buruz azalduko duzuna.<br />
Non gosaltzen / bazkaltzen / afaltzen duzu astean zehar Eta asteburu<strong>eta</strong>n<br />
Zer moduz moldatzen zara sukaldean<br />
Zeuk egiten al dituzu erosk<strong>eta</strong>k Zeri erreparatzen diozu erosk<strong>eta</strong>k egiterakoan<br />
Etik<strong>eta</strong> ekologikoei erreparatzen al diezu<br />
Ezagutzen al dituzu elikagaien ezaugarriak<br />
Garaian garaikoa jateko ohiturarik ba al duzu<br />
Zein maiztasunarekin jaten dituzu honakoak Gustuko al dituzu<br />
(Bete itzazu azpiko koadroak zeure ohitura <strong>eta</strong> gustuen arabera)<br />
• Ogia, arroza, pasta <strong>eta</strong> patatak<br />
• Barazkiak <strong>eta</strong> ortuariak<br />
• Frutak<br />
• Oliba-olioa<br />
• Esnekiak<br />
• Fruitu lehorrak<br />
• Lekaleak: dilistak, txitxirioak, babarrunak<br />
• Arrainak <strong>eta</strong> itsaskiak<br />
• Koipe gutxiko haragiak<br />
• Arrautzak<br />
• Hestebeteak, koipe handiko haragiak,<br />
• Gurina, gozokiak, edariak, opilak <strong>eta</strong> azukredun edariak.<br />
NOIZEAN BEHIN ASTERO EGUNERO<br />
EZ DUT (BATERE) GUSTUKO TIRA, JAN DEZAKET (OSO) GUSTUKO DUT<br />
9
JAKI KOPURU EGOKIAK<br />
Irakur itzazu aholku hauek <strong>eta</strong> alderatu zeure <strong>eta</strong> zeure ikaskideen ohiturekin. Osasuntsu jaten al duzu Eta zure<br />
ikaskideek<br />
JAKI KOPURU EGOKIAK<br />
Elikadura osasuntsuak tamainakoa, orekatua <strong>eta</strong> askotarikoa izan behar du.<br />
EGUNERO<br />
• Ura: Garrantzitsua da egunero 6-8 edalontzi edatea.<br />
• (4 - 6 kopuru) Ogia, arroza, pasta <strong>eta</strong> patatak: Patatak hainbat eratan har daitezke: gisatuta, egosita nahiz purean.<br />
• (2 - 3 kopuru) Barazkiak <strong>eta</strong> ortuariak: Gordinik, entsaladan, gutxienez bat. Purean edo gazpatxoan ere bai.<br />
• (3 kopuru) Frutak: Zitriko bat gutxienez; osorik, egosita, err<strong>eta</strong>, mazedonian, <strong>eta</strong> abar. Helduta <strong>eta</strong> ongi garbituta.<br />
• Oliba-olioa: 3 <strong>eta</strong> 5 koilarakada jakiak ontzean, gutxiago frijitzean.<br />
• (3 kopuru) Esnekiak: Hobe gaingabetuak.<br />
• Fruitu lehorrak: Eskukada bat egunean, hobeto naturalak badira.<br />
ASTERO<br />
• (2 - 4 kopuru) Lekaleak: Dilistak, txitxirioak, babarrunak,... Astirik ez baduzu, aurrez egositakoak hartu.<br />
• (3 - 4 kopuru) Arrainak <strong>eta</strong> itsaskiak: Txandakatu arrain urdina, zuria <strong>eta</strong> itsaskia.<br />
• (3 - 4) Koipe gutxiko haragiak: Prestatu aurretik ageriko koipe guztia kendu behar zaie, baita oilaskoari <strong>eta</strong><br />
indioilarrari azala ere.<br />
• (3 - 4 kopuru) Arrautzak: Astean 4 gorringo gehienez.<br />
NOIZEAN BEHIN ETA APURKA<br />
• Hestebeteak, koipe handiko haragiak.<br />
• Gurina, gozokiak, edariak, opilak <strong>eta</strong> azukredun edariak.<br />
Iturria: www.eroski.es/eu<br />
10
ZUZENKETA ORRIA<br />
AZALOREA AZENARIOA BARATXURIA BROKOLIA<br />
BERENJENA / AUBERGINA PATATAK PIPER BERDEAK URAZA<br />
LEKAK AZA PORRUAK ZAINZURIAK<br />
ILARRAK DILISTAK BABARRUNAK TXITXIRIOAK<br />
ARBIAK LUZOKERRAK ORBURUAK ZIAZERBA HOSTOAK<br />
11
ZUZENKETA ORRIA<br />
UZTA JASOTZEKO GARAIA<br />
NEGUA<br />
Urtarrila<br />
Txikoria, brokolia, aza, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, eskarola, porrua, azenarioa.<br />
Otsaila<br />
Txikoria, brokolia, aza, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, eskarola, porrua, azenarioa, ilarra.<br />
Martxoa<br />
Txikoria, brokolia, aza, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, eskarola, porrua, azenarioa, ilarra, baratxuria,<br />
zainzuria, uraza, errefaua.<br />
UDABERRIA<br />
Apirila<br />
Baratxuria, orburua, aza, tipula, zainzuria, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa.<br />
Maiatza<br />
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia,<br />
patata, erremolatxa.<br />
Ekaina<br />
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia,<br />
patata, erremolatxa, apioa, berenjena, luzokerra.<br />
UDA<br />
Uztaila<br />
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ziazerba, ilarra, mihilua, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia,<br />
patata, erremolatxa, apioa, berenjena, luzokerra + babarruna, porrua, angurria, tomatea.<br />
Abuztua<br />
Baratxuria, orburua, aza, tipula, ilarra, uraza, errefaua, azenarioa, zerba, meloia, arbia, patata, erremolatxa,<br />
apioa, berenjena, luzokerra, porrua, angurria, tomatea, lekak, piperrak.<br />
Iraila<br />
Zerba, orburua, apioa, batata, berenjena, aza, brokolia, kalabaza, eskarola, eskortzonera, ziazerba, ilarra,<br />
mihilua, lekak, uraza, meloia, arbia, patata, luzoker, piperra, porrua, errefaua, erremolatxa, angurria, tomatea,<br />
azenarioa.<br />
UDAZKENA<br />
Urria<br />
Zerba, orburua, apioa, batata, aza, brokolia, kalabaza, azalorea, eskarola, eskortzonera, ziazerba, ilarra,<br />
mihilua, lekak, uraza, meloia, arbia, porrua, errefaua, erremolatxa, tomatea, azenarioa.<br />
Azaroa<br />
Zerba, txikoria, orburua, apioa, aza, brokolia, azalorea, eskarola, eskortzonera, ziazerba, ilarra, mihilu, porrua,<br />
errefaua, erremolatxa, azenarioa.<br />
Abendua<br />
Zerba, orburua, aza, brokolia, azalorea, ziazerba, mihilua, patata, porrua, erremolatxa, azenarioa.<br />
Iturria: “El gran libro del huerto moderno”. Fausta Mainardi Fazio. Vecchi Editoriala.<br />
12
ZUZENKETA ORRIA<br />
UDABERRIA ETA “GORPUTZ GARBIKETA”<br />
1. ZATIA<br />
1. Gibela<br />
2. Geure azala brillante <strong>eta</strong> polita izaten dugu.<br />
3. Garbik<strong>eta</strong> egiteko, udaberrian lagungarriak diren jakiak ere aipatuko ditu. Zeintzuk dira jaki horiek<br />
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa<br />
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak<br />
4. Salda bat aipatuko du gero. Osagai hau<strong>eta</strong>ko zeinekin egin behar da salda<br />
Barazkiak, gehienbat germinatuak / Hosto berdedun barazkiak / Piperrak / Brokolixa<br />
Tomatea / Tipula / Orburua / Espeziak / Apioa / Kafea / Perrexila / Aguakatea / Porruak<br />
Noiz hartu behar da salda hau<br />
Bazkaldu <strong>eta</strong> afaldu aurretik<br />
Zertarako da bereziki ona<br />
Azala garbitzeko<br />
2. ZATIA<br />
1. Olioa / limoia / ura.<br />
2. Gibela garbitzeko.<br />
3. Udaberriko garbik<strong>eta</strong>rekin jarraitzeko, fruta <strong>eta</strong> udaberriko jaki batzuk gomendatuko ditu, hara nola:<br />
Kiwia / Laranja / Sagarra / Zerealak / Dilistak / Gauza integralak / Banana<br />
Garagarra / Oloa / Lekaleak / Ilarrak / Uraza / Babarrunak / Txitxirioak<br />
4. Infusio batzuk ere gomendatuko ditu. Zeren infusioak<br />
Kardua / Basoko fruituak / Orburua / Menta / Tea<br />
3. ZATIA<br />
1. Urtaro aldak<strong>eta</strong>z hitz egingo du orain. Zer uste duzu esango duela<br />
X Urtaro aldak<strong>eta</strong>rekin komeni dela gorputza garbitzea, etxea garbitzea komeni den bezala.<br />
X Negu aldean, edan egiten dugula, jaki koipetsuak hartzen ditugula, <strong>eta</strong> ondorioz geu <strong>eta</strong> geure<br />
gibela nekatuta gaudela.<br />
2. Orain arte aipatutako salda, jarabe <strong>eta</strong> infusioak zenbat denboraz hartu behar diren azalduko du.<br />
X Behintzat, hilabete batez.<br />
3. Amaitzeko, garbik<strong>eta</strong>rekin hainbat aldak<strong>eta</strong> nabarituko dugula azaltzen du.<br />
X Aspaldiko prakak jantzi ahal izango ditugu.<br />
4. ABILEZIA JOLASA<br />
- Tipula <strong>eta</strong> lekaleak aipatu dira. Zeharka, hosto berdedun barazkiak (azalorea, uraza, ziazerbak).<br />
- Irudi<strong>eta</strong>ko barazkiak hurrenez hurren:<br />
Azalorea / azenarioak / artoa<br />
Tipulak / patatak / berenjena edo auberjina<br />
Lekak / Uraza / Ziazerba hostoak<br />
13
ZUZENKETA ORRIA<br />
EUSKALKIARI ERREPARATU (BIZKAIERA)<br />
Amaia: “Pentsau bihar dogu geure zakarrontzi horr<strong>eta</strong>n, gibelean. Lagundut<strong>eta</strong>ko dago janaria.”<br />
Euskara batua: Pentsatu behar dugu geure zakarrontzi horr<strong>eta</strong>n, gibelean. Laguntzeko dago janaria.<br />
Amaia: “Badauz landareak, badauz barazkixak, gehienbat ferminatuak, oso modan daudexen ferminatuak…<br />
Egunen baten ingo dou berba,”<br />
Euskara batua: Badaude landareak, badaude barazkiak, gehienbat germinatuak, oso modan dauden<br />
germinatuak... Egunen batean hitz egingo dugu.<br />
Amaia: “Ta ikusiko dozue azala zelan hobek<strong>eta</strong>n dan”<br />
Euskara batua: Eta ikusiko duzue azala nola hobetzen den.<br />
Amaia: “Horrek ingo dauena da gibelari lagundu”<br />
Euskara batua: Horrek egingo duena da gibelari laguntzea.<br />
Amaia: “Besikulak ere laguntzatxoa bihar dau, <strong>eta</strong> ongi etorriko jaku”<br />
Euskara batua: Besikulak ere laguntzatxoa behar du, ongi etorriko zaigu.<br />
Amaia: “Aromaterapia bezala ere ondo etorriko jaku”<br />
Euskara batua: Aromaterapia bezala ere ongi etorriko zaigu.<br />
Amaia: “Gorputza ere garbitu in bihar dogu”<br />
Euskara batua: Gorputza ere garbitu egin behar dugu.<br />
Amaia: “Esan dogun salda hori <strong>eta</strong> esan dogun ur hori limoi <strong>eta</strong> olixokin, ikusiko dozu zelako ongi dagozen.<br />
Euskara batua: Esan dugun salda hori <strong>eta</strong> esan dugun ur hori limoi <strong>eta</strong> olioarekin, ikusiko duzu zeinen ongi<br />
dauden.<br />
Amaia: “Igarriko dogu azala mejoraten joaten dala, <strong>eta</strong> sentituko gara energia gehixokin, biharra badogu-ta!”<br />
Euskara batua: Nabarituko dugu azala hobetzen joaten dela, <strong>eta</strong> sentituko gara energia handiagorekin,<br />
beharra badugu-<strong>eta</strong>!<br />
14
ERANSKINA<br />
HIZTEGITXOA (BARAZKIAK)<br />
EUSKARA: GAZTELANIA / FRANTSESA<br />
Alberjinia: berenjena / aubergine<br />
Arbi: nabo / navet<br />
Apio: apio / céleri<br />
Angurri: sandia / pastèque<br />
Aza: berza / chou<br />
Aza: repollo / chou<br />
Azalore: coliflor / chou-fleur<br />
Bruselaza: col de Bruselas / chou de Bruxelles<br />
Baratxuri: ajo / ail<br />
Beterraba edo erremolatxa: remolacha / betterave<br />
Dilista: lenteja / lentille<br />
Errefau: rábano / radis<br />
Ilar: guisante / petit pois<br />
Kardu: cardo / chardon<br />
Kuia: calabaza / citrouille<br />
Leka: judía verde / haricot vert<br />
Luzoker: pepino / concombre<br />
Mihilu: hinojo / fenouil<br />
Olo: avena / ovoine<br />
Orburu: alcachofa / artichaut<br />
Porru: puerro / poireau<br />
Perrexil: perejil/persil<br />
Tipula: cebolla / oignon<br />
Txitxirio: garbanzo / pois chiche<br />
Uraza: lechuga / laitue<br />
Zainzuri: esparrago / asperge<br />
Zerba: acelga / blette<br />
Ziazerba: espinaca / épinard<br />
BARAZKIEN SAILKAPENA (INFORMAZIO OSAGARRIA)<br />
Sailkapen hau jangarria den landare atalaren arabera egin da.<br />
• Fruituak: Alberjinia, piperra, kuia, kuiatxoa, tomatea<br />
• Fruitu-gorputzak: Onddoak<br />
• Erraboilak: Tipula, porrua, baratxuria<br />
• Hosto <strong>eta</strong> zurtoin berdeak: Zerba, kardua, eskarola, uraza, ziazerba, perrexila, aza<br />
• Lorea: Orburua, azalorea<br />
• Zurtoin gazteak: Zainzuria<br />
• Leka freskoak: Ilarra, baba, leka<br />
• Leka lehorrak: Babarruna, dilista, txitxirioa<br />
• Sustraiak: Azenarioa, beterraba, arbia, patata<br />
URTAROAK IPAR HEMISFERIOAN (INFORMAZIO OSAGARRIA)<br />
Negua: Abenduaren 21etik martxoaren 20ra<br />
<strong>Udaberria</strong>: Martxoaren 21etik ekainaren 20ra<br />
Uda: Ekainaren 21etik irailaren 22ra<br />
Udazkena: Irailaren 23tik abenduaren 20ra<br />
15
TRASKRIBAPENAK<br />
ENTZUNGAIA: UDABERRIRAKO ELIKADURA AHOLKUAK (IKASBIL460139 ZK.)<br />
Iraupena: 4’4”<br />
1. ZATIA (1´21)<br />
- Beno, bagatoz, udaberria badator.<br />
- Bai.<br />
- Berrizten du dana,<br />
- Ta ari gara gu, zuen laguntzarekin segaitzen <strong>eta</strong> liraintzen.<br />
- Bai, zakarrontzia hustu behar dugu, etxeko zakarrontzia.<br />
- A, bai.<br />
- Ta zein da gure zakarrontzia<br />
- Gure gorputza, ezta<br />
- Gibela!<br />
- A, gibela.<br />
- Ba pentsau bihar dogu udaberrixan sartzen ari garela berarekin. Gauz irritu, emozinuak, pikoreak,<br />
azala ez dugu brillante, polita,… udarako. Udaberrixa da bizitzeko aukera bat, dana ja lorak<strong>eta</strong>n dabil.<br />
Beno ba pentsau behar dogu geure zakarrontzi horr<strong>eta</strong>n, gibelean, <strong>eta</strong> lagundut<strong>eta</strong>ko dago janaria.<br />
Badauz landareak, badauz barazkixak, gehienbat ferminatuak, oso modan daudexen ferminatuak<br />
egunen baten ingo dou berba, hosto berdedun barazkiak, brokolixa, porruak, tipulia, alkatxofia edo<br />
orburua, apiua, perrexila, aguakatea,… Gehienbat horrek. Guk horrekin ingo dou saldatxo bat. Hartu<br />
litro bat ur, tipula bat, perrexila <strong>eta</strong> porrua, <strong>eta</strong> apio arramalatxo bat. Eta hartuko dogu salda hori<br />
bazkaldu <strong>eta</strong> afaldu aurretik. Ta ikusiko dozue azala zelan hobek<strong>eta</strong>n dan.<br />
2. ZATIA (1´24)<br />
Garratzak hasi gara hartzen, limoiak <strong>eta</strong> hor dogu, limoi urak oliba olixo kutxarada batekin goizean <strong>eta</strong><br />
ur basokada batekin batera, jada bigarren errezetixa da hau, e! Ura, limoia <strong>eta</strong> olixoa. Horrek egingo<br />
dauena da gibelari lagundu. Gibela ataskauta dao, besikulek ere laguntzatxoa behar dau, <strong>eta</strong> ongi<br />
etorriko jaku. Fruta bezala, kiwia <strong>eta</strong> sagarra, geure sagarra irten danian, ba fruta horrek hartuko<br />
ditugu <strong>eta</strong> gehienbat zerealak, gauza integralak, garagarra, olua, lekaleak, ilarrak, hasiko dira udaberrian.<br />
Eta gero, infusiñotxo batzuk, gibelari lagunduk<strong>eta</strong>ko <strong>eta</strong> hilabetian har dezakegu jarabe edo infusiñoak<br />
hartu daikeguz adibidez, karduana, karduan infusiño horrek edo orburuana, alkatxofana, oso interesantia,<br />
<strong>eta</strong> menta, usaina bezala, freskotasuna ematen du. Aromaterapia bezala ere ondo etorriko jaku. Asike,<br />
gehixena gibelakin pentsau behar dogu orain.<br />
- Beraz, gibela zaindu behar dugu orain, zakarrontzia garbitu egin behar dugu, <strong>eta</strong> orduan, zuk eman<br />
dizkiguzun aholkuak, germinatuak, hostoak, brokolia, porrua, típula, alkatxofa, apioa, kardabera, perrexila<br />
<strong>eta</strong> aguakatea.<br />
3. ZATIA (1´20)<br />
- Bai, urtaroan aldak<strong>eta</strong>rekin, komeni da etxia garbitzea. Ba armairuxekin hasten gara oin, leihuak, kortinak<br />
<strong>eta</strong> garbitu <strong>eta</strong>… ere garbitu in bihar dogu, ta ben<strong>eta</strong>n, gibela da organo bat garrantzitsua garbi eukitzea,<br />
gehienbat negu aldean edan in dogu, gauza koipetsuak hartu ditu(g)u, kantsauta gauz, asko da<br />
gibelaren ondorioz, orduan karduak, infusiñuak, <strong>eta</strong> menta oso ondo etorriko jaku. Esan dugun salda<br />
hori <strong>eta</strong> esan dugun ur hori limoi <strong>eta</strong> olixokin, ikusiko dozu zelako ongi dagozen.<br />
- Goiz<strong>eta</strong>n, limoi ura <strong>eta</strong> olioa, konforme. Aizu, bada, saiatuko gara.<br />
- Zenbat denboran egin behar dugu hau<br />
- Hilabetean edo..<br />
- Ba hilabete batean behintzat bai, belar dendara joatea da <strong>eta</strong> konfidantza askokin egingo doskue,<br />
komentatuko doskue zelan hartu, baina hilabetian behintzat bai. Hilabeteko garbik<strong>eta</strong> bat ondo etorten<br />
da. Igarriko dogu txizan ere aldak<strong>eta</strong> izango dala, hasieran fuertea izango da, azala mejoraten joaten<br />
da, <strong>eta</strong> sentituko gara energía gehixokin, biharra badogu-ta.<br />
- Oso ondo, ondo etorriko zaigu! Amaia Diez de Monasterioguren, eskerrik asko!<br />
- Zeueri, ta animo! Ondo ibili!<br />
16
M INTZASAIORAKO<br />
“Elikadura-ohiturak”<br />
ORRIA<br />
Non gosaltzen / bazkaltzen / afaltzen duzu astean zehar Eta asteburu<strong>eta</strong>n<br />
Zer moduz moldatzen zara sukaldean<br />
Zeuk egiten al dituzu erosk<strong>eta</strong>k Zeri erreparatzen diozu erosk<strong>eta</strong>k egiterakoan<br />
Etik<strong>eta</strong> ekologikoei erreparatzen al diezu<br />
Ezagutzen al dituzu elikagaien ezaugarriak<br />
Garaian garaikoa jateko ohiturarik ba al duzu<br />
Zein maiztasunarekin jaten dituzu honakoak Gustuko al dituzu<br />
(Bete itzazu azpiko koadroak zeure ohitura <strong>eta</strong> gustuen arabera)<br />
• Ogia, arroza, pasta <strong>eta</strong> patatak<br />
• Barazkiak <strong>eta</strong> ortuariak<br />
• Frutak<br />
• Oliba-olioa<br />
• Esnekiak<br />
• Fruitu lehorrak<br />
• Lekaleak: dilistak, txitxirioak, babarrunak<br />
• Arrainak <strong>eta</strong> itsaskiak<br />
• Koipe gutxiko haragiak<br />
• Arrautzak<br />
• Hestebeteak, koipe handiko haragiak,<br />
• Gurina, gozokiak, edariak, opilak <strong>eta</strong> azukredun edariak.<br />
NOIZEAN BEHIN ASTERO EGUNERO<br />
EZ DUT (BATERE) GUSTUKO TIRA, JAN DEZAKET (OSO) GUSTUKO DUT<br />
17
Change language